Περιοδικό ΄΄Ορθόδοξο Κάστρο΄΄ 3o Τεύχος Ιούλιος -...

Ορθόδοξο Κάστρο Ιούλιος ndash Σεπτέμβριος 2015

2

Περιεχόμενα

Σελ Μήνυμα του Οικουμενικού μας Πατριάρχου ΚΚ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ

για την Εορτή της Ινδίκτουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3-6 Η Βάπτιση στο Θαλάσσιο Ύδωρτου Πρωτοπρεσβυτέρου του

Οικουμενικού Θρόνου Στρατιωτικού Ιερέως Νεκταρίου Μαρκάκηhelliphellip7-22 ΄΄Ο Άγιος Ματθαίος΄΄ του κ Δημητρίου Χ Σάββα προισταμένου της

Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23-27 Ορθόδοξη Εκκλησία και Οικολογία Μὲ ἀφορμὴ τὴν ἀρχὴ τῆς

Ἰνδίκτου ὡς laquoἩμέρας Προστασίας τοῦ Περιβάλλοντοςraquo Του Ἀ Μ Σταυρό-πουλου Ὁμ Καθηγητοῦ Πανμίου Ἀθηνῶνhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28-32

Ενορία εν Δράσει -Παρουσίαση ενορίας Αγίας Τριάδος Ηρακλείου

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip33-34

Επικαιρότητα - από τη ζωή της τοπικής μας Εκκλησίας helliphellip35-45

Ορθόδοξο Κάστρο Τριμηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό του Τμήματος Πολυμέσων και Internet της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης Περίοδος Α΄ Τέυχος 3ο Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2015 Εκδότης Τμήμα Πολυμέσων και Internet ΙΑΚ Εξώφυλλο πρεσβ Χρήστος Πυτιρίνης Επιμέλεια περιεχομένου πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Μιχ Μπαλτζάκης και πρεσβ Μιχαήλ Παπαθεοχάρης Ηλεκτρονική Διεύθυνση wwwiakgr Email istoselidaiakgmailcom


3

Ἀριθμ Πρωτ 851

+ Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕΩι ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ - ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ

ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΣΥΝΤΗΡΗΤΟΥ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΤΟΥ

ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

laquoἉγίῳ Πνεύματι πᾶσα ἡ κτίσις καινουργεῖται παλινδρομοῦσα εἰς τὸ

πρῶτονraquo (Ἀναβαθμοὶ Α΄ ἤχου) laquoΕὐλογητὸς εἶ Κύριε ὁ μόνος ἀνακαινίζων τὴν ποίησιν τῶν ἔργων σου καθ᾿ ἑκάστην ἡμέρανraquo (Μέγας Βασίλειος)

Ἀδελφοὶ συλλειτουργοὶ καὶ τέκνα εὐλογημένα ἐν Κυρίῳ

Ὡς εἶναι γνωστόν ἡ 1η Σεπτεμβρίου ἑκάστου ἔτους ἔχει ἀφιερωθῆ πρωτοβούλως ὑπὸ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου -προσφάτως δὲ καὶ ὑπὸ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας- εἰς τὴν προσευχὴν διὰ τὴν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος Κατ᾿ αὐτήν παρακαλοῦμεν ἰδιαιτέρως τὸν Ὕψιστον ὅπως φαιδρύνῃ τὴν δημιουργίαν Του ὥστε νὰ εἶναι εὐχάριστος καὶ καρποφόρος ἡ ἐν αὐτῇ διαβίωσις τοῦ ἀνθρώπου Ἐντὸς αὐτοῦ τοῦ αἰτήματος περιλαμβάνεται ἀσφαλῶς καὶ ἡ παράκλησις ὅπως αἱ ἀναπόφευκτοι φυσιολογικαὶ κλιματικαὶ ἀλλαγαὶ συμβαίνουν καὶ ἐπιτρέπωνται ἐντὸς τῶν ὁρίων τῆς ἀντοχῆς τοῦ μὲν ἀνθρώπου πρὸς ἐπιβίωσιν αὐτοῦ τῆς δὲ φύσεως πρὸς ἀειφορίαν αὐτῆς

Ἐν τούτοις ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι εἴτε κατὰ ἓν μέρος τῆς ἀνθρωπότητος εἴτε ἐνίοτε καὶ ἐν τῷ συνόλῳ αὐτῆς συμπεριφερόμεθα ἀντιθέτως πρὸς τὸ αἴτημα τοῦτο Καταπιέζομεν τὴν φύσιν κατὰ τρόπον ὥστε νὰ ἐπέρχωνται ἀπρόβλεπτοι καὶ ἀνεπιθύμητοι κλιματικαὶ καὶ περιβαλλοντικαὶ ἀλλαγαί δυσμενεῖς διὰ τὴν κανονικὴν λειτουργίαν αὐτῆς καὶ ὡς ἐκ τούτου καὶ διὰ τὴν ζωήν μας Τὸ δὲ ἀθροιστικὸν ἀποτέλεσμα τῶν ἐνεργειῶν ἐπὶ μέρους


4

ἀνθρωπίνων προσώπων ἀλλὰ καὶ ἄλλων ἐκτεταμένων ἰδιωτικῶν καὶ κρατικῶν προσπαθειῶν πρὸς ἀναμόρφωσιν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος εἰς τρόπον ὥστε νὰ παράγῃ περισσότερα ἀγαθὰ διὰ τοὺς ἐκμεταλλευομένους αὐτό ἔχει ὡς μόνον ἀποτέλεσμα τὴν καταστροφὴν τῆς ἐναρμονίως λειτουργούσης καλῆς λίαν δημιουργίας τοῦ Θεοῦ

Ὅσοι ἀντιλαμβανόμεθα τὸν διογκούμενον καθημερινῶς κίνδυνον τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς εἰς τὸν πλανήτην μας ἕνεκα ἀνθρωπίνων ἐνεργειῶν ὑψοῦμεν φωνὴν ἐπισημάνσεως αὐτοῦ καὶ προσκαλοῦμεν ἅπαντας νὰ μελετήσωμεν τί εἶναι δυνατὸν νὰ πράξωμεν laquoδιὰ νὰ μὴ ἐξαφανισθῇ ἡ ζωή χάριν τοῦ πλούτουraquo (Διακήρυξις Ὀργανισμοῦ Ἡνωμένων Ἐθνῶν)

Ὅθεν ἡμεῖς ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης καταβάλλομεν ἀπὸ ἐτῶν προσπαθείας ἐνημερώσεως τῶν πιστῶν τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ ὅλων τῶν καλοπροαιρέτων ἀνθρώπων περὶ τῶν μεγάλων κινδύνων τοὺς ὁποίους συνεπάγεται ἡ ηὐξημένη (κατά)-χρῆσις τῶν ἐνεργειακῶν πηγῶν ἡ ὁποία ἐπαπειλεῖ μεγάλην κλιματικὴν ἀλλαγὴν καὶ θέτει εἰς κίνδυνον τὴν ἀειφορίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος

Οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ ἐδιδάχθημεν ὑπὸ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας νὰ περιορίζωμεν κατὰ τὸ ἐφικτὸν τὰς ἀνάγκας μας Εἰς τὸ ἦθος τοῦ καταναλωτισμοῦ ἀντιτάσσομεν τὸ ἦθος τῆς ἀσκητικότητος Ἓν ἦθος αὐτοπεριορισμοῦ τῶν ἀναγκῶν εἰς τὸ ἀπαραίτητον Τοῦτο δὲν συνεπάγεται στέρησιν ἀλλὰ τὴν ἐκλογίκευσιν τῆς καταναλώσεως καὶ τὴν ἠθικὴν καταδίκην τῆς σπατάλης laquoἜχοντες δὲ διατροφὰς καὶ σκεπάσματα τούτοις ἀρκεσθησόμεθαraquo (Α΄ Τιμ ς΄ 8) μᾶς προτρέπει ὁ Ἀπόστολος τοῦ Χριστοῦ Ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς μετὰ τὸν πολλαπλασιασμὸν τῶν πέντε ἄρτων καὶ τὸν χορτασμὸν ἐξ αὐτῶν πέντε χιλιάδων ἀνδρῶν ἐκτὸς γυναικῶν καὶ παιδίων ἔδωκεν ἐντολὴν νὰ περισυλλεγοῦν τὰ περισσεύματα laquoἵνα μή τι ἀπόληταιraquo (Ἰωάν ς΄ 12) Ἀτυχῶς αἱ σύγχρονοι κοινωνίαι ἐγκατέλιπον τὴν ἐφαρμογὴν τῆς ἐντολῆς ταύτης ἐπιδοθεῖσαι εἰς τὴν σπατάλην καὶ τὴν ἄλογον χρῆσιν πρὸς ἱκανοποίησιν κενοδόξων αἰσθημάτων εὐμαρείας Αἱ συμπεριφοραὶ αὗται δύνανται ὅμως νὰ ἀλλαγοῦν πρὸς ἐξοικονόμησιν πόρων καὶ ἐνεργείας διὰ τῆς καταλλήλου ἀγωγῆς


5

Ἀδελφοὶ καὶ τέκνα ἐν τῷ κοινῷ Δημιουργῷ Κυρίῳ ἡμῶν

Οἱ ἄνθρωποι εἴμεθα οἱ καταστροφεῖς τῆς κτίσεως μὲ τὴν ἀπληστίαν μας μὲ τὴν προσήλωσίν μας εἰς τὴν γῆν εἰς τὰ ἐπίγεια ἀγαθά τὰ ὁποῖα προσπαθοῦμεν συνεχῶς νὰ αὐξήσωμεν ὡς ὁ laquoἄφρων πλούσιοςraquo τοῦ Εὐαγγελίου Λησμονοῦμεν τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἐν τῷ Ὁποίῳ καὶ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν Τοῦτο σημαίνει ὅτι ἡ ἀντιμετώπισις τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως δύναται νὰ ἐπιτευχθῇ συντετονισμένως πάντοτε ὅμως ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι διὰ τῆς Χάριτος τοῦ Ὁποίου εὐλογοῦνται αἱ ἀνθρώπινοι προσπάθειαί μας καὶ πᾶσα ἡ κτίσις καινουργεῖται καὶ παλινδρομεῖ εἰς τὸ πρῶτον ὡς ἐδημιουργήθη laquoκαλὴ λίανraquo ὑπὸ τοῦ Θεοῦ Διὰ τοῦτο καὶ ἡ εὐθύνη τοῦ συνδημιουργοῦ καὶ προικισθέντος διὰ τοῦ αὐτεξουσίου ἀνθρώπου εἰς τὴν ἀντιμετώπισιν τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως εἶναι μεγάλη

Ἡ γῆ ὁμοιάζει μέ laquoγιγαντιαῖον σωρὸν ἀπὸ ἀκαθαρσίανraquo (Πάπας Ρώμης Φραγκῖσκος Ἐγκύκλιος 2015) Καὶ αἱ ἀκαθαρσίαι αὐταὶ δὲν εἶναι μόνον ὑλικαί ἀλλὰ πρωτίστως πνευματικαί Εἶναι ἀκαθαρσίαι προερχόμεναι ἐν τῇ οὐσίᾳ ἀπὸ ἐμπαθῆ νοήματα τοῦ ἰδίου τοῦ ἀνθρώπου Ἡμεῖς ὅμως οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί μὲ βεβαίαν τὴν πίστιν πρὸς τὸν Δημιουργὸν πάσης τῆς κτίσεως καὶ Παντοκράτορα Κύριον καλούμεθα νὰ ἐπιτελέσωμεν καὶ εἰς τὸ θέμα τῆς προστασίας πάσης τῆς κτίσεως ἔργον εὐαγγελιστοῦ ἔργον ἀποστολικόν νὰ ἀναζωπυρώσωμεν δηλαδή τὴν χαρμόσυνον εὐαγγελικὴν ἀγγελίαν εἰς τὸν σύγχρονον ταραγμένον κόσμον καὶ νὰ ἀφυπνίσωμεν τὴν ὑπνώττουσαν πνευματικὴν φύσιν τοῦ πολλαπλῶς πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως δοκιμαζομένου ἀνθρώπου καὶ νὰ μεταδώσωμεν μήνυμα ἐλπίδος καὶ εἰρήνης καὶ πραγματικῆς χαρᾶς τῆς εἰρήνης καὶ τῆς χαρᾶς τοῦ Χριστοῦ

Ταῦτα φρονοῦντες καὶ ταῦτα πρεσβεύοντες καὶ διακηρύττοντες τὴν ἀλήθειαν ταύτην ἀπὸ τῶν βαθμίδων τοῦ Ἁγιωτάτου Ἀποστολικοῦ καὶ Πατριαρχικοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου καλοῦμεν πάντας εἰς ἐγρήγορσιν νοός εἰς ἀπαλλαγὴν ἐμπαθῶν λογισμῶν καὶ συμφεροντολογικῶν κινήσεων ὥστε νὰ ζῶμεν ἐν ἁρμονίᾳ πρὸς τὸν πλησίον καὶ μὲ τὴν λίαν καλῶς δημιουργηθεῖσαν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ κτίσιν καὶ εὐχόμεθα καὶ προσευχόμεθα μετὰ τοῦ laquoτρανώσαντος τὴν φύσιν τῶν ὄντωνraquo Βασιλείου τοῦ Μεγάλου laquoΕὐλογητὸς εἶ Κύριε ὁ μόνος ἀνακαινίζων τὴν ποίησιν τῶν


6

ἔργων σου καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν∙ εὐλογητὸς εἶ Κύριε ὁ κτίσας φῶς καὶ σκότος καὶ διακρίνας αὐτὰ ἀπ᾿ ἀλλήλων∙ εὐλογητὸς εἶ Κύριε ὁ ποιῶν πάντα καὶ μετασκευάζων ἐκτρέπων σκιὰν θανάτου καὶ ἡμέραν εἰς νύκτα συσκοτάζων∙ εὐλογητὸς εἶ Κύριε ὁ ποιήσας ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα σὴν καὶ ὁμοίωσιν ὁ ποιήσας ἡμέραν εἰς ἔργα φωτός καὶ νύκτα εἰς ἀνάπαυσιν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεωςraquo

Τοῦτο εἶναι τὸ μήνυμά μας αὐτὴ εἶναι ἡ πεποίθησίς μας αὐτὴ ἡ προτροπή μας πρὸς πάντας Στῶμεν καλῶς στῶμεν μετὰ φόβου ἐνώπιον τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ

Ἡ δὲ τοῦ Δημιουργοῦ πάσης τῆς κτίσεως ὁρατῆς καὶ ἀοράτου Κυρίου ἡμῶν Χάρις καὶ τὸ ἄπειρον Αὐτοῦ Ἔλεος εἴησαν μετὰ πάντων καὶ μετὰ τοῦ κόσμου παντός νῦν καὶ εἰς τοὺς ἀπεράντους αἰῶνας Ἀμήν

βιε΄ Σεπτεμβρίου α΄ + Ὁ Κωνσταντινιουπόλεως

διάπυρος πρὸς Θεὸν εὐχέτης πάντων ὑμῶν


7

bull Η Βάπτιση στο Θαλάσσιο Ύδωρ του Πρωτοπρεσβυτέρου του Οικουμενικού Θρόνου Στρατιωτικού Ιερέως Νεκταρίου Μαρκάκη

Αφορμή για τη δημοσίευση των παρακάτω σκέψεων δόθηκε από το αίτημα μερικών ανθρώπων να βαπτιστούν τα παιδιά τους στη θάλασσα αφού ήδη έχουν τελεσθεί τέτοιες Βαπτίσεις και μάλιστα έχουν προβληθεί από τα έντυπα και διαδικτυακά μέσα ενημερώσεως Οπότε τι θα τους εμπόδιζε να ζητήσουν κι εκείνοι κάτι παρόμοιο Ένα τέτοιο αίτημα του οποίου έτυχα αποδέκτης με προβλημάτισε ως προς την τελετουργική πρακτική την οποία όφειλα να ακολουθήσω για τέλεση Βαπτίσεως όχι σε κολυμβήθρα αλλά στη θάλασσα Σε ποιες θεολογικές πηγές σε ποια δεδομένα της Εκκλησιαστικής Παραδόσεως θα στηριζόμουν Μπορεί να τελεσθεί το μυστήριο του Βαπτίσματος χωρίς Κολυμβήθρα μπορεί να τελεσθεί το Βάπτισμα εκτός Ιερού Ναού Αυτά τα ερωτήματα με ώθησαν να εκθέσω τις παρακάτω σκέψεις και απόψεις Το γεγονός ότι το Βάπτισμα είναι το μυστήριο εισόδευσης του

