καλβος

φ Τό βιβλίο τοΰχο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τό 1962 στϊς 'Ηνωμένες Πολιτείες μέ τόν τίτλο : «We-alth and Power in America. An Analysis of Social Class and Income Distribution».

φ lH μετάφραση Ιγινε άπό τή γερμανική Ικδοση τοΰ 1967.

'Αναξαγόρα 1 Ά9ψα. -' Τηλ. 546.241'

CABRIBL. KOLCO

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ

ΚαίΙΜΟΙΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ • Ι Σ Ο Δ Η Μ Α Τ α ε ΖΤΙΖ H N Q M I N K ΠΟΛΙΤΒΙΒΣ

ΜΙΤΑΟΡΑΓΗ ΔΗΜ. KOYPTCJBIK

1 8 7 1

Ό Γκάμηριελ Κόλκο γεννήθηκε CJTIC 17 Αύγουστου 1932 καΙ είναι όμότιμος καθηγητής στώ Πονεπιστήμιο της Πενσυλ3ονίας, στή Φιλαδέλφια Έ ρ γ α του. The Tribunal of Conservatism (1960) Wealch and Power in America ( 1962 ) , Railroads and Pegulation 1877 - 1019 (1064 ) .

Τό βιβλίο τοΰ Κόλκο περιέχει TIC άκριβέστερες δυνατές πλη-ροφορίες πάνω στή σύνθεση της σύγχρονης άμερικανικής κοινω-νίας κσΐ τήν κατανομή εΙαοδήματος στίς ΗΠΑ. 'Υπάρχει φτώχεια στίς 'Ηνωμένες Πολιτεϊς; Ποιά πληθυσμιακά καΙ έπαγγελμστικά στρώματα συμμετέχουν στήν εύημερία της χώρας, ποιά βρίσκον-ται αέ ύποδεέστερη μοίρα; ΤΙ κερδΙΖει ίνας 'Αμερικανός λιμενερ-γάτης, ίνας πωλητής σ' έμπορικό κατάστημΰ, ίνας διευθυντής; πώς μεταφράζονται τό εΙαόδημα καΙ ή Ιδιοκτησία αέ κοινωνικό γόητρο καΙ πολιτική δύναμη; Σ έ ποιά σχέση βρίσκονταν τό 1956, τό 1958, τό I960 , τά κοινωνικά έπιτεύγμοτα τοΰ κρότους μέ τΙς βιωτικές όνόγκες τής μεσαίας τάΕης, τών άνέργων, τών γέ-ρων, τών εύπόρων, Ό Κόλκο μάΖευε έπΙ χρόνια στοιχεία, έκτΙ-μηαε στατιστικούς ύπολογισμούς καΙ μετά, παλύ έπιφυλακτικά, έ-βγαλε συμπεράσματα καΙ άκριβώς αύτό όποτελεϊ τήν άΕΙα τής μελέτης του: έπιχειρηματολογεϊ μέ τά ίδια τά δεδομένα.

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Πρόλογο*:, 9

ΕΙσαγωγή, 15

1 Τάσεις στήν κατανομή είσοδήμστος, 20 2. Φορολογία κσΙ άνισότητσ, 44 3. Ή κατανομή των ένεργητικών στοιχείων, 63 4. Ή συγκέντρωση της δύναμης των κόνσερν, 73 5. Τά σϊτισ της φτώχειας, 90 6. Τό μέγεθος της φτώχειας, 120 7. 'Ανισότητα τοΟ εισοδήματος καΙ κατανάλωση, 137

8. Δομή της οικονομικής Ζωής: μύθος κσΙ πραγματικότητα, 155

Παράρτημα 163

Παρατηρήσεις 173

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Κατά τή δεκαετία τοΟ 1960 τά κείμενα σχεδόν δλων τών δημοσιογράφων, οικονομολόγων καΐ πολιτικών ήσαν δια-ποτισμένα άπό έμπιστοσύνη ατά έπιτεύγματα τί|ς άμερικανι-χής οίκονομίας. Αύτό ίχει άλλάξβι. "Ηδη τό 1962 καΐ 1963 ή έξύμνηση τής γενικής εύημερίας στήν 'Αμερική, τής «κοι-νωνίας τής άφθονίας», προβαλλόταν μέ χαμηλή φωνή. Άπό τότε θεωρείται πρέπον νά παραδέχεται κανείς τήν ύπαρξη φτώχειας στίς ΗΠΑ. Συνειδητοποιήσαμε μια πραγματικό-τητα.

ΣτΙς άρχές τοΟ 1964 6 Πρόεδρος ίδωσε άξιοπαρατήρη-τες έξηγήσεις στό πρόβλημα τής φτώχειας, φιλόδοξοι ύπο-ψήφιοι γιά τήν Προεδρία έξέφρασαν τή γνώμη τους πάνω α' αύτό, καΐ στόν έκλογικό άγώνα δημιουργήθηκε τότε μεγάλη διαμάχη έξ αίτιας του. ΟΕ φτωχοί ύπήρχαν ωστό-σο ήδη πρίν άπό τό 1964 άνάμεσά μας. ΜοΟ φαίνεται πως τό σημερινό πυρετικό ένδιαφέρον στή χώρα μας γιά τό πρό-βλημα τής φτώχειας πηγάζει άπό άρκετά χειροπιαστά πο-λιτικά κίνητρα. Κι άν μπορεί νά πιστέψει κανείς τήν 'Ι-στορία, τότε τέτοια κίνητρα όδηγοΟν στίς περισσότερες πε-ριπτώσεις σέ πέρα γιά πέρα Ιδιοτελείς έρμηνεΐες τής πραγ-ματικότητας — έρμηνεΐες, πού προάγουν πολύ περισσότερο τήν πολιτική έπιτυχία τών σχολιαστών παρά τήν τύχη τών φτωχών.

Πολυάριθμες καΐ πολυσχιδείς περιγραφές καΐ πληροφο-ρίες, ο( περισσότερες άπ' αύτές άντιφατικϊς καΐ Ιπιπόλαι-ες, έχουν δημοσιευθεί πάνω σ' αύτό τό θέμα, καΐ θά πρέπει ν' άναμένονται κι Αλλες. Πώς πρέπει νά όρίσει κανείς τή

' 9

φτώχεια καΙ τήν άνισότητα; Πόσο μεγάλη είναι ή έξάπλω-σή τους; Ποιές είναι οί αιτίες τους; "Αν δ άναγνώστης έπι-θυμεϊ άπάντηση σ' αύτά τά έρωτήματα χωρίς συνταγές ή πο-λιτικοκομματικές φράσεις, τότε θά βρεϊ, πιστεύω, στίς έπόμε-νες σελίδες τουλάχιστον τά άποφασιστικά δεδομένα. "Αν αντίθετα θέλει μιά γρήγορη καΙ άνώδυνη θεραπεία — δ-πως αύτή προτάθηκε τόσο συχνά — τότε δέν έκπληρώνον-ται έδώ οί προσδοκίες του.

Ή πρώτη Εκδοση αύτής τής μελέτης, πού άνατρέ-χει μεριχά σέ μεριχές συντομότερες άναλύσεις, πού δημο-σίευσα στά 1955—57, χυχλοφόρησε τό 1962. Στό μεταξύ δέν παρουσιάσθηκαν, δυστυχώς, άντικειμενικοί λόγοι γιά μιά ούσιώδη έπεξεργασία τοΟ ύλικοΟ πού παρατίθεται έδώ. ΆφοΟ ή φτώχεια κι ή άνισότητα είναι άπό πολλές δεκαετίες στοιχεία τής οικονομικής μας δομής, δέν ήταν βέβαια δυνατό νά ύπολογίζει κανείς σέ μιά ριζοσπαστική άλλαγή τής κα-τάστασης μέσα σέ Ενα ή δύο χρόνια. 'Οπωσδήποτε κατατέθη-καν στό μεταξύ στά Κογκρέσσο μερικά νομοσχέδια κι έμφα-νίστηκαν κάμποσα δεδομένα, ίτσι ώστε φαίνεται ώφέλιμο νά έπιρρώσω τώρα τήν άνάλυση μέ μερικές έπεξηγήσεις σέ δ,τι άφορα αύτά τά νεότερα στοιχεία.

Ό «πόλεμος έναντίον τής φτώχειας» πού κηρύχθηκε άπό τή νέα κυβέρνηση, έκφράζει μιά τέτοια διάσταση μέ τήν άδιάφορη στάση τών προκατόχων της, ώστε κάθε κριτική πάνω α' αύτό νά φαίνεται σάν έπίκριση. Τά προγράμματα, δσο καλόπιστα καΙ &ν είναι, δέν άξίζουν έν τούτοις περισ-σότερο άπό τά έπιχειρήματά τους' μέ συνθήματα μόνον, ά-κόμα κι δταν αύτά περνοϋν εύκολα στήν κοινή γνώμη, δέν γίνεται τίποτα. Ή άντίληψη καΙ ό δρισμός τοϋ προέδρου Τζόνσον γιά τή φτώχεια είναι, δπως φαίνεται, προϊόν πνεύ-ματος πολιτικοΟ ώφελιμισμοΟ' σοβαρές Ερευνες δεκαετιών άγνοήθηκαν άπό αύτόν δσο καΙ οί στατιστικές, πού ύποβλή&η-καν άπό τό Υπουργείο Εργασίας. Δεδομένου δτι ή κυβέρνη-ση ίχει θέσει αύθαίρετα σάν δριο φτώχειας Ενα οικογενειακό εισόδημα 3.000 δολλαρίων τό χρόνο, τό Οικονομικό Συμβού-λιο τών ΗΠΑ πληροφόρησε τό 1964 τόν Πρόεδρο, πώς Ενα

10

πέμπτο τοΟ λαοΟ ήταν φτωχό. "Οπως καΐ ή συζήτηση γιά τις στατιστικές άνεργίας ίτσι καΐ τό «παιγνίδι των άριθμών» μέ τό μέγεθος τής φτώχειας έχει πολιτική σημασία. Όσο μικρότεροι οί άριθμοί, τόσο μεγαλύτερη ή φαινομενική έπι-τυχία τής κυβέρνησης.

Στήν πραγματικότητα έν τούτοις τό 1962 τουλάχιστον Ενα τέταρτο των Αμερικανικών οικογενειών καΐ μοναχικών άτόμων βρισκόταν στήν κατάσταση τής φτώχειας, καΐ §να έβδομο ζοΰσε κάτω άπό τό άξιοπρεπές έπίπεδο ζωής, πού είχε υπολογισθεί άπό τήν Υπηρεσία Στατιστικής Εργασίας.

Γιά νά μετριάσει αύτή τή φτώχεια — πού έχει συμβά-λει σημαντικά στό γεγονός δτι στήν 'Αμερική ή θνησιμότητα τών βρεφών είναι ψηλότερη καΐ ή διάρκεια ζωής χαμηλό-τερη άπ' δ,τι σέ δέκα τουλάχιστον άλλα έθνη — ή κυβέρ-νηση πρότεινε μιά σειρά άπό ειδικά μέτρα. Σέ πρώτη γραμ-μή βρίσκεται ή άλλαγή τοΰ φορολογικού συστήματος.

Τα πρώτα κυβερνητικά σχέδια, πού προβλήθηκαν στό τέλος τοΰ 1962, δέν σήμαιναν καθόλου φιλελευθεροποίηση, παρά μάλλον τυποποίηση τής συστηματικής νόμιμης Απο-φυγής τών ψηλών θεωρητικών φόρων, άπό τήν δποία συνο-δευόταν ή φορολογία εισοδήματος άπό τόν καιρό τής ει-σαγωγής της. Αΰτές οί προτάσεις αΐτολογήθηκαν μέ τή θεω-ρία, πώς μέ τήν έλάττωση τών φορολογικών βαρών γιά τούς πλούσιους θά ένθαρρύνονταν οί έπενδύσεις' τΙς περισσότερες εύνοιες άπ' αύτό θά τΙς είχαν έπομένως δ κόσμος τών έπι-χειρηματιών και οί δμάδες μέ ψηλό εισόδημα. "Οσο κακή κι Sv ήταν ή άρχική πρόταση στϊς προϋποθέσεις της δσο xal στίς λεπτομέρειές της, στίς έπιτροπές τοΟ Κογκρέσσου γι-νόταν δλο καΐ χειρότερη. Τελικά ή συζήτηση πάνω α' αύτή περατώθηκε χωρίς θεμελιώδεις διορθώσεις καΐ προσθήκες. Ούτε γι' αύτόν τόν νόμο ούτε γιά τούς άλλους διακανονισμούς πού προηγήθηκαν άπ' αύτόν, μπορεί νά ύποθέσει κανείς πώς θ' άλλάξουν τίποτα στίς άνισότητες, πού περιγράφονται στις επόμενες σελίδες. Στήν δριστική του μορφή ό νέος νόμος ό-ρίζει σάν άνώτατο φόρο εϊσοδήματος 70%, σέ άντίθεση μέ τά προηγούμενα 91% (Sv καΐ ?νας πού κέρδιζε 1 έκατομμύ-

11

ριο ή καΙ περισσότερα πλήρων* χάρη στά κενά τοΟ νάμοιι xal τό 1961 μόνο 42% κατά μέσον δρο βέ ψόραυ$, χαλώπτΜ μερικά κενά στή νομολογία καΙ άντί γι ' αύτό άνοίγει καινούρ-για — γι4 άκόμη μεγαλύτερες νόμιμες φορολογικές «δνοιες, ιδιαίτερα στήν περίπτωση κερδών κεφαλαίου.

Στόν τομέα, πού ή κυβέρνηση δέν χρειαζόταν νά πε-ριμένει τή νομοθεσία — δαπάνες προμήθειας ίκανές vi έκ-πέσουν άπό τή φορολογία — τά πράγματα δέν είναι καλύ-τερα. Παρά τΙς τολμηρές άναγγελίες τους οί φορολογικές άρ-χές δέν θά έπιχειρήσουν σχεδόν τίποτα ένάντια στήν έξά-πλωση τής «οικονομίας δαπανών προμήθειας». Ή τελευ-ταία τους προσπάθεια νά κλείσουν μερικά &πό τά νομοθε-τικά κενά, δπως αύτά περιγράφονται α' αύτό τό βιβλίο, δ-δήγησε τό 1963 δστερα άπό ισχυρές διαμαρτυρίες τοΟ έ-πιχειρηματικοΰ κόσμου αέ μια — όπως έκφράσθηκαν ot New York Times — «δειλή ύποχώρηση στήν καταφανή προσπά-θεια, νά μή θιγεί κανείς πάρα πολύ».

Μπροστά στήν άνεπάρκεια αύτών τών διαδικασιών, που δέν έχουν νά κάνουν καΙ πολύ μέ τήν άνακούφιση τής φτώ-χειας, πρέπει νά έξετάσει κανείς τά πιό άμεσα άπό τά θε-ραπευτικά μέτρα πού προτάθηκαν. Μερικά άπό αύτά ξεκι-νούν άπό τή βάναυση, iv και γενικά παραδεκτή προϋπόθε-ση, πώς ο( φτωχοί κι ο( καταπιεσμένοι φταίνε ol ίδιοι γιάτή θέση τους* πώς είναι άμόρφωτοι καΙ δέν έχουν μάθει τίπο-τα. "Ετσι σέ κυβερνητικούς κύκλους άποδίδεται σημασία στήν «ένίσχυση» τής νεολαίας μας καΙ τών άνεκπαίδευτων δπως και στόν παραμερισμό τών φτωχοσυνοικιών μας. "Ο-μως άπό τόν καιρό πού ol νέγροι στόν άγώνα γιά τήν άπε-λευθέρωση άπό τήν οικονομική καΙ κοινωνική άνισότητα βα-δίζουν άκάθεκτοι ίνα δικό τους δρόμο, ή «μόρφωση» καΙ ή «ύποστήριξη» ξέφτισαν σέ συμβατικές δσο καΙ άχρηστες ά-παντήσεις στό πρόβλημα τών δικαιω|ΐάτων τοΟ πολίτη, στά διαρκή ποσοστά άνεργίας καΙ στήν οικονομική άποσύνθεση.

Τίποτα δέν πείθει πώς τό βάλσαμο τής μόρφωσης, άνα-νέωσης καΙ «ύποστήριξης» μπορεί νά κατορθώσει καΙ πολ-λά στήν πραγματικότητα. Τό έπιμορφωτικό πρόγραμμα τής

12

όμοσπονδιακής κυβέρνησης περιέλαβε βέβαια περισσότερα άπό 40.000 πρόσωπα, άλλά σύμφωνα μέ τΙς τελευταίες γνωστο-ποιήσεις μόνο 70% τών Αποφοίτων του βρήκαν διορισμό. Συνεπώς σχεδόν ίνα τρίτο θά Εμενε πάντα άνεργο. "Οποιος Ισχυρίζεται πώς περισσότερη έκπαίδευση όδηγεί αυτόματα σέ περισσότερους διορισμούς, ξεκινά άπό τήν πλανημένη πα-ραδοχή, πώς ή γνώση προστατεύει άπ' τήν άνεργία. ΣτΙς άρχές τοΰ 1962 έν τούτοις 4,8% τών Αποφοίτων άνωτάτων σχολών ήσαν άνεργοι, δηλαδή τό ποσοστό βρισκόταν μό-λις 1% κάτω άπό τό γενικό ποσοστό άνέργων καΐ σημαντι-κά πάνω άπό τό σκανδαλώδες 4%, πού στίς 'Ηνωμένες Πολι-τείες θεωρείται σάν έπιδιωκτέος, άν καΐ άνέφικτος στόχος— ένας Αριθμός πού σέ άλλες βιομηχανικές χώρες θά μπο-ρούσε νά είχε όδηγήσει σέ πτώση τής κυβέρνησης. ΚαΙ άλη-θεύει μόνο μισά, δτι γιά τούς νέγρους μόρφωση σημαίνει κοι-νωνική άνοδο, χειραφέτηση. "Ενας νέγρος κερδίζει σχεδόν πάντα πολύ λιγότερα άπ' δ,τι ένας λευκός μέ τήν Γδια έκ-παίδευση καΐ είναι πολύ συχνότερα άνεργος.

Άπό τήν άρχή πρέπει νά θέσουμε τό κύριο βάρος στό βτι φτώχεια καΐ Ανισότητα δέν είναι προσωρινές οικονομι-κές παραμορφώσεις, πού θά μπορούσε ν' Αντιμετωπίσει κα-νείς μέ μιά «συλλογική» δημόσια καμπάνια καΐ μερικούς και-νούργιους νόμους. Έ Ανισότητα είναι Ενα ούσιώδες συστατι-κό αύτής τής κοινωνίας, στήν όποία — δπως τό 1961 — εί-σέρρευσε στό πλουσιότερο δέκατο τό Ενα τρίτο τοΟ έτήσιου χρηματικού είσοδήματος ή — δπως τό 1962 — 14% τοΟ πλη-θυσμού κατείχαν 68% τών καθοφών Ενεργητικών στοιχείων. Μερικοί πρέπει νά κερδίζουν, άν θέλουμε νά διατηρήσουμε τήν οικονομική μας τάξη σ'αύτή τή μορφή" άλλοι δέν Εχουν αύτό τό δικαίωμα.

Στήν πραγματικότητα θά ύπάρχει στό μέλλον περισ-σότερη φτώχεια άνάμεσά μας άπό ποτέ άλλοτε, καΐ μάλιστα δχι μόνον άπό μιά σειρά οικονομικών καΐ κοινωνικών αΙτίων, πού περιγράφονται σ' αύτό τό βιβλίο, άλλά έπίσης καΐ έξ αίτιας τής πολιτικής παράλυσης, πού κυριαρχεί σήμερα τή ζωή στήν 'Αμερική.

13

Μιά καΐ στήν 'Αμερική δέν δχει γίνει έδώ κι §να τέ-ταρτο τοϋ αιώνα καμιά έ κ τ ε ν ή ς μεταρρύθμιση τών νόμων κοινωνικής πρόνοιας, είναι άπίθανο νά έπιχειρήσει τό Κογκρέσσο σέ προσδιορίσιμο χρόνο κάποιες σημαντικές άλλαγές. ΚαΙ τά συντηρητικά συνδικάτα μας σκέπτονται καΐ ένεργοΟν στα πλαίσια τής μόνιμης άνεργίας καΐ τής γενικής μείωσης τών έργατικών θέσεων σέ περίπτωση αύξανόμενης παραγωγής· καΐ αύτά έπίσης δέν είναι παρά §να σύμπτωμα γιά μιά έτοιμοθάνατη κοινωνική τάξη. "Ομως άκόμα κι 4ν δέν ύπήρχε ή άνασταλτική έπίδραση αότών τών παρα-γόντων, θά ήταν πιθανά άδύνατο ν' άλλάξει τό άμερικανικό οικονομικό σύστημα μέ τά βαθειά ριζωμένα του προνόμια καΐ άδικίες, έπειδή καμιά όμάδα ή κίνηση μέ κοινωνικό γόητρο στή σημερινή 'Αμερική δέν προσπαθεί νά καταργήσει τή φτώ-χεια, προσβάλλοντας τή θεμελιωμένη, ούσιώδη άνισότητα, στήν όποία βασίζεται ή οικονομία. Γι' αύτό τό λόγο δλα τά νομοσχέδια και μέτρα πού ύποστηρίζουν πολιτικοί ήγέτες, συνδικάτα καΐ — τραγικότατα — ή σημερινή Κίνηση Δι-καιωμάτων τοΟ Πολίτη, έχουν μόνο λίγες προσδοκίες νά μπο-ρέσουν ν' άλλάξουν κάτι στή δομή τής φτώχειας, τοΟ πλού-του καΐ τής οικονομικής δύναμης, πού περιγράφει αύτό τό βιβλίο.

Μολονότι άναλαμβάνω φυσικά τήν ευθύνη γι ' αύτό τό κείμενο, είμαι πολύ εύγνώμων στούς Mulford Q Sibley, Nor-man Thomas, Seymour Melman καΐ Norman Bimbaum γιά τήν ύποστήριξή τους. Στή γυναίκα μου Τζώυς χρωστώ περισσότερα, άπ' δσα μπορούν νά έκφράσουν τά λόγια.

G. Κ . Φεβρουάριος 1964

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

Ot νεότερες μελέτες πάνω στήν Αμερικανική κοινωνία ξεκινάνε άπό τήν παραδοχή, πώς άπό τό 1939, τό τέλος τής μεγάλης Κρίοης, Ιχει γίνει μιά άνακατανομή τών έθνι-κών ένεργητικών στοιχείων καΙ δτι ή μεγαλύτερη πλειο-ψηφία τοΟ πληθυσμού συμμετέχει στήν εύημερία. Οί συγ-γραφείς αύτών τών — εΕτε Εκλαϊκευμένων εϋτε αύστηρά Επι-στημονικών — έργασιών είναι τελείως σύμφωνοι στήν πε-ποίθηση, πώς ή κοινωνία μας Ιχει φθάσει ίνα σημαντικό βαθ-μό κοινωνικής καΙ οικονομικής δημοκρατίας. Εξυμνούν τήν οικονομία μας γιά τΙς Επιτυχίες της στόν παραμερισμό τής φτώχειας καΙ τήν αύξηση τής εύημερίας τών πολλών άντί τών λίγων. Ή ύπόθεση, πώς στή χώρα αύτή κυριαρχεί ot-κονομική ισότητα, Εχει γίνει βάση γιά Εκτεταμένες καινούρ-γιες θεωρίες στίς κοινωνικές Επιστήμες, γιά τή γνώμη έ-κατομμυρίων έξυπνων άνίδεων,καΐ μάλιστα, τουλάχιστο σέ μεμονωμένες περιπτώσεις, γιά κοινωνική πολιτική. Παρόλα αύτά ή άντίληψη αύτή είναι σφαλερή, γιατί άντίθετα μέ τήν αύξηση τής εύημερίας άπό τόν καιρό τής μεγάλης Κρί-σης ή κατανομή τοΟ εισοδήματος καΙ τοΟ πλούτου στίς ΗΤΤΑ, είναι σήμερα σέ σημαντικό βαθμό ή [δια μέ τοΟ 1939 καΙ μά-λιστα μέ τοΟ 1910. Βέβαια οί περισσότερες δμάδες που Ε-χουν χαμηλό εισόδημα ζοΟν σήμερα καλύτερα άπ' δ,τι πρίν άπό τριάντα χρόνια, άλλά μόλο πού oi πραγματικές τους άπολαβές άνέβηκαν, τό μερίδιό τους στό Εθνικό εισόδημα δέν μεγάλωσε.

Έξ άλλου οί σχολιαστές ύπερέβαλαν σημαντικά τΙς καλυτερεύσεις τής οικονομικές θέσης τών κατώτερων εισο-δηματικών δμάδων. Σ' αύτούς πρέπει πραγματικά ν' άποδο-θεί ή εύθύνη, δτι άπό τό 1939 ή άμερικανική κοινωνία ί-δώθηκε μέ άδικαιολόγητη αίσιοδοξία καΙ αύτοϊκανοποίηση. Ταυτόχρονα άγνόησαν πολλά χρόνια οίκονομικά προβλήμα-τα— π.χ. περιοδική άνεργία, τήν άθλιότητα σέ περιοχές

15

πού βρίσκονται σέ κατάσταση άνάγκης, τΙς βιομηχανίες μέ άδύνατους μισθούς — πού διατηρήθηκαν ώς καΐ στά μετα-πολεμικά χρόνια καΙ άπειλοΟν δπως πρώτα τούς κακοπλη-ρωμένους. Έξ Γσου λίγο άναγνωρίσθηκαν άπό αύτούς τούς έρμηνευτές τής προόδου ot οίκονομικές συνέπειες έκείνων τών έξελίξεων στήν κοινωνία καΙ τήν έπαγγελματική ζωή, πού ξετυλίχθηκαν «πίς δοό τελευταίες δεκαετίες καΙ πού έξου-δετέρωσαν μερικά τΙς αύξήσεις μισθών, κοινωνικές άσφα-λίσεις κλπ. Ή αύξανόμενη χρησιμοποίηση άνοργάνωτων ύπηρεσιακών δυνάμεων, πού ό χαμηλός μισθός τους δέν συμ-βαδίζει μέ τήν ύποτίμηση τοΟ νομίσματος, είναι Ι ν α πα-ράδειγμα, ή γρήγορη αύξηση τής τάξης τών συνταξιούχων, άνέκαθεν κατώτερης εισοδηματικής όμάδας, Ινα δεύτερο, καΙ ή Ισχυρή αύξηση σπιτικών, πού λόγω διαζυγίου ή χω-ρισμού διευθύνονται άπό γυναίκες, πού άποτελοΟν έπίσης μιά δμάδα μέ άπό παράδοση χαμηλό εισόδημα, είναι Ινα τρίτο παράδειγμα γι ' αύτό.

Ό άντίκτυπος αύτών τών παλιών καΙ καινούργιων αϊ-τίων τής φτώχειας μπορεί νά μετρηθεί στατιστικά: Ινα όλό-κληρο τρίτο τών άμερικανικών σπιτικών ζή άπό Ινα είσό-δημα, πού δέν έγγυβται ούτε Ινα μίνιμουμ σέ ύγεία καΙ σέ μιά κάπως άξιοπρεπή ύπόσταση. Αύτό δέν Ισχύει μόνο γιά χρόνια φτωχές περιοχές δπως τό Μισσισσίππη καΙ ή Δυ-τική Βιργινία, άλλά κώ γιά τή Νέα Υόρκη, μιά άπδ τΙς Πολιτείες μέ τή μεγαλύτερη κατά κεφαλή περιουσία. 'Alt' αύτό συμπεραίνεται, πώς τό τμήμα τοΟ πληθυσμού πού Ιχει χαμηλό εισόδημα Εχει, λόγω τού πολύ μικροΟ μεριδίου του στό έθνικό εισόδημα, κι Ινα πολύ μικρό μερίδιο σέ δλα τ* άγαθά, συμπεριλαμβανομένης τής κατοικίας, μόρφωσης καΐ ύγειονομικής πρόνοιας.

Παρ' δλα αύτά μπόρεσε νά προβάλει σ* δλην αύτή τή θολή οικονομική πραγματικότητα ό μύθος τής άπαστράπτουσας εύημερίας στήν 'Αμερική. "Ετσι δ Frederic Lewis Allen έγχωμιάζει τό 1952 «τόν έκδημοκρατισμό τού οικονομικού μας συστήματος» (1). Σάν «Απόδειξη» αύτού τού δήθεν 4κ-δημοκρατισμού χρησιμεύει ό συνηθισμένος άλλά έπιστημονι-

16

κά άμφισβητήσιμος ισχυρισμός, δτι — 8πως έκφράζεται 6 οικονομολόγος Joseph Spengler — «τά ύπάρχοντα στατιστικά δεδομένα καταδείχνουν πώς ή άνισότητα τοΟ συνολικοΟ εΐ-σοδήματος στίς ΗΤΤΑ έχει ύποχωρήσει άπό τό τέλος τής δε-καετίας τού '20» (2) Ό έπόμενος μύθος πού βγήκε άπ* αύ-τό τόν Ισχυρισμό είναι, δτι ή ύποτιθέμενη έξισορρόπηση τών είσοδημάτων όδήγησε σέ μεγαλύτερη ισότητα στήν κατα-νάλωση καΐ στήν κατοχή οικονομικών συμβόλων τοΟ συ-στήματος. Ό David Riesman κάνει σαφή αύτή τήν άπαγωγή δημιουργώντας τή θεωρία, δτι άπό μιά «ψυχολογία τής έν-δειας» προέρχεται μιά «ψυχολογία τής άφθονίας», μιά καΐ ή όργάνωση τής κοινωνίας σάν κατανομέα βελτιώθηκε σ' δ,τι άφορα τήν κατανομή τόσο τοΟ είσοδήματος δσο καΐ τών άγαθών» (3). Περιγράφει, πώς ot άνισότητες στήν κατανά-λωση καΐ στό σύστημα πού προήλθαν άπό είσοδηματικές δια-φορές, γίνονται μικρότερες, καΐ προφητεύει, πώς ot κοινωνι-κές τάξεις, πού στηρίζονται σ' αύτές τΙς άνισότητες, τελικά θά έξαφανισθοΟν.

01 πρωτουργοί τοΟ μύθου, δτι στήν κατανάλωση άγα-θών ή 'Αμερική είναι μιά μαζική κοινωνία, πού μπορεί νά όνομασθεΐ σχεδόν άταξική, οικοδόμησαν — δπως είδαμε — τή γνώμη τους πάνω στή λαθεμένη παραδοχή, πώς στήν άμερικανική οικονομία έχουν γίνει βαθειές μεταβολές. Ού-τε άντιλήφθηκαν ούτε Αφησαν νά γίνει άντιληπτό, πώς μιά κοινωνία μπορεί νά μετασχηματίσει ριζικά τό ταξικό καΐ κοι-νωνικό της σύστημα, χωρίς ν' άλλάξει τΙς οίκονομικές της βάσεις.

Στό βαθμό, πού αύτοί ot παρατηρητές παίρνουν ύπ* b ψη τους τήν οίκονομική βάση τής «μεγάλης άλλαγής», βασί-σθηκαν στήν έντυπωσιακή στατιστική έπιτυχία τοΟ Simon Kuznets στό «Shares of Upper Income Groups in Income and Saving», πού δημοσιεύθηκε τό 1953 άπό τήν 'Ο-μοσπονδιακή Υπηρεσία Στατιστικής. Παρόλο πού τό βι-βλίο αύτό άσχολεΐται μόνο μέ τό πλουσιότερο σέ ιδιοκτη-σία καΐ περιουσία 5% τοΟ πληθυσμού καΐ τή συμμετοχή του στό έθνικό εΙσόδημα, τό έκαναν άκρογωνιαϊο λίθο πλατει-

17

ΰν θεωριών πάνω στήν άμερικανική κοινωνία σάν σύνολο, θ ά Επρεπε έν τούτοις νά είναι αύτονόητο, πώς μιά Εμπειρική ϊρευνα, πού άφήνει χατά μέρος τήν οίκονομική κατάσταση τοΟ 95% τοΟ πληθυσμού, δέν έπιτρέπει μέ κανένα τρόπο γενικές κρίσεις καΙ συμπεράσματα.

θά έξετάσουμε παρακάτω κατά πόσο ή 'Αμερική, δπως ισχυρίζεται δ J. Κ. Galbraith, είναι μιά «κοινωνία τής ά-φθονίας». ΚαΙ θά έκτιμήσουμε τήν άποψη, πού άντιπροσώ-πευσε δ David Lilienthal τό 1953, χατά τήν δποία βρίσκει χανείς «τΙς ύλικές εύλογίες τής κοινωνίας μας σέ μακρινά μέρη, μοιρασμένες σχεδόν στόν καθένα, χωρίς θέση, τάξη, ή καταγωγή τοΟ άτόμου νά παίζουν κανένα ρόλο» (4) θ ά έλέγξουμε αύτή τή θέση, έρευνώντας τά πραγματικά δεδο-μένα γιά τό μέγεθος καΙ τά αίτια τής φτώχειας καΙ τοΟ χα-μηλού εισοδήματος.

ΚαΙ θά έξετάσουμε έπίσης τό συμπέρασμα, πού ίβγά-λε τό 1953 δ Ιστορικός τής οικονομίας Shepard Β. Clough: «Οί πρόοδοι, πού Επιτεύχθηκαν μέσα στά τελευταία 20 χρό-νια στήν προσπάθεια ν' άνυψωθεΐ τό βιοτιχό Επίπεδο δλων, είναι μιά άπόδειξη γιά τά κατορθώματα, πού μπορούν νά πραγματοποιηθούν κάτω άπό τό καπιταλιστικό ούστημα» (5). Κατά παράδοξο τρόπο σχεδόν ποτέ μέχρι τώρα δέν προ-

σπαθήθηκε νά Εξακριβωθεί μί βάση τά οικονομικά δεδομένα, δν πραγματικά ϊχει γίνει άναχατανομή τών εισοδημάτων καΙ Ενεργητικών στοιχείων.

Κατά τή στατιστική Ερευνα δλων αύτών τών ζητημάτων θά προχωρήσουμε περισσότερο άπό τό νά διατυπώσουμε μο-νάχα μιά κρίση πάνω στήν κρατούσα κοινωνική θεωρία τού καιρού μας. θά δείξουμε π.χ. τό διάγραμμα τού σημερινού άμερικανικοΟ ταξικού συστήματος, πού ξεκινά άπό τήν ά-νισότητα τών εισοδημάτων, Ενεργητικών στοιχείων καΙ οι-κονομικής δύναμης. Φυσικά ή Εννοια τής τάξης δέν περι-λαμβάνει μόνο τούς οίκονομικούς παράγοντες — σ' αύτήν άνήκουν έπίσης πολιτιστικά, φυλετικά καΙ άλλα χαρα-κτηριστικά — άλλά οί οικονομικοί είναι πιθανά οί σπουδαιό-τεροι.

18

Ό Τόμος Τζέφφερσον είχε Αμφιβολίες και δυσπιστία Ενάντια σέ «μιά Αριστοκρατία τοΟ πλούτου», πού "ΘΑ ήταν γιά τήν κοινωνία περισσότερο βλαβερή καΐ όλέθρια παρΑ ώφέλιμη». Τό δτι δ κίνδυνος μιδς ύπερβολικής συγκέντρω-σης τοΟ πλούτου πηγάζει Από τήν οίκονομική δύναμη, πού τόν δημιουργεί, γίνεται συνήθως παραδεκτό. Αύτή ή δύναμη κρύβει Αφάνταστες δυνατότητες· μπορεί νά χρησιμοποιηθεί γιά τήν έπιρροή τών μέσων μαζικής έπικοινωνίας, γιά τήν διατάραξη τής πολιτικής τάξης, γιά τόν έλεγχο τών συγ-κυριών — γιά νά όνομάσουμε μερικές μόνον άπό τΙς Επιδρά-σεις της. "Αν καΐ ή άρχή τής ισότητας σάν άμερικανικό ιδεώδες δέν Εγινε ποτέ ζήτημα, μέ τήν οίκονομική Επανά-σταση πού προκάλεσε δ Εμφύλιος πόλεμος ή οικονομία κατέ-ληξε Εκτεταμένα στόν Ελεγχο μερικών λίγων, πού είχαν ά-ποκτήσει μεγάλες περιουσίες καΐ ισχυρές οικονομικές θέ-σεις. 'Οπαδοί τής άνακατανομής εισοδήματος, πού συμμερί-ζονται τούς φόβους τοϋ Τζέφφερσον καΐ δέχονται τό σκοπό του, είναι εύτυχισμένοι γιατί οί άδικίες, πού δημιουργή-θηκαν μετά τόν Εμφύλιο πόλεμο, Εξοφλήθηκαν. Είναι ώστό-σο άμφίβολο, άν ή οίκονομική δύναμη πού πηγάζει άπό τήν κατοχή ή τόν Ελεγχο λογαριασμών ταμιευτηρίων, τοποθετη-μένων Ενεργητικών στοιχείων καΐ εισοδημάτων, καΐ ή δύ-ναμη τών άποφάσεων στήν πολιτική τών κονσέρν είναι σή-μερα πιό διασκορπισμένη άπ' δ,τι στήν άρχή τοΟ Νιοΰ Ντήλ. Σήμερα, άφοΟ ή πολιτική δημοκρατία προκαλείται άπό μιά όλοκληρωτική μορφή κοινωνίας, πού Επίσης βάζει σάν σκο-πό της τήν οίκονομική Ισότητα, πρέπει νά άποκτήσουμε σα-φή γνώμη γιά τό σύστημα τής άμερικανικής οικονομίας καΐ νά κρίνουμε, άν ή ισότητα πού Επιδίωξε 6 Τζέφφερσον Εχει πραγ-ματικά πραγματοποιηθεί.

19

1. ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΗ-ΜΑΤΟΣ.

Ό κοινωνιολόγος, πού έρευνά τήν κατανομή είσοδήμα-τος στήν 'Αμερική, Αντιμετωπίζει μέ τήν έξάπλωση τοΟ 6-μοσπονδιακού φορολογικού συστήματος στίς δυό τελευταίες δεκαετίες δυσκολίες άπό δυό άπόψεις στήν άκριβή πληρο-φοριοδότησή του. Μιά καΐ έπιζητεΐ τΙς ίδιες πληροφορίες μέ τΙς φορολογικές Αρχές, συγκρούεται σ' ένα σημαντικό τμή-μα τού πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένου ένός μεγάλου Α-ριθμού πάμπλουτων, μί τούς Γδιους φραγμούς τής τησης καΐ τής συγκάλυψης. 'Ακόμη πρέπει νά βρει τρόπο νά μετρήσει τΙς ραφιναρισμένες μορφές εισοδήματος, πού έχουν έπινοήσει οί πλούσιοι γιά νά έλαττώσουν τούς φόρους τους στό έλάχιστο. "Ετσι πρέπει νά ύπολογίσει έξοδα παρά-στασης, άμοίραστα κέρδη έπιχειρήσεων καΐ άνείσπρακτο Ακό-μα εισόδημα, καθώς έπίσης καΐ τούς διάφορους τόκους, μερί-σματα καΐ άλλα είσοδήματα πού δέν Εμφανίζονται στίς ύφι-στάμενες καταστάσεις. ΣτΙς κατώτερες εισοδηματικές δμά-δες πρέπει νά συνυπολογίσει αύταπαραγόμενα είδη διατρο-φής σάν εισοδηματική πηγή.

Κατά τή μελέτη τής κυρίαρχης τάσης στήν κατανο-μή εισοδήματος θά θεωρήσουμε τόν άμερικανικό πληθυσμό σάν Ενα σύνολο οικογενειών καΐ μοναχικών προσώπων, πού κατατάσσονται άνάλογα μέ τό δψος τοΰ έτήσιου είσοδήμα-τός τους. θά τόν διαιρέσουμε κατόπιν άπό πάνω πρός τά κάτω σέ δέκα όμάδες, κάθε μιά άπό τΙς όποιες περιλαμβά-νει τόν ίδιο άριθμό οικογενειών καΐ μοναχικών προσώπων. Αύτές θά τΙς όνομάσουμε είσοδηματικά δέκατα.

Επειδή οί περισσότερες έρευνες τοΰ τελευταίου καιρού σ' δ,τι Αφορά τήν κατανομή εισοδήματος έργΑζονται μέ εί-σοδηματικά πέμπτα, πρέπει ίσως νά αιτιολογήσω τήν Απόκλι-σή μου Απ' αύτή τή μέθοδο. Βασικά έχω δύο Αντιρρήσεις κατά τής διαίρεσης τοΰ πληθυσμοΰ σέ πέμπτα: πρώτο, παρόμοιες

20

στατιστικές Ανατρέχουν μόνον ώς τό 1935 ή 1936. Δεύτερο, μέ τΙς μεγαλύτερες μονάδες καλύπτονται σημαντικές βασικές μορφές τής κατανομής είσοδήματος, πού μόνο μιά πιό όξε£α διαφοροποίηση μπορεί ν' Αποκαλύψει.

•Ως τώρα ήταν συνηθισμένο ν* άναλύει κανείς τήν κατα-νομή είσοδήματος παίρνοντας τά Ιδιωτικά εϊσοδήματα σάν σύνολο, κατατάσσοντάς τα σέ συναφείς εισοδηματικές όμά-δες καΐ προσδιορίζοντας μετά τό ποσοστό τών οϊκογενειών καΐ μοναχικών προσώπων, πού περιλάμβανε κάθε κατηγο-ρία. Αύτή τή μέθοδο χρησιμοποίησε π.χ. ένας οίκονομολό-γος — δημοσιογράφος τών New York Times, πού έξήγησε: «'Απέναντι στό 1939, δταν τρείς στίς τέσσερες οϊκογένειες είχαν ένα έτήσιο εΙσόδημα λιγότερο άπό 2.000 δολλάρια, δέκα χρόνια άργότερα μόνο μία άκόμα άπό τΙς τρεις έντασσόταν σ' αύτή τήν κατηγορία» (1) ."Οπως έδώ έτσι καΐ στίς Ερευνες τής κατανομής είσοδήματος, πού ξεκινούν άπό τό ϋψος τοΟ είσοδήματος, άγνοεΐται συχνά δ ρόλος τής ύποτίμησης τοΟ νομίσματος, πού κάνει τά εϊσοδήματα σέ δολλάρια ν* άνε-βαίνουν καΐ προκαλεί μιά μετατόπιση τών είσοδημάτων πρός τά πάνω — κατά τήν όποία εϊσοδήματα, πού βρίσκονταν στήν κορυφή μιας εισοδηματικής τάξης, ώθοΟνται στίς κα-τώτερες ύποδιαιρέσεις τής άμέσως άνώτερης τάξης. Αύτή ή πληθωριστική κίνηση πρός τά πάνω δέν Ιχει καμιά σχέ-ση μέ όποιαδήποτε Ανοδο τοΟ πραγματικού εισοδήματος, τής άγοραστικής δύναμης τού πληθυσμού. "Ετσι μιά τετραμελής οίκογένεια, πού κέρδιζε τό 1946 3.000 δολλάρια καΐ τό 1958 4.445, διατήρησε άπό κάθε Αποψη τό ίδιο πραγματικό εΙ-σόδημα. 'Από τό 1947 ώς τό 1958 τό μέσο οίκογενειακό εΙσόδημα τών 'Αμερικανών αδξήθηκε κατά 50% σέ δολλά-ρια, άλλά αύτός δ ύπολογισμός δέν έχει καΐ μεγάλη άξία Αν συλλογισθεί κανείς δτι 32% αύτής τής αύξησης είναι μό-νο μιά συνέπεια τοΟ πληθωρισμού* ή άγοραστική δύναμη καθ' έαυτή άνέβηκε μόνο κατά 18%.

Πολύ πιό σπουδαίο γιά μάς είναι δτι ot άλλαγές στήν κατανομή τοΟ ύψους τών είσοδημάτων λίγα λένε γιά τήν Αναλογική κατανομή τού εϊσοδήματος Ανάμεσα στόν πληθυ-

21

σμό. "Αν άνέβηκε τό πραγματικό εισόδημα μιάς δμάδας, αύτό δέν σημαίνει άμέσως, δτι αύξήθηκε τό μερίδιό της στό έθνικό εισόδημα. Στήν πραγματικότητα μιά είσοδηματική δμάδα μπορεί νά γνωρίσει άνοδο τοΟ πραγματικοϋ μισθού της και ταυτόχρονα μείωση τοϋ μερίδιού στό έθνικό εισό-δημα. Τό δτι δέν κάνει διάκριση άνάμεσα σ' αύτές τΙς δυό έννοιες, πού δέν πρέπει νά συγχέονται μεταξύ τους, είναι τό κύριο λάθος στή θεωρία, δτι τό άνερχόμενο βιοτικό Επί-πεδο τών δύο τελευταίων δεκαετιών συνοδεύθηκε άπό τήν τά-ση νά έξισωθούν μεταξύ τους τά άναλογικά μερίδια κάθε δεκάτου ή πέμπτου τού πληθυσμοΟ στό έθνικό εισόδημα. Έ-να παράδειγμα γι ' αύτή τήν πλάνη προσφέρει δ οικονομολό-γος Η. C. Wallich τού Πανεπιστημίου τού Γαίηλ, δταν λέ-ει δτι ο( τελευταίες άλλαγές στήν κατανομή τού εισοδήματος άντικαθρεφτίζουν «τόσο μιά σημαντική βελτίωση τού γενικού βιοτικοΟ Επιπέδου δσο χαί τήν καλύτερη κατανομή τοΟ γλυ-κού σέ σχεδόν Εξ Γσου μεγάλα κομμάτια» (3). 'Εδώ άναμι-γνύονται δύο διαφορετικές καταστάσεις καί συσκοτίζονται οί πραγματικές οίκο νομικές Εξελίξεις άπό τό 1933 καΙ μετά-

Σύγκριση τών μεθόδων.

Τά πολυάριθμα στοιχεία πάνω στήν κατανομή είσοδή-|ΐατος πού συγκεντρώθηκαν μέσα άπό δεκαετίες μέ διαφο-ρετικές μεθόδους, Επιβάλλουν μιά σύγκριση τής άξίας τους. Κοινή σ' αύτές — Εξ αιτίας τής όποτίμησης καΙ λόγω Ελλειψης δηλώσεων άπό τήν πλευρά τών φορολογούμενων ή Εκείνων πού ρωτήθηκαν — είναι μόνον ή παράλειψη νά ύπολογίσουν τήν κατανομή τού ιδιωτικού χρηματικού εισο-δήματος γιά τή συνολική Εθνική οίκονομία. "Ερευνες δείχ-νουν, πώς τά στοιχεία τού Survey Research Center πού συγ-κεντρώθηκαν ώς τό 1950 γιά τό Federal Reserve Board περιέλαβαν κάπου 77 ώς 95%, ή 'Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Στατιστικής μεταξύ 74 καΙ 81% καΙ οί φορολογικές δηλώ-σεις πάνω στό ίδιωτικό εισόδημα μεταξύ 86 καΙ 91% τού συνόλου.

22

Ή 'Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Στατιστικής προσπαθεί στή συγκέντρωση στοιχείων πάνω στήν κατανομή τοΟ δ-ψους εισοδήματος νά περιλάβει κάθε χρηματικό εισόδημα μέ έξαίρεση τά κέρδη κεφαλαίου, καΙ ν' άποκλείει στοιχεία δπως αύτοπαραγόμενα μέσα διατροφής κ αϊ καύσιμα, τήν άξία ένοικίου Ιδιωτικών κατοικιών, άνταμοιβές σέ μορφή φα-γητοΟ καΙ ύπηρεσιών, άνέξοδη τραπεζική έξυπηρέτηση καΙ συγκεκριμένους άδήλωτους τόκους. Ή Υπηρεσία Οικονομι-κής Στατιστικής τοΟ Υπουργείου Οικονομικών περιλαμβά-νει στίς μελέτες της πάνω στήν κατανομή εισοδήματος κα-τά τό δψος καΙ κατά εισοδηματικά πέμπτα κάθε χρηματικό εισόδημα καΙ πολλές μορφές άπολαβών αέ είδος, άποκλείει έν τούτοις άμοίραστα κέρδη, τά περισσότερα έξοδα παρά-στασης καΐ πολλές μορφές κρυμμένου εισοδήματος. Τά στοι-χεία τού Survey Research Center πάνω στήν κατανομή «I-σοδήματος κατά τό δψος καΙ κατά είσοδηματικά δέκατα περιλαμβάνουν μονάχα τό χρηματικό εισόδημα.

'Επίσης καΙ στόν όρισμό τους γιά τΙς οίκογενειακές μο-νάδες ή τήν οικιακή οικονομία ol άρχές αύτές δέν είναι σύμφωνες μεταξύ τους. Τό Survey Research Center χρησιμο-ποιεί μιά «μονάδα δαπανών», πού άποτελείται άπό δλα τά συγγενικά πρόσωπα, πού ζούν στήν Ιδια κατοικία καΙ ένώ-νουν τό είσόδημά τους. "Ανδρας, γυναίκα καΙ παιδιά κάτω άπό 18 έτών, πού ζούν ατό σπίτι, άνήκουν πάντοτε στήν Ι-δια μονάδα. "Αλλοι συγγενείς στό σπίτι είναι Ιδιαίτερες μο-νάδες, ένόσο κερδίζουν περισσότερα άπό 15 δολλάρια τή βδομάδα καΙ δέν ένώνουν τά Εσοδά τους. Πρόσωπα πού ζούν σέ ιδρύματα, στό Στρατό, σέ ξενοδοχεία ή σέ καταλύματα, έξαιρούνται. Ή «μονάδα άπολαβών» τοΟ National Industrial Conference Board περιλαμβάνει δλα τά συγγενικά πρό-σωπα μέσα σέ μιά κατοικίδια κοινότητα. Δέν παίρνει ύπ' δ-ψη της τούς συνδιατροφείς, δμως τά Εσοδά τους πρίν άπό τό 1941 ήταν τόσο λίγα, ώστε τό βασικό σχήμα τής κατανομής εισοδήματος δέν έπηρεάζεται σοβαρά άπ' αύτό. (5). *Η 'Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Στατιστικής άναφέρεται στήν «οΐ-κογένεια», δριζόμενη σάν δύο ή περισσότερα συγγενικά με-

23

ταξύ τους πρόσωπα πού συζούν, Εντελώς Αδιάφορα πώς Stoo-χειρίζονται τό εΐσόδημά τους, καΐ στ4 «μοναχικά πρόσωπα», πού κατά τόν όρισμό δέν ζούν μέ τήν οίκογένειά τους, δμως δυνατό νά συγκατοικούν μέ άλλα «μοναχικά πρόσωπα». Ε -ξαιρούνται μόνο πρόσωπα πού διαμένουν σέ Ιδρύματα ή στό Στρατό. Ή Υπηρεσία Οίκονομικής Στατιστικής ξεκινά άπό μιά «μονάδα κατανάλωσης»· έξαιρούνται καΐ έδώ μόνο πρό-σωπα πού διαμένουν σέ Ιδρύματα ή στό Στρατό (6).

"Ολες αύτές οΕ μεθοδολογικές άποκλίσεις έχουν σχετι-κά μικρή σημασία. "Ενα κατά πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ή ύπεκφυγή τών Ιδιωτικών προσώπων νά δηλώσουν τό συνολικό τους εισόδημα. Αύτή ή ύπεκφυγή είναι τόσο βαρύ-νουσα, πού ή συγκαταχώρησή της στίς ύφιστάμενες στατιστι-κές θά Εκανε άναγκαία μιά θεμελιακή έπανεξέταση δλων τών μέχρι τώρα κρίσεων πάνω στήν κατανομή είσοδήμα-τος.

Οί άριθμοί πού δόθηκαν άπό Ά Survey Research Center άπό τό 1941 δς τό 1969 στήν κατανομή είσοδήματος κατά δέκατα είναι περισσότερο άξιόπιστοι άπό δλα τά στοι-χεία τής 'Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Στατιστικής ή τής "Υπη-ρεσίας Φορολογίας Είσοδήματος, γιατί πάρθηκαν κατ1 εύ-θεία άπό τούς έπι κεφαλής τών σπιτικών, πού Ανακοινώνουν τέτοιες πληροφορίες μέ περισσότερη παρρησία σέ κατάστα-ση Ανωνυμίας Απέναντι σ' Ινα δχι ύπηρεσιακό πρακτορείο παρά σ* Ενα κραπκό. Γι* αύτό οί άριθμοί τοΟ Survey περι-λαμβάνουν συνήθως Ινα σχετικά ψηλό ποσοστό τοΟ Εθνικού χρηματικού εισοδήματος (7). ΠρΙν Από τό 1941 τό Natio-nal Industrial Conference Board συνέθετε τό καλύτερο ύλι-κό πάνω στήν κατανομή είσοδήματος κατά δέκατα. "Ομως δπως καΐ στούς Αριθμούς τού Survey δέν περιέχονται ούτε Ε-δώ Απολαβές σέ είδος.

Τό Αναλλοίωτο σχήμα τής άνισότηταο.

Μιά άπό τά θεμέλια άνιση κατανομή είσοδήματος εί-ναι τουλάχιστον άπό τό 1910 τό γνώρισμα τής Αμερικανικής

34

κοινωνικής δομής, xal παρά τΙς λιγοστές μεταπτώσεις άπό χρόνο σέ χρόνο στά μερίδια τών εισοδηματικών δεκάτων δέν διαφάνηκε καμιά άποφασιστική τάση πρός τήν εισοδη-ματική ισότητα. Αύτό, μέ λίγα λόγια, μπορεί νά συναχθεί άπό τόν πίνακα I . Σ' δλόκληρη τή δεκαετία του '50 τό εισόδη-μα τοΟ άνώτερου δεκάτου ήταν μεγαλύτερο άπό Εκείνο τών πέντε κατώτερων εισοδηματικών δεκάτων μαζί — περίπου ή Ιδια σχέση πού ύπήρχε τό 1910 καΙ τό 1918. Τό μερίδιο τού πλουσιότερου δεκάτου μόνο λίγο Ελαττώθηκε άπό τό 1940, καΙ είναι ζήτημα άν συνέβηκε κι αύτό. Τό μέσο με-ρίδιο αύτής τής όμάδας στό συνολικό Ιδιωτικό εισόδημα πρίν άπό τήν κράτηση τών φόρων βρισκόταν, άν Εξαιρέσει κανείς τά άσυνήθιστα χρόνια 1921 καΙ 1929, κατά τό 1950—59 μόλις Ενα δγδοο περίπου χαμηλότερα άπ' δ,τι άπ' τό 1910 ώς τό 1941. Αύτή ή μείωση ώστόσο Εξανεμίζεται, άν διορθώ-σει κανείς τούς άριθμούς τών Ετών 1950—59 παίρνοντας ύπ' δψη του τήν παράλειψη δλων τών ειδών άπολαβών σέ είδος καΙ τόν Εξαιρετικά σημαντικό ύποβιβασμό τοΰ εισοδή-ματος άπό τούς πλούσιους, πού καΙ οί δυό άνάγονται στήν Επέκταση τής φορολογίας εισοδήματος μετά τό 1941 (ΠΙ-ΝΑΚΑΣ I ) .

'Ενώ τό είσοδηματικό μερίδιο τού πλουσιότερου δεκά-του στόν τελευταίο μισό αιώνα Εμεινε μεγάλο καΙ ουσιαστι-κά σταθερό, τά δυό κατώτερα δέκατα ύποχρεώθηκαν νά δεχθοΟν μιά Ισχυρή χειροτέρευση. Τό 1910 τά δυό φτωχό-τερα δέκατα είχαν μαζί περίπου Ενα τέταρτο τού μεριδίου τού πλουσιοτέρου δεκάτου' ώς τό 1959 τό μερίδιό τους είχε πέσει στό Ενα Εβδομο. Ταυτόχρονα Ελαττώθηκε Επίσης τό ποσοστό τού τρίτου κατώτερου δεκάτου, Ενώ τό 6ο καΙ 7ο δέ-κατο Εμειναν σέ άρκετό βαθμό στήν παλιά θέση. Σ* αύτές τΙς πέντε όμάδες, άπό τΙς όποϊες άποτελεϊται τό φτωχότερο μισό τοΟ πληθυσμού τών ΗΤΤΑ., περιήλθαν τό 1910 μαζί 27% τού συνύλικοΟ ΙδιαπχοΟ είσοδήματος, τό 1959 δμως μό-νον 23%' "Ετσι σ' Εκείνα τά στρώματα τοΟ πληθυσμού, 6που μιά βελτίωση θά μπορούσε νά σημαίνει ίνα βήμα πρός τήν οίκονομική δημοκρατία, τό ποσοστιαίο μερίδιο στό Εθνικό εί-σόδημα δέν αύξήθηκε.

ΤΙς μοναδικές σημαντικές α4ξήσ*ις «Ιχαν νά έπιβεί-ξβυν τό δεύτερο καΐ τό τρίτο πλουσιότερα είσοδηματικά δί-

ΙΠΝΑΚΑΣ I Ποσοστιαίο μερίδιο είσοδηματικοΟ δέκατου* στό συνολικό

Ιδιωτικό εΙσόδημα πρίν άπό τήν κράτηση τών φόρων.

Α ν ώ τ ε ρ ο δέκατο 2 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Κατώτερα δ έ κ ΰ τ ο

9.

1910 33,9 12,3 10,2 8,8 8,0 7,0 6,0 5.5 4.9 3.4 1918 34,5 12,9 9,6 8,7 7,7 7,2 6,9 5,7 4.4 2,4 1921 38,2 12,8 10,5 8.9 7,4 6,5 5,9 4.6 3.2 2,0 1929 39,0 12,3 9.8 9.0 7,9 6.5 5,5 4.6 3.6 1,8 1934 33,6 13,1 11.0 9.4 8,2 7.3 6,2 5.3 3,8 2.1 1937 34,4 14,1 11.7 10,1 8.5 7.2 6,0 4,4 2,6 t .o 1941 34,0 16,0 12.0 10,0 9.0 7.0 5.0 4,0 2,0 t .o 1945 29,0 16,0 13.0 11.0 9.0 7,0 6,0 5,0 3.0 Ifi 1946 32,0 15,0 12.0 10,0 9,0 7.0 6.0 5,0 3,0 1.0 1947 33,5 14,8 11.7 9.9 8.5 7,1 5.8 4.4 3.1 ν 1948 30,9 14,7 11.9 10.1 8.8 7,5 6,3 5,0 3,3 1.4 1949 29,8 15,5 12,5 10,6 9,1 7,7 6,2 4.7 3.1 0.8 1950 28,7 15,4 12.7 10,3 9.3 7,8 6,3 4,9 3.2 0.9 1951 30,9 15.0 12.3 10,6 8,9 7,6 6,3 4,7 2,9 0,8 1952 29,5 15.3 12,4 10,6 9,1 7,7 6,4 4,9 3.1 t.o 1953 31,4 14,8 11.9 10,3 8,9 7,6 6.2 4,7 3,0 w 1954 29,3 15.3 12,4 10,7 9,1 7,7 6,4 4,8 3.1 1.2 1955 29,7 15.7 12,7 10,8 9,1 7,7 6.1 4,5 2,7 1.0 1956 30,6 15,3 12,3 10,5 9,0 7,6 6,1 4.5 2,8 1.3 1957 29,4 15,5 12,7 10,8 9,2 7,7 6,1 4,5 2.9 1.3 1958 27,1 16,3 13,2 11,0 9,4 7,8 6,2 4,6 3.1 1.3 1959 28,9 15,8 12,7 ΙΟ/ 9,2 7,8 6,3 4.6 2.9 1,1

* Τό 1810 - 37 κατό «μονάδες άπολαβών, τό 1941 - 5Θ κο-τό «μονάδες δαπανών·. Πηγή: Γιά τό 1Θ10 · 37 τό στοιχεία υ-πολογίσθηκαν άπό τό Studies in Enterprise and Social Prog-ress τοΟ National Conference Board. Ν. Υόρκη 1039, σ . 125. γιά τό 1Θ41 - 5Θ άπό τό Survey Research Center- ΟΙ άριθμοΙ γιά τό 1914 - 46 παρατίθενται μόνο αέ τρογγυλευμένη μορφή. 'Αδημοσίευτα μέχρι τώρα υλικό γιά τό 1947 · 56 έκτυπώνεται μέ άδεια τής Διεύθυνσης τοϋ Federal Reserve Systems, γιά τό 1959 μέ άδεια τοϋ Survey Research Center.

κατα. Μαζί τό μερίδιό τους άνέβηκε άπό τό 1910 ώς τό 1959 κατά περισσότερο άπό Ινα τέταρτο, καΙ στό τέλος αύτού τοϋ χρονικού διαστήματος τό μερίδιό τους ήταν μαζί σχεδόν τό-σο μεγάλο δσο αύτό τοΟ πλουσιότερου δεκάτου. Δέν πρέπει δμως νά μάς διαφεύγει, πώς αύτή ή αύξηση έπιτεύχθηκε σχεδόν άποκλειστικά στήν κρίση τοΟ '30. 'Επί πλέον αύτή ή όμάδα άποτελείται κατά τό μεγαλύτερο μέρος άπό έλεύθε-ρους Επαγγελματίες, έμπόρους, κορυφαίες δυνάμεις γραφείου καΙ κατώτερους διευθυντές μέ αύξανόμενο είσόδημά άπό μι-σθούς καΙ χαμηλή άνεργία, γιά τούς όποίους δέν ήταν κα-θόλου ζωτικό νά μεγαλώσουν τό μερίδιό τους στό έθνι-κό είσόδημά.

Τά περισσότερα σχόλια τού τελευταίου καιρού πάνω στό αύξανόμενο πραγματικό είσόδημά ή στό είσόδημά σέ δολλάρια γιά τΙς κατώτερες εισοδηματικές όμάδες άπό τό 1939 ή 1941 καΙ μετά, πού χρησίμευαν στό ν' άποδείξουν τήν ύπαρξη μιας ριζικής και φαινομενικά μόνιμης άνακατα-νομής είσοδήματος, άγνοοΰν τό γεγονός, δτι αύτή ή άνοδος άντικαθρεφτίζει μιαν αύξηση τής απασχόλησης, καΙ όχι κά-ποια άλλαγή στή θεμελιακή εισοδηματική δομή.

ΠρΙν άπό τόν Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο έπικρατοΰσε γενικά ή ύπόθεση, πώς ol διάφορες φάσεις τού κύκλου τών συγκυριών έπηρέαζαν τήν κατανομή είσοδήματος — μέ τήν αύξηση τής άνεργίας γινόταν μεγαλύτερη καΙ ή σχετική άνισότητα τού είσοδήματος. "Ομως ή σχέση τάσεων άπα-σχόλησης καΙ είσοδήματος παίζει ^ιεγαλύτερο ρόλο στήν έξέταση τού πραγματικού είσοδήματος καΙ τών κανονικών κερδών άπ' δ,τι στήν έξέταση τής κατανομής είσοδήματος. Όταν αύξάνεται ή άνεργία, τά κέρδη σέ δ ο λ λ ά ρ ι α τών κατώτερων είσοδηματικών τάξεων μειώνονται πολύ τα-χύτερα άπ' δ,τι δλων τών άλλων όμάδων, καΙ κατά τήν αύξη-ση τής απασχόλησης τά κέρδη σέ δολλάρια καΙ τό πραγματι-κό εισόδημα τών κατώτερων είσοδηματικών τάξεων αύξά-νονται πολύ ταχύτερα άπ' δ,τι έκεΐνα τών όμάδων πού Εχουν άνώτερο εισόδημα. Σέ πλήρη άπασχόληση τό ποσοστό αύξη-σης γιά τό είσόδημά σέ δολλάρια τών φτωχότερων τάξεων

27

συμβαδίζει μέ τό άντίστοιχο ποσοστό τών άνώτερων τάξεων (άν καΐ καμιά φορά ύστερεϊ λίγο άπ' αύτό, δπως γιά ποτ ράδειγμα άπό τό 1948 ώς τήν άρχή τής δεκαετίας τοΟ '50)

"Ομως άκόμα καΐ τά στοιχεία άπό τήν έποχή πρίν άπό τό 1941 δείχνουν, πώς άλλοτε παραδεκτές γενικεύσεις πά-νω στή σχέση τάσεων άπασχόλησης καΐ κατανομής είσοδή-ματος δέν άληθεύουν έντελώς. Τό είσοδηματικό μερίδιο τού άνώτερου δέκατου άνέβηκε άπότομα τό 1929, σέ μιά περίο-δο μέ μόνο μέτριο έπίπεδο άπασχόλησης. Σημαντικότερο εί-ναι, πώς άκόμα καΐ στήν περίοδο σχετικά πλήρους άπα-σχόλησης άπό τό 1941 καΐ μετά τό είσοδηματικό μερίδιο τού φτωχού μισού τού πληθυσμού ή ύποχώρησε ή έμεινε στά-σιμο.

Δαπάνες προμήθειας καΙ άτέλειες. 01 άπολαβές σέ είδος τών διοικητικών ύπαλλήλων τών κονσέρν.

"Αν θέλουμε πιό άκριβείς άριθμούς γιά τό συνολικό ει-σόδημα καΙ τήν είσοδηματική άνισότητα, τό ύλικό γιά τό χρη-ματικό εισόδημα πρέπει νά συμπληρωθεί μέ στοιχεία γιά τήν κατανομή τών άπολαβών σέ είδος στίς εισοδηματικές τάξεις.

Εκτενή στοιχεία δείχνουν, πώς ή συνολική άξία σέ δολλάρια τών άπολαβών σέ είδος άστικών οίκογενειών ήταν τό 1941 σχετικά μικρή: μεταξύ 155 δολλαρίων σέ οικο-γένειες μέ κέρδη κάτω άπό 500 δολλάρια, καΙ 457 δολλαρί-ων γιά έκεΐνες, πού τά κέρδη τους βρίσκονται πάνω άπό τά 10.000 δολλάρια. Σ' άγροτικές οίκσγένειες ή άξία τών άπολα-βών σέ είδος έκτεινόταν άπό 417 δολλάρια (κέρδη κάτω άπό 500 δολλάρια) μέχρι 719 δολλάρια (κέρδη πάνω άπό 3.000 δολλάρια) (9). 'Επομένως, άν έξαιρέσει κανείς ol-κογένειες μέ άκραΐα χαμηλό εισόδημα, οί άπολαβές σέ εί-δος στόν άγροτικό τομέα ήσαν τό 1941 ένας άσήμαντος πα-ράγοντας.

Στά Επόμενα είκοσι χρόνια τά αύτοπαραγόμενα είδη διατροφής τοΟ άγρότη έχαναν σταθερά σέ άξία: "Αν τό 1941 άποτελούσαν περίπου Ενα πέμπτο τοΟ είσοδήματός του σέ

28

μετρητά, στά πρώτα μεταπολεμικά χρόνια δέν ήταν πιά πα-ρά γύρω στό Ινα δέκατο. Ό άγρότης άγόραζε τό 1928 μόνον 28% τών συνολικών άναγκών του σέ είδη διατροφής, τό 1955 δμως 60%. Άπό τό Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο xal μετά ό άγροτικός πληθυσμός έλαττώθηκε άρκετά, καΙ τό μερίδιό του στό διαθέσιμο έθνικό εισόδημα έπεσε άπό τό 1945 και μετά κατά περισσότερο άπό τό μισό, φθάνοντας σέ 3,7% τό 1956- τό 1957 ot άγροτικές άπολαβές σέ είδος σέ τρό-φιμα καΙ καύσιμα δέν άποτελούσαν πιά παρά μόνο 0,5% τοΟ ιδιωτικού έθνικοΟ εισοδήματος. Οί άπολαβές σέ είδος τών άγροτών είναι φανερό, πώς δέν παίζουν πιά μεγάλο ρόλο στήν κατανομή εισοδήματος τών HHA.

Στούς άστικούς καταναλωτές τών κατώτερων δεκάτων οί άπολαβές σέ είδος άποτελοΟνταν βασικά άπό Επιδόματα πρόνοιας, πού μέ τήν προσέγγιση τής — άν καΙ μόνο σπορα-δικής — πλήρους άπασχόλησης Εγιναν άσήμαντα.

'Αντίθετα, άπολαβές σέ είδος πού στήν ύπαιθρο καί γιά οικογένειες μέ χαμηλό εισόδημα Εχασαν σέ άξία, έπανήλ-θαν σέ Ισχύ στό άνώτερο εισοδηματικό δέκατο, καί πρό παν-τός στά 5% πού βρίσκονται στήν κορυφή τών μονάδων δαπα-νών. Έδώ Εχουν τή μορφή λογαριασμών δαπανών προμή-θειας καί παρόμοιων προνομίων γιά άνώτερους ύπαλ),ήλους. Σάν παραπροϊόν τής φορολογίας προσώπων καί σωματείων, πού εισήχθη τό 1941 καί πού περιλαμβάνει πιό άπότομα αύ-ξανόμενους φόρους, ό λογαριασμός δαπανών προμήθειας είναι σήμερα Ινα άναγνωρισμένο μέσο τής άντιμισθίας ύπαλλήλων. Μιά μελέτη τοΟ Harvard Business School Εδειξε τό 1959, δτι δύο τρίτα τών «ισχυρών» τών κονσέρν θεωρούσαν τό λο-γαριασμό τους δαπανών προμήθειας σάν άφορολόγητη άπο-λαβή.

Σύμφωνα μέ τό νόμο μιά Εταιρεία κεφαλαίου μπορεί νά έξαιρέσει σάν Εξοδα μόνο λογαριασμούς, πού δημιουρ-γούνται στή «φυσιολογική xal άναγκαία» κυκλοφορία τής Επιχείρησης, δεδομένου δμως δτι μιά Εταιρεία πού άνήκει στήν άνώτερη φορολογική όμάδα πληρώνει άπό κάθε δολλά-ριο, πού Εξαιρεί άπό τό φόρο, μόνο 48 σέντς, ή Εννοια «Εξοδα

ΤΟ

κυκλοφορίας* Ερμηνεύεται μέ μεγαλοφροσύνη. Σέ έταιρεΐς μέ περιοριηιένη ή άπό τήν άλλη μεριά Εκτεταμένη κατοχή μετοχών ή διοίκηση κάνει πολύ σπάταλη χρήση τών άπολα-βών σέ είδος. Τό Wall Street Journal άναφέρει συχνά Ε-ξοδα δπως δωμάτια ξενοδοχείου μέ 300 δολλάρια τήν ήμέ-ρα, πάρτυ 10—25.000 δολλαρίων, πολυτελείς κατοικίες γιά διοικητικούς ύπαλλήλους μέ μαρμάρινους τοίχους καΙ Επιχρυ-σωμένες στρόφιγγες νερού. Σέ μιά Εκθεση αύτού τού περιο-δικού άναφέρεται: «Απόκεντρα κυνηγετικά περίπτερα είναι Ενα άπό τά «Εξοδα παράσταση;» πού περιμένουν σέ άρκετές ά-ρικανικές Εταιρείες τόν ύπάλληλο, πού Εχει Εργαστεί σέ μιά δι-οικητική θέση. "Αλλα έντυπωσιακά Επαθλα: κοινή χρήση θαλαμηγών, Ιδιωτικών άεροπλάνων καΙ σιδηροδρομικών δ-χημάτων, ταξιδάκια σέ έξωτικές λουτροπόλεις καΙ θεαματι-κές Εσπερίδες — δλα μέ Εξοδα τής Επιχείρησης 01 Ε-ταιρείες διατηρούν Ιδιωτικές λέσχες διασκεδάσεων, Αερο-πλάνα καΙ παρόμοιες Εγκαταστάσεις γιά τέρψη ή γιά πολυτε-λή ταξίδια μέ τό Επιχείρημα, δτι αύτά είναι Απαραίτητα γιά τήν διεκπεραίωση τών Επιχειρήσεών τους... . Αύτός είναι γιά μερικές Εταιρείες δ βασικός λόγος πού διατηρούν τέτοιες Εγκαταστάσεις, πού γιά άλλες Ισως δέν Ισγύει. 'Ακόμα κι άν άληθεύει τό πρώτο, ol διοικητικοί ύπάλληλοι άποκομί-ζουν πλούσια δφέλη άπό τά πολυτελή Ιδιόκτητα μέσα τϊ)ς φίρμας τους.... Μ' αύτό τόν τρόπο πολυάριθμες διοικητικές δυνάμεις, πού ή προσπάθειά τους γιά σχηματισμό περιουσίας άνακόπτεται άπό τούς σημερινούς ψηλούς φόρους, Απολαμβά-νουν παρόλα αύτά προνόμια, τών δποίων Εχαιραν ol Mellons, ol Morgans καΙ olBaruch»(H).

