7/17/13 आगरकर, गोपाळ गण श www.marathivishwakosh.in/index.php?option=com_content&view=article&id=4405%3A2010-12-24-05-11-45&catid=1&Itemid=2 1/1 गोपाळ गण श आगरकर आगरकर , गोपाळ गण श : (१४ ज ल १८५६–१७ ज न १८९५). एक ब ामायावाद वचारव त आण थोर समाजस धारक. या चा जम सातारा जातील ट भ या गावी गरब घरायात झाला. हालअप ा ना तड द त कराड, रनािगर, अकोला आण प ण य थ राह न त एम ए. झाल . महावालयीन िशण घ त असतानाच वण शाी िचपळ णकर या नी प यात िनमा ण क ल या जहाल वचारा या रावाद प थास त लोकमाय टळका सह जाऊन िमळाल . लोकिशण आण लोकजाग ती करयासाठ या ितघा नी प यात ‘य इ लश क ल’ थापन क ल (१८८०), तस च क सर आण मराठा (इ जी) ह प चाल क ली (१८८१). य इ लश क लमय आगरकरा नी अयापनाच काम क ल . याचमाण क सरया स पादनाची जबाबदार वीकान परणामकारक ल खन आण क शल स पादन या या जोरावर अपावधीतच क सरला लोकयता ा कन दली. य इ लश क लया चालका नी थापन क ल या ‘ड कन एय क शन सोसायट’ या ‘फय सन महावालया’च ाचाय (१८९२) हण नह या नी काम क ल . महावालयीन जीवनातच जॉन य अट िमल आण हब ट प सर या या वचारा नी या च मन स कारत झायाम ळ या चा कोन ब ामायवाद आण अ यवाद झाल ला होता . याच कोनात न तकालीन समाजाची प नघ टना करयाची आवयकता या ना वाटत होती . क सर तील या या सामाजक ल खा त न हच भ िमका य होऊ लागली . सामाजक ा या जाणव प ा राजकय ा ची जाणीव अिधक ती असली पाहज , अस क सर व मराठा या चालकम डळ स वाटत असयाम ळ , आगरकरा चा व चारक कडमारा होऊ लागला . परणामत: त क सर त न बाह र पडल (१८८७) आण आपया ा ितकारक सामाजक वचारा या ितपादन-सारासाठ स धारक ह प या नी काढल (१८८८). यात राजकय व अथ शावषयक ल खह य त. ब वाद कोनात न समाजजीवनाच व षण कन अयाय ढ आण पर परा या यावर या नी कडाड न हल चढवल . ब या िनकषा ख रज अय कोणताह िनकष त मानीत नसयाम ळ समाजस धारणा च समथ न करयासाठ म ितवचना चा आधार घ ण या ना माय नहत . नीितमान आण सदाचरणी समाजाया िनिम तीसाठ ईर आण धम या चीह आवयकता या ना वाटत नहती . परोपकाराद स ण धमा या आधी अतवात आल अस न न तर धमा त त गोवल ग ल , अशी या ची भ िमका होती . ब वाद, यवाद, समता आण मानवतावाद या चत : स ीन या चा सारा सामाजक वचार यापल ला आह . साहजकच, प व जम आण प नज म या सारया कपना वर या चा वास नहता आण चात व य , ⇨जाितस था , ⇨अप यता , ⇨ बालववाह इ. गोी या ना सव थ व अमाय होया . मन यजातीच ऐहक स खवध न ह च या च य य बनल होत . तथाप िनवळ इ यस खालाच ऐहक स ख मानयाइतपत या ची ी स क िचत नहती . नीितमान आण स यमी जीवनाम ळ मनाला लाभणार समाधानह या ऐहक स खात या ना अिभ त होत . यवात याम ळ वाथ आण व राचार फ लावयाऐवजी समाजातील य परोपकार आण परहतिच तकच होतील, अस या ना वाट . उलट यवात य न मानणाया व िनपयोगी पर परा नी व ढल या समाजाची क हाह गती होऊ शकणार नाह , अशी या ची धारणा होती . पर परा कड पाहयाचा या चा कोन ऐितहािसक होता ; याम ळ एखाद गो समाजाया एका अवथ त उपय ठरली अस ल, ह त माय करत; मा तीच गो बदलया काळात जाचक ठरयास बनदकतपण टाक न ावी , अस त हणत. अशा ढ आण पर परा वख षीन सोड न ावयास समाज तयार नस ल, तर या कायान नाहशा कराया , अस या च मत होत . या च ह वचार तकालीन अ ध सामाया ना समजल नाहतच. तथाप टळका सारया स िशत आण िच तनशील य चाह या ना पाठ वा िमळ शकला नाह . जनत च ल समाजा तीवर क त कन यात ितची श वाया घालवयाप ा आधी राजकय वात यासाठ ितचा उपयोग कन यावा , तस च सामाजक ढ या ावर लोका ची मन द खव न राजकय चळवळत फ ट पाड नय , अस टळका ना वाट . ईर आण धम या यावषयीच आगरकरा च वचार रा . गो . भा डारकर आण यायम त रानड या सारया स धारक य नाह पटत नसत. स धारका तील ल खा व चह बाज नी ती ितया य होऊ लागली . ख नाया धमया , तयाा काढण इ. कार झाल ; पर त ‘इ अस ल त बोलणार आण साय अस ल त करणार’, या भ िमक त न सामाजक स धारणा चा कडवा प रकार या नी आमरण चाल ठ वला . स धारका तील ल खा त न या च समाजजीवनाया ववध अ गा च स म िनरण आण सखोल िच तन ययास य त . या चा पोषाख, वधवा च क शवपन, सोवळ -ओवळ , अ यवधी आण अ यस कार, हजामत, जोड इ. वषय जस या त आह त, तस च द वता ची उपी , म ित प जा , आयाची मरणोर थती इयाद सारख तावक आण धमा शी िनकटचा स ब ध असल ल वषयह आह त. सामाजक स धारणा आण कायदा या च स ब ध काय असाव त, यास ब धीची आपली भ िमका मा डयासाठ आण समाजहतकारक काया या जोरदार प रकारासाठ काह ल ख िलहल ग ल आह त; तर काह ल खा त न सामाजक ग लामिगरन जखड न ग ल या या या िशणाद समया वषयी म लगामी वचार आल ल आह त. समाजिच तन हा या या यमवाचा थायीभाव असला , तर राजकय वचारा या जहालपणात त टळका या बरोबरच होत . राजकय हक आण राजकय वात य या ची ती जाणीव या या ल खा त न पपण ितब बत झाल ली आह . िचपळ णकर िनवत यान तर महाराात राजकय वचारजाग ती घडव न आणयाच काम क सर त न बाह र पड पय त या नीच क ल . आपया व चारक ल खा नी मराठतील िनब धसाहयात या नी मोलाची भर घातली , पल दार वाय , म स द ितपादन, अवथ क अल कार आण ास िगक नम वनोद ह या या ल खनश लीची व िशय . या या ‘कव, काय, कायरित’ आण ‘श सपअर, भवभ ित व कािलदास’ या सारया साहयवषयक िनब धा नी आजया काह टकाकारा च ल व ध न घ तल अस न या नी आगरकरा ना साहयशाातील काह म लभ त तवा चा शाीय पतीन वचार करणार वचारव त मानल आह . काय आण स व दना या चा वश ष स ब ध, कायातील सय आण शाीय सय, कायातील कणरस, कवमन आण कायिनिम ितया इयाद स ब धीच या च वचार या ीन कणीय ठरतात. या च थ प ढलमाण आह त: वकारवलिसतअथवा श सपीअरक त हॉल ट नाटकाच भाषा तर (१८८३), डगरया त गा त आमच १०१ दवस (१८८२), श ठ माधवदास रघ नाथदास व बाई धनक वरबाई या च प नव वाहचर (१९०७),वायमीमा सा आण वायाच प थकरण.