ανθρώπου στην Εκκλησία είναι δεδομένο και δεν είναι του παρόντος να εκθέσω πράγματα αυτονόητα και ξεκαθαρισμένα Οπότε δεν θα παρουσιάσω εκείνα που αφορούν στο μυστήριο του Βαπτίσματος Θα περιοριστώ μόνο στο θέμα που μας αφορά Εάν υπάρχει δυνατότητα και τρόπος να τελεσθεί η Βάπτιση σε παράλια θαλασσών ή σε όχθες λιμνών και ποταμών Τι διασώζει η Παράδοση της Εκκλησίας Στις Πράξεις των Αποστόλων αναφέρονται αρκετά Βαπτίσματα1 για τα οποία όμως δεν υπάρχει σαφής τελετουργική περιγραφή αφού την εποχή συγγραφής της Καινής Διαθήκης ενυπάρχει στη συνείδηση της Εκκλησίας η τακτική απόκρυψης των μυστηρίων επειδή δεν επιτρεπόταν να γνωρίζουν τα μυστήρια άνθρωποι μη μυημένοι και για να μην γίνουν αντικείμενο λοιδορίας από μη χριστιανούς Συναντάμε έτσι μια πρώιμη μορφή απόκρυψης τελέσεως των μυστηρίων της πειθαρχίας του απορρήτου της Disciplina Arkana2 Διαπιστώνουμε όμως στη βαπτισματική πρακτική της Καινής Διαθήκης ότι απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη του στοιχείου του ύδατος3 Το Βάπτισμα γινόταν όπου υπήρχε νερό laquoἔνθα

1 Πράξ 2 41 8 12-13 8 38 9 18 10 47-48 16 15 18 8 19 5 ndash Βλ Π Σκαλτσής Λειτουργικές Μελέτες ΙΙ σ 321-322 2 Μεγάλου Βασιλείου Κανόνας 91ος ndash Βλ Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 267 3 Βλ Ιω 3 5


8

ὕδωρ ἐστίraquo4 Από τις οκτώ βαπτισματικές αναφορές στις Πράξεις των Αποστόλων μόνον σε μία μπορούμε να υποθέσουμε ότι ενδεχομένως το Βάπτισμα να τελέσθηκε σε ποταμό5 Συνεπώς στις Πράξεις των Αποστόλων δεν υπάρχει σαφής περιγραφή περί του τελετουργικού και του τόπου των Βαπτίσεων Μπορεί να υπονοηθεί το θαλάσσιο ύδωρ ή των ποταμών και των λιμνών αλλά αυτό δεν αποκλείει τη χρήση ύδατος σε δεξαμενή πηγή ή κολυμβήθρα Είναι σαφές ότι ο Χριστός βαπτίσθηκε σε ποταμό στον Ιορδάνη6 Ο Χριστός όμως δεν προτρέπει στο βάπτισμα του Ιωάννου αλλά στο Βάπτισμα στο όνομα της Αγίας Τριάδος7 στο Βάπτισμα της Εκκλησιάς το οποίο είναι ανώτερο τόσο από το ιουδαϊκό βάπτισμα όσο και από εκείνο του Ιωάννου8 Αυτό δηλώνεται από τον

4 Ιουστίνου Φιλοσόφου και Μάρτυρος Απολογία Α΄ PG 6 420 5 Πράξ 16 13-15 Είναι η βάπτιση της Λυδίας της οποίας το βάπτισμα δεν περιγράφεται λεπτομερειακά αλλά επειδή η συνομιλία που προηγήθηκε με τον απόστολο Παύλο έλαβε χώρα δίπλα στο ποτάμι μπορεί να υπονοηθεί το ενδεχόμενο τελέσεως του βαπτίσματος εκείνης και της οικογένειάς της στον ποταμό 6 Ματθ 3 13 Μάρκ 1 9 Λουκ 3 21 7 Ματθ 28 19 8 Βλ PG 10 853-856 ndash Μεγάλου Βασιλείου PG 31 1532 κ΄ 32 121 κ εξ ΕΠΕ 6 251 ndash PG 46 589 ndash Ιωάννου Χρυσοστόμου PG 49 226 ndash Εις το Άγιον Βάπτισμα ΕΠΕ 35 500 κ εξ ndash PG 101 213 ndash Κυρίλλου Ιεροσολύμων Μυσταγωγικές Κατηχήσεις Β΄ 6 ndash Γ Φίλιας

Ίδιο τον Ιωάννη τον Πρόδρομο στο κήρυγμά του laquoἐγώ μέν ὕδατι βαπτίζω ὑμᾶςhellip αὐτός ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεῦματι Ἁγίῳ καί πυρίraquo9 Γι αυτό όταν μαθητές του Ιωάννου του Προδρόμου ανέφεραν στον Απόστολο Παύλο ότι είχαν βαπτισθεί στο βάπτισμα του Ιωάννου εκείνος τους βάπτισε ξανά αυτή τη φορά με το Βάπτισμα στο όνομα του Χριστού10 Το βάπτισμα του Ιωάννου είναι τύπος και προοίμιο του Βαπτίσματος της Εκκλησίας Οι πιστοί δεν βαπτιζόμαστε πλέον στο βάπτισμα του Ιωάννου αλλά στο Βάπτισμα της Εκκλησίας Η Καινή Διαθήκη δεν αναφέρει είδη βαπτισμάτων αλλά ένα Βάπτισμα laquoΕἷς Κύριος μία πίστις ἕν Βάπτισμαraquo11 Η πρώιμη Εκκλησία από πολύ νωρίς και προφανώς για να αποσυνδέσει το Χριστιανικό από το ιουδαϊκό βάπτισμα12 και από το βάπτισμα του Προδρόμου13

Λειτουργική τομ Α΄ σ 385 ndash Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 255 ndash Π Σκαλτσής Λειτουργικές Μελέτες Ι σ 55 ΙΙ σ 319 ndash Γρηγόριος Ιερομ Το Άγιον Βάπτσμα σ 21 κ εξ 9 Λουκ 3 16 10 Πράξ 18 25-27 19 1-7 11 Εφεσ 4 5 12 Το ιουδαϊκό βάπτισμα δεν ήταν ενιαίο αλλά εκφραζόταν με διάφορους βαπτισματικούς καθαρμούς τους οποίους ακολουθούσαν οι διάφορες ιουδαϊκές παρατάξεις Βλ Γ Φίλιας Λειτουργική σ 107 κ εξ Για τους ιουδαϊκούς καθαρμούς βλ Β Βέλλας Εβραϊκή Αρχαιολογία σ 188 243 κ 252 13 Βλ Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 53


9

προσπάθησε ίσως να διαφοροποιήσει όσο ήταν δυνατόν την πρακτική και την αντίληψη περί του Βαπτίσματος Ήδη στις Αποστολικές Διαταγές διασώζεται τελετουργικό Απόταξης από τους ιουδαϊκούς ραντισμούς και καθαρμούς14 Η θεραπεία του Ναιμάν η οποία πραγματοποιήθηκε μετά από το βάπτισμα στον Ιορδάνη15 θα μπορούσε να παραλληλιστεί16 με τη θεραπεία του Τυφλού από τον Χριστό σε κολυμβήθρα17 ή με τη θεραπεία του παραλύτου δίπλα στην κολυμβήθρα Βηθεσδά18 Η μετατόπιση του ιαματικού βαπτίσματος από ποταμό σε κολυμβήθρα η οποία παρατηρείται στις διηγήσεις της Καινής Διαθήκης ενδεχομένως να υπαινίσσεται μια απόπειρα αποσύνδεσης του Χριστιανικού Βαπτίσματος από το ιουδαϊκό της Παλαιάς Διαθήκης Άλλωστε laquoὁ ὅρος ldquoβάπτισμαrdquo ἀποτελεῖ λεκτική πρωτοτυπία τῆς Καινῆς Διαθήκης ἀπό τήν ὁποία κληροδοτεῖται στή μεταγενέστερη ἐκκλησιαστική γραμματείαraquo19 για να σηματοδοτήσει έτσι τη διαφορετικότητα Τα χριστιανικά ιαματικά βαπτίσματα επιτελούνται

14 PG 1 1455 15 Δ΄ Βασ 5 14 16 PG 39 708 ndash Αγ Νεκταρίου Ποιμαντική σ 57 ndash Αγ Νεκταρίου Μελέται περί των Θείων Μυστηρίων σ 21 ndash Βλ Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 114 17 Ιω 9 1-7 18 Ιω 5 1-18 19 Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 110

σε κολυμβήθρες Μπορεί κάποιες βαπτισματικές πράξεις να τελούνται σε ποταμούς όμως ο τρόπος βαπτίσεων σε ποταμούς δεν ήταν δυνατόν να γενικευθεί20 Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες το χριστιανικό Βάπτισμα δεν διαφοροποιήθηκε μόνο από το ιουδαϊκό αλλά και από άλλους θρησκευτικούς καθαρμούς της θρησκευτικής πανσπερμίας της εποχής εκείνης21 Η υπόθεση ότι το χριστιανικό Βάπτισμα δέχθηκε κάποιες επιδράσεις στην πρακτική του από άλλους θρησκευτικούς καθαρμούς22 δεν αναιρεί το γεγονός της ανάγκης διαφοροποιήσεώς του από αυτούς ως προς τον τρόπο αλλά και ως προς τον τόπο Οτιδήποτε είναι ειδωλολατρικό είναι και δαιμονικό23 Συνεπώς ήταν επιτακτική η διαφοροποίηση και η αποστασιοποίηση από τους ραντισμούς του θρησκευτικού παγανισμού24

Παράλληλα με τη διαφοροποίηση του χριστιανικού Βαπτίσματος από το ιουδαϊκό και από τους υπόλοιπους θρησκευτικούς καθαρμούς προέβαλε επιτακτική και

20 Κ Καλλίνικος Ο Ιερός Ναός σ 83 21 Ι Κογκούλης Χ Οικονόμου Π Σκαλτσής Το Βάπτισμα σ 21 22 Βλ Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 393 υποσημ 390 23 A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 56 ndash Ι Κογκούλης Χ Οικονόμου Π Σκαλτσής Το Βάπτισμα σ 22 24 Ο Gullmann Οι Αρχέγονες Χριστιανικές Ομολογίες Πίστεως σ 53


10

η ανάγκη σαφούς διαχωρισμού του Βαπτίσματος της Εκκλησίας από το βάπτισμα των αιρετικών25 Αυτός είναι ο λόγος που σε πολλά Βαπτιστήρια Σύμβολα των πρώτων χριστιανικών αιώνων αποτυπώνεται έντονα ο αντιαιρετικός χαρακτήρας και καθορίζεται η σύνταξη με τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας Χαρακτηριστικοί είναι οι Αποστολικοί Κανόνες 49ος και 50ος 26 και οι Διαταγές των Αγίων Αποστόλων27 που διακρίνονται από σαφή αντιαιρετικό χαρακτήρα και συνιστούν αποστροφή από αιρετικές μορφές βαπτίσεως Το ίδιο συναντάμε και σε κείμενα πατέρων και συγγραφέων όπως στο Μέγα Αθανάσιο28 και σε άλλους29 Αποτέλεσμα του διαχωρισμού του χριστιανικού Βαπτίσματος από τους υπόλοιπους θρησκευτικούς καθαρμούς και τα ιουδαϊκά και αιρετικά βαπτίσματα ήταν η

25 Βλ Κανόνες 46ο Αγίων Αποστόλων 7ο Β΄ Οικουμενικής Συνόδου 95ο Πενθέκτης 1ο Καρχηδόνος (έτους 251) 1ο Μεγάλου Βασιλείου ndash Βλ Β Στεφανίδης Εκκλησιαστική Ιστορία σ 307 ndash Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 261 κ εξ ndash Θ Γιάγκου Το Βάπτισμα και ο τρόπος Αποδοχής των Αιρετικών και των Σχισματικών στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 153 κ εξ ndash Θ Γιάγκου Κανόνες και Λατρεία σ 405 κ εξ 26 Αποστολικοί Κανόνες μθ΄ και ν΄ ΕΠΕ Αποστολικοί Πατέρες τ 1 σ 486-489 27 PG 1 947-950 28 PG 26 237 29 Βλ PG 39 720

ξεχωριστή πρακτική τελέσεως του μυστηρίου30

Μια άλλη παράμετρος είναι ότι η Βάπτιση δεν ετελείτο αυτοτελώς αλλά συνδεόταν με τη Θεία Λειτουργία31 Βάπτισμα Χρίσμα και Θεία Ευχαριστία laquoσυνανήκουνraquo32 Άλλωστε έχει αποδειχθεί ότι η σύνδεση Βαπτίσματος και Θείας Ευχαριστίας είναι αποστολική πρακτική33 Έχει υποστηριχθεί ότι η παράθεση τραπέζης η οποία αναφέρεται μετά τις Βαπτίσεις του Παύλου34 και του δεσμοφύλακα35 υπονοεί την Ευχαριστιακή Τράπεζα36 Η σύνδεση Βαπτίσεως και Θείας Ευχαριστίας αποτυπώνεται σε έναν βαπτισματικό ύμνο της Α΄ Επιστολής

30 Βλ Θ Γιάγκου Κανόνες και Λατρεία σ 425 31 Ι Ζηζιούλας Άγιον Βάπτισμα και Θεία Λειτουργία στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 212 κ εξ ndash Θ Γιάγκου Κανόνες και Λατρεία σ 380 κ εξ ndash Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 293 κ΄ 446 κ εξ ndash A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 163 κ εξ ndash Ν Μιλόσεβιτς Η Θεία Ευχαριστία ως Κέντρον της Θείας Λατρείας σ 43-163 32 A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 164 33 Χ Βούλγαρης Ιστορία της Αρχεγόνου Αποστολικής Εκκλησίας σ 649-650 ndash Π Σκαλτσής Λειτουργικές Μελέτες Ι σ 75-76 ΙΙ σ 325 ndash Ι Φουντούλης Τελετουργικά Θέματα σ 183-185 34 Πράξ 9 18-19 35 Πράξ 16 33-34 36 Γρηγόριος Ιερομ Το Άγιον Βάπτισμα σ 35 (Βλ υποσημ 69) ndash Ν Μιλόσεβιτς Η Θεία Ευχαριστία ως Κέντρον της Θείας Λατρείας σ 30-31


11

Πέτρου37 στην Α΄ Επιστολή Ιωάννου όπου γίνεται λόγος περί ενότητος laquoὕδατος καί αἵματοςraquo38 και σε μια ευχή υπέρ των βαπτιζομένων η οποία διασώζεται στις Αποστολικές Διαταγές39 Μέσα από αυτά τα κείμενα ανακαλύπτουμε τα πρώτα ίχνη συνδέσεως Βαπτίσματος και Θείας Ευχαριστίας40 Οι μαρτυρίες του 3ου αιώνος είναι σαφείς Στα κλημέντια συγγράμματα41 αναφέρεται η τέλεση Θείας Ευχαριστίας αμέσως μετά το Βάπτισμα42 Η πρακτική αυτή αποκρυσταλλώνεται τον 4ο αιώνα43 Μαρτυρίες του 4ου αιώνος μας πληροφορούν ότι οι Βαπτίσεις στην πλειοψηφία τους τελούνταν κατά τη νύκτα του Πάσχα μαζί με την αναστάσιμη Θεία Λειτουργία44 Ο

37 Α΄ Πέτρ 2 21-25 ndash Βλ Π Τρεμπέλας Υπόμνημα εις τας Επιστολάς της Κ Διαθήκης τομ Γ΄ σ 343 38 Α΄ Ιω 5 6-8 39 PG 1 1081 40 Βλ Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 203-204 41 ΕΠΕ Αποστολικοί Πατέρες 1 σ 13 ndash Κ Φούσκας Θέματα Πατρολογίας σ 84 ndash Σ Παπαδόπουλος Πατρολογία Β΄ σ 83 ndash Κ Μπόνης Πατρολογία σ 39 42 Κλήμεντος Ρώμης ΒΕΠΕΣ 1 159 κ 208 43 Βλ Μεγάλου Βασιλείου PG 31 1573 κ εξ 44 Κυρίλλου Ιεροσολύμων Βαπτισματική Κατήχηση ΙΗ΄ 32 ndash Αιθερίας Οδοιπορικόν ΛΗ΄-ΛΘ΄ ndash Βλ Β Στεφανίδης Εκκλησιαστική Ιστορία σ 107 ndash Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 52-54 κ΄ 259 ndash Ι Φουντούλης Το Άγιον Βάπτισμα σ 32 ndash Η Βουλγαράκης Ιεραποστολή σ 196-201 ndash Περισσότερα βλ στο βιβλίο του A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος το οποίο πραγματεύεται το θέμα σε πολλά σημεία

άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων διασώζει πολλές λεπτομέρειες για τη σύνδεση Βαπτίσεως και Θείας Λειτουργίας45 Τον 6ο αιώνα είναι πλέον δεδομένη αυτή η πρακτική σύμφωνα με το Περί της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας46 Συνεπώς από πολύ νωρίς το Βάπτισμα συνδέθηκε με τη Θεία Ευχαριστία Αυτή η σύνδεση διήρκησε για πολλούς αιώνες σίγουρα έως τον 12ο αιώνα47 οπότε και άρχισε μια σταδιακή ανεξαρτητοποίηση η οποία ολοκληρώθηκε τον 15ο αιώνα48

Έως εδώ επισημάνθηκε η πρακτική της Αποστολικής Εκκλησίας διαπιστώθηκε η αποσύνδεση του χριστιανικού Βαπτίσματος από την ιουδαϊκή και αιρετική πρακτική και από τους υπόλοιπους θρησκευτικούς καθαρμούς και αποδείχθηκε ότι το Βάπτισμα ήταν συνδεδεμένο με τη Θεία Ευχαριστία Ποια είναι όμως η βαπτισματική πρακτική και που ετελούντο τα Βαπτίσματα κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες

45 Κυρίλλου Ιεροσολύμων Μυσταγωγικές Κατηχήσεις (Βλ Εκδ laquoΕτοιμασίαraquo σ 30-31) 46 PG 3 404 ndash Κ Φούσκας Θέματα Πατρολογίας σ 193 47 Δ Τζέρπος Το Μυστήριο του Βαπτίσματος στη Σύγχρονη Ενοριακή Πράξη στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 205 48 Ι Ζηζιούλας Άγιον Βάπτισμα και Θεία Λειτουργία στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 217 ndash Ν Μιλόσεβιτς Η Θεία Ευχαριστία ως Κέντρον της Θείας Λατρείας σ 67-68


12

Η Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων ένα έργο αρκετά πρώιμο του 2ου αιώνος49 περιέχει οδηγίες περί της πρακτικής του Βαπτίσματος Μεταξύ άλλων πληροφοριών περιλαμβάνεται η αναφορά στο υλικό στοιχείο στο οποίο γινόταν η Βάπτιση Το κείμενο ορίζει laquoοὕτω βαπτίσατεhellip ἐν ὔδατι ζώντι Ἐάν δέ μή ἔχεις ὕδωρ ζῶν είς ἄλλο ὑδωρ βάπτισονraquo50 Το ιδανικό υλικό για το Βάπτισμα σύμφωνα με τη Διδαχή είναι το laquoζῶν ὕδωρraquo Μόνο σε περίπτωση που δεν υπάρχει laquoὕδωρ ζῶνraquo επιτρέπεται η χρήση άλλου ύδατος Αξίζει να προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε τι μπορεί να σημαίνει και τι υπονοείται με τη φράση laquoἐν ὕδατι ζώντιraquo Τι είναι το ύδωρ το laquoζῶνraquo Τι σημαίνει ζωντανό νερό Εάν ανατρέξουμε σε ερμηνείες του συγκεκριμένου χωρίου θα διαπιστώσουμε ότι στις περισσότερες ερμηνεύεται ως το τρεχούμενο νερό ύδατι ρέοντι μη θερμό51 Αυτή η ερμηνεία έχει οδηγήσει στην εκδοχή ότι οι βαπτίσεις γινόταν σε ποταμούς και ρυάκια εκεί που υπάρχει

49 Βλ Κ Μπόνης Πατρολογία σ 32 ndash Σ Παπαδόπουλος Πατρολογία Α΄ σ 172 ndash Κ Φούσκας Θέματα Πατρολογίας σ 38-39 ndash Π Σκαλτσής Ιστορική Διαμόρφωση του Αγίου Βαπτίσματος στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 58 ndash Π Σκαλτσής Λειτουργικές Μελέτες ΙΙ σ 325 50 Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων 7 1-2 51 Βλ Β Στεφανίδης Εκκλησιαστική Ιστορία σ 53 ndash Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 53 κ΄ 256

τρεχούμενο νερό Είναι όμως απόλυτα ορθή αυτή η ερμηνεία

Κατά την ελληνιστική περίοδο το τρεχούμενο νερό αποδιδόταν με τη φράση laquoνηρόν ὕδωρraquo και μετεξελίχθηκε από τους βυζαντινούς σε laquoνεαρόν ὕδωρraquo Με αυτές τις φράσεις εννοούσαν το τρεχούμενο νερό το οποίο ήταν καθαρότερο από αυτό των δεξαμενών και στερνών Να επισημάνουμε ότι η φράση laquoὕδωρ ζῶνraquo ως ύδωρ καθαρό και πόσιμο δεν συναντάται να προσδιορίζει το θαλάσσιο ύδωρ Αυτό μας οδηγεί στην εκδοχή αποκλεισμού του θαλασσίου ύδατος από τη βαπτισματική πρακτική Γιατί όμως η Διδαχή δεν χρησιμοποιεί τον όρο laquoνηρόνraquo ρέον τρεχούμενο αλλά τον όρο laquoζῶνraquo Μήπως θέλει να υπονοήσει κάτι διαφορετικό από το laquoτρεχούμενοraquo Αφού την εποχή εκείνη προβάλλει έντονη η ανάγκη αποσυνδέσεως του χριστιανικού Βαπτίσματος από το ιουδαϊκό σε ποταμούς γιατί το κείμενο να προωθεί την τέλεση της Βαπτίσεως σε ποταμούς με τρεχούμενο ύδωρ Γιατί φαίνεται να υιοθετεί την ιουδαϊκή πρακτική Γιατί να δεχθούμε αβίαστα την ερμηνεία αυτή ως τρεχούμενο νερό Μήπως λοιπόν δεν είναι έτσι αλλά θα πρέπει να ανατρέξουμε σε διαφορετική ερμηνεία της φράσεως

Όμοια φράση για τελετουργική πρακτική συναντάμε στο Λευιτικό Αναφέρει χαρακ-τηριστικά laquoεἰς ἀγγείον ὀστράκινον ἐφ


13

ὕδατι ζώντιraquo52 Σε ζωντανό νερό που βρίσκεται μέσα σε αγγείο Το ύδωρ αποκαλείται laquoζῶνraquo όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ροής αλλά και κατά την αποθήκευσή του σε αγγείο53 Έτσι ερμηνεύεται στο Λευιτικό Δεν είναι λοιπόν laquoζῶν ὕδωρraquo μόνο το τρεχούμενο Τι μας εμποδίζει να αποδώσουμε και στη φράση της Διδαχής την ίδια ερμηνεία Εάν ληφθεί υπrsquo όψιν η μεταγενέστερη μαρτυρία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου ότι το καθαγιασμένο ύδωρ το οποίο προοριζόταν για τις βαπτίσεις το ελάμβαναν οι πιστοί και το εναπέθεταν στις οικίες τους laquoἅπαντες ὑδρευσάμενοι οἴκαδε τά νάματα ἀποτίθενταιraquo54 τότε η φράση εννοεί το πόσιμο ύδωρ το νερό υδρεύσεως το οποίο αποθηκεύεται Οπότε αφού δεν προϋποτίθεται ροή του ύδατος κατά την ώρα της Βαπτίσεως τι είναι αυτό που θα επέβαλε την τέλεση σε ρυάκια ποταμούς και θάλασσες Διαπιστώνουμε ότι η φράση laquoὕδωρ ζῶνraquo δεν προσδιορίζει μόνο το τρεχούμενο νερό εν κινήσει laquoδέν εἶναι ἀπλῶς ἕνας τεχνικός ὅρος πού δηλώνει τό τρεχούμενο νερό σέ διάκριση ἀπό τό στάσιμο νερόraquo55

52 Λευιτ 14 5 κ΄ 50 53 Ι Γιαννακόπουλος Η Παλαιά Διαθήκη τομ 1ος σ 97 κ 105 54 Ιωάννου Χρυσοστόμου Εις το Άγιον Βάπτισμα PG 49 365 ΕΠΕ 35 498-501 55 A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 228 υποσημ 28 όπου ο συγγραφέας για το θέμα αυτό παραπέμπει σε γνώμες των O Cullmann και J Danielou

Συνεπώς η φράση laquoὕδωρ ζῶνraquo ερμηνεύεται ως το φρέσκο νερό το οποίο είχε αντληθεί σε συγκεκριμένο σκεύος και όχι απαραίτητα το τρεχούμενο Άλλωστε η έννοια laquoὕδωρ ζῶνraquo δεν αποκόπηκε από το βαπτισματικό ύδωρ όταν οι βαπτίσεις ετελούντο στα βαπτιστήρια ήδη σε πρώιμη εποχή 56

Εκτός από την ανωτέρω ερμηνευτική απόπειρα θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε και την θεολογική εκδοχή του όρου laquoὕδωρ ζῶνraquo η οποία ενδεχομένως να μας βοηθήσει στην ανακάλυψη στοιχείων της βαπτισματικής πρακτικής Ο Χριστός στη συνομιλία του με τη Σαμαρείτισα57 αποκαλύπτει ότι έχει το laquoὕδωρ τό ζῶνraquo58 το οποίο είναι το Άγιον Πνεύμα59 Μήπως λοιπόν η φράση laquoὕδωρ ζῶνraquo στη Διδαχή να υπονοεί μια μορφή επικλήσεως στο Άγιον Πνεύμα Μια πρώιμη τακτική καθαγιασμού του βαπτισματικού ύδατος Μήπως με τη φράση laquoὕδωρ ζῶνraquo εννοείται το καθαγιασμένο ύδωρ Οι πενιχρές πηγές και οι ελάχιστες μαρτυρίες της πρώιμης χριστιανικής εποχής είναι αυστηρά φειδωλές και δεν παρέχουν λεπτομερείς περιγραφές για το βαπτισματικό τυπικό Ελπίζω κάποτε η έρευνα να απαντήσει στον προβληματισμό αυτό

56 A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 228 υποσημ 28 57 Ιω 4 4-42 58 Ιω 4 10 59 Ιω 7 38-39


14

Αξίζει να παρατηρηθεί στο κείμενο της Διδαχής η χρήση εναλλαγής ενικού και πληθυντικού αριθμού Στην περίπτωση της κανονικής πρακτικής laquoἐν ὕδατι ζώντιraquo το κείμενο χρησιμοποιεί πληθυντικό αριθμό laquoβαπτίσατεraquo Όταν όμως ορίζει την κατrsquo οικονομίαν πρακτική την περίπτωση ανάγκης ελλείψει ζώντος ύδατος τότε απευθύνεται σε ενικό αριθμό laquoμή ἔχειςhellip βάπτισονraquo Ποιος ο σκοπός αυτής της εναλλαγής Θα προβώ σε μια προσπάθεια ερμηνευτικής εικασίας Το laquoβαπτίσατεraquo απευθύνεται σε σύνολο πιστών σε εκκλησιαστική κοινότητα στην Εκκλησία Επειδή όμως το Βάπτισμα ανάγκης τελείται από έναν πιστό σε αυτή την περίπτωση το κείμενο χρησιμοποιεί ενικό αριθμό Εάν θα θέλαμε να αποδώσουμε ένα κατά προσέγγιση ερμηνευτικό νόημα θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η Βάπτιση η οποία τελείται στην Εκκλησία απαιτεί τον καθαγιασμό ύδατος Διαφορετικά σε περίπτωση ανάγκης θα μπορεί ένας πιστός (εξrsquo ου και ο ενικός αριθμός) να τελεί το Βάπτισμα σε οποιοδήποτε άλλο ύδωρ κι ας μην είναι καθαγιασμένο

Για την αποειδωλοποίηση της ύλης και τον αγιασμό της από τον 2ο αιώνα laquoὑπεισέρχεται σταδιακά στή Λατρεία ὁ καθαγιασμός τῆς ὕληςraquo60 Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την

60 Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 337 ndash A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 68

εμφάνιση καθαγιαστικών ευχών61για τον αγιασμό όχι γενικευμένου αλλά συγκεκριμένου ύδατος προφανώς περιορισμένο σε δεξαμενή ή κολυμβήθρα Έχουμε αρκετές ενδείξεις ότι η φράση laquoὕδωρ ζῶνraquo υπονοεί το καθαγιασμένο ύδωρ Λίγο αργότερα στις αρχές του 3ου αιώνα μαρτυρείται στην Αποστολική Παράδοση62 εμφανώς ο καθαγιασμός ύδατος laquoεὔχονται ἐν πρώτοις ἐπί τοῦ ὕδατοςraquo63 Σοφά λοιπόν υποστηρίζεται ότι ο καθαγιασμός του ύδατος είναι πράξη πολύ παλαιά64 Το γεγονός ότι δεν χρησιμοποιείται στη βάπτιση laquoπροηγιασμένοraquo βαπτισματικό ύδωρ και δεν προστίθεται για τον καθαγιασμό περισσότερης ποσότητος65 δηλώνει ως απαραίτητη προϋπόθεση για την τέλεση Βαπτίσεως τον καθαγιασμό ύδατος μια αρχαία πρακτική της Εκκλησίας που διασώζεται έως και σήμερα

61 Βλ Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 337 κ εξ όπου παρατίθενται οι πρώτες γραπτές πηγές για τον καθαγιασμό του βαπτισματικού ύδατος από την Αποστολική Παράδοση του Ιππολύτου Ρώμης από το Ευχολόγιο του Σεραπίωνος από τη Βαπτισματική Κατήχηση του Κυρίλλου Ιεροσολύμων από το βιβλίο των Αποστολικών Διαταγών κα 62 Βλ Κ Μπόνης Πατρολογία σ 35 ndash Κ Φούσκας Θέματα Πατρολογίας σ 161 63 Αποστολική Παράδοση 21 (εκδ ΒΟΤΤΕ σ 44) 64 Ι Κογκούλης Χ Οικονόμου Π Σκαλτσής Το Βάπτισμα σ 183 65 Βλ A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 54


15

Μετά από την προσπάθεια αποκωδικοποιήσεως της φράσεως της Διδαχής laquoὕδωρ ζῶνraquo ερχόμαστε τώρα στο ζητούμενο εάν τα βαπτίσματα ετελούντο στις όχθες ποταμών ή θαλασσών Οι μαρτυρίες από τον 3ο αιώνα και εφεξής είναι εντυπωσιακές αφού δεν αναφέρουν ούτε ποταμούς ούτε θάλασσες αλλά κατονομάζουν ξεκάθαρα τους χώρους βαπτισμάτων ως laquoΚολυμβήθρεςraquo και αυτές εντός του Ναού66 Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ενδείξεις και ψήγματα για χρήση κολυμβήθρας διασώζονται στα αρχαιότερα στρώματα της Εκκλησιαστικής Παραδόσεως Ο όρος laquoΚολυμβήθραraquo δήλωνε τον ιδιαίτερο χώρο μέσα στον Ναό όπου βρισκόταν η κολυμβήθρα συνήθως σταθερή και κτιστή το λεγόμενο Βαπτιστήριο ή Φωτιστήριο67 η ύπαρξη του οποίου μαρτυρείται ήδη από τον 3ο αιώνα68

66 Βλ Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 912 67 Βλ Κ Καλλίνικος Ο Χριστιανικός Ναός σ 83-85 ndash Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 387 (υποσημ 366) κ΄ 400 ndash Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 257 κ΄ 923-924 ndash Γρηγόριος Ιερομ Το Άγιον Βάπτισμα σ 38 κ΄ 174-175 κ΄ 244 ndash Π Σκαλτσής Ιστορική Διαμόρφωση του Αγίου Βαπτίσματος στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 67-69 ndash Π Σκαλτσής Λειτουργικές Μελέτες Ι σ 62 68 Βλ Γρηγόριος Ιερομ Το Άγιον Βάπτισμα σ 292 Χαρακτηριστικό δείγμα είναι το βαπτιστήριο της Δούρας ndash Ευρωπού το οποίο χρονολογείται στα μέσα του 3ου αιώνος και είναι αγιογραφημένο με παραστάσεις οι οποίες σχετίζονται με τη βάπτιση και το

Μια μαρτυρία του 3ου αιώνος η οποία αποδίδεται στον Ιππόλυτο Ρώμης αναφέρεται στην laquoτῆς κολυμβήθρας ἀναγέννησινraquo69 Βαπτιστήρια70 έχουν καταγραφεί από τη Χριστιανική Αρχαιολογία και κάποια πολύ μεταγενέστερα έχουν διασωθεί έως και σήμερα Έτσι από τον 3ο αιώνα παγιώνεται η χρήση Κολυμβήθρας στη βαπτισματική πρακτική της Εκκλησίας Η φορητή Κολυμβήθρα είναι διάδοχος της παλαιότερης σταθερής Κολυμβήθρας του Βαπτιστηρίου71 Να επισημανθεί ότι η σύνδεση του Βαπτίσματος με τη Θεία Ευχαριστία η οποία προαναφέρθηκε ανέδειξε ως προφανή χώρο τελέσεως τον Ιερό Ναό και το Βαπτιστήριο Για τη σύνδεση Θείας Λειτουργίας και Κολυμβήθρας μας πληροφορεί ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος72

Οι Αποστολικές Διαταγές μας διασώζουν την πρακτική του 4ου

ύδωρ όπως η ίαση του παραλυτικού στην κολυμβήθρα η λίμνη της Γενησαρέτ η Σαμαρείτιδα στο φρέαρ του Ιακώβ κα Βλ C Delvoye Βυζαντινή Τέχνη σ 24 69 PG 10 860 70 Βλ ενδεικτικά Γ Αντουράκης Χριστιανική Αρχαιολογία και Επιγραφική σ 199 κ΄ 273 ndash Ν Γκιολές Παλαιοχριστιανική Τέχνη σ 82 104 127 207 208 ndash C Delvoye Βυζαντινή Τέχνη σ 22 67 106 71 Κ Καλλίνικος Ο Ιερός Ναός σ 388 ndash Π Σκαλτσής Λειτουργικές Μελέτες Ι σ 62 ndash Ι Κογκούλης Χ Οικονόμου Π Σκαλτσής Το Βάπτισμα σ 16 72 Ιωάννου Χρυσοστόμου Βαπτισματική Κατήχησις ΙΒ΄ 6 κ΄ 7 ΕΠΕ 30 608-610 κ΄ 27 238