Ot πολυτέλειες, πού τού παρέχονται άπό τήν Επιχεί-ρηση, είναι Ινα σαφές μέτρο γιά vh θέση, πού καταλαμβά-νει Ινας άνθρωπος στήν Ιεραρχία. Γιά τήν άφρόκρεμα τΐ)ς Επιχείρησης μετράει άκόμα γενικά Ινα αύτοκίνητο, Ενα δελ-τίο γιά πίστωση βενζίνης, διακοπές, πρώτης τάξεως Ιατρικίι περίθαλψη, συμμετοχή σέ κάποια δημόσια λέσχη, γεύματα καΙ διασκεδάσεις καθώς καΙ ή διαφορά σέ μετρητά μεταξύ

30

τών έξόδων παράστασης καΐ τών πραγματικών έξόδων. Οί κατώτεροι ύπάλληλοι Εχουν άνάλογα μέ τδ βαθμό τους λιγό-τερες άντίστοιχα εδνοιες.

Τό 1954 στό Μανχάτταν 37% καΐ στή Φιλαδέλφεια 20% τών κάντιλλακ είχαν καταχωρηθεί σάν αύτοκίνητα φιρ-μών. Γύρω στά 80% τών λογαριασμών στά άκριβότερα έ-στιατόρια καΐ 30 ώς 40% τών είσιτηρίων γιά τό θέατρο Μπροντγουαίη πληρώθηκαν άπό λογαριασμούς δαπανών προ-μήθειας. Γιά τά περισσότερα καταναλωτικά είδη, πού έ-έξοφλοΰν πολυτελείς λέσχες δελτίων πίστωσης δπως τό Diner's Club καΐ τό American Express γιά τά μέλη τους (πού άνέρχονταν τό 1958 σ' Ενα δλόκληρο έκατομμύριο), εύθύνονται φίρμες( '2) .

Ένας στούς δύο διοικητικούς ύπαλλήλους, στίς μικρές καΐ Ενας στούς τρεις στίς μεγάλες έταιρεΐες παίρνει πίσω τά Εξοδά του γιά κοινωνικές λέσχες καΐ όργανώσεις. Περισ-σότεροι άπό τούς μισούς διοικητικούς ύπαλλήλους στίς μι-κρές καΐ περισσότεροι άπό τό Ενα τέταρτο στίς μεγάλες Ε-ταιρείες διαθέτουν δικό τους αύτοκίνητο. "Εν πέμπτο τών με-γάλων Εταιρειών διατηρούν γιά τΙς διοικητηκές τους δυνά-μεις δικές τους λέσχες καΐ τόπους άναψυχής.

Δώρα, πού δέχονται ol ύπάλληλοι — κυρίως ol ύπεύ-θυνοι γιά τΙς άγορές — άπό άλλες Επιχειρήσεις άποτελούν μιά άλλη κατηγορία άπολαβών σέ είδος. Τά Χριστούγεννα τοΟ 1959 τέτοια δώρα έπιχειρήσεων άνήλθαν σέ 300 έκατομ. δολλάρια — κι δλα αύτά Εξέπεσαν άπό τή φορολογία σάν ά-τέλειες έπιχειρήσεων.

Μιά καΐ σχεδόν δυό πέμπτα τών άνώτερων σέ βαθμό ύπαλλήλων δέν έχουν νά δώσουν σέ κανέναν άναφορά γιά τά Εξοδά τους καΐ σέ περισσότερα άπό τρία πέμπτα δέν Εχει τεθεί κανένα δριο έξόδων, μπορούν νά πετύχουν τΙς πιό ά-συνήθιστες άπολαύσεις, γιά τΙς όποιες πληροφορείται καμιά φορά ή κοινή γνώμη— συχνά χάρη σέ συμβουλές, πού δί-νονται άπό οίκονομικά περιοδικά γιά τόν πιό συμφερτικό τρόπο ξοδέματος τών δαπανών προμήθειας. Ό πρόεδρος μιας Εταιρείας ξόδεψε 17.000 δολλάρια τής έπιχείρησής

31

του σ* Ενα σαφάρι στήν 'Αφρική· Ενας άλλος Επιβάρυνε τό λογαριασμό του δαπανών προμήθειας μέ 65.000 δολλάρια γιά κοσμήματα, 22.000 δολλάρια γιά ποτά, 35.000 δολλάτ ρια γιά λογαριασμό νυκτερινών κέντρων, 25.000 δολλάρια γιά δώρα καΙ 16.000 δολλάρια γιά ένοίκιο βάρκας.

Σέ έκταση καΙ άξία τό πραγματικό είσόδημα τών πλού-σιων βρίσκεται σέ ζωηρή άντίθεση μέ τό περίσσευμα σέ άλεύρι, καλαμπόκι, ρύζι καΙ βούτυρο, πού διανέμεται στούς φτωχούς σάν Ελεημοσύνη. (13).

Σύμφωνα μ' έναν άνεπίσημο ύπολογισμό τού Υπουρ-γείου Οικονομικών άπό τόν Αύγουστο τού 1957, τό ποσοστό τών δαπανών προμήθειας άνερχόταν συνολικά σέ περισσό-τερα άπό 5 δισεκατομμύρια, κάποτε μάλιστα καΙ σέ 10 δι-σεκατομμύρια δολλάρια τό χρόνο (14). Χωρίς άμφιβολία ένα μέρος αύτοΰ τού ποσού ήταν στήν πραγματικότητα τμή-μα τού είσοδήματος προσώπων, πού άνήκαν στό άνώτερο ει-σοδηματικό δέκατο. "Αν θεωρήσει κανείς έστω καΙ Ενα τρί-το αύτοΰ τού ποσού σάν άπολαβές σέ είδος τοΰ άνώτερου δε-κάτου, τότε τό μερίδιο αύτής τής δμάδος στό Εθνικό είσόδη-μα τό 1956 άνεβαίνει τουλάχιστο κατά 1%.

"Αν καΙ μέ τΙς ύπάρχουσες στατιστικές δέν μπορεί νά ύπολογίσει κανείς μέ άπόλυτη άκρίβεια τό ποσοστό τού συ-νολικού ποσού δαπανών προμήθειας, πού άντιπροσωπεύει Ι-διωτικό είσόδημα σέ είδος, βγαίνει άπ' αύτές, πώς οί άπολα-βές σέ είδος είχαν σημαντική άξία γιά τό μερίδιο τού ά-νώτερου είσοδηματικού δεκάτου — Ιδιαίτερα α* δ,τι άφορδ τόν τρόπο ζωής, πού Απολαμβάνουν πολλά άπό τά πλουσιό-τερα μέλη τής οίκονομικής άφρόκρεμας.

Φοροδιαφυγή καΙ πλάνες: Ένα αύν 30 δισεκα-τομμύρια δολλάρια.

Τά στοιχεία πού ύπάρχουν γιά τήν κατανομή είσοδή-ματος δέν παίρνουν ύπ' δψη τους Ενα σημαντικό τμήμα τού χρηματικού εισοδήματος, γιατί στίς φορολογικές δηλώσεις

32

γίνονται πολύ μβτριόφρονες καί άπένανη στούς έρωτητές καθόλου δμολογίες. 'Επειδή στίς αύτόματες κρατήσεις φόρων μισθοϋ τό ποσό γιά τό φόρο εισοδήματος είναι πραγματικά καθορισμένο, πρόσωπα, πού τό είσόδημά τους άποτελεΐται άποκλειστικά άπό μισθούς — καί έδώ άνήκει ή μεγάλη πλειοψηφία εισοδηματιών χαμηλών καί μέσων εισοδημάτων στήν πόλη, — δέν Εχουν ιδιαίτερους λόγους νά δηλώσουν στούς έρωτητές όπερβολικά χαμηλό εισόδημα. "Αν καμιά φορά μισθοί δηλώνονται πολύ χαμηλοί, αύτό γίνεται πιθα-νά σέ πολύ μικρές Επιχειρήσεις, δπου οί ύπάλληλοι ή δι-ευθυντές είναι σέ θέση νά τροποποιήσουν τΙς μισθολογικές καταστάσεις.

'Ελεύθεροι Επαγγελματίες, δμως, Εμποροι καί άλλοι, πού πληρώνονται σέ μετρητά γιά τΙς ύπηρεσίες τους, βρίσκονται σέ ιδιαίτερα εύνοϊκή θέση γιά νά ύποκρύψουν τό είσόδημά τους στις φορολογικές δηλώσεις. Κάπου τό μισό άπό τό μή δηλωμένο εισόδημα Επιχειρηματιών άποτελεΐτο άπό άγροτικά Εσοδα, άπό τά όποΐα τό μεγαλύτερο μέρος είσέρρευσε πι-θανά στούς εισοδηματίες χαμηλού εισοδήματος. (15). Τό άλλο μισό, τού δποίου άποδοχεΐς ήσαν Εμποροι καί άνεξάρ-τητοι, είσέρρευσε πιθανά σ' Εκείνους, πού Ετσι κι άλλιώς κερ-δίζουν ήδη τόσα πολλά, πού μπορούν ν'άποκρύψουν τό πραγ-ματικό τους εισόδημα χωρίς νά κινήσουν τήνύποψίατού φο-ροεξεταστή. Σέ τελευταία άνάλυση αύτό λέει, δτι τά άνώτερα δέκατα δηλώνουν στίς φορολογικές καί άλλες στατιστικές πολύ χαμηλό τό είσόδημά τους.

Ή άρνηση νά δοθούν στούς έρωτητές πληροφορίες γιά τό ϋψος εισοδήματος τών άνώτερων δμάδων γενικά ύποτιμά-ται .Ή άπόκρυψη περιορίζεται σχεδόν άποκλειστικά στίς ψη-λότερες εισοδηματικές τάξεις. Ή Υπηρεσία Στατιστικής 'Εργασίας διαπίστωσε τό 1941 σέ μιά μελέτη: «Ή άπόκρυ-ψη άνέβαινε μέ τό υψος τού εισοδηματικού έπιπέδου σέ ό-μάδες μέ ψηλότερο Ενοίκιο καί μεγαλύτερη οικογένεια, καί μάλιστα άπό περίπου 1% σέ Ενα δψος εισοδήματος κάτω άπό 1000 δολλάρια μέχρι 35% σέ 10.000 καί «άνω». (16).— Ή άπόκρυψη τού εισοδήματος γιά νά παρακαμφθούν οί φόροι

33

είναι βέβαια παράνομη, έν τούτοις δμως τόσο διαδομένη, δ-οτέ καμιά μελέτη, πού άποσκοπεί νά διαφωτίσει τή δομή τής Ιδιοκτησίας στήν κοινωνία μας, δέν θάπρεπε νά τήν παρα-βλέψει. 'Ανάμεσα στό 1950 καΙ 1953 μ ε ι ώ θ η κ ε δ άριθμός τών φορολογικών δηλώσεων, σιϊς όποΐες δηλώθηκε ψηλό εισόδημα* τό National Bureau of Economic Research θεώρησε τό γεγονός αύτό «λαμβανομένης ύπ' δψη τής σχε-δόν βέβαιης αύξησης τών άπολαβών σιΐς άνώτερες είσοδη-ματικές τάξεις» σάν «έκπληκτικό» καΙ «άξιο Εμπεριστατω-μένης Ερευνας». (17).

Τό 1957 δηλώθηκαν στίς δηλώσεις φόρου είσοδήματος μόνον 91% τού συνολικοΰ Ιδιωτικού χρηματικού είσοδήματος —κάτι περισσότερο άπό τά 86% τοΰ 1944 - 46. Τό Ελλειμ-μα τοΰ 1957 — 27,7 δισεκατομμύρια δολλάρια — περιελάμ-βανε 3% (7,1 δισεκατομμύρια δολλάρια) τών Εξοφλημένων μισθών, 14% (1,6 δισεκατομμύρια) - τών διανεμημένων μερι-σμάτων, 58% (5,5 δισεκατομμύρια) τών τόκων καΙ 27% (10,8 δισεκατομμύρια) τοΰ είσοδήματος Επιχειρηματιών —

τοΰ είσοδήματος άνεξάρτητων χωρίς σταθερό μισθό, μεμονωμέ-νων Επιχειρηματιών καΙ γεωργών (18). Τά στοιχεία τής 'Ο-μοσπονδιακής Υπηρεσίας Στατιστικής καΙ τού Survey Re-search Center ύποδηλώνουν περίπου τό ίδιο Ελλειμμα. Είναι δλοφάνερο, πώς ή παράλειψη εισοδημάτων αύτοΰ τού ύψους — πρό πάντων δταν Ενα μεγάλο μέρος άπ' αύτά άνα-φέρεται σ' Ενα καΙ μοναδικό είσοδηματικό δέκατο — Αλ-λοίωσε σημαντικά τούς άριθμούς γιά τήν κατανομή είσοδή-ματος.

Μονάδες δαπανών μ' Ενα εισόδημα πάνω άπό 10.000 δολλάρια κατείχαν τό 1952 περισσότερα άπό τά 80% τών έκδομϊνων μετοχών. Έτσι ot μονάδες δαπανών πού άνήκαν στό άνώτερο δέκατο — στόν παραπάνω χρόνο Εκείνες, πού κέρδιζαν περισσότερα άπό 7.090 δολλάρια — Ελαβαν πιθα-νότητα τό μεγαλύτερο μέρος άπό τό άποκρυμμένο είσόδημά Εκ μερισμάτων (19). Ή Υπηρεσία Φορολογίας Είσοδήματος διαπίστωσε τό 1948 μέ μιά δειγματοληπτική Ερευνα, δτι ot φορολογικές δηλώσεις, πού δήλωναν εισόδημα άπό 25.000

34

δολλάρια καΐ πάνω, άποτελοΟσαν 7,2% δλων τών δηλώσεων μέ «λάθη» μερισμάτων καΐ 37,4% τής άξιας σέ δολλάρια αύ-τών τών «λαθών», καΐ δτι έκεΐνες μέ εΙσόδημα άπό 7.000 δολλάρια κι έπάνω άποτελοΟσαν 40,7% δλων τών δηλώσεων μέ «λάθη» μερισμάτων καΐ 73,6% τής άξιας σέ δολλάρια δ-λων τών λαθών (20). Οί περισσότερες τοκισμένες καταθέσεις, δμολογίες, χρεώγραφα κλπ. είναι στήν κατοχή τοϋ άνώ-τερου είσοδηματικοϋ δεκάτου1 γι ' αύτό τό λόγο ένα μεγάλο μέρος τοΟ μή δηλωμένου είσοδήματος πρέπει ν' άποδοθεί σ' αύτή τήν κατηγορία τής οίκονομικής άφρόκρεμας. Ή φο-ρολογική έξέταση τοΟ 1948 διαπίστωσε 52,6% τής άξίας σέ δοκάρια τών λαθών σέ τόκους στίς δηλώσεις τής φορολογι-κής όμάδας μέ 7.000 δολλάρια καΐ πάνω εΙσόδημα, τοϋ άνώ-τερου εΙσοδηματικοΟ δεκάτου (21).

Πάρα πολλές άπό τΙς ύπάρχουσες στατιστικές πάνω στήν κατανομή είσοδήματος χωλαίνουν στό δτι δέν παίρνουν ύπ' δψη τους τό εΙσόδημα, πού άποκτάται στόν σωματειακό τομέα τής οίκονομίας καΐ — έντελώς νόμιμα — δέν έξο-φλείται στούς μετόχους γιά ν' άποφευχθοΟν οί ψηλοί φόροι. 'Αλλά κάθε μή διανομή κερδών Εταιρείας έπιδρά στό εισό-δημα τοϋ άνώτερου δεκάτου — πρό παντός έκείνης τής μι-κρής όμάδας, πού (δπως θά δείξω λεπτομερέστερα άργότε-ρα) διαθέτει τήν πλειοψηφία τών μετοχών. Ή σχετική ση-μασία τών μερισμάτων αύξάνει μέ τό εΙσόδημα, καΐ πάνω άπό τό δριο τών 100.000 δολλαρίων τά μερίσματα είναι κατ τά πολύ μεγαλύτερα άπό τούς μισθούς. Μιά καΐ ή άποφυγή τών φόρων, Ιδιαίτερα άπό τό 1941 καΐ μετά, έχει γίνει τό κύριο ένδιαφέρον τών άνώτερων είσοδηματικών τάξεων, ot Εταιρείες κεφαλαίου κρατούν δλο καΐ πιό πολύ τά μερίσμα-τα, άντί νά τά διανέμουν. Ό οίκονομολόγος τοΟ Harvard, William Crum τό διατύπωσε αύτό Ετσι: «Μιά όμάδα πλού-σιων διευθυντών, πού κατέχουν τΙς μετοχές τής Εταιρείας τους μαζί μέ λίγα άλλα πρόσωπα, μπορεί ν' άποφασίσει νά κρατήσει τά κέρδη — δχι τόσο γιά έπιχειρησιακούς λόγους δσο λόγω τοΟ ψηλού φόρου, πού θά ήταν ύποχρεωμένοι νά πληρώνουν προσωπικά, 4ν αύτά τά κέρδη διανέμονταν (22).

35

Στήν περίοδο 1923 - 29 οί Εταιρείες κεφαλαίου κράτησαν τά 27% τών καθαρών κερδών τους: τό 1946 - W τό ποσο-στό αύτό ήταν 51% (23). "Αν τά κέρδη τών Εταιρειών είχαν μοιρασθεί σύμφωνα μέ τό ποσοστό τού 1923 - 29, τότε θά έπρεπε νά είχαν έξοφληθεί γύρω στά 4,7 δισεκατομμύρια δολλάρια περισσότερα μερίσματα σέ μεμονωμένα πρόσωπα, πού σχεδόν δλα άνήκουν στό άνώτερο είσοδηματικό δέκατο.

Μ' αύτό τόν τρόπο ή οίκονομική άφρόκρεμα μπορεί νά έπεκτείνει τό έκ μερισμάτων είσόδημά της καΙ σέ περιόδους οικονομικών ταλαντεύσεων. "Η μπορεί ν' αύξήσει τήν Αγο-ραστική άξία τών μετοχών της· σ' ένα κατοπινό πούλημα θά πληρώσει μετά τόν πολύ χαμηλότερο φόρο αύξησης κε-φαλαίου. Οί ίδιες οί έταιρεΐες κεφαλαίου έχουν προαγάγει αύτή τήν πολιτική γιά τήν Αποφυγή τών φόρων προσώπων άπό τό 1941 καΙ μετά μ' ένα ισχυρά αύξημένο ύποβιβασμό καΙ μή δήλωση κερδών, Επιβαρύνοντας π.χ. τό είσόδημα, πού κερδίζουν, μέ έξοδα κεφαλαίου. Αύτό σημαίνει, πώς of Ε-ταιρείες Αντιπροσωπεύουν γιά τήν οίκονομική Αφρόκρεμα ίσχυρές ρεζέρβες είσοδήματος (24).

"Αν τά κέρδη έταιρειών είχαν μοιρασθεί τό 1960 σύμ-φωνα μέ τό ποσοστό τού 1923 - 29, θ' Αναλογούσαν στό Α-νώτερο είσοδηματικό δέκατο 32%, Αντί γιά 29% τού ιδιω-τικού είσοδήματος. Τό 1952 θά είχε λάβει 30%, άντί γιά 29%. Σέ κάθε μεταπολεμική χρονιά τά άμοίραστα κέρδη θά είχαν προσθέσει στό μερίδιο τού πλουσιότερου δεκάτου — άφοΰ ληφθεί ύπ' δψη Ινα κατάλληλο ποσοστό γι ' Απο-ταμιεύσεις καΙ αύτοχρηματοδότηση — 1 ώς 4%. Ή άξία τών Απολαβών σέ είδος Από τό λογαριασμό δαπανών προ-μήθειας θά είχε προσθέσει τουλάχιστον 1%. ΚαΙ τό μή δη-λωμένο είσόδημα, Από τό όποιο Αποδίδουμε έντελώς προσε-κτικά μόνον Ενα τρίτο ώς τό μισό στό Ανώτερο δέκατο, θά εί-χε δώσει έπιπρόσθετα 3 ώς 5%. "Ετσι θά Αναλογούσαν π.χ. τό 1952 στό Ανώτερο είσοδηματικό δέκατο Αντί γιά 29% στήν πραγματικότητα 34% τοΰ συνολικού ιδιωτικού είσοδή-ματος.

36

Ή θέση τοϋ Κοϋίνετς: τά 95ο)ο πού λείπουν.

Φράσεις δπως: «Ή άξιοσημείωτη Εξισορρόπηση τών εισοδημάτων στά τελευταία είκοσι χρόνια», «Ή προσαρμο-γή τών μεριδίων, πού άναλογούν στις μεμονωμένες οικονο-μικές τάξεις, στό έθνικό εισόδημα», «Μιά άπό τίς μεγαλύτε-ρες κοινωνικές Επαναστάσεις τής ιστορίας», Επικαλούνται πρός άνακούφισή τους κατά προτίμηση τίς στατιστικές στό Εργο τού Simon Kuznets «Shares of Upper Income Groups in Income and Savings» (1953). Ό Εκδοτικός οίκος, τό κα-τά τά άλλα άντικειμενικό National Bureau of Economic Research, διατύπωσε τόν άνήκουστό ισχυρισμό, πώς τό βι-βλίο δείχνει, δτι «οί 'Ηνωμένες Πολιτείες Εχουν διανύσει Ενα σημαντικό τμήμα στό δρόμο πρός τήν κατεύθυνση τής άπόλυτης είσοδηματικής ισότητας» (25). Ή μελέτη Εχει Ε-πηρεάσει μόνιμα τά περισσότερα σύγχρονα κείμενα πάνω στήν κατανομή εισοδήματος στίς ΗΤΤΑ" τά συμπεράσματα καί τ' άξιώματά της δέν συνάντησαν σχεδόν καμιά άντίρρη-ση.

Αύστηρά Εξεταζόμενο τό βιβλίο τού Kuznets είναι μιά Εκτακτα ειδική Ερευνα τών φορολογικών δηλώσεων, πού δό-θηκαν άπό τά 6% τού πληθυσμού μέ τό ψηλότερο κατά κε-φαλή είσόδημά. Ό βασική θέση τού συγγραφέα είναι, πώς τό εισοδηματικό μερίδιο τού άνώτερου Εκατοστού, δπως καί τών άνώτερων 5% τού πληθυσμού, μειώθηκε Ισχυρά καί άρ-κετά σταθερά, καί πώς αύτή ή Εξέλιξη είναι διαρκής Άπό τό 1939 ώς τό 1946 τό είσοδηματικό μερίδιο τού άνώτερου Εκατοστού ύποχώρησε κατά 27% καί τών άνώτερων 55% κα-τά 28%. Χωρίς νά ύπολογισθούν κέρδη κεφαλαίου καί πρίν άπό τήν κράτηση τού φόρου είσοδήματος άναλογούσαν στό άνώτερο Εκατοστό τού πληθυσμού τό 1919 14,0%, τό 1929 17,2%, τό 1941 12,3% καί τό 1946 9,6% τού είσοδήματος. Τά άνώτερα 5% Ελαβαν τό 1919 26,1%, τό 1932 32,1%, τό 1941 25,7% καί τό 1946 20,0% τοΟ συνολικού εισοδήμα-τος (26).

37

Ό Kuznets έφιστα τήν προσοχή στό δτι τό μερίδιο τών άνώτερων 5% μεταξύ τοΰ 1919 καΙ 1938 ύποχωροΰσε κατά μέσον δρο 1,5% σέ περιόδους ύφεσης (27). Μολονότι δεί-χνεται, πώς τό ποσοστιαίο μερίδιο τών άνώτερων 5% αύξή-θηκε στήν περίοδο οικονομικής εύημερίας 1944 - 46, αύ-τός προφητεύει, πώς θά πέσει καΙ πάλι. Όπως πιστεύει, ή μείωση γιά τά άνώτερα 5% είναι διαρκής γιά τό λόγο δτι «άντικαθρεφτίζει Εκτεταμένες άλλαγές στήν οίκονομική δο-μή, στίς δυνατότητες άπασχόλησης, στήν παραγωγικότητα κεφαλαίου καΙ στό φορολογικό σύστημα στή χώρα μας» (28). Δυστυχώς ό Kuznets άφιερώνει σ' αύτούς τούς Αποφασι-στικούς παράγοντες δλες κι δλες δύο σελίδες (άπό συνολι-κά πάνω άπό 700), παρόλο πού ή βασιμότητα τού Εργου του Εξαρτάται ίσα - ίσα άπ' αύτούς.

Ό πρώτος παράγοντας, πού Επικαλείται ό Kuznets σάν άπόδειξη αύτής τής μόνιμης άλλαγής, είναι ή γρήγο-ρη άνοδος τής άπασχόλησης μετά τό 1939, κατά τήν δποία τά εισοδηματικά μερίδια τών κατώτερων είσοδηματικών ό-μάδων αυξήθηκαν ταχύτερα άπ' δ,τι έκεϊνα τών άνώτερων όμάδων. Υποθέτει, πώς ol περίοδοι οικονομικού μαρασμού καΐ άνεργίας, κατά τούς δποίους τά μερίδια τών άνώτερων 5% γίνονται μεγαλύτερα, δέν θά προκαλούν μελλοντικά καΙ τόσο άκανθώδη οικονομικά προβλήματα. Τέσσερες διαδοχι-κές σφοδρές οίκονομικές ύποτροπές μετά τό Δεύτερο παγκό-σμιο πόλεμο Εδειξαν πόσο άστήρικτη είναι ή ύπόθεση αύτή.

Μιά άλλη άπόδειξη είναι κατά τόν Kuznets ή στα-θερή αύξηση τού εισοδήματος τού άγροτικού πληθυσμού ά-πό τό 1939 και μετά. Έν τούτοις τό εισόδημα τού άγρό-τη — φυσικά Ενας πολύ εύμετάβλητος παράγοντας — μειώ-θηκε άρκετά σταθερά άπό τό Ετος καμπής 1948, καΙ μάλι-στα τόσο σάν μερίδιο στό Εθνικό είσόδημά δσο καΐ σέ δολ-λάρια κατά οίκογένεια. "Αν ύπολογίσει κανείς τήν ύποτί-μηση τού νομίσματος, τότε τό συνολικό καθαρό είσόδημά τής μέσης οικογένειας μιας φάρμας βρισκόταν τό 1958 μόνο 15% πάνω άπ* τό Επίπεδο τού 1937 - 41, Ενώ τό Εθνικό είσόδημά αυξήθηκε συνολικά κάπου τρεις φορές περισσό-τερο.

38

Μιά τρίτη τάση, πού ό Kuznets προσφέρει σάν άπό-δειξη, είναι ή φθίνουσα σημασία τών είσοδημάτων έκ χατ τοχής σέ σύγκριση μέ τά δήθεν δικαιότερα κατανεμημένα εΐ-σοδήματα πού προέρχονται άπό μισθούς καΙ δραστηριότη-τες Επιχειρηματιών. Έν τούτοις δέν ύπήρξε καμιά παρό-μοια σχετική ύποχώρηση τών κερδών έταιρειών, κι έκτός άπ' αύτό ό Kuznets παράβλεψε τή σημασία τών άμοίρα-στων κερδών έταιρειών. 'Επίσης δέν ύπάρχει καμιά άπόδει-ξη, δτι οί μισθοί είναι κατανεμημένοι έντελώς δίκαια. Γιά παράδειγμα τό 1952 περιήλθαν στό κατώτερο είσοδηματικό πέμπτο 2,5% τού συνολικού είσοδήματος πού προέρχεται άπό μισθούς, στό άνώτερο πέμπτο δμως 44,7% (29).

Παραπέρα ό Kuznets έπισημαίνει τήν έμπειρία τών έργατικών δυνάμεων στή χρηματιστική οίκονομία, τήν οίκο-νομία μεταφορών καΙ τήν οίκονομία τών συναλλαγών μετα-ξύ τού 1939 καΙ τού 1948' έπικαλεϊται τή δυσανάλογα μι-κρή αύξηση είσοδήματος, τήν έλάττωση τής συμμετοχής τους στό συνολικό άριθμό τών έργατικών δυνάμεων καΙ τόν περιορισμό τών είσοδηματικών χασμάτων μεταξύ τών έρ-γατικών αύτών δυνάμεων καΙ έκείνων στό έργοστάσιο. "Ο-μως τά δυσανάλογα μικρά είσοδηματικά κέρδη τών δυνά-μεων αύτών άνάγονται κατά κύριο λόγο στό ψηλότερο πο-σοστό άπασχόλησής τους τό 1939. ΚαΙ οί Ελαττωμένες δια-φορές στό μέσο είσόδημα είναι, έξεταζόμενες μέ άκρίβεια, Ε-να άποτέλεσμα τής πλήρους άπασχόλησης άπό τό 1939 καΙ μετά.

Ή πέμπτη άπόδειξη τοΰ Kuznets είναι, δτι ή φο-ρολογία έλαττώνει τό είσοδηματικό μερίδιο τών άνώτερων 5%. θ ά δούμε έν τούτοις στό έπόμενο κεφάλαιο, πώς ή Ε-πίδραση τών φόρων στά ψηλότερα είσοδήματα μέ έλάχιστο ρεαλισμό Εχει ποτέ Ερμηνευθεί, άκόμα κι άπό τόν Kuznets. Τά στοιχεϊα του στηρίζονται στίς φορολογικές δηλώσεις. Με-τράει τό δψος τοΰ είσοδήματος διαιρώντας τό συνολικό είσό-δημα πού δηλώνεται στή φορολογική δήλωση, μέ τόν άριθ-μό τών προσώπων, πού έμφανίζονται στή δήλωση. Ξεκινάει άπό τΙς μονάδες μέ τό μεγαλύτερο κατά κεφαλή είσόδημα

39

— δχι άπό τΙς πιό σπουδαίες μονάδες κατανάλωσης καΐ δα-πανών μέ τό ψηλότερο εΙσόδημα σέ δολλάρια, άνεξάρτητα άπό τό μέγεθος τής οίκογένειας. Αύτή ή διαφορετική βάση έρευνας έχει σάν άναγκαία συνέπεια διαφορετικά άποτελέ-σματα. Ό Kuznets προβάλλει τό έπιχείρημα, πώς δέν μπο-ρεί νά θεωρήσει σάν βάση τήν οίκογένεια ή μονάδα δαπα-νών, έπειδή αύτή μπορεί ν' άντιπροσωπεύεται μέ περισσό-τερες άπό μία φορολογικές δηλώσεις — μολονότι αύτό, άν πάρει κανείς ύπ' δψη του τά φορολογικά πλεονεκτήματα σέ περίπτωση κοινής τοποθέτησης καΐ τόν μικρό άριθμό ol-κογενειών μέ πολύ ψηλό εΙσόδημα, πού έχουν περισσότερους άπό ένα διατροφείς, είναι έξαιρετικά άπίθανο. "Η, λέει, ϊ-σως μιά καΐ μοναδική φορολογική δήλωση περιλαμβάνει πε-ρισσότερες άπό μία μονάδες δαπανών — δπου δμως ή μο-νάδα δαπανών όρίζεται σάν μιά όμάδα προσώπων, πού ένώ-νουν τά είσοδήματά τους καΐ οίκονομικά άποτελούν μιά μο-νάδα (30). Ή συνέπεια αύτής τής μέτρησης είναι, πώς ό Kuznets άποκλείει άπό τήν οίκονομική άφρόκρεμα πολλές οι-κογένειες, πού σύμφωνα μέ τούς νόμους τής λογικής άνή-κουν έκεΐ. Γιά παράδειγμα μιά διμελής οίκογένεια μέ 20. 000 δολλάρια τό χρόνο είναι κατά τή θεωρία τοΟ Kuznets πιό έπιτυχημένη άπό μιά πενταμελή οίκογένεια μέ 40.000 δολλάρια. Άλλά μιά πενταμελής οίκογένεια έχει μιά σει-ρά άπό έξοικονομήσεις έξόδων, δπως παραδέχεται ό Kuz-nets, καΐ μπορεί νά έχει τό ίδιο έπίπεδο ζωής μέ μιά δι-μελή οίκογένεια, μέ σημαντικά χαμηλότερα κατά κεφαλή έξοδα. Αύτή ή τεγνητή άλλοίωση, πού δημιουργείται σέ δ,τι άφορά τΙς μεγάλες οίκογένειες, έχει βαρύτητα, μιά καΐ ή μέση οίκογένεια μέ ψηλό εΙσόδημα άριθμεί περισσότερα μέλη άπό τή μέση άμερικανική οίκογένεια, καΐ έχει Ιδιαί-τερα Ισχυρή έπίδραση γιά τά χρόνια μετά τό Δεύτερο πα-γκόσμιο πόλεμο, γιατί ot οίκογένειες μέ ψηλό εΙσόδημα αύ-ξήθηκαν άπό τότε σημαντικά σέ μέγεθος. "Οπως θά περί-μενε κανείς, τά άνώτερα 5%, πού δ Kuznets άντιλαμβά-νεται σάν μονάδα ύπολογισμοΟ, περιέχουν ένα έξαιρετικά ψηλό ποσοστό σέ διμελεΐς οικογένειες. Τά 1947 καΐ 1948

40

άποτελοΟσαν 22% τοΟ συνολικοΟ πληθυσμού, στή μελέτη τοΟ Kuznets έν τούτοις Εμφανίζονται μέ 64% (31)·

'Αφού παρά τΙς Αντιρρήσεις αύτές ot μονάδες δαπα-νών καΙ ot μονάδες τού Kuznets ώς πρός τό φόρο είσοδή-ματος καλύπτονται μιά χαρά, είναι φανερό, πώς ή κύρια δια-φορά στόν καθορισμό τών άνώτερων 5% Εγκειται στή δια-δικασία τού Kuznets νά διαιρεί τό είσόδημά μέ τόν άριθμό τών προσώπων, πού Αναφέρονται στή φορολογική δήλωση. Μ* αύτή τή διαδικασία μιά σειρά οικογενειών μέ άνώτατο είσόδημά Αντικαθίσταται άπό μιά άλλη, τής όποίας τό ει-σόδημα συνολικά είναι μικρότερο, Εστω κι άν ύπολογιζόμε-νο κατά κεφαλή είναι μεγαλύτερο. Γι' αύτό ή άνάλυση φθά-νει σ' Ενα μικρότερο όλικό είσόδημά καΙ μικρότερα είσοδη-ματικά μερίδια γιά τά Ανώτερα 5% (32).

Τό οίκονομολογικό τμήμα τού 'Υπουργείου 'Εμπορίου παράθεσε σέ μιά παραβλητή μελέτη στοιχεία γιά τό μερίδιο τών άνώτερων 6% τών μονάδων κατανάλωσης. Ot στατιστι-κές του μοιάζουν μ' έκεϊνες τού Kuznets στό δτι παραλεί-πουν έπίσης τις περισσότερες Απολαβές σέ είδος μέσω Ε-ταιρειών, Αφορολόγητο εισόδημα καΙ Αμοίραστα κέρδη, δια-φέρουν δμως στό δτι ύπολογίζουν γιά τά Ανώτερα 5% τό ό-λικό είσόδημά καΙ δχι τό κατά κεφαλή είσόδημά. "Ετσι Α-ποδίδουν στό είσοδηματικό μερίδιο τών δικών τους 6% σέ πολλές περιπτώσεις κάπου 2% περισσότερο. Ό Kuznets Ισχυρίσθηκε, πώς τό μερίδιο τών Ανώτερων 5% στό Εθνικό εισόδημα (πρίν Από τήν κράτηση τών φόρων) Ανερχόταν τό 1944 σέ 18,7%· κατά τό Υπουργείο 'Εμπορείου δμως ήταν 20,7%. Γιά τό 1946 δ Kuznets Εδωσε 20,0%, τό Υπουρ-γείο Εμπορίου 21,3%. "Οπως βγαίνει άπό τούς Αριθμούς τού 'Γπουργείου — καΙ σέ Αντίθεση μέ τόν ισχυρισμό τού Kuznets — τό μερίδιο τών Ανώτερων 5% μετά τό 1948 δέν μειώθηκε παραπέρα. Ot στατιστικές τού 'Υπουργείου Ε-πιτρέπουν άκόμα τό συμπέρασμα, πώς ή μείωση τού μερι-δίου αύτοΟ μ ε τ ά τ ή ν κ ρ ά τ η σ η τ ώ ν φ ό -ρ ω ν άνερχόταν σχεδόν σέ δλα τά μεταπολεμικά χρόνια μόλις σέ Ενα δέκατο (33).

41

Ένα άλλο θεμελιακό λάθος στήν άνάλυση τού Kuz-nets είναι δτι άποσιωπά έντελώς τό σημαντικό παράγοντα τού άδήλωτου εισοδήματος, πού βρίσκεται σέ συνάφεια μέ τήν είσαγωγή ψηλών φόρων τό 1941. Δέν είναι, σίγουρα, σύμ-πτωση, δτι οί ψηλοί φόροι καί ή ύποχώρηση τού είσοδημα-τικού μερίδιου γιά τά άνώτερα 6% πρίν άπό τήν κράτηση τών φόρων είχαν τήν άρχή τους στόν Γδιο χρόνο. 'Ωστόσο δ Kuznets προκαλεί Εκπληξη μέ τήν άποψη, δτι ή άπόκρυ-ψη «έμφανίζεται συχνότερα σέ χαμηλότερα είσοδηματικά Επίπεδα καί γι' αύτά είναι πιό σημαντική», μολονότι δέν Ε-χει νά παρουσιάσει πειστικό άποδεικτικό ύλικό γι' αύτό (34). ("Οπως άποδείξαμε ήδη σ' αύτό τό κεφάλαιο, ύπάρχε ι στή φορολογική Εξέταση μιά σημαντική Ενδειξη γιά τό άντίθε-το). 'Επιπλέον δέν διορθώνει τόν ύποβιβασμό τού άφορολό-γητου είσοδήματος — μέ τόν όποϊο άποσκοπεϊται ή άπό-κρυψη χρηματικού είσοδήματος πού άνάγεται σέ παλιότερη ή σύγχρονη περίοδο — καί Εξοστρακίζει τελείως άπό τήν Ερευνα Ενα τόσο Εξαιρετικά σημαντικό οίκονομικό παράγον-τα: τήν αύξηση τής άφορολόγητης καταβολής τόκων άπό τό κράτος καί τίς όργανώσεις στά τελευταία χρόνια. Μέ πα-ρόμοια ευπιστία διαπραγματεύεται τΙς άπολαβές σέ είδος πού πληρώθηκαν άπό Εταιρείες, καί παίρνει ύπό σημείωση μόνον άβέβαια ύπολογισμένα μισθώματα σάν σέ είδος είσό-δημά. (35).

Μιά άπό τΙς μεγαλύτερες άδυναμίες τής μελέτης του είναι έν τούτοις ή διαπραγμάτευση άμοίραστων κερδών Ε-ταιρειών, τών όποιων ή αύξηση τής άξίας άπό τό 1941 δέν μπορεί νά παραγνωρισθεί. Μιά καί πραγματοποιούνται κα-τά Ενα μέρος σάν κέρδη κεφαλαίου μέ τή μορφή αύξανόμε-νης άξίας μετοχών, ψηλών μερισμάτων σέ περιόδους χαμη-λών κερδών καί, άκόμα, άπ' εύθείας διανομής κάποτε στό μέλλον, δέν θά Επρεπε νά τά παραβλέψει κανείς Επιπόλαια. Ό Kuznets διευθετεί τό πρόβλημα άποδίδοντας στό άνώ-τερο Εκατοστό καί στά άνώτερα 6% γιά τό 1939, 1944 καί 1946 Ενα πειραματικό, δχι αύστηρά καθορισμένο ποσοστό άκαθάριστων κερδών (36). Διαπιστώνει, πώς τό μερίδιο τού ά-

42

νώτερου Εκατοστού σέ έλεύθερα διαθέσιμο είσόδημα έπεσε τό 1939 - 46 μόνο κατά 23%, άντί γιά έκεϊνα τά 36%, στά ό-ποια είχε καταλήξει Αποκλείοντας τά Ακαθάριστα κέρδη. "Αν ό Kuznets ύπολόγιζε ένα άπόθεμα κερδών τών έται-ρειών 26% καΙ Απόδιδε στά Ανώτερα 6% μέ μετριοπΑθεια 70% μερίδιο στά ΑκαθΑριστα κέρδη, θά ύποχρεωνόταν νά προσθέσει στό μερίδιο τών Ανώτερων 6% γιά τό 1946 πΑνω Από 2% καΙ γιά τό 1947 πάνω άπό 3% (37). Αύτό σημαίνει πώς άντί γιά 20% τοΰ είσοδήματος θά είχαν άποκομίσει τό 1947 22%. "Αν συνυπολογισθούν τό άδήλωτο χρηματικό εί-σόδημα καΙ οί διάφορες μορφές ε'.σοδήματος, πού δέν άποτε-λεϊται άπό μισθό ή χρήματα — μερίσματα, δαπάνες προμή-θειας, είσοδήματα έπιχειρηματιών —, στό είσοδηματικό με-ρίδιο τών άνώτερων 5%, τότε τά άπστελέσματα τοΰ Kuznets παίρνουν μιάν έντελώς άλλη δψη' ή πειστικότητά τους έ-ξαφανίζεται καί παρουσιάζεται τό εύθραυστο τών μεθοδο-λογικών τους προϋποθέσεων.

Ή μελέτη τής κατανομής είσοδήματος Εχει γίνει άπό τήν έποχή τοΰ Νιοΰ Ντήλ πολύ πιό πολύπλοκη, κυρίως γιά τό λόγο δτι οί μορφές και οί έννοιες τής άντιμισθίας γιά τΙς Ανώτερες εισοδηματικές όμάδες Εχουν μεταβληθεί λόγω τής ύψωσης τών φόρων. Πρό πάντων καθρεφτίζεται στή δή-θεν άπόδειξη γιά τήν αύξηση τής εισοδηματικής ισότητας στίς ΗΤΤΑ ή άδυναμία νά έκτιμηθεΐ σωστά ή σημασία τών μεταβλημένων συνθηκών. 'Αντί νά διατυπώνουμε Ανεξέτα-στους Ισχυρισμούς γιά θεμελιακές Αλλαγές τής κατανομής είσοδήματος, θά προσπαθήσουμε πρώτα νά προσανατολισθού-με στό δίκτυο τών νέων κατηγοριών Αντιμισθίας καΙ τών νέων μεθόδων τής φοροδιαφυγής.

43

2. ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ.

Είναι μιά διαδομένη άποψη αύτή πού έκφράζουν ot Ernest van den Haag καΐ Ralph Ross, δταν λένε: «Τό Α-ποτέλεσμα, πού έχει ή προοδευτική φορολογία είσοδήμα-τος γιά τήν έλάττωση τοϋ είσοδήματος τών Ανώτερων φο-ρολογικών τάξεων, είναι τόσο φανερό, πού δέν χρειάζεται ν' Αναφερθεί πάλι»'. Ώσόσο ή έπίδραση τών φόρων είσο-δήματος στήν πραγματική κατανομή τοϋ πλούτου ύπήρξε έλάχιστη, Αν δχι καΐ γελοία. Ή έπιθυμία ν' Αποφύγει κα-νείς τήν έπιβάρυνση άπό τούς ψηλούς φόρους δδήγησε σέ καινούργιους παράγοντες στήν κατανομή τών ένεργητικών στοιχείων, πού κάνουν τήν εικόνα τόσο πολύπλοκη, ώστε μιά Αλλαγή τής μορφής θεωρείται συχνά σάν Αλλαγή τής ίδιας τής ούσίας.

Ή ψηλή φορολογία τών Ανωτέρων είσοδηματικών δμά-δων δέν Αρχισε — Αντίθετα μέ μιά συνηθισμένη θέση — μέ τά έγκαίνια τοϋ Νιοϋ Ντήλ, Αλλά δταν ot 'Ηνωμένες Πο-λιτείες προετοιμάζονταν γιά νά συμμετάσχουν στό Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ή ψηλότερη φορολογία είσοδήματος ή-ταν μιά Απάντηση τής κυβέρνησης Ρούζβελτ ατά παγκόσμια γεγονότα καΐ δχι τό Αποτέλεσμα τοϋ δτι αισθανόταν ύπο-χρεωμένη γιά μιά κοινωνική πολιτική γιά τή μείωση τής άνισότητας στήν κατανομή τών ένεργητικών στοιχείων. Εί-ναι ιστορικά βεβαιωμένο, πώς τό Νιοϋ Ντήλ δέν ένδιαφερό-ταν σοβαρά γιά τή φορολογία σάν μέσο έξισορρόπησης τών εισοδημάτων — Αν καΐ συχνά δίνονταν διαβεβαιώσεις γιά τό Αντίθετο. Ό Ροϋζβελτ ύποστήριξε βέβαια τό φορολογικό νόμο τοϋ 1934, Αλλά ή συγκατάθεσή του γιά τό ριζοσπαστι-κότερο νόμο τοϋ 1935 ήταν έπαμφοτερίζουσα καΐ πιθανά ύπαγορευμένη άπό τό φόβο μπροστά στήν αυξανόμενη έπιρ-ροή τής όργάνωσης «Share - the - Wealth» τοϋ Huey Long*

* Τό «Share - the - Wealth» (Μοιράστε τόν πλούτο) ή-ταν τά σύνθημα, μέ τά άποΐο ά Huey Ρ· Long Εεσπάθωοε γιά

44

καΙ τΙς έπιθέσεις τών προοδευτικών στό Κογκρέσσο. 'Ωστό-σο ot διατάξεις τών δύο νόμων πολύ λίγο Αποβλέπουν στό νά προκαλέσουν μιάν Ανακατανομή τών Ενεργητικών στοι-χείων ή ν' άναστείλουν τή συσσώρευση κεφαλαίου άπό τούς πλούσιους. Ot φόροι κληρονομίας, στό νόμο 1932 2% γιά κά-θε φορολογική όμάδα πάνω Από 70.000 δολλάρια, ύψώθη-καν γιά ποσά μεταξύ 70.000 καΙ 4,5 εκατομμυρίων δολ-λαρίων σέ 3%' ποσά Ανώτερα άπ' τόν τελευταίο Αριθμό φο-ρολογούνταν στή συνέχεια μέ 2%. Ό φόρος σωματείων ύ-ψώθηκε τό 1936 Από 12 σέ 15%, τό 1939 σέ 19% μόλις τό 1942^ πλησίασε τά 40%2.

"Ως τό 1941 τό Νιοΰ Ντήλ χειριζόταν τή φορολογία ιδιωτικών είσοδημάτων παρά τΙς Αντίθετες έπίσημες διαβε-βαιώσεις στήν ούσία Ετσι, δπως είχε κάνει πρίν άπό αύτό ή κυβέρνηση Χούβερ. Τό 1929 καΙ τό 1940 τό Ιδιωτικό Εθνικό είσόδημά βρισκόταν σχεδόν στό Γδιο Οψος κι έπίσης τά Ε-σοδα τής 'Ομοσπονδίας άπό τό φόρο είσοδήματος ήσαν περί-που ίσα: 1,323 δισεκατομμύρια τό 1929 καΙ 1,393 δισεκα-τομμύρια τό 1940. Τό 1941 δμως τά κρατικά Εσοδα Από τό φόρο είσοδήματος, πού λόγω τού έπιταχυνομένου έξοπλισμού είχε ύψωθεΐ, ήσαν κατά τό μισό ψηλότερα Απ' δ,τι τό 1940, μολονότι τό Ιδιωτικό είσόδημά είχε Ανέβει μόνο κατά 14%. Τό 1944 τό Ιδιωτικό είδόδημα ήταν δυό φορές καΙ τό ποσό τών φόρων δώδεκα φορές μεγαλύτερο Απ' δ,τι τό 19403. Ένώ Ενα μέρος αύτοΰ τοΰ πολλαπλασιασμένου βάρους Αναγκάσθη-καν νά έπωμισθούν ot Ανώτερες είσοδηματικές όμάδες — Αρ-κετό γιά νά δώσει ώθηση στήν άναζήτηση άπ' αύτές νέων τεχνασμάτων γιά ν' Αποφύγουν τούς ψηλότερους φόρους — τό κύριο βάρος φορτώθηκε σ' έκεΐνες τΙς είσοδηματικές όμά-δες, πού ποτέ πρίν δέν ύπόκεινταν σέ φόρο είσοδήματος.

"Οσο Αλλόκοτο κι άν φανεί, ή έπέκταση τοΰ φόρου εί-σοδήματος στίς μεσαίες καΙ κατώτερες είσοδηματικές τά-ξεις ήταν ή μοναδική πρωτοτυπία στή φορολογική πολιτική τοΰ Νιοΰ Ντήλ.

τή διαθαθμισμένη φορολογία άτόμων, πού τό έτήαιο εΙαόδημό τους ΕεπερνοΟσε τά 5.000 δολλάρια. ( Σ . τ . Μ . )

45

w 5 < 5 5 5 ι—ι *

P-<o

-O X m* V 3

Ό X ο 2 > 6 3 ο . -Ο "8 κ β-> 3 ι3 ο ρ Η

"3 Β" Ul c-to ρ Ο 1 μ ^

I - f -β l-·

6 2

ο <o

I

I

ο Ο α. j: " s •3 D io

α ο. υ H •3 > <

ο •ω ίο

+ +

+ ιΛ (Λ

+ \θ κ

(Λ ΙΛ Α

+ +

+ ιΛ ιΛ ιΛ

+ +

Κ Κ "Φ

+ +

fS ίΝ I I I I I fS «Ν I I

(Ν Ν Ν Ν

ν ν ι Λ ι Α ι Λ ι / Ι ί Λ ι Α ^ ^ ^ 0\ 0\

.. Ο • ε Β ί J - i i „

o i e f f J

Τά φορολογικά—θεωρία καΙ πράζπ.

"Ενα βασικό χαρακτηριστικό τού συστήματος φορολογί-ας είσοδήματος, πού φαινομενικά είχε τή μεγαλύτερη έπί-δραση, είναι οί Εξαιρετικά άπότομα (μέχρι 91%) αύξανόμε-νοι φόροι γιά τά πιό μεγάλα άπό τά εισοδήματα. Στήν πραγματικότητα δμως ή άξία αύτών τών θεωρητικά ψηλών φόρων μειώνεται σημαντικά άπό τίς Εξαιρετικά ποικίλες καί ραφιναρισμένες μεθόδους τής φοροδιαφυγής.

Άπό τό 1941 τά μέλη τής οικονομικής άφρόκρεμας κάνουν προσπάθειες ν' άποκτήσουν τό είσόδημά τους σέ άφορολόγητη μορφή ή νά τό «άναβάλουν» ώς τή συνταξιο-δότηση, Επειδή τότε θ' άνήκουν σέ κατώτερη φορολογική τάξη. Τά εισοδηματικά Επίπεδα τών Επί μέρους φορολογι-κών τάξεων Εχουν κατέβει σαφώς, Ενώ ή τάξη μι 25-—100. 000 δολλάρια αύξήθηκε σέ μέγεθος' ό άριθμός τών φορο-λογικών δηλώσεων, πού δηλώνουν εισόδημα πάνω άπό 100. 000 δολλάρια, μέσα σέ μερικά χρόνια Επεσε άπόλυτα. Πο-λύ σημαντικότερη είναι Εν τούτοις ή τάση τής άπομάκρυν-σης άπό μορφές είσοδήματος, πού ύπόκεινται σέ ψηλή φορο-λογία (μισθοί καί δρισμένα είδη είσοδήματος άπό γαιοκτη-σία) καί στροφής πρός άφορολόγητους τόκους, κέρδη κε-φαλαίου καί μερικά άλλα είδη είσοδήματος, πού φορολο-γούνται πολύ χαμηλότερα ή καί δέν φορολογούνται καθό-λου. Ή σημασία αύτών τών μορφών είσοδήματος αύξάνει άνάλογα μέ τό συνολικό είσόδημά σέ κάθε εισοδηματική κα-τηγορία πάνω άπό 10.000 δολλάρια τό χρόνο, γεγονός πού κανείς δέν μπορεί νά παραγνωρίσει.

'Επί Ρούζβελτ οί πραγματικοί φόροι, σέ άντίθεση μέ τούς θεωρητικούς, γιά τό έντελώς ψηλό εισόδημα δέν διέ-φεραν ώς τό 1941 καί πολύ άπό Εκείνους Επί Χέρμπερτ Χού-βερ. θεωρητικά ό φόρος, πού προβλέπεται άπό τό νόμο, εισπράττεται άνάλογα μέ τό άπ* εύθείας εισόδημα, πού βέ-βαια δέν προέρχεται άπό κέρδη κεφαλαίου ή άλλες πηγές, οί όποϊες φορολογούνται χαμηλότερα, άπό τις όποιες δέν γίνονται κρατήσεις καί στις όποιες δέν γίνεται προσπάθεια

47

φοροδιαφυγής. Τό 1932 δ ψηλότερος δυνατός φόρος γιά εΙ-σόδημα άπό 1 Εκατομμύριο δολ. καΐ πάνω άνερχόταν σέ 54%, έν τούτοις εισπράχθηκαν μόνο 47%. Τό 1938 δ ψηλό-τερος θεωρητικός φόρος είχε ύψωθεί σέ 72%, έν τούτοις εΐ-σπράχθηκαν μόνο 44%. Τό 1957 ό ψηλότερος δυνατός φόρος άνερχόταν σέ 91%, έν τούτοις εισπράχθηκαν μόνο 62%*. "Ετσι ό οίκονομολόγος τοΟ Harvard, J . Keith Butters έ-γραψε τό 1953: «Σέ μεγάλο βαθμό τό έντυπωσιακότερο καΐ σημαντικότερο γνώρισμα... είναι ή μεγάλη ύπεροχή τών θεωρητικών άπέναντι στούς πραγματικούς φόρους γιά άτομα τών άνώτερων εισοδηματικών τάξεων, 4ν ύπολογί-σει κανείς αύτούς τούς φόρους γιά τό εΙσόδημα συμπεριλαμ-βάνοντας δλα τά καθαρά κέρδη κεφαλαίου»5.

Τό εΙσόδημα τοΟ πλουσιότερου δεκάτου μειώνεται μέ τό φόρο είσοδήματος λιγότερο άπό 10%. ΚαΙ φυσικά τά ύ-πόλοιπα δέκατα έμφανίζουν έπίσης μιά καθαρή μείωση τών έσόδων τους μετά τήν κράτηση τού φόρου εισοδήματος. Δέν πρέπει γι ' αύτό ν' άποτελεΐ έκπληξη τό δτι ή κατανο-μή είσοδήματος σέ δέκατα μετά τήν κράτηση τού φόρου εισοδήματος, δπως τή δείχνει δ πίνακας I I πρακτικά είναι ή Γδια μέ τήν κατανομή πρίν άπό τήν κράτηση τού φό-ρου (πίνακας I ) . 01 έλαφρές μεταβολές στά μερίδια, πού προκάλεσε ό φόρος είσοδήματος, ευνόησαν τά είσοδηματικά δέκατα στό άνώτερο μισό, σχεδόν μέ τήν Ιδια συχνότητα πού εύνόησαν έκεΐνα στό κατώτερο μισό. Λύτά τά θεμελιακά γεγονότα δμως δέν παίρνονται ύπ' δψη άπό έκείνους, πού Ερμηνεύουν τό φορολογικό ούστημα σύμφωνα μέ τΙς δεσπο-τικές προκαταλήψεις τους (άντί μέ βάση τά πραγματικά του Αποτελέσματα).

Ή φορολογική 'Επανάσταση.

Ξέρουμε, πώς ή προοδευτική φορολογία τών είσοδημά-των δέν κλόνισε τόσο Εντονα τήν οίκονομική άφρόκρεμα, ώστε μ' αύτό τόν τρόπο νά μεταβάλλονταν τά είσοδηματικά μερίδια- παρακάτω: πώς ό Γδιος παράγοντας, μολονότι ή ol-

48

κονομική Αφρόκρεμα ύπόκειται Από τό 1941 σέ μιά ίσχυρό-τερη φορολογία τοΟ είσοδήματός της, είχε σάν συνέπεια δχι μόνο ψηλότερους φόρους γιά τούς πλούσιους, άλλά έπίσης καί γιά πρώτη φορά στήν Αμερικανική Ιστορία μιά διαρκή καί σημαντική φορολογία τού είσοδήματος τών κατώτερων καί μεσαίων εισοδηματικών όμάδων.

Τό 1939 ύπόκεινταν στή φορολογία είσοδήματος μόνο 4,0 Εκατομμύρια οικογένειες ή μεμονωμένα πρόσωπα" τύ 1940 ήσαν 7,5 Εκατομμύρια" τό 1941 17,6 Εκατομμύρια τό 1944 42,4 Εκατομμύρια" καί τό 1957 46,9 Εκατομμύ-ρια6. Κατ' άναλογία τό ποσοστό τού ιδιωτικού εισοδήματος, πού ύπόκειται σέ φορολογία είσοδήματος, ήταν τό 1939 10%, τό 1941 24% καί τό 1957 43%7. Ή κατανομή εισοδή-ματος Εμεινε σ' αύτό τό χρονικό διάστημα άρκετά σταθερή. Ά π ' αύτό συμπεραίνεται, πώς ή φορολογία τών κατώτερων καί μεσαίων εισοδηματικών τάξεων, πού ποτέ πρίν δέν Επι-βαρύνονταν μέ φόρους, ήταν ό κύριος στόχος τής νέας φορο-λογικής πολιτικής. Γιά νά κατορθωθεί αύτό, Ελαττώθηκε τό άφορολόγητο ποσό καί Επεκτάθηκε ό φορολογικός πίνακας. Τό 1957 66% τού δηλωμένου είσοδήματος φορολογήθηκαν στό Ελάχιστο ποσοστό τών 20%. Στά άνδρόγυνα τό φορολο-γητέο εισόδημα άρχιζε τό 1929 μέ 3.500 δολλάρια, τό 1935 μέ 2.500, τό 1941 μέ 1500, τό 1944 μέ 1000 καί άπό τό 1948 μέ 1200 δολλάρια. Ή ύποτίμηση τού νομίσματος Επιτάχυνε αύτή τήν Εξέλιξη Ελαττώνοντας τήν άξία τόσο τοΟ είσοδήμα-τος δσο καί τού Ελεύθερου ποσού, καί ή Επίδρασή της γίνε-ται αισθητή ώς τά σήμερα. Τό ποσοστό τών φόρων εισοδημάτων στά κρατικά Εσοδα άνέβηκε άπό τά πενιχρά 9% ιό 1916 σέ 78% τό 1941, 41% τό 1946 καί 53% τό 1960. Ταυτόχρονα αύξήθηκε τό ποσοστό τών φόρων σωματείων στά κρατικά Ε-σοδα άπό 8% τό 1916 σέ 26% τό 1941 καί 30% τό 1946, γιά νά κατέβει κατόπιν τό 1960 σέ 28%8.

Σ' αύτή τή διαδικασία τής ύπαγωγής Ενός δλο καί με-γαλύτερου τμήματος τού άμερικανικού πληθυσμού στό σύ-στημα φορολογίας είσοδήματος λίγα στοιχεία προοδευτικής φορολογίας διατηρήθηκαν. Ό φόρος είσοδήματος τής Ό-

49

μοσπονδίας είναι πρακτικά δ μόνος φόρος, πού δέν είναι ά-πό τή βάση του όπισθοδρομικός. Παρόλα αύτά ή μέση ol-κογένεια τού κατώτερου είσοδηματικοΰ πέμπτου, πού ζει μέ πενταροδεκάρες, θίγεται άπό τό φόρο είσοδήματος — πού τό 1957 άποτελοΰσε 3,3% τού είσοδήματός της — σκληρό-τερα άπ* δ,τι ή μέση οίκογένεια τού πλουσιότερου πέμπτου, πού τόν ίδιο χρόνο έφερε ένα φορολογικό βάρος 13,7%?.

Ot φόροι γιά φορολογήσιμο είσόδημά (δηλ. είσόδημά μετά τήν Εξαίρεση δλων τών έξόδων γιά τά μέλη τής ot-κογένειας, κοινωφελείς δωρεές. Ιατρική περίθαλψη κλπ.) άρχίζουν στά 20%. 'Ενα μεγάλο μέρος τών άπό τό νόμο παραδεκτών έξόδων είναι περιττό κάθε χρόνο, καΙ μάλιστα, δ-πως ξέρουμε, τό πιό πολύ γιά οίκογένειες μέ χαμηλό καΙ μεσαϊο ε ί σ ό δ η μ α Ι Ο . Άπό αύτές πού κερδίζουν κάτω άπό 2.000 δολλάρια, λιγότερα άπό 10% κάνουν έξοδα Ικανά νά έκπέσουν άπό τή φορολογία, Εξοδα πού ύπερκαλύπτουν τή διατροφή τών μελών τους καΙ τά Ενιαία 10%, πού τούς άνή-κουν σύμφωνα μέ τό «σύντομο Ερωτηματολόγιο»! 1. Αύτό σχετίζεται σέ άρκετό βαθμό μέ τό δτι ή συμπλήρωση Ενός «μακροΟ Ερωτηματολογίου» γιά κρατήσεις φόρων άπαιτεϊ κάποιο κόπο. Ot Εξαιρέσεις, δέν πρέπει νά τό ξεχνάμε, πρέ-πει νά είναι άρκετά ψηλές, δταν πρόκειται ν' άποφέρουν στήν οίκογένεια κάποιες οίκονομίες. Μιά οίκογένεια γιά πα-ράδειγμα, πού δέν μπορεί νά Επιχειρήσει Εξαιρέσεις γιά τό-κους, κρατικούς φόρους, δωρεές, ζημιές άπό δυστυχήματα κλπ., πρέπει νά μπορεϊ νά δηλώσει σάν Εξοδα γιατρού του-λάχιστο 13% τού συνολικού της είσοδήματος, προτού Απο-ταμιεύσει δ,τιδήποτε.

Έ κοινή τοποθέτηση άπό συζύγους μέ σκοπό τήν Εξοι-κονόμηση φόρων δέν άπόφερε τίποτα σέ 70% τών κοινών φο-ρολογικών δηλώσεων, πού κατατέθηκαν τό 1957 άπό τΙς χαμηλές καΙ μεσαίες είσοδηματικές δ μ ά δ ε ς 1 2 . 'Αντίθετα γιά τΙς άνώτερες είσοδηματικές δμάδες ή κοινή τοποθέτηση μπο-ρεϊ νά είναι πολύ συμφερτική· σ' Ενα Ετήσιο είσόδημά 35. 000 δολλαρίων μπορεί κάτω άπό δρισμένες προϋποθέσεις ν' άποφέρει μιά Εξοικονόμηση φόρων μέχρι 40%13.

50

Ή όλική εΙκόνα της φορολογικής έπιβάρυνσης.

Τά νεότερα ύπομνήματα, στά όποια Αποδίδεται στόν όμοσπονδιακό φόρο εισοδήματος μιά νέα κατανομή τοΟ εΐ-σοδήματος, δέν παίρνουν ύπ* δψη τους, πώς αύτός είναι μο-νάχα ένας άπό διάφορους φόρους — καΐ ό μοναδικός, πού είναι ώς ένα βαθμό προοδευτικός. Γι' αύτό τό λόγο κάθε συ-ζήτηση τής κατανομής είσοδήματος μετά τήν κράτηση τών φόρων πρέπει νά ύποβάλλει τό έρώτημα, τί άποτελέσματα έ-χουν δλοι μαζί αύτοί ot φόροι.

Γενικά ot δημοτικοί και πολιτειακοί φόροι είναι όπι-σθοδρομικοί. Περισσότερο άπό τό μισό δλων τών έσόδων τών όμόσπονδων Πολιτειών άπό φόρους — τό 1968 69% —προ-έρχεται άπό τό φόρο έπΐ τών πωλήσεων. Γύρω στό μισό δλων τών έξόδων μι&ς μέσης μονάδας δαπανών μ' ένα καθαρό εΙ-σόδημα κάτω άπό 1.000 δολλάρια τό χρόνο έπιβαρύνεται μέ τό γενικό φόρο έπΐ τών πωλήσεων ή τό φόρο κατανάλωσης, μόνον δμως ένα τρίτο τών έξόδων μι&ς μονάδας, πού τό εί-σόδημά της βρίσκεται πάνω άπό τά 10.000 δολλάρια' 4. Στήν πραγματικότητα ot έταιρεΐες κεφαλαίου έπιβαρύνουν τό κοι-νό μέ νέους καλυμμένους φόρους. Τό φόρο σωματείων, δπως γράφει τό Wall Street Journal, τόν μεταχειρίζονται τά κον-σέρν μόνο σάν μιά άλλη μορφή δαπανών, πού μπορούν νά τήν Επιρρίψουν στούς πελάτες τ ο υ ς 1 5 . "Οπως έχει ύπολογι-σθεϊ μέ πολλούς τρόπους, Ενα τρίτο ώς τό μισό αύτού τού φό-ρου έπιρρίπτεται στούς καταναλωτές. 'Επί πλέον τουλάχι-στο δύο τρίτα τών άμερικανικών Εταιρειών κεφαλαίου περ-νούν δλες τΙς δαπάνες κοινωνικής Ασφάλισης στίς τιμές τουςίό.

Ή Tax Foundation ύπολόγισε τούς άπστελεσματικούς φόρους σάν ποσοστό τού είσοδήματος δλων τών εισοδηματι-κών τάξεων τό 1958 (βλ. πίνακα I I I ) . "Οπως δείχνουν ol άριθμοί της, ot πολιτειακοί καΐ δημοτικοί φόροι είναι όπι-σθοδρομικοί, ένώ ot όμοσπονδιακοί φόροι στό σύνολό τους, παρά τήν προοδευτική τους τάση, Επιβαρύνουν τΙς κατώτε-ρες εΐβοδηματικές τάξεις σημαντικά Ισχυρότερα άπ' δ,τι πι-

51

στεύεται γενικά. Οί ύπολογισμοί της περιλαμβάνουν δλους τούς φόρους είσοδήματος των δήμων, Πολιτειών καΙ τής 'Ο-μοσπονδίας: φόρους κληρονομιάς, φόρους κληροδοτημάτων καΙ φόρους δωρεών' φόρους σωματείων (γιά τούς όποίους δέχεται πώς τό μισό Επιρρίπτεται στό κοινό)' φόρους κατα-νάλωσης καΙ φόρους έπί τών πωλήσεων' δασμούς καΙ φόρους περιουσίας. Δέν περιλαμβάνονται οί έξαιρετικά όπισθοδρομχ-κές είσφορές κοινωνικών άσφαλίσεων, πού στήν τάξη έκείνων πού κερδίζουν 2.000 δολλάρια καΙ λιγότερα άποτελούν 7,3% τοΰ όλικοΰ είσοδήματος, στήν τάξη δμως μέ 15.000 δολλάρια καΙ περισσότερα μόνον 1,5%. Τά στοιχεία αύτά τής Tax Foundation έπιτρέπουν τή διαπίστωση, πώς τό Αμερικανικό φορολογικό σύστημα έλάχιστα «προοδευτικό» είναι καΙ πολύ δύσκολα μπορεί νά συμφωνήσει μέ τήν είκόνα, πού παρουσιά-ζουν γι' αύτό οί περισσότεροι κοινωνιολόγοι καΙ Αναλυτές τής σύγχρονης 'Αμερικής'7.

"Αν ό όμοσπονδιακός φόρος είσοδήματος όδήγησε σέ μιά κάπως προοδευτική, άν καΙ συχνά ύπερεκτιμώμενη φορολο-γία, οί φόροι κατανάλωσης καΙ οί φόροι έπί τών πωλήσεων τής 'Ομοσπονδίας—δπως καΙ οί σημαντικότεροι άπ' δλους δη-μοτικοί καΙ πολιτειακοί φόροι — Ανέστειλαν Αρκετά τήν έπίδρασή του. Ό φόρος είσοδήματος, πού πληρώνουν οί κα-τώτερες τάξεις, άποτελεΐται τό πιό πολύ άπό χρήματα, πού διαφορετικά θά ξοδεύονταν γιά τΙς βασικές άνάγκες τής οίκο-γένειας ή τοΰ μεμονωμένου άτόμου* κάτω Απ' αύτό τό πρί-σμα, οί κατώτερες είσοδηματικές τάξεις είναι ύποχρεωμέ-νες νά φέρουν μεγαλύτερα φορολογικά βάρη άπ' δ,τι οί ψη-λότερες φορολογικές τάξεις.

52

Ποσοστό τών όμοσπονδιακών, πολιτειακών καί δημοτικών φόρων (*), πού πληρώθηκαν άπό τΙς εισοδηματικές τάξεις, στό όλικό εισόδημα τού 1958.

ΠΙΝΑΚΑΣ I I I

Ποσοστό στά % τών φόρων

Εισοδηματική τάξη 'Ομοσπον- Πολιτειακοί Σύνολο (εις δολάρια) διακοί καί δημοτικοί

φόροι φόροι

0—2000 9,6 11,3 21.0 2 0 0 0 - 4 0 0 0 11,0 9,4 20,4 4000—6000 12,1 8,5 20.6 6000—8000 13,9 7,7 21.6 8000-10000 13,4 7,2 20,6

10000—15000 15,1 6,5 21.6 15000 καί πάνω 28,6 5,9 34,4

Μέσος δρος 16,1 7,5 23.7

ΕύημερΙα καΙ εισοδηματική άνισότητα.

θεωρητικά θά ήταν δυνατό, τά κρατικά έσοδα άπό τήν όπισθοδρομική φορολογία νά διατεθούν γιά τήν ύποστήριξη τών κατώτερων εισοδηματικών τάξεων καί μ' αύτό τόν τρό-πο νά περιορισθεί σέ σημαντικό βαθμό ή άνισότητα τής κα-τανομής είσοδήματος. Κατά τή γνώμη μι&ς σειράς όπαδών τής Ανακατανομής αύτό Εχει γίνει κιόλας. «Μέ μιά σειρά

* Χωρίς εισφορές κοινωνικών άσφαλΙοεων. * * Γιά λόγους στρογγυλοποίησης τά δύο ποοά δέν συμφωνούν πάν-τα μέ τό όλικό άθροισμα.

Πηγή : Tax Foundation, Allocation of the Tax Burden by income Class, Νέα 'Τόρκη, 1960, σ. 17.

