1 Γενικό λυκειο αμπελοκηπων

Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΚΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

ΚΟΥΣΚΟΥΒΑΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΤΕΡΖΗΜΠΑΣΟΓΛΟΥ ΜΕΛΙΝΑ

ΤΟΥΦΕΓΚΗ ΣΟΦΙΑΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ

ΒΑΡΔΑΛΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή 2. Ανθυγιεινή διατροφή των νέων

Παράγοντες που επηρρεάζουν τους έφηβους Η επιρροή των ΜΜΕ στη διατροφή των νέων Φίλοι και οικογένεια

3.Ροφήματα και κακές συνήθειες των νέων Αλκοόλ – Κάπνισμα Ενεργειακά ποτά Καφέδες

4.Διατροφικές ασθένειες και τρόποι αντιμετώπισής τους

Νευρική ανορεξία Βουλιμία Παχυσαρκία

5.Ερωτηματολόγιο 6.Υγιεινή διατροφή των νέων

Οι θεμελιώδεις αρχές της υγιεινής διατροφής

7.Προτάσεις για ισορροπημένη διατροφή 8.Επίλογος 9.Βιβλιογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανήκουμε στο project «Η διατροφή των Ελλήνων ανά τους αιώνες».Χωριστήκαμε σε ομάδες και η δική μας ομάδα ασχολείται με τα προβλήματα υγείας των νέων που προκύπτουν από μια κακή διατροφή,αλλά και τις καλύτερες προτάσεις για μια υγιεινή και ισορροπημένη διατοφή.Ο λόγος που επιλέξαμε αυτό το θέμα είναι γιατί αφορά άμεσα τόσο εμάς όσο και τους συνομίλικούς μας.Διαπιστώνουμε,εφόσον έχει να κάνει με την υγεία μας, ότι η διατροφή των εφήβων είναι κατά βάση ανθυγιεινή και αυτό αποτελεί ένα επίκαιρο πρόβλημα,καθώς πολλά παιδιά στην ηλικία μας αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας λόγω της διατροφής τους.Στην εργασιά μας μελετήσαμε σε βάθος το θέμα της διατροφής των εφήβων και μάθαμε πολλά καινούρια πράγματα τόσο για το τι είναι ανθυγιεινό, όσο και για το τι είναι υγιεινό.Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε έφηβους για τους κίνδυνους που κρύβει η ανθυγιεινή διατροφή και τρόπους πρόληψης ή καταπολέμισης των προβλημάτων που μπορούν να προκύψουν.Επιπλέον,θέλουμε να ενθαρρύνουμε τους συνομήλικούς μας,να επικεντρωθούν κυρίως σε έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής και διατροφής και θεωρούμε ότι θα ήταν καλό να ξεκινήσουμε με κάποιες αλλαγές εντός του σχολείου,όπως στην πώληση πιο υγιεινών τροφίμων στο κυλικείο ή να συμπεριληφθούν κάποια τρόφιμα,όπως π.χ.φρούτα εποχής για να μάθουμε εμείς οι έφηβοι να καταναλώνουμε περισσότερα φρούτα και λαχανικά,κάτι που απ’ότι φαίνεται,δεν συμβαίνει σήμερα.Είναι τελικά πολύ σημαντικό για μας τους έφηβους να φροντίζουμε,ώστε ν’ακολουθούμε ένα υγιείνο τρόπο διατροφής,γιατί αυτό συμβάλει στην υγεία,τόσο τη σωματική,όσο και τη πνευματική.

ΑΝΘΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Η εφηβεία είναι μια περίοδος του ανθρώπου που κανείς αναζητά την ταυτότητα του, την ανεξαρτησία του καθώς παράλληλα ο τρόπος της ζωής και η φυσιολογία του σώματος αλλάζει. Κατά την περίοδο αυτήν, οι διατροφικές απαιτήσεις των εφήβων είναι ιδιαίτερα αυξημένες, γιατί από την μια υπάρχει η επιτάχυνση της ανάπτυξης και από την άλλη η αύξηση της φυσικής τους δραστηριότητας με αποτέλεσμα να καταναλώνουν συχνά μεγάλες ποσότητες τροφής. Έτσι, το πρόβλημα για πολλούς εφήβους δεν είναι τόσο η ποσότητα όσο η ποιότητα της τροφής. Η διατροφή έχει άμεσο αντίκτυπο στην υγεία τους, επηρεάζει τα επίπεδα της ενέργειάς τους και το αμυντικό τους σύστημα απέναντι στις αρρώστιες. Επίσης, επηρεάζει την εμφάνιση τους, την υγεία των δοντιών τους, του δέρματος τους και το αν έχουν ένα φυσιολογικό βάρος. Τι τρώνε όμως στην πραγματικότητα οι έφηβοι;Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι στην Ευρώπη οι έφηβοι καταναλώνουν μεγάλη ποσότητα ζάχαρης, αλατιού και λίπους ενώ δεν παίρνουν αρκετές φυτικές ίνες, βιταμίνες και μέταλλα.Οι έφηβοι τρώνε περισσότερα γρήγορα φαγητά, γλυκά και σοκολάτες από οποιοδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα. Αυτά τα φαγητά περιέχουν υψηλό γλυκαιμικό δείκτη και μας κάνουν να πεινάμε ξανά σύντομα. Επίσης, τα τρόφιμα αυτά έχουν πολλές θερμίδες έχοντας σαν αποτέλεσμα τις γνωστές σε όλους μας επιπλοκές παχυσαρκίας και υπέρβαρου στους εφήβους. Ανησυχητικό επίσης είναι το γεγονός ότι υπάρχει ελλιπής κατανάλωση φρούτων και λαχανικών στην εφηβική διατροφή.Έρευνες δείχνουν πως το φαγητό για τους έφηβους θα έπρεπε να είναι κάτι γρήγορο και απλό στην προετοιμασία ενώ δείχνουν άρνηση να δώσουν προτεραιότητα στο να φάνε ή να μαγειρέψουν.

Παράγοντες που επηρρεάζουν τους έφηβουςAπό ότι όλοι ξέρουμε η διατροφή των εφήβων επηρεάζεται από διάφορους προσωπικούς και κοινωνικούς παράγοντες (π.χ. τις διατροφικές προτιμήσεις, το φύλο, την εκπαίδευση, την κοινωνικό-οικονομική κατάσταση, την προέλευση), καθώς και περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως τα τρόφιμα στο οικιακό περιβάλλον, τη γονική διατροφική συμπεριφορά και τη διαθεσιμότητα των fast-food. Όλα αυτά είναι ένας λόγος, που αιτιολογούν τις λάθος επιλογές των εφήβων όσο αναφορά την διατροφή τους.Πιο αναλυτικά, όσο αναφορά τις διατροφικές προτιμήσεις των νέων είναι σημαντικό να αναφερθεί πως οι έφηβοι δεν καταναλώνουν τις μερίδες κατανάλωσης που προτείνει η Διατροφική πυραμίδα αν και γνωρίζουν την θετική επίδραση της στην υγεία. Σε μελέτη που διεξήχθη στην Ευρώπη και σε δείγμα 3.450 παιδιών και εφήβων, διαπιστώθηκε πως μόνο το 50% αυτών καταναλώνουν καθημερινά γαλακτοκομικά προϊόντα. Παράλληλα, διαπιστώθηκε πως η κατανάλωση δημητριακών η πρωτεϊνούχων τροφών από τα παιδιά και τους εφήβους είναι κάτω από τα προτεινόμενα κριτήρια κατανάλωσης αυτών. Τέλος μειωμένη εμφανίστηκε και η κατανάλωση σε λιγότερο από μία μερίδα φρούτα την ημέρα και το 29% σε λιγότερο από μία μερίδα λαχανικά την ημέρα. Είναι αξιοσημείωτο, πως η μειωμένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών από τους νέους συνοδεύεται από την αύξηση κατανάλωσης ανθυγιεινών τροφών με αποτέλεσμα η διατροφή των νέων να είναι πλούσια σε λιπαρά και νάτριο και πτωχή σε σίδηρο, ασβέστιο, μαγνήσιο, βιταμίνες και άλλα. Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι το φύλο. Τα αγόρια θεωρούν τα γεύματα ως ένα μέσο για να ικανοποιήσουν την πείνα τους και ενδιαφέρονται οι μερίδες να είναι επαρκείς για αυτό, ενώ τους νοιάζει λιγότερο για το τι θα φάνε. Τα κορίτσια από την άλλη, θεωρούν το φαγητό σαν κομμάτι της κοινωνικής συναναστροφής και δείχνουν ενδιαφέρον για την ποιότητα