16

αιώνος73 ότι το Βάπτισμα τελείται laquoἐν τῇ ἐκκλησίᾳraquo74 εννοώντας τον Ιερό Ναό Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος περιγράφει ξεκάθαρα ότι οι βαπτίσεις γινόταν laquoἐπί τήν κολυμβήθραν τῶν ἁγίων ὑδάτωνraquo75 και μάλιστα χαρακτηρίζει την κολυμβήθρα ανώτερη από τον Παράδεισο76 Το Βάπτισμα το χαρακτηρίζει laquoλουτρόν τό διά τῶν βαλανείων77raquo78 και τελούμενο laquoεἰς τήν τῶν ὑδάτων κολυμβήθρανraquo79 laquoεἰς τήν κολυμβήθραν τῶν θείων ναμάτωνraquo80 Μάλιστα υποστηρίζει ότι τα ύδατα της Κολυμβήθρας όσο περισσότερους δέχονται τόσο καθαρότερα γίνονται81 Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων απευθυνόμενος στους νεοφωτίστους τοις laquoἀναβεβηκόσιν ἀπό τῆς κολυμβήθρας τῶν ἱερῶν ναμάτωνraquo

82 εξηγεί laquoἐπί τήν ἁγίαν τοῦ θείου Βαπτίσματος ἐχειραγωγεῖσθε

73 Βλ Κ Μπόνης Πατρολογία σ 39 ndash Σ Παπαδόπουλος Πατρολογία Β΄ σ 83-84 ndash Κ Φούσκας Θέματα Πατρολογίας σ 85 74 Αποστολικές Διαταγές Ε΄ 19 3 (ΕΠΕ Αποστολικοί Πατέρες 1 σ 262) 75 Ιωάννου Χρυσοστόμου ΕΠΕ 30 608-610 76 Ιωάννου Χρυσοστόμου ΕΠΕ 30 614 77 Βαλανείο κολυμβήθρα λουτήρας (ίσως να συγγενεύει με τη λέξη βλύω αναβλύζω) 78 Ιωάννου Χρυσοστόμου Κατήχησις Ι PG 49 226 79 Ιωάννου Χρυσοστόμου Κατήχησις Ι PG 49 226 80 Ιωάννου Χρυσοστόμου Κατήχησις Ι PG 49 227 81 Ιωάννου Χρυσοστόμου ΕΠΕ 36 164 βλ κ΄ 13 346 82 Κυρίλλου Ιεροσολύμων Μυσταγωγική Κατήχηση Γ΄ 4 (Εκδ laquoΕτοιμασίαraquo σ 608)

κολυμβήθρανraquo83 την οποία διακρίνει σαφώς από τους καθημερινούς λουτήρες84 Ο Μέγας Αθανάσιος αναφέρεται στις laquoτῆς πνευματικῆς κολυμβήθρας ὠδίνεςraquo85 και χαρακτηρίζει την Κολυμβήθρα ως μήτρα που αναπλάσει τον άνθρωπο86 Ο άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζινός ερμηνεύοντας θεολογικά τη βαπτισματική πρακτική συγκρίνει την Κολυμβήθρα της Εκκλησίας με εκείνη της Βηθεσδά και αναφέρει χαρακτηριστικά laquoοὐκ εἶχες ἄνθρωπον ἵνα ὅταν ταραχθῆ τό ὕδωρ βάλλῃ σε εἰς τήν κολυμβήθραν σήμερον εὖρες ἄνθρωπον τόν αὐτόν καί Θεόνraquo87 Ο Δίδυμος ο Τυφλός περιγράφει την Κολυμβήθρα ως μητέρα88 την κατονομάζει ως laquoνέα κολυμβήθραraquo89 και αναφέρεται στο καθαγιασμένο ύδωρ laquoτοῦ εὐλογηθέντος ὕδατος τῆς κολυμβήθραςraquo90 Το Περί της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας το οποίο αποτυπώνει την πρακτική του Βαπτίσματος κατά τους αιώνες 5ο και 6ο αναφέρει ότι ο Επίσκοπος έρχεται στην Κολυμβήθρα και καθαγιάζει το ύδωρ91

83 Κυρίλλου Ιεροσολύμων Μυσταγωγική Κατήχηση Β΄ 4 (Εκδ Αποστ Διακ σ 126 ndash Εκδ laquoΕτοιμασίαraquo σ 602 βλ κ΄ σ 27) 84 Κυρίλλου Ιεροσολύμων Προκατήχηση ΙΣΤ΄ (Εκδ laquoΕτοιμασίαraquo σ 60) 85 PG 28 1085 86 PG 28 1080 87 PG 36 405 Βλ κ PG 36 353 88 PG 39 692 89 PG 39 699 κ 716 90 PG 39 697 91 PG 3 396


17

Ο Ιερός Ναός ως ο κατεξοχήν χώρος τελέσεως των Βαπτισμάτων ορίζεται από τις Συνόδους και τους Κανόνες Η Βάπτιση δεν επιτρέπεται να τελείται εκτός Ιερού Ναού ακόμη ούτε και στους laquoευκτήριους οίκουςraquo92 σύμφωνα με την Πενθέκτη Σύνοδο93 και τη Σύνοδο της Καρθαγένης (419)94 Μόνο με τη γνώμη του Επισκόπου επιτρέπεται η τέλεση του Βαπτίσματος σε laquoευκτήριαraquo που βρίσκονται μέσα σε σπίτια σύμφωνα με την Πενθέκτη95 και την Πρωτοδευτέρα Σύνοδο Κωνσταντινουπόλεως (861) όπου η απόφαση βασίζεται στην ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο96

Αξίζει να αναφερθεί ότι σε κατακόμβη η οποία χρονολογείται τον 5ο αιώνα97 και στο Ναό της Santa Maria Foris Portas του Castelseprio του 6ου αιώνος98 μαρτυρείται η ύπαρξη τοιχογραφίας της γεννήσεως του Χριστού στην οποία ιστορείται σε λεπτομέρεια το πρώτο λουτρό του Χριστού σε κολυμβήθρα Να σημειωθεί παρενθετικά ότι έως τον 4ο αιώνα οι εορτές Χριστουγέννων και

92 Βλ Θ Γιάγκου Κανόνες και Λατρεία σ 386 ndash Ι Φουντούλης Τελετουργικά Θέματα σ 299 93 59ος Κανών Πενθέκτης 94 54ος Κανών Καρθαγένης (Στο Πηδάλιον Βλ ΞΓ΄ Κανών Καρθαγένης) 95 31ος Κανών Πενθέκτης 96 12ος Κανών Α΄κ Β΄ Συνόδου Κωνσταντινουπόλεως (861) 97 Γ Μαυρομάτης Τα Χριστούγεννα σ 145 98 Ν Γκιολές Παλαιοχριστιανική Τέχνη Ζωγραφική σ 168

Βαπτίσεως του Χριστού συνυπήρχαν και συνεορταζόταν στις 6 Ιανουαρίου99 Έχουν εγερθεί αντιρρήσεις για την ιστόρηση του λουτρού του Χριστού100 επειδή υποστηρίχθηκε ότι είναι επίδραση από τα ψευδεπίγραφα Παράλληλα όμως μήπως η ιστόρηση του λουτρού του Χριστού να είναι κατάλοιπο από τον συνεορτασμό Χριστουγέννων και Βαπτίσεως Μήπως η ιστόρηση του λουτρού να υπονοεί τη Βάπτιση του Χριστού Και εάν το λουτρό παραπέμπει σε βαπτίσεις γιατί να μην εικονίζεται σε ποτάμι ή σε ρυάκι αλλά σε κολυμβήθρα Μήπως τελικώς η ύπαρξη Κολυμβήθρας στην εικόνα των Χριστουγέννων να αποτυπώνει τη βαπτισματική πρακτική κατά την ημέρα των Θεοφανείων Να δηλώνει ότι τα Βαπτίσματα ετελούντο όχι σε ποτάμια και θάλασσες αλλά σε Κολυμβήθρα

Όμως παρά τα όσα αναφέρθηκαν δεν συναντάμε μαρτυρίες για βάπτισμα στη θάλασσα Υπάρχει μια αναφορά σε κείμενο του 4ου αιώνος το οποίο αποδίδεται στον Δίδυμο τον Τυφλό Εκεί ο Δίδυμος αναφέρει ότι υπάρχει η δυνατότητα να τελεσθεί Βάπτισμα στη θάλασσα Πότε όμως Αξίζει να παραθέσουμε το ίδιο το κείμενο

99 Βλ Β Φειδάς Εκκλησιαστική Ιστορία Α΄ σ 917 ndash Γ Φίλιας Εορτολογία σ 12-14 100 Βλ Πηδάλιον σ 290 ndash Το λουτρό του Χριστού δεν το αναφέρει ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά Διονυσίου του εκ Φουρνά Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης σ 86


18

Αναφέρει ότι το Βάπτισμα μπορεί να γίνει laquoἀδιακρίτως παντί ὕδατι καί ἐν θαλάττῃ δέhellipraquo μπορεί να γίνει σε οποιοδήποτε ύδωρ και στη θάλασσα Πότε όμως Κι εδώ επικεντρώνεται το ενδιαφέρον μας laquoἀνάγκης καταλαβούσης βάπτισμα γίνεταιraquo101 Βάπτισμα στη θάλασσα γίνεται μόνο σε περίπτωση ανάγκης Η μαρτυρία αυτή επιλύει την απορία και ξεκαθαρίζει τον προβληματισμό μας Η Βάπτιση σε θάλασσα τελείται μόνο σε περίπτωση ανάγκης Η κανονική τέλεση απαιτεί αποκλειστικά Κολυμβήθρα και Ιερό Ναό

Η Βαπτισματική Ακολουθία όπως καταγράφεται στα εν χρήσει σύγχρονα Ευχολόγια102 στα βασικά της σημεία είναι η ίδια με εκείνη του 8ου αιώνος σύμφωνα με τον Βαρβερινό κώδικα103 και το χειρόγραφο ευχολόγιο του Μεγάλου Σπηλαίου104 Από τότε παρέμεινε σχεδόν ανεπηρέαστη105 σύμφωνα με τους ερευνητές λειτουργιολόγους Σε

101 PG 39 693 102 Βλ Γρηγόριος Ιερομ Το Άγιον Βάπτισμα σ 249-250 103 Π Σκαλτσής Ιστορική Διαμόρφωση του Αγίου Βαπτίσματος στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 73-74 104 Βλ Ευχολόγιον το Μέγα Εκδ Ελληνικής Τυπογραφίας Αγ Γεωργίου Βενετία 1850 υποσημ σ 137 105 Ι Φουντούλης Το Βάπτισμα των Ενηλίκων ο Νηπιοβαπτισμός Το Βάπτισμα της Ανάγκης Τελετουργική Θεώρηση στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 131 ndash Π Σκαλτσής Λειτουργικές Μελέτες ΙΙ σ 337

όλες τις βαπτισματικές ακολουθίες ορίζεται ότι η Βάπτιση τελείται σε Κολυμβήθρα και δεν παρέχονται περιθώρια Βαπτίσεως σε άλλο χώρο εκτός Κολυμβήθρας106 Χαρακτηριστικές μάλιστα είναι οι ευχές που προϋποθέτουν Κολυμβήθρα όπως η δεύτερη ευχή της Απολούσεως laquoὁ διά τῆς κολυμβήθρας τήν οὐράνιον ἔλλαμψιν τοῖς βαπτιζομένοις παρέχωνraquo και η δεύτερη ευχή της Τριχοκουρίας laquoὁ ἐκ τοῦ πληρώματος τῆς κολυμβήθρας διά τῆς σῆς ἀγαθότητος ἁγιάσας τους εἰς σέ πιστεύονταςraquo107 Πώς γίνεται να συνδυαστεί η ανάγνωση αυτών των ευχών χωρίς την ύπαρξη Κολυμβήθρας Συνεπώς η ακολουθία όπως είναι καταγεγραμμένη και διατυπωμένη προϋποθέτει Κολυμβήθρα και όχι οποιοδήποτε άλλο υδάτινο χώρο108

Για το Βάπτισμα των ενηλίκων έχει επισημανθεί ως βασική προϋπόθεση η βύθιση ολόκληρου του σώματος τελείως γυμνού Η πρακτική αυτή επιβάλλει την ύπαρξη Βαπτιστηρίου και Κολυμβήθρας Η τέλεση σε ποτάμια και λίμνες με το ανθρώπινο σώμα μερικώς

106 Βλ ενδεικτικά Ευχολόγιον το Μέγα Εκδ Ελληνικής Τυπογραφίας Αγ Γεωργίου Βενετία 1850 σ 124 κ εξ 107 Για την ερμηνεία των ευχών βλ Γρηγόριος Ιερομ Το Άγιον Βάπτισμα σ 321 κ εξ κ 336 κ εξ 108 Οι Νομοκανονικές Συλλογές της μεταβυζαντινής περιόδου αναφέρουν την απαραίτητη ύπαρξη κολυμβήθρας Βλ Θ Γιάγκου Κανόνες και Λατρεία σ 373 ndash Π Σκαλτσής Λειτουργικές Μελέτες ΙΙ σ 339


19

καλυμμένο χαρακτηρίζεται ως κατrsquo οικονομίαν πρακτική εξ αιτίας ελλείψεως Βαπτιστηρίων109 Η θάλασσα και οι ποταμοί επιλέγονται ως λύσεις ανάγκης για να αποφευχθεί η χρήση βαρελιών και σκαφιδίων που μερικές φορές γίνονται αιτία να διαπομπεύεται το μυστήριο110 Όμως οι λύσεις ανάγκης δεν συνιστούν την ορθή πράξη111 Για την κάλυψη των βαπτισματικών αναγκών προβάλλει επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας Βαπτιστηρίων σε Ναούς112 Έχει υποστηριχθεί πολύ σοφά ότι δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχει πρόβλεψη και σχεδιασμός για δημιουργία Βαπτιστηρίου όταν κτίζονται σήμερα μεγάλοι και μνημειώδεις Ναοί113

109 Ι Φουντούλης Τελετουργικά Θέματα σ 204 ndash Ι Φουντούλης Λειτουργική Α΄ σ 57 κ΄ 284 ndash Γ Φίλιας Λειτουργική τομ Α΄ σ 346 κ 351 110 Ι Φουντούλης Το Βάπτισμα των Ενηλίκων ο Νηπιοβαπτισμός Το Βάπτισμα της Ανάγκης Τελετουργική Θεώρηση στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 142-143 ndash Ι Φουντούλης Τελετουργικά Θέματα σ 309-310 111 Ι Φουντούλης Το Άγιον Βάπτισμα σ 57 ndash Ι Φουντούλης Λειτουργική Α΄ σ 284 ndash Ι Φουντούλης Απαντήσεις εις Λειτουργικάς Απορίας Γ΄ σ 179-180 112 Ι Φουντούλης Το Άγιον Βάπτισμα σ 40 ndash Ι Φουντούλης Τελετουργικά Θέματα σ 189-190 113 Δ Τζέρπος Το Μυστήριο του Βαπτίσματος στη Σύγχρονη Ενοριακή Πράξη στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 208-209

Μετά από όσα εκθέσαμε θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τις σκέψεις μας στα ακόλουθα

α Στην Καινή Διαθήκη δεν αναφέρεται σαφώς η τέλεση Βαπτίσεως σε ποτάμια ή θάλασσες Δεν αποκλείεται αυτή η πρακτική αλλά αυτό δεν αναιρεί την τέλεση σε οποιοδήποτε σημείο συλλογής ύδατος δεξαμενή κολυμβήθρα βρύση Οι διηγήσεις υπονοούν και την χρήση Κολυμβήθρας

β Το Βάπτισμα της Εκκλησίας είναι ανώτερο από αυτό του Προδρόμου πολύ περισσότερο από τα ιουδαϊκά και από τους υπόλοιπους θρησκευτικούς καθαρμούς Γι αυτό το χριστιανικό Βάπτισμα αποσυνδέεται πολύ νωρίς από τα υπόλοιπα βαπτίσματα και περιορίζεται σε χριστιανικούς χώρους τα Βαπτιστήρια

γ Η σαφής αντίθεση του Χριστιανισμού με τον ειδωλολατρικό κόσμο οδηγεί στην πρακτική καθαγιασμού συγκεκριμένου ύδατος περιορισμένου σε συγκεκριμένο σκεύος ή χώρο για την Βάπτιση

δ Ο σαφής διαχωρισμός του Βαπτίσματος της Εκκλησίας από αυτά των αιρετικών οδηγεί την Εκκλησία στην τακτική περιφρούρησης του Βαπτίσματος

ε Το Βάπτισμα συνδεόταν με τη Θεία Ευχαριστία μια πρακτική η οποία διήρκησε για πολλούς αιώνες και συνέπεια αυτής ήταν η τέλεση στο Βαπτιστήριο του Ιερού Ναού απαραιτήτως


20

στ Η Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων ορίζει το είδος του ύδατος στο οποίο τελείται η βάπτιση Ερμηνεύοντας τη φράση της Διδαχής laquoὕδωρ ζῶνraquo παραθέσαμε την υπόθεση ότι ενδεχομένως να υπονοεί το καθαγιασμένο ύδωρ της Κολυμβήθρας

ζ Η ύπαρξη Βαπτιστηρίου στους Ιερούς Ναούς και η Κολυμβήθρα μαρτυρείται από πολύ νωρίς ήδη από τον 3ο αιώνα

η Οι Ιεροί Κανόνες ορίζουν ότι το Βάπτισμα τελείται εντός του Ιερού Ναού και όχι σε άλλους χώρους

θ Εικονογραφικές παραστάσεις της γεννήσεως του Χριστού των πρώτων αιώνων υπαινίσσονται τη βαπτισματική πρακτική σε Κολυμβήθρα