53

καθ' έαυτές Ασήμαντων Αλλαγών τοΟ συστήματος — φό-ρους, κατώτατα δρια μισθών, Επιδόματα, έγγυήσεις, διατά-ξεις κάθε είδους, στίς όποΐες κατέληξαν ή πίεση τών συνδι-κάτων καΙ ή νέα τοποθέτηση τών διευθυντών Επιχειρήσεων — κατορθώσαμε vi Αρουμε τό χάλκινο μισθολογικό νόμο», γράφει ό F. L. Allen. «Φθάσαμε σέ μια πρακτικά αυτορρυθμι-ζόμενη κατανομή τοϋ είσοδήματος μεταξύ πλούσιων καΙ φτω-χών....»^. Μέχρι τώρα αύτός δ ισχυρισμός άντλεΐ τήν πει-στικότητά του μόνον άπό τά ρητορικά μεγαλουργήματα τών συντηρητικών, πού ξεσπαθώνουν Ενάντια στό «κράτος εύη-μερίας» πού δήθεν οικοδόμησε ή κυβέρνηση Ρούζβελτ* σέ μιά προσεκτική έξέταση τών κινήτρων, πού όδήγησαν στήν άναθεώρηση τοΰ φορολογικοΰ συστήματος, δέν βρίσκει πάν-τως κανένα στήριγμα. Τήν αΙτία τοΰ ψηλοΰ φόρου — καΙ αύτό ισχύει γενικά γιά τήν έποχή μετά τό 1933 — δέν πρέ-πει νά τή βλέπει κανείς στήν προσπάθεια νά κατανεμηθεί ξανά τό είσόδημά, άλλά σέ μιά οικονομική στρατηγική, πού άποσκοπε! στήν δσο γίνεται πιό γρήγορη κάλυψη Εκτακτων Εξόδων — άπό τό 1940 πρό πάντων τοΰ έξοπλισμοΰ. Δέν πή-ραμε κάτι άπό τούς πλούσιους γιά νά τό δώσουμε στούς φτω-χούς* φορολογήσαμε τούς φτωχούς τόσο, δσο καΙ τούς πλού-σιους καί, τουλάχιστο άπό τό 1940 καΙ μετά, μόνον Ινα κλά-σμα τών Εσόδων χρησιμοποιήσαμε γιά τήν ύποστήριξη τών φτωχών.

"Ας πάρουμε γιά παράδειγμα τό Ετος 1958. Τά κρατικά Εσοδα τής 'Ομοσπονδίας άπό φόρους είσοδήματος, κληρονο-μιάς καΙ κληροδοτημάτων, φόρους σωματείων, κατανάλωσης καΙ φόρους έπΐ τών πωλήσεων, χωρίς τήν αύτοχρηματοδότη-ση γιά τΙς κοινωνικές άσφαλίσεις, Ανήλθαν σέ 69 δισεκα-τομμύρια δ ο λ λ ά ρ ι α ' 0 1 οικογένειες καί τά μοναχικά πρόσω-πα τής τάξης μέ Ο—2.000 δολλάρια εισόδημα συνεισέφε-ραν σ* αύτά 1,066 δισεκατομμύρια, Εκείνες μέ 2.000 —4. 000 δολλάρια 4,971 δισεκατομμύρια δολλάρια. Ή 'Ομοσπον-διακή Κυβέρνηση έν τούτοις δαπάνησε μόνο 4,509 δισεκα-τομμύρια δολλάρια γιά κάτι, πού μέ μιά μεγαλόφρονα Ερ-μηνεία μπορεί νά όνομάσει κανείς «εύημερία». Σ' αύτά πε-

54

ριεχόταν τό σύνολο τών δαπανών γιά δημόσια άρωγή, ύγειο-νομική πρόνοια, παιδεία καΐ «άλλη εύημερία» καθώς καΐ ot μισές δαπάνες γιά τήν ύποστήριξη τών γεωργικών τιμών καΐ είσοδημάτων καΐ τή δημόσια άνέγερση κατοικιών. Τό 1949 ot δαπάνες τής κυβέρνησης γιά τήν εύημερία συμπο-σούνταν σέ 2,037 δισεκατομμύρια δολλάρια" τό 1954 άνήλ-θαν σέ 2,451 δισεκατομμύρια καΐ τό 1955 σέ 4,062 δισε-κατομμύρια δολλάρια. Σέ καθένα άπό τά χρόνια αύτά ωστόσο ή συνεισφορά τών μονάδων δαπανών, πού είχαν εΙσόδημα κάτω άπό 4.000 δολλάρια, στόν όμοσπονδιακό φόρο ήταν μεγαλύτερη άπό τΙς δαπάνες γιά τήν εύημερία. 'Ακόμα κι άν δλες ot δαπάνες τής κυβέρνησης γιά τήν εύημερία είχαν πάει στήν τάξη μέ 0—4.000 δολλάρια — πράγμα πού φυ-σικά δέν συνέβηκε—ή τελευταία θά είχε πληρώσει πλου-σιοπάροχα γι ' αύτό.

Ot δαπάνες εύημερίας δέν άλλαξαν λοιπόν τίποτα στή δομή τής είσοδηματικής άνισότητας καΐ δέν ύψωσαν τό βιοτικό έπίπεδο τών κατώτερων είσοδηματικών τάξεων περισσότερο άπ' δ,τι θά συνέβαινε, άν έκεϊνες δέν ήσαν ύποχρεωμένες νά πληρώνουν δμοσπονδιακούς φόρους. Βέβαια θά μπορούσε κανείς νά πει, πώς αύτές ot τάξεις πρέπει ν' άναλάβουν κά-ποια εύθύνη γιά τΙς «μεγαλύτερες ύποχρεώσεις» τού "Εθνους, δμως αύτό δέν άποτελε! έπιχείρημα γιά έκείνους που Ισχυρί-ζονται, πώς μέ φόρους καΐ μέτρα γιά τήν εύημερία άνακα-τανείμαμε τό εΙσόδημα.

Τά μέσα της φοροδιαφυγής.

Ή Αποτελεσματικότερη μέθοδος είναι φυσικά νά μή δηλώσει κανείς καθόλου τό είσόδημά του' τό 1957 9% τού συνολικού Ιδιωτικού εισοδήματος — 28 δισεκατομμύρια δολ-λάρια— δέν έμφανίσθηκαν καθόλου στίς φορολογικές δη-λώσεις. Ό π ω ς έγινε νύξη στό κεφάλαιο I , τά περισσότερα άπ' αύτά τά «τσέπωσε» ή άνώτερη εισοδηματική τάξη. Τό άδήλωτο εΙσόδημα ήταν πρίν άπό τό 1941 δευτερεύον άκόμα πρόβλημα, άλλά δπως είπε τό 1959 ένας ύπάλληλος τής

55

Υπηρεσίας Φορολογίας ΕΙσοδήματος: «"Οταν οί φόροι ή-σαν χαμηλοί, δέν ύπήρχαν τόσα πολλά νά κερδίσει κανείς». 'Αναρίθμητοι βρόχοι στό νόμο έπιτρέπουν τήν Αποφυγή φό-ρων. 'Ωστόσο, δπως διαπίστωσε ένας φοροεξεταστής, «φο-ρολογούμενοι στήν τάξη τών 60% ή πιό πάνω.... δυσαρεστούν ται.... καΙ άναζητούν δυνατότητες νά ξεφορτωθούν τό βά-ρος. 'Αρχικά άκολουθούν τό δρόμο τής νόμιμης άποφυγής φόρων. 'Αλλά πολλοί δέν τό θεωρούν αύτό σάν άρκετή έλά-φρυνση»20. Οί μεγάλες διαστάσεις, πού έχει πάρει ή φορο-διαφυγή, κάνουν φανερό, πώς οί κίνδυνοι πού συνδέονται μα-ζί της κανέναν δέν τρομάζουν.

Κέρδη κεφαλαίου είναι τό Απλούστερο μέσο γιά ν' ά-ποφευχθεΐ ό θεωρητικά ψηλός φόρος πάνω σέ μεγάλα εισο-δήματα. Ό ψηλότερος φόρος γιά κέρδη κεφαλαίου — κέρδη άπό τήν πώληση μετοχών, άκινήτων κλπ. πού είχε κανείς περισσότερο άπό έξι μήνες ύπό τήν κατοχή του — Ανέρχεται σέ 26% μόνο. Τό σημαντικό είναι, πώς τό Κογκρέσο ο μείω-σε αύτή τή διάρκεια κατοχής άπό δυό χρόνια σέ έξι μήνες τό 1942, δηλαδή λίγο μετά τήν δψωση τού φόρου γιά τΙς Ανώτερες εισοδηματικές όμάδες. Μ' αύτό τόν τρόπο Αποσκο-πούνταν ή έξίσωση τού αύξημένου φορολογικού βάρους γιά μιά συγκεκριμένη μορφή ένεργητικών στοιχείων μέ Ελαφρύνσεις σ' έναν άλλο τομέα.

Ό νόμος στηρίχθηκε στή φαινομενικά εύλογη παραδο-χή, πώς ή εισροή κερδών άπό πώληση μετοχών καΙ άκινή-των είναι περισσότερο ένα «μακροπρόθεσμο» κέρδος παρά είσόδημα. Τό 1967 20% τού συνολικού είσοδήματος τής τά-ξης, πού είχε περισσότερα άπό 100.000 δολλάρια, άποτε-λούνταν άπό κέρδη κεφαλαίου, καΙ τό είσόδημα αύτό φορο-λογήθηκε κατά τό μεγαλύτερο μέρος μ' ένα ποσοστό, πού λίγο μόνο βρισκόταν ψηλότερα άπό τό ποσοστό γιά τό φορο-λογήσιμο είσόδημα τών κατώτερων είσοδηματικών τάξεων. 'Αντίθετα τόν ίδιο χρόνο μόνο τρία δέκατα % τού συνολικού είσοδήματος τής τάξης πού είχε 3.600 — 4.000 δολλάρια είχαν τήν προέλευσή τους σέ κέρδη κεφαλαίου^!.

Ή συνέπεια αύτής τής φορολογικής εύνοιας γιά τά

66

κέρδη κεφαλαίου είναι πώς οί πλούσιοι προσπαθούν νά πολ-λαπλασιάσουν τά μέσα γιά τήν έπίτευξή τους καί ή έννοια τής άντιμισθίας ύπαλλήλων ψηφίσθηκε άνταποκρινόμενη σ' αύτό τό σκοπό. «Δέν μπορεί κανείς νά τά καταφέρει σήμερα στόν άγώνα γιά τήν άπόκτηση ταλαντούχων διοικητικών δυνάμεων χωρίς θέλγητρα», Εδήλωσε ό David Samoff, πρό-εδρος τής Radio Corporation of America, πρίν άπό μερικά χρόνια' 1. Τέτοια θέλγητρα μποροϋν νά πάρουν πολλές μορ-φές — Αντιμισθίες, πού θά Εξοφληθούν άργότερα, ταμεία συμμετοχής σέ κέρδη, δικαιώματα έπιλογής μετοχών κλπ. —άλλά δλα χρησιμεύουν στούς Ιδιους σκοπούς: νά άποφέ-ρουν ένα μάξιμουμ σέ είσοδήματα γιά διοικητικούς ύπαλλή-λσυς σάν κέρδη κεφαλαίου καί νά άναβάλουν τήν έξόφληση ένός μέρους τού είσοδήματός τους, ώς δτου συνταξιοδοτηθούν καί άνήκουν έτσι σέ κατώτερες φορολογικές όμάδες. Πρίν άπό τό 1940 γύρω στίς 700 έταιρεϊες είχαν τέτοια σχέδια' τό 1946 ήσαν 9.000 φ ί ρ μ ε ς 2 3 .

Κατά τό σχέδιο τής διατήρησης άντιμισθιών γιά τό σχηματισμό περιουσίας, ό ύπάλληλος παίρνει μετά τή συν-ταξιοδότησή του τΙς δικές του πληρωμές σάν άφορολόγητο εισόδημα* μόνο γιά τίς εισφορές τής έταιρείας πληρώνει έ-να φόρο αύξησης κεφαλαίου. "Ολα αύτά τά σχέδια διαφέ-ρουν στίς λεπτομέρειες, άλλά δχι στή βασική μορφή τους. Mi μέλη τού προεδρείου κλείνονται συχνά Ιδιαίτερες συμ-φωνίες. Ό Harley J . Earl, άντιπρόεδρος τής General Mo-tors, πού συνταξιοδοτήθηκε τό 1958 καί έπαιρνε άλλο-τε ένα άνώτατο μισθό 130.000 δολλάρια τό χρόνο, θά παίρ-νει ώς τό Δεκέμβριο τού 1963 50.000 δολλάρια καί στά έ-πόμενα δέκα χρόνια 75.000 δολλάρια τό χρόνο24. "Αν καί δέν είναι πάντα τόσο γενναιόδωρες, οί περισσότερες Εται-ρείες, Ιδιαίτερα έκεΐνες πού ή κατοχή τους βρίσκεται σέ λί-γα χέρια, Επιφυλάσσουν στά μέλη τοΟ προεδρείου τους πα-ρόμοιες «βοήθειες».

Τό δικαίωμα έπιλογής μετοχών, γιά τούς ύπαλλήλους τών κονσέρν Ενας έξαιρετικά σημαντικός παράγοντας τής άποφυγής φόρων, εισήχθη στό φορολογικό νόμο τού I960

57

καΙ στό μεταξύ Εξελίχθηκε στό κύριο όργανο τής Αντιμισθίας ύπαλλήλων στήν οίκονομική Αφρόκρεμα. Μέχρι τό 1957 77% τών μεγαλύτερων Εταιρειών παραγωγής είχαν κιόλας Επε-ξεργασθεί τέτοια προγράμματα δικαιωμάτων Επιλογής. Κατά τό γράμμα τού νόμου σ' Εναν ύπάλληλο δέν μπορεί νά πα-ραχωρηθεί Ενα δικαίωμα Επιλογής στίς μετοχές τής έταιρείας του κάτω άπό 85% (στήν πράξη είναι συνήθως 95%) τής τω-ρινής άγοραστικής άξίας. Ό ύπάλληλος πρέπει νά περιμέ-νει τουλάχιστο δεκαοκτώ μήνες, προτού άσκήσει τό δικαίω-μα Επιλογής — άν θέλει νά τό άσκήσει. "Οταν άνεβαίνει ή Αγοραστική άξία, δπως συμβαίνει συχνά σέ μιά πληθωρι-στική οίκονομία, δ ύπάλληλος άγοράζει τή μετοχή σέ χαμη-λή τιμή Εκδοσης* άν περιμένει μετά Εξι μήνες άκόμα προ-τού τήν πουλήσει, πληρώνει γιά τό κέρδος μόνο τό φόρο αύ-ξησης κεφαλαίου. "Αν ή άξία τής μετοχής πέσει 20% ή καΙ περισσότερο κάτω άπό τήν τιμή Επιλογής, ή τιμή Επιλογής μπορεί πάλι νά Ελαττωθεί σέ 95% τής μέσης άγοραστικής άξίας, πού είχε ή μετοχή στούς δώδεκα μήνες πού προη-γήθηκαν άπό τή νέα άνταλλαγή.

«Στά τελευταία πέντε χρόνια», παρετήρησε τό U.S. News and World Report τό 1955, «αύτά τά δικαιώματα Επιλο-γής δημιούργησαν Ενα σωρό καινούργιων έκαττομυριούχων». Μιά έταιρεία Αεροπλάνων παραχώρησε τό 1951 σέ δεκα-τρείς ύπαλλήλους της δικαίωμα Επιλογής σέ 30.000 με-τοχές* τό 1955 πραγματοποίησαν αύτοί Ενα κέρδος 370%. Μιά έταιρεία καουτσούκ, χορήγησε τό 1951 σ* Ενα άντιπρό-εδρο δικαίωμα Επιλογής σέ 10.000 μετοχές άξίας 213.800 δολλαρίων* τό 1955 ή άξία τους είχε άνεβεί κιόλας σέ 547. 000 δολλάρια. Τό 1957 ot Franc Pace νεότερος καΙ John J . Hopkins άσκησαν τό δικαίωμα Επιλογής σέ μετοχές τής General Dynamics άξίας 1.125.000 καΙ 1.220.000 δολλαρίων άντίστοιχα* τόν καιρό αύτό ή άγοραστική άξία τών μετοχών ήταν κάπου τρεις φορές μεγαλύτερη άπό τήν τιμή Επιλογής. Τόν 'Ιανουάριο τοΰ 1956 δ Donald W. Douglas πρεσβύτερος, τής Douglas Aircraft, Εκανε χρήση δικαιώματος Επιλογής πά-νω σέ 15.000 μετοχές τών 16,50 δολλαρίων ή μία, δταν ή

58

Αγοραστική τους άξία είχε Ανέβει κιόλας σέ 86 δολλΑρια — ένα κέρδος πάνω Από 1 Εκατομμύριο δολλΑρια. "Οταν τό 1956 διοικητικοί ύπάλληλοι τής Pittsbourgh Plate Glass Αγόρασαν 40.000 μετοχές τής Εταιρείας τους στήν τιμή έπιλογής τών 41 δολλαρίων, ή Αγοραστική τους Αξία βρισκόταν ΑνΑμεσα στά 74 καΐ τά 96 δολλάρια. Άπό τό 1951 ή U. S. Steel παραχώρησε στίς διοικητικές δυνά-μεις της δικαιώματα έπιλογής μετοχών μέ μιά όνομαστική άξία 49 Εκατομμύρια δολλάρια' στίς 8 Αύγουστου 1957 οί μετοχές αότές Αξιζαν στήν Αγορά 133 Εκατομμύρια δολλά-ρ ι α 2 5 .

Μέλη τής Ανώτερης φορολογικής τάξης τό θεωροΟν συμ-φερτικό νά παίρνουν Ενα μέρος τοϋ είσοδήματος τους σέ Εντε-λώς Αφορολόγητους τόκους. Τό 1957 εισέπραξαν σχεδόν 600 Εκατομμύρια δολλάρια σ' αύτή τή μορφή. Ό Kuznets στή μελέτη του γιά τά άνώτερα 5% δέν άπέδωσε ούτε Ενα γιώτα άπ9 αύτά τά άφορολόγητα εισοδήματα, πού άναφέρονται στή μετά τό 1940 περίοδο, σ' αύτή τήν εισοδηματική όμάδα. Ξέ-ρουμε ώστόσο, πώς ή οικονομική άφρόκρεμα Εχει αύξήσει μέ ταχύτητα τΙς άφορολόγητες συμμετοχές της άπό τό 1929 και πώς σ9 αύτούς άνήκουν σήμερα σχεδόν δλες ot διαθέσιμες συμμετοχές τέτοιας μ ο ρ φ ή ς 2 6 . Ξέρουμε άκόμα, πώς ή πώληση άφορολόγητων πολιτειακών καΐ δημοτικών χρεωγράφων δ-πως καΐ ot πόροι άπ' αύτά άνέβηκαν ισχυρά άπό τό 1939. Μπορούμε Επομένως νά διαπιστώσουμε τήν αύξανόμενη ση-μασία τοϋ άφορολόγητου είσοδήματος γιά τούς πλούσιους. Αύτά τά κρατικά χρεώγραφα άποδίδουν κάπου 6% τόκους, μολονότι ot πόροι άπό τόκους πρώτης τάξης δημοτικών δα-νείων άνήλθαν τό 1959 κατά μέσον δρο σέ 4,0%. Σ' Ενα φο-ρολογήσιμο εΙσόδημα μεταξύ 70.000 καΐ 80.000 δολλαρίων 4,0% άφορολόγητοι τόκοι Ισοδυναμούν μέ 21,0% φορολογή-σιμους τόκους μετά τήν κράτηση τών φόρων. Στήν εισοδημα-τική τάξη άπό 150.000 μέχρι 200.000 δολλάρια 4,0% άφο-ρολόγητοι τόκοι Ισοδυναμούν μέ 40% φορολογήσιμους τόκους μετά τήν κράτηση τών φόρων καΐ 5,26% άφορολόγητοι τό-κοι μέ 52,5% φορολογήσιμους τόκους μετά τήν κράτηση τών φόρων.

Σ' άντίθεση μέ τή γενική γνώμη οί κληρονομημένες περιουσίες καί οί μεγάλες συγκεντρώσεις κεφαλαίου δέν θί-χτηκαν πραγματικά άπό τούς Ισχύοντες φορολογικούς νόμους. 'Εδώ οί νομικές διατάξεις άφήνουν τόσο πολλά παράθυρα ά-νοικτά, ώστε οί ψηλοί φόροι κληροδοτημάτων — θεωρητικά μέχρι 77% γιά 10 Εκατομμύρια δολλάρια — έπενεργούν μό-νο στά χαρτιά. Τό έτος 1951 ή συνολική άξία μιας γιγάντιας κληρονομιάς, πού δηλώθηκε στίς φορολογικές δηλώσεις, φο-ρολογήθηκε μόνο μέ 14%28.

"Ενας παντρεμένος μπορεί νά διαιρέσει τήν κληρονο-μία του έτσι ώστε τό ένα μισό νά φορολογηθεί μετά τό θά-νατό του καΙ τό άλλο κατά τό θάνατο τής γυναίκας του, πράγ-μα πού ύποβιβάζει σέ σημαντικό βαθμό τό δψος τού φόρου. Καί μόνο μ' αύτόν τόν τρόπο οί φόροι γιά μιά κληρονομία 300.000 δολλαρίων μπορούν νά πέσουν άπό 62.500 σέ 17. 000 δολλάρια καί οί φόροι γιά μιά κληρονομιά - μεγαθήριο 10.060.000 δολλαρίων άπό κάτι περισσότερο άπό 6 Εκατομ-μύρια δολλάρια σέ λιγότερα άπό 2,5 Εκατομμύρια δ ο λ λ ά ρ ι α 2 8 .

Οί δυό κύριες διέξοδοι — δωρεές καί Ιδρύματα —Ε-πιτρέπουν σέ πρόσωπα μέ φορολογήσιμα κληροδοτήματα ύ-ψους άπό 100.000 δολλάρια καί πάνω ν' άποφόγουν τούς ψηλότατους φόρους. Δωρεές, πού κάνουν εύπορα πρόσωπα έ-νόσο ζούν, φορολογούνται πολύ λιγότερο άπ' δ,τι οί ίδιες δωρεές, πού καταλείπουν μέ διαθήκη. Ό φόρος γιά δωρεές 1 έκατομμυρίου δολλαρίων άνέρχεται σέ 27,75%' τό άντί-στοιχο ποσοστό τού φόρου κληρονομίας άνέρχεται σέ 31,4%. 'Ωστόσο συχνά άποφεύγεται κι αύτό άκόμη τό ποσοστό. Μπο-ρεί κανείς νά διαιρέσει τήν κληρονομία του, παραχωρώντας στή γυναίκα του 6.000 δολλάρια τό χρόνο καί σέ δσα άλλα πρόσωπα θέλει 3.000 ή — άν ή σύζυγος είναι σύμφωνη— 6.000 δολλάρια τό χρόνο. Μονάχα δ δωρητής ύπόκειται στό φόρο δωρεάς, πού άρχίζει μέ 2,25% κάτω άπό 5.000 δολ-λάρια. 'Εκτός άπ' αύτό σέ κάθε άνδρόγυνο άνήκει ένα άφορο-λόγητο ποσό 60.000 δολλαρίων, πού δέν ύπόκειται σέ φό-ρο κληρονομίας.

Τό Ετος 1951 γύρω στά 45% τής άξίας κληροδοτημά-

60

των υψους πάνω άπό 500.000 δολλάρια διατέθηκαν σέ I-δρύματα29. Μέ τό ίδρυμα Εξασφαλίζεται, δτι οί φόροι κληρο-δοτήματος γιά τό διατεθειμένο ποσό δέν χρειάζεται νά πλη-ρωθοΟν άπό τήν οικογένεια τουλάχιστο δυό γενιές μετά τό θάνατο τοΟ Ιδρυτή. Ή οικογενειακή περιουσία ύποδιαιρεί-ται γιά φορολογικούς σκοπούς σέ μικρότερες μονάδες, πράγμα πού σύμφωνα μέ τούς φορολογικούς νόμους τοΟ 1952 μπορεί νά όδηγήσει σέ φορολογικές Εξοικονομήσεις περίπου 10% πά-νω στό εισόδημα πού προέρχεται άπό τήν περιουσία, πού δια-τέθηκε στό ίδρυμα. °Ως τό Σεπτέμβριο τού 1959 δλες οί ό-μόσπονδες Πολιτείες είχαν περατώσει τή συζήτηση πάνω σέ «νόμους Εκτελεστών», πού Επιτρέπουν στά μέλη τής οικογέ-νειας νά ιδρύσουν καί νά διαχειρισθούν ιδρύματα στό δνομα άνηλίκων — Ενα προνόμιο γιά τήν κατοπινή άποφυγή τού φόρου κληροδοτημάτων, τή διαίρεση τού είσοδήματος γιά άμεσους φορολογικούς σκοπούς καί τήν Εξουδετέρωση Ενοχλη-τικών δικαστικών διαδικασιών κατά τήν ίδρυση ιδρυμάτων.

Άπό τήν εισαγωγή τοϋ φορολογικού νόμου τού 1952 καί μετά δημιουργήθηκε Ενας αύξανόμενος μέ ταχύτητα άριθμός Εκτακτων διατάξεων πού Εξυπηρετούν μόνο μιά σχε-τικά μικρή όμάδα πλούσιων, δταν ληφθοΟν μαζί δμως κεν-τρίζουν σημαντικά τήν δρεξη γιά άποφυγή τών φόρων. Ή περίφημη πολυπλοκότητα τού φορολογικού νόμου δέν στά-θηκε ίκανή νά θολώσει τή διαυγή μεγαλοφυία τών δικηγό-ρων Επί τών φορολογικών ύποθέσεων, μέ τή βοήθεια τών δ-ποίων ή οικονομική άφρόκρεμα Ερμήνευσε κατά έντελώς νό-μιμο τρόπο πολλές άπό τΐς πιό Επαχθείς φορολογικές δια-τάξεις. Τό δτι σημείωσαν Επιτυχία α' αύτό, δέν όφείλεται βέβαια ούτε στήν όξύνοιά τους ούτε στή δυσκολία τού νόμου' όφείλεται στήν άμέλεια τής κυβέρνησης στίς τελευταίες τέσ-σερες δεκαετίες νά δημιουργήσει μιά φορολογική νομοθεσία πού νά περιορίζει πραγματικά τήν οίκονομική δύναμη τών πλούσιων. "Ολες οί νεότατες προτάσεις τής κυβέρνησης νά κλείσουν αύτά τά κενά στό φορολογικό νόμο συνδέονταν μέ είσηγήσεις γιά μείωση τών φόρων γιά τίς άνώτερες είσοδη-ματικές τάξεις, ώστε οί πλούσιοι νά διατηρήσουν τήν τωρι-νή οίκονομική τους θέση.

Σχετικά μ' αύτή τή ζωηρή άντίθεση μεταξύ τών δια-κηρύξεων πίστης σέ αίσθήματα Ισότητας άπό τούς περισσότε-ρους πολιτικούς κ αϊ τής νομικής δπως καΙ οίκονομικής πραγμα-τικότητας, δίκαια δ Stanley S. Surrey τού Harvard Law School έβγαλε τό συμπέρασμα: «Ό μέσος βουλευτής τού Κογκρέσσου δέν πιστεύει κατά βάθος στά τωρινά ποσοστά τοΟ φόρου είσοδήματος γιά τΙς άνώτερες τάξεις. Όταν τά βλέπει νά Εφαρμόζονται σέ μεμονωμένες περιπτώσεις, τά θεωρεί ύπερβολικά ψηλά, καΐ γι ' αύτό άδικα... Μιά δμως καΙ δέν είναι πρόθυμοι νά Ελαττώσουν άμεσα αύτά τά ποσοστά, τό άναγκαΐο άποτέλεσμα είναι μιά Εμμεση Ελάττωση μέ Εκτα-κτες διατάξεις30.

Ή πολυπλοκότητα τής Επίδρασης, πού έξασκεϊ ή φορο-λογία, δέν πρέπει νά Εξαπατά σ' δ,τι άφορα τό κύριο άποτέ-λεσμα της: τό αύξανόμενο φορολογικό βάρος γιά τΙς κατώτε-ρες καί μεσαίες είσοδηματικές τάξεις καΙ τήν τεράστια άνισό-τητα μεταξύ τών θεωρητικών καΙ τών πραγματικών φόρων γιά τούς πλούσιους. Τό βέβαιο είναι, πώς ή φορολογία δέν Ελάττωσε τή θεμελιακή άνισότητα τής κατανομής τών εισο-δημάτων. 'Επιβεβαίωσε μονάχα άκόμη μιά φορά τήν άνισό-τητα, Επιβάλλοντας ψηλούς φόρους στίς κατώτερες καΙ με-σαίες είσοδηματικές τάξεις — δηλαδή ϊσα - Ισα α' Εκείνες, πού λιγότερο άπ' δλες μπορούν νά φέρουν τό βάρος αύτό.

6 2

3. Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ.

Τό βασικό σχήμα τής άνισότητας, πού διαπιστώσαμε στήν κατανομή τού εισοδήματος, Επεκτείνεται καΐ σέ εύρύτε-ρα πλαίσια: στήν κατανομή μετοχών, γαιοκτησιών, οίκονο-μιών, καΐ δλων τών άλλων μορφών τού πλούτου. Κι έδώ έπίσης βρίσκουμε τήν Ισχυρή συγκέντρωση τής Ιδιοκτησίας στήν κορυφή, τόν Ισχνό διασκορπισμό στό κατώτατο άκρο τής κλίμακας.

Ενδιαφέρον είναι, πώς τό 1953 τά άνώτερα 9% τής είσοδηματικής κλίμακας κατείχαν πάνω άπό 46% τού συνόλου τών Ιδιωτικών καθαρών ένεργητικών στοιχείων. ΚαΙ σύμ-φωνα |ΐέ γνωστοποιήσεις τού Surrey Research Center άνή-καν στά άνώτερα 11% τών μονάδων δαπανών — έκείνων πού είχαν καθαρά 25.000 δολλάρια καΐ πάνω — τόν ίδιο χρόνο 60% τών Ιδιωτικών ένεργητικών στοιχείων. Ά π ' αύτά τ* άνώτερα 11% τό μισό άνήκε συχρόνως στήν εισοδηματική τάξη πού είχε πάνω άπό 7.500 δολλάρια — καΐ τό ποσοστό αύτό θά ήταν μεγαλύτερο, άν στήν όμάδα μέ τΙς σημαντι-κότερες ένεργητικές άξιες δέν ύπήρχαν τόσοι άγρότες. (Στήν πραγματικότητα ot άγρότες δέν μπορούν νά συγκριθούν μέ άλλες πλούσιες μονάδες δαπανών, γιατί ot τελευταίες κα-τέχουν μιά πολύ μεγαλύτερη καΐ άποδοτικότερη καθαρή ά-ξία σέ έμπορικά ένεργητικά στοιχεία καΐ καταθέσεις κεφα-λαίων) ' . Είναι λοιπόν όλοφάνερο πώς μιά έλάχιστη μειο-ψηφία τού άμερικανικού λαού διαθέτει ταυτόχρονα τό ψη-λότερο εΙσόδημα καΐ τό μεγαλύτερο μερίδιο στήν κατοχή Ι-διοκτησίας.

Λογαριασμοί ταμιευτηρίων.

01 λογαριασμοί ταμιευτηρίων είναι ίνα βασικό δργανο οίκονομικής δύναμης. Είναι κατανεμημένοι στά είσοδηματι-κά δέκατα πολύ πιό άνισα άπ* δ,τι τό προσωπικό έτήσιο εί-

63

σόδημα, κι αύτή ή άνισότητα δέν Ελαττώθηκε άπό τήν αύ-ξηση τού πραγματικού καΙ σέ δολλάρια εισοδήματος τών κατώτερων δεκάτων. Αύτό είναι ή λογική συνέπεια τού δ-τι ot κατώτερες είσοδηματικές δμάδες είναι ύποχρεωμέ-νες νά δαπανούν δλόκληρο τό είσόδημά τους γιά νά προσ-πορισθοΰν τά άπαραίτητα γιά νά ζήσουν.

Σ' δλα τά μεταπολεμικά χρόνια 30% δλων τών οικο-γενειών καΙ τών μοναχικών προσώπων ξόδεψαν περισσότερα άπ' δσα κέρδισαν. Ό άριθμός τών όφειλών κινιόταν τό 1955 γιά παράδειγμα μεταξύ 36% στήν τάξη μέ Ο—3.000 δολ-λάρια καΙ 13% στήν τάξη μί 7.500 δολλάρια καΙ πάνω2.

Δέν γεννιέται ζήτημα, σέ ποιές είσοδηματικές τάξεις ή άναλογία τών οικονομιών πρός τό εισόδημα είναι εύνοϊκό-τερη. Όσο ψηλότερο τό εισόδημα, αύτό είναι φανερό, τόσο μεγαλύτερες ol οικονομίες.

Ή κατανομή τών καθαρών οικονομιών κατά εισοδημα-τικά δέκατα (βλ. πίνακα IV) δείχνει τήν Επιβάρυνση λό-γω τού χαμηλού είσοδήματος καΙ τών όφειλών. Εκτός ά-πό τό 1945, δταν ύπήρχε Ενα άπόθεμα σέ μή δαπανημέ-νους πολεμικούς μισθούς δπως καΙ μιά Ελλειψη άγοραίων ά-γαθών, άνήκε στό άνώτερο εισοδηματικό δέκατο, τουλάχι-στον άπό τό 1929, ή μερίδα τού λέοντος σέ λογαριασμούς τα-μιευτηρίων. Ή άποταμιευτική Ικανότητα πού Επιδείχθηκε άπ' αύτή τήν δμάδα — καΙ ιδίως μιά μικρή άφρόκρεμα μέ-σα σ' αύτή — δέν θίχτηκε καθόλου άπό τούς λεγόμενους προοδευτικούς φορολογικούς νόμους ή άπό μιάν ύποτιθέμενη νέα κατανομή τών εισοδημάτων^.

Καταθέσεις σέ ρευστά καθώς καΙ κυκλοφορικοί λο-γαριασμοί καΙ καταθέσεις ταμιευτηρίων, μερίδια σέ στεγαστικά ταμιευτήρια καΙ πιστωτικούς συνεταιρισμούς δπως καΙ έπι-χορηγήσεις γιά βρέφη άπό τήν κυβέρνηση Εχουν άποφασι-στική σημασία γιά οικογένειες πού Εχουν χαμηλό καΙ άκό-μα καΙ μέσο εισόδημα, δταν παρουσιάζονται οικονομικές κρί-σεις, άνεργία, περιπτώσεις άσθενειών ή καταστάσεις άνάγ--χης.

64

ΠΙΝΑΚΑΣ IV

Ποσοστιαίο μερίδιο κάθε εισοδηματικού δεκάτου στά συνολικά έσωτερικά καθαρά άποταμιεύματα.

'Ανώτερο 86 105 73 46 63 77 78 105 73 Δεύτερο 12 13 15 18 16 16 19 26 20 Τρίτο 7 6 6 13 14 6 15 13 11 Τέταρτο 5 2 5 8 7 6 6 8 10 Πέμπτο 3 —1 5 5 4 3 6 1 4 "Εκτο 1 —2 3 4 1 4 2 * —1 "Εβδομο * —3 1 3 2 2 —1 —4 1 "Ογδοο 0 —5 —1 3 1 —1 —3 —8 * "Ενατο —1 —5 —3 2 —3 —2 —5 —6 —2 Κατώτερο —13 —9 —4 —2 -11—17—35—16

* Κάτω άπά μιοό τοις έκστό. Πηγή: Στοιχεία γιά τ6 1929 άπ6 τ6 America's Capacity

to Consume, τών Μ. Leven κ. ά. , Ούάσιγκτον 1934, σ. 9β. Γιά τ6ν 1935 - 3β άπ6 τ6 Consumer Expenditures in the U S·. τοϋ National Resources Committee. Ουάσιγκτον 1 9 3 9 , σ . 51. Γιά τ6 1941 - 50 άπ6 τ6 Federal Reserve Bulletin. ΑΟγου-OTOC 1948, σ. 923° Σεπτέμβριος 1951, σ. 1067. Γιά τά χρόνια μετά τό 1950 δέν υπολογίστηκαν ποτέ στοιχεία. 'Επειδή τά στοι-χεία τοϋ 1929 δέν περιλαμβάνουν καθαρά άποταμιεύματα μονα-χικών προοώπων, ή αυγκέντρωοη στά άνώτερα έπΙπεδα ύπερθάλ-λεται κάπως.

'Από τό τέλος τοΟ Β' Παγκοσμίου πολέμου, τουλάχι-στον Ενα τέταρτο τών άμερικανικών οικογενειών καί μονα-χικών προσώπων δέν Ιχουν καθόλου καταθέσεις σέ ρευστά. ΣτΙς άρχές τού 1960 γιά παράδειγμα 24% τών μονάδων δα-πανών δέν είχαν καταθέσεις σέ ρευστά, 27% είχαν τέτοιες μεταξύ 1 καί 500 δολλαρίων καί 63% είχαν τέτοιες κάτω άπό 1000 δ ο λ λ ά ρ ι α 4 . Μιά καί τό 1948, δταν τό χρήμα εί-χε άκόμη μεγαλύτερη άξία, ύφίστατο σχεδόν ή ίδια κατα-νομή, παρουσιάσθηκε προφανώς στήν οίκονομική Εξασφάλιση τών 'Αμερικανών μιά άπόλυτη όπισθοδρόμηση.

65

Πώς σχετίζεται αύτή ή Αδυναμία Εξοικονόμησης μέ Αλ-λους παράγοντες; Στό είσόδημα: στίς Αρχές τού 1960 52% τού φτωχότερου είσοδηματικοΰ πέμπτου δέν είχαν καταθέ-σεις σέ ρευστΑ, συγκρινόμενα μέ 6% τοΰ πλουσιότερου εισο-δηματικού πέμπτου. Στήν ήλικία: Κάθε χρόνο οί μεγαλύτε-ρες ένεργητικές Αξίες βρίσκονται κυρίως στίς μονάδες δαπα-νών, πού οί έπικεφαλής τών σπιτικών είχαν ήλικία μεταξύ 55 καί 64 χρόνων οί χαμηλότερες ένεργητικές Αξίες βρί-σκονται σέ δμάδες πού τΙς χρειΑζονται πιό πολύ Απ' δλες: μονΑδες δαπανών μέ έπί κεφαλής σπιτικών ήλικίας 65 χρόνων καί πΑνωδ. Στήν Απασχόληση: τό 1960 51% Από τΙς μο-νΑδες δαπανών πού διευθύνονταν Από Ανεκπαίδευτους έργά-τες ή «βοηθητικούς έργάτες», 28% δσων διευθύνονταν άπό ύποεκπαιδευμένους έργάτες καί 19% δσων διευθύνονταν άπό έκπαιδευμένες έργατικές δυνάμεις δέν είχαν καταθέσεις σέ ρευστά — άπέναντι σέ 3% μόνο στά έλεύθερα έπαγγέλμα-τα6.

Άπό τό Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο καί μετά Ινα δέ-κατο τού πληθυσμού Εχει στήν κατοχή του τά δύο τρίτα τών καταθέσεων σέ ρευστά. "Ομως οί καταθέσεις σέ ρευστά εί-ναι σημαντικές γιά τΙς κατώτερες καί μεσαίες είσοδηματικές τάξεις, γιατί σημαίνουν οίκονομική άσφάλεια σέ μιά άβέβαιη οικονομία. Στούς πλούσιους, πού δέν είναι άναγκασμένοι νά έπιδιώκουν άσφάλεια καί άντί γι* αύτό θέλουν νά κάνουν κέρδη, δέν έξασκοΰν ώστόσο καμιά γοητεία. Οί πλούσιοι το-ποθετούν δπως είναι γνωστό Ενα μικρό μόνο τμήμα τών ot-κονομιών τους σέ καταθέσεις σέ ρευστά. Παρόλα αύτά στό άνώτερο είσοδηματικό δέκατο άνήκαν άπό τό 1950 πάνω άπό 36% δλων τών καταθέσεων σέ ρευστά — περίπου δσο είναι καί τό μερίδιό τους στό συνολικό Ιδιωτικό έθνικό είσόδημα?.

Τό Ιστορικό ύλικό γιά τή δομή τής άποταμίευσης δεί-χνει καθαρά, πώς τό Νιού Ντήλ δέν μειώνει τή συγκέντρω-ση αύτή. Γιά είδικούς τών ζητημάτων άποταμίευσης αύτή ή διαπίστωση δέν είναι καί τόσο άμφισβητήσιμη· Ινας άπ* αύτούς, δ Raymond W. Goldsmith, τό διατύπωσε αύτό έ-τσι: «Είναι φανερό... πώς οί άνώτερες είσοδηματικές δμάδες

66

συγκεντρώνουν γύρω τους τό κύριο μέρος τών συνολικών προσωπικών άποταμιευμάτων.... Αύτό τό γεγονός είναι έν τούτοις γνωστό άπό δλες τΙς έρευνες γιά τήν κατανομή τών λογαριασμών ταμιευτηρίων»8·

Κατοχή μέτοχων.

Σχεδόν δλοι οί θεωρητικοί, πού είναι τής γνώμης πώς στήν Αμερική έχει γίνει μιά νέα κατανομή τών ένεργητικών στοιχείων, συγκεντρώνουν τήν προσοχή τους σέ μ ι ά μορφή πε-ριουσίας: μετοχικά μερίδια σέ έταιρεΐες κεφαλαίου. Μιά χαρα-κτηριστική παρατήρηση σ' αύτό τό θέμα είναι αύτή τού Ε. van den Haag: «Ή ιδιοκτησία τών έταιρειών δέν έπιφυ-λάσσεται πιά στίς άνώτερες τάξεις. Έ ν α αύξανόμενο τμή-μα τής βιομηχανίας, τού παραγωγικού ένεργητικού στοι-χείου τής χώρας, άνήκει στίς μεσαίες καΐ κατώτερες ει-σοδηματικές τάξεις. Τά χρήματά τους γίνονται άναγκαΐα γιά έπενδύσεις, άφοϋ οί πλούσιοι δέν μπορούν πιά νά έξοι-κονομήσουν άρκετά γιά νά καλύψουν τή συνολική άνάγκη γιά έπενδύσεις. Αύτή ή μετάθεση στήν κατοχή περιουσίας μπορεί νά περιγραφεί σάν μιά είρηνική, άν καΐ δχι άργή δια-δικασία τής κοινωνικοποίησης τών παραγωγικών μέσων»9. Αύτή τήν άντίληψη περί «λαϊκού καπιταλισμού» — τής έπί-σημης καΐ προπαγανδιζόμενης έννοιας τού χρηματιστηρί-ου τής Νέας Υόρκης καΐ τής Υπηρεσίας Προπαγάνδας τή συμμερίζονται πολλοί κοινωνιολόγοι, πού θ&πρεπε νά είναι καλύτερα κατατοπισμένοι. Οίκονομολόγοι δπως δ Adolf Α. Berle νεότερος καΐ δ Peter F. Drucker διατύπωσαν τή γνώμη, πώς ή κατοχή μετοχών είναι εύρύτατα διεσπαρμέ-νη καΐ πώς δέν ύπάρχουν πιά άποφασιστικής σημασίας συγ-κεντρώσεις μετοχών στά χέρια λίγων Ό" στήν πραγματικό-τητα ή κατοχή μετοχών, δπως κάθε άλλη μορφή πλούτου καΐ ένεργητικών στοιχείων, είναι Ισχυρά συγκεντρωμένη. Αύτό τό συμπέρασμα βρίσκει στήριγμα σέ κάθε άξιόπιστη έρευνα τής ν.ατανομής μετοχών στίς ΗΠΑ.

Τό γεγονός είναι, πώς στή συγκέντρωση τής κατοχής

67

|ΐετοχών δέν έχει παρουσιασθεί καμιά αισθητή άλλαγή άπό τό 1929. 'Εκείνο τό χρόνο 51.000 πρόσωπα πήραν τή μι-σή άξία τών καθαρών μερισμάτων, πού περιήλθαν σέ μεμο-νωμένους μετόχους· τό 1933 καΙ 1937 ήσαν 45.000 καΙ 61. 000 πρόσωπα Αντίστοιχα' 1. Τό 1937 μόνο 6,6% τοΟ πλη-θυσμοϋ κατείχαν μετοχές· ό άριθμός αύτός έπεσε τό 1956 σέ 5,1% και μόλις τό 1959 άνέβηκε πάλι σέ 7,9%.

Άπό τήν όπωσδήποτε μικρή μειοψηφία τοΟ πληθυ-σμοϋ μέ κατοχή μετοχών ένα πολύ μικρό ποσοστό έλεγχε πάν-τοτε τό κυριότερο μέρος τών μετοχών, άδιάφορο πόσο με-γάλος ήταν ό άριθμός τών μετοχών. Τό Temporary Natio-nal Economic Commitee έρεύνησε τήν κατανομή τών μεριδί-ων στά 8,5 Εκατομμύρια πρόσωπα, πού τό 1937—39 διέθε-ταν μετοχές 1710 σημαντικών έταιρειών. Ή έρευνα άπέ-δειξε, πώς 4,0% τών κατόχων κοινών μετοχών είχαν 64,9% άπ' αύτές, ένώ 4,5% τών κατόχων προνομιούχων μετοχών κατείχαν 54,8% άπ' αύτές'2.

Τό 'Ινστιτούτο Brookings διαπίστωσε τδ 1951 σέ μιά μελέτη γιά τήν κατοχή μετοχών σέ 2.991 σημαντικές Ε-ταιρείες κεφαλαίου, πώς 2,1% μόνο τών κατόχων κοινών μετοχών διέθεταν 58% τών κοινών μετοχών καΙ 1,1% τών κα-τόχων προνομιούχων μετοχών 46% τών προνομιούχων με-τοχών. 32% τών κοινών μετοχών άνήκαν σέ 31% τών κατό-χων κοινών μετοχών, Ενώ σέ δύο τρίτα αύτών τών μετό-χων άνήκε μόνον Ινα δέκατο τών μετοχών13. Ό J. Keith Butters ύπολόγισε τό 1953, πώς μονάδες δαπανών πού είχαν χρηματιστηριακά ένεργές μετοχές 100.000 δολλαρίων καΙ παραπάνω — πού άποτελούσαν 5% τοΟ συνόλου τών μονάδων δαπανών καΙ 2% τών κατόχων μετοχών — άνήκαν άνάμε-σα στά 65% και 71% δλων τών χρηματιστηριακά ένεργών μετοχών πού βρίσκονται σέ προσωπική κατοχή'4.

«8

ΠΙΝΑΚΑΣ V

Κατανομή τών κοινών μετοχών έταιρειών κεφαλαίου οέ δημόσια κατοχή τό έτος 1951.

10% (στήν κατοχή 67% δλων τών μετοχών) 32% (στήν κατοχή 31% δλων τών μετοχών) 58% (στήν κατοχή 2% δλων τών μετοχών)

* Πηγή: L H. Kimmel, Share Ownership in the U S-Ουάσιγκτον 1Θ52, σ. 43 . ο. 4β.

Αύτά τά στοιχεία βέβαια παρουσιάζουν τή συγκέντρωση τών μετοχών στά χέρια λίγων πλούσιων άναγκαστικά πο-λύ χαμηλή, γιατί 36% τών μετοχών τό 1937 καί 33% τό 1951 κατέχονταν άπό έκτελεστές, Ιδρύματα κλπ. πού δέν άναφέρονται στήν παραπάνω άποδιδόμενη κατανομή μετο-χών15 . "Αν καί αύτές οί μετοχές δέν ύπογράφονται άπό πρό-σωπα, έλέγχονται ώστόσο άπό μετόχους τής άνώτατης φο-ρολογικής τάξης.

Όπως θά περίμενε κανείς, ή κατοχή μετοχών είναι κατανεμημένη πολύ άνισα στίς διάφορες εισοδηματικές τά-ξεις. Στίς άρχές τού 1959 μόνο 14% τού συνόλου τών μονά-δων δαπανών κατείχαν μετοχές· ή κατοχή μετοχών κυμαινό-ταν μεταξύ 6% στήν εισοδηματική τάξη μέ μέχρι 5.000 δολλάρια καί 55% α' έκείνη μέ πάνω άπό 15.000 δολ-λάρια. Ό εισοδηματική τάξη μέ πάνω άπό 10.000 δολλάρια άποτελούσε περισσότερο άπό τό μισό τών μετόχων' διέθετε τό 1949 γύρω στά 75% καί στίς άρχές τού 1962 πάνω άπό 80% τών μετοχών. Τό 1959 άποτελούσε έννέα στούς δέκα μετόχους πού είχαν χρεώγραφα άπό 25.000 δολλάρια καί πάνω 16.

Παρά τή φανερή πραγματικότητα γιά τή συγκέν-τρωση τής κατοχής μετοχών ή κοινή γνώμη διασκεδάστηκε μέ μιά έκτεταμένη διαφημιστική καμπάνια, πού προσπάθη-σε νά ύποβάλει στόν κόσμο τήν έντύπωση δημοκρατικών σχέ-

69

σεων κατοχής στίς Αμερικανικές μετοχικές έταιρείες. Τοός έπεισαν, πώς ή άνοδος τοϋ άριθμοϋ τών μετόχων άπό 6,6 Εκατομμύρια τό έτος 1952 σέ 12,5 Εκατομμύρια τό Ετος 1959 ήταν ούσιώδης, δποο Εν τούτοις τό 1930 μέ μικρότε-ρο πληθυσμό ύπήρχαν 9 ώς 11 Εκατομμύρια μέτοχοι. Ή Ε-τήσια κύρια συνέλευση τών μετόχων παρουσιάζεται σάν «ά-στική Εκλογή συνέλευση», μιά δημοκρατία in nuce — πα-ρόλο πού μιά Εκλογική συνέλευση, στήν όποία μιά χούφτα συμμετεχόντων διαθέτει τήν πλειοψηφία τών ψήφων, είναι βέβαια τερατολογία. Δέν δίνεται σημασία στό γεγονός, δτι αύτές οί διοργανώσεις σκηνοθετούνται σέ δλο καί μεγαλύ-τερο βαθμό άπό συμβούλους τών δημοσίων σχέσεων, πού εί-ναι προετοιμασμένοι γιά δλες τΙς διαφωνίες. Τό συμπέρα-σμα είναι άναπόφευκτα, πώς ό τόνος στό «λαϊκός καπιτα-λισμός» δέν βρίσκεται στό «λαϊκός»!7.

Τό σλόγκαν τού «λαϊκού καπιταλισμού» ώθησε στό χρη-ματιστήριο άνθρώπους, άπό τούς όποίους Ελειπαν οί στοι-χειωδέστερες οικονομολογικές γνώσεις" πολλοί άπ' αύτούς Εχασαν Ετσι τΙς καταθέσεις τους καί κλόνισαν άκόμη περισ-σότερο τό χρηματιστήριο σέ περιόδους βραχυπρόθεσμων πο-λιτικών κρίσεων. Παρά πολλοί άπ' αύτούς δέν κάνουν σχε-δόν τίποτε άλλο άπό τό νά κερδοσκοπούν μέ μετοχές. Οί άρχές Εποπτείας τού χρηματιστηρίου προσπάθησαν γι' αύ-τό τό λόγο τό 1956 νά χαλιναγωγήσουν τή μικρή, άλλά αύ-ξανόμενη όμάδα τών (ΐεσιτών, πού ήθελαν νά «πασσάρουν» στό κοινό χαρτιά χωρίς καμιά σχεδόν άξία. ΚαΙ πραγμα-τικά οί μεσίτες είναι τό μοναδικό στρώμα τοϋ πληθυσμού, πού άποκομίζει όφέλη άπό τήν ισχυρή κερδοσκοπική μανία στό «λαϊκό καπιταλισμό». Τό 1959 οί μεσιτικές φίρμες ά-νοιξαν 203 καινούργια παραρτήματα, σέ σύγκριση μέ 73 τόν προηγούμενο χρόνο, καί δεκάδες άπ' αύτές μετακόμισαν σέ «μεγαλύτερα, πομπωδέστερα νεοΟορκέζικα γραφεία», δπως Εκφράστηκε τό Wall Street J o u r n a l 18.

"Εχει τονισθεί, πώς ή δήθεν αύξανόμενη κατοχή με-τοχών άπό τά ταμεία συντάξεων Εργοληπτών καί τΙς Επεν-δυτικές Εταιρείες, Εκανε 50 Εκατομμύρια 'Αμερικανούς Ιμ-

70

μέσους ιδιοκτήτες μεγαλοεπιχειρήσεων καί πώς τά Αναλο-γικά τους έσοδα άπό τά κέρδη τών έταιρειών θ' άνέβαιναν, άν ή κατοχή |ΐετοχών άπό ταμεία συντάξεων κ.ά. αυξανόταν μέ ταχύτητα. «Τό σύστημα τών κονσέρν» έγραψε δ Α. Α. Berle νεότερος τό 1959, «προκαλεί μ' αύτό τόν τρόπο πραγμα-τικά μιά «κοινωνικοποίηση» τής άμερικανικής βιομηχανίας, άλλά χωρίς άνάμιξη τής πολιτικής δύναμης»'9. 'Επειδή τά ταμεία συντάξεων καΐ οί Ασφαλίσεις άντιπροσώπευαν στή δεκαετία '50 10 ώς 15% τοϋ βιομηχανικού κεφαλαίου καΐ ύποτίθεται, πώς στή δεκαετία τοϋ '60 θ' άντιπροσωπεύουν μάλιστα Ακόμα πιό πολύ, δ Berle ύπολογίζει στή δυνατό-τητα, πώς οΕ διευθυντές αύτών τών ταμείων θά έξασκούν κάποτε λειτουργικό έλεγχο πάνω στίς μεγαλοεπιχειρήσεις. "Ομως ή θεωρία αύτή έχει ένα έξωραϊστικό λάθος. ΟΕ έ-κτελεστές αύτών τών ταμείων συντάξεων δέν είναι συνδικαλι-στικοί παράγοντες, άλλά, δπως δμολογεΐ δ Berle, κυρίως τράπεζες τής Νέας 'Υόρκης. Αύτές έλάχιστα Ασκούν τό δι-καίωμα ψήφου γιά τά ταμεία καΐ ούσιαστικά δέν Αντιπολι-τεύονται καθόλου τόν ύφιστΑμενο έλεγχο έπιχειρηματιών, έπειδή γενικά δ έργοδότης σύμφωνα μέ τό συμβόλαιο έ-χει τό δικαίωμα νά μεταφέρει τό λογαριασμό σύνταξης σέ μιάν Αλλη τράπεζα.

Σ' έννέα στίς δέκα περιπτώσεις τά ταμεία αύτά δέν άγοράζουν μετοχές τής δικής τους έπιχείρησης, καΐ μόνο πότε - πότε συνέβηκε νά έχουν στά χέρια τους περισσότερα άπό 3% τών μετοχών, πού έκδίδονταν άπό τήν έκάστοτε έ-ταιρεία. 'Απέχουν πραγματικά πολύ άπό τό νά έλέγχουν τΙς μεγαλοεπιχειρήσεις. Στά τέλη τοϋ 1959 άνήκαν σ' αύτά μό-νο 3,5% δλων τών μετοχών τού κοινοϋ, πού ήταν καταχωρη-μένες στό χρηματιστήριο τής Νέας * Υ ό ρ κ η ς 2 0 . Ό σύμβουλος ταμείων συντάξεων Robert Tilova προφήτεψε τό 1959, πώς Ακόμα καΐ στά 1965 τά ταμεία δέν θά διέθεταν παραπάνω άπό 6,5%' πώς δσο περισσότερες άσφαλισμένες έργατικές δυνάμεις συνταξιοδοτούνται, τόσο περισσότερο θά έλαττώνον-ται οΕ οικονομικές δυνατότητες τών ταμείων συντάξεων, καΐ τό έτος 1970 οί μετοχές πού θά κατέχουν έλάχιστο βάρος θά έχουν2 '.

Οί Επενδυτικές Εταιρείες, στίς όποΤες Ανήκαν τό 1969 6,8% τών μετοχών, είναι ύπερβολικά δεσμευμένες άπό νομο-λογικές διατάξεις γιά νά μποροΟν νά τρομάζουν τίς Εταιρεί-ες κεφαλαίου. Γιά τό δτι προήγαγαν τόν Εκδημοκρατισμό τοΟ συστήματος Ιδιοκτησίας δέν μπορεί πάντως πιά νά γίνεται λόγος, άφ' δτου είναι γνωστό πώς ή Ιδιοκτησία τους έλάχι-στα δικαιότερα κατανεμημένη είναι άπ' δ,τι οί μεμονωμένες μετοχές. ^

Άπ* αύτό μποροΟμε νά συμπεράνουμε, πώς τό «έκσο-σιαλιστικό» άποτέλεσμα, πού ύποτίθεται πώς έξασκοΰν αύτά τά ίδρύματα στίς Αμερικανικές Εταιρείες κεφαλαίου, ύπερβάλ-λεται γενναία. Γιατί χωρίς άμφιβολία ή κατανομή τής ά-τομικής Ιδιοκτησίας είναι τό μοναδικό ρεαλιστικό μέτρο γιά δημοκρατία σέ μιά έθνική οίκονομία.

72

4. Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΤΩΝ ΚΟΝΣΕΡΝ.

Ή πληθωρική δύναμη τών Εταιρειών κεφαλαίου, τού κυρίαρχου οικονομικού τομέα, Εχει άποφασιστική αημασία γιά τό Ερώτημα, κατά πόσο τό άμερικανικό οικονομικό σύ-στημα Εχει γίνει δημοκρατικό.

ΣτΙς νεότερες θεωρητικές Ερμηνείες γιά τό ρόλο, πού παίζει ή Εταιρεία κεφαλαίου στή ζωή τής 'Αμερικής, τά δε-δομένα άναφορικά μέ τήν πραγματική κατανομή τής δύνα-μης τών κονσέρν Εμειναν σέ μεγάλο βαθμό άπαρατήρητα" άντί γι ' αύτά τοποθετήθηκε στό Επίκεντρο ή σχέση τής με-γαλοεπιχείρησης μέ τήν ύπόλοιπη κοινωνία καί ή λειτουρ-γία τού ύπαλλήλου τών κονσέρν. Σήμερα ή διοίκηση τών έπιχειρήσεων Εχει κυρίως τήν εικόνα τού Εμπειρογνώμονα διευθυντή. Αύτή ή άντίληψη άνάγεται σ' Ενα βαρύνοντα ι-σχυρισμό, πού διατύπωσαν ot Berle καΙ Means τό 1932 στό «The Modern Corporation and Private Property». Πιστεύ-ουν πώς ή κατοχή μετοχών είναι πλατειά διασκορπισμένη, πώς ή διοίκηση είναι διαχωρισμένη άπό τήν κατοχή μετοχών τής Επιχείρησης καΙ άπό τούς μετόχους, καΙ πώς Ενεργεί σήμερα άνεξάρτητα άπό κίνητρα κέρδους.

Μόλο πού πρακτικά ό καθένας παραδέχεται, πώς ή δύ-ναμη τών κονσέρν είναι όπωσδήποτε πολύ μεγάλη, βάζει κα-τά τή γενικά ισχύουσα άντίληψη ή ίδια φραγμούς στόν Ε-αυτό της καΙ φέρει κοινωνική εύθύνη — μιά δύναμη σέ Ι-σορροπία μέ τό Κράτος καΙ τά συνδικάτα. Γιά πολλούς εί-ναι Ενα άρθρο πίστης, πώς δ κίνδυνος γιά τήν κοινωνία, πού συνδέεται μαζί της, δέν μπορεί καΙ δέν θά Εμφανισθεί πραγματικά. Λέγεται, πώς ή δύναμη τών κονσέρν Εξασκείται άντιπροσωπευτικά για τήν δλότητα. «Ή διεύθυνση τών Επιχει-ρήσεων», γράφει ό David Riesman, «φθάνει δλο καΙ πιό πολύ στήν πεποίθηση, πώς δέν είναι παρά δ έκτελεστής γιά έ-κείνους, τούς όποιους πληρώνει ποσά»'. «Ή έταιρεία κεφα-λαίου», γράφει δ Berle, «Εχει άναλάβει σχεδόν Ενάντια στήθέ-

73

λησή της άναγκαστικά τό ρόλο τοϋ ουσιαστικού φορέα τής συνείδησης τής Αμερικανικής κοινωνίας στόν 20ό αιώνα»2. "Εκτός άπ' αύτό είναι, προσθέτει, «σήμερα σέ σημαντικό βαθ-μό ένας μή κρατικός πολιτικός θεσμός, οί διευθυντές της κάθονται στόν Γδιο μπάγκο μέ τούς κατόχους δημοσίων θέ-σεων»3.

Παρόμοιες θέσεις προϋποθέτουν, πώς ή δύναμη τών με-τόχων δέν είναι πιά παράγοντας μέ μεγάλη σημασία. Πα-ραπέρα προϋποθέτουν, πώς ή διοίκηση τών Επιχειρήσεων δέν Επιδιώκει συμφέροντα πού άντιτίθενται σ' έκεΐνα τοϋ «κοινού», καί πώς δέ συμμερίζεται τΙς έπιθυμίες τοϋ ά-μορφου καί δπως φαίνεται πληθυνόμενου στρώματος τών μετόχων. Σύμφωνα μ' αύτή τήν άποψη οί Επιχειρη-ματικοί Εμπειρογνώμονες — Εκείνοι, πού παίρνουν τΙς βρα-χυπρόθεσμες ή μεσοπρόθεσμες άποφάσεις στά μεγάλα κον-σέρν — διαδέχθηκαν τούς διευθυντές σάν διαμορφωτές τής βασικής, μακροπρόθεσμης πολιτικής. «Ή δύναμη τών κον-σέρν», γράφει ό D.E. Lilienthal, «κάθε άλλο παρά σάν α-πόλυτο θε|ΐελιωμένη στήν πλειοψηφία τών διευθυντών ή μετόχων, είναι σήμερα καταμερισμένη καί διασκορπισμέ-νη»4. Κι Ετσι, ύποστηρίζεται, οί διευθυντές τών μεγαλοεπιχει-ρήσεων πού δέν Εχουν πιά νά δώσουν άναφορά σ* Εκείνους, τών όποίων μοναδικό Ενδιαφέρον είναι τό κέρδος, εισήγα-γαν καινούργια κίνητρα στή διεύθυνση τής Επιχείρησης.

Τό άποφασιστικό Ερώτημα είναι ώστόσο, άν πραγματι-κά μιά μικρή όμάδα άτόμων είναι σέ θέση νά άσκήσει Ελεγ-χο πάνω στίς μεγαλοεπιχειρήσεις. "Αν ύπάρχει μιά τέτοια όμάδα, τότε τό Ερώτημα, άν πραγματικά χρησιμοποιεί αύ-τή δύναμη, Εχει δευτερεύουσα σημασία. — αύτό πού με-τράει είναι μόνο: "Εχει τέτοια δύναμη; Δέν Εχει σχέση μέ τό θέμα, πώς χρησιμοποιεί αύτή τή δύναμη, άν τή χρησιμο-ποιεί γιά τά ιδιαίτερα συμφέροντά της ή μέ τήν Εννοια τοϋ συμφέροντος τοϋ κοινωνικού συνόλου. Γιά τό φιλοσοφικό πε-ριεχόμενο τών προθέσεών της μπορεί νά ύπάρχουν άντιρρή-σεις' γιά τήν άνατομία τής δύναμής της, δχι.

Τά δεδομένα, μέ λίγα λόγια, είναι τά Εξής: τό 1955

74

οί 200 μεγαλύτερες μή χρηματιστικές έταιρείες — άπ'τίς ό-ποιες ot περισσότερες καθορίζουν τιμές καί πολιτική τοΰ βιο-μηχανικού τους κλάδου — κατεϊχαν άμεσα 43,0% τής όλι-κής περιουσίας 435.000 μή χρηματιστικών έταιρειών" αύ-τό άποτελούσε τουλάχιστο 18,2% συνόλου τής Εσωτερικής άναπαραγώγιμης περιουσίας σέ Επενδυτικές καταθέσεις σ' Ι-να ύφος 891 δισεκατομμυρίων δολλαρίων.5 Αύτά τά κον-σέρν διευθύνονται δπως ύπολογίζεται άπό 2.500 άνθρώπους — καί πιθανά μάλιστα λιγότερους — πού τόσο σάν άμεσοι κάτοχοι οικονομικής περιουσίας δσο καί σάν κύριοι τών με-γαλοεπιχειρήσεων είναι ή σπουδαιότερη χωριστή όμάδα μέ-σα στήν Αμερικανική οίκονομική άφρόκρεμα.

Περιοριστικοί διοικητικοί σύμβουλοι, χάρη στούς όποίους ένας διευθυντής τής μιας Επιχείρησης έχει ταυτόχρονα έδρα καί τμήμα στά συμβούλια άλλων έπιχειρήσεων, έτσι ένα βα-σικό δργανο γιά τή συγκέντρωση τής δύναμης τών κονσέρν. Ό διευθυντής πού Αντιπροσωπεύει τήν Επιχείρηση Α. μπο-ρεί χάρη στήν έδρα του στό διοικητικό συμβούλιο τής Επι-χείρησης Β νά έξασκήσει έπιρροή πάνω σ' αύτή, γιά νά Ε-νισχύσει τήν οίκονομική συνεργασία τής τελευταίας μέ τήν Επιχείρηση Α ή γιά νά διενεργήσει Εκεί άγορές. 'Επίσης μπορεί νά ταχθεϊ Εναντίον τής παραγωγής Ενός άνταγωνιστι-κοΰ προϊόντος άπό τήν Επιχείρηση Β ή τής διείσδυσής της σ' έναν άπό τούς τομείς, πού κατέχονται άπό τήν έπιχείρη-ση Α. Τό Temporary National Economic Commitee δια-πίστωσε τό 1939, δτι στίς 200 κορυφαίες έπιχειρήσεις κα-τέχονταν 3.511 θέσεις σέ διοικητικά συμβούλια άπό κάπου 2.500 πρόσωπα.6

Μέ μιά πρώτη ματιά φαίνεται σάν ή οίκονομοπολιτική σημασία τών περιοριστικών θέσεων νά είναι συγκριτικά μι-κρή. "Ας κοιτάξουμε δμως τά κονσέρν πού δέν μπορούν νά φθάσουν σά μέγεθος τά 200 άνώτερα. "Ετσι κι άλιώς είναι πιθανότερο, ένα κονσέρν - μαμμούθ νά προσπαθήσει νά έ-πηρεάσει μιά μικρότερη έπιχείρηση παρά μιά Επιχείρηση τής ίδιας τάξης μεγέθους. "Αν «πινακοποιήσει» κανείς τόν ά-ριθμό τών θέσεων σέ διοικητικά συμβούλια πού κατέχονται

7δ

άπό διευθυντές τών 200 μεγαλύτερων έπιχειρήσεων <π1ς έπι-χειρήσεις κάθε τάξης μεγέθους, τότε παρουσιάζεται ένα ό-πόδειγμα πλατειά έξαπλωμένων «περιοριστικών» θέσεων σέ διοιδητικά συμβούλια μ' ένα ψηλό ποσοστό σέ διευθυντές τών κορυφαίων έπιχειρήσεων. Έδώ βρίσκεται λοιπόν ό κυ-ριαρχικός παράγοντας οΙκονομικού έλεγχου: οί 200 μεγαλύ-τερες έπιχειρήσεις συνεργάζονται καί έξασκοΰν έπιρροή σέ άναρίθμητες μικρότερες έπιχειρήσεις.

Τό έτος 1957 ό Sidney J. Weinberg τής έκδοτικής τράπεζας Coldman and Sachs παρακαθόταν δχι μόνο σέ πέν-τε διοικητικά συμβούλια τών 200 μεγαλύτερων, άλλά καί σέ εξι τών μικρότερων έπιχειρήσεων ό T.W. Collins, διευθυν-τής έπιχειρήσεων τής Crown-Zellerbach, άντιπροσωπευό-ταν σέ έπτά διοικητικά συμβούλια φιρμών πού βρίσκονταν πιό κάτω άπό τΙς 200 μεγαλύτερες" καί ό James Bruce, διευθυντής στό National Dairy, παρακαθόταν σέ τρία διοι-κητικά συμβούλια τών άνώτερων 200 καί 13 τών μικρότερων έταιρειών.

Τά ύπό περιορισμό διοικητικά συμβούλια διακρίνονται άπό τήν 'Ομοσπονδιακή Υπηρεσία (*) σέ έπτά βασικές μορφές:

1. Μεταξύ άνταγωνιζόμενων έπιχειρήσεων — μέ άμε-ση (ό διευθυντής τής μι&ς έταιρείας έχει έδρα στό διοικητικό συμβούλιο τής άλλης) ή έμμεση περιοριστικότητα (δύο Εται-ρείες έχουν τόν ίδιο διευθυντή, ένώ αύτός άνήκει κατά κύριο λόγο σέ μιά τρίτη έταιρεία) — καί μ' αύτό τόν τρόπο έλεγ-χος ή έξουδετέρωση τού άνταγωνισμοΰ. Τό 1946 πέντε άπό τά 12 μεγάλα έργοστάσια παραγωγής κονσερβών κρέατος είχαν έμμεση περιοριστικότητα, 16 άπό τΙς 23 μεγαλύτερες Εταιρείες ζάχαρης άμεση καί έμμεση, δπως καί 17 άπό τΙς 20 μεγαλύτερες έταιρεΐες πετρελαίου.7

* Καρτέλ: Οίκονομική τεχνική κι έμπορευματική συνένω-ση έπιχειρήσεων άνεΕαρτήτων μεταξύ TOUC μέ ακοπό τή ρύθμι-ση ή έΕουδετέρωση τοϋ 6νταγωνισμο0 καί έγκαθ!δρυση μονο-πωλίου ( Σ . τ . Μ . ) .

76

2. Μεταξύ έταιρειών συγγενών βιομηχανικών κλάδων, πού Ενδιαφέρονται νά μή παρεμποδίζει ή μία τήν άλλη μέ Εντελώς άνταγωνιστικά προϊόντα. Τέτοιες περιοριστικότατες ύπάρχουν γιά παράδειγμα στή βιομηχανία γυαλιού, δπου κατασκευαστές φιαλών καΙ κατασκευαστές τζαμιών Επιθυ-μούν νά μή παραβλάπτουν ol μέν τούς δέ.

3. Μεταξύ Εταιρειών τού Ιδιου βιομηχανικού κλάδου, πού άντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα καΙ Εχουν κοι-νά συμφέροντα, είτε άμεσα είτε Εμμεσα. "Ετσι τό Ετος 1946 τά τέσσερα μεγαλύτερα κονσέρν ήλεκτρομηχανών είχαν Εμ-μεση περιοριστικότατα.

4. Μεταξύ άγοραστών καΙ προμηθευτών, τών όποίων ή σχέση συνεπάγεται γενικά μιά στρατηγικά καλύτερη θέση

τή σχετική μέ άγορές έταιρεία. Ή βιομηχανία είδών διατροφής είναι Ισχυρά συνδεδεμένη μέ τή βιομηχανία δο-χείων, οί Εταιρείες αυτοκινήτων μέ τούς κατασκευαστές άν-ταλλακτικών. Αύτή είναι ή σπουδαιότερη μορφή τής πε-ριοριστικότητας.