αφού ανησυχούν μήπως παχύνουν. Και στις δύο περιπτώσεις όταν τους ζητήθηκε να επιλέξουν τρόφιμα η επιλογή στηρίχτηκε με βάση τη νοστιμιά. Είναι σημαντικό να αναφερθεί, πως η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, είναι ένας καταλυτικός παράγοντας που οδηγεί τους εφήβους στην ανθυγιεινή διατροφή. Έτσι εν μέσω οικονομικού αναβρασμού, πολλοί άνθρωποι, για να μειώσουν τα έξοδα από τον οικογενειακό τους προϋπολογισμό, μειώνουν τα ποσά που ξοδεύουν στη διατροφή τους. Αυτό το γεγονός θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί ότι θα επέφερε και απώλεια βάρους. Εντούτοις, τα ερευνητικά δεδομένα έρχονται να διαψεύσουν αυτήν την υπόθεση, αφού πληθώρα μελετών έχουν δείξει ότι η παχυσαρκία και οι ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες εμφανίζονται πιο συχνά σε κοινωνικές ομάδες χαμηλού εισοδήματος. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει γιατί τα άτομα με χαμηλό εισόδημα συχνά επιλέγουν φτηνά τρόφιμα, που συγχρόνως όμως είναι και πιο ανθυγιεινά. Σήμερα το κόστος των τροφίμων, τα οποία είναι υψηλά σε λιπαρά, ζάχαρη και πλούσια σε θερμίδες, είναι μικρότερο σε σύγκριση με το κόστος των φρούτων, λαχανικών και δημητριακών. Παρόλα αυτά η οικονομική κρίση, όμως, δεν φαίνεται να αγγίζει τα ταχυφαγεία, καθώς ο πολίτης καταφεύγει στο εύκολο, πρόχειρο και γρήγορο φαγητό για οικονομία. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε μια περίοδο που οι περισσότερες επιχειρήσεις σημειώνουν μείωση στα έσοδά τους, τα εστιατόρια γρήγορου φαγητού όχι μόνο δεν παρατηρούν μείωση, αλλά παρουσιάζουν και αύξηση στις πωλήσεις τους.Εντούτοις, παρά τα ανησυχητικά δεδομένα κατά της υγιεινής διατροφής, δεν είναι δύσκολο, ούτε ανέφικτο κάποιος να τραφεί υγιεινά και φθηνά. Στην πραγματικότητα, η υγιεινή διατροφή κοστίζει λιγότερο. Στους προσωπικούς-ψυχολογικούς παράγοντες μπορεί να είναι το στρες. Πιο αναλυτικά, το χρόνιο στρες διεγείρει την κατανάλωση τροφίμων με «κενές θερμίδες», τα οποία είναι υψηλής ενεργειακής πυκνότητας, λόγω του υψηλού σακχάρου και περιεκτικότητας σε λιπαρές ουσίες.

Πειραματικές μελέτες έχουν δείξει ότι το στρες μπορεί τόσο να αυξήσει, όσο και να μειώσει την όρεξη, καθώς και να αλλάξει τις διατροφικές επιλογές τροφίμων σε πιο ανθυγιεινές επιλογές (περισσότερα πατατάκια, γλυκά, μπισκότα ή fast food, και λιγότερα φρούτα και λαχανικά) στις γυναίκες, αλλά όχι στους άνδρες. Πρόσφατα, η μελέτη HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence), η οποία πραγματοποιήθηκε σε εφήβους (Συν=704, ηλικίας 12–17 ετών) σε 5 διαφορετικές Ευρωπαϊκές χώρες (Γάνδη, Στοκχόλμη, Σαραγόσα, Αθήνα και τη Βιέννη) βρήκε ότι τόσο τα αγόρια, όσο και τα κορίτσια, όταν έχουν άγχος «ρίχνουν» την ποιότητα της διατροφής τους και αυξάνουν τις ποσότητες που καταναλώνουν. Υποστηρίζεται, λοιπόν, η υπόθεση ότι το στρες μπορεί να επηρεάσει τη διαιτητική συμπεριφορά των «εφήβων», μειώνοντας την ποιότητα διατροφής τους. Στους περιβαλλοντικούς παράγοντες ανήκουν οι επιρροές από τις διαφημίσεις, το διαδίκτυο, τους συνομήλικους και την οικογένεια. Η επιρροή των ΜΜΕ στη διατροφή των νέωνΠλέον, οι διαφημίσεις είναι ένα μέσο που επηρεάζει την διατροφή των εφήβων προωθώντας τρόφιμα. Όμως, όλο και συχνότερα περιλαμβάνει τροφές, που περιέχουν υψηλά ποσοστά ζάχαρης, αλατιού και λιπαρών. Η διαφήμιση τροφίμων, στα παιδιά, έχει εξελιχθεί, σε επιστήμη και χρησιμοποιεί τις νέες τεχνολογίες. Η διαφήμιση παιδικών τροφών, στη σημερινή εποχή, δεν είναι πλέον η άμεση διαφήμιση, έτσι όπως, παραδοσιακά, τη γνωρίζουμε. Χρησιμοποιεί έμμεσους τρόπους, ώστε το παιδί ακόμα και ο ενήλικας να μην μπορούν να αναγνωρίσουν ότι το μήνυμα, που δέχονται, είναι διαφημιστικό. Αυτοί οι τρόποι δίνουν άλλοθι, στη βιομηχανία, ότι δεν προωθεί, μέσω άμεσης διαφήμισης, τρόφιμα, σε παιδιά. Είναι, όμως, περισσότερο επικίνδυνοι, γιατί προωθούν, συνήθως, "σκουπιδοτροφές", στα παιδιά, με κρυφούς και ύπουλους τρόπους.Οι διαφημιστές χρησιμοποιούν μορφές και γλώσσα, που είναι προσφιλείς

στα παιδιά. Τα μηνύματα αυτά μπορεί να περιέχουν άμεσες πληροφορίες, για ειδικές προσφορές ή πληροφορίες, για τα ίδια τα προϊόντα. Μπορεί να είναι διαγωνισμοί π.χ. "Αγόρασε την Χ σοκολάτα. Βρες τον κωδικό και στείλτον στο... νούμερο. Θα κερδίσεις ένα δωρεάν ταξίδι, στην Eurodisney". Σε ένα τέτοιο διαγωνισμό, το 2001, η διαφημιστική εταιρία, που τον είχε αναλάβει, δήλωσε ότι δέχτηκε πάνω από 5 εκατομμύρια μηνύματα. Μπορούμε να φανταστούμε τις αυξήσεις των πωλήσεων. Τα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιούν οι διαφημιστικές εταιρίες ποικίλουν. Για παράδειγμα το διαδίκτυο είναι ένα μέσο, το οποίο χρησιμοποιείται, από τους διαφημιστές, όταν στοχεύουν, σε μικρά παιδιά ή έφηβους. Υπολογίζεται ότι το 92% των παιδιών, ηλικίας 9-19 ετών, στην Ευρώπη, έχουν πρόσβαση, στο διαδίκτυο, είτε από το σπίτι τους, είτε από το σχολείο. Είναι ένας μεγάλος αριθμός χρηστών, που δεν μπορεί να μείνει αναξιοποίητος. Έτσι, δημιουργούν ιστοσελίδες, για παιδιά, όπου το παιδί παίρνει μέρος, σε διαγωνισμούς.Ακόμη τα βίντεο παιχνίδια είναι μια θαυμάσια ευκαιρία, για την προώθηση ανθυγιεινών τροφίμων, σε παιδιά. Σε τέτοιο παιχνίδι, υπήρχε εστιατόριο "fast food", γνωστής αλυσίδας πολυεθνικής εταιρίας. Οι παίκτες, που είχαν την επιχείρηση κέρδιζαν εικονικά χρήματα, για την επιχειρηματική τους δραστηριότητα και οι παίκτες, που έτρωγαν τα φαγητά, στο εστιατόριο αυτό, κέρδιζαν πόντους, γιατί "διασκέδαζαν" και "χόρταιναν". Επιπλέον εκτός από τα ΜΜΕ υπάρχουν και άλλοι τρόποι μετάδοσης τροφίμων σε παιδιά και εφήβους. Όπως παζλ, εικόνες ινδαλμάτων, χάρτινα παιχνίδια φιγουράρουν, πάνω σε συσκευασίες τροφίμων, για να προσελκύσουν τα παιδιά, όχι μόνο να αγοράσουν το προϊόν, αλλά και να διαβάσουν τη συσκευασία, ώστε να "μείνει", στο μυαλό τους, η φίρμα. Φίλοι και οικογένεια Οι συνομήλικοι παίζουν σημαντικό ρόλο στις διατροφικές συνήθειες που υιοθετούν οι έφηβοι. Πιο συγκεκριμένα

