սան ստեֆանոյի պայմ
TRANSCRIPT
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑԻՄԻՋԱԶԳԱՅՆԱՑՈՒՄԸ
- Բալկանյան ժողովուրդներիազգային ազատագրական շարժումների վերելքը եւ Մերձավոր Արեւելքում միջազգային
1877-1878 . հակասությունների սրումը թթ հանգեցրին հերթական- : ռուս թուրքականպատերազմի Ռուսաստանը հանդես եկավ
, բալկանյան քրիստոնյա ժողովուրդներիպաշտպանությամբ որպեսզի ուժեղացնի իրազդեցությունը Բալկաններում եւ Սեւ
:ծովիավազանում 1876 . . թ դեկտեմբերին Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ Կ
Պոլսում մեծտերությունների դեսպանները սուլթանին , , ներկայացրին մի նախագիծ որով Բուլղարիային Բոսնիային ու
: Հերցոգովինայինտրվելու էր ինքնավարություն Սակայն : սուլթանը հրաժարվեց ընդունել այդ նախագիծը
` 1877 . 12- Դապատրվակ դարձնելով Ռուսաստանը թ ապրիլի ին : պատերազմ հայտարարեցԹուրքիային Ռուսական բանակը
, 1878 . 8- Բալկաններում ջախջախեց թուրքերին թ հունվարի ին . : գրավեց Ադրիանապոլիսը եւ շարժվեց Կ Պոլսի ուղղությամբ
Կովկասյան ճակատում նույնպես հաջողությունը ռուսների : , , , կողմն էր Նրանք գրավեցին Բայազետը Արդահանը Կարսը
Էրզրումը եւազատագրեցին Արեւմտյան Հայաստանի մեծ: մասը Նմանպայմաններում սուլթանը ստիպված էր
:զինադադարխնդրել
Կովկասյան ռազմաճակատում ռուսական բանակը ` գլխավորում էին մի շարք հայ գեներալներ Միքայել
- , - , -Լորիս Մելիքովը Գրիգոր Լորիս Մելիքովը Արշակ Տեր, , Ղուկասովը Հովհաննես Լազարեւը Բեհբութ
, , Շելկովնիկովը Հակոբ Ալխազովը Ստեփան: Քիշմիշեւը Այս իրողություննարեւմտահայերի կողմից ընկալվում էր որպես ռուսահայերի կողմից
: ուղարկված օգնություն Ռուսական զենքիփայլուն հաղթանակներնարեւմտահայերի գիտակցության
, մեջամրապնդեցինայն գաղափարը որ Ռուսաստանի օգնությամբ կարող ենազատագրվել
: , թուրքական լծից Այդ էրպատճառը որ արեւմտահայերը ռուսական բանակին ցույցտվեցին
, ռազմական նյութական ու բարոյական մեծ: աջակցություն Թուրքական բռնապետությունից
` ազատագրվելու հույսով ռուսական բանակին էին 40.000 :միացել ավելի քան հայ կամավորներ
, , Ցավոք դեպքերը զարգացան ոչ հայ ժողովրդի օգտին իսկպատերազմից հետոարեւմտահայերի համար
: սկիզբառավաղետալի ժամանակաշրջան Հայ ժողովրդիազատագրության ճանապարհին հայտնվեց
` անհաղթահարելիխոչընդոտ մեծտերություններիհակասությունները: Անգլիան չէր կարող թույլ տալ Հայաստանի գրավումը
, Ռուսաստանի կողմից քանի որ դրանով վերջինիս առջեւ կբացվեին Մերձավոր Արեւելք եւ Հնդկաստան
: տանող ճանապարհները Ուստի Անգլիանամեն ինչ, արեց որպեսզի Ռուսաստանը հրաժարվի
:Հայաստանում գրավածտարածքներից
Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի
Ստորագրումը 1877 - - թ իապրիլին սկսված ռուս թուրքականպատերազմի
1878 - 19- , ավարտին՝ թ իփետրվարի ին Սան Ստեֆանո , ծովափնյաավանում հայ մեծահարուստ Առաքել Դադյանի
ամառանոցում հաշտությանպայմանագիր կնքվեց :Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ
- 29 Սան Ստեֆանոյիպայմանագիրը բաղկացած էր, 16- : հոդվածից որի րդ կետը վերաբերում էր հայերին
. « , Նրանումասվում էր Հաշվիառնելով որ ռուսական զորքերի դուրսբերումը Հայաստանից կարող էառիթտալ
, բախումների և բարդությունների Բարձր Դուռը( ) Թուրքիան պարտավորվում է հայաբնակ մարզերում
անհապաղ կենսագործել բարենորոգումներ ևապահովել »:հայերիանվտանգությունը քրդերից ու չերքեզներից
6 Բարենորոգումներըպետք է կատարվեին ամսվա, , ընթացքում մինչև ռուսական զորքերի դուրսբերումը
և դրանց մասին թուրքերըպետք է հաշվետու լինեին : ռուսական կողմին Թուրքիանպարտավորվում էր
1410 . . Ռուսաստանին վճարել մլն ռ, ռազմատուգանք որի մեծ մասը (1100 .մլն ռ )
փոխանակվում էրտարածքային զիջումներով, քանի որԹուրքիանանկարող էր վճարել հսկա
, ռազմատուգանք Ռուսաստանին էինանցնում, , , :Կարսը Արդահանը Բաթումը Բայազետը
16- : րդ հոդվածը ոգևորեց հայությանը Այնտեղ առաջինանգամ օգտագործվում էր Հայաստան
, , անվանումը ևԹուրքիանխոստովանում էր որ իր :տարածքում կան հայաբնակ մարզեր
25- , Ըստ րդ հոդվածի ռուսական զորքը դուրս էր 6 , բերվելու ամսում եթե իրագործվեինայդ
:բարենորոգումները
Այդպես սկզբնավորվեց Հայկական հարցի : դիվանագիտականպատմությունը
Սուլթան Աբդուլ Համիդ II- , ը հասկանալով Հայկական , հարցի դերը մեծտերությունների քաղաքականության մեջ որոշեց յուրովի լուծել Հայկական հարցը՝ Արևմտյան
Հայաստանում և Օսմանյան կայսրության հայաբնակ , վայրերում կազմակերպելով հայերի զանգվածային ջարդեր
300 . :որոնց զոհ դարձավավելի քան հզ մարդ
1895 - 11- թ ի մայիսի ին Կոստանդնուպոլսում Մեծ, Բրիտանիայի Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի դեսպանները օսմանյան կառավարությանը , , , ներկայացրին հայկականՎան Էրզրում Բիթլիս
, Դիարբեքիր ՍվասևԽարբերդ նահանգներում , բարենորոգումների շատ չափավոր ծրագիր որը
: կոչվեց Մայիսյան Չնայած սուլթանական , կառավարությունն ընդունեցայդ ծրագիրը բայց
: 1908 - չիրագործեց Ավելին՝ թ ի երիտթուրքական հեղաշրջումից հետո կայսրության նորաթուխ
ղեկավարությունը որդեգրեց նույն՝ պանթուրքիզմի, 1909 - ծրագիրը և թ իապրիլին իրագործեց
( ` ) կիլիկիահայության հատկապես Ադանայի, 30 . :կոտորածը որին զոհ գնացավելի քան հզ մարդ
1914 - 26- թ ի հունվարի ին Ռուսաստանի գործուն մասնակցությամբ կնքված նորպայմանագրով՝
երիտթուրքական կառավարությունըպարտավորվում էր բարենորոգումներ իրականացնել Արևմտյան