5. Μεταξύ παραγωγών καΙ Εταιρειών πώλησης μέ σκο-πό τήν κατάκτηση προνομιούχων άγορών. "Ετσι ή Εταιρεία μηχανοφρένων Westinghouse συνδέεται μέ τούς περισσό-τερους άπό τούς σημαντικότερους κατασκευαστές σιδηροδρο-μικών όχημάτων καΙ άτμομηχανών, καΙ οί παραγωγοί γυα-λιού συμπράττουν μέ τά άποστακτήρια καώ τΙς φίρμες φαρμα-κευτικών είδών.

6. Μεταξύ Εταιρείας κεφαλαίου καΙ χρηματιστικού Ι-δρύματος, μέ άποτέλεσμα στό κονσέρν νά παραχωρείται κα-τάλληλη πίστωση καΙ ν' άποκλείεται άν είναι δυνατό πίστω-ση σέ άνταγωνιστές. 'Αναρίθμητα παραδείγματα θά μπορού-σαν ν' άναφερθούν έδώ.

7. Μεταξύ Εταιρειών ίσης κατοχής. Ή όμάδα General Motors, Dupont, U.S. Rubber, Ethyl, είναι Ενα κλασσικό παράδειγμα γι' αύτή τήν περίπτωση.

Ό έτήσιος κατάλογος τών πληρεξούσιων έλάχιστες λε-πτομέρειες περιέχει γιά τΙς έπαφές μιάς Εταιρείας καΙ τΙς 5οσοληψίες της μέ έπιχειρήσεις, μέ τΙς όποίες Εχει κοινούς

77

διευθυντές. 'Ανάμεσα στίς δηλώσεις πληρεξουσιότητας τών 100 σημαντικότερων βιομηχανικών Επιχειρήσεων γιά τό Ε-τος 1957 δέν μπόρεσα ν' άνακαλύψω παρά μόνο μιά σημαν-τική μαρτυρία γιά διεπιχειρησιακές σχέσεις. Σέ μιά δήλω-ση, πού άναρίθμητα άλλα κονσέρν θά μπορούσαν έπίσης νά Εχουν παραδόσει, ή Republic Steel δισαφήνιζε μέ παρρη-σία:

«Σέ συμφωνία μέ τήν έπιχειρηματική πολιτική τής έπιχείρησης οί κύριοι White, Patton, Foy καί Hancock δπως xal άλλα μέλη τού προεδρείου, κατέχουν τό άξίωμα μελών προεδρείου καί διοικητικών συμβούλων συγκεκριμέ-νων Εταιρειών, στίς όποΐες ή Επιχείρηση κατέχει Ενα σημαν-τικό (άλλά δχι άποφασιστικό) μερίδιο κεφαλαίου, άπό τΙς όποιες άγοράζει πρώτες ύλες καί ή στίς όποιες Εχει προ-καταβάλει κεφάλαια γιά κατασκευαστικά ή Ερευνητικά προγράμματα». Καθένας άπό τούς διοικητικούς συμβούλους πού τά κύρια μέλη τοϋ προεδρείου τής Republic Steel Εχει Εδρα σέ Εξι κατά μέσον δρο άλλα διοικητικά συμβού-λια. Κανένα κονσέρν πού έξαρτάται άπό Ενα άπό τά 200 κυριότερα κονσέρν δέν μπορεί ν' άρνηθεΐ στό γίγαντα μιά Εδρα στό διοικητικό του συμβούλιο καί κατ' άκολουθία μιά βαρύνουσα ψήφο στή διεύθυνση τών Επιχειρήσεών του, χω-ρίς νά διακινδυνεύσει τήν άπώλεια Ενός σημαντικού, άν δχι άποφασιστικού μέρους τών πωλήσεών του.

01 διοικητικοί σύμβουλοι.

"Ας προσπαθήσουμε νά έξακριβώσουμε, αν ό director, ό διοικητικός σύμβουλος τών κονσέρν, άνταποκρίνεται πραγ-ματικά σ' εκείνο τό συντηρητικό, άλλά πολιτικό πλάσμα, δ-πως αύτό παριστάνεται σήμερα σέ πολυάριθμες θεωρίες, θ ά έκθέσουμε γι ' αύτό κάπως λεπτομερώς τί είδους είναι ή δύ-ναμη καί ό Ελεγχος στά 100 μεγαλύτερα κατά τήν τοποθε-τημένη περιουσία βιομηχανικά κονσέρν τό Ετος 1957. ('Απ' αύτά 72 άνήκαν ήδη τό 1937 στήν ίδια κορυφαία όμάδα). Αύτά τά 100 κονσέρν συγκέντρωσαν πάνω τους τό 1957

64% τής τοποθετημένης περιουσίας τών 200 μεγαλύτερων μή χρηματιστικών έταιρειών — τό 1937 ήσαν μόλις 37$—, δηλαδή κάπου ένα τέταρτο τής περιουσίας δλων τών μή χρη-ματιστικών έταιρειών καί ένα δέκατο τού συνόλου τής έσω-τερικής τοποθετημένης περιουσίαςβ. Ή αύστηρότητα καί τό μέγεθος τού έλέγχου μέσα σ' αύτά τά 100 κονσέρν είναι ά-ξιοπαρατήρητα, τόσο κατά τό βαθμό τής συγκέντρωσης τού πλούτου μέσα στήν πολύ μικρή άφρόκρεμα δσο καί δταν παίρνει κανείς ύπ' δψη του τΙς έπικρατούσες θεωρίες γιά τό ζήτημα τής δύναμης τών κονσέρν.

Στά μεγαλύτερα βιομηχανικά κονσέρν οί διοικητικοί σύμβουλοι ούτε είναι μιά καθαρά παθητική δμάδα άπό πα-ρατηρητές καί έπιμελητές, ούτε συγκρούονται μέ τΙς θεμε-λειώδεις άποφάσεις καί συμφέροντα τής διεύθυνσης. Γιατί; Γιατί οί περισσότεροι διοικητικοί σύμβουλοι μιας μετοχικής έταιρείας άνήκουν ταυτόχρονα στή διεύθυνση τής έπιχείρη-σής τους. Ή ροπή πρός αύτή τήν κατεύθυνση είναι φανερή: Τό 1937 - 39 36% τών διοικητικών συμβούλων τών κυριό-τερων βιομηχανικών φιρμών κατείχαν θέσεις - κλειδιά στή διεύθυνση τών έπιχειρήσεών τους" τό 1957 ήσαν κιόλας 50%. "Αν πάρει κανείς ύπ' δψη του τΙς έδρες περιοριστικών διοι-κητικών συμβούλων, τότε αύτό σημαίνει πώς οί περισσότε-ροι άπό τούς 1477 διοικητικούς συμβούλους τών 100 μεγα-λύτερων έπιχειρήσεών έχουν σέ μερικές άπ' τΙς έταιρεΐες έ-νεργή συμμετοχή στή διεύθυνση τής έπιχείρησης. Σέ 47 άπό τίς 100 μεγαλύτερες φίρμες οί διευθυντές έπιχείρη-σης — διοικητικοί σύμβουλοι κατείχαν τήν άπόλυτη πλειο-ψηφία^ "Ετσι γιά τούς περισσότερους διοικητικούς συμβού-λους είναι έντελώς ξεκάθαρο, π ώ ς έξασκοϋν δύναμη: συμμετέχουν στή διεύθυνση έπιχειρήσεών τών μεγαλοκον-σέρν.

Ό άμερικανικός Σύνδεσμος Εργοδοτών διαπίστωσε τό 1959 σέ μιά μελέτη γιά τά μέλη τών διοικητικών συμβου-λίων 638 παραγωγικών έταιρειών διαφόρου μεγέθους, πώς 46% άπ' αύτά παρακάθονταν τόσο στό προεδρείο δσο καί στό διοικητικό συμβούλιο. "Αλλα 17% ήταν «μεγαλομέτοχοι», χω-

79

ρίς νά συμμετέχουν στό προεδρείο, καί 10% Αντιπροσώπευ-αν Ενδιαφερόμενα οικονομικά Ιδρύματα10·

Μένει τό Ερώτημα, πώς έξασκοΟν δύναμη τά μέλη τοΟ διοικητικού συμβουλίου, πού δέν είναι ταυτόχρονα στό προε-δρείο.

Μερικοί άπό αύτούς έξασκοΟν έπιρροή, δπως είδαμε στή διαπραγμάτευση τών περιοριστικών διοικητικών συμβού-λων, έπειδή έκπροσωποΟν άλλα καί συνήθως μεγαλύτερα κον-σέρν. Καλυπτόμενοι άπό τήν κυρίως Εταιρεία τους είναι σ& θέση νά ζητήσουν τή λήψη συγκεκριμένων μέτρων. Τό άν κάνουν χρήση τής δύναμής τους ή δχι, είναι άσήμαντο. Τό γεγονός είναι, πώς μπορούν. Γιατί Ενας διοικητικός σύμβου-λος τής μιας έπιχείρησης, πού έρχεται σέ σύνδεση μέ άλ-λες φίρμες — μέ προτίμηση Ενός μεγάλου άριθμοΟ άπό αύ-τές — σάν διοικητικός σύμβουλος σ' αύτές, δδηγεΐται άπ' τό συλλογισμό, πώς ή Αποταμιευμένη αύτή δύναμη μπορεί νά είναι ώφελιμη στήν κυρίως έπιχείρησή του ή σ' αύτό τόν ίδιο. "Ενας άπό τούς δχι άσημαντότερους λόγους, γιά πα-ράδειγμα, πού ή General Motors μπόρεσε νά μονοπωλή-σει τή βιομηχανία κατασκευής λεωφορείων, ήταν έπειδή Ι-νας άριθμός τραπεζιτών παρακαθόταν στό διοικητικό συμ-βούλιο ταξιδιωτικών έταιρειών. Όρεγόμενοι άξίες τής GM, οί τραπεζίτες αύτοί Επενέβησαν στούς διευθύνοντες τΙς τα-ξιδιωτικές Εταιρείες γιά λογαριασμό τών λεωφορείων τής G M 1 1 .

Τό 1939 οί προϊστάμενοι καί οί διοικητικοί σύμβουλοι καθεμιάς άπό τΙς 97 μεγαλύτερες Εταιρείες παραγωγής κα-τείχαν μαζί Ενα ποσοστό 7,0% τοΟ σ υ ν ό λ ο υ τών με-τοχών τής δικής τους Εταιρείας. Αύτή είναι μιά προσεκτική Εκτίμηση μέ βάση ύλικό πιό πλούσιο άπ' αύτό, πού μπορεί νά βρει κανείς γιά τή σημερινή περίοδο.

"Ας δοΟμε τώρα τήν κατοχή μετοχών άπό τούς διοι-κητικούς συμβούλους. Σύμφωνα μέ τά έτήσια έντάλματα πληρεξουσιότητας και ντουκουμέντα, πού φυλάγονται στίς άρχές έποπτείας τοϋ Χρηματιστηρίου, μπορούμε νά ύπολογί-σουμε Ενα Ε λ ά χ ι σ τ ο ποσοστό γιά τήν κατοχή με-

80

τοχών μέ δικαίωμα ψήφου, πού κατέχουν ot διοικητικοί σύμ-βουλοι τών 100 μεγαλύτερων βιομηχανικών κονσέρν. Τό 1959 τό διοικητικό συμβούλιο αύτών τών κονσέρν κατείχε ή Εκπροσωπούσε κατά μέσο δρο 9,9% τών Ιδίων μετοχών. Ό άριθμός θά ήταν δπως φαίνεται μεγαλύτερος κατά με-ρικά %, άν μπορούσαμε νά συμπεριλάβουμε τΙς μετοχές πού κατείχαν μερικοί γίγαντες, μετοχές πού βρίσκονται σέ λίγα χέρια' αύτοί δέν δημοσιεύουν δηλώσεις πληρεξουσιότητας. Μόνο σέ 23 άπό αύτές τΙς 100 Εταιρείες διοικητικοί σύμ-βουλοι είναι δηλωμένοι σάν κάτοχοι περισσότερου άπό 10% τών μετοχών μέ δικαίωμα ψήφου" γιά 36% λέγεται πώς κα-τέχουν λιγότερο άπό 1%. "Οπως τό 1937 ή πλειονότητα τών μετοχών, πού βρίσκονται στήν κατοχή διοικητικών συμβού-λων, είναι στά χέρια δχι περισσότερων άπό 300 προσώ-πων12 .

Κατοχή μετοχών άπό διοικητικούς συμβούλους άρχί-ζει ώστόσο νά γίνεται προβληματική μόλις άπό τά 10% καΙ πέρα. Ξέρουμε, πώς μεγαλοκτησία Ισοδυναμεί μέ δύναμη· έν τούτοις δύναμη μπορεί νά ύπάρχει σέ πιό Εκλεπτυσμένη ή πολυπλοκότερη μορφή άκόμα κι Εκεί, δπου δέν ύφίσταται τέ-τοια κατοχή. Πιθανά μάς λείπουν Εδώ άποφασιστικής σημα-σίας πληροφορίες. Γιά νά προωθήσουμε τό θέμα, πρέπει, στήν προσπάθεια νά Εντοπίσουμε τέτοιου είδους δύναμη, νά ξεκι-νήσουμε άπό τήν παραδοχή, πώς αύτή δέν είναι Αναγκαστι-κά διασκορπισμένη.

"Ας κοιτάξουμε άρχικά μιά γενιά πίσω καΙ άς Εξετά-σουμε τά ύφιστάμενα τό 1937 - 39 διοικητικά συμβούλια τών 72 άπό τΙς 100 κορυφαίες βιομηχανικές Επιχειρήσεις τό Ετος 1957, γιά τΙς δποΓες Εχουμε μπροστά μας πληροφο-ρίες. Είναι δλοφάνερο, πώς πολλές άπό τΙς σημαντικές δ-μάδες μετόχων καταλαμβάνουν πάντοτε τήν κυριαρχική θέ-ση, πού κατείχαν στά τέλη τής δεκαετίας τοΰ '30. Σ' δλα τά διοικητικά συμβούλια Εμφανίζονται τό 1957 δπως καΙ τό 1937 - 39 τά Γδια όνόματα — Εστω κι άν τά άτομα αύ-τά δέν είναι καταχωρημένα πιά σάν μεγαλομέτοχοι. Αύτή ή σύνθεση κατά οικογένειες γίνεται ιδιαίτερα αισθητή σέ 22

Γ, 81

άπό τά 72 κονσέρν, κι είναι ώστόσο Ενδιαφέρον, δτι οί δι-οικητικοί σύμβουλοι αύτών τών 22 κονσέρν κατείχαν τό 1967 κατά μέσον δρο μόνο 3,1% τών μετοχών, πράγμα πού συμπιέ-ζει σημαντικά τό συνολικό μέσον δρο.

Ό διασκορπισμός «πακέτων» μετοχών, πού Επιχειρούν τά μέλη τών οίκογενειών γιά φορολογικούς λόγους, ή ή το-ποθέτηση μετοχών σέ τράστ καί έπενδυτικές Εταιρείες πού διευθύνονται άπό ειδικούς, χάρη στήν δποία ή ταυτότητα τών κατόχων μετοχών μπορεί νά συγκαλυφθεΐ, μπορούν νά Εχουν πρακτική άξια γιά τήν άφρόκρεμα τών κονσέρν" έν τούτοις δύσκολα τέτοια μέτρα μπορούν νά όρισθοΰν σάν ση-μαντικές άλλαγές στήν χατοχή μετοχών. Τά Ετη 1937 - 39 ή οικογένεια Phipps κατείχε μέσω τής Bcesemer Securities Corporation 9,7% τών μετοχών τού International Paper.

Τό 1957 ό Ogden Phipps, πρόεδρος τής Bessemer εΐγζ Εδρα στό διοικητικό συμβούλιο τού International Paper καί άναφερόταν σάν κάτοχος 0,1% τών μετοχών. Ή οίκογένεια Mellon διέθετε τό 1937-39 50% Goy-oil, έν τούτοις οί δύο Mellons, πού παρακάθονταν τό 1957 στό διοικητικό συμ-βούλιο, άναφέρονταν μόνο μέ 6,5% τών μετοχών. Στούς Ma-thers άνήκαν τό 1937 - 39 9,3% τής Youngstown sheet and Tube, έν τούτοις άναφέρονταν τό 1957 γιά τή θέση τους στό διοικ. συμβούλιο μόνο μέ 0,5%. — 01 Du Ponts κατείχαν τό 1937 - 39 15% τής U.S. Rubber, άλλά ό άντιπρόσωπός τους στό διοικητ. συμβούλιο G. P. Edwards είχε καταγραφεί τό 1957 μέ πρακτικά 0,0%. — Οί οικογένειες Jones, Laughlin καί Robinson κατείχαν τό 1937 - 39 περίπου Ενα τρίτο τής Jones καί Laughlin, άλλά τό 1957 οί τρεις Εδρες τους στό διοικητ. συμβούλιο Ελαβαν άπό τήν κοινή κατοχή μόνο 0,5%. — Ή οικογένεια Mc Cormick κατείχε τό 1937 - 39 γύρω στό Ενα τρίτο τής International Harvester, Εν τούτοις τά δύο μέλη της στό διοικητικό συμβούλιο κρατούσαν τό 1957 |ΐόνο 1,2% τών μετοχών. — Στήν οικογένεια Levis άνήκαν τό 1937 - 39 16,8% τής Owens - Illinois Glass· τό 1957 είχαν δύο Ιδρες στό διοικητ. συμβούλιο, δμως λιγότερο άπό 1,5% τών μετοχών.—Ή οικογένεια Root κατείχε τό 1937 - 39

82

3,6% α5τί]ς τής έταιρίας, έν τούτοις τό 1957 τό μοναδικό μέλος της στό διοικητικό συμβούλιο άναφερόταν μέ 0,3% πε-ρίπου.

Στήν άναζήτηση ένός κλειδιού γιά τήν άνώτερη ά-φρόκρεμα ό Robert Α. Gordon στηρίχθηκε τό 1945 στούς 20 μεγαλύτερους μετόχους - τράπεζες, τράστ, Ιδρύματα, ά-σφαλίσεις καί άλλες έταιρεΐες δπως καί πρόσωπα - καθενός άπό τά 200 μεγαλύτερα κονσέρν γιά τά έτη 1937 - 39 (κα-τά τήν TNEC), τά όποια λιγόστεψε σέ 176, Αποκλείοντας τις θυγατρικές έταιρεϊες. "Εφθασε στό συμπέρασμα, πώς οί 20 μεγαλύτεροι μέτοχοι κατείχαν μαζί κατά μέσο δρο 28,6% τής άγοραστικής άξίας τών κοινών μετοχών. Σέ 101 άπό 183 μετοχικά έγγραφα κατείχαν τουλάχιστον 20%, πράγμα πού πρακτικά δδηγεί σ' ένα κυριαρχικό μερίδιο. Σέ μεμο-νωμένα πρόσωπα ή στις νομικές τους συσκευές δπως τράστ καί προσωπικές ήγέτιδες έταιρεΐες άνήκαν οί μισές μετοχές, πού κατείχε αύτή ή μικρή δμάδα άπό μόνο 4.000 μετόχους" πρακτικά προσωποποιούσαν τήν έπιρροή τοΰ μετόχου στήν πολιτική τών κονσέρν'3.

'Εδώ ή συγκέντρωση τής κατοχής μετοχών σέ μιά μι-κρή δμάδα μπορεί ν' άναγνωρισθεί εύκολα. Λιγότερο φανε-ρό είναι ώστόσο, τί σημαίνουν αύτοί οί άριθμοί κάτω άπό τό πρίσμα οικονομικής δύναμης. Είναι άγνωστο, πόσα πολλά μπορεί νά κάνει αύτή ή δμάδα γιά τήν άπόκτηση τοΰ έλέγ-χου πάνω στήν έπιχειρηση πού τής άνήκει, άν δέν τό έχει κιόλας κάνει. Ό αύςανόμενος άριθμός τών άγώνων γιά τή μεταβίβαση τού δικαιώματος ψήφου στά τελευταία χρόνια καί ή έπιτυχια, πού είχαν σ' αύτούς οί στασιαστές σ' ένα τρίτο περίπου τών περιπτώσεων, δείχνουν δπωσδήποτε, πώς ή δύναμη τών κορυφαίων μετόχων δέν είναι μύθος14.

Σέ πολλές έταιρεΐες κεφαλαίου, τών όποίων οί μετοχές είναι συγκεντρωμένες σέ μιά πολύ μικρή όμάδα, οί μεγα-λομέτοχοι προτιμούν νά μή έξασκοΰν δύναμη μέσω τών Αν-τιπροσώπων τους στό διοικητικό συμβούλιο καί στις συνε-λεύσεις τού προεδρείου. Προφανώς σάν μέτοχοι ένδιαφέρον-ται κατά κύριο λόγο γιά κέρδη καί γιά σίγουρη τοποθέτη-

83

ση κεφαλαίου, πού — δπως Αποδείχνουν τά άδιάκοπα με-γάλα Εσοδα τών Εταιρειών καί ή περιορισμένη διανομή με-ρισμάτων γιά τήν έπίτευξη χαμηλότερων φόρων προσώ-πων — είναι έγγυημένα άπό τά ύφιστάμενα προεδρεία καί διοικητικά συμβούλια. Μιά καί κανένα σημαντικό Αμερικα-νικό κονσέρν δέν λειτούργησε ποτέ φανερά σέ βάρος ένός βασικού όρίου κέρδους, δέν χρειάζονταν γι ' αύτό κι οί μέ-τοχοι νά έξασκήσουν δύναμη.

Ή δύναμη τών μετόχων καί τών διευθυντών ύπάρχει ώστόσο μέσα σέ μιά μικρή άφρόκρεμα, πού ή σχέση της μέ τήν έταιρεία έλάχιστα μεταβάλλεται άπό φιλονικίες στίς Ι-διες τάξεις. Στά έτη 1937 - 39 μόνο σέ 58 άπό τά κορυφαία 176 κονσέρν ύπήρχε ένα όρατό κέντρο τού έλέγχου χάρη σέ κατοχή μετοχών. Σέ 83 έταιρεΐες ή τελευταία άπό-φαση έναπόκειτο σέ οίκογένειες μετόχων, άπό τΙς όποιες με-ρικές κατείχαν μόνο καί συμμετείχαν ένεργά στή διοί-κηση τής έπιχείρησης, οί περισσότερες δμως κατείχαν πο-λύ περισσότερο καί δέν συμμετείχαν ένεργά. Τριανταπέντ» κυριαρχούνταν άπό όμάδες κονσέρν, πού πάλι άνήκαν σέ με γαλομετόχουςΐ 5.

Μέ βάση τή συνεχή, Αν δχι μάλιστα Εντονότερη γινο-μένη συγκέντρωση τών μετοχών στά χέρια Ενός πολύ μι-κρού τμήματος τών μετόχων, πρέπει νά συμπεράνουμε, πώς οί Ισχυρότεροι γίγαντες τών κονσέρν ύπόκεινται πάντοτε στόν Ελεγχο ένός μικρού άριθμού άνθρώπων. Αύτό Ισχύει γιά τό 1957 δσο καί γιά τά τέλη τής δεκαετίας τού *30, άφού τά μέσα έλέγχου συγκεντροποιήθηκαν σαφώς στό μεταξύ διάστημα.

Ή διεύθυνση.

Ό Berle καί δ Means Ισχυρίσθηκαν, πώς τά μέλη τού προεδρείου τών κονσέρν - μαμμούθ δέν κατέχουν πιά ση-μαντικά μερίδια σέ μετοχές καί σάν έπαγγελματίες διευθυν-τές δέν Εχουν τά Ιδια ένδιαφέροντα μέ τούς μετόχους. 01 καινούργιοι διευθυντές, μδς διαβεβαιώνουν, προσανατολίζον-

ΐΛ

ται στίς Απαιτήσεις τής όρθολογικοποίησης χαΐ θέλουν vi κατοχυρώσουν τή θέση τής Επιχείρησης, είναι Ανοικτοί Απέ-ναντι στήν κοινή γνώμη και Αποβλέπουν στήν Αποφυγή ρι-ψοκίνδυνων Επιχειρήσεων, πώς Ισως ύπόσχονται Ανώτατα κέρδη, δμως ΘΑ μποροϋσαν νά βάλουν σέ κίνδυνο τήν Ασφά-λεια τής έπιχείρησης.

«Τά μεγάλα άπρόσωπα κονσέρν δέν «Ανήκουν» σέ κα-νένα καΐ διευθύνονται άπό αύτοδιορισμένους διευθυντές»: δ,τι σχετίζεται μ' αύτή τή θέση μπορεί νά διαπιστωθεί μέ τήν άπάντηση σέ δύο Αποφασιστικές έρωτήσεις, γιά τις δποϊες δέν Ενδιαφέρθηκαν οί θεωρητικοί: 1. Πόσες μετοχές κατέ-χουν ot διευθυντές στις θέσεις - κλειδιά τής κορυφαίας έπι-χείρησης, πού κρατοϋν σέ λειτουργία; 2. Πόσες μετοχές κα-τέχει ή διεύθυνση σάν τάξη σ' δλες τις Εταιρείες κεφαλαίου και σέ ποιδ βαθμό συμμερίζεται γι* αύτό τό λόγο τό κίνη-τρο τοϋ κέρδους τών μετόχων; 'Αληθεύει, δπως Εκφράζε-ται ό νομικός David Τ. Bazelon πώς ό διευθυντής τού κονσέρν - μαμμούθ» «δέν είναι κάν καπιταλιστής, Αλλά Ινα νέο φαινόμενο»; 16.

Αύτό πού Ενδιαφέρει στό θέμα μας δέν είναι ή συγκέν-τρωση οικονομικής δύναμης, άλλά ή κινητοποίηση τής δρα-στηριότητας τών διευθυντών άπό ύλικά θέλγητρα. "Οσο μι-κρό κι άν είναι τό μερίδιό τους σέ μετοχές, γιά τήν προσω-πική τους εύπραγία είναι σημαντικό καΙ Επομένως Ενα προσ-διοριστικό σημείο τού ρόλου τους σάν ισχυρών τών κονσέρν. Στις άρχές τού 1957 25 μέλη τού προεδρίου τής General Motors κατείχαν συνολικά 11.500 μ ε ρ ί δ α ' 7 . θεωρούμενα γενικά, τά μερίδιά τους θά ήταν πολύ Ασήμαντα γιά μιά τυ-χόν προσπάθεια ν' Αποκτήσουν τόν Ελεγχο πάνω στή GM. Άλλά καθένας άπ' αύτούς τούς άνθρώπους είχε προσωπικά τοποθετημένα γύρω στό μισό Εκατομμύριο δολλάρια στήν Ε-ταιρεία — καΙ τήν πιεστική προοπτική, πώς αύξηση καΙ κέρ-δη τής έπιχείρησης θά Εχουν διπλασιάσει ή τριπλασιάσει τήν άξία τών μετοχών του σέ μιά ή δύο δεκαετίες.

Ό ύπάλληλος τού κονσέρν Εξαρτάται ύλικά άπό τό άν ή Επιχείρησή του κάνει κέρδος. Ot παρατηρήσεις τού Berle,

85

τοϋ Riesman καί άλλων γιά τό διαχωρισμό τής διεύθυν-σης άπό τό κίνητρο τού κέρδους καί τήν κατοχή μετοχών ιδιαίτερα βασίζονται σέ μιά σφαλερή έκτίμηση τοϋ συστή-ματος άντιμισθίας ύπαλλήλων. Τό χειρότερο είναι βέβαια, πώς άγνόησαν τή μεγάλη καί δυνατόν Επαναστατική σημα-σία τού δικαιώματος έπιλογής σέ μετοχές γιά τούς άνώτε-ρους ύπαλλήλους τής Επιχείρησης. Τό δικαίωμα έπιλογής σέ μετοχές, πού Εγκαινιάσθηκε τό 1950, συνδέει τήν άνώ-τατη διοίκηση ισχυρότερα παρά ποτέ μέ τή θέση τής Επι-χείρησης ώς πρός τό κέρδος, άφοϋ τό δικαίωμα έπιλογής χωρίς κέρδη είναι σχεδόν άχρηστο. Ώς τό 1957 77% τών Εταιρειών παραγωγής, τών δίποίων οί μετοχές είναι κατα-γραμμένες στό Χρηματιστήριο τής Νέας Υόρκης ή σέ άλλα άμερικάνικα χρηματιστήρια, είχαν δημιουργήσει προγράμ-ματα έπιλογής. Άπό τίς 100 μεγαλύτερες βιομηχανικές φίρ-μες μόνο 13 δέν είχαν τό 1959 προγράμματα έπιλογής, καί αύτΕς είχαν συνήθως μεγαλομετόχους, πού παρακάθονταν στό διοικητικό συμβούλιο. Άπό τΙς 87 φίρμες μέ προγράμ-ματα έπιλογής οί 83, γιά τίς όποΐες ήταν δυνατό νά ληφθούν δημοσιευμένα στοιχεία, είχαν παραχωρήσει στούς διευθυν-τές τους πού κατείχαν θέσεις - κλειδιά ώς τό 1969 δικαιώ-ματα έπιλογής σΕ 1,9% κατά μέσον δρο τών Εκδομένων κοι-νών μετοχών18.

Διαφωτιστικά στοιχεία γιά Επερχόμενες Εξελίξεις δί-νει τό ποσοστό σέ έκδομένες μετοχές, πού Επιφυλάσσεται γιά δικαιώματα έπιλογής ύπαλλήλων. Ώς τό 1960 ή Inland Steel είχε καθορίσει τό άντίτιμο 11% τών Εκδομένων της μετοχών πού είχαν δικαίωμα ψήφου γιά σκοπούς δικαιωμά-των έπιλογής. Ή Ford Επιφύλαξε 6,7% τών εκδομένων με-τοχών γιά μελλοντικά δικαιώματα έπιλογής. "Αν κρατήσει αύτή ή τάση, τότε ή ούνδεση μεταξύ διεύθυνσης καί μετο-χικού κεφαλαίου θά Εδραιωθεί άκόμα περισσότερο, ιδιαίτε-ρα σέ Εταιρείες, τών όποίων ή διεύθυνση ώς τώρα κατέχει μόνον ίνα σχετικά μικρό μερίδιο.

Οί κορυφαίοι διευθυντές τών κονσέρν είναι άκριβοπλη-ρωμένες ειδικές δυνάμεις. Τό 1958 ή μέση άξία τού είσο-

86

δήματος τών 1700 καλύτερα πληρωμένων άνερχόταν σέ 73. 600 δολλάρια'9. 'Αλλά δ Berle καί άλλοι υποθέτουν, πώς αύτοΐ δέν θ' άγοράσουν μετοχές δπως οί περισσότεροι άν-θρωποι αύτής τής εισοδηματικής τάξης. Στήν πραγματικό-τητα δμως ό ύπάλληλος τών τράστ ά γ ο ρ ά ζ ε ι μετο-χές. "Ετσι ή προσωπική του εύμάρεια δέν έξαρτάται μόνον άπό τήν έπιτυχία τής δικής του έπιχείρησης, πού πληρώ-νεται μέ χρήμα, άλλά έπίσης καί άπό έκείνη τής μεγαλύ-τερης έπιχειρησιακής μονάδας, στήν όποια έχει τοποθετή-σει τά χρήματά του.

Στήν πραγματικότητα ή τάξη τών διευθυντών είναι ή μεγαλύτερη χωριστή όμάδα άνάμεσα στούς μετόχους, καί τό τμήμα της ,πού κατέχει μετοχές, είναι μεγαλύτερο άπ* δ,τι σέ κάθε άλλη. Ή στατιστική: 44,8% δλων τών διαχειρι-στικών ύπαλλήλων —άνώτερα μέλη φιρμών καί διευθυντές έτοκρειών κεφαλαίου, τραπεζών κλπ. —κατέχουν μετοχές. Γιά άνώτερους ύπαλλήλους μέ έποπτική λειτουργία —διευ-θυντές φιρμών μέσου καί μικρού μεγέθους, τμηματάρχες αύ-τών τών έταιρειών ή μεγαλύτερων όργανώσεων δπως καί συγγενικοί βαθμοί —τό ποσοστό άνερχόταν σέ 19,4%. Αύ-τά είναι τά άποτελέσματα μιάς έρευνας, πού έκανε τό 1952 τό 'Ινστιτούτο Brookings μεταξύ τών μετόχων καί άπό τήν όποία βγαίνει φανερά, πώς στήν περίοδο αύτή 6,3% δλων τών μετόχων ήταν μέλη τού διοικητικού συμβουλίου καί 13,1% άνώτεροι ύπάλληλοι μέ έποπτική λειτουργία·20

Πόσες μετοχές κατέχει ή τάξη τών διευθυντών; Γνω-στό είναι, πώς οί μονάδες δαπανών μέ 100.000 δολλάρια f) περισσότερα σέ χρηματηστηριακά ένεργές μετοχές είχαν τό 1949 στήν προσωπική τους κατοχή τουλάχιστο 65 ώς 71% τού συνόλου τών μετοχών, κι έχουμε λόγους νά ύποθέσουμε, πώς ό άριθμός αύτός Ισχύει καί γιά τά χρόνια μετά τό 1949, μιά καί ή συγκέντρωση μετοχών έμεινε άρκετά σταθερή. Σχεδόν τό μισό — δηλαδή 47,4%, γιά νά είμαστε άκριβείς— δλων τών μονάδων δαπανών έκείνης τής κατηγορίας άνήκε στήν τάξη τών διευθυντών. Καί ενα πέμπτο τών μονάδων δαπανών αύτής τής τάξης κατείχε τό 1957 έγγραφα άξίας πάνω άπό 100.000 δολλάρια.21

87

Είναι άδύνατο νά προσδιορίσουμε άκριβώς τδ ποσοστό τών μετοχών πού βρίσκονταν στήν κατοχή τής τάξης τών διευθυντών, δμως οί προσιτές σ' έμάς πληροφορίες δείχνουν, πώς οί διευθυντές κατέχουν ένα πολύ μεγάλο μέρος, άν δχι μάλιστα τήν πλειονότητα τών μετοχών στίς Ηνωμένες Πο-λιτείες.

Ή διεύθυνση είναι μ' αύτό τόν τρόπο ή τάξη, πού έν-διαφέρεται περισσότερο άπ' δλες γιά άνώτατα μερίσματα, καί μάλιστα τόσο στή δική τους έπιχείρηση δσο καί σέ άλ-λες. "Αν πάρει κανείς ύπ' δψη του τή μεγαλύτερη έξάπλωση τής κατοχής μετοχών, στήν άνώτερη διεύθυνση δπως καί τό μεγάλο είσόδημα καί τό δικαίωμα έπιλογής σέ μετοχές αύ-τής τής όμάδας, τότε γίνεται φανερό, πώς τδ ένδιαφέρον τών κορυφαίων δυνάμεων γιά μετοχές ξεπερνά δλα τ' άλλα έν-διαφέροντα τής τάξης τών διευθυντών. Είναι πραγματικά ά-δύνατο νά μιλήσει κανείς γιά ένα «διαχωρισμό» μεταξύ διεύ-θυνσης καί μεγαλομετόχων στις Η11Α — καί τά δύο στήν ούσία είναι ταυτόσημα.

Ή συγκέντρωση οικονομικής δύναμης στά χέρια μι&ς μικρής άφρόκρεμας είναι ένα άδιαφιλονίκητο γεγονός' ή δύναμή της πηγάζει τόσο άπό τήν άμεση ιδιοκτησία της στά Μονσέρν δσο τίαΐ άπό τΙς δυνατότητές των νά έλέγξει τά τελευταία. Τό δτι μπορεί νά κατέχει τέτοια μεγάλα άποθέ-ματα καί πλούτο όφείλεται στήν έξακολουθητική θεμελιακή άνισόητα τού είσοδήματος, πού μέ τή σειρά της είναι μόνον ένα στοιχείο μιδς πλατύτερης δομής, τής κοινωνικής καί οι-κονομικής Ανισότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ή έντατική συγκέντρωση τής οικονομικής δύναμης ύ-ποβάλλει δύο συμπεράσματα. Πρώτο, σ' ίνα μικρό μέρος τού πληθυσμού έπιτρέπεται χάρη στή συγκέντρωση τών εισοδη-μάτων ίνα μεγάλο μερίδιο στήν κατανάλωση άγαθών. Δεύ-τερο, μιά κοινωνική θεωρία, πού ξεκινά άπό ένα δημοκρατι-κό οικονομικό σύστημα, βρίσκεται στήν 'Αμερική φανερά σέ Αντίφαση μέ τήν κοινωνική πραγματικότητα. Ά ν ot άν-θρωποι, πού έλέγχουν τή βιομηχανία, έχουν κοινωνικό αί-σθημα χαί είναι έκτελβστές τής κοινωνικής εύημερίας, εϊ-

88

vow άλλο θέμα" είναι ενα ζήτημα, νά σκεφθεί κανείς πάνω στά κίνητρά τους, Ινα άλλο, άπό οίκονομικά δεδομένα νά βγάλει συμπεράσματα. ΚαΙ άκόμα κι άν φανταζόμαστε πώς αδτοί ot άνθρωποι συμπεριφέρονται |ΐέ προσήνεια στους ύ-φισταμένους τους καΙ στό κοινό, δέν θά είχε άποδειχθεΐ καΙ τότε άκόμα, πώς ή συμπεριφορά τους δφείλεται στόν έλεγ-χο άπό μιά δεσμευτική δημοκρατική κοινωνία μέ συμμε-τοχή δλων τών δμάδων, πράγμα πού είναι ή προϋπόθεση γιά δημοκρατία' δέν θά ήταν παρά Ινα μή δεσμευτικό «noblesse oblige». Γι' αύτό θά μοϋ φαινόταν ρεαλιστικότερο, στή συ-ζήτηση τοΰ ΰφισταμένου συστήματος σωματείων ν' άφήσουμε κατά μέρος δλες τΙς άναφορές στή δημοκρατία.

Οί κεντρικές έρωτήσεις είναι: 1. "Εχει μιά μικρή δμά-δα πλούσιων άνθρώπων τή δύναμη νά κατευθύνει τή βιομη-χανία καΙ μ' αύτή Ινα μεγάλο μέρος τής δλικής οίκονομίας σέ έπιδιώξεις, πού αύτοί καθορίζουν σέ συμφωνία μέ τά δικά τους συμφέροντα; 2. Κατέχουν καΙ έλέγχουν τά σπου-δαιότερα κονσέρν; Ή άπάντηση καΙ στίς δυό περιπτώσεις είναι Ινα άνεπιφύλακτο Ναί.

89

5. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ

Ό Εργάτης στή Δυτική Βιργινία, πού μένει σέ μιά σχεδόν έντελώς Εγκαταλειμμένη τρωγλοδυτική πόλη, χωρίς τά άναγκαϊα χρήματα γιά τά σπουδαιότερα είδη διατροφής γιά νά συμπληρώσει τό mollygrub του — «κατευναστικό βρωμόφαγο» (δπως όνομάζει τά μέσα διατροφής πού δια-νέμει τό Κράτος άπό πλεονάσματα τής άγρονομίας), ζει στή φτώχεια. Ό κάτοικος τών σλάμς τής συνοικίας Σκόβιλ τού Κλήδελαντ ή τού νότιου τμήματος τής Βοστώνης, πού μόλις μπορεί νά Εξασφαλίσει στό σπίτι του θέρμανση καί ό-γιεινές Εγκαταστάσεις, ζει έπίσης στή φτώχεια. 'Ακόμα, 6 χωρίς άπασχόληση αύτοκινητεργάτης στό Ντητρόιτ, πού γιά νά μπορέσει νά ντύσει τήν οίκογένειά του καταφεύγει σέ άρωγές εύημερίας, άφοϋ σωθεί τό έπίδομα άνεργίας καί οί οικονομίες του, συγκαταλέγεται στούς φτωχούς. Υπάρ-χουν οί χρόνια φτωχοί, συμπεριλαμβανομένων τών περισ-σότερων μικροαστών τού Νότου, οί οικογένειες μέ μιά γυ-ναίκα σάν κύριο πρόσωπο πού κερδίζει καί οί έργάτες ύφα-σμάτων. Καί ύπάρχουν καί οί περιοδικά φτωχοί, συμπερι-λαμβανομένων τών άπολυμένων αύτοκινητεργατών, Ενός μέ-ρους τών άρρώστων καί τών οικογενειών, πού Εχουν μέν Ε-να μέτριο εισόδημα, άλλά πρέπει νά φροντίσουν γιά πολλά παιδιά. Φτώχεια είναι ή οίκονομική άνικανότητα νά διατη-ρηθεί Ινα μίνιμουμ σέ ιατρική περίθαλψη, διατροφή, προ-στασία καί άσφάλεια.

Παρά τήν άνιση κατανομή δλων τών μορφών Ενεργητι-κών στοιχείων στις 'Ηνωμένες Πολιτείες δ άναγνώστης θά μπορούσε νά ρωτήσει μέ τό δίκιο του, άν ή φτώχεια δέν Ι-χει έν τούτοις όπερνικηθεΐ. Καί θά μπορούσε παραπέρα νά ρω-τήσει, σέ ποιό βαθμό τέτοια άνισότητα δέν άνάγεται μάλλον σέ κοινωνικούς παράγοντες δπως ή ήλικία, τό έπάγγελμα καί ή φυλή, παρά σέ καθαρά οικονομικούς.

Τό νά άπαντήσουμε σ' αύτά τά έρωτήματα είναι δυνα-τό μόνον άν είναι ξεκαθαρισμένο, &ν μιά ισχυρή είσοδηματι-

90

κή Ανισότητα μπορεί νά Ερμηνευθεί Ανεξάρτητα άπό τά κοινωνικά προβλήματα πού βρίσκονται στή βάση της, καί πώς μπορεί νά κριθεί ή άποδοτικότητα τοϋ σημερινοϋ συ-στήματος κατανομής και ή άξία του μέ τήν έννοια του άν-θρωπισμοΰ καί τής ωφελιμότητας.

'Υπάρχει ή γενική, άν καί άθεμελίωτη έντύπωση, πώς ή φτώχια στίς 'Ηνωμένες Πολιτείες δέν είναι πολύ μεγάλη ή σοβαρή. 'Ανταποκρίνεται στή γενική άντίληψη τών κοινω-νιολόγων, δταν ό Max Lemer (1957) γράφει: «Ή φτώχια στήν 'Αμερική βρίσκεται πραγματικά σχεδόν όλότελα έξω άπό τήν οικονομική σφαίρα» (1). Κατά τόν J.K. Galbraith γνωρίζουμε μόνο δύο θεμελιώδεις μορφές φτώχιας: «νησι-δωτή φτώχια» σέ κοινότητες ή περιοχές μ' άνθρώπους, πού δέν δραστηριοποιούνται μέ ιδιαίτερη προθυμία" καί «περι-πτωσιακή φτώχια» σέ διανοητικά άνάπηρους, άλκοολικούς κλπ. —άνθρώπους δηλαδή, πού —δπως έκφράζεται ό Tal-cott Parsons — «δέν έπιδιώκουν νά προωθηθούν» λόγο «Ι-διοτήτων τού χαρακτήρα» (2). «Εκατομμύρια οίκογένειες στά βιομηχανικά μας κέντρα, άλλά καί στίς φάρμες», ισχυ-ρίζεται δ FX. Allen, «μεταφέρθηκαν άπό τήν προηγούμενη φτώχια τους ή έστω τΙς ύλικές τους δυσκολίες σ* Ινα έπίπε-δο, στό όποίο βρίσκεται στή διάθεσή τους δ,τι κάποτε μόνο στή μεσαία τάξη ήταν έφικτό...» (3). Ό David Riesman μίλησε γι* αύτή τή «μεσαία τάξη» σάν γιά τά «ύπερπρονομι-ούχα δύο τρίτα».

"Αν άκολουθήσει κανείς αύτή τήν κοινωνική θεωρία, τότε ή ύποχώρηση τής φτώχιας στίς Ηνωμένες Πολιτεί-ες δταν τό εύτυχές άποτέλεσμα μιδς ριζοσπαστικής άλλαγής στήν οικονομία —Ιδιαίτερα μιάς μεγαλύτερης εισοδηματι-κής ισότητας.

Ό κοινωνιολόγος Seymor Lipset έξήγησε: «Ή κορδέλ-λα τού έργοστασίου καί τά μαζικά προϊόντα είναι λοιπόν μα-ζί μέ τούς ψηλότερους έργατικούς μισθούς καί τή δικαιότερη κατανομή τών ένεργητικών στονχείων, πού αύτά καθιστούν δυνατή, πιθανά περισσότερο ύπεύθυνα γιά τήν άνάπτυξη τής «άταξικής» κοινωνίας τής 'Αμερικής άπ' δ,τι τάσεις στήν

91

κοινωνική κίνηση» (4). Οί κοινωνιολόγοι Nelson Ν. Foote καί Paul Κ. Hatt Εβγαλαν τό συμπέρασμα: «Ή καθαρή Ε-παγγελματική κινητικότητα στράφηκε σέ κατευθύνσεις πρός Απασχολήσεις μέ μεγαλύτερο γόητρο», καί μέ τό γόητρο αύ-τό αυξάνεται τό εισόδημα. «Τά εισοδήματα τείνουν νά γί-νουν σταθερότερα και νά έξισορροπηθοϋν, δσο περισσότερο ot μισθοί ύπερισχύουν», Ισχυρίσθηκαν, καΙ ό Αριθμό; τών μισθοδοτούμενων Ανέβηκε (5). Στούς Αποδοχεΐς έργατικών μισθών, ot είσοδηματικές διαφορές μεταξύ έκπαιδευμένων καΙ Ανεκπαίδευτων Εργατών Εγιναν, λένε, «σημαντικά μι-κρότερες».

"Ομως συμφωνούν αύτοί καί παρόμοιοι Ισχυρισμοί, δσο αισιόδοξοι κι δν είναι, μέ τήν πραγματικότητα;

Εργατικοί μισθοί καΙ άνεργία.

Έ ν α σακκί καλαμποκάλευρο, δεκαπέντε κιλά άλεύρι, Ενα κιλό ρύζι καί πέντε κιλά βούτυρο είναι σύμφωνα μέ Ε-ναν ύπολογισμδ τοΟ Υπουργείου Υγείας τής Δυτικής Βιργι-νίας Απαραίτηια, γιά νά καλύψουν τό Ινα τρίτο τών μηνιαί-ων Ελάχιστων Αναγκών μιάς τετραμελούς οικογένειας. "Ο-μως πάνω άπό 300.000 άτομα σ* έκείνη τήν Πολιτεία έ-φθασαν τό 1959 στό σημείο, νά χρειασθεί νά τούς χαρίσει αύτά τά βασικά προϊόντα ή 'Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση. Ά -πό έδώ καί περισσότερο άπό μισόν αίώνα παρόμοιες Ανεκμε-τάλλευτες μεταλλουργικές περιοχές στό Κεντάκυ Εχουν τά Ιδια προβλήματα καί τήν Ιδια άνώφελη έλπίδα γιά βελτιώ-σεις μέ διάρκεια. ΚαΙ σ' όλόκληρη τή χώρα γύρω στά 2 Ε-κατομμύρια άγρεργάτες κερδίζουν Ετήσιες άποδοχΕς κάπου 750 δολλαρίων' Ινα τρίτο άπ' αύτούς είναι Εποχικοί Εργάτες, πού κάθε χρόνο καταφεύγουν σέ κάποιο Επίδομα.

Στίς άρχές τοΟ 1958, δταν κυκλοφόρησε τό «Κοινωνία τής άφθονίας» τού Γκάλμπραιηθ, περίπου 5,5 Εκατομμύρια άνεργοι βρήκαν τήν αίσιοδοξία αύτοΰ τοΰ οικονομολόγου πι-θανά κάπως ύπερβολική. Στά τέλη τού 1958 ή βιομηχανική παραγωγή ήταν 35% ψηλότερη άπ' δ,τι τό 1948, ή άπασχό-

92

ληση έργατών παραγωγής δμως 6% χαμηλότερη. 'Ορισμέ-νοι βιομηχανικοί κλάδοι θίχθηκαν σκληρά. Ή παραγωγή ύ-φασμάτων βρισκόταν τό 1959 κατά 16% ψηλότερα άπ' δ,τ» τό 1948, ή άπασχόληση δμως 30% χαμηλότερα. Στή βιομη-χανία αυτοκινήτων ή παραγωγή άνέβηκε άπό τό 1947 ώς τό 1960 κατά 65%, ένώ ή άπασχόληση τών έργατών παραγω-γής ύποχώρησε κατά 6%. ΚαΙ παρόλο πού ή έξόρυξη άκατέρ-γαστου χάλυβα στά 1950—1960 άνέβηκε κατά 3%, άποΐτ σχολοΰνταν 14% λιγότεροι έργάτες παραγωγής. Τά ύφαν-τουργικά κέντρα τής Νέας Αγγλίας βρίσκονταν στόν κα-λύτερο δρόμο γιά νά γίνουν ή Δυτική Βιργινία τού 1960— ένώ γιά τή Δυτική Βιργινία δέ διαφαινόταν άκόμη καμιά λύση. Καί τό Ντητρόιτ έπίσης παρουσίαζε στίς άρχές τού 1959 μιά τρομερή εικόνα. Παρόλο πού ή παραγωγή αύτοκι-νήτων ξεπερνούσε έκείνη τού 1958, κυριαρχούσε ίσχυρή ά-νεργία, είχε αύξηθεί δ άριθμός τών άποδοχέων έπιδομάτων καί περισσότεροι άπό 200.000 άνθρωποι βελτίωναν τά σι-τηρέσιά τους μέ «κατευναστικό βρωμόφαγο». Στό Ντητρόιτ, τό Πίττσμπουργκ, τό Μπούφφαλο, τό "Ακρον, τό Φλίντ καί πολλές άλλες πόλεις σπάρθηκε ό σπόρος γιά μιά μελλοντική Δυτική Βιργινία. Σέ αύξανόμενη παραγωγή δ αύτοματισμός καί οί τεχνολογικοί νεωτερισμοί δδήγησαν σ' έναν άνησυχη-τικά σταθερά ψηλό άριθμό άνέργων. Σάν συνέπεια αύτού οί περίοδοι άνάπαυλας μεταξύ τών οικονομικών ύφέσεων έ-γιναν βραχύτερες.

Παρά τήν αύξηση τών μελών τών συνδικάτων καί τήν άνιση «πλήρη άπασχόληση» μετά τό Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, ένα μεγάλο μέρος τών 'Αμερικανών έργατών έργά-ζεται άκόμη πάντοτε γιά έξευτελιστικούς μισθούς. Φυσικά ή δριακή γραμμή μεταξύ ένός έξευτελιστικοΰ μισθού καί έ-νός χαμηλού έτήσιου μισθού μόνον αύθαίρετα μπορεί νά συρ-θεί, ώστόσο δέχομαι γιά τήν άπεικόνιση άντί γιά τά γενικά παραδεκτά 2.000 δολλάρια — ένα κριτήριο, άπό τό δποϊο δέν άποκολληθήκαμε, παρά τόν πληθωρισμό μετά τόν πό-λεμο — τόν ρεαλιστικότερο άριθμό τών 3.000 δολλαρίων. 'Α-πό τούς άνδρες, πού τόν Μάρτιο τού 1958 είχαν δουλειά,

93

30% σέ δ λ α τά Επαγγέλματα καί δ λ ο υ ς τούς βιομη-χανικούς κλάδους είχαν κερδίσει τό 1957 λιγότερα άπό 3.000 δολλάρια. Άπό αύτούς δμως πού τόν Μάρτιο τού 1958 ήταν άνεργοι, είχαν κερδίσει δύο φορές περισσότεροι τό 1957 λιγότερα άπό 3.000 δολλάρια. Και παρόλο πού αύτά τά 30% δέν είναι — δπως στόν πίνακα VI —ταξινομημένα κατά βιο-μηχανικούς κλάδους καί Επαγγέλματα, είναι άναμφισβήτητο, πώς Ενα σημαντικό τμήμα τών άνδρικών Εργατικών δυνάμεων Εχει Ενα γλίσχρο εισόδημα. Στίς άπασχολούμενες Εργάτριες τό ποσοστό, πού κέρδιζε λιγότερα άπό 3.000 δολλάρια, βρι-σκόταν σημαντικά ψηλότερα.

"Εχει σημασία νά Επιστήσουμε τήν προσοχή στούς πε-ριορισμούς τής νομοθεσίας κατώτατου όρίου Εργατικού μι-σθού τής 'Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης. Άπό τή μιά μεριά δέν Εχει Εφαρμοσθεί ποτέ άκόμα σ' Εκείνους τούς βιομηχανι-κούς κλάδους, γιά τούς όποιους μάλιστα οί μετριοπαθείς κα-νόνες της θά ήταν ήδη μιά μεγάλη βοήθεια. Τό Σεπτέμβριο τού 1953 γιά παράδειγμα μόνο 3% τών Εργατικών δυνάμεων στό λιανικό Εμπόριο περιλήφθηκαν, παρόλο πού πολλοί άπ' αύτούς Εργάζονταν γιά λογαριασμό κονσέρν-μαμμούθ, δπως ή Great Atlantic § Pacific Tea Company, ή Sears,ή Roe— buch καί J.K. Benney (6). Μετά τήν αύξηση τού κατώτα-του όρίουμισθού σέ 1 δολλάριο τήν ώρα, 26% δσων άποσχο-λούνται στό λιανικό Εμπόριο καί δέν περιλήφθηκαν, κέρδι-ζαν λιγότερο άπό τό μίνιμουμ (7). Ό νέος νόμος περί κα-τώτατου όρίου τοϋ 1961 Εφερε μέν 2 Εκατομμύρια λιανικούς Εμπόρους στήν άκτίνα ισχύος του, άφηνε δμως πάντοτε δύο τρίτα άπ' αύτούς άκόμα χωρίς προστασία. "Οπως τόσο συ-χνά Ετσι κι Εδώ ή διαπίστωση είναι: πολύ λίγα καί πολύ άργά.

94

ΠΙΝΑΚΑΣ VI

Ποσοστό τών άνδρών σέ κάθε κύριο βιομηχανικό κλά-δο, πού τό 1957 κέρδισαν λιγότερα άπό 3.000 δολλάρια.* (100=όλικός άριθμός τών άπασχολούμενων κάθε όμάδας)

Δημόσια διοίκηση 9 Μεταλλουργία 14 Εργοστασιακή κατασκευή 17 Μεταφορικά μέσα, συγκοινωνία καί άλλες λειτουρ-γίες κοινής ώφέλειας 18 Χονδρικό έμπόριο 20 Χρηματική οικονομία, άσφαλίσεις καί άκίνητα 24 'Ελεύθερα καί συγγενικά έπαγγέλματα 29 Οικοδομική βιομηχανία 30 Υπηρεσίες πελατών καί έπισκευών 31 Λιανικό έμπόριο 39 'Υπηρεσίες ψυχαγωγίας καί έλεύθερου χρόνου 46 Προσωπικές έκδουλεύσεις 58 Άγρονομία, δασονομία, άλιεία 75 Σύνολο τών άπασχολουμένων γιά δλους τούς βιο-μηχανικούς κλάδους 30 Σύνολο τών άνέργων γιά δλους τούς βιομη-χανικούς κλάδους 56

'Από τήν άλλη μεριά έκεΐνοι, πού περιλαμβάνονται στό νόμο, δέν χρειάζονται συνήθως καθόλου τή βοήθειά του. "Ο-ταν τό κατά τό νόμο κατώτατο δριο έργατικού μισθού αύξή-θηκε τό 1956 σέ 1 δολλάριο τήν ώρα, μόνο 2 Εκατομμύρια

* (Τά στοιχεία Ιοχύουν γιά έργατικές δυνάμεις, πού τά Μάρτιο τοϋ 1056 είχαν άπασχόληση.

Π π γ ή: Buieau of the Census. «Current Popula-tion Reports·. Σειρά Ρ - 6 0 , No 30, σ. 36 - 39 ) .

95

άπό τά 24 Εκατομμύρια δσων περιλήφθηκαν (άπό τά 52 Εκατομμύρια τών Απασχολούμενων Εξω άπό τήν άγρονομία Εργατικών δυνάμεων) κέρδιζαν λιγότερα άπό 1 δολλάριο.

Είναι χαρακτηριστικό δτι τό κατώτατο δριο Εργατικού μισθού τοποθετείται πολύ πιό κάτω άπό τούς συνηθισμένους Εργατικούς μισθούς καί Επίσης πιό κάτω άπό Ενα μισθό, πού καθιστά δυνατό στή μέση οίκογένεια Ενα μέτριο βιοτικό Επί-πεδο. Σέ Επτά άνταγωνιστικΕς βιομηχανίες μΕ χαμηλούς Εργα-τικούς μισθούς, πού Εξετάσθηκαν άπό τήν 'Ομοσπονδιακή Υ-πηρεσία Στατιστικής Εργασίας, τό μίνιμουμ τοΰ 1 δολλαρί-ου προκάλεσε μιάν άλματώδη αύξηση τού άριθμοΰ Εκείνων, πού κερδίζουν μεταξύ 1 καί 1,06 δολλαρίων τήν ώρα. Παρό-λη αύτή τήν δχι ευκαταφρόνητη βελτίωση τής θέσης τών κάκιστα πληρωμένων, τό είσόδημά τους ήταν καί μετά δ-πως καί πρίν Εκτακτα χαμηλό. Εκείνη ή όμάδα, πού ot ώριαίες Αποδοχές της βρίσκονταν κάτω άπό 1,25 δολλά-ρια , άποτελοΰσε πρίν άπό τή θεσμοθέτηση τοΰ νόμου 48%, μετά 42% (8). Στίς Εργατικές δυνάμεις, πού κέρδιζαν ήδη πάνω άπό 1,25 δολλάρια, ot αύξήσεις τού μισθού ήταν πενι-ΧΡέ«·

Ή θεσμοθέτηση τοΰ νέου νόμου περί κατώτατου δρίου Εργατικών μισθών τό Μάιο τοΰ 1961 ήταν μιά καθυστερημέ-νη καί στήν ούσία Αναιμική προσπάθεια νά διορθωθούν με-ρικές ούσιώδεις Ελλείψεις στούς ύφισταμένους νόμους περί κατώτατου όρίου. Παρόλο πού στό νόμο ύπάχθηκαν άλλα 3,6 έκατομμύρια Εργάτες, αύτό δΕν σήμαινε τίποτε άλο, παρά δτι συμπεριλήφθηκαν παραπέρα κάπου 50% τών άποδοχέων Εργατικών καί μή μισθών πού άπασχολοΰνταν Εξω άπό τήν άγρονομία, σέ σύγκριση μέ τά 46% τοΰ 1956. Άπό τΙς νέες Εργατικές δυνάμεις πού συμπεριλήφθηκαν μόνον 663.000 κέρ-διζαν κάτω άπό 1 δολλάριο τήν ώρα, καί αύτός θά μείνει δ κατώτατος ώριαίος μισθός τους ώς τό Σεπτέμβριο τοΰ 1964, έπότε πρόκειται νά αύξηθεί σέ 1,15 δολλάρια καί τό Σεπτέμ-βριο τοΰ 1965 σέ 1,25 δολλάρια. Όμως στίς Αρχές τοΰ 1961 τό δολλάριο στήν άγοραστική δύναμη τοΰ 1956 άξιζε μόνο 91 σέντς καί 1,25 δολλάρια άξιζαν μόνο 1,14 δολλάρια. 'Ως

96

-Λ 1965, 1.25 δολλάρια, θ' άξίζουν γύρω στό 1 μόνο δολ-λάριο στήν άγοραστική δύναμη τού 1956. Γιά 2 έκατομ· μύρια σχεδόν έργατικές δυνάμεις, πού συμπεριλαμβάνονται ήδη στό νόμο, ot μισθοί πρόκειται ν' αύξηθοΟν σέ 1,16 δολ-λάρια καί τό Σεπτέμβριο τού 1963 σέ 1,25 δολλάρια. Στήν πραγματικότητα ot βελτιώσεις τών νόμων κατώτατου δρίου έργατικοΰ μισθού έλάχιστα συμβάδισαν μέ τόν πληθωρισμό.

Έπί πλέον ό κατώτατος μισθός, άντί ν* άποφέρει στούς έργάτες αύξημένο είσόδημα, έχει μείνει πίσω άπό τήν έξέλι-ξη τοΟ μισθολογικού έπιπέδου. Άκόμα καί ή μεταφορά τής ύφισταμένης τό 1939 σχέσης κατώτατου έργατικού μισθού καί πραγματικού μέσου έργατικού μισθού τών έργατών πα-ραγωγής, στό 1959 θ' άπαιτούσε ένα κατώτατο μισθό 1,37 δολλάρια. Τό 1939 ό κατώτατος μισθός άποτελούσε δύο τρί-τα τού μέσου ώριαίου μισθού τών έργατών παραγωγής, τό 1961 έν τούτοις δ αύξημένος κατώτατος μισθός δέν άνερ-χόταν σέ παραπάνω άπό τό μισό έκείνου τού μισθού.

Αξίζει ν' άναφερθεί πάνω σ' αύτό τό θέμα, πώς ή τά-ξη πού είχε ένα είσόδημα κάτω άπό 3.000 δολλάρια άπο-τελεϊτο τό 1956 κατά 34% άπό άγρότες καί άγρεργάτες' 47% τών οικογενειών, πού άσχολούνταν μέ τήν άγροτική οί-κονομία κέρδιζαν κάτω άπό 2.000, 65% κάτω άπό 3.000 δολλάρια (9). Τά γεγονότα βρίσκονται σέ όξεία άντίθεση μέ τή γενική γνώμη. «Μέχρι τούς πιό άτυχους καί λιγότερο οι-κονόμους άνάμεσά τους ot φάρμερς ζούσαν πολύ καλά», έ-γραψε δ Ιστορικός Eric Goldman, «συχνά μέ τόσες μηχα-νές, ώστε στούς συζύγους ήταν δυνατή μιά έργάσιμη ήμέρα άπό τις έννιά ώς τίς πέντε μέ έπακολουθία τηλεόρασης» (10). Άλλά ή στατιστική καταρρίπτει τή γενικά παραδεκτή ει-κόνα τού σημερινού μέσου άγρότη, πού γυρίζει έδώ κι έκεΐ σάν πλούσιος άνθρωπος μέσα σ' ένα άκριβό αύτοκίνητο, πού πληρώθηκε άπό άρωγές. Στήν πραγματικότητα τό 1950 2% δλα κι δλα τών φορμών άποτελούσαν 42% τής δλικής έ-κτασης τής χώρας. ΚαΙ μόνο 9% τών φάρμερς έλαβαν τό 1953 50% τών άρωγών γιά ύποστήριξη τών τιμών. 'Ως τό 1958 τό καθαρό είσόδημα τής μέσης οίκογένειας φάρμας, άν

7 97

ληφθεί ύπ' δψη ή ύποτίμηση τοΟ νομίσματος, βρισκόταν μόνο 15% ψηλότερα άπ' δ,-α δ μέσος δρος τοΟ 1937-41 (11). Στό διάστημα τών τελευταίων είκοσι χρόνων δ μέσος άγρό-της δέν μπόρεσε καθόλου σχεδόν νά διασωθεί άπό τόν πλη-θωρισμό.

Τό πραγματικό είσόδημά —ή πραγματική άγοραστι-κή δύναμη — τών έργατικών δυνάμεων στούς κύριους βιο-μηχανικούς κλάδους έχει άνεβεΐ γενικά άπό τό 1939, άν καί μ' αύτό δέν παραμερίσθηκαν τά χαμηλά είσοδήματα. Αύτή ή αύξανόμενη τάση περιγράφεται τΙς περισσότερες φορές ύ-περβολικά" τά Ετήσια είσοδήματα τού 1939 ήταν, άν τό κα-λοεξετάσει κανείς, άφύσικα χαμηλά, τά διαθέσιμα στοιχεία βασίζονται στό Εβδομαδιαίο πραγματικό εισόδημα τών άπα-σχολούμενων, όπότε τό έτήσιο εισόδημα—παίρνοντας άνε-παρκώς ύπ* δψη τήν άνεργία —Εξογκώνεται. Παρόλα αύ-τά οί στατιστικές δείχνουν, πού ή άνοδος άνάγεται κυρίως στή γρήγορη αύξηση τών Εβδομαδιαίων Εργάσιμων ώρών καί τής άποσχόλησης στήν πολεμική περίοδο τού 1939—44, Ε-νώ ή αύξηση τοϋ πραγματικού εισοδήματος Ελαττώθηκε σα-φώς άπό τό 1944 καί μετά. Τό μέσο όλικό πραγματικό Εβδο-μαδιαίο εισόδημα μετά τήν κράτηση τών φόρων άνέβηκε στούς Εργάτες παραγωγής, πού άπασχολοΰνταν στό Εργοστά-σιο καί πού άποτελοΟσαν Ενα τέταρτο τών μισθοδοτούμενων έξω άπό τήν άγροτική οικονομία, άπό τό 1939 ώς τό 1944 κατά 53%, άπό τό 1944 δμως ώς τό 1960 μόνο κατά 17%. Τό αύξανόμενο πραγματικό εισόδημα άπό τό 1939 καί με-τά πρέπει βέβαια ν* άποδοθεΐ σέ πρώτη γραμμή στόν πόλε-μο (12).

Ή μέση αύξηση τού Εβδομαδιαίου δλικοΰ πραγματικού είσοδήματος γιά Εργάτες πού άπασχολοΰνται στήν παραγω-γή καί δέν έχουν Εποπτική λειτουργία, άνήλθε άπό τό 1939 ώς τό 1957 σέ 129% στήν Εκμετάλλευση λιπαρών άνθράκων (δπου ό άριθμός τών άπασχολούμενων ύποχώρησε σημαντικά), 74% στήν ύπερδομική, 46% στούς σιδηροδρόμους τής κατη-γορίας τιμών I , 17% στίς τηλεφωνικές Εταιρείες, 40% στό χονδρικό Εμπόριο, 34% στό λιανικό Εμπόριο καί 22% στά

98

καθαριστήρια. Ot αύξήσεις τοϋ ώριαίου πραγματικού είσο-δήματος ήταν γενικά πολύ χαμηλότερες. 'Από τδ 1914 ώς τδ 1929 τδ μέσο έ τ ή σ ι ο πραγματικό εΙσόδημα τών έργατών Εργοστασίου άνέβηκε κατά 40%. Αύτό είναι μιά αύξηση κατά μέσον δρο 2,7% τό χρόνο, σέ σύγκριση μέ τήν αύξηση στόν έτήσιο μέσο δρο κατά 3,6% στά χρόνια 1939 —60, δπου ή τελευταία ύπολογίσθηκε πάνω σέ μιά πολύ πιό μεγαλόφρονη έβδομαδιαία βάση. Μετά τό 1944 ή μέ-ση αύξηση τού πραγματικού έτήσιου είσοδήματος έγινε πολύ μικρότερη (13).

Οί μέσες τιμές τοϋ πραγματικού έθνικοϋ είσοδήματος παρουσιάζουν τήν ίδια εΙκόνα: μιά γρήγορη άνοδος άπό τό 1939 μέχρι τό 1944 καί μιά σχετικά άργή άνοδος στήν πε-ρίοδο πού άκολούθησε. Σέ μιάν έξέταση τοϋ μέσου πραγματι-κού είσοδήματος τών οίκογενειών μεταξύ 1929 καί 1966 ή Υπηρεσία Στατιστικής 'Εργασίας έγραψε: «Σέ σύγκριση μέ τό 1929 τό πραγματικό εΙσόδημα (τών οίκογενειών), μετρη-μένο σέ σταθερές τιμές δολλαρίου, άνέβηκε περίπου κατά 30%· ύπολογιζόμενο κατά κεφαλή: κατά 40%, πράγμα πού άντικατοπτρίζει τό μικρότερο μέγεθος τών οίκογενειών» (14).

ΣτΙς κατώτερες είσοδηματικές τάξεις πού άποκόμισαν σέ μεγαλύτερο βαθμό άπ' δλες κέρδη άπό τήν πλήρη άπασχό-ληση κατά τή διάρκεια τού Δευτέρου Παγκοσμίου πολέ|ΐου, περιήλθε πιθανά τό κύριο μέρος τής προσαύξησης τού πραγ-ματικού εισοδήματος τών οίκογενειών, πού παρουσιάσθηκε μεταξύ τοϋ 1939 καί τοϋ 1944, ένώ ή κύρια προσαύξηση στή μεταπολεμική περίοδο πήγε στις μεσαίες καί άνώτερες είσοδηματικές τάξεις. Τό ποσοστό τών οίκογενειών καί μο-ναχικών προσώπων πού είχαν εΙσόδημα κάτω άπό 2.000 δολλάρια (άξία δολλαρίου τό 1948) ύποχώρησε μεταξύ τοϋ 1948 καί τοϋ 1954 μόνον άπό 33 σέ 31%, ένώ οί άποδοχεϊς είσοδημάτων άπό 5.000 δολλάρια καί πάνω αύξήθηκαν άπό 17 σέ 25% (16). Αύτή ή άνομοιόμορφη αύξηση τών πραγ-ματικών είσοδημάτων τό μόνο πού προκάλεσε ήταν είσοδη-ματική άνισότητβ καί φτώχια.

Ή περιοδική άνεργία, ένα χαρακτηριστικό συστατι-

99

κό στοιχείο τής ύποταγμένης σέ οίκονομικούς κύκλους ol-κονομίας μας, είναι έγγυητής τοΰ χαμηλού είσοδήματος καί τής φτώχιας. Πλήττει κάθε φορά τήν ίδια κύρια όμάδα: ή πλειοψηφία τών περιοδικά άνέργων άποτελεϊται πάντοτε ά-πό άνεκπαίδευτους καί ύποεκπαιδευμένες έργατικές δυνά-μεις, πού ύποφέρουν συχνά καί άμεσα άπό περιορισμούς προσωπικού καί έποχική άνεργία. Τό ποσοστό άνέργων ά-νερχόταν στούς άνεκπαίδευτους τό 1940 σέ 34%, τό 1952 σέ 12%, άλλά στήν δφεση τών άρχών τού 1961 σέ 20%. Στούς ύποεκπαιδευμένους οί Αντίστοιχοι άριθμοί είναι 13% γιά τό 1940, 6% γιά τό 1950 καί 12% γιά τΙς άρχές τού 1961. Οί ειδικευμένοι έργάτες δέν είχαν καλύτερη μοίρα* σ' αύτούς τό ποσοστό τών άνέργων Ανερχόταν τό 1940 σέ 15%, τό 1950 σέ 6% καί στίς άρχές τού 1961 σέ 10%. Σ' αντίθεση μ' αύτά τό ποσοστό Ανέργων στούς ύπαλλήλους πού Απασχολούνταν στό γραφείο καί στό έμπόριο, Ανερχό-ταν στίς Αρχές τού 1961 σέ 5% μόνο (16).

Σημαντικό είναι τό γεγονός, πώς Ινας σπουδαιότατος Αριθμός μισθοδοτούμενων έργατών έργάσθηκε Από τό Δεύ-τερο Παγκόσμιο πόλεμο καί μετά λιγότερο άπό 50 βδομάδες τό χρόνο. "Ας πάρουμε γιά παράδειγμα τό 1949: μόνο 66% τών έκπαιδευμένων, 60% τών ύποεκπαιδευμένων καί 50% τών άνεκπαίδευτων έργατών Απασχολήθηκαν 50 βδομάδες ή περισσότερο τό χρόνο — Ινα γεγονός, πού θάπρεπε νά σκεφθεί κανείς, δταν παραπέμπεται στόν ψηλό ώριαΐο μι-σθό γιά παράδειγμα ένός βοηθού χτίστη (17).