λοιπόν, ο ρόλος των συνομηλίκων κατά την εφηβεία μπορεί να είναι καθοριστικός και ικανός να λειτουργήσει είτε καταλυτικά είτε κατασταλτικά για την ψυχοσωματική ανάπτυξη του εφήβου. Οι έφηβοι που είναι κοινωνικά αποδεκτοί είναι συνήθως άτομα με αυτοπεποίθηση, φιλοδοξίες, στόχους και μειωμένο άγχος. Οι συνομήλικοι λοιπόν βοηθούν αφενός να αφομοιώσει ο έφηβος αυτά που συμβαίνουν καθώς βιώνουν κι αυτοί την ίδια κατάσταση. Τέλος, ο πιο σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει καταλυτικά τους έφηβους είναι η οικογένεια αφού οι νέοι περνάνε το περισσότερο χρόνο τους μαζί με την οικογένεια τους. Οι γονείς μεταφέρουν γνώσεις διατροφής και αποτελούν σημαντικά πρότυπα προς μίμηση με αποτέλεσμα τα παιδιά να υιοθετούν τις διατροφικές συμπεριφορές των γονέων τους. Οι γονείς έχουν τον άμεσο έλεγχο στα είδη των τροφίμων που είναι διαθέσιμα στο σπίτι. Καλό είναι λοιπόν, κάποιες από τις ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες που έχουν υιοθετήσει οι νέοι να αλλαχτούν για την δική τους υγεία αλλά και ψυχολογική τους κατάσταση, αφού βρίσκονται στην περίοδο της ανάπτυξης και καλό θα ήταν να ακολουθήσουν υγιεινούς τρόπους ζωής που θα τους ωφελήσουν στο μέλλον.

ΚΑΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

Η χρήση και η κατάχρηση αλκοόλ στην εφηβεία εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα στην Ευρώπη, αλλά και σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα, σε μεγάλο ποσοστό εφήβων αναφέρεται χρήση και κατάχρηση αλκοόλ, με μεγαλύτερη επίπτωση στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Οι παράγοντες κινδύνου για την έναρξη χρήσης του αλκοόλ είναι πολλοί

και αφορούν στην οικογένεια, τους συνομηλίκους, τη μη φυσιολογική συμπεριφορά, τη διαφήμιση και σε γενετικούς παράγοντες, ενώ οι λόγοι που οι νέοι πίνουν ξεκινούν από την απλή ευχαρίστηση μέχρι την πεποίθηση ότι ξεπερνούν έτσι τα προσωπικά τους προβλήματα. Σημαντικό ποσοστό των εφήβων αγνοεί τα ανώτερα επιτρεπτά όρια αλκοόλ,καθώς και τα συμπτώματα της οξείας μέθης, που συχνά μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή, ενώ ο χρόνιος αλκοολισμός είναι πρόβλημα που αφορά και στην εφηβική ηλικία. Το αλκοόλ σχετίζεται άμεσα με το βίαιο θάνατο, ή είναι σημαντικός παράγοντας στις περιπτωσεις αυτές για τους εφήβους. Η αντιμετώπιση του προβλήματος είναι εφικτή με τη συνεργασία της οικογένειας, του ίδιου του εφήβου, της αποφυγής της διαφήμισης και της σωστής ενημέρωσης με τη βοήθεια των παιδιάτρων.

ΑΛΚΟΟΛΤακτική είναι η κατανάλωση αλκοόλ από τους 'Ελληνες εφήβους,οι οποίοι προτιμούν τα "σκληρά" ποτά.7 στους 10 μαθητές πίνουν αλκοόλ έως και 3 φορές την εβδομάδα,γεγονός που κατατάσσει τη χώρα μας στην έκτη θέση μεταξύ τριαντατεσσάρων χωρών της Ευρώπης.Οι 'Ελληνες έφηβοι δεν περιορίζονται μόνο στο ένα ποτό,καθώς 4 στους 10 φτάνουν ακόμη και τα 5.

Το 63,8 % των εφήβων πίνουν γιαν να διασκεδάσουν, ενώ πάνω απο 50% καταναλώνουν αλκοολούχα ποτά επειδή τους κάνει να αισθάνονται καλύτερα, να χαλαρώνουν και να γίνονται πιο κοινωνικοί, αγνοώντας τις βλαβερές συνέπεις της υπέρμετρης κατανάλωσης.

Μια άλλη "κακή" συνήθεια που έχουν υιοθετήσει οι 'Ελληνες έφηβοι είναι το κάπνισμα, καθώς ένας στους πέντε έφηβους καπνίζει καθημερινά.Με μεγάλο ποσοστό αυτών καταναλώνει μέχρι και μισό πακέτο την ημέρα, γεγονός που ανησυχεί ιδιαίτερα τους ειδικούς.

Διεθνώς,πολλά εκατομμύρια έφηβοι κάθε χρόνο αντιμετοπίζουν πρόβλημα με το αλκοόλ και οι επιπτώσεις του είναι εμφανέις όχι μόνο στο σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον, αλλά οδηγεί και σε παραβατικές συμπεριφορές.

Στην Ελλάδα το πρόβλημα της κατανάλωσης του αλκοόλ δεν περνάει απρατήρητο ,αφού, σύμφωνα με έρευνες , το 15% των εφήβων 11 έως 15 ετών καταναλώνει αλκοόλ στο διάστημα μιας εβδομάδας.Πρώτη στις προτιμήσεις των εφήβων είναι η μπίρα, δεύτερα έρχοντα τα σκληρά ποτά και τρίτο το κρασί.Στην εφηβική ηλικία το αλκοόλ μειώνει τη σχολική απόδοση, τηνικανότητα απορρόφησης της γνώσης και της συγκέντρωσης.Η κατανάλωση αλκοόλ σε αυτές τις ηλικίες έχει δραματική επίδραση στην προσωπικότητα, προκαλέι ευερεθιστότητα, εχθρικότητα και επιθετικότητα, αυξάνοντας τον κίνδυνο πειραματισμού και με άλλες εξαρτησιογόνες ουσιές.Επίσης, οι έφηβοι που πίνουν έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από πνιγμό, πτώσεις ή αυτοκινητικά ατυχήματα.Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι το 30 - 50% των τροχαίων ατυχημάτων διεθνώς σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλ ενώ στην Ευρώπη για το 20% των θανατηφόρων ατυχημάτων ευθύνεται το αλκοόλ.Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει διάλογος μέσα στην οικογένεια, έτσι ώστε τα παιδιά από νεαρή ηλικία να μάθουν τις επιπτώσεις οινοπνευματωδών ποτών.Ο λόγος ο οποίος οδηγεί οδηγεί τους εφήβους στην (υπέρμετρη συνήθως) κατανάλωση αλκοόλ είναι γιατί πιέζονται στο από το κοινωνικό τους περιβάλλον.Όταν οι έφηβοι δέχονται πιέσεις για να καταναλώνουν αλκοόλ μπορεί να αισθάνονται θυμό,άγχος,ενοχές,αίσθηση δειλίας και απογοήτευση σχετικά με τον εαυτό τους.Έτσι καταλήγουν να κάνουν πράξεις που κανονικά δεν θα τις έπρατταν και οι λόγοι είναι αρκετοί:ο φόβος της απόρριψης ή ότι θα χάσουν ένα φίλο,η επιθυμία να αρέσουν ή και να φαίνονται μεγαλύτεροι και η αποφυγή

του χλευασμού.Επιπλέον, αρκετοί είναι οι νέοι οι οποίοι πέφτουν στον πειρασμό να πιουν αλκοόλ με την παρέα τους επειδή δεν είναι σίγουροι τι θέλουν ή επειδή δεν γνωρίζουν πώς να χειριστούν την κατάσταση.Γι’αυτό κάθε νέος δεν πρέπει να διστάζει να αρνηθεί κάτι που δεν εγκρίνει,να λέει όχι κατηγορηματικά.Αντί για αλκοόλ να επιλέγει μη αλκοολούχα ποτά.

ΕΝΕΡΓΡΙΑΚΑ ΠΟΤΑΤα ενεργειακά ποτά περιέχουν ουσίες,που δεν βρέθηκαν στα αθλητικά ποτά και δρουν ως διεγερτικά.Τέτοιες ουσίες είναι η καφεϊνη,το guarana και η ταυρίνη.Η καφεϊνη – μακράν το πιο δημοφιλές διεγερτικό – έχει συνδεθεί με έναν αριθμό επιβλαβών επιπτώσεων για την υγεία των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων στην ανάπτυξη νευρολογικών συμπτωμάτων και στο καρδιαγγειακό σύστημα.Κάποια παιδιά καταναλώνουν ενεργειακά ποτά – που περιέχουν μεγάλες ποσότητες καφεϊνης – όταν στόχος τους είναι απλώς η ενυδάτωση μετά την άσκηση.Αυτό σημαίνει την κατάποση μεγάλων ποσοτήτων καφεϊνης και άλλων διεγερτικών , η οποία μπορεί να είναι επικίνδυνη.Τα αθλητικά ποτά μπορεί να είναι χρήσιμα για τους νέους αθλητές που ασχολούνται με την παρατεταμένη, έντονη σωματική δραστηριότητα.Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις είναι περριτά για το χώρο του αθλητισμού ή την αίθουσα του σχολείου.Για τα περισσότερα παιδιά που κάνουν κάποια συστηματική σωματική δραστηριότητα,σκέτο νερό είναι το καλύτερο.Τα αθλητικά ποτά περιέχουν επιπλέον θερμίδες και θα μπορούσαν να συμβάλουν στην παχυσαρκία και την φθορά των δοντιών.Εν τω μεταξύ, η παιδική και η εφηβική παχυσαρκία (μεταξύ των ηλικιών απο 2 εως 19) αυξήθηκε σχεδόν στο 17% κατά την περίοδο 2007 – 2008 από 5% το 1971 – 1974 , σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων. Πέρυσι, οι πωλήσεις ενεργειακών ποτών ανήλθαν σε 7.7 δισεκατομμύρια $, 8,9% επάνω σε σύγκριση με το

προηγούμενο έτος.

