1

ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΩΝ ΗΛΙΚΙΩΝ

Η ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ & ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΗ ΜΥΪΚΗ

ΚΟΠΩΣΗ.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006

2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

∆εδοµένης της σηµασίας που έχει η κόπωση στη ζωή των ανθρώπων είναι σηµαντικό να

µελετηθούν οι παράγοντες εκείνοι που την επηρεάζουν. Οι κυριότεροι είναι το είδος της

δοκιµασίας, ο τύπος του µυός, η γωνία της άρθρωσης, το επίπεδο της παρακίνησης του ατόµου, η

ένταση και η διάρκεια της δραστηριότητας, ο τύπος και η ταχύτητα της µυϊκής σύσπασης, το φύλο

και η ηλικία. Σκοπός της παρούσας µελέτης ήταν να ερευνήσει, µέσω της ανασκόπησης της

βιβλιογραφίας, την επίδραση του φύλου και της ηλικίας στη µυϊκή κόπωση. Από τα αποτελέσµατα

της βιβλιογραφικής ανασκόπησης φαίνεται ότι η κόπωση επέρχεται ταχύτερα στους άνδρες σε

σύγκριση µε τις γυναίκες. Το παραπάνω ισχύει για τις περισσότερες µυϊκές οµάδες και στα

περισσότερα πρωτόκολλα κόπωσης και ίσως εξηγείται από τις διαφορές µεταξύ των δυο φύλων

στη µέγιστη δύναµη. Οι άνδρες έχουν µεγαλύτερη δύναµη η οποία οδηγεί σε αυξηµένη ενδοµυϊκή

πίεση και µεγαλύτερη απόφραξη των αρτηριών τους. Ακόµη, η συγκέντρωση µεταβολικών

προϊόντων είναι µεγαλύτερη από ότι στις γυναίκες, µε αποτέλεσµα την πρόωρη εµφάνιση της

κόπωσης. Τα αποτελέσµατα που αφορούν στην επίδραση της ηλικίας στη µυϊκή κόπωση είναι

αντικρουόµενα και εξαρτώνται από τις µυϊκές οµάδες που εξετάστηκαν.

Λέξεις κλειδιά: µυϊκή δύναµη, κόπωση, φύλο, ηλικία.

3

Εισαγωγή

Η πλαστικότητα του νευροµυϊκού συστήµατος του ανθρώπινου οργανισµού, του επιτρέπει

να προσαρµόζεται ακόµα και στις πιο δύσκολες καταστάσεις, όπως αυτές που σχετίζονται µε τη

διατήρηση µιας δραστηριότητας για παρατεταµένο χρονικό διάστηµα. Είναι γνωστό πως η έντονη

µυϊκή ενεργοποίηση δεν µπορεί να διατηρηθεί για απεριόριστη χρονική διάρκεια, εξαιτίας του

φαινοµένου της κόπωσης. Ως κόπωση ορίζεται η προσωρινή µείωση της ικανότητας ανάπτυξης

της δύναµης (Grosser & Starischka, 2000).

Φαινόµενα κόπωσης είναι πιθανό να εµφανιστούν σε διάφορες περιοχές του νευρικού και

µυϊκού συστήµατος που συµµετέχουν στην εκδήλωση µιας κίνησης. Θα µπορούσε να ισχυρισθεί

κανείς ότι είναι δυνατό να επέλθει κόπωση σε κάθε κρίκο της αλυσίδας των γεγονότων που έχουν

ως τελικό αποτέλεσµα τη µυϊκή ενεργοποίηση (Kirkendall, 1990). Η κόπωση, λοιπόν, δεν είναι η

συνέπεια ενός µεµονωµένου παράγοντα, αλλά διαφόρων παραγόντων. Οι κυριότεροι είναι το

είδος της δοκιµασίας (Enoka & Stuart, 1992 · Kent-Braun, Ng, Doyle & Towse, 2002), ο τύπος του

µυός (Hunter & Enoka, 2001 · Kent-Braun, et al., 2002), η γωνία της άρθρωσης (Weir, 1996 · Ng,

Agre, Hanson, Harrington & Nagle, 1994), το επίπεδο της παρακίνησης του ατόµου (Hunter et al.,

2004a), η ένταση και η διάρκεια της δραστηριότητας (Sato & Ohasi, 1989), ο τύπος και η ταχύτητα

της µυϊκής σύσπασης, το φύλο (Fulco et al., 1999 · Hunter, Critchlow, Shin & Enoka, 2004, Hunter,

Duchateau & Enoka, 2004 · West, Hicks, Clements & Dowling, 1995) και η ηλικία (Bemben,

Massey, Bemben, Misner & Boileau, 1996 · Hunter et al., 2004a).

Η απώλεια, λοιπόν, της δύναµης των µυών µπορεί να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις

στη φυσιολογική λειτουργικότητα του ατόµου και να προκαλέσει νοσηρότητα (Rantanen et al.,

1999). Ακόµη, µπορεί να οδηγήσει σε περιορισµό της ικανότητας διεξαγωγής των καθηµερινών

δραστηριοτήτων και κατά συνέπεια σε µείωση της ποιότητας της ζωής (Kinoshita & Francis, 1996).

Σκοπός της παρούσας µελέτης ήταν να ερευνήσει, µέσω της ανασκόπησης της

βιβλιογραφίας, την επίδραση του φύλου και της ηλικίας στη µυϊκή κόπωση.

4

Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας

Η επίδραση του φύλου στη µυϊκή κόπωση

Καµπτήρες αγκώνα

Όσον αφορά τους καµπτήρες µύες του αγκώνα, οι Hunter, Critchlow, Shin & Enoka (2004)

και οι Sato & Ohasi (1989) αναφέρουν ότι η κόπωση εµφανίστηκε αργότερα σε ενήλικες γυναίκες,

από ότι σε ενήλικες άνδρες (18-34 ετών). Επίσης, οι ίδιοι συγγραφείς τονίζουν ότι η κόπωση των

καµπτήρων µυών του αγκώνα ήταν µεγαλύτερη σε ηλικιωµένους άνδρες από ότι σε ηλικιωµένες

γυναίκες. Οι Hunter Critchlow, & Enoka (2004a) εξετάζοντας τους ίδιους µυς κατέληξαν στο

συµπέρασµα ότι δεν υπήρχε διαφορά στην κόπωση µυών µεταξύ ηλικιωµένων ανδρών και

γυναικών (65-80 ετών). Τέλος οι Hicks & McCartney (1996) τονίζουν ότι η κόπωση των

καµπτήρων µυών του αγκώνα ήταν µεγαλύτερη σε ηλικιωµένους άνδρες από ότι σε ηλικιωµένες

γυναίκες.

Εκτείνοντες γονάτου

Οι Lindstrom, Lexell, Gerdle & Downham (1997) εξετάζοντας 14 άνδρες και 8 γυναίκες

νεαρής ηλικίας (28 ± 6 ετών) και 8 άνδρες και 8 γυναίκες τρίτης ηλικίας (73 ± 3 ετών) κατέληξαν

στο συµπέρασµα ότι η κόπωση των εκτεινόντων µυών του γονάτου ήταν µεγαλύτερη σε νέους

άνδρες. Επίσης οι Maughan et al. (1986) στη µελέτη τους µε δείγµα 25 άνδρες και 25 γυναίκες

κατέληξαν στο ίδιο συµπέρασµα. Οι Misner et al. (1990) διαπίστωσαν ότι οι άνδρες παρουσίασαν

µεγαλύτερη κόπωση σε σχέση µε τις γυναίκες.

Καµπτήρες ποδοκνηµικής

Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας βρέθηκε µια έρευνα που ασχολήθηκε µε τους καµπτήρες

µυς της ποδοκνηµικής. Πιο συγκεκριµένα οι Hicks & McCartney (1996) αναφέρουν ότι η κόπωση

στους εξεταζόµενους µυς ήταν µικρότερη σε ηλικιωµένες γυναίκες από ότι σε ηλικιωµένους άνδρες.