ι Η χρήση της θάλασσας για Βάπτιση επιλέγεται μόνο σε περίπτωση ανάγκης

ια Η σημερινή τυπική διάταξη και οι ευχές της Βαπτίσεως δεν αφήνουν περιθώρια για τέλεση σε χώρο εκτός κολυμβήθρας

ιβ Αφού είναι επιβεβλημένη η χρήση Κολυμβήθρας από την Εκκλησιαστική Παράδοση επιβάλλεται η ύπαρξη βαπτιστηρίων χώρων στους Ιερούς Ναούς για την τέλεση των Βαπτίσεων ιδιαιτέρως των ενηλίκων

Όπως διαπιστώθηκε η τέλεση της Βαπτίσεως σε θάλασσα δεν έχει ερείσματα στην Εκκλησιαστική Παράδοση Προϋπόθεση για το ορθόδοξο χριστιανικό Βάπτισμα είναι η χρήση

Κολυμβήθρας και τέλεση εντός του Ιερού Ναού Διαφοροποίηση αυτής της πρακτικής παρατηρείται σε χρόνους σκλαβιάς σε τόπους ξενιτείας όπου η βάπτιση γινόταν σε οικίες114 Αλλά αυτή ήταν αναγκαία πρακτική κάτω από συγκεκριμένες εμπερίστατες καταστάσεις

Σήμερα είναι διαφορετικά τα κίνητρα επιλογής της θαλάσσης αλλά σίγουρα δεν έχουμε ενδείξεις ότι είναι πνευματικά Αντιθέτως η Βάπτιση σε ποταμούς και θάλασσες υποστηρίζεται και προωθείται από κάποιες αιρετικές ομάδες Γιατί να μιμηθούμε την αιρετική πρακτική ως κανονική πράξη αφού η Εκκλησία αιώνες τώρα έχει αποστασιοποιηθεί από αυτή Η Εκκλησία στη Λατρευτική της Παράδοση χρησιμοποιεί το Βαπτιστήριο και την Κολυμβήθρα Άλλωστε η τυπική διάταξη της Βαπτίσεως αναφέρει ύπαρξη Κολυμβήθρας και τέλεση εντός του Ιερού Ναού Υπάρχει στα ευχολόγια τυπική διάταξη τελέσεως της Βαπτίσεως σε θάλασσα Γιατί λοιπόν το τελετουργικό της Βαπτίσεως το οποίο προϋποθέτει Κολυμβήθρα να μετατοπίζεται στη θάλασσα Οποιαδήποτε διαφοροποίηση από τα παραδεδομένα στα ευχολόγια δεν ενδείκνυται

Ίσως κάποιοι προτρέξουν να παραπέμψουν σε τρόπους

114 Ι Φουντούλης Το Άγιον Βάπτισμα σ 33 ndash Ι Φουντούλης Τελετουργικά Θέματα σ 183-184


21

Βαπτίσεων της ιεραποστολής Η Εκκλησία έχει θεσπίσει Βαπτίσματα ανάγκης115 όπως το δια ραντισμού το αεροβάπτισμα (αν και αμφισβητείται αυτό ως βάπτισμα ανάγκης)116 έτσι και Βάπτισμα σε ποταμούς και θάλασσες αλλά μόνο για λόγους ανάγκης και Εκκλησιαστικής Οικονομίας Ίσως εγερθεί η ένσταση Θα σταθούμε στον τύπο και στην τυπικότητα Θα εμποδιστούμε από το φαίνεσθαι και τη μορφή Έχει υποστηριχθεί ότι η laquoδιχοτόμηση μεταξύ ldquoμορφῆςrdquo καί ldquoοὐσίαςrdquo στά μυστήριαhellip ἄλλαξε καί φτώχυνε βαθιά τήν ἰδέα τῆς ἴδιας τῆς ldquoοὐσίαςrdquoraquo117 Το γεγονός να υπάρχει Ιερός Ναός και Κολυμβήθρα και αντί αυτού να επιλέγεται η τέλεση σε όχθες παραλίες και πισίνες αυτό είναι περιφρόνηση του Ιερού Ναού απομάκρυνση από την λατρευτική διάταξη και Παράδοση εκκοσμίκευση της Λατρείας ανάδευση με αιρετικές πρακτικές αποϊεροποίηση του μυστηρίου και απομυστηριοποίηση του βαπτίσματος χάριν μιας θεατροποιήσεως και δραματο-ποιήσεως η οποία δελεάζει τους

115 Βλ σχετικούς Κανόνες στο Θ Γιάγκου Κανόνες και Λατρεία σ 390 κ εξ ndash Ι Φουντούλης Τελετουργικά Θέματα σ 313 κ εξ 116 Ι Φουντούλης Το Βάπτισμα των Ενηλίκων ο Νηπιοβαπτισμός Το Βάπτισμα της Ανάγκης Τελετουργική Θεώρηση στο Το Άγιον Βάπτισμα ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2003 σ 151 ndash Ι Φουντούλης Τελετουργικά Θέματα σ 317 117 A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 81

σύγχρονους ακατήχητους και αμύητους laquoπιστούςraquo

Στις ημέρες μας και σε τόπους που υπάρχουν Ιεροί Ναοί οι Βαπτίσεις οφείλουν να τελούνται εντός του Ιερού Ναού και όχι στο προαύλιο ή στη θάλασσα Να τελούνται εντός της Κολυμβήθρας κινητής ή σταθερής και άνευ κοσμικών ή και ενίοτε κωμικοτραγικών διακοσμήσεων οι οποίες υποβιβάζουν το μυστήριο σε εκκοσμικευμένη διασκέδαση και σε εντυπωσιακό θέαμα118 Η Βάπτιση στη θάλασσα και όλες οι εκκοσμικευμένες διακοσμήσεις οδηγούν στη διαπίστωση ότι laquoὄχι μόνο δέν γνωρίζουμε καί δέν σεβόμαστε τήν παράδοσηhellip ἀλλά ἔχουμε καί τό ἀσεβές θράσος νά δημοσιεύουμε φωτογραφίες μέ τά λειτουργικά μας ldquoκατορθώματαrdquoraquo119 Το ζητούμενο είναι η επιστροφή στο λειτουργικό ήθος της Βαπτίσεως120 laquoΝά ἐπανεύρουμε τό Βάπτισμα ndash τό νόημά του τή δύναμή του τήν ἀληθινή του ἐγκυρότηταraquo121 Η βάπτιση δεν εντυπωσιάζει αλλά συγκλονίζει Εάν η βάπτιση ως ένδυση του ανθρώπου με τον ίδιο τον Χριστό122 δεν

118 Βλ Ι Φουντούλης Το Άγιον Βάπτισμα σ 33 κ΄ 55 119 Ι Φουντούλης Το Άγιον Βάπτισμα σ 55 120 Π Σκαλτσής Η Βαπτισματική Αγωγή των Πιστών στο Λειτουργική Αγωγή ΙΣΕΕ Ειδ Συνοδ Επιτρ Λειτ Αναγεν Αθήνα 2010 σ 71-92 121 A Schmemann Εξ Ύδατος και Πνεύματος σ 21 122 Βλ Γαλ 3 27 laquoὍσοι γάρ εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε Χριστόν ἐνεδύσασθεraquo


22

συγκλονίζει τότε κάτι βασικό απουσιάζει για να προβούμε στην τέλεσή της


23

bull΄΄Ο Άγιος Ματθαίος΄΄ του κ Δημητρίου Χ Σάββα προϊσταμένου της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου

Ανηφορίζοντας ο επισκέπτης

από το λιμάνι του Ηρακλείου από την οδό της 25ης Αυγούστου (οδός Πλάνης για τους παλιούς καστρινούς) μαγεύεται από την θέα των νεοκλασικών κτηρίων Φθάνοντας στην Ενετική Λόντζια (το σημερινό Δημαρχείο) αντικρύζει πρώτα τον ιερό ναό του Αγίου Τίτου στη συνέχεια την πλατεία των Λιονταριών και τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου και κατευθυνόμενος στον Άγιο Ματθαίο συναντά επίσης στο δρόμο του τον Ιερό Ναό της Αγίας Αικαταρίνης των Σιναϊτών και τον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά

Ο Ορθόδοξος ναός του Αγίου Ματθαίου βρίσκεται στην οδό Ταξιάρχου Μαρκοπούλου και συγκαταλέγεται στη Β΄ Βυζαντινή

περίοδο Κατά την τουρκοκρατία παραχωρήθηκε στους Σιναΐτες καλόγερους σε αντάλλαγμα της Μονής της Αγίας Αικατερίνης που μετατράπηκε σε τζαμί Σήμερα ο ναός φιλοξενεί συλλογή εικόνων όπου περιλαμβάνονται σημαντικά έργα της Κρητικής Σχολής όπως η laquoΣταύρωσηraquo του Γεωργίου Καστροφύλακα (1752) laquoΟ Άγιος Τίτος και Σκηνές του Βίου των 10 Μαρτύρωνraquo του Ιωάννη Κορνάρου (1773) και άλλα Στις μέρες μας ανακαινίστηκε από την 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ένας ορθόδοξος Ναός ίσως από τη Βrsquo Βυζαντινή περίοδο Κατά την τουρκοκρατία παραχωρήθηκε στους Σιναΐτες μοναχούς Σήμερα ο ναός φιλοξενεί συλλογή έργων της Κρητικής Σχολής Ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Ματθαίος είναι ένας από τους Αποστόλους και μαθητής του Ιησού Χριστού Καταγόταν από τη Γαλιλαία και εργαζόταν ως τελώνης δηλαδή φοροεισπρά-κτορας Κάποια μέρα που ο Ιησούς περνούσε από την Καπερναούμ όπου ο Ματθαίος κατοικούσε τον είδε και γνωρίζοντας την εσωτερική ψυχή του ζήτησε να Τον ακολουθήσει Ο Ματθαίος χωρίς δεύτερη σκέψη άφησε την εργασία του και από τότε ήταν δίπλα Του Η πορεία του Απόστολου Ματθαίου ήταν μεγάλη αφού κήρυττε για δώδεκα χρόνια μετά την Πεντηκοστή στην Παλαιστίνη και έπειτα κήρυξε σε άλλα έθνη για τη διάδοση του Χριστιανισμού Ο


24

Απόστολος Ματθαίος είναι ο συγγραφέας του φερόμενου πρώτου Ευαγγελίου που φέρει και το όνομά του Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή και τη δράση του Ματθαίου Αν και μεταγενέστερες παραδόσεις μιλούν για μαρτυρικό θάνατο στην πυρά ή εκτέλεση με ξίφος η πιθανότερη εκδοχή είναι αυτή του Ηρακλείωνα την οποία παραθέτει ο Κλήμης Αλεξανδρείας και αναφέρει ότι ο Ματθαίος πέθανε από φυσικό θάνατο Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 16 Νοεμβρίου Θεωρείται άγιος από την Καθολική τη Λουθηρανική την Αγγλικανική και μερικές ακόμα Προτεσταντικές εκκλησίες

Ο ιερός Ναός του Αγίου Ματθαίου μετά από το σεισμό του 1508 έπαθε μεγάλες καταστροφές και ξανά κτίστηκε με τη σημερινή του μορφή Μεγάλο Κάστροhellip23η Ιουνίου 1822 Κατά τον μεγάλο μας ιστορικό Σπυρίδωνα Τρικούπη σας παραθέτουμε απόσπασμα της Ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης

laquoΈμμελεν εν τούτοις αφrsquo ου τόσον αθώον Χριστιανικόν αίμα εχύθη τήδε κακείσε εντός της Κρήτης να χυθή και το ιερώτερον και πολυτιμότερον και επrsquo αυτού και του άγιου θυσιαστηρίου καθrsquo ήν ώραν εδοξολογείτο ο Ύψιστος

Έδρευαν εντός του μεγάλου Κάστρου ο αρχιεπίσκοπος της νήσου Γεράσιμος και ο επί ψιλώ ονόματι επίσκοπος αυτού ο Διουπόλεως Συνήλθαν εντός αυτού επί τη

προσκλήσει της Τουρκικής Αρχής και οι επίσκοποι των ανατολικών επαρχιών ο Κνωσσού ο Χεροννήσου ο Λάμπης και ο Σιτείας Όλοι δε οι εντός του φρουρίου Χριστιανοί κληρικοί και λαϊκοί μη εξαιρουμένων μηδrsquo αυτών των αρχιερέων ειργάζοντο εις τα του φρουρίου όχι μόνον τάς καθημερινάς αλλά και τάς εορτάς μετά την απόλυσιν της εκκλησίας Την 23 Ιουνίου προ της ανατολής του ηλίου εκλείσθησαν αίφνης αι πύλαι του φρουρίου ώρμησε πλήθος αιμοχαρών Τούρκων φρυαττόντων και ξιφηφορούντωνεις την μητρόπολιν και απαντήσαντες καθrsquo οδόν δύο Χριστιανούς χαλκωματάδας επονομαζομένους πορευομένους και αυτούς εις την μητρόπολιν τους εφόνευσαν

Εντεύθεν προοιμιάσαντες εχύθησαν εντός της μητροπόλεως και αφrsquo ου έκλεισαν την αυλόθυραν έπεσαν κατά των εν αυτή Χριστιανών ως λέοντες ορυόμενοι και πρώτον μέν εφόνευσαν διά μιας 75 κοσμικούς προσμένοντας εν τη αυλή τούς αρχιερείς ίνα συναπέλθωσιν εις τάς συνήθεις εργασίας των μετά ταύτα δέ ανέβησαν άλλοι μέν εις το επάνω άλλοι δε εις τα κάτω συνοδικάν και εφόνευσαν τον αρχιεπίσκοπον και τούς πέντε επισκόπους Αφrsquo ου δε εμέθυσαν από του αίματος αυτών επάτησαν και αυτήν την εκκλησίαν εν ω εψάλλετο η ακολουθία και ο τόπος των θείων δοξολογιών των οικτειρμών και της αγιότητος έγεινε


25

τόπος βλασφημιών αιμάτων και πάσης βδελυρίας εισήλθαν μετά ταύτα και εις τα άγια των αγίων και αιματόβαψαν και το αναίμακτον θυσιαστήριον μαχαιροκόψαντες τον ιερουργούντα εφημέριον και τα μέν σώματα των αρχιερέων και λοιπών κληρικών σπαράττοντα ακόμη έρριψαν επί των οδών

Έκοψαν δε την γηραιάν κεφαλήν του αρχιεπισκόπου και άλλοι μέν εμπήξαντες αυτήν επί ξύλου την επόμπευσαν διά της πόλεως και την έφεραν ενώπιον του βεζίρη Σερήφ-πασά άλλοι δε εχύθησαν εις τάς οδούς της πόλεως σπώντες τάς θύρας των Χριστιανικών οικιών και των εργαστηρίων και τούς μέν άνδρας φονεύοντες εν οις και τούς δύο αδελφούς του αρχιεπισκόπου τάς δε νέας γυναίκας καταισχύνοντες πολλά δε παιδία περιτέμνοντες Η πόλις εν ενί λόγω ωμοίαζε τρεις ώρας πόλιν αλωθείσαν διά ξίφους Μετά δε ταύτα ηνοίχθησαν αι πύλαι της πόλεως διεσπάρησαν οι ανθρωποκτόνοι και εις τα χωρία φονεύοντες και εκεί όλους τούς άνδρας όσοι δεν έφθασαν νrsquo αναβώσιν εις τα όρη Σκοπός δε αυτών ήτον ουδrsquo ένα άνδρα Χριστιανόν ζώντα νrsquo αφήσωσι διά τούτο είκοσι επτά κατέφθασαν εν τω χωρίω του Βενεράτου και τούς είκοσι επτά εθανάτωσαν Μόλις το δειλινόν εξέδωκεν ο βεζίρης ορισμόν να παύση εις το εξής η ανθρωποκτονία και να φυλακισθώσιν οι εναπομείναντες

Χριστιανοί ως αναγκαίοι να εργάζωνται έκτοτε έπαυσεν η εντής πόλεως σφαγή αλλrsquo η διαπαργή των οικείων και των εργαστηρίων διήρκησεν όλην την νύκτα και όλην την επιούσαν ημέραν Επτακόσιοι τριάντα ελογίσθησαν οι εντός του μεγάλου Κάστρου θανατωθέντες κατrsquo εκείνην την ημέραν Παυσάσης δε της σφαγής ήρχισεν η φυλάκισις Οι κρυπτόμενοι Χριστιανοί ανευρισκόμενοι εσύροντο εις τάς φυλακάς και τόσον απανθρώπως ερραβδίζοντο ώστε τινές απέθαναν πριν φυλακισθώσι πολλοί δε των φυλακισθέντων εξεψύχησαν βασανιζόμενοιraquo

Στα σημειώματά του ο Στέφανος Νικολαΐδης σε επιστολή που την οποία γράφει στις 6 Αυγούστου 1900 στις Αγίες Παρασκιές αναφέρει για τους αρχιερείς οι οποίοι ενταφιάστηκαν στον ιερό χώρο της Εκκλησίας του Αγίου Ματθαίου Η συγκεκριμένη επιστολή που ακολουθεί έχει αποδέκτη τον Νικόλαο Παπαδάκη

laquoΑγιές Παρασκιές 6 Αυγούστου 1900

Αγαπητέ μοι Γήρας επάν μη παρή ευκταίον

επάν δέ ποτέ πάρη φευκτέον εις απάντησιν του περί γήρατος λογοπαιγνίου σου

Ευχαρίστως απαντώ εις τάς ζητηθείσας παρrsquo υμών πληροφορίας Εις την κατά το 1821 σφαγήν ήσαν θύματα οι αείμνηστοι ο Γεράσιμος Μητροπολίτης Νεόφυτος Κνωσού Ιωακείμ Χερσονήσου Ιερόθεος