ΚΑΦΕΔΕΣΤα νέα είδη καφέ που μοιάζουν με μίλκ σέικ, όπως ο φραπουτσίνο,ο φρεντοτσίνο και άλλες παραλλαγές,συστήνουν σε παιδιά και έφηβους τον κόσμο της καφεϊνης.Την ίδια ώρα παιδίατροι,κλινικοί ψυχολόγοι και διατροφολόγοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου επισημαίνοντας τις βλαβερές επιπτώσεις της καφεϊνης στους ανήλικους.Ανάμεσα σε αυτές ιδιέτερα ανησυχητικές είναι το στρες, οι αλλαγές διάθεσης,ο εθισμός,οι πονοκέφαλοι,ταχυκαρδία,οι δυσκολίες συγκέντρωσης,η υψηλή πίεση,ο εκνευρισμός,η ευερεθιστότητα και κυρίως η αϋπνία,καθώς ο ύπνος σε αυτές τις ηλικίες παίζει μεγάλο ρόλο στην αρρενοποίηση και τη θυλυκοποίηση των εφήβων. Η καφεϊνη αποτελεί την πιο διαδεδομένη διεγερτική (θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως «ψυχοτρόπος», αναφέρει μερίδα ειδικών)ουσία στον πλανήτη, ενώ δεν χρειάζεται μεγάλη κατανάλωση για να εθιστεί κάποιος.Οι παραλλαγές καφέ όπως ο φραπουτσίνο περιέχουν μεγαλύτερη ποσότητα διεγερτικής ουσίας ανά κύπελλο απο την προαναφερθείσα.Πρόκειται για διεγερτικό φάρμακο με επιδράσεις ακριβώς αντίθετες από αυτές των ηρεμιστικών.Ιδιέτερα στους ανήλικους προκαλεί στρες, αϋπνία, εκνευρισμό και ευερεθιστότητα.Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως έγκειται στην αϋπνία:Στην παιδική και στην εφηβική ηλικία,το πόσες ώρες κοιμόμαστε είναι ιδιέτερα σημαντικό, καθώς ο ύπνος ρυθμίζει την έκκριση των γοναδοτροπινών, μιας ορμόνης που καθορίζει τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του φύλου.Όταν οι ανήλικοι δεν κοιμούνται όσο πρέπει, παρουσιάζεται έλλειψη της συγκεκριμένης ορμόνης,με αποτέλεσμα να μην αρρενοποιούνται ή να μην θυληκοποιούνται οι έφηβοι, στον βαθμό που αυτό συνέβαινε σε παλαιότερες γενεές.Δεν είναι παράξενο λοιπόν που η νεολαία παρουσιάζει unisex εικόνα.Όσοι δε από αυτούς τους έφηβους έχουν καλή επαφή με τα

συναισθήματατά τους,βιώνουν τη δράση της καφεϊνης ως άγχος.Οι υπόλοιποι νομίζουν ότι δεν συμβαίνει απολύτως τίποτα,ενώ την ίδια ώρα τους κυριεύει το στρες.Πάντως δεν έλεγαν χωρίς λόγο «τα παιδιά να μην πίνουν καφέ» οι παλαιότεροι.

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Στην εποχή μας,πολλοί άνθρωποι και κυρίως έφηβοι αποκτόυν εμμονή με την εικόνα τους,θέλοντας να έχουν το ιδανικό σώμα που ορίζεται από την κοινωνία. Έτσι,δοκιμάζουν διάφορες μεθόδους για την απόκτηση αυτού του σώματος,οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας που κάποιες φορές οδηγούν και στο θάνατο.Οι περιπτώσεις διατροφικών διαταραχών αυξάνονται καθημερινά ανα τον κόσμο,με ολοένα καιπερισσότερους ανθρώπους να αναζητούν βοήθεια και υποστήριξη.Επομένως,είναι πολύ σημαντικό να είμαστε ενήμεροι για την ύπαρξη, την σπουδαιότητα και τους κινδύνους που φέρνουν μαζί τους.Οι πιο συχνές διατροφικές ασθένειες που μπορούν να προκύψουν είναι η νευρική ανορεξία,η βουλιμία και παχυσαρκία.

ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑΗ νευρική ανορεξία είναι μια διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται κυρίως από άρνηση του ατόμου για διατήρηση ενός υγειούς φυσιολογικού βάρους και έναν μανιώδη φόβο για την απόκτηση βάρους σε συνδυασμό με μια διαστρεβλωμένη εικόνα για τον εαυτό του που μπορεί να διατηρηθεί από διάφορες προκαταλήψεις σχετικά με το σώμα του,το φαγητό και τη διατροφή του. Ένα άτομο με νευρική ανορεξία συνεχίζει να νιώθει πείνα αλλά επιτρέπει στον εαυτό του μόνο πολύ μικρές ποσότητες φαγητού.Η μέση ημερήσια πρόσληψη θερμίδων για άτομα με ανορεξία είναι 600-800 θερμίδες.Γενικά,είναι μια σοβαρή ψυχική αρρώστια με

υψηλό ποσοστό παρενεργειών και το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από όλες τις ψυχικές ασθένειες και εκδηλώνεται συνήθως στην εφηβεία.Η νευρική ανορεξία έχει μέση συχνότητα που κυμαίνεται από 0.3-1% στις γυναίκες και 0.1% στους άνδρες σύμφωνα με την διάγνωση στις αναπτυσσόμενες χώρες.Η πάθηση επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό νεαρές εφήβους,με εκείνες που είναι 15-19 ετών να αποτελούν το 40% όλων των περιπτώσεων.Περίπου το 90% των ατόμων με νευρική ανορεξία είναι γυναίκες.Η νευρική ανορεξία είναι πιο διαδεδομένη στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και έχει δηλωθεί ότι είναι πιο σπάνια στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Η νευρική ανορεξία και ο υποσιτισμός που τη χαρακτηρίζει και που είναι αποτέλεσμα της λιμοκτονίας που επιβάλλει το άτομο στον εαυτό του,μπορέι να προκαλέσει σοβαρές επιπλόκες σε πολλά σημαντικά όργανα του σώματος,αφού πρωτίτερα το άτομο εμφανίσει κάποια συμπτώματα είτε ορατά είτε μη. Κάποια από τα συμπτώματα αυτά είναι:

Προφανής,γρήγορη και δραματική απώλεια βάρους. Εμμονή με τις θερμίδες και την ποσότητα των

λιπαρών στα τρόφιμα. Δίαιτα παρ’όλο που το άτομο είναι ήδη αρκετά

αδύνατο. Κόψιμο του φαγητού σε μικρά κομμάτια,κρύψιμο ή

πέταμα του. Χρήση καθαρτικών,διαιτητικών χαπιών,εμετικών κ.α. Συχνή και επίπονη άσκηση. Καθόλου αντοχή στο κρύο,εξαιτίας της έλλειψης

μονωτικού λίπους. Κατάθλιψη ή απομόνωση Προτίμηση φαρδιών ρούχων για το κρύψιμο της

απώλειας βάρους του ατόμου. Πρησμένες αρθρώσεις και κοιλιακό φούσκωμα.

Ξηρό δέρμα και φλεγμονή Διάρροια, τερηδονά κ.α.

Σύμφωνα με έρευνες,κύρια αιτία για την ανορεξία είναι μια αρχική απώλεια βάρους όπως αυτή σε μια δίαιτα ή μια ακούσια απώλεια βάρους που προκλήθηκε από άλλες αιτίες όπως παρασιτική μόλυνση,παρενέργειες φαρμάκων ή κάποια εγχείρηση.Πιο συγκεκριμένα,οι παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόκληση νευρικής ανορεξίας διακρίνονται σε βιολογικόυς και περιβαλλοντικούς ή πολιτιστικούς.Ως παράδειγμα βιολογικών παραγόντων αναφέρονται:

Γενετικές αιτίες,καθώς πιστεύεται ότι η νευρική ανορεξία είναι κληρονομήσιμη σε ποσοστό που κυμαίνεται από 56%-84%.