5

Καµπτήρες ισχίων

Όσον αφορά τους καµπτήρες των ισχίων οι Backman, Johansson, Hager, Sjoblom και Henriksson

(1995) δεν παρατήρησαν σηµαντικές διαφορές στη µυϊκή αντοχή των στα δυο φύλα εξετάζοντας

63 γυναίκες και 65 άνδρες ηλικίας 17-70 ετών.

Προσαγωγός αντίχειρα

Οι Fulco et al. (1999) αναφέρουν ότι η πτώση στην ικανότητα παραγωγής δύναµης του

προσαγωγού του αντίχειρα ήταν µικρότερη και ο χρόνος αντοχής ήταν µεγαλύτερος σε νέες

γυναίκες (24 ετών) σε σχέση µε νέους άνδρες (29 ετών). Παρόµοια ήταν και τα αποτελέσµατα των

Cheng et al. (2003) και των Ditor και Hicks (2000) που δε βρήκαν διαφορές µεταξύ ηλικιωµένων

ανδρών και γυναικών (69-71 ετών) στην κόπωση του προσαγωγού του αντίχειρα

Απαγωγοί ώµων

Οι Backman, Johansson, Hager, Sjoblom και Henriksson (1995) δεν παρατήρησαν σηµαντικές

διαφορές στη µυϊκή αντοχή των απαγωγών του ώµου και των καµπτήρων µυών του ισχίου στα

δυο φύλα.

Μύες της χειρολαβής

Όσον αφορά τους µυς της χειρολαβής οι West et al. (1995) µελετώντας νεαρής ηλικίας

άτοµα (21 ετών) βρήκαν ότι ο χρόνος κόπωσης ήταν µεγαλύτερος στις γυναίκες από ότι στους

άνδρες. Παρόµοια ήταν και τα αποτελέσµατα των Misner et al. (1990) σε νέους άνδρες και

γυναίκες (18-32 ετών), οι οποίοι υπολόγισαν κόπωση σε µέγιστη δοκιµασία διάρκειας 2 λεπτών,

όπως επίσης και των Petrofsky et al. (1976) που µέτρησαν την κόπωση των καµπτήρων µυών των

δακτύλων σε ηλικιωµένους άνδρες και γυναίκες (60-70 ετών).

6

ΜΥΪΚΗ ΟΜΑ∆Α

ΕΡΕΥΝΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Καµπτήρες αγκώνα

Hunter, 2004

Sato, 1989

Hicks, 1996

Hunter, 2004a

γρηγορότερη εµφάνιση στους

↓ κόπωση οι

=

Εκτείνοντες γονάτου

Μaughan, 1986

Misner, 1990

Lindstrom, 1997

↑ κόπωση σε

Καµπτήρες ποδοκνηµικής Hicks, 1996 ↓ κόπωση οι

Καµπτήρες ισχίων

Backman, 1995 =

Καµπτήρες µυών δακτύλων Misner, 1990

Petrofsky, 1976

↑ χρόνος κόπωσης σε

Προσαγωγός αντίχειρα Fulko, 1999

Cheng, 2003

Ditor, 2000

↑ χρόνος αντοχής οι

=

=

Απαγωγοί ώµων

Backman, 1995 =

Μυς χειρολαβής

West, 1995

Misner, 1990

Petrofsky, 1976

↑ χρόνος κόπωσης στις

‘’

‘’

↑:µεγαλύτερο, ↓:µικρότερο, :γυναίκες, :άνδρες, =:καµιά διαφορά

Πίνακας 1. Συγκεντρωτικός πίνακας ερευνών σε σχέση µε τη µυϊκή κόπωση εξεταζόµενη ανά

µυϊκή οµάδα.