26

Λάμπης Σητείας Ζαχαρίας μόνον ο Διοπόλεως Καλλίνικος και ο Αυλοποτάμου ήσαν πεθαμένοι με πανώλην εις Μονήν Απεζανών πρότερον Μόνον τον Μητροπολίτην εκαρατόμησαν τους δε λοιπούς δεrsquo όπλων και μαχαιρών εφόνευσαν Όσοι Χριστιανοί ευρέθησαν εις την Μητρόπολιν ουδείς εσώθη εξ αυτών Τότε κάθε πρωί εσυνάζοντο εκεί και τους συνώδευον ο τε Μητροπολίτης και οι Επίσκοποι και μετέβαινον εις τα τείχη και ειργάζοντο εις τάς επάλξεις με ασβέστες και χώματα κατασκευάζοντες τα μετερίζια λεγόμενα Την επαύριον διέταξεν ο Χερίφ-πασάς τούς εκ των διασωθέντων Χριστιανών εντός του Διοικητηρίου με καβάσηδες συντροφευμένους και μετέφεραν τα πτώματα εις τα Σπιτάλια και τον Άγιον Ματθαίον και τα μέν των αρχιερέων έθαψαν εις μνήματα χωριστά έκαστον του Μητροπολίτου το ακέφαλον σώμα εις το του Ναού μέσον του Αγίου Ματθαίου τα δε επίλοιπα πτώματα εις τα πηγάδια και εις άρκλες και εις λάκκους εις τα σπιτάλια και τον Άγιον Ματθαίον

Μετά τρεις ημέρας ευρέθη η κεφαλή του Μητροπολίτου ερριμένη εις μίας γωνίαν του Διοικητηρίου και την έφεραν εις το ζεμπίλι μέσα και την έθαψαν με το ακέφαλον πτώμα πάλιν Χριστιανοί οίτινες διέμενον ύστερον επί πολύ εντός του Διοικητηρίου τρεφόμενοι και υπηρετούντες εκεί ευάριθμοι όμως

όντες Ο αριθμός όμως των θυμάτων παραμένει άγνωστοςraquo

Πως προέκυψε όμως ο ναός του Αγίου Ματθαίου που προϋπήρξε του άλλου αγαπημένου Ναού και ιερού χώρου των Καστρινών του Αγίου Μηνά Θα το δούμε στη συνέχεια

Όπως γνωρίζουμε ο Παναγιώτης Νικούσιος ήταν Έλληνας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης Η σύζυγος του αγόρασε από κάποιο ξένο ορθόδοξο υπήκοο την ιδιωτική τότε Εκκλησία του Αγίου Ματθαίου Κατά τον Στέφανο Ξανθουδίδη ο ναός αυτός ήταν laquoπρώτος και μοναδικόςraquo των ορθόδοξων Χριστιανών μετά την άλωση της πόλης υπό των Τούρκων στον οποίο εκκλησιάζονταν όλοι οι Χριστιανοί της Πολιτείας του Μεγάλου Κάστρου Η γυναίκα λοιπόν του Νικουσίου παραχώρησε αυτήν την εκκλησία στην Ιερά Μονή Σινά και συχνά προσκαλούνταν Σιναΐτες για να λειτουργήσουν Για όλους τους Χριστιανούς ο χώρος αυτός ήταν μικρός με αποτέλεσμα η ίδια να κτίσει με δικά της έξοδα την Αγία Παρασκευή

Μερικοί όμως εύλογα θα αναρωτηθούν Πως προήλθε ο ναός του Αγίου Χαραλάμπους Υπάρχει και σε αυτό η απάντηση πως αυτό το Ναό τον έχτισε ο Πρόεδρος του σωματείου των Σαπωνοποιών Οθωμανός ήταν αυτός εξαιτίας του θαυματουργού Αγίου Χαραλάμπους που θεράπευσε το γιό του από επιδημική ασθένεια


27

Το θαύμα του Αγίου έπεισε τον πατέρα

Στη συνέχεια εξοικονομήθηκαν τα πράγματα και με ενέργειες του Νικουσίου αφενός και αφετέρου με την απομάκρυνση του Κιοπρουλή μετακλήθηκαν πάλι οι Σιναΐτες στον Άγιο Ματθαίο και ανέλαβαν για αρκετό χρόνο τη διακυβέρνηση των Χριστιανών του Ηρακλείου μέχρι που τους επιτράπηκε να ιδρύσουν τη Μητρόπολή τους

Πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Χριστιανοί είχαν προστασία ασφάλεια έβρισκαν ηρεμία και ανακούφιση και σε δύσκολες περιστάσεις το αποκούμπι τους ήταν ο Άγιος Ματθαίος συναποκομίζοντας ακόμα και τα τιμαλφή των σκεύη

Κι Εκείνος με τον τρόπο του τους προστάτευε συνεχίζοντας ακόμα και σήμερα

Σήμερα η Εκκλησία του Αγίου Ματθαίου στολίδι μοναδικό της πόλης μας συνεχίζει να αποτελεί καταφύγιο των πιστών ελπίδα των κατατρεγμένων στήριγμα των ανήμπορων συνανθρώπων μας και να προκαλεί ρίγη συγκίνησης λόγω των εκεί κειμένων Εθνομαρτύρων


28

bull Ορθόδοξη Εκκλησία και Οικολογία - Μὲ ἀφορμὴ τὴν ἀρχὴ τῆς Ἰνδίκτου ὡς laquoἩμέρας Προστασίας τοῦ Περιβάλλοντοςraquo Του Ἀ Μ Σταυρό-πουλου Ὁμ Καθηγητοῦ Πανμίου Ἀθηνῶν

Στὴν ὀρθόδοξη πίστη τὸ φυσικὸ περιβάλλον ἀνοίγεται καὶ ἀποκτᾶ τὶς πραγματικές του διαστάσεις laquoτὸ πλάτος καὶ μῆκος καὶ βάθος καὶ ὕψοςraquo τοῦ Χριστοῦ (Ἐφεσίους 3 18) ὁ Ὁποῖος καταφάσκει τὴν Κτίση στὴν ὁποία ἀντανακλᾶται ὡς Κύριος της Οἰκουμένης Ὁ κόσμος δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς τύχης καὶ τῆς ἀναγκαιότητας ἀλλὰ πεδίο καὶ τόπος σωτηρίας ἐξ οὗ καὶ τὸ ἐνδιαφέρον τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς Ποιμαντικῆς της γιὰ τὴ σωτηρία ὄχι μόνο τοῦ ἀνθρώπου ἀλλὰ καὶ τοῦ κόσμου μὲ τὴ συγκρότηση μιᾶς θεολογικῆς οἰκολογίας καὶ τὴν κατάδειξη τῶν θετικῶν συνεπειῶν της Ἡ χριστολογικὴ προσέγγιση τῆς φύσεως καὶ τοῦ κόσμου ἐκ μέρους

τῆς Ἐκκλησίας ὠθεῖ στὴν ἀντίληψη τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως ὡς θεολογικοῦ προβλήματος καὶ τῆς ἀντιμετώπισής της βάσει τῶν ἀρχῶν μιᾶς θεολογικῆς οἰκολογίας ἡ ὁποία καὶ ἐμπνέει μέτρα προληπτικὰ καὶ θεραπευτικὰ τῆς κρίσεως ἀλλὰ καὶ ἐντάσσει τὸν κόσμο προοπτικὰ στὸ σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κόσμου Ἀσφαλῶς ἡ κρίση δὲν εἶναι πρωτεῦον Ἀναγκάζεται ἡ Ἐκκλησία νὰ ἀσχοληθεῖ λόγῳ τῶν δυσμενῶν ἐπιπτώσεων τῆς κρίσεως πάνω στὸν ἄνθρωπο καὶ στὴ φύση Καὶ τότε δρᾶ συμβουλευτικὰ καὶ περιλαμβάνει στὴν ποιμαντική της μέριμνα τὸ οἰκολογικὸ περιβάλλον τοῦ ἀνθρώπου καὶ παρωθεῖ πρὸς συγκεκριμένες ἐνέργειες προτάσσοντας μεταξὺ ἄλλων παραδείγματα πρὸς μίμηση ὅπως λχ τῶν Γερόντων Προϋπόθεση γιὰ τέτοιου τύπου στάση εἶναι ἡ αἴσθηση τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ στὸ χῶρο ὡς Θεολογία τοῦ χώρου Αὐτὸ κάνει νὰ διερωτώμεθα ἂν εἴμαστε χρῆστες ἢ καταχραστὲς καὶ ὁδηγούμεθα πρὸς μία ἠθικὴ τῆς οἰκολογικῆς συνείδησης Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἰδίως τελευταῖα μὲ τὶς πρωτοβουλίες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος θεωρεῖται καταλύτης στὴν προστασία τῆς φύσεως Αὐτὸ τὴν ὠθεῖ σὲ μία θεολογικὴ ἐμβάθυνση τῶν σχετικῶν θέσεών της ἔτσι ὥστε νὰ θεωρεῖ τὴ φύση ὡς κτίση καὶ τὴν


29

κτίση ὡς εὐχαριστία καὶ τὴν ἐμπειρικὴ θεολογία ὡς τὴ μόνη ἀπάντηση σὲ ζητήματα ποὺ ἅπτονται τῆς οἰκολογίας καὶ τῆς πολιτικῆς Μόνο μία βιβλικὴ καὶ πατερικὴ θεολογικὴ οἰκολογία εἶναι ἱκανὴ νὰ ἀντιμετωπίσει τὰ προβλήματα τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος Ἡ ἐνασχόληση καὶ τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν μὲ τὸ θέμα εἶναι ἐπίσης σοβαρή Τὴ διδασκαλία της αὐτὴ ἡ Ἐκκλησία ἀντλεῖ ἀπrsquo ἐκεῖ ποὺ μόνο κανεὶς μπορεῖ νὰ ἐκταμιεύσει ζωτικὲς ἐμπνεύσεις γιὰ τὴν προστασία τῆς φύσεως τὴν ὁποία ὁ Δημιουργός της μᾶς παρέδωσε laquoἐργάζεσθαι καὶ φυλάσσεινraquo αὐτήν Πηγὴ γιὰ μία στάση σεβασμοῦ καὶ ἀγάπης εἶναι ὁ Χριστός ἡ Παναγία μας οἱ Προφῆτες ὁ Ἀπόστολος Παῦλος οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας οἱ Ἅγιοί της οἱ Γέροντες Ἡ φροντίδα γιὰ τὸν κόσμο ἀποτυπώνεται στὴ λατρεία καὶ τὴν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας ὅπου ὁ ἄνθρωπος προβληματίζεται ἀναθέτοντας τὴ μέριμνα καὶ τοὺς οἰκολογικούς του προβληματισμοὺς στὸ Θεὸ τῆς κτίσεως καὶ πάσης σαρκός Μιᾶς καὶ μιλήσαμε γιὰ παραδείγματα πρὸς μίμησιν καὶ ἀναφέραμε τοὺς Γέροντες αὐτὲς τὶς ἐκλεκτὲς μορφὲς ποὺ ὑποστασιάζουν ἤδη ἀπὸ τώρα τὴ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τῆς γῆς μὲ τὴ μεταμορφωμένη ζωή τους ἀξίζει τὸν κόπο νὰ ὑπενθυμίσουμε ὅτι σὲ

ἕναν κόσμο ποὺ ἀπασχολεῖται ὁλοένα καὶ περισσότερο μὲ τὸ οἰκολογικὸ περιβάλλον τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὶς συνέπειες ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχει μία ἀλόγιστη χρήση τῆς φύσεως καὶ τῶν ἀποθεμάτων της ἐντυπωσιάζει ἡ στάση πολλῶν Γερόντων ἔναντι τῶν προβλημάτων ποὺ δημιουργοῦνται στὴν ἐποχή μας καὶ ἡ συμβουλευτική τους ποὺ ἀσκεῖται σὲ συγκεκριμένα πλαίσια ζωῆς Εἶναι ἀλήθεια ὅτι εἶναι ἔντονη ἡ ἀνησυχία ὁρισμένων γερόντων γιὰ τὴ ρύπανση τοῦ περιβάλλοντος μέσα στὸ ὁποῖο ζοῦν οἱ σημερινοὶ ἄνθρωποι Χωρὶς νὰ κηρύττουν μία laquoἐπιστροφὴ στὴ φύσηraquo τύπου Ρουσσώ συνιστοῦν μίαν laquoἔξοδο πρὸς τὴ φύσηraquo laquoγιὰ νὰ βρεθοῦν οἱ ἄνθρωποι πάλι στὸ φυσικό τους περιβάλλον ἐκεῖ ἀπrsquo ὅπου ξεκίνησανraquo λένε χαμογελώντας laquoστὸν Παράδεισο ποὺ ἦταν ἕνας κῆποςraquo Χωρὶς νrsquo ἀρνοῦνται τὴ χρήση τῆς τεχνολογίας μάχονται γιὰ μία ποιότητα ζωῆς ποὺ νrsquo ἀγκαλιάζει ὅλο τὸν ἄνθρωπο Στενοχωριοῦνται μάλιστα ἔντονα ὅταν αὐτὴ ἡ laquoἔξοδοςraquo διακυβεύεται καὶ ἀπὸ τόσες πυρκαγιὲς ποὺ καταστρέφουν τεράστιες δασικὲς ἐκτάσεις καὶ θαμνώδεις περιοχές Λυποῦνται βαθύτατα γιατί διαβλέπουν στὸ ἔργο τῆς καταστροφῆς ψυχικὲς διαταραχές ποὺ κι ὅταν ἀκόμη κινεῖται ἀπὸ κερδοσκοπία μὲ οἰκοπεδοποιητικὲς


30

προθέσεις ξεκινᾶ ἀπὸ μία θεμελιακὴ ἀ-φιλανθρωπία Ὅποιος καταστρέφει τὴ Δημιουργία συνεργεῖ στὴν καταστροφὴ τοῦ ἀνθρώπου Τὸ πράσινο εἶναι δῶρο Θεοῦ ποὺ ἡ Χάρη Τοῦ δωρίζει στὸν ἄνθρωπο Σεβασμὸς πρὸς αὐτὸ σκοπεύει στὴν ὑγεία καὶ τὴν ὀμορφιά Τὸ δάσος θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι τὸ πιὸ ἐντυπωσιακὸ σύμβολο τῆς παρουσίας τῆς σιωπῆς καὶ τῆς εὐλογίας τῆς Ἐκκλησίας Γιατί τὸ δάσος εἶναι σιωπὴ καὶ εὐλογία Χωρὶς αὐτό ὅλα γίνονται στεῖρα Καὶ ἡ Ἐκκλησία θὰ ἔπρεπε νὰ ἀναλάβει ὁλόκληρη ἐκστρατεία καὶ σταυροφορία Χρειάζεται ἐνεργὸς δράση τῆς Ἐκκλησίας Ὁ Νόμος μόνος του ὅπως διαπιστώνουμε δὲν ἐπαρκεῖ γιὰ τὴν καταστολὴ τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἐγκλήματος καὶ τὴν πρόληψή του Ἀλλrsquo οὔτε μόνο μὲ ἐκκλησιαστικὲς ἀποφάσεις καὶ ἐγκυκλίους μπορεῖ νὰ γίνει δουλειά Ἐδῶ πάλι πρωτεύουσα θέση κατέχει τὸ παράδειγμα καὶ ἡ μίμηση Ἂς μνημονεύσουμε ἐδῶ τὸ παράδειγμα τοῦ Γέροντος τῆς Πάτμου π Ἀμφιλοχίου Μακρῆ (1888-1970) ὁ ὁποῖος συνέβαλε στὴν πευκοφύτευση τῆς ἱερᾶς νήσου Πάτμου Συνήθιζε νὰ λέει laquoὍποιος φυτεύει ἕνα δένδρο φυτεύει ἐλπίδα φυτεύει εἰρήνη φυτεύει ἀγάπη καὶ ἔχει τὶς εὐλογίες τοῦ Θεοῦraquo Γιrsquo αὐτὸ ζητοῦσε ἀπὸ τοὺς ἐξομολογουμένους σrsquo αὐτόν σὲ