Εγκεφαλική ροή αίματος,αφού μελέτες έδειξαν μειωμένη εγκεφαλική ροή αίματος σε άτομα που πάσχουν από ανορεξία.

Ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών

Πολιτιστικοί παράγοντες που αποτελούν τεράστιες επιρροές στην περίπτωση ανάπτυξης ανορεξίας είναι:η προώθηση της λεπτότητας ως την ιδανική γυναικεία μορφή(ιδιαίτερα μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης),το φύλο,η εθνικότητα και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των ανθρώπων.Άνθρωποι με επαγγέλματα όπου υπάρχει ιδιαίτερη κοινωνική πίεση να είναι λεπτοί(όπως μοντέλα και χορευτές)έχουν πολλές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ανορεξία κατά τη διάρκεια της καριέρας τους.Έχει επίσης τονιστεί ότι η νευρική ανορεξία είναι πιο πιθανό να προκύψει σε πληθυσμούς στους οποίους η παχυσαρκία είναι πιο επικρατούσα,καθώς έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η

ανορεξία προκύπτει από μια σεξουαλικά επιλεγμένη επαναστατική ορμή για νεανική εμφάνιση σε πληθυσμούς όπου το μέγεθος γίνεται ο βασικός δείκτης της ηλικίας του ατόμου.Οι ασθενείς με νευρική ανορεξία χαρακτηρίζονται επίσης από Αλεξιθυμία,κατάσταση που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που έχουν δυσκολία στην κατανόηση και έκφραση των συναισθημάτων τους.Σε γενικό πλαίσιο,τα διαγνωστικά κριτήρια για την νευρική ανορεξία περιλαμβάνουν έντονο φόβο για την ανάκτηση βάρους,άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του σώματός του παραπάνω από το 85% του αναμενόμενου βάρους για τη δεδομένη ηλικία και το ύψος του και άρνηση να αποδεχτεί τη σοβαρότητα του προβλήματος του.Όσον αφορά την αντιμετώπιση της νευρικής ανορεξίας,η θεραπεία προσπαθεί να αντιμετωπίσει τρεις βασικούς τομείς:1)Να αποκαταστήσει το φυσιολογικό βάρος του ατόμου.2)Να αντιμετωπίσει τις ψυχολογικές διαταραχές που σχετίζονται με την ασθένεια.3)Να μειώσει ή εξαφανίσει συμπεριφορές ή σκέψεις που αρχικά οδήγησαν στην διαταραγμένη διατροφή του ατόμου.Ως τρόποι αντιμετώπισης της ασθένειας αναφέρονται:η παροχή ψευδαργύρου,το φάρμακο ολανζαπίνη,η γιόγκα,ο βελονισμός κ.α. Η πιο αποτελεσματική μορφή θεραπείας για εφήβους με ανορεξία είναι η οικογενειακή θεραπεία.Υπάρχουν πολλές μορφές οικογενειακής θεραπείας,όπως αυτή της ενωμένης οικογενειακής θεραπείας κατά την οποία το παιδί και οι γονείς είναι όλοι μαζι με τον θεραπευτή,αλλά και της χωρισμένης οικογενειακής θεραπείας κατά την οποία το παιδί και οι γονείς λαμβάνουν θεραπεία ξεχωριστά από διαφορετικούς θεραπευτές. Μελέτες έδειξαν ότι το 75% των ασθενών είχε καλή έκβαση,ενώ το 15% μια

ενδιάμεση έκβαση.Ως τελικό αποτέλεσμα αναφέρεται ότι το ένα πέμπτο των ασθενών διαμένει σοβαρά άρρωστο,το άλλο ένα πέμπτο αναρρώνει πλήρως,ενώ τα τρία πέμπτα των ασθενών βιώνουν μια κυμαινόμενη και χρόνια πορεία της ασθένειας.

ΒΟΥΛΙΜΙΑΟ όρος ψυχογενής ή νευρική ή νευρογενής βουλιμία περιγράφει μια διαταραχή στην πρόσληψη τροφής.Η νευρογενής βουλιμία χαρακτηρίζεται από επεισοδιακή υπερφαγία (κατανάλωση πολύ μεγάλης ποσότητας φαγητού σε σύντομο χρονικό διάστημα),η οποία ακολουθείται από την προσπάθεια απαλλαγής από τις περιττές θερμίδες συνήθως μέσω εμετού,καθαρτικών κ.α.Διακρίνονται δύο τύποι νευρογενούς βουλιμίας:

Ο τύπος κάθαρσης στον οποίο το άτομο εμπλέκεται συστηματικά στην πρόκληση εμετού και την κατάχρηση καθαρτικών, διουρητικών ή ενεμάτων.

Ο τύπος μη-κάθαρσης στον οποίο το άτομο δε χρησιμοποιεί την κάθαρση,αλλά άλλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές(όπως π.χ. νηστεία,υπερβολική άσκηση κ.α).

Η ετήσια εξάπλωση της διαταραχής έχει υπολογιστεί στο 11,15-13,5‰.Η βουλιμία εμφανίζεται κυρίως σε γυναίκες,ενώ μόνο το 5-10% είναι άνδρες.Καθοριστικοί παράγοντες για την εμφάνιση της βουλιμίας είναι η υπερβολική ανησυχία για το βάρος και το σχήμα του σώματος σε συνδυασμό με χαμηλή αυτοεκτίμηση και οι απεικονίσεις των μέσων μαζικής ενημέρωσης για ένα ιδανικό σχήμα σώματος.Επιπλέον,η στέρηση τροφής και η αυτοεπιβολή αδυνατίσματος που

περιορίζουν την ενέργεια που προσλαμβάνεται φαίνεται να προκαλόυν επισόδεια υπερφαγίας μόλις το φαγητό γίνει ξανά διαθέσιμο και ψυχολογικές καταστάσεις όπως εμμονή με το φαγητό,αυξημένη συναισθηματική ανταπόκριση και δυσφορία και έλλειψη συγκέντρωσης.Μερικά σημάδια και συμπτώματα της νευρική βουλιμίας είναι:

Αφυδάτωση ή φλεγμονή Σοβαρή διάβρωση των δοντιών Δυσκοιλιότητα Έλκος Συνεχείς αυξομειώσεις βάρους Κατάθλιψη

Για τη θεραπεία της βουλιμίας συστήνεται κυρίως η συμπεριφοριακή θεραπέια,η οποία περιλαμβάνει τη διδασκαλία των ασθενών να δοκιμάζουν αυτόματες σκέψεις και να συμμετέχουν σε συμπεριφοριακά πειράματα,με την ταυτόχρονη χρήση αντικαταθλιπτικής αγώγης.Επίσης,υπάρχουν θετικά αποτελέσματα και στην υπνοθεραπέια.

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΠαχυσαρκία είναι κλινική κατάσταση στην οποία η υπερβολική αποθήκευση λίπους μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για την υγεία του ατόμου.Η παχυσαρκία αυξάνει την πιθανότητα νόσησης από διάφορες ασθένειες,ιδιαίτερα των καρδιακών παθήσεων,του διαβήτη και της οστεοαρθρίτιδας.Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται ανάμεσα στις κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως,με την αυξανόμενη επικράτηση της σε ενήλικες και παιδιά οι αρχές τη θεωρούν ως ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας του 21ου αιώνα,με διαστάσεις επιδημίας.Συγκεκριμένα,στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ευθύνεται για 111.909 με 365.000 θανάτους το χρόνο ενώ για 1.000.000 στην Ευρωπαϊκή

Ένωση.Κατά μέσο όρο,η παχυσαρκία μειώνει τον προσδόκιμο χρόνο ζωής κατά 6-7 χρόνια.Ως αίτια εμφάνισης της παρουσιάζονται:

Η αυξανόμενη φτώχεια και η επακόλουθη πείνα, που οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους να προσπαθούν να χορτάσουν με φτηνά επεξεργασμένα τρόφιμα,τα οποία δημιουργούν και εντείνουν το πρόβλημα.

Οι αλλαγές των αντιλήψεων για τις φυσικές αναλογίες και η αυξανόμενη αποδοχή του πλεονάζοντος βάρους ως φυσιολογικό.