7

Επίδραση της ηλικίας στη µυϊκή κόπωση Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας βρέθηκε πλήθος ερευνών οι οποίες

ασχολήθηκαν µε την επίδραση της ηλικίας στη µυϊκή κόπωση τα αποτελέσµατα των οποίων είναι

σε διάσταση. Μέρος αυτών υποστηρίζουν ότι η κόπωση σε ηλικιωµένα άτοµα είναι µικρότερη από

ότι σε νεότερα άτοµα (Aniansson, Grimby, Hedberg, Rundgren & Sperling, 1978 · Bilodeau, et al.,

2001 · Ditor & Hicks, 2000). Ωστόσο, σε άλλες έρευνες αναφέρεται ότι δε βρέθηκαν διαφορές στην

κόπωση σε σχέση µε την ηλικία (Lindstrom et al., 1997). Τέλος, υπάρχουν έρευνες που

διαπίστωσαν ότι η κόπωση επέρχεται ταχύτερα στους ηλικιωµένους σε σχέση µε τους νεότερους

(Nakao, Inoue & Murakami, 1989).

Συγκεκριµένα, οι Bigland-Ritchie, Furbush & Woods (1986), οι Laforest, St-Pierre, Cyr &

Gayton (1990) και οι Smolander et al. (1998) δε βρήκαν σηµαντικές διαφορές µεταξύ ηλικιακών

οµάδων (30 vs 65, 23-29 vs 54-59 ετών, αντίστοιχα) στην κόπωση των εκτεινόντων µυών του

γονάτου. Παρόµοια ήταν και τα αποτελέσµατα των Bemben et al. (1996) στην κόπωση του

απαγωγού του αντίχειρα ανδρών διαφορετικών ηλικιών (20-75, ανά δεκαετία). Ακόµη, οι Clarke et

al. (1992) βρήκαν ότι η κόπωση των εκτεινόντων µυών του αγκώνα δεν επηρεάστηκε σηµαντικά

από την ηλικία.

Εντούτοις, υποστηρίζεται ότι η αντίσταση ηλικιωµένων ανδρών (70 ετών) στην κόπωση

του προσαγωγού του αντίχειρα (Ditor & Hicks, 2000) ήταν µεγαλύτερη από τις αντίστοιχες

νεότερων ανδρών (25 ετών). Οµοίως, οι Bazzucci et al. (2004a), οι Bilodeau, Erb, Nickols, Joiner &

Weeks (2001), οι Bilodeau et al. (2001b) και οι Hunter et al. (2004) αναφέρουν ότι η κόπωση των

καµπτήρων µυών του αγκώνα ήταν µικρότερη σε ηλικιωµένα άτοµα (70 ετών) σε σχέση µε νεότερα

(26 ετών). Τέλος, όσον αφορά στους καµπτήρες µυς της ποδοκνηµικής, οι Kent-Braun et al. (2002)

βρήκαν ότι οι ηλικιωµένοι (70 ετών) εµφάνισαν µικρότερα επίπεδα κόπωσης από τους νεότερους

(33 ετών), όπως και οι Lanza, Russ & Kent-Braun (2004) (72 vs 26 ετών).

8

ΕΡΕΥΝΑ ΜΥΪΚΗ ΟΜΑ∆Α ΗΛΙΚΙΑ (έτη) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Bigland-Ritchie et al., 1986 εκτείνοντες γονάτου 30 vs. 65 =

Laforest et al., 1990 εκτείνοντες γονάτου 23-29 vs. 54-59 =

Clarke et al., 1992 εκτείνοντες αγκώνα 20, 35 & 50 =

Bemben et al., 1996 απαγωγός αντίχειρα 20-75 ανά δεκαετία =

Smolander et al., 1998 εκτείνοντες γονάτου 23–29 vs. 54–59 =

Ditor et al., 2000 προσαγωγός αντίχειρα 25 vs. 75 ↑ αντίσταση στην

κόπωση οι Η

Bilodeau et al., 2001a καµπτήρες αγκώνα 20-35 vs. >65 ↑ αντίσταση στην

κόπωση οι Η

Bilodeau et al., 2001b καµπτήρες αγκώνα 26.3 vs. 70.8 ↑ αντίσταση στην

κόπωση οι Η

Kent-Braun et al., 2002 καµπτήρες ποδοκνηµικής 33 vs. 70 ↑ αντίσταση στην

κόπωση οι Η

Bazzucci et al., 2005 καµπτήρες αγκώνα 23–35 vs. 70–72 ↑ αντίσταση στην

κόπωση οι Η

Hunter et al., 2004 καµπτήρες αγκώνα 22.9 & 72.4 ↑ αντίσταση στην

κόπωση οι Η

Lanza et al., 2004 καµπτήρες ποδοκνηµικής 26 vs. 72 ↑ αντίσταση στην

κόπωση οι Η

↑:µεγαλύτερη, =: καµιά διαφορά, Η:ηλικιωµένοι

Πίνακας 2. Συγκεντρωτικός πίνακας ερευνών σε σχέση µε τη µυϊκή κόπωση και την ηλικία..