ἔνδειξη μετανοίας νὰ φυτεύουν καὶ νὰ περιποιοῦνται ἕνα δένδρο Ὅλα αὐτὰ προϋποθέτουν ἀσφαλῶς μία καρδιὰ εὐαίσθητη μία καρδιὰ ἐλεήμονα ἔτσι ὅπως τὴν προσδιορίζει ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας μὲ τὸ στόμα ἑνὸς μεγάλου ἀββᾶ τοῦ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου (7ος αἰώνας) laquoΚαρδία ἐλεήμων εἶναι μία καρδιὰ ποὺ καίγεται γιὰ ὁλόκληρη τὴν κτίση γιὰ τοὺς ἀνθρώπους γιὰ τὰ ὄρνια γιὰ τὰ ζῶα γιὰ τοὺς δαίμονες καὶ γιὰ ὅλα τὰ κτίσματα Μὲ τὴν ἀνάμνηση καὶ τὴ θέα τους τρέχουν ἀπὸ τὰ μάτια τοῦ ἀνθρώπου δάκρυα Ἀπὸ τὴν πολλὴ καὶ σφοδρὴ ἀγάπη ποὺ συνέχει τὴν καρδιά του δὲν μπορεῖ νὰ ἀνεχθεῖ ἢ νὰ ἀκούσει ἢ νὰ δεῖ κάποια καταστροφή ἢ κάποια μικρὴ λύπη νὰ γίνει μέσα στὴν κτίση Γιrsquo αὐτὸ καὶ γιὰ τὰ ἄλογα ζῶα καὶ γιὰ τὰ ἑρπετὰ καὶ γιὰ τοὺς ἐχθρούς της ἀληθείας καὶ γιrsquo αὐτοὺς ποὺ τὸν βλάπτουν κάθε στιγμὴ προσφέρει προσευχὴ μὲ δάκρυα γιὰ νὰ τοὺς διαφυλάξει καὶ νὰ τοὺς ἐλεήσει ὁ Θεόςraquo Σημείωση Τὸ κείμενο ποὺ προηγεῖται δημοσιεύτηκε στὸ τεῦχος Σεπτεμβρίου 2007 τοῦ laquoἘφημερίουraquo σ 22-23 Λόγω ἐλλείψεως χώρου παραλείφθηκαν οἱ λεζάντες στὴν εἰκονογράφηση τοῦ ἄρθρου Ἡ πρώτη ἀναφερόταν στὸ ἔργο τοῦ Σώζου Γιαννούδη Δάσος Ἁγίων land art Καλαμάτα 2000 Ἡ δεύτερη


31

(σ 23) σὲ ἔγχρωμο σκίτσο τοῦ Nicolas Vial Ἕνας καινούριος κόσμος (laquoLe Monderaquo 24 Μαρτίου 2007) Συνδετικὸ σχόλιο ἀνάμεσα στὰ δύο ἦταν τὸ ἐρώτημα Δάσος εὐλογίαἤ τεχνολογικό πάρκο Τὶς εἰκόνες μαζὶ μὲ τὸ κείμενο μπορεῖ νὰ τὸ ἀναζητήσει κάποιος στὸν ἰστότοπο (site)τοῦ περιοδικοῦ Ἡ Ἐπιλεγμένη Βιβλιογραφία προστίθεται ὥστε οἱ ἀναγνῶστες νὰ ἀντλήσουν στοιχεῖα γιὰ μία ἐκμετάλλευση τοῦ θέματος στὶς ποιμαντικές τους δραστηριότητες Ἐπιλεγμένη Βιβλιογραφία Ἄνθρωπος καὶ Περιβάλλον Δοκίμια γιὰ τὴ σχέση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν περιβάλλοντα κόσμο Ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Βασιλικῆς καὶ Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Ἁγίου Νεοφύτου Σειρὰ laquoΣυνάντησηraquo ἀρ 3 Πάφος 1994 ΓΙΑΝΝΗ Εὐσταθίου Οἰκολογία καὶ πολιτισμός Προλεγόμενα σὲ μία ἑλληνορθόδοξη πρόταση περιβαλλοντικῆς ἀγωγῆς Ἐν Ἀθήναις 2002 ΕΙΔΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Ἐκκλησία καὶ φυσικὸ περιβάλλον (Ἀποτύπωση μιᾶς Ἔκθεσης) Ἀθήνα 2003 ΕΝΩΣΗΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ

Περιβάλλον Παιδεία Πολιτισμός Πρακτικὰ Ἐπιμορφωτικῶν Συναντήσεων (Καλαμάτα 2000 Καρδαμύλη 2002) Ἐκδ Ἐπιχειρήσεις Ἠλίας Μανιατέας 2004 (χωρὶς τόπο ἐκδόσεως) Τὸ ἔργο τοῦ Σώζου Γιαννούδη ἀπὸ σ 82bull βιογραφικά του στὶς σ 103-104 ΖΗΖΙΟΥΛΑ Ἰωάννου Δ (Μητροπολίτου Περγάμου) Ἡ κτίση ὡς εὐχαριστία Ἐκδ laquoἈκρίταςraquo Ἀθήνα 1992 ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ Ἐκκλησία καὶ φυσικὸ περιβάλλον Εἰσηγήσεις ἐπιστημονικῆς ἡμερίδος (31 Ἰανουαρίου 2004) Λαμία 2006 ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΥ Ἀνέστη Ἄνθρωπος καὶ φυσικὸ περιβάλλον Σπουδὴ στὸν Ἅγιο Συμεὼν τὸ Νέο Θεολόγο Ἐκδ Δόμος Ἀθήνα 1992 ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Ἠλία Θεολογικὴ οἰκολογία Ἐκδ Δέσποινας Μαυρομάτη 1994 ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Ἀνδρέου Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καταλύτης στὴν προστασία τῆς φύσεως Λευκωσία 1992 ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Ἀλεξάνδρου Μ Ἐπιστήμη καὶ Τέχνη τῆς Ποιμαντικῆς Ἐκδ Ἁρμός Ἀθήνα 1997 σ 48-51 STAVROPOULOS Alexandre M Le


32

bien-ecirctre animal La position des Religions Lrsquo orthodoxie στὸν ὁμότιτλο συλλογικὸ τόμο τῶν Ἐκδ τοῦ Συμβουλίου τῆς Εὐρώπης τῆς σειρᾶς Regard eacutethique Στρασβοῦργο 2006 σ 171-175 Κυκλοφορεῖ καὶ στὰ ἀγγλικὰ Animal welfare σ 157-161 ΨΑΡΙΩΤΗ Θεοδώρου Τὸ φυσικὸ περιβάλλον στὴν ὀρθόδοξη πίστη (μὲ πρόλογο ΑΜ Σταυρόπουλου) Ἐκδ Γρηγόρη Ἀθήνα 2001 τοῦ ἰδίου Χρῆστες ἢ καταχραστές Ἐκκλησία καὶ φυσικὸ περιβάλλον Ἀποστολικὴ Διακονία Ἀθήνα 1996 τοῦ ἰδίου Θεολογικὴ Οἰκολογία Μνήμη π Ἀμφιλοχίου Μακρῆ (μὲ προλογικὸ σημείωμα ΑΜ Σταυρόπουλου) Ἀποστολικὴ Διακονία Ἀθήνα 1988 τοῦ ἰδίου Ἅγιος Νεκτάριος καὶ κηπουρὸς καὶ φυσιοδίφης Ἀποστολικὴ Διακονία Ἀθήνα 1996 τοῦ ἰδίου Γεροντάδες καὶ πράσινο Μνήμη Γέροντος Πορφυρίου Ἀποστολικὴ Διακονία Ἀθήνα 1997

Αναδημοσίευση από httpwwwecclesiagr

Ορθόδοξο Κάστρο

33

Ενορία εν ΔράσειhelliphelliphelliphellipbullΕΝΟΡΙΑ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Ο Ιερός Ναός της Αγίας

Τριάδος Ηρακλείου εγκαινιάσθηκε το 1933 Τον 16ο αιώνα υπήρξε μοναστήρι στον κόλπο του Δερματά στην θέση που υπάρχει τώρα ο Ναός μας με την επωνυμία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Το μοναστήρι ήταν γυναικείο και εφημέριος του Μοναστηρίου ήταν ο Άγιος Ιωσήφ ο Ηγιασμένος ο επονομαζόμενος Σαμάκος Το μοναστήρι υπέστη πολλές σεισμικές καταστροφές και στην θέση του άρχισε να οικοδομείται στρατώνας και ένα μικρό τζαμί Ο μεν στρατώνας λειτουργούσε κανονικά για αρκετό χρονικό διάστημα και την θέση του πήρε ελαιοτριβείο και εν συνεχεία η Αρχαιολογική εφορίαπου εδρεύει σε αυτό το σημείο σήμερα Το δε τζαμί σταμάτησε να οικοδομείται και στην θέση του χτίσθηκε ο Ναός της Αγίας Τριάδος με τα εγκαίνια να επιτελούνται το

Ορθόδοξο Κάστρο Ιούλιος ndash Σεπτέμβριος

Ενορία εν Δράσειhelliphelliphelliphellip ΕΝΟΡΙΑ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

Ο Ιερός Ναός της Αγίας Τριάδος Ηρακλείου εγκαινιάσθηκε

αιώνα υπήρξε μοναστήρι στον κόλπο του Δερματά στην θέση που υπάρχει τώρα ο Ναός μας με την επωνυμία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Το μοναστήρι ήταν γυναικείο και εφημέριος του Μοναστηρίου ήταν ο Άγιος Ιωσήφ ο Ηγιασμένος ο επονομαζόμενος Σαμάκος Το

οναστήρι υπέστη πολλές σεισμικές καταστροφές και στην θέση του άρχισε να οικοδομείται στρατώνας και ένα μικρό τζαμί Ο μεν στρατώνας λειτουργούσε κανονικά για αρκετό χρονικό διάστημα και την θέση του πήρε ελαιοτριβείο και εν συνεχεία η Αρχαιολογική εφορία που εδρεύει σε αυτό το σημείο σήμερα Το δε τζαμί σταμάτησε να οικοδομείται και στην θέση του χτίσθηκε ο Ναός της Αγίας Τριάδος με τα εγκαίνια να επιτελούνται το

έτος 1933 Το 2015 επι του Προϊσταμένου π Γεωργίου Πατουχάκη πραγματοποιήθηκε πλήρης ανακαινισμός του Ναού και αποκαλύφθηκαν πέτρες της εποχής του 1930 οι οποίες κοσμούν το εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό του Ναού Ο Ναός πανηγυρίζει την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος καθώς και στις 22 Ιανουαρίου επι την μνήμη του Οσίου Ιωσήφ του Ηγιασμένου που ασκετούτο τον τόπο

Στην ενορία της Αγίας Τριάδος προϋπήρχαν συσσίτια γερόντων από το 1960 Ιδρυτής και εμπνευστής του έργου ήταν ο π Μεθόδιος Γερογιαννάκης και συνεχιστές ο μακαριστός π Γεώργιος Μαρκάκης και ο νυν Προϊστάμενος π Γεώργιος Πατουχάκης Τα συσσίτια πλέον δεν περιορίζονται μόνο στους γέροντες ή στους αλλοδαπούς αλλά λόγω της οικονομικής κρίσης που περνά ο τόπος μας προσφέρουν φαγητό σε όποιον το έχει ανάγκη ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή προέλευσης Το 2012 δημιουργήθηκε ΦΕΚ Πνευματικού ndashΝεανικού Κέντρου με πρόεδρο του ΔΣ τον π Μιχαήλ Παπαθεοχάρη Οι δραστηριότητες του Κέντρου είναι ποικίλες και η προσέλευση και η αγάπη του κόσμου για αυτό που επιτελείται όλο και μεγαλύτερη Στο Πνευματικό Κέντρο λειτουργούν δυο τμήματα Το ένα είναι τΠαραδοσιακό εργαστήρι στο οποίο διδάσκεται η τέχνη της Κοπτικής

Σεπτέμβριος 2015

έτος 1933 Το 2015 επι του Προϊσταμένου π Γεωργίου Πατουχάκη πραγματοποιήθηκε

ισμός του Ναού και αποκαλύφθηκαν πέτρες της εποχής του 1930 οι οποίες κοσμούν το εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό του Ναού Ο Ναός πανηγυρίζει την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος καθώς και στις 22 Ιανουαρίου επι την μνήμη του Οσίου Ιωσήφ του Ηγιασμένου που ασκήτεψε σε

Στην ενορία της Αγίας Τριάδος προϋπήρχαν συσσίτια γερόντων από το 1960 Ιδρυτής και εμπνευστής του έργου ήταν ο π Μεθόδιος Γερογιαννάκης και συνεχιστές ο μακαριστός π Γεώργιος Μαρκάκης και ο νυν Προϊστάμενος π Γεώργιος

κης Τα συσσίτια πλέον δεν περιορίζονται μόνο στους γέροντες ή στους αλλοδαπούς αλλά λόγω της οικονομικής κρίσης που περνά ο τόπος μας προσφέρουν φαγητό σε όποιον το έχει ανάγκη ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή προέλευσης Το 2012 δημιουργήθηκε ΦΕΚ

Νεανικού Κέντρου με πρόεδρο του ΔΣ τον π Μιχαήλ Παπαθεοχάρη Οι δραστηριότητες του Κέντρου είναι ποικίλες και η προσέλευση και η αγάπη του κόσμου για αυτό που επιτελείται όλο και μεγαλύτερη Στο Πνευματικό Κέντρο λειτουργούν δυο τμήματα Το ένα είναι το Παραδοσιακό εργαστήρι στο οποίο διδάσκεται η τέχνη της Κοπτικής-


34

Ραπτικής Πλεκτικής Κοσμήματος Βοτανολογίας Παραδοσιακής Στολής Χειροτεχνιών Κοπανελιού Αγιογραφίας κτλ Στο άλλο τμήμα λειτουργεί Κοινωνικό Φροντιστήριο για παιδιά Δημοτικού και Γυμνασίου σε μαθήματα του σχολείου αλλά και ξένων γλωσσών Επίσης το Πνευματικό Κέντρο συνεργάζεται με το ΤΕΙ και με το τμήμα Κοινωνικών Λειτουργών στο οποίο προσφέρουμε υλικό για την πρακτική τους άσκηση

Στα πανηγύρια του Ναού το Πνευματικό μας κέντρο δίδει το δικό του παρόν Στο κεντρικό πανηγύρι του Αγίου Πνεύματος αφ΄εσπέρας και μετά τον πανηγυρικό εσπερινό συνεχίζεται το πανηγύρι με παραδοσιακή μουσική όλης της Ελλάδας και με μπουφέ παραδοσιακών εδεσμάτων για όλο τον κόσμο Επίσης στο πανηγύρι του Αγίου Ιωσήφ πραγματοποιείται έκθεση προϊόντων και κατασκευών από μαθητές και μαθήτριες του πνευματικού κέντρου

Στον Ιερό Ναό πραγματοποιούνται ακολουθίες του Όρθρου και του Εσπερινού καθ΄όλη την διάρκεια του Χρόνου

Οι ιερείς του

Ναού είναι Πρωτοπρεσβύτερος

Γεώργιος Πατουχάκης Προϊστάμενος του Ι Ναού και υπεύθυνος των συσσιτίων

Πρωτοπρεσβύτερος Κωννος Δραμητινός υπεύθυνος του Φιλοπτώχου ταμείου

Πρεσβύτερος Μιχαήλ Παπαθεοχάρης υπεύθυνος του Πνευ-ματικού Νεανικού Κέντρου


35

bullΕτήσια εορτή Συνδέσμου

Εφημερίων ΙΑΚ

Τη Δευτέρα 06 Ιουλίου 2015

στο Ιερό Παρεκκλήσιο της Συνάξεως των Κρητών Αγίων του Ιερού Ναού της Αγίας Αικατερίνης (Έκθεση Χριστιανικής Τέχνης) πραγματο-ποιήθηκε η ετήσια εορτή του Συνδέσμου Εφημερίων της Ιεράς Αρχιεπισκοπής μας επί τη μνήμη Πάντων των εν Κρήτη διαλαμψάντων Αγίων Ιερουρ-γούντος του Σεβ Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ κ Ειρηναίου συμπαραστατούμενου υπό των μελών του ΔΣ του Συνδέσμου

Ακολούθησε Φιλοξενία (καφές) στο Σπίτι της Αγάπης του Αγίου Μηνά και συζήτηση επί επίκαιρων εφημεριακών θεμάτων


36

bullΕγκαίνια Ι Ν Αγίου Γερασίμου του Παλλαδά υπό της ΑΘΜ του Πάπα και Πατριάρχου Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ κ Θεοδώρου του Β΄

Με λαμπρότητα τελέσθηκαν το Σάββατο 11 Ιουλίου τα Ιερά Εγκαίνια του Πρώτου Ιερού Ναού του Αγίου Γερασίμου του Παλλαδά Πατριάρχου Αλεξανδρείας στη γενέτειρά Του την Ενορία Καλλονής Μονοφατσίου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης από την ΑΘΜ τον Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κκ ΘΕΟΔΩΡΟ τον Βrsquo

Η ΑΘΜ ο Πάπας και Πατριάρχης συμπαραστατούμενος από τον Ποιμενάρχη του Τόπου Σεβ Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ Ειρηναίο τον Σεβ Μητροπολίτη Ρόδου κ Κύριλλο συντάκτη της πλήρους Ασματικής Ακολουθίας του Αγίου Γερασίμου του Παλλαδά καί τον Θεοφ Επίσκοπο Χριστουπόλεως κ Μακάριο συμπροσευχομένου και του Σεβ Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου Καστελλίου και Βιάννου κ Ανδρέου τέλεσε τα Ιερά Εγκαίνια και την πρώτη Θεία Λειτουργία σε κλίμα συγκίνησης και χαράς