Άπό τούς Ανέργους τό Μάρτιο τοΟ 1958 άνδρες, 38% είχαν κερδίσει τό 1957 κάτω άπό 2.000 δολλΑρια καί 56% κάτω Από 3.000 δολλάρια. Εκείνοι, πού τό 1957 ήταν χω-ρίς Απασχόληση περισσότερο Από δυό βδομάδες, είχαν λάβει σ' αύτό τό χρόνο λιγότερο άπό τά δύο τρίτα τού είσοδήμα-τος τών άνδρών μέ πλήρη Απασχόληση (18).

Σ' Αντίθεση μέ τή γενική παραδοχή τό έπίδομα Ανερ-γίας δέν έπέδρασε ούσιωδώς στή φτώχεια, πού προξενεϊται Από τήν περιοδική Ανεργία. Είναι Αμφίβολο, άν μπορεί νά διαφυλάξει τΙς οικογένειες άνέργων Εργατικών δυνάμεων άπό

100

τό νά όλισθήσουν άκόμα χαμηλότερα στήν είσοδηματική κλί-μακα. Πρό πάντων Επεκτείνεται μόνο σέ 60% τών έργατικών δυνάμεων, άφήνει έπομένως άπροστάτευτα όλόκληρα 40%. Παρόλο που άρχικά τό έπίδομα γιά μιά βδομάδα έπρόκειτο ν' άποτελέσει ένα μισό μέσο Εβδομαδιαίο μισθό (κάθε όμο-σπονδη Πολιτεία καθορίζει τό δικό της ποσό), άνερχόταν στή δεκαετία τοΟ '60 μόνο σ' Ενα τρίτο τοΟ Εβδομαδιαίου μισθού. Τό 1960 ό συνολικός μέσος δρος τής Εβδομαδιαίας βοήθειας βρισκόταν στά 32,75 δολλάρια. Άπό τά 8,6 Εκα-τομμύρια οικογενειαρχών, πού κάποτε μεταξύ Ιουνίου 1957 καί Ιουνίου 1958 ήταν άνεργοι, 40% δέν πήραν έπίδομα. Ά -πό κείνους πού πήραν έπίδομα, οί μισοί είχαν έξαντλήσει έντελώς τή βοήθειά τους προτού έπαναδιορισθούν (19).

Γιά τόν χωρίς θέση έργάτη ή άνώτατη άνάγκη —έφ* δσον άνήκει στά εύτυχή 60% πού μπορούν ν' άπολαύσουν τό έπίδομα άνεργίας —μεταφράζεται στό νά συμπληρώσει τΙς στενά μετρημένες παροχές, προσθέτοντας δλα δσο έχει άπό οίκονομίες. "Αν ή άνεργία του διαρκεί, τότε ίσιος δανεισθεί χρήματα καί ζητήσει νά τού έξοφληθεΐ ή άσφάλειά του. Στό μεταξύ τό βιοτικό του έπίπεδο πέφτει, μιά καί προσπαθεί νά περιορίσει τά Εξοβά του. Κάποτε Εχει καταναλώσει όλό-κληρο τό έπίδομα άνεργίας του. Τότ* μπορεί νά συμβεί νά γυρέψει κάποιο έπίδομα πρόνοιας. Μιά μελέτη περί άνέργων τό έτος 1954 έδειξε, πώς 12% τών μεμονωμένων άνέργων καί 27% έκείνων, πού προΐσταντο μιάς τετραμελούς οικογέ-νειας, άναγκάσθηκαν τελικά νά ζητήσουν τήν πρόνοια (20).

'Ολόκληρο τό σύστημα τού έπιδόματος άνεργίας βασί-ζεται στήν ύπόθεση, πώς δέν θά ύπάρξει ποτέ μιά παρα-τεταμένη ύφεση, καί πολύ λιγότερο μιά πραγματική κρίση. Είναι Ενδιαφέρον νά φαντασθούμε τί θά μπορούσε νά συμβεί στήν περίπτωση μιάς βαθειάς ύφεσης σημαντικής διάρκειας. Τό σύστημα χρηματοδοτείται άποκλειστικά άπό Ενα φόρο έπί τού συνόλου τών μισθών μέχρι 2,7% στά πρώτα 3.000 δολλάρια, πού κερδίζει Ενας Εργάτης τό χρόνο, καί καταβάλ-λεται άπό κάθε Εργοδότη μέ όκτώ ή περισσότερους άπασχο-λούμενους. "Οταν τό ποσοστό άπολύσεων μιάς έταιρείας αύ-

101

ξάνει, ό φόρος Επί τοϋ συνόλου τών μισθών μπορεί ν' αύξη-θεί άπό τό Κράτος ώς τό μάξιμουμ τών 2,7%" δμως στό μετα-ξύ ό μισθολογικός κατάλογος Ιχει χάσει σέ Εκταση καί ύ-πάρχουν λιγότεροι γιά νά φορολογηθούν. Δεδομένου δτι του-λάχιστον δύο τρίτα τέτοιων μισθολογικών έξόδων Επιρρίπτον-ται στό κοινό μέ τή μορφή ψηλότερων τιμών, τό σύστημα χρηματοδοτείται σέ τελευταία άνάλυση κατά κύριο λόγο άπό τούς εισοδηματίες μέ χαμηλά καί μέσα είσοδήματα.

Κάθε όμόσπονδη Πολιτεία Εχει τά δικά της άποθεματι-κά ταμεία καί αύτά δέν άποτελούν συνήθως μαζί οδτε τό Ενα δέκατο τών φορολογήσιμων Ετήσιων Εργατικών μισθών δ-λόκληρης τής χώρας. Τά ταμεία είναι τελείως άνεξάρτητα μεταξύ τους, καί τά άποθέματα πού συσσωρεύονται σέ μιά Πολιτεία δέν μπορούν νά ξοδευθούν γιά τούς άνέργους μιας άλλης Πολιτείας. Σέ μερικά μεταπολεμικά χρόνια τά Εξοδα τών ταμείων ύπήρξαν μεγαλύτερα άπό τά Εσοδά τους. 'Α-σφαλώς Ενα συνολικό Εθνικό άπόθεμα λιγότερο άπό 7 δι-σεκατομμύρια δολλάρια, δσο ήταν τό ποσό τό 1959, λίγα μό-νο θά συνεισέφερε σέ περίοδο ισχυρής άνεργείας σέ μιά Ε-θνική οικονομία, στήν ύποστήριξη τής άγοραστικής δύναμης τών Εργατών, τών όποίων οί μισθοί φυσιολογικά, δπως τό 1958, άποτελούν 257 δισεκατομμύρια δολλάρια. Ό Πενσυλ-βανία, τήν όποία άπό τό 1949 ώς τό 1958 δέν άπασχολούσ» παρά μιά έλαφρή άνεργία, εισέπραξε

κατόπιν τό 1958 κατά τήν πορεία τού Ετους Ενα δέκατο τών εργατικών της δυνάμεων Εμεινε χωρίς θέση, τό Ταμείο 'Α-ποθεμάτων τής Πενσυλβανίας παρά λίγο νά χρεωκοπήσει. Μονάχα Ενα όμοσπονδιακό δάνειο στά πλαίσια Ενός προγράμ-ματος Βοήθειας 'Ανάγκης τό διαφύλαξε άπ' αύτό.

Αύτό τό προσωρινό πρόγραμμα όμοσπονδιακών δανεί-ων, μέ τό όποιο οί όμόσπονδες Πολιτείες μπόρεσαν τό 1958 νά Επεκτείνουν τή διάρκεια χορήγησης Επιδόματος άπό τόν τότε μέσον δρο τών 26 σέ 39 Εβδομάδες, ήταν στό βάθος ά-ποτυχία, άφού οί περισσότερες Πολιτείες δέν φάνηκαν πρό-θυμες νά δημιουργήσουν νέα χρέη. Μόνο 17 Πολιτείες πή-

νια περισσότερα άπό δσα πλήρωσε

102

ρ αν μέρος σ' αύτό. Τό όμοσπονδιακά δάνεια δέν άλλαξαν τί-ποτα στή θεμελιακή άδυναμία τής οίχονομιχής δομής τού συστήματος Επιδομάτων —Εκτός Ισως άπό τδ δτι Επιβάρυναν μέ χρέη τά ταμεία —xal τδ προσωρινό σχέδιο τού 1961 εί-ναι, άν τδ χαλοεξετάσει κανείς, τδ ίδιο μέ τδ μέτρο τού 1958.

Τά σχέδια πρόσθετου έπιδόματος τών Εταιρειών, &ν καί είναι μιά μεγάλη βοήθεια γιά Ενα περιορισμένο άριθμό Ερ-γατών, πάσχουν συλλήβδην άπό τά Ελαττώματα τού κυβερ-νητικού προγράμματος καί Εκτός άπ' αύτό προσφέρουν μόνο τήν περιορισμένη ύποχρέωση άσφάλισης πού έγγυώνται οί Εταιρείες σέ παρόμοιες συμφωνίες. Στή σπουδαία μελέτη τού «Personal Income During Business Cycles» (1956) ό Daniel Cramer καταλήγει στό συμπέρασμα: «Κατά τή διάρ-κεια τής ύποχώρησης τής Επαγγελματικής άπασχόλησης τού 1948—49 τά Επιδόματα άνεργίας άποτελοΟσαν περίπου Ε-να πέμπτο τών άπωλειών στό σύνολο τών μισθολογικών κα-ταλόγων καί περίπου Ενα δγδοο τών άπωλειών στό διαθέ-σιμο εισόδημα, ύπολογισμένο χωρίς τό Επίδομα άνεργίας» (21). Μέ τόν ίδιο τρόπο τά Επιδόματα Ισοσκέλισαν στήν ύ-φεση τής άρχής τού 1958 μόνον Ενα πέμπτο περίπου τών άπωλειών στούς μισθολογικούς καταλόγους. Μιά τόσο μερι-κή Επιτυχία Ελάχιστα δικαιολογεί τήν Εμπιστοσύνη, πού πολ-λοί κοινωνιολόγοι τρέφουν γιά τό έπίδομα άνεργίας, γιά τό όποιο Ισχυρίζονται, πώς μπορεί νά προστατέψει τούς άνέρ-γους καί τήν κοινωνία άπό τΙς άναπόδραστες ταλαντεύσεις τοΟ οικονομικού κύκλου.

'Επαγγελματική καί οικονομική διάρθρωση.

Οί νεότερες θεωρίες γιά τήν ταξική δομή στήν 'Αμερική έγκαθιστούν δίκαια μιά στενή άιιοιβαία σχέση μεταξύ είσοδή-ματος. άπασχολήσεως καί γοήτρου. Μερικοί κοινωνιολόγοι ύποδήλωσαν, πώς τό ύποθετικά μεγεθυνόμενο εισόδημα τί)ο μεσαίας τάξης σημαίνει έπίσης Ενα αύξανόμενο γόητρο τής μεσαίας τάξης. ΠροτοΟ δμως Εξετάσουμε τήν άντίληψη, πώς

103

ή 'Αμερική είναι ή χώρα τής μεγάλης, Ενιαίας μεσαίας τά-ξης, πρέπει νά δοθεί άπάντηση σέ μιά σειρά σημαντικών Ερω-τημάτων: Ή οίκονομική θέση τής έργατικής τάξης σέ σχέ-ση μέ τή μεσαία τάξη Ιγινε καλύτερη τόν τελευταίο και-ρό; Άπό ποιές Επαγγελματικές όμάδες άποτελούνται τώρα οί κατώτερες είσοδηματικές τάξεις; Πόσο εύκίνητη είναι ή θέση μιάς μονάδας δαπανών στήν κατώτερη ή στήν άνώτε-ρη είσοδηματική τάξη, καί σέ ποιό βαθμό ή θέση της είναι Εκφραση τόσο μεταβλητών παραγόντων δπως ή ήλικία καί τό φύλο;

Καθένας, πού καταπιάνεται μέ τό νά έντοπίσει τήν ά-μερικανική μεσαία τάξη, θ' Αντιμετωπίσει δυσκολίες σ' αύ-τό, καί μάλιστα πρό πάντων έπειδή οί είσοδηματικές Ανι-σότητες, πού χωρίζουν τΙς τρεις κύριες τάξεις μισθοδοτού-μενων έργατών άπ' αύτήν, δέν Εγιναν μικρότερες στίς τελευ-ταίες τρεις δεκαετίες καί οί τρεις δμάδες δέν προσέγγισαν ούτε κατά Ενα βήμα σέ μιά συγκεχυμένη καί άμορφη μεσαία τάξη. Στό μεταξύ ol ύπάλληλοι περιέπεσαν σ* Ινα σχετικά χαμηλότερο είσοδηματικό Επίπεδο. Εκτός άπ* αύτό οί πρω-ταρχικές σχέσεις τών είσοδημάτων, δπως αύτές είναι δεδο-μένες γιά τά χωριστά έπαγγέλματα, δέν άλλαξαν ούσιωδώς. Παρόλο πού κάθε άλλο παρά δλοι ol μισθοδοτούμενοι Εργά-τες κέρδιζαν τό 1956 πάνω άπό 3.000 δολλάρια, 46% τών οίκογενειαρχών πού άνήκαν σ* έκείνη τήν είσοδηματική όμάδα, ήταν ύποεκπαιδευμένοι καί Ανεκπαίδευτοι Εργάτες ή βοηθητικοί Εργάτες (δπως ύπηρετικό προσωπικό, κομμω-τές καί πυροσβέστες).

Μιά σαφής Ανισότητα ύφίσταται στά είσοδήματα τών σπουδαιότερων Επαγγελματικών κατηγοριών, μιά Απότομη τούς μισθούς τών Ανεκπαίδευτων, τών βοηθητικών δυνΑμεων καί τών Αγρεργατών Απέναντι σ* Εκείνους τής τΑξης τών διευθυντών καί τών Ελεύθερων Επαγγελματιών, άλλά Επί-σης, άν συγκρίνει κανείς αύτά τά χαμηλά είσοδήματα μέ Εκείνο τών ε1δικευ|ΐένων έργατών (βλ. πίνακα VII ) .

104

ΠΙΝΑΚΑΣ VII

Σχετικό μέσο είσόδημα τών Επί κεφαλής μονάδων δα-πανών τό Ετος 1958, κατά κατηγορίες Επαγγελμάτων. (100=Είσόδημα έργατικών δυνάμεων πού άπασχολούνται στό γραφείο καί τό Εμπόριο).

Π η γ ή : Federal Reserve Bulletin, Ιούλιος 1959, σ. 714. Περίπου ένα δέκατο δλων τών μονάδων δαπανών διευ-θυνόταν άπό γυναίκες. Οί περισσότερες άπ' αύτές άνήκαν στήν όμάδα γραφείο - καί - έμπόριο ή στούς ύποεκπαιδευμέ-νους, γεγονός πού έπέφερε μιά συμπίεση τών έσόδων αύτών τών δμάδων.

Μέσα στήν τάξη τών μισθοδοτούμενων έργατών τά εί-σοδηματικά χάσματα μεταξύ τών άνεκπαίδευτων, ήμιεκπαι-δευμένων καί έκπαιδευμένων έργατών έμειναν άρκετά στα-θερά, ώστόσο καί οί τρεις όμάδες, μέ τήν ύποχώρηση τής άνεργίας άπό τό 1939, έχουν βελτιώσει σημαντικά τή θέση τους άπέναντι στις Εργατικές δυνάμεις πού άπασχολούνται στό γραφείο καί έμπόριο.

"Αν κατατάξει κανείς τά ειδικά έπαγγέλματα τών μι-σθοδοτούμενων έργατών, δπως ξυλουργοί καί συγκολλητές, κατά τήν ύπαγωγή τους σέ εισοδηματικά δέκατα, άνακα-λύπτει μιά σαφή σχέση μεταξύ εισοδηματικού δεκάτου καί

Άγρεργάτες 'Ανεκπαίδευτοι καί έκδουλευτικές δυνάμεις Ύποεκπαιδευμένοι Εργάτες Δυνάμεις γραφείου καί έμπορίου Ειδικευμένοι Εργάτες Αύτοδύναμοι Επιχειρηματίες 'Ελεύθερα έπαγγέλματα καί ήμιανεξάρτητοι Διοικητικές Εργατικές δυνάμεις

56 67 90

100 120 127 149 153

104

ά-ασχόλησης. Τό περισσότερα Εξειδικευμένα Επαγγέλματα τοποθετούνται στό τέταρτο καί στό πέμπτο είσοδηματικό δέκα-το —πολύ μακριά άπό τήν κορυφή, δμως βέβαια άκόμα στό πλουσιότερο μισό τού λαού. Οί περισσότεροι ύποεκπαιδευμέ-νοι βρίσκονται στό πέμπτο καί στό Εκτο εισοδηματικό δέκα-το ή περίπου στή μέση. Οί περισσότερες βοηθητικές δυνά-μεις ή άνεκπαίδευτοι βρίσκονται στό Εκτο, Εβδομο ή δγδοο είσοδηματικό δέκατο ή κοντά στό κατώτερο άκρο τής εισο-δηματικής κλίμακας. Αύτές οί διαπιστώσεις βασίζονται σ& μέσους δρους έπαγγελμάτων καί άφήνουν άπαρατήρητες ση-μαντικές άνισότητες μέσα σέ είδικά Επαγγέλματα, Εξ αι-τίας τών όποίων οί κατώτεροι καί άνώτεροι εισοδηματίες θά μπορούσαν νά ταξινομηθούν σέ διαφορετικά είσοδηματικά δέκατα. Οί άνισότητες Εχουν τήν μεγαλύτερη Εκταση σ' Ε-κείνα τά Εργατικά Επαγγέλματα, δπου ό βαθμός ύπηρεσίας καί οί γνώσεις —μέ μιά λέξη, ή ήλικία —είναι Εξαιρετικά άποφασιστικοί γιά τήν προσποριστικότητα.*

"Αν ταξινομήσει κανείς τά έπαγγέλματα, γιά τών ό-ποίων τά κέρδη Εχουμε στοιχεία άπό προηγούμενες περιό-δους, κατά είσοδηματικά δέκατα καί Ετη, τότε γίνεται σα-φές πόσο στάσιμη Εμεινε ή θέση τους άπό τό 1935 καί μετά. Τά έπαγγέλματα —κλειδιά παρέμειναν στά άνώτερα εί-σοδηματικά δέκατα. Στούς μισθοδοτούμενους Εργάτες ή θέ-ση, παρά τή συνδικαλιστική όργάνωση, τό πιό πολύ πού μπο-ρούμε νά πούμε είναι πώς άλλαξε άσήμαντα. Αύτό όφείλε-ται μαζί μέ τ* άλλα στό γεγονός πώς ή θέση στήν άγορά μιάς βιομηχανίας καί τής δυνατότητάς της ν' άφαιρέσει καί νά χορηγήσει αύξήσεις μισθών, Ελάχιστα έπηρεάστηκε άπό τή συνδικαλιστική συγκρότηση τών έργατών (22)'

Ή κινητικότητα τού είσοδήματος, στήν όποία ύπόκειται κάθε έργατική δύναμη μέσα σ' Ενα άρκετά προκαθορίσιμο βασικό σχήμα, είναι στίς περισσότερες περιπτώσεις συνάρ-τηση τής ήλικίας καί άπ' αύτή τήν άποψη θά τήν διαπραγ-ματευθούμε περισσότερο σ' αύτό τό κεφάλαιο. Λιγότερο συχνά

* Ό λ α τά στοιχεία στό παράρτημα.

106

έκφράζει μιά πληθωριστική άνοδο, πού ύψώνει τό εισόδη-μα ένός έργάτη μόνον άπό 2.900 δολλάρια, άς ποΟμε, σέ 3.050 δολλάρια καί τόν προωθεί μ* αύτό τόν τρόπο στήν Α-μέσως ψηλότερη εισοδηματική τάξη.

ΠΙΝΑΚΑΣ VIII

Κατάταξη τών Επαγγελμάτων κατά είσοδηματικά δέκατα*, άπό τό 1929 ώς τό 195223 (μέ βάση τό μέσο έτήσιο εισόδη-μα) Όμάδα έπαγγελμάτων 1929 1935-36 1949 1951 1952 Δικηγόροι 1 1 1 1 Γιατροί 1 1 1 1 'Οδοντογιατροί 2 + 1 1 1 Τακτικοί καθηγητές (μεγά-λο κρατικό Πανεπιστήμιο) 2+ 1 2+ Έκτακτοι καθηγητές (μεγά-λο κρατικό Πανεπιστήμιο) 2— 2+ 2— Κοσμήτορες καί πρυτάνεις** 1 1 1 1 Διδακτικό προσωπικό άνωτά-των σχολών** 3+ 1 2— 3+ Δημοδιδάσκαλοι 4 2— 3 4 Κοινωνικοί λειτουργοί 5 3 5— Υπουργοί 4 3 — 6 Νοσοκόμες 6— 6— 6 Μηχανικοί 1 1 2 'Εκπαιδευμένοι κ' ύποεκπαι-δευμένοι έργάτες κατά βιομη-χανικούς κλάδους:***

*Τά είσοδηματικά δέκατα είναι καταταγμένα κατά φθίνουσα σει-ρά: 1 Ισοδυναμεί μέ τό άνώτερο δέκατο, 10 μέ τό κατώτερο κλπ. Έ ν α + ή — σημαίνει τό άνώτερο ή κατώτερο τρίτο μέσα α' 6να είσοδηματικά δέκατο.

** Πόλεις μέ πάνω άπό 500 .000 κατοίκους. · · · Μέσος fipoc συνδυασμένων είσοδημάτων.

107

Αύτοκίνητα 6 5+ 5 Χημική βιομηχανία 7+ 5— 5 Μηχανές καί μηχανερ-γαλεϊα 6— "Επιπλα 7

5 5 γαλεϊα 6— "Επιπλα 7 6+ 7— Σίδηρος καί χάλυβας 5— 6+ 5— Χάρτης καί χαρτικά ύλικά 6 6+ 5—

'Ανεκπαίδευτοι έργάτες κατά βιομηχανικούς κλάδους:

Αύτοκίνητα 7 6+ 6+ Χημική βιομηχανία 7 7 + 6 Μηχανές καί μηχανουρ-γεία 8 7 6— "Επιπλα 8 — 8 8 Σίδηρος καί χάλυβας 7 8 6— Χάρτης καί χαρτικά ύλικά 8 8 + 6 —

Οί George Katona καί Janet Α. Ficher δείχνουν σέ μιά μελέτη πάνω σέ μιά δμάδα οίκογενειών καί μοναχικών προσώπων, πού διενεργήθηκε σέ διάστημα δύο χρόνων (1947 καί 1948), πώς περίπου δύο τρίτα τών μονάδων δαπα-νών πού άνήκαν στίς είσοδηματικές τάξεις 0—1000 δολ-λάρια καί 1000—2000 δολλάρια παρέμειναν στήν Ιδια τά-ξη. Τό ένα τρίτο πού έγινε κινητό, ώθήθηκε σχεδόν έξ ό-λοκλήρου στή γειτονική τάξη Πραγματικά πάνω άπό 90% τών οίκογενειών κάθε είσοδηματικής τάξης άπαντούσε στό τέλος τών δύο χρόνων στήν άρχική ή σέ μιά γειτονική εΐ-σοδηματική τάξη: 51% στήν Ιδια, 27% στήν άμέσως ψηλό-τερη καί 13% στήν εύρισκόμενη κάτω άπ' αύτή τάξη* 4% δλα κι δλα έκαναν Ινα άλμα κατά δύο ή περισσότερες τά-ξεις πιό ψηλά, ένώ 6% κατρακύλησαν δύο ή περισσότερες τάξεις χαμηλότερα (24). "Αν σκεφθεί κανείς, πώς οί τιμές τό 1948 ήταν κατά 8% ψηλότερες άπ' δ,τι τό 1947 καί έ-γιναν έκτβνεΐς Αναπροσαρμογές τών μισθών, τότε ή άλλαγήι

108

πρέπει να χαρακτηρισθεί έλάχιστη. Ό Simon Kuznets στή μελέτη του γιά τά άνώτερα 5% τών είσοδηματιών έφιστδ τήν προσοχή στό ότι τά μερίδια προσωπικών εισοδημάτων μέ-σα στήν κορυφαία όμάδα —τών όποίων ή προσωπική σύνθεση στό διάστημα τής Εκθεσης Εμεινε ή ίδια —-Ελαφρά μόνον άλ-λαξαν μέσα σέ δύο ή τρία χρόνια, κι έκεΐνα, πού ξέπεσαν άπό τά άνώτερα 5%, έμειναν κοντά στήν κορυφή (25).

Ή χειροτέρευση στήν οίκονομική θέση τών έργατικών δυνάμεων πού Απασχολούνται στό γραφείο καί έμπόριο, συ-νέβαλε σημαντικά στό νά μεγαλώσει τό μέγεθος τής φτώχιας άπό τό Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο καί μετά. Υπεύθυνη γι ' αύτή τήν δπισθοδρόμηση είναι ή καθυστέρηση τοΰ πραγμα-τικού είσοδήματος έργατικών δυνάμεων στό χονδρικό καί λιανικό έμπόριο, δπως καί ή παράλειψη τών δυνάμεων γρα-φείου καί Εμπορίου νά προσαρμοσθούν στόν πληθωρισμό μέ τήν υπογραφή μισθολογικών συμβάσεων. Έν τούτοις είναι πάντα πολύ λιγότερο Εκτεθειμένοι σέ Απώλειες χρημάτων άπ' δ,τι ot μισθοδοτούμενοι έργάτες.

Αύτή ή φθίνουσα τάση στό πραγματικό είσόδημά τών δυνάμεων γραφείου καί Εμπορίου άποκτδ σημασία άπό τό γε-γονός δτι τό ποσοστό τους στίς έργατικές δυνάμεις αύξά-νει: 10,5% τό 1910, 16,5% τό 1940 καί 19'7% τό 1955 (26) -'Από τό 1940 καί μετά δ άριθμός τών δυνάμεων γραφείου •καί έμπορίου αύξήθηκε περισσότερο άπό δυό φορές ταχύτε-ρα άπ' δ,τι έκεϊνος τών χειρωνάκτων έργατών, μιά έξέλιξη, πού θά γίνεται δλο καί δξύτερη κάτω άπό τήν έπίδραση τοΰ αύξανόμενου αυτοματισμού, τής έξάπλωσης τών διοικητικών λειτουργιών δπως καί τοΰ αύξανόμενου Αριθμού γυναικών, πού διατρέφουν μιά οικογένεια.

'Ηλικία καΙ είσόδημά.

Τή σχέση μεταξύ ηλικίας και είσοδήματος τήν διαπραγ-ματεύονται ot τελευταίες θεωρίες, ot σχετικές μέ τή δήθεν νέα κατανομή τού είσοδήματος, μόνο έπιφανειακά. Φυσικά «Ιναι γνωστό, πώς τό μέσο είσόδημά τών άτόμων Αρχίζει νά

109

Ελαττώνεται, δταν πατήσουν τά πενηνταπέντε, καί ύποχω-ρεί Ισχυρά στους έξηνταπεντάχρονους: τό 1957 58% τών μο-νάδων δαπανών, πού διευθύνονταν άπό άτομα ήλικίας πάνω άπό έξηνταπέντε, κέρδιζαν κάτω άπό 2.000 δολλάρια. Συχ-νά ή σχέση ήλικίας καί χαμηλού είσοδήματος συνδυάσθηκε περισσότερο μέ κοινωνικούς παρά μέ οίκονομικούς παρά-γοντες καί γι* αύτό τό λόγο δέν Εχει άποτελέσει θέμα σέ οι-κονομικές μελέτες. Στήν πραγματικότητα ή ούσία αύτής τής σχέσης είναι πολύ μπλεγμένη γιά νά μπορεί νά διαμελισθεΐ. Ωστόσο μέ τό στρώμα τών ήλικιωμένων άνθρώπων αύξάνει καί ή σημασία τους γιά τήν οικονομία. 01 κατώτερες εισο-δηματικές δμάδες Εμφανίζουν μιά Ισχυρή συγκέντρωση ή-λικιωμένων άνθρώπων —Ετσι τό 1957 Ενα τρίτο δλων τών μονάδων δαπανών τής τάξης άπό Ο—2.000 δολλάρια διευθυ-νόταν άπό άνθρώπους, πού ήταν έξηνταπέντε καί γεροντό-τεροι* τό 1948 ήταν 28% (27)' παρόλα αύτά στόν οίκονομι-κό προσχεδιασμό καί τήν κοινωνική πολιτική πρέπει νά λη-φθεί ύπ' δψη, πώς σέ ίδιο εισόδημα ή μονάδα δαπανών τών πάνω άπό 65 δέν ξοδεύει ή χρειάζεται λιγότερο άπ' δ,τι αύ-τή τών νεώτερων, Εστω κι άν ή πίεση νά περιορισθούν μπο-ρεί νά είναι μεγαλύτερη σ' αύτούς (28). Τό άξίω]ΐα περί άπόδοσης τής οικονομίας μας καθορίζει, δτι τό συγκριτικά μή παραγωγικό στρώμα τών ήλικιωμένων πρέπει στήν κα-τανάλωσή του νά συμμορφώνεται περισσότερο μέ τήν άπό-δοσή του, παρά μέ τΙς άνάγκες του. 01 περισσότεροι κοινω-νιολόγοι δέχονται αύτή τήν ήθική' υποθέτουν, πώς ή Ελάχι-στη οίκονομική άνάγκη τών ήλιωμένων άνθρώπων πρέπει άναγκαστικά νά είναι χαμηλότερη άπ' δ,τι σέ μιά νεότερη οίκογένεια.

Ή σχέση μεταξύ ήλικίας καί είσοδήματος είναι φανε-ρότερα άντιληπτή στόν όργανωμένο μισθοδοτούμενο Εργάτη. Μέ Εξαίρεση τήν άπόλυση Εργατικών δυνάμεων, μέ τήν όποία ή άρχαιότητα ύπηρεσίας του χάνει τή σημασία της, καί τίς αύξήσεις μισθών χάρη σέ ψηλότερη παραγωγικότητα, πού σέ πολλούς βιομηχανικούς κλάδους άμοίβεται, δ χώρος κίνη-σης τού είσοδήματός του καθορίζεται άπό τήν άπασχόλησή

110

του. Μέσα σ' αύτό τό χώρο όμως ή ήλικία έχει άποφασιστι-κή σημασία. Στά σαρανταπέντε του ό μέσος έργάτης πού έ-μεινε χωρίς θέση χρειάζεται περισσότερο χόπο γιά νά βρει μιά νέα θέση. Παρά τά χρόνια έργασίας του ό γεροντότερος έργάτης, μόλις δέν μπορεί πιά νά συμπορευθεί μέ τούς νεό-τερους, ύποχρεώνεται νά βρεί μιά χειρότερα πληρωμένη δου-λειά. Αύτό ισχύει ιδιαίτερα γιά άνεχπαίδευτους καί ύποεκπαι-δευμένους έργάτες.

Ή πρώτη καί μέ χαμηλό εΙσόδημα συνδεμένη φάση στήν έργατική ζωή, κατά τήν όποία ό άνθρωπος άποκτά τίς βασικές έπαγγελματικές γνώσεις του, είναι χαρακτηριστικό-τερη στούς έκπαιδευμένους έργάτες, τούς διευθυντές καί τούς ειδικούς. Στήν ήλικία άπό εικοσιπέντε ώς πενήντα ό μέσος έργάτης φθάνει κατόπιν στό άνώτατο εΐσόδημά του. Στό με-ταξύ διάστημα τά έξοδα γιά τήν οίκογένειά του έχουν αύξη-θεί: παιδιά πρέπει νά διατραφοϋν καί μακρόβια άντικείμε-να γιά τό νοικοκυριό ν' άγοραστούν. Ένώ τό εΙσόδημα τής οίκογένειάς του μπορεί ν' άνεβεί σέ σημαντικό βαθμό, ή κα-τά κεφαλή κατανάλωση μπορεί συγχρόνως νά πέσει (βλέπε τή μελέτη τού 1950, πού παρατίθεται στό παράρτημα). Γιά τήν αύξανόμενη οίκογένεια τής έργατικής τάξης, τής όποίας βέβαια τό εΙσόδημα περιορίζεται άκριβώς άπό τό είδος τής άπασχόλησης τού συντηρητή της, οί οίκονομικές συνέπειες αύτής τής παράλληλης έξέλιξης ήλικίας, είσοδήματος καί ύποχρεώσεων είναι Ιδιαίτερα πιεστικές. Στίς κατώτερες εί-σοδηματικές τάξεις πολλοί μεσήλικες, άκόμα κι άν τό εΐσόδη-μά τους είναι σημαντικά μεγαλύτερο, είναι έξ ίσου άπρο-στάτευτοι ένάντια στή φτώχεια δπως καί οί ήλικιωμένοι. Μέ τΙς οικογενειακές ύποχρεώσεις δμως έλαττώνεται καί τό εΙ-σόδημα. Κατά συνέπεια τά περισσότερα μέλη αύτών τών τά-ξεων δέν διαθέτουν ποτέ έπαρκές εΙσόδημα. (29)

Βλέπουμε λοιπόν, πώς γιά ένα διάστημα αύξανόμενη ήλικία Ισοδυναμεί μέ αύξανόμενο εΙσόδημα καί κατά συνέ-πεια μ' ένα άλμα πρός τά πάνω μέσα στά είσοδηματικά δέ-κατα. "Αν καί δέν ύπάρχουν γι* αύτό έκτενή στοιχεία, μπο-ρεί νά ύποθέσει κανείς, πώς στά άνώτερα είσοδηματικά δέ-

111

κατα Αντιπροσωπεύονται πολύ περισσότερες μονάδες δαπατ νών, τών όποίων οί κύριοι συντηρητές είναι μεταξύ τριαντα-πέντε καί πενηνταπέντε, παρά στά κατώτερα είσοδηματικά δέκατα. Αύτό συμβαίνει κατά τεκμήριο στά άνώτερα 6% τών μονάδων κατανάλωσης (30). Τό άποφασιστικό έρώτημα είναι: Σέ ποιό βαθμό ή κατανομή τών εισοδηματικών δεκάτων μέσα σέ μιά συγκεκριμένη κατηγορία ήκιλίας άποκλίνει άπό τή γενική κατανομή τών εισοδηματικών δεκάτων; "Αν καί τό σχετικό ύλικό δέν είναι τόσο πλήρες, δσο θά ήθελε κανείς, έπαρκεΐ ώστόσο γενικά γιά νά γίνουν γενικεύσεις συνδεμένες μέ όρισμένους δρους. Λεπτομερή στοιχεία ύπάρχουν γιά τήν κατανομή εισοδημάτων κατά δέκατα καί ήλικία γιά τά έτη 1935- 36 καί 1948 δπως καί γιά τόν δγκο τού εισοδήματος στήν κατανομή κατά ήλικία γιά τά μεταπολεμικά χρόνια (31). Κάνουν φανερές μέσα σέ κάθε κατηγορία ήλικίας Ισχυρές είσοδηματικές διαφορές (άν καί δχι τόσο πολύ στήν κατηγο-ρία τών δεκαοκτάχρονων ώς είκοσιπεντάχρονων) — άνισό-τητες, πού συμβαδίζουν μέ τό συνολικό ύπόδειγμα τού έθνι-κού είσοδήματος. Είναι φανερό τί σημαίνει αύτό: ή ένταξη μιάς μονάδας δαπανών σ* ένα είσοδηματικό δέκατο λίγο άλ-λάζει, άν άλλάζει καθόλου, μ έ σ α σ τ ή ν τ ά ξ η ή λ ι κ ί α ς τ η ς ' καθορίζεται σέ πρώτη γραμμή άπό τό έπάγγελμα. Μ* άλλα λόγια: στήν 'Αμερική, τήν παροι-μιώδη χώρα τών οικονομικών δυνατοτήτων, δπου καθένας μπορεί μέ τήν έργασία του νά φθάσει στήν κορυφή, ύπάρχει μικρή μόνον εισοδηματική κινητικότητα έξω άπό τόν κύκλο τού αύξανόμενου καί κατόπιν έλαττούμενου είσοδήματος, πού συνεπάγεται ή ήλικία. 'Αφού τά περισσότερα μέλη τής κατηγορίας τών έξηνταπεντάχρονων καί γεροντότερων άνή-κουν στούς εισοδηματίες μέ χαμηλό είσόδημα καί άποτελοΟν τό μεγαλύτερο μέρος τής τάξης μέ είσόδημα Ο—2.000 δολ-λάρια, είναι φανερό πώς ή μελλοντική φτώχεια στίς ΗΙΙΑ πρέπει νά ύπολογισθεί μέ βάση τίς αύξητικές τάσεις αύτής τής κατηγορίας. Τό τμήμα τού πληθυσμού τών πάνω άπό 65 άποτελούσε τό 1900 4,0%, τό 1930 6,3%, τό 1955 8,4% τού συνολικού πληθυσμού καί δπως προβλέπεται θ' άνέλθει

112

τό 1970 σέ 9,6% καί τό έτος 2.000 σέ 10,8%. Μεταξύ 1900 καί 1975 ό συνολικός πληθυσμός ύπολογίζεται πώς θ' αύ-ξηθεΐ κατά 176%, άλλά ή κατηγορία τών σαρανταπεντάχρο-νων — έξηνταπεντάχρονων καθ' ύπολογισμό κατά 315%, αύ-τή τών πάνω άπό 65 κατά 572%. Άπό τό 1960 ώς τό 1975 ό πληθυσμός τών δεκαοκτάχρονων — είκοσιπεντάχρονων ύ-πολογίζεται πώς έπίσης θ' αύξαθεϊ ταχύτερα άπ' δ,τι αύτός τών μεσηλίκων (32). Μέ βάση τήν ταχύτερη έπέκταση αύ-τών τών δύο όμάδων μέ χαμηλό είσόδημά στά άμέσως Επό-μενα χρόνια, μιά αύξηση τού φτωχού τμήματος τού πληθυ-σμού είναι πιθανή.

Είναι διαφωτιστικό νά έξετάσουμε τις πηγές, άπό τΙς όποιες προέρχεται τό πενιχρό εισόδημα τών πάνω άπό έξην-ταπέντε στις ΗΤΤΑ. Τό 1958 τό περισσότερο άπ' αύτό, δηλα-δή 35% τού συνολικού εισοδήματος, προερχόταν άπό τήν πληρωμή ίδιας δραστηριότητας. Πάνω άπό ενα τρίτο τών ήλικιωμένων άνδρών καί σχεδόν ένα δέκατο τών ήλικιω-μένων γυναικών έξακολουθούσαν ν' άπασχολοΰνται- οί πε-ρισσότεροι άπό τούς γεροντότερους άνδρες ήσαν πολύ άρρω-στοι ή πολύ εύθραυστοι γιά νά έργασθοΰν (33). Μόνον 22% τού συνολικού είσοδήματος τών ήλικιωμένων προερχόταν άπ* τήν κοινωνική άσφάλιση, στήν εύνοια τής όποιας δέν ύπα-γόταν ούτε τό Ενα τρίτο άπ' αύτούς. "Αλλα 7% άποτελοΰσε ή δημόσια άρωγή — μαζί μέ τήν κοινωνική άσφάλιση δλό-κληρη ή συμπαράσταση τού «κράτους τής εύημερίας!» Μόνο 14% αύτοΰ τού είσοδήματος άνάγονταν σέ προγράμματα συν-ταξιοδότησης γιά κρατικούς ύπαλλήλους, άπομάχους πολέ-μου, μέλη συνδικάτων κλπ. Τό ύπόλοιπο τού είσοδήματος τών γέρων άποτελεΐτο άπό φυσικά είδη, οικονομίες δπως καί τρόφιμα καί στέγη, γιά τά όποια φρόντιζαν παιδιά ή άλ-λοι συγγενείς (34).

Ή οικονομική θέση τών γέρων καί ό δευτερεύουσας σημασίας ρόλος, πού παίζει ή κοινωνική άσφάλιση γιά τίι συντήρησή τους, καταδείχνουν, πώς τά πολυδιαφημισμένα μέτρα τού «κράτους τής εύημερίας» είναι ταυτόχρονα άνε-παρκή καί άστοχα. Γιά τό μήνα Νοέμβριο 1960 πληρώθη-

8 113

καν κατά μέσο δρο μόνον 74,02 δολλάρια σέ Ασφάλεια γή-ρατος —πολύ λίγα άκόμα καί γιά νά διατηρήσουν τήν έ-πιφάνεια μόνον άπλών άναλογιών. ('Επί πλέον πάνω άπό ένα τέταρτο τών έργατικών δυνάμεων ούτε περιλήφθηκε κάν στήν εύνοια αύτοΰ τού συστήματος!) Μιά καί στίς άρχές τού 1958 27% τών μονάδων δαπανών, τών δποίων δ έπΐ κεφαλής ήταν πάνω άπό έξηνταπέντε, δέν είχαν καθόλου ρευστές καταθέσεις (καί άλλα 27% μόνο τέτοιες μεταξύ 1 καί 999 δολλαρίων), οί περισσότεροι γέροι μπορούσαν νά διαλέξουν μόνο μεταξύ ένός διορισμού, τής έξάρτησης άπό τά παιδιά τους ή τής πρόνοιας (35). "Ετσι ή ήλικία γιά τούς περισσότερους άνθρώπους Ισοδυναμεί μέ οίκονομική άπελ-πισία.

Ή άσφάλεια γήρατος καί ζωής στά πλαίσια τών κοι-νωνικών άσφαλίσεων έπρόκειτο άρχικά νά φέρει σέ Ισχύ στήν κοινωνία μας τή βικτωριανή άρετή τής άποματιευτικό-τητας. «Τό Κογκρέσσο διακήρυξε σαφώς, πώς ή άσφάλεια γήρατος καί ζωής όφείλει νά διατηρείται άπό ίδια μέσα καί άπό άποψη άσφολιστικών μαθηματικών νά είναι άπρόσβλη-τη», γράφει ή 'Υπηρεσία Κοινωνικών Άσφαλίσεων (36). Στά είκοσιτρία χρόνια ώς τό Νοέμβριο τού 1960 εισπράχθη-καν καί συσσωρεύθηκαν μέ τό σύστημα 83 δισεκατομμύρια δολλάρια, δμως μόνον 62 δισεκατομμύρια δολλάρια κατα-βλήθηκαν σέ παροχές καί δαπάνες (37). Καί μ' αύτό τόν τρόπο είναι έγγυημένο, πώς τό πρόγραμμα θά συντηρείται καί μελλοντικά άπό τόν ίδιο τόν έαυτό του, άν οί άναγκαστι-κές εισφορές στήν κοινωνική άσφάλιση άνεβοϋν σιγά-σιγά ώς τό 1969 σύμφωνα μέ τά προκείμενα σχέδια άπό τό ση-μερινό ποσοστό, πού άνέρχεται σέ 2,5%, σέ 4,5%. Παραπέ-ρα οί πληρωμές διαβαθμίζονται έτσι, πού οί είσοδηματίες μέ άνώτατα εισοδήματα άπολαμβάνουν ύψιστες παροχές, άν καί δέν έχουν νά πληρώσουν φόρους γιά τό είσόδημά τους άπό 4.800 δολλάρια καί πάνω. Γυναίκες ή άνδρες, πού με-τά τό 1950 κέρδιζαν γιά παράδειγμα 400 δολλάρια τό μή-να, θά παίρνουν άπό τά έξηνταπέντε τους μιά σύνταξη άπό 127 δολλάρια μηνιαία. "Οποιος κέρδιζε κατά μέσον δρο 200

114

δολλάρια, θά παίρνει 84 δολλάρια, μολονότι μέ τΙς άναγκα-στικές εισφορές — δπως δλοι οί Ενιαίοι φόροι όπισθοδρομι-χές — τό είσόδημά του Επιβαρυνόταν ισχυρότερα παρά αύ-τό τών εισοδηματιών μέ μέσα ή μεγάλα εισοδήματα, πού παίρνουν τήν άνώτατη σύνταξη. "Ετσι τό σύστημα διατηρεί τήν άνισότητα, πού ύπήρχε πρίν άπό τή συνταξιοδότηση, καί μετά.

Ό καινούργιος ρόλος τής γυναίκας.

"Ενα σημαντικό άλλά παραγνωρισμένο στοιχείο, πού έχει συμβάλει στήν αδξηση τής τάξης μέ χαμηλό είσόδη-μά καί τής φτώχειας στήν τελευταία δεκαετία, είναι ή σύμ-φωνα μέ τούς άριθμούς αδξηση τών οικογενειών, πού συν-τηρούνται άπό μιά γυναίκα. Άπό τό 1950 ώς τό 1957 ό άριθμός τών άμερικανικών οικογενειών αύξήθηκε κατά 11,3%, ό άριθμός δμως τών οικογενειών πού συντηρούνται άπό γυναίκες ήταν σχεδόν διπλάσιος. Τό 1935-36 3,6% δλων τών σπιτικών διευθύνονταν άπό γυναίκες* τό 1956 ήταν 8,5%, καί τό ποσοστό αύτό πιθανά θ' αύξηθεί σημαντικά στά Επόμενα δέκα χρόνια. Αύτή ή κοινωνική Εξέλιξη είχε οικο-νομικές Επιπτώσεις, πού δέν Εχουν ληφθεί άρκετά ύπ' δψη στήν Ερευνα τής φτώχειας καί τής κατανομής είσοδήματος.

Έ κύρια αιτία γι ' αύτή τήν τάση είναι φυσικά ή διά-λυση γάμων. Στά μέσα τής δεκαετίας τοϋ '50 σέ 4 γάμους άναλογοϋσε 1 διαζύγιο. Τό 1940 1,6% τών γυναικών ήσαν διαζευγμένες' τό 1956 ό άριθμός ήταν μιάμιση φορά ψηλό-τερος ή 2,4%. Στά τελευταία χρόνια σχεδόν τόσα ζευγάρια κατέφυγαν στό «διαζύγιο τοϋ μικροϋ άνδρα»—χωρισμός— δσα καί διαζεύθηκαν νόμιμα. "Ενας άλλος παράγοντας εί-ναι ή ισχυρή αύξηση τών έξώγαμων γεννήσεων: άπό 88.000, πού καταχωρήθηκαν τό 1938, σέ 205.000 τό Ετος 1958 (38).

Είναι φανερό, πώς τέτοιες Ενδοκοινωνικές έξελίξεις μπορούν νά Εκφρασθούν μέ οικονομικές Εννοιες. "Οπως είναι γνωστό, οί έργαζόμενες γυναίκες πληρώνονται γενικά χει-

115

ρότερα άπό τούς άνδρες. Πάνω άπδ 33% τών Εργαζομένων γυναικών άπασχολούνται στό γραφείο καI στδ έμπόριο. "Ε-να άλλο τρίτο έργάζονται σάν ύποεκπαιδευμένες ή σέ βοη-θητικά έπαγγέλματα καί είναι σέ μεγάλο βαθμό έκτεθειμέ-νες στήν άνεργία καί στή χαμηλή πληρωμή. Σήμερα μιά γυναίκα τής ίδιας Επαγγελματικής τάξης —τίς περισσότερες φορές καί μέ τήν ίδια έπίσης άπόδοση —κερδίζει μόνον ένα μέχρι δύο τρίτα αύτοΰ, πού παίρνει ένας άνδρας. Άπδ τό 1939 καί μετά οί αύξήσεις σέ δολλάρια τών μισθών τών γυναικών έχουν ύπολειφθεϊ σημαντικά άπό έκεΐνες τών άν-δρών (39). Τό 1939 γυναίκες συντηρούσαν 20% τών οίκο-γενειών καί μοναχικών προσώπων πού άνήκαν στό χαμη-λότερο είσοδηματικό πέμπτο' τό 1947 ήταν 30% καί τό 1956 35% (40).

Αρκετά μεγάλη προσοχή άφιερώνεται σήμερα στήν κοινωνική έπίπτωση μιάς άλλης τάσης, πού έπίσης μετα-φράζεται οικονομικά: τοΰ αύξανόμενου άριθμοΰ νεανικών γάμων καί τής συνυφασμένης μέ αύτούς ίδρυσης οικογενειών σέ μιά χρονική στιγμή, δπου τό εισόδημα είναι άκόμη χαμη-λό. Ή μ^ση τιμή τής ήλικίας γάμου έπεσε στούς άνδρες άπό 24,3 χρόνια τό 1940 σέ 22,3 χρόνια τό 1956. Στις γυναί-κες ot άντίστοιχοι άριθμοί άνέρχονταν σέ 21,5 καί 20,2 χρό-νια (41). Ot μεταβολές αύτές τοΰ ποσοστού διαζυγίων καί τής ήλικίας γάμου δπως καί ή γενική οίκονομική θέση τών γυναικών έχουν ισοσκελίσει τό αύξανόμενο εισόδημα, μέ τό όποιο πολλοί έργάτες μπόρεσαν νά έγκαταλείψουν τήν τάξη τών φτωχών.

T6noc. φυλή καί είσόδημα.

Υπάρχουν κι άλλοι σπουδαίοι καθοριστές τοΰ εισοδή-ματος, άν καί δέν πρέπει νά ξεχνά κανείς πώς ή άπασχόλη-ση καί ή ήλικία είναι ot δύο σπουδαιότεροι καί σταθερότε-ροι. "Ετσι όρισμένες είσοδηματικές ταλαντεύσεις παράγον-ται άπό όρισμένες τοπικές συνθήκες τού περιβάλλοντος. Ά -πό τό 1950 καί μετά ό πληθυσμός αύξήθηκε σέ μεγαλύτε-

116

ρο βαθμό στΙς βόρειες κεντρικές καί Ιδίως τΙς δυτικές Πο-λιτείες —περιοχές, των όποιων τό κατά κεφαλή εισόδημα πλησιάζει άρκετά στόν έθνικό μέσον δρο (42), — ενώ τό κα-τά κεφαλή είσόδημά άπό τό 1929 καί μετά αύξήθηκε σοτ φέστερα στίς νότιες πολιτείες, μολονότι έκεΐ βρίσκεται πάν-τοτε πολύ κάτω άκόμη άπό τόν έθνικό μέσον δρο. ΣτΙς ά-γροτικές περιοχές ό Νότος περιλαμβάνει 60% τών οικογενει-ών, πού κερδίζουν κάτω άπό 2.000 δολλάρια τό χρόνο, στίς μεγαλουπόλεις, τά προάστια καί τΙς κωμοπόλεις άντίθετα ot διαφορές μεταξύ τού Βορρά καί τής Δύσεως άπ' τή μιά με-ριά καί τού Νότου άπ' τήν άλλη δέν Εχουν μεγάλη βαρύτη-τα. Πραγματικά τό 1954 ό Νότος είχε Ινα μικρότερο πο-σοστό άστικών μονάδων κατανάλωσης στήν είσοδηματική τάξη τών 0—1000 δολλαρίων άπ' δ,τι ή Δύση (43).

Τό μικρό εισόδημα τών νέγρων είναι, δπως είναι γνω-στό, ενας σημαντικός παράγοντας στήν άνατομία τής φτώ-χειας στό Νότο καί στις ΗΠΑ συνολικά. 'Αναμφίβολα ή οι-κονομική θέση τών νέγρων βελτιώθηκε μεταξύ 1939 καί 1947 σέ σύγκριση μ' έκείνη τών λευκών. Τό 1947 τό μέ-σο Ετήσιο εισόδημα τών νέγρων άνδρών άνερχόταν σέ 54% Εκείνου τών λευκών" δέκα χρόνια άργότερα ό άριθμός βρι-σκόταν 1% ψηλότερα —δηλαδή οδσιαστικά καμιά άλλαγή. Καί παρά τήν πολυδιαφημισμένη άνοδική κίνηση στήν ά-πασχόληση τών νέγρων, πού θά Επρεπε βέβαια νά δδηγή-σει σέ ψηλότερα είσοδήματα, τό ποσοστό τών νέγρων άν-δρών πού άπασχολοΰνταν σάν άνεκπαίδευτοι έργάτες ή σέ βοηθητικά Επαγγέλματα, Ελαττώθηκε στά είκοσι χρόνια άπό τό 1940 ώς τό 1959 μόνον άπό 56 σΕ 52% (44). Είναι Ι-να παλιό Εμπειρικό γεγονός, πώς δ άριθμός τών νέγρων τών κατώτερων είσοδηματικών τάξεων, πού διαβιούν κάτω άπό φτωχές συνθήκες, είναι διπλάσιος άπό Εκείνο τών λευκών: Τό 1950 οί νέγροι, πού άντιπροσώπευαν 9,4% τού άστικοΰ πληθυσμού, Αποτελούσαν 15,8% τών άστικών μονάδων κα-τανάλωσης μέ 0—1000 δολλάρια καί 21,1% τών μονάδων μέ 1000—2000 δολλάρια. Τό 1964 <π1ς νότιες πολιτείες Ινα δέκατο τών οικογενειών φάρμας τής ύπαίθρου, σέ σύγ-

117

κρίση μέ ένα πέμπτο τών φάρμερς τής εισοδηματικής τάξης τών Ο-—ΙΟΟΟ δολλαρίων, άποτελεΐτο άπδ νέγρους (45). Στίς άρχές τοϋ 1958 τδ ποσοστό άνέργων στούς νέγρους ά-νερχόταν σέ 12% άπέναντι σέ 6% στούς λευκούς.

Τό νά βγάλει κανείς άπ' αύτά τά δεδομένα τό συμπέ-ρασμα, πώς ή εισοδηματική άνισότητα είναι σέ πρώτη γραμ-μή ένα φυλετικό πρόβλημα, θά ήταν ένα χονδροειδές λάθος. Ή συντριπτική πλειοψηφία τών κακοπληρωμένων άποτελεί-ται άπό λευκούς. Γιά τήν οικονομική τους θέση είναι ύ-πεύθυνοι παράγοντες, πού είναι πολύ πιό δύσκολο νά κατα-νικηθούν άπ' δ,τι ή φυλετική διάκριση. Τά πατροπαράδοτα συμφέροντα στήν εισοδηματική άνισότητα καί ή κοινωνική δομή, στήν δποία βρίσκει τό στήριγμά της ή άνισότητα, εί-ναι πιό ισχυρά άπό κάθε άντιπολίτευση, πού στρέφεται έ-νάντια σέ καλύτερες δυνατότητες έργασίας γιά τους νέ-γρους.

'Επίδομα πρόνοιας.

"Ενα μέτρο γιά τήν οικονομική πίεση άπό τήν οίκονο-μική πτώση τής δεκαετίας τού '30 καί μετά μπορεί νά τό δει κανείς στίς στατιστικές γιά τό έπίδομα πρόνοιας. Τό 1935-36 1,5 έκατομμύρια μοναχικά πρόσωπα καί 4,5 έκατομμύρια οίκογένειες — σέ πρόχειρο λογαριασμό 20 έκατομμύρια άνθρωποι — έπαιρναν κάποια μορφή επιδόματος, έντελώς άδιάφορο γιά πόσο διάστημα καί σέ τί ύψος (46). Μόνιμα άποταμένοι σέ έπίδομα πρόνοιας δέν ήταν πιθανά πάνω άπό 12 έκατομμύρια, μπορεί καί λι-γότεροι" αύτοί περιλάμβαναν ένα συμπαγή πυρήνα άπό στα-θερά φτωχούς δπως καί μιά μεγαλύτερη όμάδα άπό άνέργους πού ήσαν έτοιμοι καί Ικανοί γιά έργασία. Τό Φεβρουάριο τού 1958 έπαιρναν έπίδομα 6,6 έ"ατομμύρια άνθρωποι. Ή οικονομική ύφεση έντάθηκε, καί ό άριθμός άνέβηκε ώς τό Μάιο τού 1958 σέ 7,1 έκατομμύρια δπου ή προσαύξηση άποτελεΐτο σχεδόν άποκλειστικά άπό άνέργους, πού είχαν έξοφλήσει τό έπίδομα άνεργίας τους ή δέν μπορούσαν νά

118

πάρουν τέτοιο (47). Άπ ' δλους τούς άποδοχείς Επιδόματος πρόνοιας τό Φεβρουάριο, 2,5 Εκατομμύρια ήσαν πάνω άπό έξηνταπέντε χρόνων καί άνίκανοι νά ζήσουν άπό τή σύν-ταξη πού Επαιρναν άπό τΙς κοινωνικές άσφαλίσεις, και 400. 000 ήσαν Εντελώς ή μερικά άνίκανοι γιά Εργασία. "Αλλα 2,6 Εκατομμύρια Επαιρναν Επιχορήγηση γιά άνήλικα παι-διά (άπό τά όποϊα άντίθετα μέ μιά γενική γνώμη μόνον τό ενα πέμπτο ήσαν Εξώγαμα) (48). Οί ύπόλοιποι άποδοχεΐς Επιδόματος πρόνοιας ήσαν στήν πλειοψηφία τους άνεργοι. Ό άριθμός τών 6,6 Εκατομμυρίων άποδοχέων Επιδόματος τό Φεβρουάριο τού 1958 είναι σημαντικά μικρότερος άπό τά 20 Εκατομμύρια τού 1935-36, δμως ή διαφορά θά περιοριζό-ταν χωρίς άμφιβολία, άν συνυπολόγιζε κανείς δλα τά πρό-σωπα, πού κάποτε μιά φορά στά χρόνια 1957 ώς 58 Ελαβαν Επίδομα πρόνοιας.

Άπό τήν άρχή τής δεκαετίας τού '50 ή αύξηση τών περιπτώσεων Επιδόματος πρόνοιας μπορεί στήν πλειοψηφία της ν' άναχθεΐ στήν όφειλόμενη στήν ύφεση άνεργία. Τό Μίτσιγκαν γιά παράδειγμα, πού στήν ύφεση τού 1958 μα-στιζόταν ισχυρά άπό άνεργία, ύψωσε τΙς δαπάνες του σέ Ε-πιδόματα γιά τό 1958 στό διπλάσιο καί μισό τού 1957. Στό Ίλλινόις, τήν Πενσυλβανία, τό Κοννέκτικατ, τό Όχάϊο καί τή Νέα Υόρκη, τά γενικά Επιδόματα πρόνοιας αύξήθηκαν μέ τήν άνοδο τών άνέργων, πού είχαν καταναλώσει τό έπί-δομα άνεργίας τους ή δέν περιλαμβάνονταν σ' αύτό, στό δι-πλάσιο καί τριπλάσιο. Άκόμα καί άφού συνήλθε ή βιομη-χανική παραγωγή Ενας άνησυχητικά μεγάλος άριθμός ά-νέργων δέν έπαναπροσλήφθηκε (49). Οί έξυμνητές τής Ε-θνικής οικονομίας δέν παρατήρησαν, πώς ή «νησιδωτή φτώ-χεια» ύφίσταται έκτός άπό τή Δυτική Βιργινία καί σέ πο-λυάριθμες άκόμη άλλες Πολιτείες καί πώς τό Επίδομα πρό-νοιας μαζί μέ τήν ταπείνωση, πού είναι συνδεμένη μα-ζί του, Εξακολουθεί νά καθορίζει Ενα μεγάλο μέρος τής ση-μερινής οικονομικής εικόνας. Λίγοι μόνον άναλυτές τής ά-μερικανικής κοινωνικής τάξης Εχουν παραδεχθεί, πόσο μεγάλη σημασία Εχει ή Εξακολούθηση τής ύπαρξης τού Επι-δόματος πρόνοιας στά τελευταία χρόνια.

119

6. ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ.

Σέ ποιό μέγεθος αύτοί ot παράγοντες, πού όδηγοΰν στή φτώχεια, έχουν έξουδετερώσει τήν προσαύξηση στό πραγμα-τικό είσόδημα γιά πολλά έπαγγέλματα στήν 'Αμερική; Ή άπάντηση είναι άποφασιστικής σημασίας, γιατί θά καταστή-σει φανερό, σέ ποιό βαθμό ή άμερικανική οίκονομία μέ τήν μεγάλη της είσοδηματική άνισότητα έχει δημιουργήσει μιά· τάξη οίκογενειών καί μοναχικών προσώπων, πού ζοϋν σέ φτώχεια ή στό χείλος τοΰ ύπαρξιακοΰ μίνιμουμ.

Σέ μιά σειρά άπό κυβερνητικές μελέτες άναλύθηκαν τά έξοδα έκείνου τοΰ βιοτικοΰ έπιπέδου, πού έχει χαρακτηρι-σθεί ποικιλότροπα σάν «άμερικανικό», σάν «μίνιμουμ ύγεί-ας καί άνθρώπινης άξιοπρέπειας» καί σάν «βιοτική συντή-ρηση» —ή έκφραση, πού θά χρησιμοποιήσω- ή πιδ Αξιόπι-στη έγινε τό 1935 άπό τήν Works Progress Administration, καί αύτή μαζί μ' έκεΐνες τοΰ Υπουργείου 'Αγροτικής Οίκο-νομίας καί τοΰ National Resources Committee σχηματίζει τήν κύρια βάση γιά τούς ύπολογισμούς τών έξόδων γιά τή «βιο-τική συντήρηση», πού έξετέλεσε ή Υπηρεσία Στατιστικής 'Εργασίας μετά τόν πόλεμο.

Τά έξοδα διατήρησης στή ζωή συνθέτονται άπό τά πραγματικά έξοδα τής οίκογένειας, τροποποιούμενα άπό τόν συνυπολογισμό έκείνου, πού πρέπει νά δαπανήσει γιά μιά μίνιμουμ Ιατρική περίθαλψη. Δ έ ν είναι Ινα σχετικό ή μεταβλητό βιοτικό έπίπεδο δπως λ.χ. αύτό πού χρησιμοποι-ούν ot κοινωνικοί λειτουργοί, πού «όνομάζουν «ύποπρονομι-οΰχο» Ινα πρόσωπο, τοΰ όποίου τό βιοτικό έπίπεδο βρίσκε-ται κάτω άπό τόν μέσον δρο (1). Τό έπίπεδο, πού διαγράφει αύτός ό προϋπολογισμός, είναι Ινα «κατώφλι» ή «δριο». Ό «προϋπολογισμός αύτός»-—έξηγεί ή Υπηρεσία Στατιστικής Εργασίας, «δέν προσεγγίζει στό περιεχόμενο έκείνου, πού θά μπορούσε νά θεωρηθεί σάν Ικανοποιητικό άμερικανικό βιοτικό έπίπεδο, έπίσης τά Ιξοδά του δέν παρέχουν κανένα μέ-τρο γιά αύτά πού θάπρεπε νά ξοδεύουν οί οίκογένειες σ' αύ-

120

τή τή χώρα, γιά νά διάγουν μιά «ζωή άφθονίας». Σ' Ινα τέτοιο έξυψωμένο έπίπεδο «γίνονται καταθέσεις γιά τήν κα-τοπινή έκπαίδευση τών παιδιών καί τήν οικονομική έξασφά-λιση μέσω οικονομιών. Αύτές καί άλλες Επιθυμητές βελτιώ-σεις άπέναντι σ' Ινα έπίπεδο βιοτικής συντήρησης θ' άπαι-τοΟσαν έτήσια έξοδα, τών όποίων ή χρηματική άξία ύπερ-βαίνει σημαντικά τόν προϋπολογισμό πού χρησιμοποιείται σ' αύτή τήν Ιρευνα» (2).

Σέ μιά άλλη μελέτη ή Υπηρεσία λέει: «Αύτό τό βιοτικό έπίπεδο διαγράφει κυρίως Ινα δριο μέσα στήν κοινωνία μας. Χωρίζει τόν πληθυσμό σέ δυό δμάδες, άπό τΙς δποϊες Ικείντι μέ τή χειρότερη θέση άγωνίζεται γιά νά πετύχει μιά άπό φυσική άποψη ικανοποιητική ύπόσταση. Μόνο πάνω άπ' αύτή τήν διαχωριστική γραμμή οί άνθρωποι έχουν άρκετά γιά νά μπορούν νά θεωρήσουν τή ζωή τους κάτω άπό τό πρίσμα τής άξίας της» (3). Μιά τρίτη έκθεση αΰτής τής ύπηρεσίας συνεχίζει τή σκέψη: «Ή μελέτη αύτών τών στοι-χείων δείχνει, πώς στό κατώτερο άκρο τής εισοδηματικής κλίμακας οί διαφορές τών διαδοχικών είσοδηματικών Επι-πέδων ώς πρός τΙς άγορές, ύφίστανται βασικά στήν ποσότη-τα τών άγοραζόμενων είδών* στίς άνώτερες είσοδηματικές τάξεις οί διαφορές ύφίστανται άντίθετα στήν έκλογή ποιο-τικά καλύτερων καί Ακριβότερων είδών» (4). Ή μελέτη τής WPA ύπολόγισε κι Ινα «προϋπολογισμό άνάγκης», τού δποίου οί δαπάνες άνέρχονται σέ 70% τού προϋπολογισμού βιοτικής συντήρησης. Προειδοποίησε, πώς «άνθρωποι, πού είναι άναγκασμένοι νά ζήσουν γιά Ινα μακρό χρονικό διά-στημα άπό Ινα προϋπολογισμό άνάγκης, διακινδυνεύουν σο-βαρά τήν ύγεία τους» (5). Κάτω άπό αύτή τή γραμμή ή οικογένεια ή τό άτομο ζή φυσικά σέ φτώχεια* οί δαπάνες δέν

γίνονται κατά τούς κοινωνικούς κανόνες τής καλοπέρασης, άλλά άπό τήν έπιδίωξη τής αύτοσυντήρησης.

Ό προϋπολογισμός συντήρησης τής WPA, καταστρω-μένος τό 1935, είναι διαρθρωμένος σέ μεγάλη έκταση κατά μεμονωμένα είδη. Υπολογίσθηκε γιά μιά τετραμελή έργα-τική οικογένεια στήν περιοχή μιάς πόλης, βέβαια σ* Ινα τρό-

121

πο, ώστε τά έξοδα πού ύπολογίσθηκαν νά μπορούν νά έφαρ-μοσθούν καί σέ οίκογένειες άλλης τάξης μεγέθους. Γιά πα-ράδειγμα, μιά διμελής οίκογένεια χρειάζεται μόνον 65% τοΟ βασικού προϋπολογισμού, μιά τριμελής 84%, μιά πεν-ταμελής 115% καί μιά έξαμελής 129% (6). Σάν κατοικία έγινε δεκτό ένα νοικιασμένο διαμέρισμα 4 ή 5 δωματίων ή ένα νοικιασμένο σπίτι σέ άξιοπρεπή κατάσταση μέ άπο-χετευτικούς συλήνες, Ιδιωτική τουαλέττα, γκάζι καί ήλε-κτρικό ρεύμα. 'Εκτός γιά ένα μικρό άσφαλιστικό συμβό-λαιο δέν γίνονται οικονομίες.

Οί μεταπολεμικοί προϋπολογισμοί τής Υπηρεσίας Στα-τιστικής Εργασίας, πού ύπολογίζουν τά έξοδα «ένός κατάλ-ληλου βιοτικού έπιπέδου Ανταποκρινόμενου στό προπολεμι-κό έπίπεδο, πού κυριαρχούσε στίς μεγαλουπόλεις τών Ηνω-μένων Πολιτειών», στά περισσότερα κυριώδη είδη δέν είναι διαφορετικές (7). Ή οίκογένεια πηγαίνει σπανιότερα στόν κινηματογράφο, άγοράζει δμως περισσότερα περιοδικά. Ή μοναδική άλλαγή μέ βαρύτητα είναι ό συνυπολογισμός έ-νός έξι ώς έννιά χρόνων παλιού αύτσκινήτου γιά 74% τών οίκογενειών σέ πόλεις μέ 50.000 ώς 1,9 έκατομμύρια κα-τοίκους καί γιά 40% τών οίκογενειών σέ μεγαλύτερες πό-λεις. Καί στίς δυό περιπτώσεις ύπολογίζεται ή άγορά ένός νέου αύτοκινήτου κάθε 12 ώς 18 χρόνια. Τρία μέλη τής οι-κογένειας πηγαίνουν κάθε τρεις βδομάδες στόν κινηματογρά-φο, ένα κάθε δύο βδομάδες. Στό σπίτιδέν ύπάρχει τηλέφωνο, ώ-στόσο ή οικογένεια κάνει τρία πληρωμένα τηλεφωνήματα τή βδομάδα. 'Αγοράζει ένα βιβλίο τό χρόνο καί γράφει έβδο-μαδιαία ένα γράμμα. Ό πατέρας άγοράζει κάθε δύο χρόνια ένα χοντρό καί κάθε τρία χρόνια ένα έλαφρό μάλλινο κο-στούμι' ή γυναίκα του άποκτά κάθε δέκα χρόνια ένα ταγιέρ ή κάθε πέντε χρόνια ένα φουστάνι. Κάθε τρία ή τέσσερα χρόνια, πράγμα πού έξαρταται άπό τό χρόνο καί τήν άπό-σταση, ή οίκογένεια πηγαίνει σέ διακοπές έξω άπό τό χώ-ρο δπου δουλεύει. Τό 1950 ή οίκογένεια δαπάνησε 80 ώς 90 δολλάρια γιά δλα τά δυνατά έπιπλα, ήλεκτρικά είδη καί πλυντήρια. Φυσικά ή μητέρα καθαρίζει, μαγειρεύει καί πλέ-

122

νει μόνη της. Ή οίκογένεια τρώει Επανειλημμένα τή βδο-μάδα φτηνό, καί τΙς γιορτές άκριβό κρέας. 'Ολόκληρη ή οίκογένεια καταναλώνει Εβδομαδιαία δύο χωνιά παγωτό πρός 5 σέντς τό Ενα, Ενα ζαχαρωτό πρός 5 σέντς, δύο φιάλες σό-δα και μία φιάλη μπύρα. Δέν Εχει χρηματικά χρέη, άλλά Εκτός άπό μιά μικρή άσφάλεια ούτε οικονομίες (8).

Γιά τή διατήρηση τού Επιπέδου αύτού μιά τετραμελής οικογένεια χρειαζόταν κατά μέσον δρο 3.300 δολλάρια τό 1947, 3.717 δολλάρια τό 1950 καί 4.166 δολλάρια τό 1951 τόν τελευταίο χρόνο, πού Εγιναν Επίσημες άνακοινώσεις. Ό άριθμός μπορεί κατά συγχώνευση τών στοιχείων τής ΓΣΕ νά Ενταχθεί στόν ύψωμένο δείκτη βιοτικής συντήρησης, στήν τελευταία του Ενδειξη, αύτό δμως δέν είναι έντελώς Ικα-νοποιητικό. Ό προϋπολογισμός βιοτικής βασίζεται σέ μια κάπως διαφορετική βιοτική συντήρηση, και |«ά καθαρά οικονομική Εξίσωση θά τοποθετούσε πολύ χαμηλά τά γνή-σια Εξοδα Ενός άνάλογου τού 1961 κατά μερικές έκαντον-τάδες δολλάρια τουλάχιστον.

ΚαΙ άπό Ιδιωτική πλευρά Επίσης ύπάρχει μιά σειρά άπό Εκτιμήσεις τής βιοσυντήρησης· σάν ή άξιοπρεπέστερη Εχει άναδειχθε! αύτή τής 'Επιτροπής Heller στό Πανεπιστήμιο τής Καλιφόρνιας. Σύμφωνα μ' αύτό τόν προϋπολογισμό, στόν όποϊο περιέχονται δλα, δσα άγοράζουν ή κατέχουν 50% ή καί περισσότερα τών άμερικανικών οικογενειών, οί κάτοι-κοι πόλεων χρειάζονται Ενα είσόδημά, πού είναι κατά Ενα τέταρτο περίπου μεγαλύτερο άπό τό άπαραίτητο γιά τόν προ-ϋπολογισμό τής ΥΣΕ (9).