9

Συζήτηση

Σύµφωνα µε τα παραπάνω δεν είναι βέβαιο αν η διαφορά µεταξύ των δυο φύλων στην

ικανότητα αντίστασης στην κόπωση παραµένει σταθερή µε την αύξηση της ηλικίας. Ο Sperling

(1980) διαπίστωσε ότι ηλικιωµένες γυναίκες ηλικίας 70 ετών εµφάνισαν µεγαλύτερη αντίσταση

στην κόπωση της χειρολαβής από άνδρες ίδιας ηλικίας. Το παραπάνω ίσως οφείλεται στο

γεγονός ότι οι ηλικιωµένες γυναίκες έχουν µικρότερη µυϊκή µάζα και δύναµη, σε σχέση µε τους

ηλικιωµένους άνδρες (Hicks et al., 2001). Κατά συνέπεια, οι χαµηλότερες απόλυτες τιµές δύναµης

στις γυναίκες προκαλούν µικρότερη απόφραξη των αρτηριών και λιγότερη τοπική µυϊκή ισχαιµία,

µε αποτέλεσµα η κόπωση να εµφανίζεται αργότερα σε αυτές (Hicks et al., 2001). Πάντως, οι

Desrosiers et al. (1997) δε βρήκαν διαφορές σε ηλικιωµένους άνδρες και γυναίκες (60-90 ετών),

κάτι που ίσως οφείλεται σε διαφορετική µεθοδολογική προσέγγιση µεταξύ των ερευνών.

Συµπερασµατικά, οι περισσότερες έρευνες τονίζουν ότι η κόπωση εµφανίζεται ταχύτερα

στους άνδρες από ότι στις γυναίκες. Η διαφορά αυτή στα δυο φύλα ίσως εξηγείται από τη

διαφορά τους στη µέγιστη δύναµη (Hunter et al., 2004b· Hunter & Enoka, 2001), καθώς οι

δυνατότεροι άνδρες δέχονται αυξηµένη ενδοµυϊκή πίεση και προκαλείται σε αυτούς µεγαλύτερη

απόφραξη των αρτηριών. Ακόµη, η συγκέντρωση µεταβολικών προϊόντων είναι µεγαλύτερη από

ότι στις γυναίκες (Barnes, 1980 · Sadamoto et al., 1983 · Sejersted et al., 1984), µε αποτέλεσµα

την πρόωρη εµφάνιση της κόπωσης. Η παραπάνω υπόθεση ίσως εξηγεί τις διαφορές µεταξύ των

φύλων στην κόπωση και σε ηλικιωµένα άτοµα. Γενικά, οι ηλικιωµένες γυναίκες έχουν µικρότερη

µυϊκή µάζα και δύναµη από ότι οι ηλικιωµένοι άνδρες (Hicks et al., 2001). Κατά συνέπεια, οι

χαµηλότερες απόλυτες τιµές δύναµης στις γυναίκες προκαλούν µικρότερη απόφραξη των

αρτηριών και λιγότερη τοπική µυϊκή ισχαιµία, µε αποτέλεσµα η κόπωση να εµφανίζεται αργότερα

σε αυτές (Hicks et al., 2001).

Τα αποτελέσµατα των περισσότερων ερευνών που εξετάζουν την επίδραση του φύλου

στη µυϊκή κόπωση της χειρολαβής δείχνουν ότι επέρχεται ταχύτερα στους άνδρες σε σχέση µε τις

γυναίκες. Πάντως, ο αριθµός των ερευνών που έχουν πραγµατοποιηθεί, ιδίως σε ηλικιωµένα

άτοµα, είναι περιορισµένος, κάτι που σηµαίνει ότι απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση. Επίσης τα

αποτελέσµατα που αφορούν στην επίδραση της ηλικίας στη µυϊκή κόπωση είναι αντικρουόµενα

και εξαρτώνται από τις µυϊκές οµάδες που εξετάστηκαν.