Γενετικές διαταραχές

Για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας χρησιμοποιούνται διάφοροι τρόποι,χωρίς όμως να υπάρχει πάντα επιτυχία.Ανάμεσα στις ιατρικές μεθόδους που ακολουθούνται για τη μείωση του σωματικού λίπους συμπεριλαμβάνονται ειδικές δίαιτες,σωματική άσκηση,φαρμακευτική αγωγή και χειρουργικές επεμβάσεις.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Ως ομάδα,αποφασίσαμε να κάνουμε μια έρευνα σχετικά με το θέμα μας «Μεσογειακή διατροφή των εφήβων».Έτσι δημιουργήσαμε και μοιράσαμε ένα ερωτηματολόγιο σε μερικές τάξεις του σχολείου μας, ώστε να διαπιστώσουμε τις διατροφικές τους συνήθειες.Παρακάτω αναφέρονται ως παράδειγμα κάποιες από τις ερωτήσεις που κλήθηκαν να απαντήσουν οι μαθητές και τα αποτελέσματα της έρευνας. Στην ερώτηση «Συνηθίζεται να τρώτε πρωινό;» οι απαντήσεις ήταν 58 ναι και 26 όχι, γεγονός που δείχνει ότι, σχεδόν όλοι οι μαθητές από τους 80 ερωτηθέντες συνηθίζουν να τρώνε πρωινό. Ακόμη, καταλαβαίνουμε ότι το πρωινό γεύμα είναι το σημαντικότερο από τα πέντε γεύματα (πρωινό, δεκατιανό, μεσημεριανό, απογευματινό

και βραδινό) και σίγουρα απαραίτητο για όλους τους μαθητές, καθώς λαμβάνοντας το πρωί, την απαιτούμενη τροφή, ο οργανισμός λαμβάνει την απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται για την αυτοσυγκέντρωση και την συμμετοχή στο σχολείο. Στην ερώτηση «Τρώτε πιο συχνά στο σπίτι ή στο κυλικείο;», οι απαντήσεις ήταν 54 που τρώνε στο σπίτι ενώ οι 30 από τους ερωτηθέντες τρώνε στο κυλικείο. Από εδώ καταλαβαίνουμε ότι, σχεδόν όλοι οι μαθητές προτιμούν το φαγητό από το σπίτι παρά αυτό του σχολείου. Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί είτε προτιμούν τη γεύση και την ποιότητα, είτε τα χρήματα που έχουν δεν αρκούν για το κυλικείο, αφού η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει τις πόρτες των περισσοτέρων οικογενειών. Στην ερώτηση «Επηρεάζεστε από τις διαφημίσεις όσον αφορά την διατροφή σας;», τα αποτελέσματα ήταν 15 ναι και 64 όχι. Έτσι λοιπόν συμπεραίνουμε ότι οι περισσότεροι έφηβοι δεν επηρεάζονται από τις διαφημίσεις, όσο ελκυστικές και αν είναι, χρησιμοποιώντας πλούσιες εικόνες με παχυντικά πολλές φορές προϊόντα, που παρουσιάζονται με κίνηση, χιούμορ. Άρα οι περισσότεροι νέοι λειτουργούν και επιλέγουν καταναλωτικά προϊόντα σύμφωνα με την άποψη και την γνώμη τους.

ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Η κατάσταση στο θέμα της διατροφής θα λέγαμε ό,τι κυριαρχείται από δύο τάσεις: Από τη μια, έχουμε πολλούς ανθρώπους που έχουν αρχίσει να δίνουν στη διατροφή τους τη σημασία που της αξίζει και ενδιαφέρονται πραγματικά να μάθουν περισσότερα για αυτήν. Και από τη άλλη, εξ ίσου πολλούς που απογοητευμένοι από τα διατροφικά σκάνδαλα και το χαοτικό του θέματος,

έχουν παραιτειθεί από οποιαδήποτε προσπάθεια υγιεινής διατροφής και πρόληψης θεωρώντας την μάταια και αναποτελεσματική. Αυτό βέβαια μπορεί να λειτουργεί και ως ένα ωραίο άλλοθι για κάποιους ώστε να μένουν προσκολλημένοι στον τρόπο ζωής τους και στις διαμορφωμένες συνήθειες τους. Είναι ακόμη πολύ πιθανό να συναντήσουμε και πολλούς με την αυταπάτη ό,τι κάνουν υγιεινή διατροφή, ενώ ταυτόχρονα τρώνε του καλού καιρού όλα τα επεξεργασμένα τρόφιμα που διαφημίζονται. Όμως τί είναι υγιεινή διατροφή; Μήπως ο όρος έχει παρεξηγηθεί και παρερμηνευτεί σε σημείο που να μην έχει καθόλου σχέση με οτιδήποτε υγιεινό; Δυστυχώς λόγω της αμφιλεγόμενης πληροφόρησης και της καλλιεργούμενης σύγχυσης είναι πολύ εύκολο για πολλούς ανθρώπους σήμερα να θεωρούν ότι κάνουν υγιεινή διατροφή ενώ στην πραγματικότητα ούτε καν την προσεγγίζουν. Η πλειοψηφία του κόσμου αντιλαμβάνεται την υγιεινή διατροφή μέσα από τους διαμορφωμένους μύθους και τα στερεότυπα, όπως δηλαδή βολεύει τα πανίσχυρα συμφέροντα της βιομηχανίας διατροφής. Έτσι σήμερα κατακλυζόμαστε από αμέτρητα, επεξεργασμένα υποκατάστατα προϊόντων που κάνουν κατάχρηση της ονομασίας που φέρουν και που δεν έχουν καμμία σχέση με το πρωτογενές φυσικό συστατικό ή προϊόν. Προφανώς οι λέξεις έχουν χάσει τη σημασία τους αλλά λόγω της καταιγιστικής διαφήμισης κανείς δεν φαίνεται να το παρατηρεί. Παραδείγματος χάριν, βαφτίζεται φυσικός ο χυμός που είναι σε συσκευασία ενώ δεν έχει καμία απολύτως σχέση με οτιδήποτε φυσικό. Είναι ένα επεξεργασμένο, νεκρό προϊόν με συντηρητικά, επιβλαβή ζάχαρη ή υποκατάστατο της(ακόμα χειρότερα) και όλα αυτά που υπόσχεται στη συσκευασία περί φυσικότητας και θρεπτικών συστατικών δεν ισχύουν. Και πώς να ισχύουν άλλωστε όταν ο πραγματικός χυμός που στίβουμε

εμείς οι ίδιοι σε μισή ώρα έχει οξειδωθεί και είναι άχρηστος. Πόσο μάλλον ένα επεξεργασμένο προϊόν που προορίζεται να μείνει μέρες ή μήνες στο ράφι. Επίσης κάθε άτομο είναι ιδιαίτερη, μοναδική περίπτωση και από την στιγμή που δεν γνωρίζουμε πως αντιλαμβάνεται ή πως προσδιορίζει την υγιεινή διατροφή, ο ισχυρισμός του και μόνο ότι κάνει υγιεινή ζωή ή ότι προσέχει δεν αρκεί και δεν μπορεί να θεωρηθεί έγκυρος. Μιας και το ζήτημα της υγιεινής διατροφής είναι ζωτικής σημασίας και ταυτόχρονα χώρος εμπλοκής τεραστίων συμφερόντων αυτό που χρειάζεται πρώτα απ’όλα είναι να ορίσουμε γενικά τί είναι υγιεινή διατροφή. Αναμφίβολα κάτι τέτοιο έρχεται σε ρήξη με τους εδραιωμένους και καλοπληρωμένους μύθους περί διατροφής που επιβλήθηκαν και κυριαρχούν επι δεκαετίες. Θα χρειαστεί σε βάθος γνώση του θέματος αλλά και τόλμη από την πλευρά του καθενός για να απορρίψει τις κρατούσες λανθασμένες, σαθρές και αναληθείς αντιλήψεις.

Κατ’αρχήν η πρώτη θεμελιώδες αρχή της διατροφής λέει ότι υγιεινό είναι το πρωτογενές. Ότι δηλαδή παράγει και μας προσφέρει η Μητέρα Φύση χωρίς καμμία παρέμβαση ή επεξεργασία. Η διατροφή μας λοιπόν για να είναι υγιεινή πρέπει να περιλαμβάνει αποκλειστικά πρωτογενή συστατικά και μάλιστα μονάχα βιολογικής καλλιέργειας. Άρα λοιπόν τρώμε πορτοκάλια και πίνουμε φυσικό χυμό που στίψαμε μόνοι μας αλλά ποτέ δεν πίνουμε ¨χυμό πορτοκαλιού¨ σε συσκευασία. Η δεύτερη θεμελιώδης αρχή της διατροφής λέει ότι υγιεινό είναι το ωμό και όχι το μαγειρεμένο.Κανένα αλλό πλάσμα στη φύση δεν μαγειρεύει την τροφή του. Αλλά ούτε και ο άνθρωπος μέχρι που ανακάλυψε την φωτιά μερικές χιλιετίες πριν. Η θερμότητα καταστρέφει τα ένζυμα και αλλοιώνει την τροφή κάνοντας την άπεπτη. Έτσι η μαγειρεμένη τροφή όχι μόνο δεν δίνει θρεπτικά συστατικά στον οργανισμό αλλά αντίθετα παίρνει διότι για να βγουν οι άπεπτες τροφές από τον οργανισμό απαιτείται