, Հայաստանում սակայն բռնկված Առաջին (1914–18 .) աշխարհամարտը թթ ի չիք դարձրեց նաև
:այդ ծրագիրը , Երիտթուրքերը պատերազմի մեջ մտնելով
Գերմանիայի կողմից և օգտվելովպատերազմական, իրավիճակից մերձճակատային շրջաններից հայերին տեղահանելու պատրվակով կազմակերպեցին ու
1,5 իրականացրինավելի քան մլն հայերի բռնագաղթն : ու կոտորածը Արևմտյան Հայաստանը գրեթե
, ամբողջովին զրկվեց բնիկազգաբնակչությունից :Կիլիկիան հայաթափվեց
(1878)Բեռլինի կոնգրես , 1878 . 1- ( 13) Բեռլինի կոնգրես թ հունիսի ից հունիսի առ հուլիսի1- (13) , ը կայացած միջազգային կոնգրես որը Մեծ
- Բրիտանիայի և Ավստրո Հունգարիայի ջանքերիարդյունքում - հրավիրվել էր Սան Ստեֆանոյիպայմանագրի վերանայման
նպատակով Բեռլինում։ Մասնակիցպետություններն էին՝, , , -Ռուսաստանը Օսմանյան կայսրությունը Անգլիան Ավստրո
, , Հունգարիան Ֆրանսիան ԻտալիանևԳերմանիան։ Կոնգրեսնավարտվել է
, փաստաթղթի ընդունմամբ որը պատմության մեջ մտել է Բառլինի
( ) դաշնադրություն տրակտատ անունով։ Կոնգրեսիարդյունքներից
, մեկնայն էր որ Արևմտյան Հայաստանի հարցը միջազգային
դիվանագիտության մեջ մտավ « »որպես Հայկական հարց ։
- Բեռլինի դաշնադրությունում Սան Ստեֆանոյի 16- պայմանագրի րդ հոդվածիփոխարեն մտցվել է նոր
61- , . « հոդված՝ րդը որտեղասված էր հետևյալը Բարձր Դուռը հանձն էառնում հայաբնակ վայրերումանհապաղ
իրագործել տեղականպահանջներից բխող բարեփոխումներ ևապահովել հայերիանվտանգությունը
քրդերից ու չերքեզներից։ Այդ նպատակով ձեռնարկված միջոցառումների մասին նապարտավոր էպարբերաբար
, հաղորդել պետություններին որոնքպետք է հսկեն դրանց» գործադրությունը ։ Սակայնայդ հոդվածի իրագործման
հսկողությունը դրվում էր վեհաժողովի մասնակից բոլոր , պետությունների վրա ինչը վերջիններիս հնարավորություն
էրտալիս միջամտելու Թուրքիայի ներքին գործերին։
Վեհաժողովը պարտավորեցնում էր
Ռուսաստանին իր զորքերն անհապաղ դուրս բերել
գրավվածտարածքներից և ոչ մի երաշխիք չէրտալիս
61- րդ հոդվածի կենսագործման համար։
, « » Բացիայդ Հայաստան բառըփոխարինվում էր
« » Հայկական մարզեր և« » Հայաբնակ վայրերբառակապակցություններո
վ։ Այսինքն՝ օսմանյան կողմն ազատվում էրայդ
երկրամասը հայերի -հայրենիք ընդունելու Սան
Ստեֆանոյիպայմանագրիձևակերպումից։ Ռուսաստանին էր
, անցնում Կարսի մարզը իսկ Ալաշկերտն ու Բայազետը հանձնվում էին
Թուրքիային։
« Քանի դեռ Հայկական հարցը , , լուծված չէ այն շարունակ ինչպես
, դամոկլյան սուր կճոճվի , Թուրքիայի գլխավերևում մինչև վերջապեսասիականԹուրքիայի
, համար կդառնա նույնը ինչ Հունական կամ Բուլղարական
հարցն է եղել եվրոպական »:Թուրքիայի համար
,Յոհաննես Լեփսիուս գերմանացի հոգևորականև
հասարակական գործիչ