Εκτιμήσεις γιά τό ποσοστό τού πληθυσμού, πού ζού-σε σ' Ενα όρισμένο, όριζόμενο κάθε φορά άπό τό συγγραφέα, βιοτικό Επίπεδο, διεξάγονταν πρίν άπό τό 1935 χωρίς άξιό-πιστες στατιστικές. Ό Ν.Η. Cornish ύπολόγισε, πώς τό 1910 17% τών άμερικανών οίκογενειών είχαν τό «Επίπεδο τών πενήτων», 35% τού «ύπαρξιακού μίνιμιυμ» 44% τής «άνε-σης» καί 4% τής «πολυτέλειας» (10). Οί όρισμοί καί τά στοιχεία τοϋ Cornish ήταν στήν καλύτερη περίπτωση άπο-τέλεσμα ύπολογιστικών άκροβασιών. Δέκα χρόνια άργότερα

123

ό Charles S. Wyand, πού δρισε τό έπίπεδο τής «άνεσης·· σάν έκείνο τό σημείο, στό όποιο τά έξοδα τής οίκογένειας γιά «διάφορα» ύπερβαίνουν τό τέταρτο τού είσοδήματός της, ύπολόγισε, πώς τό 1929 μόνο 34% τών μή άγροτικών οι-κογενειών είχαν φθάσει αύτό τό έπίπεδο (11). Τό 'Ινστι-τούτο Brookings ύπολόγισε στόν καλύτερο ύπολογισμό γιά τό χρονικό διάστημα πριν άπό τό 1935, πώς τό 1929 42% τών μονάδων κατανάλωσης ζούσαν στό ή κάτω άπό τό «έ-πίπεδο ύπαρξης καί φτώχειας» καϊ άλλα 35% τουλάχιστο στό έπίπεδο τής «έλάχιστης άνεσης» (12).

Τό 1935-36 49% τών οίκογενειών καί μή συγγενικών προσώπων ζούσαν κάτω άπό τό έπίπεδο «βιοσυντήρησης» τής WPA καί 28% κάτω άπό τό έπίπεδο «άνάγκης», πού καθορίστηκε σέ 70% τοΰ έπιπέδου βιοσυντήρησης. Τό έπί-πεδο βιοσυντήρησης τοΰ 1935-36 δέν περιλάμβανε αύτοκί-νητο, ψυγείο, έγκατάσταση ύγραερίου, πλυντήριο καί μερι-κές μικρές συσκευές, δμως οί δαπάνες γι ' αύτά στόν προϋπο-λογισμό βιοτικής συντήρησης μετά τό Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είναι πολύ μικρές.

Οί έκτφ.'.'τεις α,ύτίς ν.ίΆζ άλλο παρά Ιδανικές είναι, ώ-στόσο χρειαζόμαστε είδικά στοιχεία, πού πρίν άπό τό 1939 δέν ύπήρχαν σέ καμιά μορφή, γιά νά ύπολογίσουμε τδ πο-σοστό οίκογενειών καί μή συγγενικών προσώπων, πού ζοΰν κάτω άπό δρισμένα έπίπεδα. Πάνω άπ' δλα χρειαζόμαστε ένα άκριβή καί σταθερό δρισμό γιά τή φτώχεια, τά έλάχι-στα έπίπεδα καί τΙς δαπάνες τους. Αύτό τόν έχουμε τώρα σέ χονδροειδή μορφή γιά τδ 1935-36 (ή μελέτη τής WPA) καί τά περισσότερα μεταπολεμικά χρόνια (οί προϋπολογι-σμοί τής ΓΣΕ). Πέρα άπ' αύτά χρειαζόμαστε λεπτομερείς πληροφορίες γιά τήν κατανομή τών μεγεθών οίγογενειών στίς διάφορες είσοδηματικές τάξεις, έτσι ώστε οί μονάδες έκείνες δαπανών, πού ζοΰν κάτω άπό τό έπίπεδο βιοσυντή-ρησης ή άνάγκης, νά μπορούν νά καθορισθούν σύμφωνα μέ τό μέγεθος τής οικογένειας. Τέτοια στοιχεία ύπάρχουν τώ-ρα. Αύτό σημαίνει πώς τώρα είναι σχετικά άπλό νά έξακρι-βώσουμε τό ποσοστό έκείνων τών άμερικανικών οίκογενειών

124

καί μοναχικών προσώπων, πού άπό τό 1947 ζούν κάτω άπό αύτό τό έπίπεδο.

Προτού ώστόσο μπορούμε νά κάνουμε μιά γενική άνά-λυση, πρέπει νά διασαφηνισθούν όρισμένες λεπτομέρειες. Τό έπίπεδο βιοσυντήρησης κοστίζει στήν έπαρχία λιγότερο, πρό παντός τό βαθμό στόν όποιο μέσα διατροφής σάν σέ είδος εισόδημα μπορούν νά προσπορισθούν ή νά άγορασθοΰν φθη-νότερα. "Οπως συμπεραίνεται άπό τά στοιχεία στό πρώτο κε-φάλαιο, οί άπολαβές σέ είδος τών άγοραστών Ιχουν χάσει πολύ σέ σημασία άπό τό Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο καί μετά. Αύτό έκφράζεται στό γεγονός, δτι τό έπίπεδο βιοσυν-τήρησης στόν τομέα τών πόλεων κόστιζε τό 1941 27% πε-ρισσότερο άπ' δ,τι στήν ύπαιθρο. Τό 1945 τά Ιξοδά του βρί-σκονταν πιά μόνο 18% ψηλότερα (13). Μπορεί νά ύποθέσει κανείς, πώς αύτή ή διαφορά τών τιμών θά ύποχωρήσει πα-ραπέρα στό μέλλον. Στά έξοδα ρουχισμού οί διαφορές μετα-ξύ άστικών καί άγροτικών οίκογενειών είναι σχετικά μι-κρές (14). Στούς έπόμενους υπολογισμούς δέν συνυπολο-γίζεται τό σέ είδος είσόδημά, δμως αύτό στίς φτωχές άστι-κές οικογένειες είναι σχετικά άσήμαντο. Σημαντικότερο εί-ναι, πώς χρέη ή έφικτή πίστωση τών κατώτερων είσοδημα-τικών όμάδων έμειναν έκτός ύπολογισμού. Δείχνεται μόνο τό βιοτικό έπίπεδο, πού είναι δυνατό στίς οίκογένειες καί μο-ναχικά πρόσωπα μέ βάση τό συνολικό χρηματικό τους εί-σόδημά. Τό άποτέλεσ|ΐα προσεγγίζει τά πραγματικά βιο-τικά έπίπεδα στήν 'Αμερική, δμως δέν τά άποδίδει άκριβώς.

Άπό τό 1947 καί μετά οί μισές άμερικανικές οικογέ-νειες καί μοναχικά πρόσωπα είχαν ένα είσόδημά, πού ή-ταν πολύ μικρό, γιά νά φθάσει ένα έπίπεδο συντήρησης' γιά ένα τρίτο τό είσόδημά δέν έπαρκούσε ούτε γιά ένα έπίπεδο άνάγκης. Τό φαινομενικά ύπόστροφο ποσοστό τών οίκογενει-ών καί μοναχικών προσώπων, πού μεταξύ 1951 καί 1957 δέν είχαν φθάσει αύτά τά έπίπεδα, έξηγεϊται άπό τό γεγονός δτι ή 'Υπηρεσία Στατιστικής 'Εργασίας Ιχει άναστείλει μετά τό 1951 τή σύνθεση ύπολογιστικών στοιχείων καί οί μονα-δικές διαθέσιμες στατιστικές είναι λιγότερο έκτενεΐς.

125

Τό τελικό συμπέρασμα, πού μπορεί νά έξαχθεΐ άπ* αύ-τούς τούς άριθμούς, είναι: Τ ά π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α μ ι £ ς σ χ ε τ ι κ ή ς π λ ή ρ ο υ ς Α π α σ χ ό λ η -σ η ς κ α ί έ ν ό ς φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ά α ύ ξ η μ έ -ν ο υ ε ι σ ο δ ή μ α τ ο ς έ χ ο υ ν κ α τ ά μ ε γ ά -λ ο μ έ ρ ο ς έ κ μ η δ ε ν ι σ θ ε ί ά π ό τ ή δ η -μ ι ο υ ρ γ ί α ν έ ω ν α ι τ ί ω ν φ τ ώ χ ε ι α ς κ α ί τ ή δ ι α ι ώ ν ι σ η έ ν ό ς σ η μ α ν τ ι -κ ο ύ μ έ ρ ο υ ς τ ώ ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ώ ν α ι τ ί ω ν . Αύτό τό Αποτέλεσμα μπορεί νά σημαίνει μό-νο, πώς φτώχεια καί σχεδόν φτώχεια έξακολουθούν νά ύ-πάρχουν μακρόπνοα. Πρό παντός χορηγεί στήν άμερικανική οίκονομία ένα πιστοποιητικό, δτι στή λύση τών θεμελιακών οίκονομικών καί κοινωνικών προβλημάτων τόσο τού παρόν-τος δσο καί τού μέλλοντος έχει Αποτύχει.

ΠΙΝΑΚΑΣ IX Ποσοστό τών Αμερικάνικων μονάδων δαπανών, τών ό-

ποίων τό εισόδημα δέν έπαρκεΐ γιά τό έπίπεδο «βιοσυντήρη-σης» καί τό «έπίπεδο άνάγκης» (15).

Πρόσωπα μέσα Κάτω Κάτω στή μονάδα άπό τό έπίπεδο άπό τό έπίπεδο

δαπανών βιοσυντήρησης άνάγκης

1947 1951 1957 1947 1951 1957 1 11,9 11,7 11,9 9,6 8,5 9,6 2 10,8 12,2 9,9 7,5 8,4 6,5 3 9,0 8,6 5,3 5,2 5,0 2,9 4 8,0 8,2 5,5 4,2 4,2 2,3 5 5,0 5,4 4,7 2,7 2,8 2,1 6 3,0 3,1 3,2 1,9 2,1 1,7 7 καί πάνω 3,5 3,2 3,5 2,4 2,4 2,4

Σύνολο τών μονάδων 51,2 52,4 44,0 33,5 33,4 27,5

126

Κάτω άπό τό έπίπεδο άνάγκης κυριαρχεί καθαρά φτώ-χεια. Μεταξύ έπιπέδου άνάγχης καί συντήρησης βρίσκεται μιά άσαφής περιοχή πού φθάνει άπό φτώχεια μέχρι πιεστι-κή άβεβαιότητα. Μοναχικά πρόσωπα (μιά όμάδα, στήν δ-ποία άπαντώνται πολλοί άνθρωποι στήν ήλικία τών έξην-ταπέντε έτών καί πάνω) άντιπροσωπεύονται σ' αύτούς τούς τομείς δυσανάλογα συχνά. ΚαΙ πάνω άπό δύο τρίτα δλων τών οικογενειών μέ εξι ή άκόμα περισσότερα μέλη έχουν βρεθεί άπό τό 1947 καί μετά κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρη-σης. 'Ανάμεσα στό μέγεθος τής οικογένειας καί τήν άδυνα-μία της νά κερδίσει ένα εισόδημα συντήρησης ή άνάγκης. ύφίσταται μιά άμεση συνάφεια: Μέ τό μέγεθος τής οίκογέ-νειας αύξάνει καί ή ύπαρξη άνεπαρκών έσόδων. "Ετσι τό 1951 τό εισόδημα 44% δλων τών διμελών οικογενειών έ-μεινε κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρησης' γιά τΙς οικογένειες μέ έπτά καί περισσότερα πρόσωπα τό ποσοστό ήταν 77%.

'Από τόν καιρό τής δημοσίευσης τού πίνακα IX στήν προσωρινή του μορφή έχουν γίνει κάμποσες άνεξάρτητες ά-ναλύσεις, πού ένισχύουν τά τελικά συμπεράσματά μου. Ή πρώτη συνοψίζει τά (μέχρι τώρα άδημοσίευτα) κύρια ά-ποτέλεσμα τής μελέτης γιά τή φτώχεια τό έτος 1949, πού είχε παρακινήσει ή ΔιΟπουργική 'Επιτροπή γιά χαμηλό ει-σόδημα τής Πολιτείας τής Νέας Υόρκης. Βασίζεται στόν «προϋπολογισμό έπιπέδου» τών δημόσιων καί Ιδιωτικών ύ-πηρεσιών εύημερίας, τού δποίου οί δαπάνες βρίσκονται κά-πως χαμηλότερα άπό έκεΐνες τού προϋπολογισμού τής ΥΣΕ. Έ μελέτη έξακρίβωσε, πώς—μετά τήν άναγκαία θεώρηση τοϋ μεγέθους τών οικογενειών — τό εισόδημα 30% τών οίκο-γενειών καί 50% τών μοναχικών προσώπων στήν Πολιτεία τής Νέας Υόρκης κινήθηκε τό 1949 κάτω άπό τόν προϋ-πολογισμό έπιπέδου (16). 'Αφού έκείνη τήν έποχή ή Νέα Υόρκη ήταν ή Πολιτεία μέ τό τέταρτο ψηλότερο κατά κε-φαλή εισόδημα, είναι έπιτρεπτό τό συμπέρασμα, πώς τό μέγεθος τής φτώχειας στίς περισσότερες άπό τίς σαραντα-τέσσερες άλλες όμόσπονδες Πολιτείες ήταν σημαντικά με-γαλύτερο.

127

Μιά Αλλη άνάλυση καταπιάσθηκε μέ γεροντότερα, έ-παφημένα στόν Ιδιο τόν έαυτό τους άνδρόγυνα καί Ανύπαν-τρους, γιά νΑ έξακριβώσει, τί ποσοστό Απ' αύτούς ζούσε κΑτω Από ένα «γενικό έπίπεδο», πού κατΑ κάποιο τρόπο μοιάζει μέ τό έπίπεδο άνάγκης, πού χρησιμοποιώ στή μελέτη μου. Σύμφωνα μ' αύτή τήν έκτίμηση πού έκαναν οί οίκονομολό-γοι Peter Ο. Steiner καί Robert Dorfman τό 1957, τό εΙ-σόδημα 45-50% τών Ανδρόγυνων, 52-58% τών μοναχικών Ανδρών καί 71-75% τών μοναχικών γυναικών βρισκόταν χ ά τ ω Απ' αύτό τό έπίπεδο.

Σέ μιά μελέτη γιά οίκογένειες μεγαλουπόλεων τών σχε-τικά άνθηρών περιοχών στό βόρειο κέντρο καί στά βορειοα-νατολικά τών ΗΤΤΑ, ή οικονομολόγος Eleanor Μ. Snyder φθάσει στό συμπέρασμα, πώς τό 1950 46,3% άπ' αύτές ζού-σαν σέ «χαμηλό οικονομικό έπίπεδο», πού δέν ήταν «έπαρκές» (17).

Στίς 94 γραφειακές, έμπορικές, κλαδικές, έκδουλευτικές καί ύπηρετικές δραστηριότητες, πού καταχώρησε μέ μ έ-σ ο έτήσιο εισόδημα ή 'Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Στατι-στικής, καταβάλλονταν τό 1939 σέ 63 περιπτώσεις λιγότερα άπό 1.333 δολλάρια, πού ήταν άπαραίτητα γιά τή δια-τήρηση ένός έπιπέδου βιοσυντήρησης τής ΥΣΕ γιά τέσσερα πρόσωπα, καί σέ 35 περιπτώσεις λιγότερα άπ' δσα ήταν ά-παραίτητα γιά τό έπίπεδο άνάγκης. Τό 1949 καταβάλλον-ταν γιά 84 άπ' αύτές τις 94 δραστηριότητες λιγότερα άπό τά άπαραίτητα γιά τό έπίπεδο βιοσυντήρησης 3.608 δολλά-ρια, καί γιά 55 λιγότερα άπό δσα θά ήταν άπαραίτητα γιά τό έπίπεδο άνάγκης γιά τέσσερα πρόσωπα (18).

Συναπασχόλησπ τής γυναίκας καί πίστωση.

Τό ποσοστό έργαζομένων παντρεμένων γυναικών άνέ-βηκε άπό 15% τό 1940 σέ 28% τό 1955' στό γεγονός αύτό μπορεί νά δει κανείς τόσο μιά αίτια γιά εύημερία, δσο κι ένα σημάδι γιά τήν ένδεια πού έπικρατεί στήν περίοδο τού πληθωρισμού (19). "Ολες οί ώς τώρα μελέτες πάνω στίς

128

κατηγορίες μονάδων δαπανών ή κατανάλωσης συμπεριλά|ΐβα-ναν τό είσόδημά τών παντρεμένων γυναικών στό όλικό εί-σόδημά. Οί περισσότερες Εργαζόμενες γυναίκες δέν κερ-δίζουν πολλά, δμως άρκετά, ώστε ή οίκογένεια νά άνέβει στήν είσοδηματική κλίμακα κατά μία ή δύο τάξεις. Τό 1956 μιά Εργαζόμενη γυναίκα στήν Αμερική κέρδιζε κατά μέ-σον δρο 1.300 δολλάρια' στήν είσοδηματική τάξη τών 4.000 —10.000 δολλαρίων βρίσκεται Ινα μεγαλύτερο ποσοστό οί-κογενειών, στίς όποίες έργάζεται καί ή γυναίκα, άπ' δ,τι σ' έκείνες, στίς όποιες δέν έργάζεται (20).

Πάνω άπό Ινα τρίτο τών έργαζομένων παντρεμένων γυ-ναικών ήσαν παντρεμένες μέ έκπαιδευμένους ή ύποεκπαιδευ-μένους Εργάτες, καί σ' αύτές τΙς τάξεις έμφανίζονται ol περισσότερες έργαζόμενες γυναίκες — πράγμα πού έξηγεί κατά μεγάλο μέρος τή δήθεν εύημερία τους (21). Χωρίς αύτή τή στρατιά έργαζομένων γυναικών θά ήταν μεγαλύ-τερος δ άριθμός τών οίκογενειών, πού ζούν κάτω άπό τά έπί-πεδα βιοσυντήρησης καί άνάγκης. Στά τέλη τού 1960 1 Ε-κατομμύριο γυναίκες, τών δποίων οί άνδρες ήσαν άνεργοι, ήσαν οί μόνοι συντηρητές τών οίκογεννειών τους. Στήν εί-σοδηματική τάξη πού είχε άπό 10.000 καί πάνω τό κατά κεφαλήν εισόδημα τών λιγοστών οίκογενειών χειρωνά-κτων έργατών ήταν λιγότερο άπό τό μισό έκείνου τών οί-κογενειών γραφειακών δυνάμεων καί ούτε Ινα τρίτο έκεί-νου τών γυναικών δσων βιοπορίζονταν αύτοδύναμα (22)' ό έπί κεφαλής τέτοιων έργατικών οίκογενειών δέν κέρδιζε ούτε τά μισά τού οικογενειακού εισοδήματος' τήν εύημερία τους τήν χρωστούσαν κατά μεγάλο μέρος στή συνεργασία γυ-ναίκας καί παιδιών.

Μιά άλλη, συνήθως άγνοημένη αίτία τής τελευταίας σχε-τικής εύημερίας είναι ή αύξηση τών «παραπασχολήσεων» —ή άσκηση μιας δεύτερης καί μάλιστα καί τρίτης δραστη-ριότητας. Άπό τούς άνδρες καί τίς μοναχικές γυναίκες, πού είχαν ήδη μιάν άπασχόλησ, τό 1958 4,8% ή πάνω άπό 3 Εκατομμύρια είχαν διπλή πηγή βιοπορισμού, Ενώ τό 1950 ήσαν μόνο 2,9%. Στό "Ακρον τοΰ 'Οχάιο, δπου τά Εργοστά-

9 129

σια έλαστικού έχουν άπδ τρεϊς δεκαετίες Ινα έξάωρο καθη-μερινό ώράριο, 50% τών έργατών έλαστικοΟ άκολουθοΟν δύο έπαγγέλματα· 10% άπδ αύτούς έχουν δύο όλοήμερες έργα-σίες στά έργοστάσια έλαστικού. "Αν καί ή άσκηση μιάς πατ ραπασχόλησης μπορεί νά είναι μιά αίτία γιά εύημερία, εί-ναι δχι λιγότερο καί μιά έκφραση δικαιολογημένου φόβου πολλών έργατών σέ μιά οίκονομία, πού άπειλεΐ μέ περιοδικές άπολύσεις καί τεχνολογική άνεργία (23).

Ή έπέκταση τού συστήματος τών δόσεων γιά τούς καταναλωτές είναι ένα άπό τά σπουδαιότερα κλειδιά γιά τήν κατανόηση τών βελτιώσεων, πού έπήλθαν στό βιοτικό έπί-πεδο τού λαού άπό τήν έποχή τού Δευτέρου παγκοσμίου πο-λέμου. Οί μή άκόμη έξοφλημένες πιστώσεις άποτελούσαν τό 1929 3,7%, τό 1935 4,5% καί τό 1947 3,5% τού συνο-λικού ιδιωτικού είσοδήματος' τό 1957 είχαν Ανεβεί στά 9,9% (24). Είναι βέβαιο, πώς οί δόσεις άπό τόν Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο καί μετά κατέστησαν δυνατό σ5 Ινα άγνω-στο, Αναμφίβολα σημαντικό τμήμα τού Αμερικανικού πληθυ-σμού Ινα έπαρκές βιοτικό έπίπεδο. "Ετσι, δπως χρησιμοποι-είται γενικά, ό έτήσιος δγκος τών άγορών μέ δόσεις ύπερβαί-νει τόν δγκο τών έξοφλήσεων. Τό χάσμα μεταξύ κατανάλω-σης καί έξόφλησης μπορεί νά τό θεωρήσει κανείς σάν μιά προσθήκη στό είσόδημα. "Ετσι ή Εκταση τών όφειλών μετά τΙς έξοφλήσεις άνερχόταν μόνο σέ 1,4% τοΟ Ιδιωτικού εΐ-σοδήματος τό 1952, 1,7% τό 1966, καί μόνον 0,6% τό 1947 —ένας μέσος δρος 1,1% γιά τό 1946-57. Τό 1935-36 τά ύ-πολείμματα αύτά σήμαιναν μιά προσαύξηση μόνο κατά 0,9%, δμως μόνον ένα στρογγυλευμένο πέμπτο τών οίκογενειών χρη-σιμοποιούσε τό σύστημα τών δόσεων, ένώ στή δεκαετία τού *60 αύτό γινόταν άπό τΙς μισές περίπου μονάδες δαπανών (25). 'Απ' αύτό βγαίνει, πώς στίς οικογένειες, πού έκαναν χρήση τους, οί άγορές μέ δόσεις άσήμαντα μόνον έπέδρα-σαν στήν οίκονομική θέση.

Ό έξάπλωση τών όφειλών άπό δόσεις βρίσκεται σέ στενή συνάφεια μέ τό είσόδημα. 'Ιδιαίτερα Εμφανίζονται στίς τάξεις, πού πλησιάζουν περισσότερο τό έπίπεδο βιοσυν-

130

τήρησης τής ΥΣΕ καί πού παίρνουν μέ μεγάλη έπίγνωση tic οίκονομικές τους άποφάσεις. Στίς άρχές τού 1960 είχαν δφει-λές Εξόφλησης δόσεων 25% τής τάξης μέ 0—2.000 δολλά-ρια, 60% έκείνης μέ 5.000 ώς 7.600 δολλάρια καί 46% έ-κείνης μέ 10.000 δολλάρια καί πάνω (26). "Οταν οί μο-νάδες δαπανών μέ χαμηλό είσόδημά Επωμίζονται όφειλές δόσεων, τότε πρέπει πιθανά νά χρησιμοποιήσουν Ενα σημαντι-κό τμήμα τού είσοδήματός τους —40% ή περισσότερα—γιά τίς καταβολές δόσεων. Στό κατά πολύ μεγαλύτερο μέρος τών μονάδων δαπανών, πού τό 1960 Επιβάρυναν 10 ώς 39% τού εϊσοδήματός τους μέ ύποχρεώσεις δόσεων, ύπερτερούσαν οί μεσαίες εισοδηματικές τάξεις (27).

"Αν πάρει κανείς ύπ* δψη του δλες τΙς μορφές όφειλών καταναλωτών —δόσεις, γεοκτησία, δάνεια, λογαριασμό πε-λατών κλπ — τότε γιά τΙς περισσότερες μονάδες δαπανών Εκτεταμένες ύποχρεώσεις είναι στήν ήμερησία διάταξη. Πιό πολύ χρεωμένο είναι τό κατώτερο είσοδηματικό δέκατο, πράγ-μα πού πρέπει νά άποδοθεί στό γεγονός δτι αύτό τό στρώμα τοϋ πληθυσμού είναι άναγκασμένο νά ζητήσει πιστώσεις, γιά νά μή χρεωκοπήσει. Τό 1939 καί τό 1950 τά συνολικά χρέη καταναλωτών άνέρχονταν σέ 32% τοΟ Ετήσιου ίδιωτικοϋ ει-σοδήματος" ώς τό 1959 δμως είχαν άνεβεΐ στά 51%. Στό κα-τώτερο δέκατο άνέρχονταν τό 1960 στό άπίστευτο ποσοστό 160% (28).

Τό σύστημα τών δόσεων, άν πάρει κανείς ύπ' δψη του τίς Εξοφλήσεις, μεγαλώνει τήν άγοραστική δύναμη τών 'Α-μερικανών συνολικά σέ σχετικά μικρό βαθμό. Τό αύξανόμενο ποσοστό στό Ιδιωτικό εισόδημα Εξασθενεί μονάχα τήν οικο-νομία, άφού καθίσταται δυνατό στόν κόσμο νά κάνουν Επι-χειρήσεις σέ βάρος Ενός μέλλοντος, πού είναι άβέβαιο. Τό μελλοντικό είσόδημά Επιβαρύνεται μέ μιάν ύποθήκη, πού τε-λικά θά δδηγήσει άναγκαστικά σ' Ενα περιορισμό τών Εξό-δων, Ενόσο τό πραγματικό είσόδημά δέν συνεχίζει ν* αύ-ξάνεται. "Ενας άπολυμένος ή διορισμένος σέ βραχυπρόθε-σμη Εργασία Εργάτης πρέπει νά περιστείλει τά τρέχοντα Εξο-οά του, γιά νά μπορέσει νά προσπορισθεϊ τΙς δόσεις γιά πε-

131

ραβμένες Αγορές. Κατά τήν δφεση τού πρώτου μισοϋ τοΟ 1958 ot 'Αμερικανοί περιόρισαν, δπως καί στίς Αρχές τοϋ 1954, σημαντικά τΙς νέες έπιχειρήσεις τους μέ δόσεις, έλάτ-τωσαν έτσι τΙς Αγορές καί τελικά τό ποσοστό Απασχόλησης. Ταυτόχρονα πΑρθηκαν πίσω λόγω μή πληρωμής σχεδόν τά διπλάσια καταναλωτικά Αγαθά Απ' δ,τι στό πρώτο μισό τοϋ 1957. Στήν δφεση τοϋ 1954 τά δάνεια χρηματιστικών Ε-ταιριών γιά έξόφληση καθυστερούμενων όφειλών άνέβηκαν σέ 33%, συγκρινόμενα μέ 10% τό 1945. Παρόμοια δάνεια όλοκληρώνουν φυσικά μόνο τίς πιθανότητες τοϋ καταναλω-τή νά έκτιμήσει σφαλερά τό μελλοντικό του εΙσόδημα.

Ή άστάθεια τών άγορών μέ δόσεις προέρχεται σέ πρώ-τη γρα|ΐμή άπό μεταβολές τοϋ πραγματικού είσοδήματος τών καταναλωτών, δχι άπό κεΟνσιανούς* κερδοσκοπικούς χειρι-σμούς μέ τόν τόκο" κι δπως έξήγησε δ Avram Kisselgow, ύ-πάρχει «μικρή προοπτική, κυκλικές μεταπτώσεις τών έξό-δων τών καταναλωτών νά μποροϋν νά έπηρεασθοϋν σημαντι-κά άπό μιάν άπλή μεταβολή τών πιστωτικών δρων» (29). Τό συμπέρασμα, στό όποιο φθάνει τό Federal Reserve Board στήν άγνοημένη μελέτη του τοϋ 1957, είναι βέβαια λιγό-τερο έπιφυλακτικό: «Οί μεγάλες κρίσεις πρίν άπό τό Δεύ-τερο παγκόσμιο πόλεμο χαρακτηρίζονταν άπό καθυστερή-σεις πληρωμών καί παρόμοιες δυσκολίες. Αύτό πού άρχισε σάν σχετικά άσήμαντο πρόβλημα τού οικονομικού Ισολο-γισμού, έξελισσόταν καμιά φορά σ' ένα πρόβλημα μέ πολυ-σχιδείς έπιπτώσεις μεγάλου βαθμού... 'Ακόμα κι άν ένα σχε-τικά μικρό μέρος τών όφειλετών δέν τηρούσε τις ύποχρεώ-σεις πληρωμών, τών δποίων τό μέσο μέγεθος ήταν μεγάλο καί οί ποικίλες έξασφαλίσεις μικρές, τά χρηματιστικά ιδρύ-ματα πρόρεσαν νά άνεβάσουν τούς πιστωτικούς τους δρους σέ τόσο έπαρκή βαθμό, ώστε δ δγκος νέων έπιχειρήσεων ύπέφερε πολλά άπ' αύτό. Μάλιστα δ δείκτης τής άπόσβεσης χρεών μπόρεσε νά κινηθεί έλικοειδώς. Οί έπιπτώσεις στόν

* ΤΖών Κέυνς (John Keynes). Ά γ γ λ ο ς ο ικονομολόγος (1883 · 1Θ4Θ) ( Σ . τ Μ ) .

132

χρεών μπόρεσε νά κινηθεί Ελικοειδώς. Ot Επιπτώσεις στόν κύκλο τών συγκυριών είναι όλοφΑνερες.... Τά περιθώ-ρια άσφάλισης Εξαρτώνται άπό τήν Ενεχυρική άξία τής Ιδιοκτησίας πού Ανήκε στούς καταναλωτές, άπό τή σταθερό-τητα ή άστάθεια τιμών.... τών ρευστών τους μέσων δπως καί τή σταθερότητα τοΰ είσοδήματός τους. "Ολες οί μορφές πί-στωσης.... Εχουν Ενα κοινό γνώρισμα: καθιστούν δυνατό στίς μεμονωμένες οικονομικές μονάδες, νά ξοδέψουν χρήματα Ε-κτός σειράς. "Ομως τό εισόδημα τοΰ όφειλέτη, εΓτε πρόκει-ται γιά φίρμα, εΓτε γιά Ενα καταναλωτή, πρέπει νά είναι μετά άρκετά μεγάλο, γιά νά καλύψει Εξοφλήσεις, άν δέν θέλει νά γίνει ύπερήμερος... Άκόμα κι άν ή άναλογία τού 1929 δέν Ισχύει πιά έντελώς, δέν θάπρεπε ν' άποκλεισθεΐ ή δυ-νατότητα νά συμβεί μιά δραστική καί έλικοειδώς αύξανόμε-νη άπόσβεση χρεών (30).

Τελικά συμπεράσματα.

Δεδομένου δτι σέ τελευταία άνάλυση ή κοινωνική κατά-σταση μοιάζει μέ τήν οικονομική θέση καί ot βασικές δια-φορές στήν οικονομική θέση τών έπαγγελματικών τάξεων ύφίστανται, δ ισχυρισμός τών Lipset, Riesman καί άλλων, δτι άπό οικονομική καί κοινωνική άποψη ή Αμερική έξε-λίσσεται σΕ μιά κοινωνία τής μέσης τάξης, λίγο Εμπειρικό ύ-πόβαθρο βρίσκει. Τά χάσματα, πού Ανοίγονται άνάμεσα στά είσοδήματα Ανεκπαίδευτων, ύποεκπαιδευμένων καί Εκπαι-δευμένων Εργατικών δυνάμεων, Εχουν μείνει άρκετά σταθε-ρά τουλάχιστον άπό τό 1939 ή φαινομενική βελτίωση (σέ σχέση μέ τίς έργατικές δυνΑμεις πού Απασχολούνται στό γρα-φείο καί έμπόριο) Αντικαθρεφτίζει πιό πολύ τήν οίκονομική χειροτέρευση τής τΑξης τών ύπαλλήλων σέ μιά πληθωριστι-κή οικονομία παρά τήν άνοδο τών χειρωνάκτων Εργατών-Ή σταθερότητα, μέ τήν δποία οί μισθοδοτούμενοι Εργάτες παρέμειναν στά διάφορα είσοδηματικά τους δέκατα, δείχνει, πώς φανοποιοί καί θυρωροί λόγου χάρη δέν άνεβαίνουν στήν οίκονομική Αφρόκρεμα. Τό πραγματικό είσόδημά πολλών

133

έργατών άνέβηκε μ' ένα παρόμοιο ρυθμό δπως στή δεκαετία του '20, πράγμα που πρέπει ν' άναχθεΐ κατά κύριο λόγο στούς καλύτερους οίκονομοκούς δρους μετά τό Δεύτερο παγ-κόσμιο πόλεμο. Πολλοί ώστόσο έξακολουθούν νά μή μπορούν νά πετύχουν ένα μέτριο βιοτικό έπίπεδο, καί πολλοί περιέρ-χονται δπως πρώτα σέ περιοδική άνεργία.

Οί σημαντικές μεγάλης έκτασης άλλαγές στήν κατά-ταξη τών έπαγγελμάτων διαδραματίζονται στήν τάξη τών γραφειακών καί έμπορικών δυνάμεων. Δύο τάσεις διαγρά-φονται: "Ενα αύξανόμενο τμήμα αύτής τής τάξης συσπει-ρώνεται οικονομικά σ' ένα χαμηλό είσοδηματικό έπίπεδο, κι αύτή ή τάξη άναπτύσσεται συνολικά ισχυρότερα άπ' δλες τις τάξεις (31). Σ' άντίθεση μ' αύτό πού ισχυρίζονται γε-νικά, ή έπέκτασή της δέν όδηγεΐ σέ μιάν άνάλογη άνάπτυ-ξη τής οικονομικής «μέσης τάξης», άλλά σέ μιά διόγκωση τών κατώτερων εισοδηματικών τάξεων. Αύτό τό δυναμικό άναπτυξιακό στοιχείο έχει τή βάση του σέ άλλες καινούρ-γιες αιτίες φτώχειας: γιά παράδειγμα στό άνερχόμενο πο-σοστό ήλικιωμένων άνθρώπων καί τόν αύξανόμενο άριθμό γυναικών, πού είναι ύπεύθυνες γιά ένα σπιτικό. Αύτές οί τάσεις μαζί μέ τις πάντοτε σημαντικές παραδοσιακές αιτίες τής φτώχειας — χαμηλούς μισθούς, άνεργία καί πολλά πα-ρόμοια — διατηρούν τό μέγεθος τής φτώχειας στις ΗΠΑ. Τά διατυμπανισμένα μέτρα τού «κράτους τής εύημερίας», Α-ποτελούμενα άπό φτωχικά κατώτατα δρια μισθών, πενιχρές συντάξεις γήρατος καί άνεπαρκή έπιδόματα άνεργίας, δέν μπόρεσαν ν' άντιτάξουν τίποτα τό ούσιαστικό στήν ένίσχυση καί μονιμότητα τής πίεσης τής φτώχειας. Οί φτωχοί μέ-νουν, κι ό άριθμός τους θ' αύξαθεΐ άκόμα στό άμεσο μέλ-λον. Ή στήν πλειοψηφία της εύπραγής κοινωνία τής μέσης τάξης δέν είναι παρά μιά εικόνα τών έπιθυμιών άποξενωμέ-νων Ακαδημαϊκών.

Οί νέες αιτίες φτώχειας είναι κατά τή φύση τους κοι-νωνικές καί στις έπιπτώσεις τους οικονομικές' είναι Ινα ση-μαντικό νέο σημείο στήν άμερικανική κοινωνική τάξη κι ένα βασικό πρόβλημα τής κοινωνικής πολιτικής. "Αν ή κα-

134

τανάλωση γιά κάποιους λόγους δέν συμβαδίζει πιά μέ τούς τεχνολογικούς νεωτερισμούς καί τήν παραγωγική Ικανότη-τα, τότε ή διαταραχή τών οίκονομικών κρίσεων, πού Εξα-πολύονται Ετσι, μπορεί νά ματαφυτευθεΐ σ' Ενα μεγάλο μέρος τού πληθυσμού, πού κοινωνικά είναι σχετικά «φυσιολογικό». Μερικοί βέβαια παρηγοριούνται μέ τήν άντίληψη, πώς—δ-πως ισχυρίζεται δ J.J. Spengler — ή φτώχεια «άνάγεται πρό παντός σέ αΙτίες πάϊ είναι άδύνατο ν' άρθούν». Ή γνώμη αύτή είναι άσφαλώς κατάλληλη γιά τήν Εκτίμηση τής οίκο-νομίας· άν μπορεί νά δεχθεί, πώς ot φτωχοί φταίνε γιά τή φτώχεια —ή τουλάχιστον δτι τό ύφιστά|ΐενο οίκονομικό σύ-στημα δέν εύθύνεται γι' αύτή —, τότε τά συντηρητικά συμ-περάσματα γιά τήν άνάλυση τής κοινωνίας καί τήν κοινω-νική πολιτική είναι καταφανέστατα. "Ομως αύτή ή πορεία σκέψης είναι λιγότερο εύκολη άπό δσο φαίνεται μϊ τήν πρώ-τη ματιά. Ό μακαρίτης Joseph Schumpeter Επέστησε τήν προσοχή στή σημασία, πού Εχει ή όρθολογικοποίηση δλόκλη-ρης τής ζωής σέ μιά καπιταλιστική οίκονομία γιά τόν Εξα-ναγκασμό σέ διάλυση τής οίκογένειας καί τών οίκονομικών άξιών της (32). Ή οίκονομικά χαμηλή κατάσταση τών νέ-γρων, δέν πρέπει νά τό παραβλέπει κανείς, θά μπορούσε νά μεταβληθεί ριζικά μέσα σέ σύντομο χρονικό διάστημα, άν μονάχα ot 2.000 άνθρωποι, ή δσοι τέλος πάντων είναι, πού Ελέγχουν τά μεγάλα άμερικανικά κονσέρν, Επιθυμού-σαν πραγματικά τέτοιες μεταβολές. Ό Εργάτης, πού σέ πε-ρίοδο άνεργίας Εγκαταλείπει τήν οίκογένειά του, μπορεί φυ-σικά νά είναι δαιμονισμένος' πιθανότερο είναι δμως, δτι δέν μπορεί νά τή θρέψει, καί αύτό είναι δπωσδήποτε έπίσης Εν νας παράγοντας μέ βαρύτητα. ΚαΙ ή άσχημη οίκονομική θέση τών ήλικιωμένων άντικαθρεφτίζει τήν άνικανότητα fi καί τήν κακή θέληση τοϋ κατεστημένου νά Εναρμονισθεί λογικά μέ τΙς |ΐεταβαλλόμενες συνθήκες, πράγμα πού γιά μιά μοντέρνα βιομηχανική κοινωνία, πού Εχει γιά στόχο της όρθολογικούς καί δημοκρατικούς σκοπούς, θάπρεπε νάναι αύτονόητο.

Γιά τούς φτωχούς πού ζούν κ ά τ ω άπό τό έπί-

135

πεδο βιοσυντήρησης δλες αύτές οί έρμηνείες δέν περιέχουν καμιά έλπίδα. Είναι ένα τρομερό γεγονός, δτι οί γέροι στή σημερινή 'Αμερική είναι ύποχρεωμένοι συνήθως νά τελειώ-σουν τή ζωή τους στήν κατάσταση οίκονομικής ένδειας τοΟ χειρότερου είδους. "Ολοι αύτοί, πού ζοΰν στό χείλος τής ά-θλιότητας, είναι άνίκανοι νά ξεπεράσουν τά δρια, πού έ-χουν χαραχθεί στήν ικανοποίηση άμεσων καί στοιχειωδών άναγκών. 'Εδώ κυριαρχεί μόνιμος φόβος γιά τήν οικονομική άνασφάλεια' έδώ ύπάρχουν οί ισχυρότερες άντιδράσεις καί έμπόδια, νά ξετυλιχθεί έλεύθερα ή άνθρώπινη ζωή καί συ-νείδηση.

136

7. ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ.

Ή εισοδηματική Ανισότητα δέν είναι κάτι Αφηρημένο-

έπηρεάζει δλους τούς τομείς τής ζωής τού πληθυσμού—τού φτωχού δσο καί τοΰ πλούσιου. Μεταφερμένη στήν κατανά-λωση, δημιουργεί μιά σαφή ταξική δομή, πού καθορίζει τόν τρόπο ζωής, τήν ικανοποίηση τών Αναγκών καί τΙς κοι-νωνικές καί Επαγγελματικές προοπτικές τών ξεχωριστών είσοδηματικών μονάδων —Αρχίζοντας Από τό δείπνο καί φθάνοντας μέχρι τό σχολείο, στό όποιο πηγαίνει ή δέν πη-γαίνει Ινα παιδί. Σέ πείσμα αύτών τών γεγονότων πολλοί κοινωνιολόγοι μιλούν γιά τήν σχετικά Αταξική κοινωνία τής 'Αμερικής καί φαντΑζονται, πώς ή κατανΑλωση καί τά σύμβολα τού οικονομικού συστήματος είναι σήμερα πιό δμοιό-μορφα κατανεμημένα Απ' δ,τι πρίν είκοσι χρόνια. «Ή σχε-τική ισότητα στήν κατανομή ένός τεράστιου έθνικοΰ είσο-δήματος σημαίνει, πώς οί ταξικές διαφορές είναι μάλλον μικρές παρά μεγάλες», γράφουν οί R. Bendix καί S.M. Lip-set. 1 Ή ισότητα αύτή Ιχει έπιτρέψει κατά τόν Gideon Sjoberg «σέ πολλούς Ανθρώπους, ιδιαίτερα έργΑτες βιομη-χανίας στήν πόλη, νά έπιτρέψουν στόν έαυτό τους σέ μεγα-λύτερη έκταση παρά ποτέ μιά «κατανάλωση κοινωνικής πε-ριωπής»2. «Δέν χρειάζεται νά καταφύγει κανείς στή φαν-τασία», ισχυρίζεται δ Kurt Mayer, «γιά ν' Αντιληφθεί, πώς ή καταναλωτική συμπεριφορά τής μέσης τάξης Αναπτύσσε-ται γρήγορα στούς χειρώνακτες έργΑτες καί δδηγεί σέ μιάν έξισορρόπηση τών τρόπων ζ ω ή ς » 3 .

Ή εΙκόνα αύτή μιάς σέ αύξανόμενο βαθμό έξισορρο-πημένης κατανάλωσης είναι ή κεντρική ιδέα στό έργο τού David Riesman «The Lonely Crowd». «Ζούμε σ' Ιναν «αΙώνα κατανάλωσης», δχι παραγωγής, κι αύτό, δπως φαί-νεται, γιά τό λόγο κυρίως, δτι τά «καταναλωτικά μέσα είναι πλατιά Εξαπλωμένα».

«Οί περισσότεροι άνθρωποι στή σημερινή 'Αμερική —

137

£ς ποΟμε δύο τρίτα «προνομιούχων» Απέναντι σέ ένα τρίτο «Αδικημένων»—μπορούν νΑ κάνουν νά έπιδράσουν στό χα-ρακτήρα τους δεδομένες άπ* τΙς καταστάσεις διαφορές λε-πτότερης ύφής άπ' δ,τι έκεΐνες, πού προκύπτουν άπό τΙς κα-θαρά οικονομικές σχέσεις τους μέ τά μέσα παραγωγής, καί νά τόν διαμορφώσουν Ανάλογα*. Οί ταξικές διαφορές, πι-στεύει ό Riesman, είναι πιθανά μάλλον διαφορές τής κατα-ναλωτικής συμπεριφοράς παρά άντικειμενικά σημεία τής κοινωνικής μας πραγματικότητας. 'Επειδή τά ψυχολογικά πλεονεκτήματα τής κατανάλωσης στήν κοινωνία τής άφθο-νίας, στήν όποία οί περισσότεροι μπορούν νά διπλασιάσουν τις δυνατότητές τους, έχουν ύποβιβασθεϊ, καταναλώνουμε κατά τήν άποψη τού Riesman «χωρίς νά προκαλούμε έν-τύπωση».

'Αλλ' άληθεύει δμως, πώς ή κατανάλωση είναι κατα-νεμημένη δμοιομορφότερα, Αφού αύτό, δπως έδειξα, δέν συμ-βαίνει ούτε κάν μέ τά εισοδήματα; 'Επιτρέπει τό ψηλότερο έπίπεδο τού πραγματικού μας είσοδήματος μέσα στά παλιά πλαίσια τής Ανισότητας στις περισσότερες εισοδηματικές τά-ξεις νά θεωρούν δικά τους τά κεντρικά σύμβολα ένός Ανυ-ψωμένου οικονομικού έπιπέδου καί τά προϊόντα τής Αφθο-νίας; (Μιά καί ή σχέση εισοδήματος καί οικονομιών στις Ανώτερες εισοδηματικές τάξεις δέν έχει άλλάξει αισθητά στις τελευταίες δεκαετίες, μπορούμε ν' Αποκλείσουμε τή δυ-νατότητα, δτι αύτή ή δμάδα έχει περικόψει τό ποσοστό τοΰ είσοδήματός της, πού δαπανάται γιά τήν κατανάλωση).

θά προσπαθήσω νά δώσω άπάντηση σ' αύτές τις έρω-τήσεις μέ βάση τήν δμοιογενή άνισότητα τής κατανάλωσης σέ μιά σειρά καθοριστικών τομέων τής ζωής. Σέ πρώτη και ίσως σπουδαιότερη θέση βρίσκεται ή άνώτερη παιδεία, μέ τήν όποία συνδέεται ή άξιοποίηση ταλέντων. Μεγάλη σημα-σία έχει έπίσης ή Ιατρική περίθαλψη, ή «κατανομή» τής ύγείας τού λαού' κατόπιν ή κατοικία, ένας θεμελιώδης δεί-κτης γιά εύημερία, καί τέλος τό αύτοκίνητο, πού είναι ένα έξαίρετο σύμβολο τού συστήματος στό όποϊο Αποτυπώνεται ή άντανάκλαση τού κοινωνικού γοήτρου· «Πολλοί άνθρωποι τής

138

ψηλής κοινωνίας», γράφει δ Talcott Parsons, «δδηγοϋν μιά Φόρντ ή Σεβρολέτ (καί μερικοί, πού δέ συγκαταλέγονται άκόμη στδ άνώτερο στρώμα, μιά Κάντιλλακ)...»

Παιδεία : 01 χαμένες γενιές.

Ή παιδεία δέν είναι ένα άπλδ καταναλωτικδ είδος είναι ή προΟπόθεση γιά τήν άνοδο άπό τή μιά τάξη στήν άλλη.

θά μπορούσε κανείς νά προβάλει τό έπιχείρημα, πώς στίς διαφορές στή μόρφωση δέν έκφράζεται ή άνισόίτητα τού εισοδήματος, άλλά ή άνιση «κατανομή» τών φυσικών χαρι-σμάτων στίς εισοδηματικές καί έπαγγελματικές τάξεις. "Αν ήταν έτσι, τότε ή κατανομή εισοδήματος θ' άναγόταν στήν «κατανομή» άτομικών ικανοτήτων καί έμφυτων ιδιοτήτων. Ό Joseph J. Spengler συνεχίζει παραπέρα αύτό τό συλλογισμό: «Σέ μιά κοινωνία, πού χαρακτηρίζεται άπό μιά σημαντική άνισότητα τών Ικανοτήτων καί μιά ψηλού βαθμού ειδίκευση τών πολύ έπαχθών άπασχολήσεων, οί θέσεις κι έπο]ΐένως καί τό εισόδημα κατανέμονται άνάλογα μέ τήν άπόδοση....»5. Μπορούμε νά έξετάσουμε τήν άλήθεια αύτού τού ισχυρισμού, έρευνώντας πόσο μεγάλο είναι τό μέτρο ά-χρησιμοποίητων ταλέντων, πού βρίσκονται αύτά, καί ποιά είναι ή σχέση πηλίκου εύφυίας καί έπαγγελματικής τάξης.

'Η έλλιπής μόρφωση παρουσιάζεται συνήθως σάν αί-τια χαμηλού είσοδήματος, δχι σάν συνέπειά του. Μιά καί καταχωρήθηκε μιά φορά σάν αιτία, άναγκάσθηκε πάντοτε νά ύφίσταται διαρκώς θυσίες γιά χάρη τής έρμηνείας, δτι ή κατανομή είσοδήματος βασίζεται σέ τελευταία άνάλυση σέ μιαν άνιση «κατανομή» τής εύφυίας. Βέβαιο είναι, πώς ή οι-κονομική κινητικότητα σέ μιά τεχνολογική κοινωνία, πού έξαρταται σέ μεγάλο βαθμό άπό τόν έμπειρογνώμονα μέ τήν τετράγωνη έπαγγελματική έκπαίδευση, δίνει τό μέτρο τής ισότητας τής μόρφωσης. Αύτό σημαίνει: μόνο τότε μπορού-με νά έκτιμήσουμε σωστά τήν άνισότητα στή σφαίρα τί)ς κατανάλωσης καί στή σχέση οικονομικής κινητικότητας καί

139

κατανομής είσοδήματος, δταν Εχουμε σαφή άντίληψη τοϋ άν οί δυνατότητες μόρφωσης είναι συγκεντρωμένες μέ τόν ί-διο τρόπο δπως καί τά εισοδήματα. Μέ τέστ εύφυίας σάν με-τρητική διαδικασία δέν μπορεί έδώ κανείς νά προχωρήσει παραπέρα, γιατί «τά τέστ εύφυίας δέν άποκαλύπτουν καθό-λου Εμφυτες ικανότητες»^.

"Αν δεχθούμε, πώς οί τιμές τού πηλίκου εύφυίας δί-νουν έν πάση περιπτώσει Εναν άξιόπιστο δείκτη γιά τήν ι-κανότητα ν' άξιοποιεΐ κανείς τή μόρφωση, τότε πρέπει νά συμπερασθεϊ άπ' αύτό, πώς ή κολλεγιακή μόρφωση —ή μέ έπιτυχία άξιοποιηση ένός βαθμού εύφυίας —είναι σέ πρώτη γραμμή Εκφραση τής εισοδηματικής τάξης. Υπολογίζεται, πώς τό άνώτερο τέταρτο τοϋ ταξινομημένου κατά τό βαθ-μό εύφυίας του πληθυσμού —πρόσωπα, τών δποίων ή τιμή τοϋ πηλίκου εύφυίας άνέρχεται σέ 110 καί περισσότερο — μπορεί ν' άποφοιτήσει μ' έπιτυχία άπ' τό κολλέγιο. Άπό αύτούς 40% περατώνουν τις σπουδές τους στό γυμνάσιο καί μετά πηγαίνουν στό κολλέγιο —δμως άλλα 20% δέν τε-λειώνουν ούτε τό γυμνάσιο. Άπό τά άνώτερα 16% τής κλί-μακας εύφυίας —τιμή πηλίκου εύφυίας 120 καί πάνω —μό-νον οί μισοί φοιτούν στό κολλέγιο καί μονάχα Ενα τρίτο άποφοιτούν άπό αύτό7.

Μικρή άμφιβολία ύπάρχει, πώς τά παιδιά τών μελών άνώτερων εισοδηματικών τάξεων άπολαμβάνουν τήν καλύ-τερη καί άκριβότερη έκπαίδευση. "Ενας είδικός τής οικονο-μίας έκπαίδευσης, δ Coleman R. Griffith, Εξήγησε τό 1951: «Οί πιό προικισμένοι νέοι άπό τις ψηλότερες Εργα-τοεισοδηματικές δμάδες Εχουν τέσσερες φορές περισσότερες προοπτικές νά φοιτήσουν σ' Ενα κολλέγιο, άπ' δ,τι οί πιό προικισμένοι νέοι τής κατώτερης δμάδας. "Αν δέν πάρει κανείς ύπ' δψη του τις διαφορές στά φυσικά χαρίσματα, οί προοπτικές είναι δέκα πρός μία γιά τά παιδιά τών Ψηλότε-ρων είσοδηματικών δμάδων®. Σέ παρόμοια άποτελέσματα κατέληξαν συμφωνώντας καί νεότερες Ερευνες.

Ή σημασία τοϋ οίκονομικοϋ παράγοντα παρουσιάζεται μέ έξαιρετική σαφήνεια σέ μιά Εκθεση άπό τό Ετος 1957 πά-

140

νω σέ Αποφοίτους τοΟ γυμνασίου μέ ψηλότατο πηλίκιο ευ-φυίας πού σκόπευαν νά πάνε στό κολλέγιο: Εκείνοι, πού πραγματικά πήγαν στό κολλέγιο, προέρχονταν άπό οικογέ-νειες μέ 1,9 παιδιά κατά μέσον δρο' οί άλλοι άπό οικογένειες μέ 2,8 παιδιά κατά μέσον δρο9. Τό Ετος 1955 18% τών οί-κογενειών είχαν 54% δλων τών παιδιών, καί γι* αύτές μιά κολλεγιακή έκπαίδευση είναι πιθανά έξω άπό κάθε συζή-τηση,άν δέν άνήκουν σέ μιαν άπό τΙς Ανώτερες είσοδηματικές τάξεις Ό. Τά φτωχότερα 66% τών μονάδων δαπανών (κάτω Από 4.000 έτήσιο είσόδημά) Αποτελούσαν τό 1952 μόνο 35% τών σπουδαστών κολλεγίων, τό Ανώτατο εισοδηματικό δέκατο Αντίθετα 31%. Τό φτωχότερο μισό τού λαού Αποτελούσε τό 1959 μόνο 15% τών σπουδαστών σέ Ιδιωτικά κολλέγια καί 30% σέ δημόσια κολλέγια. 'Αποφασιστικής σημασίας είναι εδώ ή ύποστήριξη τών σπουδαστών άπό τήν οίκογένεια' άνέρ-χεται σέ 60% περίπου τού σπουδαστικού είσοδήματος. 'Ερ-γατικές άπολαβές τών σπουδαστών άποτελοΰσαν μόνον ένα τέταρτο, ύποτροφίες μόνο 5% περίπου τού είσοδήματός τους

Ή γνοϊτη μας γιά τήν κατανομή τού πηλίκου ευφυίας κατά έπαγγελματικές όμάδες δπως καί γιά τήν έκταση Α-καλλιέργητων ικανοτήτων Επιτρέπει τό συμπέρασμα, πώς τά Αναξιοποίητα χαρίσματα Απαντούν πρό πάντων σέ παιδιά, πού οί πατεράδες τους Απασχολούνται μέ μιά κακοπληρωμέ-νη Εργασία. 'Από τήν όμάδα τών χειρωνάκτων έργατών τό μισό περίπου τών παιδιών βρίσκεται στό άνώτατο τέταρτο τής κλίμακας ευφυίας, πράγμα πού άνταποκρίνεται στό πο-σοστό τών οίκογενειών αύτών στό συνολικό Αριθμό τών παι-δ ι ώ ν ' 2 . Έν τούτοις μόνον 26% τών παιδιών τους, πού τελειώ-νουν τό γυμνάσιο, μεταπηδούν στό κολλέγιο καί μόνο 15% άποφοιτούν άπ' αύτό. Γιά τά παιδιά Ελεύθερων έπαγγελμα-τιών οί άντίστοιχοι Αριθμοί είναι 67% καί 40%' 3. Σύμφωνα μέ τήν Ερευνα τού Miner «τουλάχιστον 66,6% δλων τών έργατών» Εχουν «τήν πνευματική Ικανότητα γιά δραστηριό-τητες, πού βρίσκονται πάνω άπό τό Επίπεδο Εκείνων, πού άσκοΰν αύτή τή στιγμή»'*. Αύτό σημαίνει, πώς ή θέση, δτι

141

ή κατανομή είσοδήματος είναι έκφραση τής κατανομής εύ-φυΐας, δέν μπορεί να θεμελιωθεί σέ γεγονότα.

Είναι προφανές, πώς ένας πατέρας μέ 3.000 δολλάρια είσόδημα τό χρόνο δέν μπορεί νά βοηθήσει ουσιαστικά τό γιό του νά συμπληρώσει μιά πανεπιστημιακή έκπαίδευσή. "Αν ώστόσο ό γιός μπορεί νά φοιτήσει σέ μιά πολιτειακή ή κοινοτική σχολή στήν περιφέρειά του καί άναλάβει νά κερ-δίζει ό Γδιος τά έξοδα τής Εκπαίδευσης, όπότε πρέπει νά πε-ριορίση τό χρόνο του γιά τις σπουδές του καί νά τις παρατεί-νει Γσως σέ περισσότερο άπό τέσσερα χρόνια, τότε μπορεί νά φθάσει ώς τή βαθμίδα τού μπάτσελορ. Οί περισσότεροι φοιτητές άπό οικογένειες μέ χαμηλό εισόδημα άποκτοϋν τά διπλώματά τους μ* αύτό τό δυσάρεστο τρόπο. Βέβαια μιά τέ-τοια άρχική κατάσταση Αποκλείει στή συντριπτική πλειοψη-φία τών περιπτώσεων σπουδές στό πανεπιστήμιο ή σέ μιάν άνώτερη έπαγγελματική σχολή.

Ό μέσος σπουδαστής κολλεγίου άπό μιάν οικογένεια μέ 0—3.000 δολλάρια έτήσιο είσόδημα ξόδευε τό 1952 γιά τήν έκπαίδευσή του τά μισά άπ' δ,τι ό συσπουδαστής του πού προερχόταν άπό μιάν οικογένεια μέ 15.000 καί πα-ραπάνω δολλάρια'5. Αύτή ή διαφορά έβρισκε τήν έδραίωσή της στήν ποιότητα τής έ κ π α ί δ ε υ σ ή ς, δπου ή πρώ-της τάξης Επιφυλασσόταν στά παιδιά τής οικονομικής άφρό-κρεμας. Ό φοιτητής πού προέρχεται άπό οικογένεια μέ χα-μηλό είσόδημα είναι συνήθως Ενας άνθρωπος πού άπασχο-λείται ευκαιριακά μέ δουλειές τού ποδαριού καί ειδικεύεται πιό πολύ στήν παιδαγωγική ή στήν οικονομία έπιχειρήσεών, παρά στά νομικά, τήν Ιατρική ή liberal arts*· σπουδάζει πολύ περισσότερο σ' ένα κοινοτικό πανεπιστήμιο, παρά σ* Ενα κολλέγιο Ivy L e a g u e . ' 6 Τό 1948 γιά παράδειγμα ό «χωρίς ύποτροφία φοιτητής» στήν τελευταία τάξη τού Χάρ-βαρντ προερχόταν άπό σπίτι μ'ένα μεσαίο είσόδημα. πού ήταν σχεδόν πενταπλάσιο άπό τόν έθνικό μέσον δρο' 81%

* "Evac συνδυασμόο θεωρητικών, κοινωνικών καΙ φυσι-κών έπιστηυών ( Σ . τ . Μ . ) .

142

τής τάξης ήσαν γιοί έλεύθερων Επαγγελματιών ή κορυ-φαίων διευθυντών, άπέναντι σέ 6% μόνο γιών χειρωνάκτων έργατών.'7 Οί ύποτροφίες, πού ,άποτελούν μονάχα 5% τών συνολικών σπουδαστικών δαπανών, δέ σημαίνουν γιά κεΐ-νον, πού έπιθυμεί νά σπουδάσει καί προέρχεται άπό φτωχι-κές συνθήκες, πολύ περισσότερα άπό μιαν είκονική βοήθεια. "Αν δέν μπορεί νά καταβάλλει ό ίδιος τό μεγαλύτερο μέρος τών έξόδων του — ένα δλο καί δυσκολότερο τόλμημα, λαμ-βανομένου ύπ' δψη τού διπλασιασμού τών σπουδαστικών έ-ξόδων σέ Ιδιωτικές σχολές στήν τελευταία δεκαετία, — τότε ίσως δέν θά φοιτήσει στή σχολή, άν καί οί περισσότεροι ά-πόφοιτοι γυμνασίων μέ ψηλό δείκτη εύφυίας, πού δέν πηγαί-νουν στό κολλέγιο, θά τό έκαναν εύχαρίστως, άν ή έκπαί-δευσή τους χρηματοδοτείτοΐβ. Πολλές άπό τΙς ύφιστάμενες σπουδαστικές βοήθειες έξυπηρετοΰν παιδιά μελών τών με-σαίων καί ψηλότερων είσοδηματικών δμάδων — μιά άναγ-καστική συγκέντρωση, άφού άπό τή δεκαετία τού '20 τά πέντε Ιδιωτικά πανεπιστήμια έλαβαν σχεδόν τή μισή πε-ριουσία ιδρυμάτων. Μόνο 3% τών κολλεγίων έλεγχαν τό 1959 ένα τρίτο τού ποσού ύποτροφιών, καί ένα πέμπτο τών κολλεγίων συγκέντρωνε σχεδόν δύο τρίτα τού ποσού ύπο-τροφιών.

Στά έτη 1952 - 53 35% τών σπουδαστικών βοηθειών πήγαν σέ φοιτητές πού προέρχονταν άπό οίκογένειες μέ 5.000-10.000 δολλάρια εΙσόδημα καί 14% σέ φοιτητές τής τάξης μέ 11.000 καί πάνω ε Ι σ ό δ η μ α ' 9 . Τό 1957 γύρω στούς μισούς ύποψήφιους υποτρόφους σέ μιά μεγάλη όμάδα κολ-λεγίων προέρχονταν άπό τΙς οίκογένειες τών έλεύθερων Ε-παγγελματιών καί διευθυντών, καί μόνον Ενας στούς δέκα προερχόταν άπό τήν όμάδα μέ 0—3.000 δολλάρια έτήσιο ε ι σ ό δ η μ α 2 · } . Σ' αύτό τόν ύπολογισμό πρέπει νά πάρει κα-νείς ύπ* δψη του, πώς ή σπουδαστική βοήθεια δαπανάται κατά κύριο λόγο γιά τήν έκπαίδευση παιδιών έλεύθερων έ-παγγελματιών καί μελών τής μέσης τάξης τών διευθυντών· τών όποιων τό εΙσόδημα είναι χαμηλότερο, πράγμα δμως πού έλάχιστα συμβάλλει στήν ύψωση τής κινητικότητας με-

143

ταξύ τών Επαγγελματικών τάξεων. Αύτό Ισχύει Ιδιαίτερα γιά τήν άφρόκρεμα τών κολλεγίων. Τό 1969 δ μέσος ύπό-τροφος τριών σχολών Ivy League προερχόταν άπό σπίτι μ' ένα εισόδημα πάνω άπό 7.000 δολλάρια. Ό άρμόδιος έ-πΐ τών χορηγήσεων άντιπρόσωπος-διευθυντής τού Χάρβαρντ Richard G. King, δμολόγησε τό 1957: «Στόν άκραΐα άπορο φοιτητή παρέχεται συνήθως βοήθεια, έφόσον μπορεί νά Ελαττώνει τήν Ενδειά του μέ περιστασιακές άπασχολήσεις, ή είναι τόσο προικισμένος, δραστήριος καί Επιδέξιος, ώστε νά ξεπερνά σαφώς τούς συνυποψήφιους του. "Αν είναι μο-νάχα «πολύ καλός», τότε τού στέλνουμε Ενα πιστοποιητικό είσαγωγής, του άρνούμαστε μιά ύποτροφία, τόν άφήνουμε νά φοιτήσει στό τοπικό κολλέγιο καί νά πετύχει περισσότερο άπ' δ,τι ό πατέρας του, κι ύστερα περιμένουμε νά χορηγήσουμε στά παιδιά τ ο υ στήν Ε π ό μ ε ν η γενιά μιά μικρό-τερη ύποτροφία»21.

Υγεία καΙ είσόδημά.

Ή άνισότητα στήν ύγειονομική πρόνοια είναι ένα πρό-βλημα διαφορετικής τάξης μεγέθους άπό τήν άνισότητα στά περισσότερο φανερά σύμβολα τοϋ οίκονομικοΰ συστήματος. "Ενα αύτοκίνητο μπορεί νά προσδώσει γόητρο, δμως ή Ια-τρική περίθαλψη μπορεί νά Επιμηκύνει τή διάρκεια τής ζω-ής, νά Ελαττώσει τήν προσβλητότητα άπό άρρώστιες καί ν' άποφασίσει γιά ζωή καί γιά θάνατο. Ή σημασία της μπορεί νά Εκφραστεί πολύ άποσπασματικά καί άτελώς μόνο σέ στατιστική μορφή· γιατί πόνοι, έγκατάλειψη καί άθλιό-τητα δέν μπορούν νά καθοριστούν κάτω άπό τό πρίσμα κα-θαρής ποσοτικότητας.

Τό μέσο μέλος τής τάξης μέ 10.000 δολλάρια καί πά-νω εισόδημα ξοδεύει κατά κεφαλή τά διπλάσια γιά Ιατρική περίθαλψη άπό τό μέσο μέλος τών τάξεων μέ 0—4.000 δολ-λάρια. Ή διαφορά αύτή μεταβάλλεται άνάλογα μέ τό πόσο περισσότερα άπό τό είσόδημά της δαπανά σέ κάθε εισοδημα-τική τάξη ή όμάδα τών έξηνταπεντάρηδων καί γεροντότερων

144

γιά Ιατρική περίθαλψη. 'Ωστόσο μέσα σέ κάθε όμάδα ήλι-κίας οί άνισότητες στά έξοδα γιά Ιατρική περίθαλψη έχουν τΙς ρίζες τους Απόλυτα στό είσόδημα22· μπορεί νά τΙς δια-βάσει κανείς στόν άριθμό τών Ιατρικών Επισκέψεων δπως καί στή συχνότητα καί διάρκεια τών νοσηλευμένων Ασθενών. Μιά μελέτη πάνω στήν ύγειονομική κατάσταση στό Μίτσιγ-καν τό 1948 έδειξε, πώς 45% τών Ατόμων πού άνήκαν στήν τάξη μέ 0—1000 δολλάρια, σέ σύγκριση μέ 10% στήν τάξη μέ πάνω άπό 5.000 δολλάρια, είχαν άνοσήλευτα θετικά συμπτώματα άσθενειών23. Τό 1953 17% τών άτόμων τής τάξης μέ 0—2.000 δολλάρια, άπέναντι σέ 56% τής τάξης μέ πάνω άπό 7.500 δολλάρια, έπισκέφθηκαν δδοντογιατρό. Ή ποιότητα τής θεραπείας ήταν διαφορετική, άκριβώς δσο κι ή συχνότητα τών Επισκέψεων24.

Οί άσφάλειες άσθένειας Εχουν περιλάβει σήμερα πάνω άπό δύο τρίτα τού άμερικανικοΰ λαού, έν τούτοις τό 1959 δλες μαζί οί άσφάλειες άσθένειας άνέλαβαν μόνον 24% τών άτομικών έξόδων γιατρού τού λαού. Κι άκόμα κι αύτή ή άνεπαρκής άσφάλεια τό 1953 μόνο γιά 41% τής εισοδη-ματικής τάξης μέ 0—3.000 δολλάρια ήταν—-μέ κόπο—έφι-κτή, σέ σύγκριση μέ 80% στήν τάξη μέ 5.000 δολλάρια καί πάνω. Σχεδόν δύο τρίτα τών έξηνταπεντάρηδων καί γερον-τότερων δέν είχαν τό 1958 άσφάλεια έξόδων ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο υ 2 5 . Στίς οικογένειες μέ χαμηλότερο είσόδημά, πού είχαν συμβλη-θεί γιά μιά τέτοια άσφάλεια, μιά περιορισμένη Ασφαλιστική προστασία ήταν ό κανόνας. 'Αφού τά άτομικά χρέη για-τρού συγκεντρώνονται σ' ένα μικρό τμήμα τού πληθυσμού —τό 1953 11% τών οίκογενειών είχαν τό 43% αύτών τών χρεών —ή άνεπάρκεια τού συστήματος άσφαλίσεων άσθέ-νειας μέ τήν περιορισμένη του έγγύηση δέν θάπρεπε νά ξαφνιάζει κανένα. 'Ακόμα καί μιά έλαφρή Αρρώστια μπο-ρεί γιά τΙς περισσότερες άμερικανικές οίκογένειες νά σημαί-νει οίκονομική καταστροφή, Ιδιαίτερα δταν συνδέεται μέ άπώλεια άπολαβών. Τό 1953 7% τών Αμερικανικών οίκο-γενειών Εκαναν Εξοδα γιατρού σέ δψος περισσότερο Από 20% τού έτήσιου είσοδήματός τους' 2% σέ δψος περισσότερο Α-

10 145

πό 50% τοϋ έτήσιου είσοδήματός τους· 1% Εκανε Εξοδα, πού ήσαν ψηλότερα άπό τό Ετήσιο είσόδημά του26. Ή κοινωνικο-οικονομική Επίπτωση τέτοιων Εξόδων είναι τεράστια καί ά-φορά σχεδόν άποκλειστικά τίς οίκογένειες μέ χαμηλά καί μέσα εισοδήματα. Οί συνέπειες καταφαίνονται μεταξύ άλλων στήν πολλαπλασιασμένη Εμφάνιση άσθενειών σ' αύτές τίς είσο-δηματικές τάξεις.

Ή Ερευνα τής συχνότητας άσθενειών κατά είσοδηματι-κές τάξεις άπό τό Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο καί μετά δέν είναι συστηματική καί δέν φθάνει σέ έμβρίθεια καί έκταση τΙς μελέτες πάνω στή λαϊκή ύγεία τού 1928-31 καί 1935-36! Οί τελευταίες αύτές μελέτες είχαν όδηγήσει στό συμπέρα-σμα, πώς ύπάρχει συνάφεια μεταξύ πολύ χαμηλού είσοδήμα-τος καί πρόκλησης άσθενειών. Αύτό Γσχυε τόσο γιά μολυσματι-κές νόσους δπως ή φυματίωση καί παρόμοιες δσο καί γιά έκ-φυλιστικές νόσους, δπως παθήσεις τών στεφανιαίων άρτηριών καί τών νεφρών καθώς καί καρκίνος. Στά έτη 1935-36 π.χ. ή ά-νικανότητα γιά έργασία κατά κεφαλή σέ πέντε μή έξαρτώμενες άπό τό έπίδομα πρόνοιας είσοδηματικές τάξεις ήταν σαφώς χα-μηλότερη άπ' δ,τι στήν τάξη τών είσοδηματοληπτών. Σέ σύγκριση μέ τίς έμφανίσεις στήν τάξη μέ 3.000 καί παραπά-νω δολλάρια έτήσιο είσόδημα, παρουσιάζονταν στήν τάξη μέ λιγότερα άπό 1.000 δολλάρια 335% περισσότερα κατάγματα, 292% περισσότερο φυματίωση, 212% περισσότερο τύφλωση καί κώφωση, 102% περισσότερο ρευματισμοί, 48% περισσότε-ρο καρκίνος, 112% περισσότερο νευρικές καί διανοητικές πα-θήσεις καί 131% περισσότερο διαβήτης. Ή σχετική έμφά-νιση άσθενειών στήν δμάδα τών έπιδοματοληπτών ήταν ά-κόμα μεγαλύτερη. Μέσα στήν ίδια κατηγορία ήλικίας, άρρώ-στιες δλων τών είδών, πού όδηγοΰσαν σέ άνικανότητα γιά έργασία, ήσαν στά έτη 1928-31 δύο φορές συχνότερες στήν κατώτερη άπό τΙς είσοδηματικές τάξεις, πού δέν έπαιρναν έπίδομα, άπ' δ,τι στήν άνώτερη27.