Ο Μακαριώτατος αναφέρ-θηκε συγκινημένος στον εκ των Αγίων Προκατόχων Του Άγιο Γεράσιμο τον Παλλαδά και προέτρεψε τους πολυπληθείς προσκυνητές κληρικούς και λαϊκούς να έχουν θάρρος δύναμη ελπίδα και ομοψυχία στους δύσκολους καιρούς που διέρχεται η Ελλάδα την περίοδο αυτή και να μην αφήσουν την αναφορά τους στους Αγίους της Εκκλησίας Ο Μακαριώτατος με αγαθές αναμνήσεις αναφέρθηκε στα μαθητικά του χρόνια στην αναστροφή του με τους κατοίκους της περιοχής οι οποίοι διακρατούν την ανεπιτήδευτη λαϊκή ευσέβεια και πριν απο την Απόλυση της Θ Λειτουργία προχείρισε σε Αρχιμανδρίτη του Αλεξανδρινού Θρόνου τον εξ Ουγκάντας ορμώμενο Οσιολ Ιερομόναχο Σίλβεστρο ο οποίος θα διακονήσει στην Ιεραποστολή

Ο Σεβ Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ Ειρηναίος ευχαρίστησε τον Μακαριώτατο για την ευλογητική Παρουσία Του καθώς και τους Αγίους Αρχιερείς για τη συμμετοχή τους στη χαρά των Εγκαινίων και ευχήθηκε να ανατείλουν καλύτερες ημέρες για τον Τόπο μας Ο Εφημέριος της Ενορίας π Μηνάς


37

Λαμπράκης σε ανάμνηση της ημέρας προσέφερε στον Μακαριώτατο Εικόνα του Αγίου Γερασίμου του Παλλαδά Στα Ιερά Εγκαίνια παρέστησαν ο εντιμολ κ Σταύρος Αρναουτάκης Περιφε-ρειάρχης Κρήτης ο κ Εμμ Κοκοσάλης Δήμαρχος Αρχανών-Αστερουσίων ο Πλοίαρχος ΛΣ κ Θεοφάνης Κούρκουλος Κεντρικός Λιμενάρχης Ηρακλείου ο κ Νικ Παπαδάκης Διευθυντής Αρχαιολ Χώρου Κνωσού και πλήθος κληρικών καί προσκυνητών οι οποίοι προσήλθαν για να λάβουν την ευλογία των Εγκαινίων και την ευχή του Μακαριωτάτου

Μετά τήν Απόλυση της Θείας Λειτουργίας η ΑΘΜ ο Πατριάρχης διένειμε την ευλογία των Ιερών Εγκαινίων και στη συνέχεια προσφέρθηκε στον προαύλειο χώρο του Ναού εόρτιο κέρασμα προς όλους τους ανθρώπους


38

bullΕπίσκεψη Μακαριωτάτου Αρxιεπίσκοπου Αχρίδος και Μητροπολίτου Σκοπίων κ Ιωάννου στην ΙΑΚ

Την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης επισκέφθηκε τη Δευτέρα 17 Αυγούστου 2015 ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος και Μητροπολίτης Σκοπίων κ Ιωάννης συνοδευόμενος από τον Σεβ Μητροπολίτη Κισάμου καί Σελίνου κ Αμφιλόχιο Ο Μακαριώτατος ευρισκόμενος στην Κρήτη αυτές τις ημέρες προσκεκλημένος του Σεβ Μητροπολίτου Κισάμου και Σελίνου κ Αμφιλοχίου αποδέχθηκε το κάλεσμα του Σεβ Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ Ειρηναίου να επισκεφθεί καί το Ηράκλειο Ο Μακαριώτατος αφίχθηκε στον Ιερό Καθεδρικό Ναό Αγίου Τίτου όπου υπαντήθηκε από τον Σεβ Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ Ειρηναίο προσκύνησε τήν Τιμία Κάρα του Αγίου Αποστόλου Τίτου Πρώτου Επισκόπου Κρήτης μετέβησαν στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου

Μηνά καί στό Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης laquoΑγία Αικατερίνη Σιναϊτώνraquo όπου ξεναγήθηκε εκφράζοντας το θαυμασμό Του για τα εκθέματα του Μουσείου Στη συνέχεια στο Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο ο Μακαριώτατος είχε συνάντηση με τον Σεβ Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ Ειρηναίο κατά την οποία αναφέρθηκε στην πολύπαθη πορεία του και στις υπάρχουσες δυσκολίες της Εκκλησία την οποία διακονεί Ο Σεβ Αρχιεπίσκοπος κ Ειρηναίος εξέφρασε τη συμπαράσταση και τη στήριξή του στους αγώνες του Μακαριωτάτου

Στη συνέχεια μετέβησαν στο Ιερό Ησυχαστήριο Αγίων Θεοδώρων όπου μετά την υποδοχή από την Αδελφότητα προσφέρθηκε γεύμα στους υψηλούς επισκέπτες Ακολούθως ο Μακαριώτατος επισκέφθηκε προσκυνηματικά την Ιερά Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου Σαββαθιανών και το Ιερό


39

Ησυχαστήριο Εισοδίων της Θεοτόκου Ροδιάς Η επίσκεψη του Μακαριωτάτου ολοκληρώθηκε με δείπνο στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης όπου ο Σεβ Αρχιεπίσκοπος Κρήτης αποχαι-ρέτισε και ευχαρίστησε τον Μακ Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος κ Ιωάννη και ευχήθηκε καλή δύναμη στους αγώνες και στη μαρτυρική Του πορεία


40

bullΣυναυλία παραδοσιακού τραγουδιού στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου

Μια εξαιρετική συναυλία

πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 21 Αυγούστου 2015 στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στο κέντρο του Ηρακλείου μέ παραδοσιακά τραγούδια από τη Μικρά Ασία την Κωνλη και την Κρήτη

Τα τραγούδια ερμήνευσαν η 55μελής χορωδία και η 13μελής ορχήστρα του τμήματος χορωδίας παραδοσιακής μουσικής laquoΚεντρώας Κρήτης Μελωδοίraquo του Πολιτιστικού Κέντρου της Ι Μητροπόλεως Γορτύνης και Αρκαδίας υπό τη διεύθυνση του κ Κωννου Σταυρουλάκη Καθηγητή Μουσικής υπεύθυνου διδασκαλίας τραγουδιών ορχήστρας και χορωδίας του εν λόγω τμήματος και Διευθυντή της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής της Ι Μητροπόλεως Γορτύνης και Αρκαδίας

Η συναυλία αυτή έγινε κατόπιν πρόσκλησης του Σεβ Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ

Ειρηναίου ο οποίος μίλησε με θερμά λόγια για την άψογη εκτέλεση των τραγουδιών και συνεχάρη τον κ Κωννο Σταυρουλάκη και τα μέλη του μουσικού συνόλου laquoΚεντρώας Κρήτης Μελωδοίraquo που απέσπασαν τα θερμά χειροκροτήματα του κοινού Επίσης ο Σεβασμιώτατος ευχαρίστησε την επιχείρηση Deltanet Travel και προσωπικώς τον κ Μιχ Βαμιεδάκη για την πρόθυμη χορηγία της εκδήλωσης

Ο Σεβ Μητροπολίτης Γορτύνης και Αρκαδίας κ Μακάριος παρουσίασε το εν λόγω τμήμα του Πολιτιστικού Κέντρου της Ι Μητροπόλεώς του αναλύοντας κεντρικά σημεία της παραδοσιακής μουσικής την κεντρική αξία και το μουσικό ήθος το οποίο αποπνέει

Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο ο Χοράρχης όσο και τα μέλη της εν λόγω χορωδίας εργάζονται και προσφέρουν για την Παραδοσιακή Μουσική εντελώς δωρεάν και εντός των δομών του νεόδμητου Πολιτιστικού Κέντρου της Ι Μητροπόλεως Γορτύνης και Αρκαδίας που οικοδομήθηκε από το ΕΣΠΑ με τη φροντίδα και το άοκνο ενδιαφέρον του κ Σταύρου Αρναουτάκη Περιφερειάρχη Κρήτης

Στη συναυλία παρέστησαν η Αντιπεριφερειάρχης κ Βιργινία Μανασάκη-Ταβερναράκη η Αντιδήμαρχος Ηρακλείου κ Αριστέα Πλεύρη η κ Ευαγγελία


41

Σχοιναράκη τ Νομάρχης πολυμελής αντιπροσωπεία της ΣΕΑΠ εκπρόσωποι των Σωμάτων Ασφαλείας φορέων και συλλόγων κληρικοί καί πλήθος κόσμου

Την εκδήλωση έκλεισε ο Σεβ Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ Ειρηναίος ο οποίος ευχήθηκε καταλλήλως στον Χοράρχη και τους Χορωδούς για τη μουσική πανδαισία που χάρησαν σε όλους κατά την πρώτη μουσική έξοδο τους ως μουσικό σχήμα από τη Γόρτυνα και επαίνεσε εκτός των άλλων τον ζήλο και την εθελοντική προσφορά τους ευχόμενος παράλληλα στο φιλόμουσο πολυπληθές ακροατήριο πλούσια την ευλογία του Θεού και άσβεστη την ελπίδα την ομοψυχία και την ενότητα στους δύσκολους καιρούς που διέρχεται η Πατρίδα μας


42

bullΜε λαμπρότητα ο Μέγας Εσπερινός στον Πανηγυρίζοντα Καθεδρικού Ναού Αγίου Αποστόλου Τίτου Ηρακλείου

Την Τρίτη 25 Αυγούστου 2015 η Εκκλησία Κρήτης τίμησε τη μνήμη του Αγίου Ενδόξου Αποστόλου Τίτου πρώτου Επισκόπου της

Πανηγυρίσε με τη δέουσα λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια ο φερώνυμος περικαλλής και ιστορικός Ιερός Καθεδρικός Ναός της πόλεως του Ηρακλείου

Το απόγευμα της Δευτέρας τελέσθηκε ο Μέγας Πανηγυρικός Αρχιερατικός Εσπερινός μετrsquo αρτοκλασίας χοροστατούντος του Σεβασμιώτατου Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ κ Ειρηναίου παρουσία αρκετών κληρικών της Ιεράς Αρχιεπισκοπής άλλων Μητροπόλεων και πλήθους κόσμου Επίκαιρα μίλησε ο πανοσ

Αρχιμανδρίτης π Μεθόδιος Βερνιδάκης Πρωτοσύγκελος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής


43

bullΕγκαίνια υπό του Σεβ Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ κ Ειρηναίου του Ιερού Ναού Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ της Ενορίας Εληάς στον Καρτερό

Με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια και λαμπρότητα τελέστηκαν το Σάββατο 05 Σεπτεμβρίου 2015 τα Εγκαίνια του Ιερού Ναού των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ και των Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου της Ενορίας Ελιάς Πεδιάδος στον Καρτερό

Τα Εγκαίνια τέλεσε ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ κ Ειρηναίος πλαισιούμενος από τον Ηγούμενο της ΙΜ Αγκαράθου Πανοσ Αρχιμανδρίτη Γεράσιμο Μαρματάκη Ιερείς της Ιεράς Αρχιεπισκοπής και πλήθος κόσμου


44

bulllaquoΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩraquo Θεατρική παράσταση στην ΙΑΚ

Με μεγάλη επιτυχία διοργανώθηκε από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης τη Δευτέρα 28 Σεπτεμβρίου 2015 στό Πνευματικό Κέντρο του Ιερού Ενοριακού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μασταμπά Ηρακλείου η παρουσίαση της θεατρικής παράστασης με τίτλο laquoΠΟΛΙΣ ΕΑΛΩraquo από τη Θεατρική Ομάδα της Σύναξης Νέων της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου

Η Θεατρική Παράσταση ποιητικό έργο του εμπνευσμένου δασκάλου Γεωργίου Καλογεράκη σε στίχο ζευγαρωτό δεκαπεντασύλλαβο με έντονη την παρουσία της Κρητικής διαλέκτου παρουσίασε με γλαφυρό τρόπο το ιστορικό γεγονός της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης καθώς και τούς

σχετικούς θρύλους και τις παραδόσεις δίνοντας με ωραίο τρόπο το μήνυμα της διδαχής από την ιστορία και της ανάγκης ενότητας και ομοψυχίας

Στη Θεατρική Παράσταση παρέστησαν ο Σεβ Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ Ειρηναίος ο Σεβ Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αυλοποτάμου κ Ευγένιος κληρικοί εκπρόσωποι του Στρατού φορέων και πλήθος ανθρώπων

Ο Σεβ Μητροπολίτης κ Ευγένιος αναφέρθηκε με ευγνωμοσύνη στον κ Γιώργο Καλογεράκη και τα μέλη της Θεατρικής Ομάδας ετόνισε ότι η Πόλις είναι για όλους εμάς ιδέα αθάνατη και αιώνια και σημείωσε ότι η παράσταση αυτή προσφέρεται ως laquoδώροraquo στον Σεβ Αρχιεπίσκοπο κ Ειρηναίο για τη συμπλήρωση πρίν από λίγες ημέρες (24 Σεπτεμβρίου) εννέα ετών από την ενθρονίσεώς Του στον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο

Την εκδήλωση έκλεισε με την καταληκτήρια προσλαλιά του ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ Ειρηναίος ο οποίος εξέφρασε τις εγκάρδιες ευχαριστίες Του πρός τόν Σεβ Μητροπολίτη Ρεθύμνης καί Αυλοποτάμου κ


45

Ευγένιο τον κ Γιώργο Καλογεράκη καί όλα τα εκλεκτά μέλη της θεατρικής ομάδας της Ι Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου για την έλευσή τους για μια ακόμη φορά στο Ηράκλειο καθώς και για το υπέροχο αποτέλεσμα της θεατρικής τους προσφοράς και τόνισε την ανάγκη να πορευόμαστε όλοι μαζί με ενότητα και θάρρος ενάντια σε κάθε δυσκολία και δυσχέρεια


46


3

Ἀριθμ Πρωτ 851

+ Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕΩι ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ - ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ

ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΣΥΝΤΗΡΗΤΟΥ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΤΟΥ

ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

laquoἉγίῳ Πνεύματι πᾶσα ἡ κτίσις καινουργεῖται παλινδρομοῦσα εἰς τὸ

πρῶτονraquo (Ἀναβαθμοὶ Α΄ ἤχου) laquoΕὐλογητὸς εἶ Κύριε ὁ μόνος ἀνακαινίζων τὴν ποίησιν τῶν ἔργων σου καθ᾿ ἑκάστην ἡμέρανraquo (Μέγας Βασίλειος)

Ἀδελφοὶ συλλειτουργοὶ καὶ τέκνα εὐλογημένα ἐν Κυρίῳ

Ὡς εἶναι γνωστόν ἡ 1η Σεπτεμβρίου ἑκάστου ἔτους ἔχει ἀφιερωθῆ πρωτοβούλως ὑπὸ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου -προσφάτως δὲ καὶ ὑπὸ τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας- εἰς τὴν προσευχὴν διὰ τὴν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος Κατ᾿ αὐτήν παρακαλοῦμεν ἰδιαιτέρως τὸν Ὕψιστον ὅπως φαιδρύνῃ τὴν δημιουργίαν Του ὥστε νὰ εἶναι εὐχάριστος καὶ καρποφόρος ἡ ἐν αὐτῇ διαβίωσις τοῦ ἀνθρώπου Ἐντὸς αὐτοῦ τοῦ αἰτήματος περιλαμβάνεται ἀσφαλῶς καὶ ἡ παράκλησις ὅπως αἱ ἀναπόφευκτοι φυσιολογικαὶ κλιματικαὶ ἀλλαγαὶ συμβαίνουν καὶ ἐπιτρέπωνται ἐντὸς τῶν ὁρίων τῆς ἀντοχῆς τοῦ μὲν ἀνθρώπου πρὸς ἐπιβίωσιν αὐτοῦ τῆς δὲ φύσεως πρὸς ἀειφορίαν αὐτῆς

Ἐν τούτοις ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι εἴτε κατὰ ἓν μέρος τῆς ἀνθρωπότητος εἴτε ἐνίοτε καὶ ἐν τῷ συνόλῳ αὐτῆς συμπεριφερόμεθα ἀντιθέτως πρὸς τὸ αἴτημα τοῦτο Καταπιέζομεν τὴν φύσιν κατὰ τρόπον ὥστε νὰ ἐπέρχωνται ἀπρόβλεπτοι καὶ ἀνεπιθύμητοι κλιματικαὶ καὶ περιβαλλοντικαὶ ἀλλαγαί δυσμενεῖς διὰ τὴν κανονικὴν λειτουργίαν αὐτῆς καὶ ὡς ἐκ τούτου καὶ διὰ τὴν ζωήν μας Τὸ δὲ ἀθροιστικὸν ἀποτέλεσμα τῶν ἐνεργειῶν ἐπὶ μέρους


4






5






6







7






8






9







10







11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


4






5






6







7






8






9







10







11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


5






6







7






8






9







10







11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


6







7






8






9







10







11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


7






8






9







10







11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


8






9







10







11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


9







10







11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


10







11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


11







12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


12







13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


13







14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


14







15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


15







16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


16







17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


17








18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


18








19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


19










20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


20














21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


21







22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


22



23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


23







24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


24








25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


25










26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


26








27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


27







28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


28





29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


29




30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


30




31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


31




32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


32




33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


33


















34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


34










35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


35







36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


36







37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


37




38






39



40











41




42







43





44









45



46


38






39



40











41




42







43





44









45



46


39



40











41




42







43





44









45



46


40











41




42







43





44









45



46


41




42







43





44









45



46


42







43





44









45



46


43





44









45



46


44









45



46


45



46


46

Περιοδικό ΄΄Ορθόδοξο Κάστρο΄΄ 3o Τεύχος Ιούλιος -...

Documents