10

Βιβλιογραφία

Aniansson A, Grimby G, Hedberg M, Rundgren A, Sperling L (1978) Muscle function in old age.

Scand J Rehabil Med, 10 (6), 43-49

Backman E, Johansson V, Hager B, Sjoblom P, Henriksson K.G. (1995) Isometric muscle strength

and muscular endurance in normal persons aged between 17 and 70 years. Scand J Rehabil Med, 27 (2),

109-117

Barnes W.S. (1980) The relationship between maximum isometric strength and intramuscular

circulatory occlusion. Ergonomics, 23, 351-357

Bazzucci I, Marchetti M, Rosponi A, Fattorini L, Castellano V, Sbriccoli P, Felici F (2005)

Differences in the force/endurance relationship between young and older men. Eur J Appl Physiol, 93 (4),

390-397

Bemben M, Massey B, Bemben D, Misner J, Boileau R (1996) Isometric intermittent endurance of

four muscle groups in men aged 20–74 yr. Med Sci Sport Exer, 28, 145–154

Bigland-Ritchie B, Furbush, Woods J (1986) Fatigue of intermittent submaximal voluntary

contractions: central and peripheral factors. J Appl Physiol, 61, 421–429

Bilodeau Μ, Erb Μ, Nickols J, Joiner K, Weeks J (2001a) Fatigue of elbow flexor muscles in

younger and older adults. Muscle Nerve, 24, 98-106

Bilodeau M, Henderson T, Nolta B, Pursley P, Sandfort G (2001b) Effect of aging on fatigue

characteristics of elbow flexor muscles during sustained submaximal contraction. J Appl Physiol, 91, 2654-

2664

Cheng A, Ditor D, Hicks A (2003) A comparison of adductor pollicis muscle in older men and

women. Can J Physiol Pharmacol, 81 (9), 873-879

Clarke D, Hunt M, Dotson C (1992) Muscular strength and endurance as a function of age and

activity level. Res Q Exerc Sport, 63 (3), 302-310

Desrosiers J, Bravo G, Hebert R (1997) Isometric grip endurance of healthy elderly men and

women. Arch Gerontol Geriatr, 24 (1), 75-85

Ditor D, Hicks A (2000) The effect of age and gender on the relative fatigability of the human

adductor pollicis muscle. Can J Physiol Pharmacol, 78, 781–790

Enoka R, Stuart D (1992) Neurobiology of muscle fatigue. J Appl Physiol, 72: 1631-1648

Fulco C, Rock P, Muza S, Lammi E, Cymerman A, Butterfield G, Moore L, Braun B, Lewis S (1999)

Slower fatigue and faster recovery of the adductor pollicis in women matched for strength with men. Acta

Physiol Scand, 167, 233–239

Grosser M, Starischka, S (2000) Προπόνηση φυσικής κατάστασης. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις

ΣΑΛΤΟ

Hicks A, Kent-Braun J, Ditor D (2001) Sex Differences in Human Skeletal Muscle Fatigue. Exerc

Sport Sci Rev, 29 (3), 109-112

11

Hicks A, McCartney N (1996) Gender differences in isometric contractile properties and fatigability

in elderly human muscle. Can J Appl Physiol, 21, 441– 454

Hunter S, Critchlow A, Enoka R (2004) Influence of aging on sex differences in muscle fatigability.

J Appl Physiol, 97, 1723-1732

Hunter S, Critchlow A, Shin I, Enoka, R (2004) Fatigability of the elbow flexor muscles for a

sustained submaximal contraction is similar in men and women matched for strength. J Appl Physiol, 96,

195-202

Hunter S, Duchateau J, Enoka R (2004) Muscle Fatigue and the Mechanisms of Task Failure.