Τά νεότερα στοιχεία είναι πολύ άνεπαρκή. Σέ μιά μελέ-τη πού Εγινε στό διάστημα 1949-1951 σχετικά μέ τό λευκό πληθυσμό τού Χιούστον, στό Τέξας, δ J.M. Ellis άνέλυσε

146

τό ποσοστό θνησιμότητας κατά όρισμένες άρρώστιες σέ πέντε βασικές είσοδηματικές τάξεις. Διαπίστωσε, πώς τό ποσοστό στήν κατώτερη τάξη ήταν έξαπλάσιο σέ σύγκριση μέ τήν άνώτερη γιά τή φυματίωση, ένα τρίτο μεγαλύτερο γιά τίς καρδιακές παθήσεις κι Ινα πέμπτο μεγαλύτερο γιά παθήσεις τών νεφρών. Τό 1960 μιά φίρμα φαρμακευτικών ειδών άνακοίνωσε, πώς άρρώστιες πού θάπρεπε νά είναι τυ-πικές γιά τούς πλούσιους, δπως έλκος τού στομάχου, ύπερβο-λικά ψηλή πίεση και άρτηριοσκλήρωση, άπαντούσαν πολύ συχνότερα σέ έργάτες παρά σέ διοικητικούς ύ π α λ λ ή λ ο υ ς 2 8 .

Εύτυχώς διαθέτουμε σημαντικά περισσότερες πληροφο-ρίες σ' δ,τι άφορα τό σημερινό συσχετισμό είσοδήματος καί διανοητικών άσθενειών. Ό Robert Ε. Clark διαπίστωσε τό 1949 στό βιβλίο του σχετικά μέ τΙς νευρολογικές κλινικές τού Σικάγου, πώς ειδικευμένοι έργάτες εισάγονται λόγω ψύχωσης σέ κλινικές πέντε φορές συχνότερα άπ' δ,τι έλεύ-θεροι έπαγγελματίες ή διευθυντές" ύποεκπαιδευμένοι έργάτες καί βοηθητικοί έργάτες μάλιστα έξι φορές. Οί August Β. Hollingshead καί Fredrick C. Redlich στή σημαντική Ιρευνά τους «Social Class and Mental Illness» (1958) τα-ξινομούν τή διάδοση ψυχόσεων κατά τίς πέντε τάξεις τού έργου τοΟ Lloyd Warner «Δείκτης τής κοινωνικής θέσης», στό όποιο τό εισόδημα είναι μιά σπουδαία συνιστώσα, άλ-λά καθόλου ή μοναδική. 'Ανακάλυψαν, πώς στό Νιού Χαίη-βεν, στό Κοννέκτικατ, τήν κοινότητα πού έπιλέχθηκε γιά τή μελέτη, τό ποσοστό τών νοσηλευμένων διανοητικών ά-σθενειών άνά 100.000 κατοίκους ήταν στήν τάξη V, τή φτωχότερη τάξη, τρεις φορές μεγαλύτερο παρά στίς τάξεις I καί ΙΓ ή θεραπεία τών ψυχοπαθών άπό τήν τάξη V ήταν πολύ χειρότερη καί φθηνότερη άπό έκείνη τών ψυχοπαθών άπό τίς τάξεις I καί II , στούς όποιους κόστιζε τρείς φο-ρές π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο 2 9 . Ή διαφορά στήν ιατρική θεραπεία τών πλουσίων καί τών φτωχών βρίσκεται στή διαφορά άνάμεσα στόν καναπέ τού ψυχαναλυτή καί τό σφυράκι γιά τά άντα<-νακλαστικά.

147

Κατοικία καί είσόδημά.

Άπό τά 55,3 Εκατομμύρια σπίτια πού ύπήρχαν στίς ΗΤΤΑ τό 1956, 12,6 Εκατομμύρια δέν άνταποκρίνονταν στούς κανονισμούς- άλλα 2 έκατομ|ΐύρια βρίσκονταν σέ μιά τόσο διεφθαρμένη γειτονιά, ώστε φάνηκαν άκατάλληλα γιά οικογένειες μέ παιδιά. Στις κατοικίες, πού ό Εξοπλισμός τους βρισκόταν κάτω άπό τό μέσον δρο, άνήκαν τά 14,8% (τό 1950 24,5%) δλων τών σπιτιών χωρίς άποχωρητήριο, τό 16,9% (τό 1950 26,8%) χωρίς μπανιέρα ή ντούς καί τά 9,4% χωρίς νερό στό σπίτι. Μόνο 5 Εκατομμύρια άπό αύτά ά-ξιζαν Επιδιόρθωση. Πολλά άπό τά μειονεκτικά σπίτια άνήκαν στά 6 Εκατομμύρια, πού κτίσθηκαν πρίν άπό τό 1900 καί χρησιμοποιούνταν άκόμα. Τά στοιχεία τοϋ 1960 Ελάχιστα πιό εύφρόσυνα είναι. Σύμφωνα |ΐέ προσωρινούς ύπολογισμούς 5,2% τών σπιτιών ήσαν «Ετοιμόρροπα» καί 14,4% «σέ κα-τάσταση φθοράς». 'Εκτός άπό τά Ετοιμόρροπα σπίτια σέ 13,6% τών στεγαστικών μονάδων Ελειπαν είτε ζεστό νερό, ιδιωτική τουαλέττα ή Ιδιωτικό μπάνιο, είτε τρεχούμενο νε-ρό. Συνολικά τό 1960 27% τών κατοικιών δέν Επαρκούσαν γιά τΙς μέσες άπαιτήσεις. Γιά νά παραμερισθούν τά άθλια οικήματα καί νά Εμποδισθεΐ ή άνέγερση νέων σλάμς, πρέπει ν' άνεγείρονται μεταξύ τού 1960 καί τού 1975 γύρω στά 2,3 Εκατομμύρια στεγαστικές μονάδες τό χρόνο —πολύ πε-ρισσότερες άπό δσες περιλαμβάνει δ σημερινός ρυθμός προ-σαύξησης τών 1,4 Εκατομμυρίων κατοικιών περίπου τό χρό-ν ο 3 0 .

Περίπου τό μισό τής εισοδηματικής τάξης, πού Εχει λι-γότερα άπό 2.000 δολλάρια, είχε τό 1956 δικό του σπίτι (σέ σύγκριση μέ 80% τών μονάδων δαπανών στό πλουσιό-

τερο είσοδηματικό πέμπτο). "Ενα δέκατο τών οικημάτων της ήσαν Ετοιμόρροπα, καί άπό άλλο Ενα τρίτο Ελειπε τρε-χούμενο νερό καί άποχωρητήριο. Γιά Ενοικιαστές μάλιστα μέ εισόδημα κάτω άπό 2.000 δολλάρια ή κατάσταση ήταν άκό-μα χειρότερη. Σχεδόν Ινα τέταρτο τών κατσικών τους ήσαν Ετοιμόρροπες, άλλο Ινα τρίτο δέν είχαν ούτε τις πιό άπαραί-

148

τητες βασικές έγκαταστάσεις. Πίνω άπό ένα τέταρτο τής τά-ξης μέ 2000—4000 δολλάρια εισόδημα ζοΰσε τό 1956 σέ τελείως έτοιμόρροπα ή άνεπαρκή σπίτια. Τό 1959 άπό τούς κατόχους ιδιόκτητου σπιτιού, πού άνήκαν στήν τάξη μέ μέ-χρι 3.000δολλάρια εισόδημα, μόνο 12% είχαν ένα σπίτι ά-ξίας περισσότερο άπό 15.000 δολλάρια, ένώ σ' έκείνους μέ πάνω άπό 7.500 δολλάρια εισόδημα ήσαν 60%31.

Ή μεγάλη πλειοψηφία τοΰ πληθυσμού δέν είναι σέ θέ-ση ν' άγοράσει ένα καινούργιο δικό της σπίτι. Ή μέση τιμή μιάς νέας κατοικίας άνερχόταν τό 1955 σέ 13.700 δολ-λάρια. "Αν ξεκινήσει κανείς άπό τή βάση, δτι τά Εξοδα τής στέγασης δέν θάπρεπε νά είναι ψηλότερα άπό τό Ενα πέμπτο τοΰ οικογενειακού είσοδήματος (ένώ στίς περισσότερες πε-ριπτώσεις περιλαμβάνουν Ενα τέταρτο ή καί Ενα τρίτο άπ* αύτό), τότε μόνον Ενα δέκατο δλων τών οίκογενειών θά ή-ταν σέ θέση ν' άγοράσει καί νά συντηρήσει ενα τέτοιο σπί-τι. Μολονότι πολλές άμερικανικές οικογένειες βυθίσθηκαν στά χρέη γιά ν' άγοράσουν Ενα καινούργιο σπίτι, λίγες σχετικά άπ' αύτές κερδίζουν κάτω άπό 5.000 δολλάρια τό χρόνο32. Πολλές οίκογένειες, πού μετά τόν τελευταίο πό-λεμο διακινδύνευσαν τήν άγορά ένός νέου σπιτιού μέ πίστω-ση, μόνον ή ύποτίμηση τού νομίσματος τις Εσωσε άπό άναγ-καστική έκτέλεση.

'Από τό 1937 ώς τό 1953 κατεδαφίσθηκαν μόνο 200. 000 κατοικίες τύπου «σλάμ» —Ενα κλάσμα τοΰ δλου. Οί διωγμένοι κάτοικοι τοΰ σλαμ άναγκάσθηκαν στήν πλειοψη-φία τους ν' άναζητήσουν Ενα καινούργιο κατάλυμα, καί μόνο μιά μειοψηφία έπέστρεψε στήν άνοικοδομημένη συνοικία. Σέ πολλές περιπτώσεις — γιά τις όποιες τό "Ηστ Σάιντ τής Νέας 'Υόρκης καί τό Γουέστ Έντ τής Βοστώνης είναι δύο μόνο παραδείγματα— τούς ώθησαν σέ άλλα σλάμς, γιά νά κάνουν θέση στίς μεσαίες καί άνώτερες εισοδηματικές όμάδες, πού θά έγκατασταθούν στις νέες, άκριβότερες κατοικίες στήν πα-λιά περιοχή. «Έχουν περάσει σχεδόν είκοσι χρόνια τώρα, άπό τότε πού δημιουργήθηκε τό δημόσιο στεγαστικό πρό-γραμμα», παρατήρησε δ Charles Abrams, Ενας διοικητικός

149

Εμπειρογνώμονας στό πεδίο τής στέγης, τό 1955. « Ά ν θά-πρεπε νά συνοψίσω τΙς σπουδαιότερες πολιτικές διαπιστώ-σεις, πού άποκόμισα κατά τήν άπασχόλησή μου μ' αύτό, τό-τε θάπρεπε νά πώ, πώς κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, δταν βρούν μιά φορά τήν έπιδοκιμασία τής κοινής γνώμης, μπο-ρούν στά συνθή|ΐατα καί στά σύμβολά τους νά έκφυλισθούν σέ έργαλεϊα τής κυρίαρχης τάξης, νά έξυπηρετήσουν μιά μειοψηφία καί συχνά νά ματαιώσουν τήν έπίτευξη άκρι-βώς έκείνων τών στόχων, πού είχαν Επιδιώξει οί άρχικοΐ ύποστηρικτές μέ τίς μεταρρυθμίσεις τ ο υ ς » 3 3 .

Τά θεμέλια Trie άνισότητας.

Τό αύτοκίνητο είναι ένα θαυμάσιο σύμβολο τού συ-στήματος" γιά νά τό άποκτήσουν οί Αμερικανοί καταναλω-τές δαπανούν τά μισά άπό τά έξοδά τους γιά μακρόβια οι-κονομικά άγαθά. Περίπου 54% δλων τών οίκογενειών καί μοναχικών προσώπων κατείχαν τό 1935-36 αύτοκίνητο, 58% τό 1941, 70% τό 1958. Μόλις τό βιοτικό έπίπεδο μιδς οι-κογένειας φθίάνει τό δριο συντήρησης, αύτή δαπανά περισ-σότερα γιά αύτοκίνητα καί άλλα μακρόβια άγαθά. Μιά καί ό μισός πληθυσμός ζή κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρησης, τό μισό μέ τό μεγαλύτερο είσόδημα διαθέτει τό κύριο μέρος τών συμβόλων γιά μιά ψηλή οικονομική θέση: μιά άνισότητα τής κατανομής, πού στό βάθος είναι έκφραση τών εισοδηματικών διαφορών.

Ή κατοχή αύτοκινήτου είναι έξαιρετικά άνισα κατα-νεμημένη στις είσοδηματικές τάξεις. Τό 1959 23% άπό έ-κείνους, πού κέρδιζαν κάτω άπό 1.000 δολλάρια, κατεί-χαν Ενα αύτοκίνητο, άπέναντι σέ 95% έκείνων, πού τδ εί-σόδημά τους ξεπερνούσε τά 10.000 δολλάρια34. 'Εφ' δσον καθένας μπορεί μέ 100 δολλάρια νά έχει ένα άμάξι, τό άξο-νικό σημείο στή διάδοση τοΰ αύτοκίνητου σάν συμβόλου τοΰ συστήματος έγκειται στό ποιά εικόνα προκύπτει στήν κατ τανομή τής κατοχής δαπανηρών αύτοκινήτων. Ά ς στρέψου-με λοιπόν τήν προσοχή μας σέ καινούργια αύτοκίνητα. Τό

150

1935-36 τό άνώτερο εισοδηματικό δέκατο άγόρασε 40% τών καινούργιων αυτοκινήτων. Τό 1952 τά κατά τό εΙσόδη-μα άνώτερα 9% τών μονάδων δαπανών 33% τών καινούργιων αύτοκινήτων" τό 1953 τά άνώτερα 11% άγόρασαν 36% καί τό 1954 2 9 % 3 5 . Ά π ' αύτό προκύπτει, πώς ή άνώτερη εί-σοδηματική όμάδα προμηθεύεται διαρκώς καινούργια αύτο-κίνητα. Ή σχέση μεταξύ τής άξίας τού αυτοκινήτου, πού κα-τέχει κάποιος, καί τής εισοδηματικής τάξης, στήν όποία ά-νήκει, άνταποκρίνεται στό βασικό σχήμα τής κατανομής εί-σοδήματος. Τό 1955 29% τής τάξης μέ 7.500 δολλάρια και παραπάνω εισόδημα κατέχουν αύτοκίνητα άξίας 2.000 δολ-λαρίων καϊ πάνω' άπό τήν τάξη μέ 0—2000 δολλάρια ή-ταν μόνον 1%. Ή κατανομή άντικαθρεφτίζει τό γεγονός, πώς τό φτωχότερο μισό τών μονάδων δαπανών άγόρασε τό 1956 μόνο 12% τών καινούργιων αυτοκινήτων36·

Αύτή ή είκόνα τής άνισότητας ύφίσταται σέ δλα τά σημαντικά άγαθά διάρκειας: τηλεοπτικές συσκευές, ψυγεία-πλυντήρια, έπιπλα. Επηρεάζει κάθε τομέα τής ζωής, καθο-ρίζει τίς συνθήκες γιά ζωή καί θάνατο, έλευθερία καί έξα-ναγκασμό σέ δλους μας. Τό 1957 τά πλουσιότερα κατά τό είσόδημα 8% Απολάμβαναν περισσότερες μέρες άδειας άπ' δ,τι όλόκληρο τό ιρτωχότερο είσοδηματικό τρίτο μαζί. Λι-γότερες άπό τίς μισές κατοικίες οίκογενειών καί χωριστών προσώπων στήν τάξη μέ 1.000—1.500 δολλάρια είχαν τη-λέφωνο —σέ άντίθεση μέ δλες σχεδόν τίς κατοικίες στήν τάξη μέ 10.000 δολλάρια καί π ά ν ω 3 7 .

Πώς είναι δμως τά πράγματα μέ τούς πλούσιους; Μδς έχουν πει πώς δέν ύπάρχει πιά τάξη, τής όποίας ή κατανά-λωση νά προκαλεί έντύπωση, άκόμα κι άν έχει τήν οίκονο-μική δύναμη γι' αύτό. Οί πλούσιοι, δπως ύπαινίσσεται δ David Riesman, δέν είναι πιά «γοητρομανείς κατανα-λωτές». 'Αληθεύει αύτό; Στό τέλος τού 1959 ή Tiffany and Company («Ένόσο φθάνει ή προμήθεια») έκανε ρε-κλάμα γιά μιά ράβδο τού γκόλφάπό χρυσάφι δεκατεσσάρων καρατίων γιά 1.475 δ ο λ λ ά ρ ι α 3 8 " λίγο Αργότερα δ κύριος καί ή κυρία Henry Ford II σκόρπισαν 100.000 δολλάρια γιά

151

τό πάρτυ τών «ντεμπυτάντ» τής κόρης τους. Ή τάση γιά κοινωνική μεγαλοπρέπεια άρχισε στά μέσα τής δεκαετίας τοϋ '50 έπειτα άπό ένα διάστημα σχετικής Επιφυλακτικότη-τας. «Οί πλούσιοι κρατήθηκαν είκοσι χρόνια στά κρυφά», έξήγησε ένας διάσημος άρχιτέκτονας Εσωτερικών χώρων. «Τώρα βγαίνουν άπό τις κρυψώνες τους. Καί κάνουν χο-ρούς».39 Τό περιοδικό Fortune Εφθασε στό συμπέρασμα: «Οί πλούσιοι 'Αμερικανοί έχουν άρχίσει πάλι νά κτίζουν με-γάλα, άκριβά σπίτια», τών όποίων ή άξία άνέρχεται τουλά-χιστον σέ 250.000 δολλάρια1 άπεικόνισε 50 άπ' αύτά γιά νά κάνει τόν Ισχυρισμό του όφθαλμοφανή καί ύπαινίχθηκε πώς ύπάρχουν «πολύ περισσότερα» άπό α ύ τ ά ^ Ο .

Τό νά άποκτά κάποιος πλούσιος άνθρωπος Εδώ κι Εκεί ένα σπίτι ή μιά θαλαμηγό γιά 750.000 δολλάρια, συμφωνεί πέρα γιά πέρα μέ τήν πραγματικότητα τής ζωής στήν 'Α-μερική—άσχετα άπό τήν Εντύπωση, πού έχουν γι' αύτήν μερικοί άκαδημαϊκοί. "Οχι μόνο Ρόλλς-Ρόυς τών 30.000, ά-σημένιες καφετιέρες τών 3.500 καί γούνες λαμπραντόρ τών 18.000 δολλαρίων Εχουν βρεί άγοραστές, πρέπει άκόμα άπό κάποιον νά πληρωθούν τά 2,5 Εκατομμύρια θαλαμηπόλοι, ύπηρέτριες, σωφέρ καί μάγειροι, πού άπασχολοΟνται σέ Ι-διωτικά νοικοκυριά. Τό νά μιλήσει κανείς κάτω άπ' αύτές τΙς συνθήκες, στίς όποίες άποτυπώνονται βαθιά κοινωνικές διαφορές, γιά Ισότητα είτε τής καταναλωτικής συμπεριφο-ράς είτε τού κοινωνικού ρόλου, θά ήταν σκέτος Ιδεαλισμός. Γύρω στούς 28.000 'Αμερικανούς είχαν τό 1957 σύμφωνα μέ πληροφορίες τής Dunhill International List Company στή Νέα 'Υόρκη Ενα δικό τους κεφάλαιο πάνω άπό 500. 000 δολλάρια —σχεδόν διπλάσιοι άπ' δσοι τό 1945. Αύτοί ά-κριβώς είναι οΕ άνθρωποι, πού παρά τό δήθεν ψηλό φόρο είσοδήματος καί κληρονομιάς μπορούν νά άγοράσουν τά δια-μάντια τών είκοσι καρατιών, τά κοστούμια τών 300 καί -de νυκτερινές Ενδυμασίες τών 2.500 δολλαρίων4'.

Οί οικογένειες καί μοναχικά πρόσωπα τής τάξης μέ πά-νω άπό 10.000 δολλάρια εισόδημα, πού ζούν στήν πόλη, καταναλώνουν σέ άξία σέ δολλάρια δκτώ φορές περισσότε-

152

ρ α Αγαθά άπ' δ,τι ή τάξη πού έχει Ο—ΙΟΟΟ δολλάρια, καί δύο φορές περισσότερα άπ' δ,τι ή τάξη μέ 5.000—6.000 δολλάρια. Ot διαφορές αύτές δέν είναι Ασήμαντες" ή κλί-μακα στήν κατανάλωση είναι τό ίδιο άπότομη δσο καί μέ τό εισόδημα καί μάλιστα στά έντυπωσιακά σύμβολα τοΰ συ-στήματος είναι άκόμα φανερότερη. Οί εύημερούσες τάξεις, ιδιαίτερα έκεϊνες, τών δποίων τό μηνιαίο εισόδημα ξεπερνάει τά 10.000 δολλάρια, δαπανούν σημαντικά περισσότερα γιά διεύθυνση τοΰ σπιτιού, άκίνητα καί Εγκατάσταση. Γι' αύτό — μ' Εξαίρεση τόν άποταμιευτικό τομέα — μας δίνει πλη-ροφορίες τό παράρτημα αύτοΰ τοΰ βιβλίου Ενας πίνακας, πού καταστρώθηκε σύμφωνα μέ στοιχεία, πού παρουσίασε ή Υπηρεσία Στατιστικής 'Εργασίας τό έτος 1950 στό δε-καοκτάτομο Study of Consumer Expenditures, τήν πιό περιεκτική μελέτη τού είδους της, πού έχει γίνει ποτέ. Εύ-τυχώς συμπεριλαμβάνει στά στοιχεία της γιά τήν κατανά-λωση καί τίς άγορές μέ δόσεις. Αντίθετα άποκλείει τίς οι-κογένειες τής ύπαίθρου, τΙς άγροτικές δπως καί τΙς μή άγρο-τικές. Δεδομένου δτι τό εισόδημα είναι κατανεμημένο στίς ύ-παιθριακές περιοχές πολύ πιό άνισα άκόμα άπ' δ,τι στίς Αστικές περιοχές, τά στοιχεία στό παράρτημα παρουσιάζουν τήν άνισότητα στήν καταταγμένη κατά είσοδηματικές τά-ξεις κατανάλωση τού λαού πολύ χαμηλή. Τό βασικό σχή-μα τής άνισότητας στήν κατανάλωση γίνεται ώστόσο όρατό. Είναι προφανές, πώς γιά τήν άτομική κατανάλωση άγαθών, δπως Ιατρική περίθαλψη καί Ενδυμασία, ή κατά κεφαλή κα-τανάλωση είναι άποφασιστικής σημασίας, δπου πρέπει νά ληφθεί ύπ' δψη τό μέγεθος τής οικογένειας. Γιά άπό κοι-νού καταναλισκόμενα άγαθά, δπως κατοικία καί αυτοκίνη-το, ή κατανάλωση τής οικογένειας είναι άποφασιστική σάν σύνολο, κι αύτή άποτελεϊ τό μεγαλύτερο μέρος τών συνολι-κών έξόδων σέ κάθε είσοδηματική τάξη, ιδιαίτερα σ' Εκεί-νες πού έχουν χαμηλό ε ι σ ό δ η μ α 4 2 . Σέ όρισμένα άλλα είδη βέβαια οί Εξοικονομήσεις πού γίνονται χάρη στήν κοινή άγο-ρά γιά δλα τά μέλη τής οικογένειας κάνουν τήν κατά κεφα-λή κατανάλωση ν' Ανεβεί πάνω άπ' τό Επίπεδο Εκείνο, πού

163

θά προέκυπτε άπό καθαρούς κατά κεφαλή ύπολογισμούς. Σ* αύτούς τούς τομείς φαίνεται ό δείκτης τής άνισότητας με-ταξύ τών είσοδηματικών τάξεων τόσο στήν κατά κεφαλή βά-ση δσο καί στά πλαίσια τής μονάδας δαπανών.

'Ακόμα κι άν ή συνολική κατανάλωση άγαθών κάθε είσοδηματικής τάξης άνέβαινε μέ τό πραγματικό εΙσόδημα, τά καταναλωτικά χάσματα άνάμεσα στίς εισοδηματικές τάξεις θά έμεναν τεράστια, έπειδή τό εΙσόδημα είναι άδικα κατα-νεμημένο. 'Ισότητα στήν κατανάλωση άγαθών μέ μεγάλη συμβολική άξία, είναι άδύνατη, δσο ό πλούτος είναι συγ-κεντρωμένος στά χέρια λίγων. Οί διαφορές στόν τρόπο ζωής καί κατανάλωσης, πού διαγράφονται έξ αΙτίας τών είσοδημα-τικών διαφορών, δημιουργούν μιά φανερή στρωμάτωση τής κοινωνίας καί ένα σαφές ταξικό σύστημα. "Αν καί σέ κάθε εισοδηματικό έπίπεδο ή άπόλυτη κατανάλωση μπορεί ν' ά-νεβαίνει μέ τή βαθμιαία αύξηση τού πραγματικού εισοδήμα-τος, ή άνισότητα τού είσοδήματος δπως καί τής κατανάλωσης παραμένει. Αύτή τουλάχιστον είναι ή εΙκόνα, πού προκύ-πτει στίς Ενωμένες Πολιτείες.

Μιά τεχνολογία, πού βρίσκεται σέ γοργή άνάπτυξη. άπαιτεΐ μιάν έξίσου γοργά αύξανόμενη κατανάλωση. Καί είναι ή κατανομή τού είσοδήματος μεταξύ τών διαφόρων τάξεων, καί δχι τό άπόλυτο χρηματικό εισόδημα, αύτή άπό τήν όποια έξαρτάται ή ικανότητα τών καταναλωτών ν' ά-πορροφήσουν τή δυναμική παραγωγή καί νά διατηρήσουν τήν πλήρη άπασχόληση σέ μιά θεωρητικά Απεριόριστη βιομη-χανική τεχνολογία.

154

8. Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.

Ένόσο ή οίκονομική δύναμη στίς ΗΤΤΑ, βασίζεται σέ οικονομίες καί εισόδημα, βρίσκεται στά χέρια μιας μικρής τάξης, πού δέν περιλαμβάνει ούτε ένα δέκατο τού πληθυσμού καί τής όποιας τά συμφέροντα καί δ τρόπος ζωής διαφέρουν άπό έκεϊνα τής υπόλοιπης κοινωνίας. Μέσα σ' αύτή τήν τά-ξη μιά μικρότατη άφρόκρεμα έλέγχει τόν κόσμο τών κον-σέρν, τόν κύριο τομέα τής οικονομίας μας, καί παίρνει γι ' αύτόν θεμελιώδεις Αποφάσεις σ' δ,τι άφορα τίς τιμές καί τΙς έπενδύσεις, πού έχουν άμεσες συνέπειες γιά όλόκληρο τό "Εθνος. «Τό Ιστορικό ήθος τής Αμερικής» μπορεί πράγματι νά είναι, δπως θεωρεί ό Louis Hartz (1955), «ό άστικός τρόπος ζωής της, ή άταξικότητά της, τό πνεύμα τής ισότη-τας», δμως αύτές οί άξιες άπό καιρό δέν είναι πιά καθοριστι-κές γιά τήν οικονομική καί κοινωνική δομή μας.' Ή κοι-νωνία τής 'Αμερικής βασίζεται σ' ένα ταξικό σύστημα, πού βάζει τή σφραγίδα του σ' δλους σχεδόν τούς τομείς τής ιδιω-τικής καί δημόσιας ζωής.

Περισσότερο άπό κάθε άλλο παράγοντα ή αδρή Ανισό-τητα στήν κατανομή είσοδήματος καθορίζει τό άμερικανικό ταξικό σύστημα, μιά άνισότητα, πού δέν έγινε μικρότερη ούτε μέ τό γεγονός, πώς ή άνεργία έλαττώθηκε άπό 12 Εκα-τομμύρια σ' ένα μικρότερο, πάντα σημαντικό άριθμό. Τά ει-σοδηματικά χάσματα έξακολουθοΰν νά ύπάρχουν, παρά τίς έπεμβάσεις νόμων, παρά τούς πολέμους καί τίς κρίσεις στό έσωτερικό καί έξωτερικό. "Αν ή μορφή αύτής τής άνισότη-τας έχει άλλάξει έλαφρά μέ τούς λογαριασμούς άτελειών, τά άμοίραστα κέρδη, Αδήλωτο είσόδημα καί παρόμοια πο-λύπλοκα μέτρα, στήν ούσία της ώστόσο παρέμεινε άμετά-βλητη.

Οί οίκονομική; αίτιας ταξικές διαφορές στήν άμερικα-νική κοινωνία Ενισχύθηκαν άπό τό γεγονός, δτι οί κακοπλη-ρωμένοι (κατά κύριο λόγο μισθοδοτούμενοι έργάτες) δέν

155

κατάφεραν νά άνεβάσουν άξιόλογα τό σχετικό τους εισόδη-μα στό διάστημα μετά τό 1939 — μ' δλο πού άκαδημαϊκές έρμηνεΐες τής πραγματικότητας δέχονται γενικά τό άντίθε-το. "Αν Ινα μέλος τών κατώτερων εισοδηματικών δμάδων άνεβεϊ παρόλα αύτά σέ μιά ψηλότερη όμάδα, αύτό στίς πε-ρισσότερες περιπτώσεις δέν γίνεται, έπειδή ή είσοδός του σέ καλύτερη κοινωνική θέση τού ήταν κατά κάποιο τρόπο αύτονόητα άνοικτή, άλλά γιά πολύ πιό πεζούς λόγους, γιά παράδειγμα: έπειδή ή γυναίκα του ή τά παιδιά του Εργά-ζονταν ταυτόχρονα με αύτόν. 'Επιπρόσθετα μιά άνοδος σέ ύπαλληλικά έπαγγέλματα δέν σημαίνει άναγκαστικά Ινα βήμα πρός τά έμπρός, έπομένως μιά πρόοδο, δεδομένου δτι τό στρώμα τών ύπαλλήλων χάνει φανερά έδαφος στήν εισο-δηματική του κατάσταση.

Ή εισοδηματική άνισότητα άντικαθρεφτίζεται, δπως δεί-ξαμε, στήν άνισότητα τής κατανάλωσης πού είναι τόσο με-γάλη, ώστε οί σημερινές κοινωνικές θεωρίες, πού περιάδουν τόν «Εκδημοκρατισμό» ή τή «μαζική διάδοση» συμβόλων τού συστήματος σάν τό διακριτικό χαρακτηριστικό τής σύγ-χρονης άμερικανικής κοινωνίας, δέν κερδίζουν πιά τήν Ε-μπιστοσύνη μας. Ή πραγματικότητα Εχει διαφορετική δψη. Σχεδόν δ μισός πληθυσμός τής ύπαίθρου βρίσκεται στήν κα-τάσταση Εκείνου, πού μόλις μπορεί άκόμα νά Ικανοποιεί οι-κονομικά τίς άμεσες φυσικές του άνάγκες καί ζή στό χεί-λος τού ύπαρξιακού μίνιμπυμ' Ενα τρίτο τού λαού μάλιστα στερείται άπαραίτητα γιά τή ζωή άγαθά. Δίπλα σ' αύτό καί πάνω άπ' αύτό Ινα μικρό στρώμα, πρό πάντων τό άνώτατο εύπορο δέκατο, ζή μ' αύτό τόν ξέγνοιαστο, λαμπρό τρόπο, πού κατά τήν άντίληψη πολλών σχολιαστών είναι τό γνώ-ρισμα τής άμερικανικής κοινωνίας τών ήμερών μας στό σύ-νολο" μέσα σ' αύτή τή μικρή όμάδα ύπάρχει μιά οίκονομική καί δυναμική άφρόκρεμα — ή κλίκα τοϋ «Ivy League» — πού μπορεί καί κατορθώνει νά κρατά τόν τρόπο ζωής τους καί τις άντιλήψεις της περί άξιών σέ συμφωνία μεταξύ της* γι* αύτή, δημοκρατία είναι Ινα άποτέλεσμα τών τόκων καί τών πλεονασ]ΐάτων.

166

Τί μποροΟμε να συμπεράνουμε άπ' αύτά, τά δεδομένα; ΙΙάνω άπ' δλα βέβαια, πώς ή άνισότητα τής κατανάλωσης είναι ένα γεγονός, πού διαπερνά τήν άμερικανική κοινωνία ώς τά θεμέλιά της. 'Ανέσεις καί άριστοκρατική μοναστικό-τητα, γεοκτησία και γόητρο είναι προνόμιο τών πλούσιων-Παντού στήν 'Αμερική κτίζονται σήμερα σπίτια άξίας 260. 000 δολλαρίων καί περισσότερο — άπό λίγους, γιά λίγους* τό γεγονός, πώς μερικά ήγεμονικά σπίτια τών Astors καί τών Morgans πουλήθηκαν, δέν είναι σημάδι τής πτώχευσης αύ-τών τών άνθρώπων ή μιας βαρύνουσας άπώλειας περιουσίας, άλλά δτι τά γούστα τους άλλαξαν καϊ δτι είναι άπόλυτα σέ θέση νά δώσουν σάρκα καί δστά σ' αύτή τήν άλλαγή. "Ο-πως ή κατοικία καί τό σπίτι έτσι καί ό τύπος τού αύτοκινή-του είναι ένας άκριβής δείκτης γιά τήν κοινωνική τάξη' τό άκριβό σπόρ αύτοκίνητο άγοράζεται, μόλις ένα συνηθισμένο αύτοκίνητο δέν προσδίνει πιά τό έπιθυμητό γόητρο. Τά μπι-φτέκια είναι γιά τΙς άνώτερες είσοδηματικές όμάδες φυσιο-λογικό έξοδο' τά «χάμπουργκερς» — πού τώρα άποτελούν ένα τέταρτο τής κατανάλωσης βωδινοΰ κρέατος (σ' άντίθεση μ' ένα δέκατο πρίν άπό τό Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο) — είναι βασικό μέσο διατροφής γιά τούς πιό προνομιούχους τών κατώτερων εισοδηματικών όμάδων. Καί: οί πλούσιοι ζοΰν περισσότερο' τό χρήμα τους τούς προστατεύει άπό συγ-κεκριμένες άρρώστιες καί κάνει δυνατή γι' αύτούς γενικά μιά καλύτερη περίθαλψη. Τέλος ή έκπαίδευση, πού είναι δυνατή στούς εύπορους, έγγυάται καί στις διάδοχες γενιές τήν ύπεροχή τού πλούτου, ένώ στούς φτωχούς τεράστια άπο-θέματα σέ φυσικά χαρίσματα καί δημιουργική δύναμη μέ-νουν άναξιοποίητα.

Ή βασική έμπειρία στή ζωή μιας πλειοψηφίας τού άμερικανικοΰ λαού είναι αύτή τής οικονομικής άβεβαιότη-τας. Αύτή είναι ή λογική συνέπεια τού δτι δέν έχει ρευστές οικονομίες' ή πλειοψηφία τού πληθυσμού μέ χαμηλό καί μέ-σο εισόδημα δέν έχει άποταμιεύσει γιά περιπτώσεις άνάγ-κης παρά τά εισοδήματα μερικών μηνών. Έν τούτοις τέτοιες περιπτώσεις άνάγκης παρουσιάζονται συγκριτικά συχνά στίς

157

οικογένειες μέ χαμηλό εισόδημα — καί τό χαμηλό είσόδτι-μα δέν είναι ό τελευταίος λόγος. Ή ψηλότερη εύπροσβλητό-τητα σέ Αρρώστιες, πού προκύπτει άπ' αύτό, δχι μόνο κατα-βροχθίζει τούς φτωχικούς χρηματικούς πόρους της — άκόμα κι άν ή άσφάλεια φέρει Ινα μέρος τών έξόδων νοσηλείας τους— άλλά έχει συχνά καί τό ,αταστρεπτικό Αποτέλεσμα, δτι ό συν-τηρητής χάνει τή θέση του. Μ' αύτό βρισκόμαστε α' ένα δεύ-τερο πρόβλημα: τής περιοδικής άνεργείας, ένός παραπροϊ-όντος τοΰ κύκλου τών συγκυριών. Ή συνάφεια, δσο Αφο-ρά τΙς κατώτερες είσοδηματικές δμάδες, είναι Αναπότρε-πτη. "Αν ή οίκογένεια καταφεύγει στήν Ασφάλεια Ανεργίας — πράγμα πού γιά Ινα τρίτο τών έργατικών δυνάμεων δέν συμβαίνει—τότε οί είσοδηματικές Απώλειες στήν περίοδο τής Ανεργίας Αντισταθμίζονται μόνο πολύ Ατελώς. "Αν ή Ανερ-γία είναι πολύ σύντομη, ή μέση οικογένεια μπορεί νά τήν άντιπαρέλθει, άν καί δχι χωρίς περιορισμό τής κατανάλω-σης της καί άλλες δυσκολίες. "Αν ή άνεργία κρατήσει περισ-σότερο Από |ΐερικούς μήνες, τότε οί οικονομίες τής μέσης οι-κογένειας καταναλώθηκαν, καί πρέπει νά έπωμισθεΐ σημαντι-κούς καταναλωτικούς περιορισμούς καί ίσως μάλιστα καί χρέη. "Αν τό έπίδομα άνεργίας έξαντληθεΐ, τότε συχνά δέν μένει παρά μονάχα τό έπίδομα πρόνοιας.

Ή Αβεβαιότητα πού προξενεϊται Από τήν πάντα άπει-λητική άνεργία, Αρρώστια ή καταστάσεις οικονομικής άνάγ-κης, Εχει τόσο πιό μοιραίες Επιπτώσεις, δσο πιό άπρόβλεπτα έμφανίζονται οί κρίσεις αύτές. Τά παιδιά μεγαλώνουν τήν οίκονομική έπιβάρυνση τοΰ μέσου έργάτη τόν καιρό, πού τό είσόδημά του βρίσκεται στό μεγαλύτερό του μέγεθος. Τή στιγμή, πού δέν χρειάζεται πιά νά φροντίζει γιά τά παι-διά του, Εχει ξεπεράσει άπό καιρό τό Αποκορύφωμα τοΰ εί-σοδήματός του, έτσι ώστε σ' αύτό ν καί στή γυναίκα του μέ-νει μόνον ή προοπτική νά έξακολουθήσουν νά ζούν στό Ανε-παρκές βιοτικό έπίπεδο τών νεανικών καί μέσων χρόνων τους. "Επειτα άπό τήν Αποχώρησή του Από τόν έργατικό κύκλο τελειώνει τή ζωή του μέσα σέ στερήσεις. "Αν προη-γούμενα ζούσε κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρησης, τότε βυ-

158

θίζεται τώρα κάτω άπό τό έπίπεδο άνάγκης. Γιά τό μισό σχεδόν τοΟ λαοΟ αύτή είναι ή σκληρή πραγματικότητα τής οικονομικής ζωής. Καί αύτή ή πραγματικότητα είναι, πού έμποδίζει τούς περισσότερους άπ' αύτούς νά πετύχουν έξω-οικονομικούς στόχους. Είναι άλήθεια, πώς—δπως πιστεύει ό Galbraith —ή φτώχεια στή σημερινή οίκονομία τής 'Αμερι-κής είναι μιά «δψιμη άνακάλυψη», άλλά δέν είναι άλήθεια, πώς τό "Εθνος βρίσκεται σέ τόσο καλή θέση, ώστε νά έπρε-πε ν' άπελευθερωθούμε «άπό έκεΐνες τΙς ξεπερασμένες καί φανταστικές άντιλήψης, πού συνδέονται μέ τό αίτημα τής φτώχειας»2. Ή φτώχεια είναι μιά Αργοπορημένη άνακάλυψη δχι έπειδή έχει έ ξ α φ α ν ι σ θ ε ί , άλλά έπειδή οί κοινωνιολόγοι π ι σ τ ε ύ ο υ ν , πώς έχει έξαφανισθεί.

ΣτΙς έπόμενες δεκαετίες, άν οί ένδείξεις δέν άπατούν, συγκεκριμένες προϋποθέσεις γιά τή δημιουργία φτώχειας θά κερδίσουν σέ σημασία. Καί άν άντιμετωπισθούν μελλοντικά μέ τόν Ιδιο τρόπο δπως μετά τό Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τότε θ* αύξηθεΖ τό ποσοστό έκείνων, πού ζούν κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρησης καί άνάγκης, έστω κι άν τό πραγματι-κό είσόδημα άνεβεϊ σέ μερικά έπαγγέλματα. Μιά τέτοια προϋπόθεση είναι ή άριθμητική μεγέθυνση τής τάξης τών ύπαλλήλων, ύπό σύγχρονη σχετική χειροτέρευση τής οίκονο-μικής τους θέσης. Ή έξέλιξη αύτή καθορίζει τή μοίρα μιάς δμάδας, πού κατά τή γνώμη πολλών κοινωνιολόγων ύποτί-θεται πώς άνήκει ήδη στή διαδομένη κατηγορία τού «άτα-ξικού» μεσαίου στρώματος.— "Αλλοι παράγοντες, πού εύ-νοούν τήν πρόοδο τής φτώχειας, είναι ό αύξανόμενος Αριθ-μός οίκογενειών, πού διατρέφονται άπό μιά γυναίκα (δπου πρέπει νά ληφθεί ύπ' δψη, πώς οί γυναίκες — μερικά λόγω μισθολογικών ύστερήσεων — είναι μιά δμάδα μέ χαμηλό είσόδημα), καί ή παρατηρητέα αύξηση τής δμάδας τών έ-ξη νταπεντάχρονων καί πιό ήλικιωμένων, άπό τούς όποιους οί περισσότεροι ζούν άπό γλίσχρες συντάξεις, άπό τήν κοινωνι-κή άσφάλιση ή άλλα πενιχρά ταμεία.

Μιά δυσκολία στό δρόμο πρός τήν πλήρη άπασχόληση είναι ή αύξανόμενη παραγωγικότητα άνά έργάσιμη ώρα, πού

159

μέ τήν προοδευτική αυτοματοποίηση γίνεται Ακριβώς παρα-κινδυνευμένη. Ή λύση θά ήταν Αναμφίβολα μιά σημαντική έπέχταση τής κατανάλωσης, δμως αύτό θά προϋπόθετε μιά άνακατανομή τών εισοδημάτων καί τόν Εκδημοκρατισμό τής άγοραστικής δύναμης. Μέ αύξήσεις μισθών μονάχα λίγα μπορούν νά Επιτευχθούν Εν προκειμένω, γιατί οί Επιχειρή-σεις θά Επέρριπταν άμέσως τά πρόσθετα Εξοδα στήν όλότη-τα. Μιά αύξηση τών άπό τό νόμο κατωτάτων όρίων μισθών καί ή Επέκτασή τους σέ περισσοτέρους άνθρώπους δέν θά ύψώσουν τΙς πραγματικές άγοραστικές δυνάμεις, δσο δέν Ε-λέγχονται άμεσα καί οί τιμές.

Ή φτώχεια, πού προξενούν ή άνεργία καί οί χαμηλοί μισθοί, μπορεί λοιπόν ν' Αντιμετωπισθεί μόνο μέ οίκονομικο-πολιτικές Αποφάσεις, μέ τΙς όποΐες —μέ Εξαίρεση στό Δεύτε-ρο παγκόσμιο πόλεμο —καμιά κυβέρνηση άκόμα δέν Εχει Επιληφθεί. Καί μ' αύτό άκριβώς δέν πρέπει νά ύπολογίζει κανείς σέ προσδιορίσιμο χρόνο. Αύτό σημαίνει, πώς ή φτώ-χεια θά μείνει συστατικό στοιχείο τού Αμερικανικού κοινωνι-κού καί ταξικού συστήματος, δσο δέν γίνονται ριζικές άλ-λαγές στήν κατανομή τών Ενεργητικών στοιχείων καί τόν αύτοέλεγχο ττ]ς τραστομηχανής. Φτώχεια καί χαμηλοί μι-σθοί στις ΗΠΑ δέν είναι δπως στις ύποανάπτυκτες χώρες άναγκαστικές συνέπειες μιας ένδεούς οικονομίας. Τό Ετος 1958 μόνο τριών τετάρτων τού συνολικού βιομηχανικού δυ-ναμικού Εγινε Εκμετάλλευση καί 5 Εκατομμύρια Εργατικές δυνάμεις ήσαν χωρίς άπασχόληση. Αύτό είχε τήν αιτία του κατά κύριο λόγο στό δτι τό φτωχότερο μισό τού λαού δέν λογαριάστηκε πραγματικά σάν άγοραστής γιά καινούργια αύτοκίνητα, ψυγεία, σπίτια καί άλλα μακρόβια οικονομικά άγαθά. Δέν πρόκειται λοιπόν γιά πρόβλημα τεχνολογίας, άλ-λά ττ]ς οικονομικής όργάνωσης, πού είναι στενά συνδεμέ-νη μέ τήν άνισότητα τών εισοδημάτων καί τών Ενεργητικών στοιχείων. "Αν Αφήσουμε πρός στιγμή κατά μέρος, τί κο-λοσσιαία βιομηχανική άνάπτυξη θά μπορούσε νά ξεκινή-σει άπό τήν Εκδίπλωση τής άγοράς καταναλωτικών ειδών, καί συλλογισθούμε μονάχα, πώς ή παραγωγή, άν γινόταν

160

πλήρης Εκμετάλλευση τών ύφισταμένων βιομηχανικών Εγ-καταστάσεων, θά έπαρκούσε γιά νά ύψώσει αίσθητά τό βιο-τικό Επίπεδο Εκείνων, πού σήμερα ζοΟν κάτω άπό τό έπίπε-δο συντήρησης, τότε γίνεται πάντως φανερό, ποΟ όφείλεται τό δτι νά μιλήσουμε γιά εύημερία σ* δ,τι άφορα τό μισό τού Αμερικανικού λαού είναι ευφημισμός.

Κάθε κοινωνική θεωρία, πού δέν καταλήγει στή δημιουρ-γία μύθων, πρέπει νά στηρίζεται σέ μιά ύποφερτά άκριβή έμ^ πειρική άνάλυση. Όσο γιά τΙς θεωρίες, πού κυριαρχούν σήμε-ρα στίς Ηνωμένες Πολιτείες, φαίνεται βάσιμη ή ύποψία,πώς είναι λιγότερο οίκοδομημένες πάνω σέ άξιόπιστες άναλύσεις τής άμερικανικής κοινωνίας καί περισσότερο σέ μιά ψευδαί-σθηση — τήν ψευδαίσθηση πώς δ «οίκονομικός έξισωτισμός» είναι μιά πραγματικότητα στίς 'Ηνωμένες Πολιτείες. Ή βασι-κή ύπόθεση μιας γενικής οίκονομικής άφθονίας στήν 'Αμερική, πού παίζει ένα τόσο κεντρικό ρόλο στή σημερινή κοινωνιο-λογία, καταρρίπτεται άπό τά γεγονότα. Καί έδώ Εγκειται κατά τή γνώμη μου ή άποφασιστικής σημασίας άποτυχία τής σημερινής θεωρίας: δέν έκπληρώνει τήν έλάχιστη λει-τουργία τής κοινωνικής άνάλυσης, νά περιγράψει θεμέλια καί σχήμα τής κοινωνίας δ π ω ς ε ί ν α ι . 'Ασφαλώς κανένας σ' αύτό τόν αΙώνα τής Εντονης μεθοδολογικής σο-φιστείας δέν θά περιμένει μιά λεπτομερή περιγραφή τής πραγματικότητας, πού νά είναι άλάΟητη καί νά μή ύπόκει-ται σέ κανένα περιορισμό ή Αναθεώρηση. Όμως ή κοινωνιο-λογία μόνο τότε δικαιώνει τ* δνομά της, δταν είναι κ ρ ι -τ ι κ ή έπιστήμη, πού έξετάζει ύποθέσεις καί ύλικό χωρίς προκαταλήψεις, καί σ' αύτό τό σημείο άπέτυχαν οί κοινω-νιοθεωρητικοί, πού κυριαρχούν τό πεδίο. Υπάρχουν φυσι-κά έξαιρέσεις. Ό David Riesman γιά παράδειγμα κα-ταδικάζει τΙς κυρίαρχες άντιλήψεις τής σύγχρονης άμερικα-νικής κοινωνίας, μόλο πού δέχεται τήν έθνική οίκονομία της. 'Αλλά αύτός καί οί λίγοι Αλλοι δέν είναι Αντίθετη Απόδει-ξη γιά τόν Ισχυρισμό μου.

11 161

ΆντΙ νά πάρουν κριτική στάση, ot σημερινοί κοινωνι-κοί έρευνητές Εχουν γίνει συνήγοροι τής Εξισωτικής Εκεί-νης κοινωνίας, στής όποίας τήν ύπαρξη πιστεύουν. Συντηρη-τικοί στήν Ερευνητική τους μέθοδο, ούτε βγάζουν συμπερά-σματα γιά τό μέλλον, ούτε Εφιστούν τήν προσοχή σΕ ύπάρ-χουσες άτέλειες. ΆντΙ γι ' αύτό Εξυμνούν τΙς Επιτυχίες τού κατεστημένου. Μ' αύτό τόν τρόπο άποφεύγουν τήν άναγκαιό-τητα νά ύποβάλουν τά λεγόμενά τους σέ μιά αύστηρή Ε-ξέταση. 'Ωστόσο άν ή ύφιστάμενη κοινωνική τάξη είχε πράγματι κατορθώσει νά φροντίζει γιά Ισότητα τών εύκαι-ριών, νά άξιοποιεϊ τΙς άνθρώπινες ικανότητες καί νά βάλει τέρμα στήν οίκονομική άβεβαιότητα, δέν θά ήταν πιά άναγ-καία κανενός είδους άλλαγή' κριτική καί άνάλυση θά είχαν τότε πραγματικά άνασταλεϊ. Δέν ήταν πρόθεσή μου νά συ-στήσω όποιεσδήποτε μεταρρυθμίσεις, μέ τίς όποΐες θά μπο-ρούσαν ν' άντιμετωπισθοΟν τά έκτεταμένα προβλήματα πού περίγραψα. Προσπάθησα πολύ περισσότερο νά στρέψω τήν προσοχή σέ οίκονομικές πραγματικότητες τής κοινωνίας μας καί στό άσυμβίβαστο, πού ύπάρχει άνάμεσα στίς πραγ-ματικότητες αύτές καί στίς συνηθισμένες θεωρίες τής Ισό-τητας καί οίκονομικής δικαιοσύνης στίς 'Ηνωμένες Πολι-τείες. "Ισως δμως τό Ιδανικό μιάς κοινωνικής καί οίκονομι-κής δημοκρατίας —γιά τήν όποία πλανημένα Ισχυρίζονται, πώς ύπάρχει στίς σημερινές Ηνωμένες Πολιτείες —μ&ς παρακινήσει παρόλα αύτά μιά φορά άκόμα νά συλλογισθούμε, κατά πόσο είναι πραγματοποιήσιμο.

162

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Ταξινόμηση τών Εκπαιδευμένων άνδρών έργατών μέ μισθό σέ κατ' έπιλογή άσχικά έπαγγέλματα κατά είσοδημα-τικό δέκατα, μέ βάση τό μέσο σέ μισθό είσόδημα τοΟ 1949.

Π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς

Τό ποσοστό τών Επαγγελματικών τάξεων, πού περιλαμ-βάνει τό παράρτημα I (μέ έξαίρεση τούς φάρμερ, τούς άγρερ-γάτες καί τούς μή δηλωμένους) άνέρχεται σέ 67,3%. 1 άντιστοιχεΐ στό άνώτερο δέκατο, 2 γιά τδ δεύτερο άνώτερο, 10 γιά τό κατώτερο κλπ. "Ενα σύν (+) ύποδηλο')νει τό άνώ-τερο τρίτο ένδς δεκάτου, Ινα πλήν (—) τδ κατώτερο τρίτο. Τά στοιχεία τοΰ Survey Research Center γιά τό άνώ-τατο καί κατώτατο είσόδημα πού άφορά τό κάθε δέκατο, συμ-περιλαμβάνουν στόν καθορισμό τοΰ στρώματος καί τό είσόδημα άπό γαιοκτησία. Έπειδή ή μορφή αύτή τοΰ είσοδήματος εί-ναι σχετικά μικρή στά μέσα καί κατώτερα είσοδηματικά δέ-κατα, τό κύριο λάθος έγκειται στόν ύποβιβασμό τοΰ κατώτε-ρου εισοδηματικού στρώματος τών πλουσιότερων δεκάτων. Δεδομένου δτι μόνον Ενα πολύ μικρό ποσοστό τών εισοδη-ματιών χαμηλών καί μέσων εισοδημάτων Εχει είσόδημα άπό γαιοκτησίες ό άποκλεισμός τους έδώ δέν είναι σπουδαίος. Οί πλούσιοι καί |ΐόνο μέ βάση τό είσόδημά τους άπό μισθούς καταλέγονται στά άνώτερα δέκατα.

Π η γ ή : "Ολα τά στοιχεία τών κατά μέσο δρο είσο-δημάτων έχουν ληφθεί άπό πίνακες τής 'Ομοσπονδιακής Υ-πηρεσίας Στατιστικής πού δημοσίευσε ό Herman P. Miller στό Income of the American People, Ν. Υόρκη, 1955, σ. 173—176.

Τά δρια τών εισοδηματικών δεκάτων προέρχονται άπό τό Federal Reserve Bulletin Ιούλιος 1945, σ. 700 τά συνολικά στοιχεία γιά άνδρικά έπαγγέλματα άπό τήν έκδο-ση τής 'Ομοσπονδίας Υπηρεσίας Στατιστικής Statistical Abstract of the United States — 1952.Ουάσινγκτον 1968, Ο. 186.

163

θέση μέσα στά είσοδηματικά δέκατα

Ελεύθεροι Επαγγελματίες, τεχνικοί καί συγγενικά έπαγγέλματα

Καλλιτέχνες καί τεχνοδιδάσκαλοι 3+ Συγγραφεΐς, Εκδότες, άνταποκριτές 2+ ΧημικοΙ 2— Κληρικοί 6 Διευθυντές κολλεγίων, καθηγητές, ύφηγητές

(ε.δ.τ.α.) 2— Μηχανικοί οικοδομών 2 'Ηλεκτροτεχνικοί 2

Μηχανουργοί 2+ ΜουσικοΙ καί μουσικοδιδάσκαλοι 4 Φαρμακοποιοί 3— Κοινωνικοί λειτουργοί, ύπάλληλοι κοινωνικών ύπηρεσιών, Εργατικές δυνάμεις σέ Εγκαταστάσεις γιά Ελεύθερο χρόνο Γυμναστές, άθλητές καί καλλιτέχνες ψυχαγωγίας 4— Δάσκαλοι (ε.δ.τ,α.) 4

Ποσοστό σέ δλη τή θεωρούμενη Επαγγελματική τάξη 42.5%

Μόνιμοι διευθυντές καί ύπάλληλοι Μηχανοδηγοί συδηροδρόμων 3+ Προϊστάμενοι ταχυδρομείων καί διάφοροι κυβερ-νητικοί ύπάλληλοι 3 Διευθυντές καί ύπάλληλοι

Βιομηχανική κατασκευή 1 Μεταφορά καί Επικοινωνία δημόσια πρόνοια 2+ Χονδρικό Εμπόριο 1 Ξενοδοχεία κλπ. καταλύματα γιά ξένους 4— Λιανικό έμπόριο μέ έξαίρεση τρόφιμα καί ποτά 2— Οίκονομικά, άσφαλίσεις, άκίνητα 1 Υπηρεσίες πελατών καί Επισκευών 2 f Προσωπικές ύπηρεσίες 3—

Ποσοστό στή συνολική θεωρούμενη έπαγγελματική τάξη 31,7%

164

Εργατικές δυνάμεις στό γραφείο, τό έμπόριο καί παρόμοια έπαγγέλματα.

'Αχθοφόροι, ειδικοί ταχυδρόμοι καί βοηθοί τοΟ σιδηροδρομικού ταχυδρομείου 4 Λογιστές, άρχιλογιστές, ταμίες, ύπάλληλοι θυ-ρίδων 4+ Ταχυδρομικοί διανομείς 5+ Διαβιβαστές, έκτός άπό ειδικούς ταχυδρόμους 8 'Αποστολείς καί παραλήπτες 6+ Στενογράφοι, δακτυλογράφοι καί γραμματείς 3— Τηλεγραφητές 4— Εφημεριδοπώλες 10 'Ασφαλιστικοί Αντιπρόσωποι καί Ασφαλιστικοί πράκτορες 3 Κτηματομεσίτες καί πράκτορες 3 "Εμποροι καί πωλητές (ε.δ .τ.α.) 4—

Ποσοστό στή συνολική θεωρούμενη έπαγγελματική τάξη: 59,6%

Χειροτέχνες, έργάτες προκαταρκτικής Επεξεργασίας, καί συγγενικά έπαγγέλματα

'Αρτοποιοί 6— Σιδηρουργοί 6— Λεβητοποιοί 4— Ξυλουργοί καί μακετοποιοί 5 Μαραγκοί 6— 'Ηλεκτρολόγοι 4 "Αρχιτεχνίτες (ε.δ.τ.α.)

'Εργοστάσιο 3+ Μεταφορά, Επικοινωνία καί άλλα έπαγ-γέλματα κοινής (Ωφελείας 3—

Επιστάτες (ε.δ.τ.α.) 4 Επόπτες, έπιδιορθωτές - τηλεγραφία κλπ. 4— Μηχανοδηγοί 2— θερμαστές άτμομηχανών 4+ Μηχανουργοί κατασκευαστές έργαλείων 4—

165

Κτίστες, κεραμοθέτες, λιθουργοί 5 "Εφαρμοστές μηχανών καί Εργαλείων, έπιδιορθω-τές 5— Άμμοκονιαστές 6— Ελαιοχρωματιστές καί ταπετσιέρηδες 6 Μαρμαροχονιαστές καί Επεξεργαστές τσιμέντου δ Φανοποιοί χαI σωληνοθέτες 4 Γραφικές τέχνες - χωρίς στοιχειοθέτες 3+ 'Ελασματεργάτες 4— Στεγοποιοί καί λευκοσιδηρεργάτες 5 Υποδηματοποιοί καί ύποδηματοδιορθωτές - έκτός έργοστασίου 7 Μηχανοτεχνικοί, γερανοδηγοί, άνελκυστηρεργάτες 4 Εργάτες οικοδομικού ύλικοΟ 4 Ράφτες καί γουναράδες δ

Ποσοστό στή συνολική θεώρούμενη έπαγγελμ.τάξη 83,4% Μηχανικοί καί συγγενικά έπαγγέλματα

Μαθητευόμενοι 7+ Καθαριστές αύτοκινήτων καί φύλακες πάρκιγκ 7— Πεδητές καί κλειδούχοι στούς σιδηροδρόμους 4 'Αγγελιοφόροι καί όδηγοί - λεωφορείο, ταξί, καμιόνια 6+ Μόνιμοι κατά τόπους θερμαστές 5— Σκαφτιάδες καί βοηθητικές δυνάμεις (έ.δ.τ.ά.) 6 Χειριστές κινητήρων - σιδηρόδρομοι, μεταλλουρ-γία, έργοστάσιο κλπ. 6+ Σχεδιαστές - χωρίς οικοδομικά καί διακοσμητικά 6+ Ναυτικοί καί ναύκληροι 6 Λευκαντές καί σιδερωτές 6+ Βιομηχανία ειδών διατροφής καί συγγενικές βιο-χανίες 6 Κατασκευή πλεκτών 5 'Εργοστάσια ύφασμάτων - χωρίς πλεκτά 7+ Υφάσματα ένδυμασίας καί λοιπής έμπορορραπτικής 5— "Επιπλα, ξυλεία οικοδομών καί ξυλεία 7— Χημεία, πετρέλαιο, κάρβουνο 5+

166

Χαρτοβιομηχανία καί τυπογραφία 6+ Ελαστικό 6 Υποδηματοποιία - χωρίς έλαστικό 7+ Παραγωγή δέρματος - χωρίς ύποδήματα 6— Πέτρες, άργιλλοι καί γυαλί 6 + Σίδηρος καί χάλυβας, χωρίς κράματα 6—• Μή σιδηροΟχα μέταλλα 6+ Μηχανουργία 6—• Αύτοκίνητο καί έξαρτήματα αότοκινήτου 6 Εγκαταστάσεις μεταφορών - χωρίς αύτοκίνητα 6

Ποσοστό στή συνολική θεωρούμενη Επαγγελματική ταξη 76,3% Βοηθητικά έπαγγέλματα

Εργαζόμενοι σέ ιδιώτες 8— Πυροσβέστες 4— 'Επιστάτες καί νυκτοφύλακες 6 'Αστυνομικοί, σερίφηδες καί άστυνόμοι 6+ Κομμωτές, αισθητικοί καί μανικιουρίστες 7+ Περιστασιακοί έργάτες στό σπίτι, οίκονόμοι καί θυρωροί 7 Ειδικοί μάγειροι 6— 'Οδηγοί άνελκυστήρων 7 Σερβιτόροι, μπάρμαν καί πωλητές 8 Βοηθητικοί έργάτες - έκτός τού Ιδιωτικού νοικο-κυριού 8—

Ποσοστό στή συνολική θεωρούμενη έπαγγελμ.τάξη: 84,0% Έργάτες βαρέων έπαγγελμάτων - έκτός γεωργίας καί μεταλλουργίας.

'Αλιείς καί στρειδαλιεΐς 6— Λιμενεργάτες καί έπόπτες 6 Ξυλεργάτες κατασκευαστές σχεδίων καί ύλο-τόμοι 8 Βοηθητικοί (ε.δ.τ.α.)

Μεταποιητικές βιομηχανίες Διατροφή καί συγγενή προϊόντα 7+ Υφάσματα, ύφασματουργικά προϊόντα καί έν-

167

δυμασία 7— "Επιπλα, ξυλεία οίκοδομών καί ξυλουργικά προϊ-όντα 8 Χάρτης, χαρτικά προϊόντα καί τυπογραφία 6— Χημικά είδη, πετρέλαιο καί άνθρακοΰχα προϊόν-τα 6— Πέτρες, άργιλλος καί γυαλί 7+

Σίδηρος καί χάλυβας - χωρίς κράματα 6— Μή σιδηρούχα μέταλλα καί προϊόντα 6— Μηχανουργία 6—

Αύτοκίνητο καί έξαρτήματα 6+ Μεταφορικές έγκαταστάσεις - χωρίς αύτοκίνητο 7+

Μή μεταποιητικές βιομηχανίες Οικοδομική 7—

Σιδηρόδρομοι καί ταχείες 7+ Μεταφορά - χωρίς σιδηροδρόμους 7+ Τηλετεχνική, δημόσια πρόνοια καί περίθαλψη άσθενών 7+ Χονδρικδ καί λιανικό έμπόριο 8+

Ποσοστό στή συνολική θεωρούμενη τάξη: 79,1%

308

Πίνακας δαπανών διαφόρων εισοδηματικών

τάξεων καί υλικών

υ ο

ΕΙοοδημοτική τάΕη(100=δαπάνες τής τάΕης κάτω άπό 1000 δολλ

Κάτω άπάι Ο00δαλ6,3 1,5 1 278 100 100 100 100 100 100 100 1 000- 2 000 12,3 2,1 1 768 138 99 145 104 171 116 111 2 ΟΟΟ- 3 000 » 18,7 2,7 2 718 213 118 213 118 215 146 136 3 COO- 4 0C0 » 24,0 3,2 3 570 279 131 265 124 219 172 161 4 000- 5 000 16,9 3.4 4 450 348 154 313 138 247 203 183 5COO- 6 000 » 9,5 3.6 5 257 411 171 359 150 242 225 202 6 ΟΟΟ- 7 50C » 6,4 3,7 6 043 473 192 397 161 257 259 218 7 500-10 000 » 3,5 4,0 7 108 557 209 465 174 258 295 250

Πάνω άπο ιοοοο » 2,4 3,7 10 773 843 342 598 242 300 482 315

ήλικία τοϋ επικεφαλής ( Ι 0 0 = δαπανες τών επικεφαλής απιτικών τής μαναδας δαπανών κοτω τών 25 έτών

κάτω άπά25 έτών 3,8 2,5 3 142 100 100 100 100 100 100 100 25-35 » 21,8 3,3 3 870 123 93 130 99 90 115 187 35-45 » 23,1 3,6 4 360 139 96 152 105 85 121 245 45-55 » 20,4 3,1 4 342 137 111 149 120 97 118 248 55-65 » 16,4 2,6 3 657 116 112 129 124 92 104 241 65-75 » 10,4 2,1 2 567 82 97 93 111 69 86 213

Πάνω άπά 75 » 4.1 1,9 2 076 66 87 76 101 52 79 221

Π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς : ΟΙ άριθμοΙ τών πινάκων άποδίδουν τίς δαπάνες ή κατά μο-

νάδα δαπανών (ΜΔ) ή κατά κεφαλή ( Κ Κ ) , όπου χρησιμοποιείται ή έκάοτοτε κοταλληλάτερη κατηγορία Στίς κατά κεφαλή δαπά-νες διαιρέθηκαν αϊ κοτά μέσον δρα οέ δολλάρια δαπάνες κάθε εΙ-οοδημοτικής ή ώς πράς τήν ήλικίο τάΕης γιά τάν έκάοτοτε τίτλο μέ τάν κατά μέοο δρο άριθμά τών προαώπων αέ κάθε μονάδα δα-πονών κοΙ ύστερα άνήχθηοαν αά βάοη τής κατώτερης εϊοοδηματι-

υ c ο c CL

c ο 3 ·<

ο ο a. ο j< υ ω Ο C 3-

Ο 5.

•c & Ο υ I ' i c t < o

"Ε -u ϊ t> ·< c Ε Ui •

O 8. χ

ύ ο ο χ Ε 2 ρ υ Q. c

ο & > χ ο •5 <

> 2 α η ω 3. υ •ω C ο <

α S α. ω c •C χ α. κ

α. H ΚΓ χ Ξ 3 ο ο α.

C Δια

σκέδ

αση

Διά

βασμ

α C ο 3 θ · α. -ο Σ Λ

οιπά

ΜΔ ΜΔ κκ ΜΔ ΚΚ κκ ΚΚ ΚΚ ΜΔ ΚΚ ΜΔ ΚΚ

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 130 158 146 137 154 75 123 119 129 70 80 57 179 316 194 330 161 88 146 195 193 137 111 62 230 431 226 571 143 101 155 278 243 174 111 52 295 598 281 778 165 110 174 365 286 274 149 66 375 689 336 992 199 116 193 403 321 348 217 91 444 787 392 1 149 221 134 207 494 379 489 249 101 614 825 452 1 315 272 154 222 522 421 641 271 102

1 532 1 649 770 1 619 417 199 325 931 600 1 622 886 360

100 100 100 100 100 100 1C0 100 100 100 100 100 162 111 89 111 72 95 95 95 130 51 157 119 198 115 101 104 83 101 100 95 141 99 257 179 193 97 118 105 122 126 116 108 141 186 410 330 169 76 104 88 142 142 116 89 130 112 319 307 126 49 74 54 117 149 91 64 96 30 210 250 156 29 58 34 84 13> 72 40 93 21 148 194

κής τάΕης ή τής νεότερης κατηγορίας ήλικίας, γιά νά φανεϊ ή ά-πόλυτη άνιαότητο στόν τομέα τής κατανάλωσης. ΤΙτλαι, πού στόν πίνακα έχουν όναχθεϊ σέ βάση ΜΔ, δέ διαιρέθηκαν μέ τό μέγε-θος μιας μανάδσς.

Πηγή: Υπολογίσθηκαν μέ βάση στοιχεία τοΰ Bureau of La-bor Statistics καΙ τής Wharton School of Finance and Com-merce. -Study of Consumer Expenditures, Incomes and Sa-ving·, Φιλαδέλφεια 1957, XVIII . σ. 2, 3, 10, 11.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Εισαγωγή

1. Frederick Lewis Allen: «The Big Change», Νέα 'Υόρκη 1952. 2. Joseph J. Spengler «Changes in Income Distribution and

Social Stratification: A Note στό American Journal of So-ciology, Νοέμβριος 1953, a. 253.

3. David Riesman x.S.: «The Lonely Crowd», Garden City Νέα Υόρκη, 1953.

4. David Lilienthal: «Big Business: Λ New Era», Νέα 'Υόρκη 1953, σ. 202.

5. Shepard Β. Clough: «The American Way: The Economic Basis of Our Civilization», Νέα Υόρκη 1953, σ. 167. Βλέπε έπίσης «Rendez-vous with Destiny» τοϋ Eric F. Goldman. Νέα Υόρκη 1952, σ. 436 κ.έ. Thomas C.Cochran «The Ameri-can Business System- Λ historical Perspective 1900-1950», Καΐμπριτζ Μασσαχ., 1957, σ. 110, 156-157, 186-87. William Petersen «Is America Still the Land of Opportunity?» στό Commentary, Νοέμβριος 1953, σ. 477-86.

Κεφάλαιο 1 : Τάσεις στήν κατανομή είσοδήματος.

1. Will Lissner στούς New York Times, 5 Μαρτίου 1952, α. Γ 2. Tax Foundation, «Fiscal Facts for '58», Νέα 'Υόρκη 1958.

σ. 9. Selma F. Goldsmith «Income Distribution by Size -1955-58», στό Survey of Current Business, 'Απρίλιος 1959 σ. 10.

3. Henry C. Wallich στό «People's Capitalism», έκδομένο άπό τόν David Μ. Potter, Νέα 'Υόρκη 1957, σ. 11.

4. Selma Goldsmith «Appraisal of Basic Data Available for Constructing Income Size Distributions» στό Studies in Income and Wealth, Νέα 'Υόρκη 1951, XIII, σ. 284, 302-

της Ιδιας «The Relation of Census Income Distribution Sta-

173

t is tics to Other Income Data» στό ((Studies in Incomc and Wealth», Νέα Υόρκη 1958, XXIII, σ. 70-75.

5. Στήν περίοδο πρίν άπό τό 1941 ol έργαζόμβνες γυναίκες σύζυγοι συνέβαλλαν σημαντικά στό εισόδημα ένός μεγάλου ποσοστού οίκογενειών, κι είναι φανερή, πώς ol υπολογισμοί μέ βάση μονά-δες δαπανών Ικανοποιούν πιό πολύ άπ' δλους. Τό 1918-19 όμως ol γυναίκες καί τά παιδιά κέρδιζαν μόνον 10 % τοΰ συνολικοΰ οικογενειακού είσοδήματος, καί έπειδή ενας άριΟμός αύτών τών γυναικών ήσαν έπίσης έπΐ κεφαλής οίκογενειών, είναι προφανές, πώς ή «μονάδα άπολαβών» δέν άλλοιο>νει ουσιωδώς τούς άριθμούς. Αύτό Ισχύει Ιδιαίτερα γιά τήν άντίληψή μας γιά τό είσοδηματικό μερίδιο τοΰ πλουσιότερου δεκάτου. Τ01919 ol φορολογικές δη-

λώσεις στό πλουσιότερο ποσοστό τοΰ πληθυσμοϋ, πού ύποβάλον-ται άπό γυναίκες, αποτελούσαν μόνο 3,2 %, τό 1934-36 5,3 %. Μόνο 15% τών άτομικων μισθοληπτών ήσαν τό 1935-36 γυναίκες πού κέρδιζαν συμπληρωματικά: Βλέπε : Temporary National Economic Committee (στό έξης θ' αναφέρεται σάν TNEC) «Concentration and Composition of Individual Incomes 1918-37», Ούάσιγκτον 1940. μονογραφία No. 4, σ. 81" W.S.