ενέργεια. Για παράδειγμα αντί να μαγειρέψουμε τη πιπεριά θα πρέπει να τη φάμε ωμή στη σαλάτα. Έτσι θα διασπαστεί και θα χωνευτεί με τα δικά της ένζυμα χωρίς να επιβαρύνει τον οργανισμό και θα προσφέρει τις βιταμίνες της και τα ιχνοστοιχεία της σε ζωντανή οργανική μορφή, άμεσα προσλήψιμη και αξιοποιήσιμη από τα κύτταρα και τους ιστούς. Μπορούμε να κανουμε την μετάβαση μας στην ωμοφαγία σταδιακά τρώγοντας ένα πιάτο την ημέρα ωμό(π.χ. σαλάτα εποχής ή φρούτα) και ένα μαγειρεμένο με τελικό στόχο άν οχι το 100 % τουλάχιστον 80% ωμοφαγία και 20% μαγειρεμένη τροφή. Η τρίτη θεμελιώδης αρχή της διατροφής λέει ότι πρέπει να πίνουμε οπωσδήποτε 1,5 - 2 λίτρα νερό την ημέρα. Αυτό σημαίνει 8 ποτήρια εκτός αν πίνουμε και χυμούς που στίβουμε μόνοι μας οπότε μπορούμε να τους υπολογίσουμε ως νερό. Ο καφές, το τσάϊ και οτιδήποτε ποτό κυκλοφορεί σε συσκευασία δεν πρέπει να καταναλώνονται γιατί όχι μόνο δεν μας δίνουν νερό αλλά μας αφυδατώνουν. Επίσης το νερό που πίνουμε πρέπει να είναι χωρίς χλώριο. Για να φύγει το χλώριο από το νερό βάζουμε το νερό της βρύσης σε μια γυάλινη κανάτα με ανοικτό στόμιο και σε 1 ώρα το χλώριο θα έχει εξατμιστεί. Το ιδανικό φυσικά είναι να πίνουμε νερό πηγής. Η τέταρτη θεμελιώδης αρχή της διατροφής λέει ότι πρέπει να τρώμε αλκαλικές τροφές και όχι όξινες. Το ph του οργανισμού μας είναι 7,4 δηλαδή ελαφρά αλκαλικό. Για να το διατηρήσουμε στην τιμή αυτή πρέπει να τρώμε κατα 80% αλκαλικές τροφές όπως τα φρούτα και τα λαχανικά, και όχι όξινες όπως τα κρεατικά , τα γαλακτοκομικά , τα επεξεργασμένα τρόφιμα, τα γλυκά κ.λ.π. Η πέμπτη θεμελιώδης αρχή της διατροφής έχει να κάνει με τον σωστό συνδυασμό των τροφών. Το πεπτικό μας σύστημα - όπως κατ’αναλογία ένα πλυντήριο μπορεί να πλύνει τα πάντα τέλεια αλλά ξεχωριστά - μπορεί να χωνέψει τις τροφές αρκεί να είναι μεμονωμένες και όχι ανακατεμένες σε περίεργους συνδυασμούς. Κάθε

κατηγορία τροφής θέλει τα δικά της ένζυμα για να χωνευθεί οπότε όταν μέσα στο στομάχι υπάρχουν και υδατάνθρακες και πρωτεϊνες και λίπη πολύ απλά το πεπτικό μας σύστημα δεν ξέρει ποιό ένζυμο να χρησιμοποιήσει. Σ’αυτή την περίπτωση αντί της πέψης των τροφών έχουμε τη ζύμωση τους και τη σήψη τους. Έτσι λοιπόν ποτέ δεν συνδυάζουμε πρωτεϊνες με υδατάνθρακες όπως κρέας με πατάτες ή μακαρόνια με κιμά. Συνδυάζουμε πρωτεϊνες με λαχανικά ή υδατάνθρακες με λαχανικά. Και ποτέ δεν τρώμε φρούτα μετά το γεύμα επειδή τα φρούτα χωνεύονται στο λεπτό έντερο και όχι στο στομάχι. Θα πρέπει πάντα λοιπόν να βρίσκουν το στομάχι άδειο για να κατευθυνθούν ανεμπόδιστα στο λεπτό έντερο. Αν βρουν το στομάχι γεμάτο και εγκλωβιστούν εκεί θα υποστούν ζύμωση. Η έκτη θεμελιώδης αρχή της διατροφής αναφέρεται στην ηθική διάσταση της καθημερινής αυτής πράξης. Είναι βέβαιο ό,τι θα αισθανόμαστε πολύ όμορφα όταν γνωρίζουμε ό,τι αυτό που τρώμε δεν προξενεί καμιά ζημία στο περιβάλλον ή σε άλλους ανθρώπους του πλανήτη ούτε προκαλεί σκληρότητα και θάνατο σε ζώα. Και θα αισθανόμαστε ακόμα καλύτερα όταν γνωρίζουμε ό,τι αυτό που επιλέξαμε να φάμε συμβάλλει σε ένα άλλο μέλλον για τον πλανήτη, αειφόρο και βιώσιμο. Τα παραπάνω είναι η πεμπτουσία της διατροφής και αν τα τηρήσουμε τότε μπορούμε να πούμε ότι κάνουμε υγιεινή διατροφή που είναι και ο πυλώνας της υγείας γιατί έτσι ενδυναμώνεται το ανοσοποιητικό μας σύστημα αποτρέποντας την εμφάνιση ασθένειας και ο οργανισμός μας βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους λειτουργικότητας ενώ ταυτόχρονα πηγάζει από μέσα μας ζωντάνια, διάθεση και καλή ψυχολογία. Αυτό που πρέπει να έχουμε πάντα υπ’όψιν μας είναι ότι η υγιεινή διατροφή είναι ο κυρίαρχος και πρωτεύων παράγοντας υγιείας. Με άλλα λόγια είναι υπεύθυνη κατα 90% για την συνολική κατάσταση υγιείας του οργανισμού μας και όλοι οι άλλοι παράγοντες όπως περιβάλλον,

άσκηση, κληρονομικότητα, στρες κ.λ.π. είναι δευτερεύοντες και εξαρτώμενοι σε μεγάλο βαθμό από αυτήν. Και τέλος η υγιεινή διατροφή είναι το ηθικό χρέος κάθε υπεύθυνου και σκεπτόμενου ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον, τους ανθρώπους, τη Φύση. Ζώντας στην εποχή που οι πολυεθνικές με τα προϊόντα τους προσπαθούν να μας βλάψουν και να καταστρέψουν την υγεία μας και το περιβάλλον, το να προσέχεις την διατροφή σου και τον εαυτό σου γενικότερα δεν είναι μόνο μια επιβεβλημένη πράξη άμυνας και αντίστασης αλλά πολύ περισσότερο μια πραγματικά δημιουργική στάση ζωής που βιώνει από σήμερα τον κόσμο του αύριο. Είναι ο δρόμος που θα μας βγάλει από τα αδιέξοδα της συμβατικής, χημικής γεωργίας, από τα αδιέξοδα του junk food, από τα αδιέξοδα της ασθένειας , από τα αδιέξοδα του καταναλωτισμού και της κατασπατάλησης των φυσικών πόρων, από τα αδιέξοδα της πείνας και της φτώχειας για ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη.

Ότι κάνει καλό στην υγεία μας κάνει καλό και στο πλανήτη μας και η υγιεινή διατροφή υπόσχεται ένα υπέροχο μέλλον αρμονίας με την Φύση και σεβασμού του πλανήτη και όλων των πλασμάτων που ζουν σ’αυτόν. Και το σημαντικό είναι ότι αυτό το μέλλον μπορεί να το ζήσει ο καθένας από σήμερα.Φτάνει μόνο να το επιλέξει και να το υποστηρίξει.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Να καταναλώνετε 5 γεύματα την ημέραΓια να είναι ο μεταβολισμός καλά ρυθμισμένος, να γίνονται οι απαραίτητες καύσεις αλλά και να έχετε καλά επίπεδα ενέργειας καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας είναι απαραίτητο να μοιράζετε την ενεργειακή σας πρόσληψη σε 5 γεύματα: 3 κυρίως γεύματα (πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό) και 2 ενδιάμεσα snack (δεκατιανό και