Exerc Sport Sci Rev, 32 (2), 44-49

Hunter S, Enoka R (2001) Sex differences in the fatigability of arm muscles depends on absolute

force during isometric contractions. J Appl Physiol, 91, 2686-2694

Hunter S, Ryan D, Ortega J, Enoka R (2002) Task differences with the same load torque alter the

endurance time of submaximal fatiguing contractions in humans. J Neurophysiol, 88, 3087-3096

Kent-Braun J, Ng A, Doyle J, Towse T (2002) Human skeletal muscle responses vary with age and

gender during fatigue due to incremental isometric exercise. J Appl Physiol, 93, 1813-1823

Kinoshita H, Francis P (1996) A comparison of prehension force control in young and elderly

individuals. Eur J Appl Physiol Occup Physiol, 74, 450-460

Kirkendall D (1990) Mechanisms of peripheral fatigue. Med Sci Sports Exerc, 22, 444-449

Laforest S, St-Pierre D, Cyr J, Gayton D (1990) Effects of age and regular exercise on muscle

strength and endurance. Eur J Appl Physiol Occup Physiol, 60 (2), 104-111

Lanza I, Russ D, Kent-Braun J (2004) Age-related enhancement of fatigue resistance is evident in

men during both isometric and dynamic tasks. J Appl Physiol, 97, 967-975

Lindstrom B, Lexell J, Gerdle B, Downham D (1997) Skeletal fatigue and endurance in young and

old men and women. J Gerontol a Biol Sci Med Sci, 52, 59-66

Maughan R, Harmon M, Leiper J, Sale D, Delman A (1986) Endurance capacity of untrained males

and females in isometric and dynamic muscular contractions. Eur J Appl Physiol, 55, 395–400

Miller A, MacDougall J, Tarnopolsky M, Sale D (1993) Gender differences in strength and muscle

fiber characteristics. Eur J Appl Physiol, 66, 254–262

Misner J, Massey B, Going S, Bemben M, Ball T (1990) Sex differences in static strength and

fatigability in three different muscle groups. Res Q Exerc Sport, 61 (3), 238-42

Nakao M, Inoue Y, Murakami H (1989) Aging process of leg muscle endurance in males and

females. Eur J Appl Physiol, 59, 209-214

Ng A, Agre J, Hanson P, Harrington M, Nagle F (1994) Influence of muscle length and force on

endurance and pressor responses to isometric exercise. J Appl Physiol, 76 (6), 2561-2569

Petrofsky J, LaDonne D, Rinchart J, Lind A (1976) Isometric strength and endurance during the

menstrual cycle. Eur J Appl Physiol, 35, 1-10

12

Rantanen T, Guralnik J, Foley D, Masaki K, Leveille S, Curb J, White L (1999) Midlife hand grip

strength as a predictor of old age disability. JAMA Feb 10;281(6):558-60

Sadamoto T, Bonde-Petersen F, Suzuki Y (1983) Skeletal muscle tension, flow, pressure and EMG

during sustained isometric contractions in humans. Eur J Appl Physiol, 51, 395-408

Sato H, Ohasi J (1989) Sex differences in static muscular endurance. J Human Ergol, 18, 53–60

Sejersted O, Hargens A, Kardel K, Blom P, Jensen O, Hermansen L (1984) Intramuscular fluid

pressure during isometric contraction of human skeletal muscle. J Appl Physiol, 56, 287-295

Smolander J, Aminoff T, Korhonen I, Tervo M, Shen N, Korhonen O, Louhevaara, V (1998) Heart

rate and blood pressure responses to isometric exercise in young and older men. Eur J Appl Physiol Occup

Physiol, 77 (5), 439-44

Sperling L (1980) Evaluation of upper extremity function in 70-year-old men and women. Scand. J

Rehabil Med, 12, 139-144

Weir J, McDonough A, Hill V (1996) The effect of joint angle on electromyographic indices of

fatigue. Eur J Appl Physiol, 73, 387-392

West W, Hicks A, Clements L, Dowling J (1995) The relationship between voluntary

electromyogram, endurance time and intensity of effort in isometric handgrip exercise. Eur J Appl Physiol,

71, 301–305