Woytinsky, «Earnings and Social Security in the United States», Ουάσιγκτον 1943, σ. 50-61.

6. Ot ΑρισμοΙ προέρχονται άπό: Γερουσία τών ΗΠΑ, Επιτροπή γιά τραπεζικα καί νόμισμα, «Income and Housing», Staff Report, 85ο συνέδριο, 1η συνεδρίαση, Ούάσιγκτον 1957, σ. 64-72· Federal Reserve Bulletin (στό έξης 0' Αναφέρεται σάν FRB), Ιούλιος 1959, σ. 701· Bureau of the Census ( = "Ο-μοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία) «Current Population Report», P-60 No. 27, σ. 16-17. Τό Ofiicc of Business Eco-nomics ( = 'Υπηρεσία Οικονομικής Στατιστικής) έμφανίζει στά στοιχεία γιά τήν κατανομή τοΰ ύψους είσοδήματος ένα πολύ μικρότερο ποσοστό τοΰ πληθυσμού σέ χαμηλό είσόδημά άπ' 6,τι τά στοιχεία τοΰ Census κι ενα κάπως ψηλότερο γιά τΙς άνώτερες τάξεις. Τά στοιχεία τοΰ Survey Research Center, πού συμ-φωνούν περισσότερο μέ τά στοιχεία τοΰ ΟΒΕ παρά μέ τό στοι-χεία τοΰ Census, προτιμώνται, δπου είναι δυνατό, γιατί είναι πολύ έκτενέστερα άπό τά στοιχεία τοΰ ΟΒΕ. "Οπου δέν υπάρχουν συγκριτικοί άριθμοί, χρησιμοποιούνται στοιχεία τοΰ Census. Βλ. Goldsmith «The Relation of Census Income Distribu-tion»...» έ.ά. σ. 83-91.

7. National Industrial Conference Board (στό έξής θ' αναφέρεται σάν NICB) «Studies in Enterprise and Social Progress». Νέα Υόρκη 1939, σ. 123· Don D. Lescohier «Working Con-ditions» στό. History of Labor in the United States, 'Εκδότης John R. Commons, Νέα "Υόρκη 1935, III, σ. 55. 'Ανεξάρτητα

174

στοιχεία, πού έπιβεβαιώνουν τά στοιχεία τοϋ NICB, βρίσκονται γιά τό 1918, στό «Income in the United States, 1910-1918» τοϋ Wesley C. Mitchell κ.ί. , Νέα Υόρκη 1921, I, σ. 134-35· γιάτό 1929 στό «Americas Capacity to Consume» τοϋ Maurice Leven κ.ά., Ούάσιγκτον 1934, σ. 96· γιά τό 1935-35 στό «Con-sumer Incomes in the United States» τοϋ National Resources Committee, Ούάσιγκτον 1938, σ. 95.

8. Λεπτομερή στοιχεία γι' αύτή τήν τάση υπάρχουν: Selma F. Goldsmith κ.£. «Size Distribution of Income Since the Mid-Thirties» στύ: Review of Economics and Statistics, Φεβρουάριος 1954, σ. 1-32' Jesse Burkhead «Living Standards and Productivity» στά: Review of Economics ana Statistics, Αύγουστος 1951, σ. 247· Monthly Labor Review, Σεπτέμβριος 1942, σ. 421.

9. Bureau of Labor Statistics ( =Ύπηρεσία Στατιστικής 'Εργα-σίας) «Family Spending and Savings in Wartime», Ούά-σιγκτον 1945, δελτίο No.822, σ. 94" καί Nathan Μ. Koffsky καί Jeanne Ε. Lear «Size Distribution of Farm Operators' Income in 1946» στό Studies in Income and Wealth, Νέα 'Υόρκη 1951, XIII, σ. 243. Τό 1935-36 ή κατανομή τοϋ σέ είδος εισοδήματος στά είδη διατροφής ήταν περίπου όμοια* σέ πόρους άπό ένοίκια ή θέση τών πλουσίων ήταν πολύ καλύτερη. Βλ. National Resources Committee «Consumer Expenditures in the United States», Ούάσινγκτον 1939, σ. 79.

10. Υπουργείο 'Αγροτικής ΟΙκσνομΙος, «1957 Agricultural Out-look Charts», Ούάσινγκτον 1956, σ. 30.

11. Wall Street Journal, 18 Μαρτίου 1958, σ. 1· έπίσης στή σελίδα 1 τών παρακάτω έκδάσεων: 29 'Οκτωβρίου, 11 καί 13 Νοεμ-βρίου 1957* 14 καί 21 Φεβρουαρίου, 13 καί 18 Μαρτίου 1958.

12. William Η. Whyte νεότερου «The Cadillac Phenomenon» στό Fortune, Φεβρουάριος 1955, σ. 106-11 «Expense Accounts A $ 5 Billion Tax Deduction, and Growing» στό U.S. News and World Report, 16 Αύγούστου 1957, σ. 83-88. Ernest Havemann, «Expense Account Aristocracy» στό Life 9 Μαρτίου 1953, σ. 140-42· Harvey S. Berman «He's on an. Expense Account» στό Challenge, Μάρτιος 1956, σ. 55-58 Γιά δελτία πίστωσης βλ. Robert Bendiner «Credit Cards» : The Thirty-Day Tycoons» στό Reporter, 5 Φεβρουαρίου 1959, σ. 26-30.

13. Expense Accounts* στό Harvard Business Review, Μάρτιος -'Απρίλιος 1960, σ. 16, 172· Randolph Paul «Taxation in the United States», Βοστώνη 1954, σ. 618* U.S. News AndWorld Report, 16 Αύγούστου 1957, σ. 87* έπίσης «Expense Account Scandal» στό ί δ ι ο , 25 'Ιανουαρίου 1960, σ. 50-56.

14. Σ τ ό ί δ ι ο , 16 Αύγούστου 1957, σ. 88· καί V.Henry Roth-

175

child καί Rudolf Sobernheim «Expense Accounts for E-xecutives» orb Yale Law Journal, 'Ιούλιος 1958.

15. Βλέπε C. Harry Kahn «Entrepreneurial Income» <rr& 38th Annual Report, National Bureau of Economic Research, 1958, σ. 84-85. Έξ 4λλου ol Frederick D. Stocker καί John C Eillckson Ισχυρίζονται («How Fully Do Farmers Report Their Incomes?» στ6 National Tax Review, Ιούνιος 1959, σ. 116-26), πώς ή φοροδιαφυγή στούς φάρμερς Ανερχόταν 1952 μόνο σέ 18 % τοϋ είσοδήματός τους, 16 % τ& 1953 καί 13 % τί> 1955" ή 8χι άπ' δτι στίς περισσότερες έπαγγελμβτι-κές τάξεις. Άπό τά στοιχεία τοϋ C. Harry Kahn «Coverage of Entrepreneurial Income on Federal Tax Returns», στά: Βουλή τών 'Αντιπροσώπων Η.Π.Α. Μόνιμη 'Επιτροπή Προ-ϋπολογισμού Tax Revision Compendium, 86ο συνέδριο, 1η συνεδρίασις, Ουάσιγκτον 1959), βγαίνει, πώς 56 % τοϋ μή δηλωμένου εισοδήματος έπιχειρηματιών τί» 1957 έζέπεσαν στίς τάξεις τών έμπόρων καί έλευθεροεπαγγελματιών.

16. R. Wasson, Α. Hurwitz καί Τ. Schweiger «Field Surveys of Consumer Income - An Appraisal cr6 Studies in Income and Wealth, XIII, a. 518.

17. National Bureau of Economic Research «The National Economic Accounts of the United States», Ουάσινγκτον 1958, σ. 110.

18. Daniel Μ. Holland καί Harry C. Kahn «Comparison of Personal and Taxable Income» στό: Γερουσία τών ΗΠΑ. Κυβερνητική'Επιτροπή Οίκονομικών 'Εκθέσεων, «Federal Tax Policy for Economic Growth and Stability», 84ο συνέδριο, 1η συνεδρίαση, Ούάσινγκτον 1955, σ. 320'Goldsmith «Appraisal of Basil Data...» έ.£.σ. 302-Daniel Μ. Hodana «Unreporting of Dividends and Interest on Tax Returns» στ6 Tax Revision Compendium, II, 1399, 1403, 1418- Kahn «Coverage of Entrepreneurial Income on Federal Tax Returns, στ6 Ιδιο II, 1439-61.

19. George Kotona κ.4. «Stock Ownership Among American Families» στ6 Michigan Business Review, 'Ιανουάριος 1953, σ. 14.

20. Ό υπολογισμός έγινε σύμφωνα μέ στοιχεία της 'Τπηρεσίας Φορολογίας Εισοδήματος «The Audit Control Program: A Summary of Preliminary Results», Ουάσινγκτον 1951,σ. 20. Ό Holland («Unreporting of Dividends and Interest...», έ.ά., σ. 1415) Ισχυρβ [εται, πώς οί φορολογικές δηλώσεις γιά περισσότερα ίπ6 7.000 δολλάρια εισόδημα άποτελοϋσαν 66 % τών έλλειπέντων μερισμάτων καί 38 % τών τόκων.

21. Bureau of Internal Revenue ( = Υπηρεσία Φορολογίας ΕΙσο-δήματος) έ.4., σ. 21. ΣτΙς φορολογικές δηλώσεις τών είσοδημα-

176

ττών χαμηλών είσοδημάτων δηλώνεται τό μεγαλύτερο μέρος τών είσοδημάτων άπό τόκους. Βλέπε Lawrence Η. Seltzer «Interest as a Source of Personal Income and Tax Revenue», Νέα 'Τόρκη 1955, σ. 1257-58.

22. William Crum κ.ά., «Fiscal Planning for Total War», Νέα 'Τόρκη, 1942, σ. 278.

23. Lawrence H. Seltzer, «The Nature and Tax Treatment of Capital Gains and Losses», Νέα "Τόρκη 1951, σ. 221· στοιχεία γιά τό 1946-59 άπό τό Economic Report of the President 1960, σ. 220.

24. «Montgomery's Federal Taxes», 35η έκδοση, Νέα 'Τόρκη 1954, μέρος 5, σ. 37. Γιά τή διαφυγή φόρων σωματείων βλέπε Ray-mond Goldsmith, «Α Study of Saving in the United States», ΠρΙνσετον, Νέα 'Τερσέη, 1955. I, σ. 969, II, σ. 549-50" καί William F. Hellmuth νεότ., «The Corporate Income Tax Base» στό Tax Revision Compendium, Ι, σ. 283-316.

25. Ralph Ross καί Ernest van den Haag, «The Fabric of Society: An Introduction to the Social Sciences», Νέα'Τόρκη 1957, σ. 387· Clough, έ.ά., σ. 189" Υπηρεσία Τύπου τοΰ National Bureau of Economic Research, 21 Μα Ι'ου 1951, σ. 2* Simon Kuznets «Shares of Upper Income Groups in Income and Savings», Νέα 'Τόρκη 1953.

26. "Ολα τά στοιχεία τοΰ Kuznets, έ.ά., σ. 635, 637· καί Bureau of the Census «Statistical Abstract of the United States-1952», Ούάσιγκτον 1952, σ. 261.

27. Kuznets, έ.ά., σ. 54. 28. Τό Ιδιο, σ. 40 κ.έ. 29. Bureau of the Census «Statistical Abstract of the United

States-1957», Ούάσινγκτον 1957, σ. 315· Shirley S. Hoffman, «Agriculture as a Buyer» στό Business Record, 'Ιούνιος 1959, σ. 279. Economic Report of the President-1960, a. 229.

30. Kuznets, έ.ά., σ. XXXIII, 109-10 31. Τό ίδιο, σ. 157. 32. Γιά διασαφήνιση αύτοϋ τοΰ προβλήματος βλέπε: Selma F.

Goldsmith «Size Distribution of Income...», έ.ά. σ. 18. 33. Office of Business Economics ( = Οικονομολογικό Τμήμα

τοΰ 'Υπουργείου 'Εμπορίου) «Income Distribution in the United States», 1944-50, Ούάσινγκτον 1453, σ. 15· Survey of Current Business, Μάρτιος 1955, σ. 24. Τό Ιδιο, Μάνος 1961, σ. 19· Bureau of the Census «Statistical Abstract of the United States-1959», Ούάσινγκτον 1959, σ. 316.

34. Kuznets, έ.ά. σ. 447, κ.έ. σ. 459. 35. Daniel Creamer «Personal Income During Business Cyclcs»,

ΠρΙνσετον, Νέα 'Τερσέη, 1956, Κεφάλαιο VII.

177

36. Kuznets, ί.ά., σ. 36-38. 37. Υπολογισμός σύμφωνα μέ στοιχεία τοΰ Economic Report

οί the President-1958, σ. 179' καί Kuznets, ί.ά., σ. 257. Ό Allan Μ. Cartter («Income Shares of the Upper Income Groups in Great Britain and the United States»crr0 American Economic Review, Δεκέμβριος 1954, σ. 875-83), τονίζει, πώς τά άνώτερα 5 %, Sv δλα τά αμοΐραστα κέρδη είχαν κατακυρωθεί στδ μίρΐίιό τους, θά είχαν πάρει τό 1937 25,0 % καί τό 1948 23,7 % τοΰ συνολικοϋ είσοδήματος.

Κεφάλαιο 2: Φορολογία καί άνισότητα.

1. Ross καί van den Haas, ί.ά., σ. 398. 2. Roy G. καί Gladys C. Blakey «The Federal Income Tax».

Νέα 'Τόρκη 1940, σ. 366-73" καί Louis Eisenstein «The Rise and Decline of the Estate Tax» στό Federal Tax Policy for Economic Growth», σ. 830 x.i.

3. Office of Business Economics: «National Income», 1954, Ούάσινγκτον 1954, σ. 171.

4. "Ολοι ot ύπολογισμοί σύμφωνα μέ στοιχεία στό: «Statistics of Income for 1959, Par t i» τοΰ Bureau of Enternal Revenue Ούάσινγκτον 1942 σ. 63-64, καί «Statistics of Income-Indi-vidual Income Tax Returns for 1957», Ούάσινγκτον 1959, σ. 20.

5. J . Keith Butters x.&. «Effects of Taxation-Investment by Individuals», Βοστώνη 1953, σ. 85.

6. Creamer, ί.ά., σ. 153- Bureau of Internal Revenue «Stati-stics of Income-Individual Returns for 1957», σ. 23.

7. Joseph A. Pechman, «What Would a Comprehensive Individual Income Tax Yield?» στό Tax Revision Compen-dium, I, σ. 258.

8. Crum ί.ά., σ. 172, 174· Economic Report of the President 1958, σ. 174' Tax Foundation «Reexamining the Federal Corporation Income Tax», Νέα *Τ6ρκη 1958, σ. 22· The Budget of the United States Government for the Fiscal Year Ending June 30, 1960, Ουάσινγκτον 1959, σ. M-12.

9. S. Goldsmith «Income Distribution by Size-1955-58», ί.ά., σ. 16.

10. C. Harry Kahn «Personal Expense Deductions» στό 37th Annual Report, National Bureau of Economic Research, 1957, σ. 49.

11. Holland καί Kahn ί.ά., σ. 331-32. 12. Bureau of Internal Revenue «Statistics of Income-1957»,

σ. 37* Lawrence H. Seltzer «The Individual Income Tax»

178

στό 39th Annual Report, National Bureau of Economic Research, 1959, σ. 74.

13. Holland xal Kahn, έ.ά., σ. 333. 14. Tax Foundation «Federal Excise Taxes»,Νέα'Τόρκη 1956,σ.47. 15. Wall Street Journal, 5 Μα'Ι'ου 1958, σ. 1. 16. Lewis H. Kimmel «Taxes and Economic Incentives», Ουά-

σινγκτον, 1950, σ. 182. 17. 'Ακόμα κι αύτή ή άνεπαρκής πρόοδος είναι μιά βελτίωση άπέναντι

στήν ύφισταμένη τό 1938-39 κατανομή τοϋ φορολογικού βάρους 'Ομοσπονδίας, Πολιτειών καί κοινοτήτων. Σέ κάθε φορολογικό έτος. Τό συνολικό βάρος τοϋ όμοσπονδιακοΰ φόρου είσοδήματος σάν ποσοστό τοϋ είσοδήαατος κάθε είσοδηματικής τάξης ήταν σέδλεςτίς τάξεις μέχρι τά 10.000 δολλάρια Ιδιο (τό 1958 μέχρι τά 20.000 Ιδιο), δταν άρχιζε νά άνεβαΐνει άπότομα. ΟΙ πολι-τειακοί καί κοινοτικοί φόροι ήσαν συνολικά έλαφρά όπισθοδρο-μικοΐ. Βλέπε TNEC, «Who Pays the Taxes?», Ούάσινγκτον 1940, μονογραφία No. 3, σ. 6.

18. Allen « Ή μεγάλη άλλαγή», έ.ά., σ. 227. 19. Tax Foundation «Allocation of the Tax Burden by Income

Class», σ. 14-15- Bureau of the Census «Statistical Abstract-1959», σ. 368.

20. "Ολες ol περικοπές άπό τό Wall Street Journal, 9 'Απριλίου 1959, σ. 1.

21. Bureau of Internal Revenue «Statistics of Income-1957», σ. 24-25.

22. Παράθεση άπό: Arch Patton «Executive Compensation: Tax Gimmicks vs. Incentives» στό Harvard Business Review, Νοέμβριος/Δεκέμβριος 1953, σ. 114. Μιά γενική έπισκόπηση πάνω στή φοροδιαφυγή άπό διοικητικούς ύπαλλήλους προσφέρε ό Robert Schulman στό «Tax Differentials in Executive Compensation» στό Income Tax Differentials, ΠρΙνσετον, Νέα 'Τερσέη, 1958, σ. 67-81.

23. Seltzer «The Nature and Tax Treatment of Capitals Gains and Losses», σ. 242 κ.έ.

24. Proxy Statement, General Motors Corporation, 1958, σ. 13. 25. NICB «Compensation of Top Executives» στό Studies in

Personnel Policy» No. 173, Νέα 'Τόρκη 1959, σ. 12- U.S. News AndWorld Report, 18 Μαρτίου 1955, σ. 27-11 ΜαΊ'ου 1959, σ. 84-85" Νομική 'Επιτροπή Γερουσίας τών ΗΠΑ «Study in Administered Prices in the Steel Industry». "Εκθεση της 'Επιτροπής 85ο Συνέδριο, 2η συνεδρίαση, Ούάσινγκτον 1958, σ. 110-11. Στοιχεία γιά τήν General Dynamics, τήν Douglas καί τήν Pittsburgh άπό τούς καταλόγους τους πληρεξουσίων γιά τό 1957.

179

26. Ό Raymond Goldsmith, έ.ά., I l l , σ. 374, ύπολογίζει, πώς τό 1944 στίς περιουσίες άξΙας πάνω άπό 100 .000 δολλάριαάνήκαν όλόκληρα 98 % τών όμοσπονδιακών, πολιτειακών καί κοινοτικών όμολογιών. Μιά έξαίρετη συγκεφαλαίωση τών νόμων άποφυγης φόρων προσφέρει 6 Stanley S. Surrey στό «The Income Tax Base for Individuals» στό Income Tax Differentials, Πρίνσε-τον, Νέα Ίερσέη, 1958, σ. 34-58.

27. Eisenstein, έ.ά., σ. 833-36. 28. Ren£ Α. Wormser «How to Save Money by Giving it Away»

στό U.S. News And World Report, 28 Δεκεμβρίου 1956, σ. 111. 29. Eisenstein, έ.ά., σ. 837, κ.έ. 30. Stanley S. Surrey «The Congress and the Tax Lobbyist-

How Special Tax Provisions Get Enactcd» στό Harvard Law Review, ΜάΤος 1957, σ. 1150· βλέπε έπίσηςτά Απαισιό-δοξα συμπεράσματα τοΰ Raymond Paul, έ.ά., σ. 763 κ.έ. γιά τήν άποτυχία τής προοδευτικής φορολογίας.

Κεφάλαιο 3: Ή κατανομή τών ένεργητικών στοιχείων.

1. FRB, Σεπτέμβριος 1953, σ. 11-12 τής νέας έκδοσης συμπερι-λαμβανομένων καί έκτάκτων στοιχείων, πού δέν έμφανίζονται στό κανονικό άρθρο. Ή μελέτη τοΰ Survey Research Center είναι, δπως όμολογοΰν οί συγγραφείς της, έπιφυλαχτική στόν-ύπολογισμό τοΰ Ιδίου κεφαλαίου τής άνώτερης εισοδημα-τικής τάξης. Αύτό όφείλεται σέ συγκεκριμένους στατιστι-κούς περιορισμούς καθώς καί στήν παράλειψη ταμείων Ασφάλισης, ταμείων έπένδύσης, παραγραφής χρεών άπό μετοχικές έταιρεΐες, πολιτειακών, κοινοτικών καί Αλλοδαπών όμολογιών, έτησίων τόκων, συνταξιοδοτικών Αποθεμάτων κι ένός σημαντικού μέρους δλων τών ρευστών μέσων (τό Ιδιο, σ. 7-8· Raymond W. Gold-smith, έ.ά., I l l , σ. 103). Ή μελέτη παραβλέπει λοιπόν (να σημαντικό μέρος τών πρα-γματικών συνολικών ένεργητικών στοιχείων, πού είναι κυρίως συγκεντρωμένα στήν οίκονομική άφρόκρεμα. Ό ύπολογισμός τοΰ SRC γιά τό 1953 έπαναλαμβάνει τά περισσότερα λάθη, πού ίγιναν ήδη σ* αύτόν γιά τό 1949, δταν ύπολόγισε τήν κατανομή τών τοποθετημένων ένεργητικών στοιχείων μέ βάση ένα καθ ύπολογισμό συνολικό ποσο 613 δισεκατομμυρίων δολλαρίων. Ό Raymond Goldsmith, ό κορυφαίος οίκονομολόγος στόν τομέα τής Αποταμίευσης, ύπολόγισε πιό βάσιμα τό ποσό σέ 952 δισε-κατομμύρια δολλάρια (έ.ά., III, σ. 107).

Σ* ένα λεπτομερή πίνακα γιά τήν κατανομή τών όλικών ένερ-γητικών στοιχείων καί τοΰ Ιδίου κεφαλαίου στίς άρχές τοΰ

180

1950 6 Goldsmith δείχνει, πώς το άνώτερα 5% τών μονάδων δαπανών —τέ. 1949 μ' ένα είσόδημά πάνω άπό 7.500 δολλάρια— κατείχαν 33 % τού Ιδίου κεφαλαίου (τό Ιδιο, σ. 126). Ή Ανώτατη είσοδηματική τάξη περιλάμβανε ωστόσο τό 1953 9 % τών μονάδων δαπανών άπέναντι σέ 5 % τό 1950. "Αν δεχθεί κανείς, πώς τά πλουσιότερα 5 % τών μονάδων δαπανών κατείχαν τό 1953 33 % τοϋ Ιδίου κεφαλαίου, δπως συνέβαινε τό 1950, καί πώς τά κατώτερα 5 % τών μονάδων δαπανών στό άνώτερο είσοδηματικό δέκατο ήταν —προσεκτικό υπολογιζόμενα— στό μισό τόσο πλούσια, τότε τά πλουσιότερα 9 % (θεωρούμενα Αναλο-γικά) κατείχαν πάνω άπό 46% τού Ιδίου κεφαλαίου. "Ισως αύτός ό διορθωμένος άριθμός νά περιλαμβάνει πάντοτε ένα ποσοστό λαθών, ωστόσο πρέπει αύτό νά είναι πολύ μικρότερο άπ' δ,τι έκεΐνο στά στοιχεία τοϋ SRC.

Σέ μιά άνάλογη μελέτη ό Robert J . Lampman ύπολόγισε μέ βάση όμοσπονδιακές φορολογικές δηλώσεις κληρονομίας, πως 1 % τοϋ πληθυσμού κατείχε τό 1953 24 % δλων τών ένεργητι-κών άξιών στόν τομέα της οίκιακής οικονομίας, συμπεριλαμβα-νομένων δύο τρίτων τών μετοχών καί τεσσάρων πέμπτων τών πολιτειακών καί κοινοτικών ομολογιών. Βλέπε «The Distri-bution of Wealth According to Estate Tax Returns» στό 39th Annual Report, National Bureau of Economic Research, 1959, σ. 40-41. Τά στοιχεία τοϋ Lampman Αναπτύχθηκαν παρα-πέρα στό «Changes in the Share of Wealth Held by Top Wealth-Holders, 1922-1956» στό Review of Economics and Statistics, Νοέμβριος 1959, σ. 379-92. Βγάζοντας τά Αποτελέ-σματα του άπό τΙς φορολογικές δηλώσεις κληρονομίας, ό Lamp-man Αγνοεί τό πρόβλημα ψεύτικων δηλώσεων, τοϋ βαθμοϋ, στον όποιο πολλά μέλη τής οίκονομικής Αφρόκρεμας ρυθμίζουν τΙς σχέσεις κυριότητάς τους πρίν άπό τό θάνατό τους έτσι, ώστε ό φόρος κληρονομίας νά μπορεί ν* Αποφευχθεί, καυώς καί τών Ανακριβειών στά στοιχεία γιά τό 1953 τοϋ Survey Research Center Αναφορικά μέ τήν κατανομή είσοδήματος, μέ τά όποια Αντιπαραβάλλει τ* Αποτελέσματά του. Γιά τήν τάση γιά τη χρη-σιμοποίηση φορολογικών δηλώσεων κληρονομίας βλέπε William L. Crum «The Distribution of Wealth», Βοστώνη 1935.

2. FRB, Σεπτέμβριος 1951, σ. 1063. Ό James S. Duesenberry («Income, Saving and the Theory of Consumer Behaviour», Καΐμπριτζ, Μασσαχουσσέττη 1949) συνδέει μ' αύτό τό γεγονός μιά κριτική στή θεωρία τοϋ Keynes της ρύθμισης της Αποταμίευ-σης καί τών έπενδύσεων.

3. Ό Butters, έ.ά., σ. 28, διατυπώνει έπίσης αύτό τόν Ισχυρισμό. 4. Survey Research Center, «1960 Survey of Consumer Finan-

ces» "Λν "Αρμπορ, Μίτσιγκαν, 1961, σ. 77

181

5. Τό Ιδιο σ. 80. 6. Τό Ιδιο. 7. FRB, 'Ιούνιος 1956, σ. 572. 8. Raymond W. Goldsmith, «Trends and Structural Changes

in Savings in the Twentieth Century» στό «Savings in the Modern Economy, έκδ. Walter W. Heller y..&., Μιννεάπολις, Μιννεσ., 1953, σ. 151.

9. Ross καί van den Haag, έ.ά., σ. 393. 10. Adolphe A. Berle νεότ., Power Without Property», Νέα Υόρ-

κη, 1959, κεφ. I-III· Peter F. Drucker «America's Next Twenty Years», Νέα Ίερσέη 1957, κεφ. III.

11. TNEC «The Distribution of Ownership in the 200 Larquest Nonfinancial Corporations», Ούάσινγκτον 1940, μονογραφία No. 29, σ. 18.

12. TNEC «Survey of Shareholdings in 1.710 Corporations with Securites Listed on a National Securities Exchange», Ούάσινγκτον 1941, μονογραφία No. 30, σ. 241.

13. Lewis Η. Kimmel, «Share Ownership in the United States», Ούάσιγκτον, 1952, σ. 43, 46.

14. Butters, έ.ά., σ. 382. 15. TNEC μονογραφία No. 29, σ. 9* Kimmel «Share Ownership

in the United States», σ. 68. 16. Survey Research Center «Stock Ownership Among American

Families» "Αν "Αρμπορ, ΜΙτσ, 'Ιούνιος I960- Kimmel «Share Ownership in the United States», σ. 95. Butters σ. 26-Kotona, έ.ά. σ. 14 κ.έ.

17. Βλέπε π.χ. Α.Η. Raskin «Town Meeting» of the Shareholders» στό New York Times Magazine, 12 Μα'ίου 1967, σ. 15-Wal| Street Journal, 26 'Απριλίου 1960, σ. 4. Τά χρηματιστηριακά στοιχεία συγκεντρώθηκαν έπό ίνα πρακτορείο έρευνας της άγορας καί χρησιμοποιήθηκαν στή διαφημιστική καμπάνια γιά τό λαϊκό καπιταλισμό». Δεδομένης της μεγάλης συμφωνίας νεταξϋ τών μελετών τοΰ SRC καί τοΰ Brookings, καί τοΰ Αμφισβητήσι-μου τών χρηματιστηριακών στοιχείων δέν υπάρχει λόγος νά συζη-τηθοϋν οί διαφορές μεταξύ τών δύο ειδών Αποτελεσμάτων. Μιά τεχνική κριτική δημοσιεύεται στή μελέτη τοΰ SRC τοΰ 'Ιουνίου 1960.

18. Wall Street Journal, 10 Σεπτεμβρίου 1959, σ. 1- 4λλα «ρθρα μ' ένδιαφέρον δημοσιεύθηκαν στό Wall Street Journal της 8 'Απριλίου, 26 Μα'ί-ου, 25 Αυγούστου, 7 'Οκτωβρίου 1959" 8 Μαρτίου 1960.

19. Adolf Α. Berle νεότ. «Marx Was Wrong and so isKhruschew» στό New York Times Magazine, 1 Νοεμβρίου 1959, σ. 95· έπίσης «Power Without Property», Νέα "Τόρκη 1959.

182

20. Wall Street Journal, 11 "Απριλίου 1960, σ. 2. 21. Robert Tilove «Pensions Funds and Economic Freedom»

Νέα 'Τόρκη 1959* Paul P. Harbrecht «Pension Funds and Economic Power», Νέα 'Τόρκη 1959, σ. 115-18, 244.

Κεφάλαιο 4: Ή συγκέντρωση της δύναμης τών τράστ.

1. Riesman «The Lonely Crowd». 2. Adolf A. Berle νεότ. «The 20th Century Capitalist Revo-

lution, Νέα 'Τόρκη 1954. 3. Τό Ιδιο. 4. Lilienthal, έ.ά., σ. 28. 5. Στοιχεία γιά τό 1957 υπολογίσθηκαν σύμφωνα μέ τή μονογραφία

τής TNEC. No. 29, σ. 23, 350-54· τά στοιχεία γιά τό 1955 ύπο-λογίσθηκαν μέ βάση τό «The «Fortune» Directory of 500 Lar-gest U.S. Industrial Corporations» στό Fortune, 'Ιούνιος 1956* Internal Revenue Service «Statistics of Income, 1955-Corporation Income Tax Returns», Ούάσινγκτον 1958, σ. 70-71* Bureau of the Census «Statistical Abstract-1957», σ. 320. Τά στοιχεία γιά τό 1937 καί πρό πάντων γιά τό 1955 δίνουν τό βαθμό συγκέντρωσης πολύ χαμηλό, έπειδή στά 200 κορυφαία τράστς συμπεριλήφθηκαν μερικά, πού στήν πραγματι-κότητα άνήκουν στήν αυτοκρατορία ένός 4λλου τράστ* έτσι ή Western Electric θά έπρεπε νά θεωρείται σάν σαφής θυγατρική έταιρεία τής American Telephon and Telegraph. Μερικές άπό αύτές τΙς διορθώσεις έπιγειρήθηκαν γιά τό 1955, όμως ol άριθμοί αύτοί πρέπει νά θεωρηθούν σάν προσεκτικοί ύπολογισμοί :

6. Μονογραφία τοϋ TNEC No 29, σ. 59* έπίσης National Resources Committee «Basic Characteristics», στό «The Structure of the American Economy», Μέρος I, Ούάσινγκτον 1939, σ. 158.

7. Τά στοιχεία γι ' αύτό τό είδος περιοριστικότητας πάρθηκαν άπό τό «Report of the Federal Trade Commission on Inter-locking Directorates», Ούάσινγκτον 1951, σ. 22-36.

8. Τά σχετικά στοιχεία γιά τό 1957 ύπολογίσθηκαν σύμφωνα μέ τό «The «Fortune» Director» στό Fortune, 'Ιούλιος καί Αύγου-στος 1958. 'Από τόν κατάλογο τοϋ Fortune άπέκλεισα τήν Western Electric, θυγατρική έταιρεία μιας έπιχείρησης κοινής ωφελείας, καί τήν Joseph Ε. Seagram And Sons δπως καί τήν Shell Oil, καί ol δύο επιχειρήσεις ύπό ξένο έλεγχο. Ή Rich-field Oil άποκλείσθηκε, έπειδή ή πλειοψηφία τών μετοχών της βρίσκεται στά χέρια τής Cities Service καί Sinclair Oil. Ot Weyernhaeuser Timbor καί Singer Manufacturing άποκλ*(-σθηκαν, έπειδή καμιά άπό τΙς δυό δέν σημειώνεται στό Χρήμα-

183

τιστήριο καί γι' αύτό δέν κάνει δηλώσεις γιά τόν ένδοεπιχειριι-σιακό ίλεγχο, μολονότι είναι καί γιά τΙς δυό γνωστό, πώς βρί-σκονται σχεδόν πλήρως στήν κατοχή τών Ιδρυτικών τους οίκο-γενειών. Ol έταιρεϊες τοΰ Henry J. Kaiser μεταχειρίζονται έδώ σάν ένιαία φίρμα.

9. Τά στοιχεία γιά τό 1937-39 ύπολογίσθηκαν μέ βάση τή μονο-γραφία τοΰ TNEC No. 29, σ. 350-351, έκεΐνα γιά τό 1957 μέ Βάση τούς καταλόγους τών πληρεξουσίων δπως καί τό Moody's IndustriaIs-1957. Μία μελέτη τοΰ National Conference Board πάνω σέ 638 μεγάλες έταιρεϊες κατεργασίας, πού κυκλοφόρησε μετά τήν άποπεράτωση τής έρευνας μου, άκολουθεΐ στήν περι-γραφή της έταιρειών, πού δέν άνήκουν στίς 100 κορυφαίες, τΙς κατευθυντήριες γραμμές πού Ακολούθησα έγώ. Στό διοικητικό συμβούλιο 45 % τών τράστς αύτών έχουν τήν πλειοψηφία ύπάλ-ληλοι, πού κατείχαν 46 % τών θέσεων διοικητικών συμβούλων Βλέπε NICB «Corporate Directorship Practices» στό Studies in Business Policy, No. 90, Νέα Ύόρκτ) 1959.

10. NICB «Corporate Directorship Practices», σ. 17-18. 11. Τό Ιδιο, σ. 52· Νομική 'Επιτροπή τής Γερουσίας τών ΗΠΑ

«Bigness and the Concentration of Economic Power - A Case Study of General Motors Corporation», "Εκθεση τής 'Επιτροπής, 84ο συνέδριο, 2η συνεδρίαση, Ούάσινγκτον 1956, σ. 55.

12. Όλα τά στοιχεία πάνω σ' αύτό καί πάνω στά διαπραγματευό-μενα σ* αύτό τό κεφάλαιο 100 συγκροτήματα έξακριβώθηκαν μέ βάση τούς καταλόγους τών πληρεξουσίων γιά τό 1957 στό Corpo-rate Records Division, Baker Library, Harvard Business School, καί τά έντυπα 4, 5 καί 6, πού φυλάγονται στό Public Reference Room, Securites and Exchange Commission, Ούάσινγκτον. Τά έντυπα S-l καί 10-K χρησιμοποιήθηκαν έπίσης. Μόνο μετοχές μέ δικαίωμα ψήφου, κοινές καθώς καί προνομιούχες ύπολογίσθηκαν, άν καί οί προνομιούχες μετοχές μικρή σημασία (χουν. Παραχωρημένα, άλλα μή άσχημένα δικαιώματα έπιλογής μετοχών άποκλείσθηκαν. Συνυπολογίσθηκε τό μετοχικό κεφάλαιο, πού διαχειρίζονται έπαγγελματίες πράκτορες, πού παρακάθονται σέ διοικητικά συμβούλια —τόσο γιά Ιδιωτικές έκτελεσηκές δια-χειρίσεις δσο καί γιά ήγέτιδες Εταιρείες—, καθώς καί έχτιλε-στική Ιδιοκτησία διοικητικών συμβούλων σέ συμμετοχές, Ιδρύ-ματα καί ένεργητικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων τών γνω-στών συμμετοχών τών άμεσων οίκογενειών τους.

13. Robert Α. Gordon «Business Leadership in the Large Corpo-ration» Ούάσινγκτον 1945, σ. 32-34.

14. Σχετικά μέ τούς άγώνες γιά τή μεταφορά τοΰ δικαιώματος ψήφου

184

β λέπι Wall Street Journal, 30 'Απριλίου 1958 σ. 1· New York Times, 22 Μαρτίου 1959, σ. 1 κ.έ.

15. Gordon, έ.&. σ. 40-41 κ.έ. 16. David Τ. Bazelon «Facts and Fictions of U.S. Capitalism»

στό The Reporter, 17 Δεπτεμβρίου 1959, σ. 43, 45 John Κ. Galbraith στό New York Times Book Review, 6 Σεπτεμβρίου 1959, σ. 3.

17. Securities and Exchange Commission «Official Summary of Security Transactions and Holdings», Φεβρουάριος 1957, σ. 11.

18. NICB. Compensation of Top Executives» καί ύπολογισμοί σύμφωνα μέ τό Moody's Industrial Manual-1960.

19. «1,700 Top Executives» στό Fortune, Νοέμβριος 1959, σ. 138. 20. Kimmel, «Share Ownership in the U.S.», σ. 98-99. Ό Kimmel

παρουσιάζει πολύ λεπτομερείς πληροφορίες γιά τή διάρθρωση τών μεμονωμένων μετόχων κατά έπαγγελματικές τάξεις. Τό κύριο μειονέκτημα τών μελετών του βρίσκεται στό συνυπολογισμό Αλλων 2 ,13 έκατομμυρίων χωρίς Απασχόληση νοικοκυρών όπως καί 130.000 μαθητών καί παιδιών τοϋ νηπιαγωγείου στόν Α-ριθμό τών 6,49 έκατομμυρίων κατόχων μετοχών. ΟΙ νοικοκυρές καί τά παιδιά δέν Αποτελοϋν κοινωνικοοικονομική τΑξη, καί έφ* δσο μόνο 4,75 έκατομμύρια χωριστές οίκογένειες καί πρόσωπα κατέχουν μετοχές, είναι φανερό, πώς ό Αριθμός πρέπει νά ύπο-βιβασθεϊ Ισχυρά σέ 520.000 μονάδες κατοικίας, γιά νά έπιτευχθεΐ μιά Ακριβής, όχι διογκωμένη κατανομή κατά έπαγγελματικές όμάδες.

21. Butters, έ.Α., σ. 382· καί ύπολογισμοί μέ βΑση τό Study 650 (Ανέκδοτα στοιχεία· Survey Research Center 1952), πίνακας LA-156.

Κεφάλαιο 5 : Τά αίτια της φτώχειας.

1. Max Lerner «America as a Civilization», Νέα 'Υόρκη 1967, σ. 338. ι,

2. John Kenneth Galbraith «The Affluent Society», Βοστώνη 1958, σ. 325 κ.έ. Talcott Parsons «Α Revised Analyticual Approach to the Theory of Social Stratification» στό «Class, Status and Power», έκδ. Reinhard Bendix καί Sey-mour Martin Lipset, Γκλένκω, Ίλλινόις, 1953, σ. 127.

3. Allen, έ.Α., σ. 166-67. 4. Seymour Martin Lipset xal Natalie Rogoff «Class and

Opportunity in Europe and the United States» στό Com-mentary, Δεκέμβριος 1954, σ. 568.

5. Nelson Ν. Foote xal Pauel K. Hatt «Social Mobility and

185

Economic Advancement» στό American Economic Review, Μάιος 1953, σ. 369-70.

6. Γερουσία τών ΗΠΑ, 'Εργατική καί Κοινωνική Επιτροπή «Staff Report on Retail Establishments and the Fair Labor Standards Act», 84ο συνέδριο 2η συνεδρίαση, Ουάσινγκτον 1956, σ. 1.

7. Bureau of Labor Statistics «Employee Earnings in Retail Trade - October 1956», Ούάσινγκτον 1957, σ. 1.

8. Bureau of Labor Statistics «Studies of the Economic Effects of the $ 1.00 MinimumWage», Ουάσινγκτον 1957, σ. 1, 4, 26.

9. Current Population Reports, P-60, No. 27, σ. 4, 27. 10. Goldman, έ.ά., σ. 436. 11. Conference on Economic Progress «Full Property for A-

griculture», Ουάσινγκτον 1955, σ. 25, 97" Hoffman, έ.ά. σ. 279. 12. Τό ζήτημα αύτό διαλαμβάνεται άπδ τόν Burkhead, έ.ά., σ.

241-47. 13. Υπολογισμοί μέ βάση στοιχεία στό Economic Report of the

President-1958, σ. 144-46' καί Economic Report of the President-1961, σ. 158. Τό Report γιά τό 1961 δέν περιέχει στοιχεία γιά τόν υπολογισμό τοΰ πραγματικού εισοδήματος σέ είδικούς βιομηχανικούς κλάδους.

14. Monthly Labor Review, Ιούνιος 1955, σ. 671. 15. Κογκρέσσο τών ΗΠΑ, Οίκονομική Επιτροπή «Characteristics

of the Low-Income Population and Related Federal Pro-grams», 84ο συνέδριο, 1η συνεδρίαση, Ούάσινγκτον 1955, σ. 6* Selma F. Goldsmith «Income Distribution... έ.ά., σ. 11.

16. Bureau of Labor Statistics, «Employment and Earnings», Μάρτιος 1961, σ. 7· W. S. Woytinsky «Employment and Wages in the United States», Νέα Υόρκη 1953, σ. 413-14.

17. Monthly Labor Review, 'Απρίλιος 1956, σ. 405. 18. Current Population Reports, P-60, No. 30, σ. 4, 36. 19. Economic Report of the President 1961, σ. 151· New York

Times, 10 Αύγούστου 1958, σ. 36' Γερουσία τών ΗΠΑ, "Εκτα-κτη έπιτροπή γιά προβλήματα άνεργίας «The Impact of Un-employment in the 1958 Recession», 86ο συνέδριο, 2η συ-σενορίαση, Ούάσινγκτον 1960, σ. 30 κ.έ.

20. Κογκρέσσο τών ΗΠΑ, Οίκονομική Έπιτροπή, «Hearings Low-Income Families», 84ο συνέδριο, 1η συνεδρίαση, Ούάσινγκτον 1956, σ. 745.

21. Creamer «Personal Income During Business Cycles», Πρίνσετον, Νέα Ίερσέη, 1956, σ. 114. Ο Richard Α. Lester έδειξε πώς λιγότερο άπό Ινα πέμπτο τών μισθολογικών άπωλειών πού προκλήθηκαν άπό ύλική ή μερική άνεργία άπό τό 1948 ώς τό 1960 καλύφθηκε άπό κανονικό έπίδομα άνεργίας ή οικονομίες

186

γιά ώρες άνάγκης. Βλέπε «The Economic Significance o f

Unemployment Compensation, 1948-1959» στό Review of

Economics and Statistics, Νοέμβριος 1960, σ. 349-72. 22. Ό Lloyd Reynolds καί ή Gythia Taft («The Evolution of

Wage Structure», Νιοϋ Χέιβεν, Kow., 1956, καί Harold Μ. Levinson «Unionism, Wage Trends, and Income Distri-bution, 1914-1947», "Λν "Άρμπορ, ΜΙτσ., 1951) προσφέρουν Αποδεικτικά ύλικό σ' αύτή τή διαπίστωση.

23. Στοιχεία γιά δικηγόρους, γιατρούς καί όδοντογιατρούς σύμφωνα μέ τό Statistical Abtsract-1956, πίνακας 380· στοιχεία γιά παιδαγωγούς σύμφωνα μέ τό: Beardsley RumI καί Stanley G. Tickton «Teaching Salaries Then and Now», Νέα "ϊόρκ* 1955' στοιχεία γιά 4λλα έπαγγέλματα σύμφωνα μέ τό: Harold F. Clark, «Life Earnings in Selected Occupations in the United States» Νέα 'ϊόρκη 1937, καθώς καί μέ πληροφορίες τοϋ Census στό: Herman P. Miller «Income of the American People», Νέα 'ϊόρκη 1955· στοιχεία γιά έργατικά εϊσοδήματα κατα βιομηχανικούς κλάδους άπό τό: Μ. Ada Beney «Wages, Hours and Employment in the United States», 1914-1946», Νέα 'ϊόρκη 1936, καί ιχέ βάση πληροφορίες τοϋ Census στό· Miller έ.ά., σ. 96· γιά τό 1935-36 άπό τό: National Resources Committee «Consumer Incomes in the U.S.», σ. 95' γιά τή μεταπολεμική περίοδο άπό τό FRB, 'Ιούλιος 1954,, σ. 700. Στόν ύπολογισμό των έτήσιων είσοδημάτων έργατών βιομηχανίας στά έτη 1929 καί 1935-36 πολλαπλασιάσθηκε τό μέσο έβδομα-διαΐο εισόδημα έπΐ 51, ένώ γιά τό 1929 Αφαιρέθηκαν 10 % καί γιά τό 1935-36 20 %· ή διαδικασία αύτή άναπτυχθηκε άπό τόν Harold Clark, έ.ά., σ. 132-33.

24. George Kotona καί Janet Α. Fisher «Postwar Changes in the Income of Identical Consumer Units» στό Studies in Incone and Wealth, XIII, 72.

25. Kuznets, έ.ά., σ. 131-40. 26. Στοιχεία γιά τό 1910 μέ βάση τό: Gladys L. Palmer καί Ann

R. Miller «The Occupations and Industrial Distribution of Employment, 1910-50» στό «Manpower in theUnited States», έκδ. William Haber, ν.Λ., Νέα 'ϊόρκη 1954, σ. 87" γιά κατοπινά χρόνια μέ βάση τό. Conrad καί Irene Β. Taeuber «The Chang-ing Population of tho United States», Νέα "ϊόρκη 1958, σ. 207-208.

27. FRB, Σεπτέμβριος 1958, σ. 1052· Selma F. Goldsmith «In-come Distribution. .», έ.ά., σ. 10.

28. Βλέπε: Dorothy S. Brady «Research on the Size Distribu-tion of Income» στό Studies in Income and Wealth. XIII, σ. 51.

187

29. Σημαντικά στοιχεία, πού έπιβεβαιώνουν τΙς γενικεύσεις αυτου τοΰ έδαφίου στό: Woytinsky «Earnings and Social Security» κεφ. XIV καθώς καί: John Β. Lansing καί James Ν. Morgan «Consumer Finances over the Life Cycle» στό «Consumer Behaviour», ϊκδ. Lincoln H. Clark, Νέα 'Τόρκη 1955. II, σ. 36-51.

30. Kuznets, έ.ά., σ. 143. 31. Woytisnky «Earnings and Social Security» σ. 223-240·

FRB, Αύγουστος 1957, σ. 792· Janet A.Fisher «Income, Spend-ing, and Saving Patterns of Consumer Units in Different Age Groups» στό Studies in Income and Wealth, Νέα 'Τόρκη 1952, XV, σ. 82. "Ενα 35χρονο μέλος μιας έπαγγελματικής τάξης μέ χαμηλό είσόδημα μπορεί νά βρίσκεται στην άντικειμενί-ιή οι-κονομική κατάσταση πιό κοντά σ' έναν 60χρονο μιάς_ «ανώ-τερης» Επαγγελματικής τάξης παρά σ' έναν 60χρονο της δίκης του τάξης. Ετσι θά μοιάζουν μεταξύ τους στόν οΙκονομικό_τομέα καί θά είναι μέρος έκείνου τοΰ μεγαλύτερου σχηματισμού, της «κατώτερης» ή «έργαζόμενης» τάξης, πού έχει τήν ταυτότητά της στόν οικονομικό, άν καί δχι πάντα στόν έπαγγελματικό^ τομέα Θά ήταν άξιόλογο νά έρευνηθε ή σχέση ήλικίας - είσοδήματος μέ τήν ύποκειμενική ταξική συνείδηση. Μόνον όταν οί ύποχρεώσεις αύξάνουν γίνεται αίσθητή ή οίκονομική πίεση μιας ταξικής Θέσης, κι ώς τή στιγμή αύτή μπορεί νά άναβληθβ ή συνειδητή συνταύτιση μέ μιά τάξη.

32. Κογκρέσσο τών ΗΠΑ, Οίκονομική Έπιτροπή «Characteristics of the Low-Income Population», σ. 122· Social Security Administration: «Illustrative United States Population Projektions», Ουάσινγκτον 1957, Actuarial Study No. 46, σ. 23-24· Economic Report of the President-1960, σ. 86.

33. Peter O. Steiner καί Robert Dorfman: «The Economic Status of the Aged», ΜπέρκλεΟ 1957, σ. 39· Social Security Bulletin, Δεκέμβριος 1959, σ. 14.

34. Social Security Bulletin, Δεκέμβριος 199, σ. 14· Public Welfare, 'Απρίλιος 1957, σ. 74.

35. Social Security Bulletin, Μάρτιος 1911, σ. 1· FRB, Σεπτέμ-βριος 1958, σ. 1055.

36. Social Security Bulletin, Αύγουστος 1955, σ. 15. 37. Τό ίδιο, Μάρτιος 1961, σ. 32. 38. Current Population Reports, Ρ-20 No. 68, σ. 2· No. 72,

σ. 2· No. 75, σ. 2· No. 76, σ. 4" J. Frederic Dewhurst: «Ameri-ca'sNeedsand Resources», Νέα-Τόρκη 1955, σ. 57· Woytinsky «Earnings and Social Security», σ. 50· New York Times, 9 Αύγούστου 1959, σ. 62.

39. Monthly Labor Review, 'Απρίλιος 1956, σ. 406.

188

40. Στοιχεία γιά τό 1939 καί 1947 μέ βάση τό: Herman P. Miller: Factors Related to Recent Changes in Income Distribution in the United States» στό Review of Economics and Stati-stics, Αδγουστος 1951, σ. 218* στοιχεία γιά τό 1956 ύπολογί-σθηκαν μέ βάση τό Current Population Reports, Ρ-20, No. 68, σ. 2· No. 81, σ. 12.

41. Current Populatioh Reports, P-20, No. 96, σ. 1. 42. National Bureau of Economic Research, 37th Annual,

Report, σ. 75· Current Population Reports, P-25, No. 165· σ. 5.

43. Κογκρέσσο τών ΗΠΑ, Οίκονομική 'Επιτροπή, Characteristics of the Low-Income Population, a. 12, 33.

44. Bureau of Labor Statistics: «Notes on the Economic Status of Negroes in the United States», Ούάνσιγκτον 1959, σ. 8, 11 Current Population Reports, P-25, No. 212, σ. 5.

45. Κογκρέσσο των ΗΠΑ, Οίκονομική 'Επιτροπή: «Characteristics of the Low-Income Population», σ. 11, 33.

46. National Resources Committee: «Consumer Incomes in the U.S.», σ. 95.

47. Social Security Bulletin, Μάιος 1958, σ. 1· Wall Street Journal, 4 'Ιουνίου 1958, σ. 1.

48. Social Security Bulletin, Μάιος 1958, σ. 1* Social Security Administration: «Characteritics of Families Receiving Aid to Dependent Children», Ούάσινγκτον 1955, σ. 4.

49. Wall Street Journal, 4 'Ιουνίου 1958: 24 καί 26 Φεβρουαρίου καθώς καί 4 Μαρτίου 1959' 28 'Ιανουαρίου I960· New York Times, 25 'Ιανουαρίου 1959—δλα στή σελ. 1.

Κεφάλαιο 6 : Τό μέγεθος τής φτώχειας.

1. Ross καί van den Haag, έ.ά., σ. 383. 2. Bureau of Labor Statistics «Handbook of Labor Statistics,

1941 Edition», Ουάσινγκτον 1942, δελτίο No. 694, σ. 97-98. 8. Bureau of Labor Statistics, «Workers' Budgets in theUnited

States: City Families and Single Persons, 1946 and 1947», Ούάσινγκτον 1948, δελτίο No. 927, σ. 2.

4. Monthly Labor Review, Μάιος 1952, a. 522. 5. Works Progress Administration [Margaret Loomis Stecker].

«Intercity Differences in Costs of Living in March 1935,t 59 Cities», Ούάσινγκτον 1937, Research Monograph 12, σ. XVII.

6. Bureau of Labor Statistics «Workert Budger in the United States... 1946 and 1947», δελτίο No. 927, σ. 57. 'ΤπολογΙζω

189

τά έξοδα μιας έπταμελοΰς ή πολυπληθέστερης οικογένειας μέ 140 %, πράγμα πού δίνει στά στοιχεία μου ένα συντηρητικό χαρακτήρα, γιατί ή μέση οίκογένεια σ' αύτή τήν όμάδα έχβι περισσότερα άπό όκτώ μέλη.

7. Monthly Labor Review, Μάιος 1952, σ. 520. 8. Bureau of Labor Statistics, «Worker's Budget in the United

States... 1946 and 1947», δελτίο No. 927. 9. AFL-CIO Collective Bargaining Report, 'Απρίλιος 1956,

σ. 28- IUD [Industrial Union Department] Bulletin, 'Απρί-λιος 1960, σ. 3.

10. Newel Howland Cornish, «The Standard of Living», Νέα 'Τόρκη 1923, σ. 66-67.

11. Claries S. Wyand, «The Economics of Consumption», Νέα 'Τόρκη'1937, σ. 459-60.

12. -Leven, έ.ά., σ. 87. 13. Nathan Koffsky «Farm and Urban Purchasing Power»,

στό Studies in Income and Wealth, Νέα "Τόρκη 1949, XI σ. 172, 175.

14. MOllie Orshansky, «Equivalent Levels of Living: Farm and City» στό Studies ir Income and Wealth, XV, a. 191-92.

15. Τά στοιχεία υπολογίσθηκαν: γιά τό 1947 σύμφωνα μέ τό Sta-tistical Abstract 1949, σ. 293" γιά τό 1951 σύμφωνα μέ τό Current Population Reports, Ρ-60, No. 12, σ. 19* γιά τό 1957 σύμφωνα μέ τό Current Population Reports, Ρ-60, No. 30, σ. 21. Ό προϋπολογισμός γιά τό 1957 καθορίσθηκε μέ 4.500 δολλάρια γιά μιά τετραμελή οίκογένεια, 10 % πάνω άπό τό ποσό πού δήλωνε τό Bureau of Labor Statistics σάν έξοδα βιοσυντή-ρησης γιά τό 1951, πράγμα πού Ανταποκρίνεται κάπως στην άνοδο τοΰ δείκτη βιοσυντήρησης. Ό άριθμός αύτός είναι άνιμφίβο-λα κατά 200-300 δολλάρια πολύ χαμηλός. Σύμφωνα μ- ιγότερο είδικά στοιχεία στό FRB, 'Ιούνιος 1948, σ. 651, 656, τό 1947 48 % τών μονάδων δαπανών βρίσκονταν κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρησης καί 31 % κάτω άπό τό έπίπεδο άνάγκης.

t Σ' δλους τούς ύπολογισμούς ύπήρξε καμιά φορά άναγκαΐο νά έξακριβωθέϊ ό άριθμός τών μονάδων δαπανών πού βρίσκονται κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρηση ή άνάγκης, ταξινομώντας μιάν είσοδηματική τάξη καί τΙς μονάδες δαπανών ένός όρισμένου μεγέθους, jrou άνήκαν σ' αύτή, κατά τό είσοδηματικό δριο τοΰ επιπέδου συντήρησης ή άνάγκης. "Αν π.χ. τό έπίπεδο συντήρησης ήταν 3.661 δολλάρια, τότε έγινε δεκτό, πώς τρία δέκατα τών μονάδων δαπανών πού είχαν είσόδημά μεταξύ 3.500 καί 4.000 λολλαρίων ζοΰσαν κάτω άπ* αύτό τό έπίπεδο. "Οταν άποφευγεται α«τή ή πολλές φορές αύθαίρετη κατάταξη τοΰ Ισοδήματος (όπως τό 1947) καί παίρνονται ύπ' όψη μόνον μονάδες δαπανών

190

πού Ανήκουν στίς τάξεις κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρησης ή Ανάγκης, τότε καταλήγει κανείς σέ 48 % κάτω άπό τό έπίπεδο συντήρησης καί περίπου 28 % κάτω άπό τό έπίπεδο άνάγκης. Έπειδή ό υπολογισμός αύτός είναι υπερβολικά συντηρητικός, ή τεχνική της ταξινόμησης κατά εϊσοδήματα είναι προτιμότερη καί Ακριβέστερη -ώς 1 ή 2 %.

Στό τέλος τοϋ 1959 τό Bureau of Labor Statistics υπέβαλε τόν προϋπολογισμό του σέ μιά προσωρινή άναθεώρηση, υψώνοντας τό έπίπεδο της απόλυτης κατανάλωσης κάπου ένα πέμπτο πάνω άπό τά έξοδα βιοσυντήρησης, στά όποια βασίζονται ol υπο-λογισμοί μου. Σέ είκοσι μεγαλουπόλεις τό Απαραίτητο γιά τήν έπίτευξη τοϋ έπιπέδου αύτοϋ εΙσόδημα ήταν 6.084 δολλάρια γιά μιά τετραμελή οίκογένεια. Τό 1959 όμως 55,6 % όλων τών οίκογενειών καί μονχαχικών προσώπων είχαν ένα χρηματικό εΙσόδημα, πού δέν έπαρκοΰσε γιά τήν έπίτευξη αύτοϋ τοϋ βιο-τικού έπιπέδου. Ή πλήρης άναθεώρηση τοϋ Bureau of Labor Statistics θά δημοσιευθεί τό 1964. Βλέπε Helen Η. Lamale καί Margaret S. Stotz, «The Interim City Worker's Family Budger» στό Monthly Labor Review, Αύγουστος 1960, σ. 785-808- Current Population Reports, P-60, No. 35, 2σ. 25.

16. Στοιχεία σύμφωνα μ' ένα Αντίτυπο τοϋ λόγου, δημοσιευομένου στίς 30 Ιανουαρίου 1957. Περίληψη δημοσιεύθηκε στους New York Times, 31 ΊανουαοΙου 1957, σ. 13. Πληροφορίες γιά τόν προϋπολογισμό κατά: Κογκρέσσο τών ΗΠΑ, ΟΙκονομική 'Επιτροπή, «Low Income Families», σ. 189. κ.έ. Ή διϋπουρ-γική επιτροπή μοϋ έπέτρεψε ευγενώς τό 'Ιούνιο τοϋ 1958, νά διαβάσω τήν πλήρη έκθεση της. Ή προσωρινή μελέτη, στήν όποΐα βασίζονται ol Αριθμοί μου, κυκλοφόρησε τό Δεκέμβριο τοϋ 1956 μέ τόν τίτλο «The American Income Revolution» στό Dissent, χειμώνας 1957, σ. 35-55.

17. Steiner καί Dorfman «The Economic Status of the Aged»' Μπέρκλεϋ, Καλιφ., 1957- Eleanor Μ. Snyder «Α Method of Identifying Chronic Low Income Groups from Cross-Section Survey Data» στό Studies in Income and Wealth, XXIII, a. 333.

18. Monthly Labor Review, Νοέμβριος 1939, σ. 1, 166· καί Φε-βρουάριος 1951, σ. 153* Miller «Income of the American People», σ. 173-86.

19. Taeuber, έ.ά., σ. 224. 20. Current Population Reports, P-60, No. 24, σ. 5. 21. FRB, Ιούνιος 1956, σ. 570. 22. Στοιχεία σύμφωνα μέ τό Business Week, 16 'Ιουνίου 1956, σ.133. 23. Βλέπε Gabriel Kolko «High Day and Six-Hour Day in

191

Akron» στό New Republic, 13 Φεβρουαρίου 1956, σ. 10-11. New York Times, 4 'Οκτωβρίου 1959, σ. 86.

24. "Υπολογισμός σύμφωνα μέ τό Economic Report of the Pre-sident-1958, σ. 125, 167-68.

25. Τό ίδιο- Blanche Bernstein «The Pattern of Consumer Debt, 1935-36», Νέα 'Τόρκη 1940, σ. 22, 126.

26. 1960 Survey of Consumer Finances, σ. 160. 27. Τό ίδιο. 28. 'Υπολογισμός σύμφωνα μέ τό FRB, Δεκέμβριος 1951, σ. 1516"

Economic Report of the President-1958, σ. 58, 167-69 Wall Street Journal, 20 'Οκτωβρίου 1959, σ. 3.

29. Avram Kisselgoff «Factors Affecting the Demand for Con-sumer Instalment Sales Credit», Νέα 'Τόρκη 1952, Technical Paper 7, a. 60.

30. Board of Governous of the Federal Reserve System «Con-sumer Instalment Credit: Growth and Import», Ουάσινγκτον 1957, Μέρος 1, τόμος 1, σ. 231-32.

31. ΟΙ Αλλαγές αύτές τών έπαγγελματικών τάξεων καί ή σημασία τους συζητούνται στό: Gabriel Kolko «Economic Mobility and Social Stratification» στό American Journal of Sociology, 'Ιούλιος 1957, σ. 30-38.

32. Joseph Schumpeter«Capitalisra, Socialism, and Democracy», 3η ίκδοση, Νέα 'Τόρκη 1950, σ. 156-63.

Κεφάλαιο 7: 'Ανισότητα τοϋ είσοδήματος καί κατανάλωση.

1. Seymour Martin Lipset καί Reinhard Bendix, «Ideological Equalitarianism ana Social Mobility in the United States» στό Transactions of the Second World Congress of Sociology, Λονδίνο 1954, II, 50' βλέπε έπίσης «Socialism-Left and Right-East and West» τοϋ Lipset στό Confluence, καλοκαίρι 1958, σ. 184-87.

2. Gideon Sjoberg, «Are Social Classes in America Becoming More Rigid I» στό American Sociological Review, Δεκέμβριος 1951, σ. 780.

3. Kurt Mayer, «Recent Changes in the Class Structure of the United States» στό Transactions of the Third World Con-gress of Sociology, Λονδίνο 1956, III, 77.

4. Riesman, έ.Α., σ. 389-90. 5. Spengler, έ.Α., σ. 256. 6. John Β. Miner, «Intelligence in the United States» Νέα'Τόρκη

1957, σ. 77· βλέπε >cal σ. 29-77. Μιά έξαίρετη περίληψη της βιβλιογραφίας πάνω στή σχέση της κοινωνικοοικονομικής τΑξης

192

μέ τό βαθμό εύφυ'Ι'ας ύπάρχει στό: Seymour Β. Sarason καί Thomas G'adwin, «Psychological and Cultural Problems in Mental Subnormality: A Review of Research» στό Ame-rican Journal of Mental Deficiency, Μάιος 1958, σ. 1169-82.

7. Byron S. Hollinshead x.S., «Who Should Go to the Colle-ge?», Νέα 'Τόρχη 1952, σ. 38' National Manpower Council, «Α Policy for Scientific and Professional Manpower», Νέα "Τόρκη, 1953, σ. 79-84.

8. Coleman R. Griffith, «Facilities and Economic Barriers in Education» στό «Discriminations in Higher Education», έκδ. Francis Brown κ.4., Ούάσινγκτον 1951, σ. 48· Helen Bertha Goetsch, «Parental Income and College Opportu-nuties», Νέα 'Τόρη 1940, σ. 87.

9. Educational Testing Service ((Background Factors Relating to College Plans ana College Enrollment Among Public High School Students», ΠρΙνσετον, Νέα Ίερσέη, 1957, σ. V-VI.

10. Κογκρέσσο τών ΗΠΑ, Οίκονομική 'Επιτροπή «Characteristics of the Low-Income Population», σ. 54.

11. Υπουργείο Παιδείας τών ΗΠΑ [Ernest V. Hollis], «Costs of Attending College: A Study of Student Expenditures and Sources of Income», Ούάσινγκτον 1957, Office of Education Bulletin 1957, No. 9, a. 47, 50· FRB 'Ιούνιος 1953, σ. 11 τής νέας έκδοσης μέ συμπληρωματικό ύλικό' New York Times, 5 'Απριλίου 1959, σ. 84.

12. Hollinehead, έ.ά., σ. 138. 13. Dael Wolfle, «American's Resources of Specialised Talent»,

Νέα 'Τόρκη 1954, σ. 160, 162. 14. Miner, έ.ά., σ. 129. 15. Hollis, έ.ά., σ. 10. 16. Richard Η. Ostheimer, «Student Charges and Financing

Higher Education», Νέα 'Τόρκη 1953, σ. 124· Goetsch έ.ά., σ. 93.

17. Paul Η. Buck, «Who Comes to Harvard» στό Harvard Alumni Bulletin, 10 'Ιανουαρίου 1948, σ. 314-15.

18. Educational Testing Service, έ.ά., σ. IV. 19. Holis, έ.ά., σ. 22* New York Times, 5 'Απριλίου 1959, σ. 841·

Wall Street Journal, 29 Μα-ί'ου 1961, σ. 1· Elmer D.West (έκδότης). Background for a National Scholarship Policy», Ούάσινγκτον 1956, σ. 25. Ή μελέτη τοΰ West δίνει επίσης μιά έζαίρετη γενική άποψη πάνω στήν ερευνά στό πεδίο τής οίκο-νομίας έκπαΐδευσης.

20. William G. Malenkopf καί Robert Ε. Dear «An Analysis of Factors Affecting Financial Aid Offers and Awards». ΠρΙνσετον, Νέα Ίερσέη, 1957, σ. 8-9, 20.

198

21. Richard G. King, «Financial Thresholds lo College» στό College Board Review, "Ανοιξη 1957, σ. 23.

22. Βλέπε: Social Security Administration, «Medical Care and Costs in Relation to Family Income» 2η Εκδοση, Ουάσινγκτον 1947, Bureau of Research Memorandum No. 51, σ. 177.

23. President's Commission on the Health Needs of the Nation, America's Health Status, Needs and Resources», Ουά-σινγκτον, 1953, III, 271.

24. Odin W. Anderson και Jacob J. Feldman, «Family Medical Costs and Voluntary Health Insurance», Νέα Ίερσέη 1956, σ. 199.

25. Industrial Bulletin (Υπουργείο 'Εργασίας της Νέας Υόρκης), Μάιος 1959, σ. 7,10· Social Security Bulletin, Δεκέμβριος 1959' σ.9· Social Secutiry Administration, «Research and Sta-tistics Note No. 20, 21 Σεπτεμβρίου 1960, σ. 5" Γερουσία τών ΗΠΑ 'Επιτροπή έπΐ 'Εργατικών καί Κοινωνικών θεμάτων, Hearings, «The Aged and Aging in the United States», 86ο συνέδριο, 1η συνεδρίαση, μέρος 1, Ούάσιγκτον 1959, σ. 24, κ.έ.

26. Anderson, έ.ά., σ. 37. 27. Social Security Administration «Medical Care and Costs»,

σ. 75- President's Commission on Health Needs, έ.ά., σ. 49. 28. John Μ. Ellis, «Socio-Economic Differentials in Mortality

from Chromic Diseases» στό Social Problems 'Ιούλιος 1957, σ. 33- Newsweek, 7 Μαρτίου 1960, σ. 78-80. Βλέπε έπίσης: Ε. Garthly Jaco (έκδότης) Patients, Physicians and Illness», Γκλένκιν, Ίλλινόις, 1958.

29. Robert Ε. Clark, «Psychoses, Income and Occupational Prestige», στό American Journal of Sociology, Μάρτιος 1949 σ. 436- August Β. Hollingshead καί Fredrick C. Redlich «Social Class and Mental Illness», Νέα 'Τόρκη 1958, σ. 210, 309.

30 Biureau of the Census, «1950 United Slates Census of Housing - U.S. Summary», Ούάσιγκτον 1953, σ. XXXIII -XXXV- Bureau of the Census «1956 National Housing Inventory» Ούάσινγκτον 1959, III, μέρος 1, σ. 16- Labor's Economic Review, Σεπτέμβριος 1959, a. 49-50' Bureau of the Census», «1960 Census of Housing: Advance Reports-Housing Characteristics», 'Απρίλιος 1961, σ. 5.

31. Bureau of the Census, «National Housing Inventory», III, μέρος 1, σ. 35" FRB, Σεπτέμβριος 1959, σ. 1107-69.

32. National Housing Conference «The Housing Yearbook-1957», Ούάσινγκτον 1957, σ. 21' FRB, Αύγουστος 1956, σ. 822

33. Charles Abrams, «Public Housing Myths» στό New Leader |

1Θ4

25 Ιουλίου 1955, α. 3· New York Times, 31 "Ιανουαρίου 1957, σ. 1. Πολλές φορές τά λεγόμενα σλάμς, πού στήν πραγματικό-τητα Αποτελούνται άπό φτωχικά σπίτια Ανθρώπων πού έχουν χαμηλό έπίπεδο, κατεδαφίζονταν γιά τόν μοναδικό λόγο, βτι βρί-σκονταν πάνω σέ οΙκόπεδα πρώτης τάξης κι έπρεπε να παραχω-ρήσουν τή θέση τους γιά οίκοδομές προοριζόμενεςγιά περισσότερο προνομιούχους Ανθρώπους. Βλέπε π. .: Herberk J . Gans, «The Human Implications of Current Redevelopment and Relocation Planning» στό Journal of the American Institute of Planners, Φεβρουάριος 1959. 34 FRB, "Ιούλιος 1959, σ. 717- National Resources Committee, «Family Expenditures in the U.S.», σ. 4- Bureau of Labor Statistics, «Family Spend-ing and Saving in Wartime», σ. 76.

35. National Resources Committee, «Family Expenditures in the U.S.», σ. 27- FRB Μάιος 1955, σ. 475.

36. FRB, Μάιος 1955, σ. 477. 37. Bureau of the Census, «Travel Survey-1957», Ούάσινγκτον

1958, σ. 3- Current Population Reports, P-20, No. 95, σ.2. 38. Wall Street Journal, 5 Νοεμβρίου 1959, a. 3. 39. Business Week, 15 Νοεμβρίου 1958, σ. 60. 40. The $ 250,000 House» στό Fortune, 'Οκτώβριος 1955, σ. 133-

34. 41. Wall Street Journal, 26 Νοεμβρίου 1957, σ. 1' βλέπε έπίσης

18, 26, 30 Αύγούστου καί 9 Σεπτεμβρίου 1955* 16 'Οκτωβρίου 1956- 18 'Ιουλίου 1957- 8 Σεπρεμβρίου 1959-

42. Ή ποσοστιαία κατανομή τοΰ είσοδήματος τών μονάδων δαπανών παρουσιάζεται γιά κάθε είσοδηματική τάξη στό Statistical Abstract-1957, σ. 307.

Κεφάλαιο 8: ' Η δομή της οίκονομικής ζωής-Μύθοι καί πραγματικότητα

1. Louis Hartz, «The Libera) Tradition in America», Νέα "Τόρκη 1955, σ. 206.

2. Galbraith, έ.ά. σ. 3.