απογευματινό). Η κατανάλωση ενός μόνο μεγάλου γεύματος το βράδυ, γεγονός αρκετά σύνηθες για ορισμένους εφήβους, θα επιβραδύνει το μεταβολισμό σας, θα σας κάνει να νιώθετε κουρασμένη/ο και με μειωμένη συγκέντρωση κατά τη διάρκεια της ημέρας και επιπροσθέτως θα σας οδηγήσει σε υπερφαγική κρίση, καθώς θα έχετε συσσωρεύσει την πείνα μιας ολόκληρης ημέρας για το τέλος της ημέρας.Να αποφεύγετε τα ζαχαρούχα ροφήματα και τα βιομηχανοποιημένα snack πλούσια σε ζάχαρη, αλάτι και λιπαρά.Όλα τα σοκολατούχα snack(μπισκότα, γκοφρέτες και παραδοσιακά γλυκά) αλλά και τα αλμυρά τηγανιτά snack(όπως πατατάκια και κράκερ) φαίνονται δελεαστικά και ίσως είναι μια γρήγορη λύση για ένα μίνι γεύμα στο σχολείο. Σκεφτείτε όμως πόσο φορτωμένα με θερμίδες, ζάχαρη και λιπαρά είναι και τι αντίκτυπο θα έχει αυτό στην εικόνα σας, αν τα καταναλώνετε συχνά. Θα καταλήξετε με κάποια περιττά κιλά και με μειωμένη αυτοεκτίμηση. Για αυτό προσοχή: Αντί αυτών να προτιμήσετε για ενδιάμεσο γεύμα ένα φρούτο ή ένα τόστ με ζαμπόν – τυρί lightκαι ντομάτα ή ένα ποτήρι γάλα 1,5% λιπαρών ή ένα γιαούρτι 0-2% λιπαρά ή τέλος ένα ποτήρι χυμό χωρίς ζάχαρη.Ναι στα δημητριακά ολικής αλέσεως!Tα δημητριακά ολικής αλέσεως (όπως ψωμί ολικής αλέσεως, δημητριακά πρωινού και μπάρες δημητριακών ολικής αλέσεως) αποτελούν άριστη πηγή φυτικών ινών, συμπλέγματος βιταμινών Β, βιταμίνης Ε και μαγνησίου. Είναι η άμεση πηγή ενέργειας για τον οργανισμό μας και έλλειψη αυτών από τη διατροφή οδηγεί σε αδυναμία, απώλεια συγκέντρωσης, νευρικότητα και κατάθλιψη. Η κατανάλωση 6-7 μερίδων για τα κορίτσια και 8-11 μερίδων για τα αγόρια μέσα στην μέρα είναι απαραίτητη (μια μερίδα αντιστοιχεί σε ½ φλιτζάνι δημητριακά πρωινού ή ½ φλιτζάνι μακαρόνια ή μια φέτα ψωμί) για την καλή λειτουργία του οργανισμού.Να καταναλώνετε 400γρ φρούτων και λαχανικών την ημέραΝαι καλά διαβάσατε. Στη λίστα με τα επιτρεπόμενα

λαχανικά και φρούτα συμπεριλαμβάνονται όλα ανεξαιρέτως. Τα 400γρ αντιστοιχούν σε 4 φρούτα ή 2 φρούτα και 2 μπολ σαλάτα της αρεσκείας σας. Μόνο αυτή η ποσότητα θα σας εξασφαλίσει την απαιτούμενη ποσότητα βιταμινών και ιχνοστοιχείων που χρειάζονται για την σωστή λειτουργία του οργανισμού σας αλλά και την ανάπτυξή σας. Επιπλέον τα φρούτα και τα λαχανικά είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες που προστατεύουν τον οργανισμό από τη φθορά του χρόνου και των τοξικών αποβλήτων του οργανισμού.Να πίνετε γάλα: Η τροφή – κλειδί για την αύξηση του ύψους σας.Και όχι μόνο γάλα. Γάλα ή γιαούρτι ή τυριά χαμηλών λιπαρών: 3 μερίδες την ημέρα είναι βασικές για την πρόσληψη της απαιτούμενης ποσότητας ασβεστίου για την ανάπτυξη των οστών σας. Ένα ποτήρι γάλα το πρωί, ένα γιαούρτι ως ενδιάμεσο απογευματινό και 30-50γρ τυρί μαζί με το φαγητό σας το μεσημέρι επαρκούν για να προσλαμβάνετε όσο ασβέστιο χρειάζεστε για την ημέρα.Ναι στο άπαχο κρέας, το κοτόπουλο και το ψάριΑποτελούν πηγές πρωτεΐνης καλής βιολογικής αξίας, σιδήρου, ψευδαργύρου και συμπλέγματος Β. Η ποσότητα των 200γρ την ημέρα ζωικής πρωτεΐνης είναι επαρκής για τα κορίτσια ενώ τα αγόρια χρειάζονται 300γρ την ημέρα για να καλύψουν τις ανάγκες τους.Για να δείτε πως πρέπει να είναι το πρόγραμμα διατροφής σας,παρακαλώ διαβάστε το περιεχόμενο του παρακάτω πίνακα, ο οποίος περιλαμβάνει υποδειγματική διατροφή για την έφηβη και τον έφηβο. Θα ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμο να παραδειγματιστείτε από το περιεχόμενο του πίνακα, καθώς είναι σχεδιασμένος βάσει των σύγχρονων ερευνών σχετικά με την υγιεινή διατροφή του εφήβου. Θα πρέπει όμως να τονίσουμε ότι η παρακάτω διατροφή είναι απλώς ένα υποδειγματικό σχήμα. Για εξειδικευμένο διαιτολόγιο στοχευμένο σε απώλεια ή διατήρηση του βάρους σας, βάσει των προσωπικών σας αναγκών, καλό θα ήταν να απευθυνθείτε σε κάποιον κλινικό-διατροφολόγο.

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΕΦΗΒΟΥΠΡΩΙΝΟ: Αγόρια: Ένα φλιτζάνι δημητριακά με ένα ποτήρι γάλα 1,5% λιπαρά και μια μπανάνα. Κορίτσια: Μισό φλιτζάνι δημητριακά με ένα ποτήρι γάλα 1,5% λιπαρά και ένα μήλο.ΔΕΚΑΤΙΑΝΟ: Αγόρια: Ένα τόστ με μια φέτα τυρί χαμηλών λιπαρών, μια φέτα ζαμπόν γαλοπούλας και ντομάτα. Κορίτσια: Μια μπάρα δημητριακών 100-150 θερμίδες.

ΜΕΣΗΜΕΡΙΑΝΟ: Αγόρια: Δύο και ½ φλιτζάνια μακαρόνια με ½ φλιτζάνι κιμά, μια κουταλιά της σούπας τριμμένη παρμεζάνα και δύο φλιτζάνια λαχανοσαλάτα με μια κουταλιά του γλυκού λάδι.Κορίτσια: Ένα και ½ φλιτζάνι μακαρόνια με 3 κουταλιές της σούπας κιμά και μια κουταλιά της σούπας τριμμένη παρμεζάνα και ένα φλιτζάνι λαχανοσαλάτα με μια κουταλιά του γλυκού λάδι.

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΟ: Αγόρια: Ένα ποτήρι γάλα 1,5% λιπαρά και μια μπανάνα.Κορίτσια: Ένα γιαούρτι 0-2% λιπαρά και ένα αχλάδι.

ΒΡΑΔΙΝΟ: Αγόρια: 200 γρ κοτόπουλο ψητό με 2/3 του φλιτζανιού ρύζι βαρστό αβουτύρωτο και δύο φλιτζάνια μαρουλοσαλάτα με μια κουταλιά του γλυκού λάδι.Κορίτσια: 120γρ κοτόπουλο ψητό με ½ φλιτζάνι ρύζι βραστό αβουτύρωτο και δύο φλιτζάνια μαρουλοσαλάτα με μια κουταλιά του γλυκού λάδι.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τελειώνοντας αυτή την εργασία,κατανοήσαμε το σημαντικό ρόλο που παίζει η υγιεινή διατροφή στη ζωή μας,αλλά και τις σοβαρές συνέπειες που μπορεί να προκαλέσει μια ανθυγιεινή διατροφή,ιδιαίτερα όσον αφορά εμάς τους έφηβους που συνήθως δεν προσέχουμε το τι τρώμε,καθώς είμαστε σε μια ηλικία που ρυθμίζετε ο μεταβολισμός μας και μπαίνουν τα θεμέλια της μετέπειτα ζωής μας. Σχετικά με τις πληροφορίες που βρήκαμε, είχαμε ως πηγή το διαδύκτιο,το οποίο μας παρείχε πολλές πληροφορίες,διάφορα έντυπα,βιβλία σχετικά με το θέμα αυτό κ.α Μεταξύ των μελών της ομάδας υπήρξε αρμονική συνεργασία,μπορούσε ο καθένας να εκφράσει τη γνώμη του και όλοι είμασταν συνεπείς ως προς τις υποχρεώσεις μας. Τελειώνοντας,θέλουμε να ευχαριστήσουμε την καθηγήτρια μας για τη βοήθεια που μας πρόσφερε,καθώς και τους γονείς μας που μας συμπαραστάθηκαν. Ευελπιστούμε ότι η εργασία μας θα αποτελέσει αντικείμενο για μια ουσιώδη ενημέρωση και θα δώσει χρήσιμες συμβουλές που αναφέρονται σε μια υγιεινή διατροφή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βικιπαίδεια Έντυπα Περιοδικά Ιατρικοί κατάλογοι