Пад Чарнобыльскім

попеламВіртуальны агляд літаратуры

Чорнае слова, як чорнае сонца, Чорнае слова, як чорнае сонца, бязлітасна ўскацілася бязлітасна ўскацілася на беларускі небасхіл. на беларускі небасхіл. Яно, нібы чорнае зацьменне,Яно, нібы чорнае зацьменне,усё пачарніла: усё пачарніла: і зялёную траву, і зялёную траву, і празрыстую ваду, і празрыстую ваду, і блакітнае неба.і блакітнае неба. Янка Сіпакоў

Дзень 26 красавіка 1986 года ўвайшоў у гісторыю Беларусі і ўсяго чалавецтва як адзін з самых трагічных дзён ХХ стагоддзя. Чарнобыль нібы ў апошні раз папярэдзіў сучасную тэхнізаваную цывілізацыю, падвёў яе да бездані самазнішчэння і завастрыў пытанне: быць ці не быць на зямлі чалавеку і жыццю? У выніку разбурэння ядзернага рэактара чацвёртага энергаблока 70% усіх радыеактыўных рэчываў, выкінутых у атмасферу, выпала на землі Беларусі, дзе ў зону забруджвання трапіла 3668 населеных пунктаў. Толькі ў Беларусі на забруджанай тэрыторыі пражывала 2,2 млн. чалавек.

Паважаныя чытачы! Прапануем Вам творы беларускіх пісьменнікаў, якія прысвечаны тэме аварыі на ЧАЭС.

Пасля 1986 года тэма Чарнобыля становіцца адной з самых актуальных у творах беларускіх аўтараў. Вершы, аповесці, раманы, драматычныя творы – дакументальна-мастацкі летапіс гераічна-трагічных падзей Чарнобыля, старонкі якога пранізаны боллю і горыччу ад страт, а таксама гонарам за самаахвярныя і гераічныя здзяйсненні людзей ў барацьбе з «белай смерццю».

Яшчэ доўга будуць звяртацца пісьменнікі да Чарнобыля, таму што хто ж, калі не яны, абавязаны быць не толькі летапісцамі свайго часу, але і ва ўвесь голас перасцярагаць чалавецтва ад паўтарэння чарнобыльскай трагедіі.

Башлакоў, М. Палын. Чарнобыль =Полынь. Чернобыль=Chernobyl: паэтычна-графічны дыялог / М. Башлакоў, М. Барздыка; пер. на рус.: А. Цяўлоўскага; на англ.: Т. Акушэвіч. – Мінск: Мінская фабрыка каляровага друку, 2005. – 160с.: іл.

Выданне было прымеркавана да 20-й гадавіны аварыі на Чарнобыльскай АЭС, праз графічныя сродкі і паэзіію ідзе гаворка аб найбуйнейшай у свеце тэхнагеннай катастрофе ХХ стагоддзя.Прарочыя словы святога Іаана Багаслова пра зорку Палын лейтматывам праходзяць праз усю кнігу, знітоўваючы ў адзінае цэлае яе структуру і змест. Своеасаблівая споведзь паэта – Міхася Башлакова, які з’яўляецца ўдзельнікам ліквідацыі вынікаў аварыі на ЧАЭС і мастака-графіка - Міхася Барздыкі – гэта не толькі напамін аб жахлівай трагедыі, але і вера ў тое, што чалавечыя пакуты, колькі б яны не доўжыліся, у рэшце рэшт спасылаюць нам надзею і любоў….

Мятліцкі, М. М. З кніг «Палескі смутак», «Бабчын», «Замкнёны дом» /М.М.Мятліцкі // Сучасная беларуская паэзія / уклад.: А. Лесавік.- Мінск: Мастацкая літітаратура, 2009.- С. 251-277. - (Школьная бібліятэка).

Мікола Мятліцкі аднойчы сказаў, што паэтам яго зрабіў Чарнобыль. Напэўна, гэта так. Паслячарнобыльскія кнігі паэзіі - гэта памяць жывога жыцця на зямлі. Іх шчымлівыя вершы асабліва кранаюць і трывожаць, бо да драбніц уваскрашаюць страчанае, вяртаюць у родныя мясціны. Гаворка пра чарнобыльскую бяду стала балючай, вярэдлівай тэмай для паэта. Яго родная вёска Бабчын на сённяшні дзень - мёртвая, адзічэлая зона, дзе сярод пустых хат і двароў галоўныя гаспадары - вецер або цішыня. Развітанне з роднымі мясцінамі выклікала ў душы паэта невымерную горыч пакуты. Ён не жадае мірыцца з няўдзячным, суровым прысудам лёсу. Кнігі М. Мятліцкага «Горкі вырай» (1989), «Шлях чалавечы» (1989), «Палескі смутак» (1991), «Бабчын» (1996), «Хойніцкі сшытак»(1999) - балючы летапіс паэтавага сэрца, паэтычная хроніка чарнобыльскай трагедыі.

Законнікаў, С. Чорная быль: паэма /С.Законнікаў // Родная песня: зб. бел. сучас. Паэзіі /С.Законнікаў; уклад.: У. А. Дзіско.- Мінск: Ураджай, 1997.- С.216-243.- (Школьная бібліятэка).

Паэма «Чорная быль» складаецца з 13 міні-частак: «Выбух», «Зона маўчання» і іншыя. Колькасць раздзелаў, як думаецца, сімвалічная. 13 - лічба ракавая, д'ябальская, яна нібы сама чарнобыльская бяда-навала, якая абрынулася на наш народ. Паэт увасабляе злавесны воблік Чарнобыля, які атруціў усё жывое, асудзіў на выгнанне людзей, адабраў у іх будучыню. I ў той жа час ён яскрава высвечвае заганы нашага грамадства, выказвае ўласную грамадзянскую пазіцыю, звяртаючыся да беларусаў:

Калі ж і зараз ты не загукаеш,

А будзеш жыць пад страхам і прынушай,

Чарнобыль не такі яшчэ чакае

Тваю зямлю, тваіх дзяцей і ўнукаў.

Сіпакоў, Я. Одзіум / Я.Сіпакоў //Сіпакоў, Я. Веча славянскіх балад: паэмы ў прозе / Я.Сіпакоў.- Мінск: Беларуская навука, 1988.- С. 257-274.- (Школьная бібліятэка).

Адметная ў сваёй будове паэма Я. Сіпакова “Одзіум”. Чытач нібыта чуе думкі лірычных герояў, якія моляцца Богу. Пачынаюць малітву “Ойча наш” і перапыняюцца, бо думкі міжволі мкнуцца да таго, што непакоіць – чарнобыльскай трагедыі. Моліцца старая жанчына, бабка Параска, якая не можа зразумець, чаму яе цялятка раптам стала бруднае, і яго трэба забіць. У роспачы яна пытае:

Дык што ж тады, людцы, здарылася?!Хіба чыстая вада можа быць бруднаю?Хіба чыстая трава можа быць нячыстаю?Хіба цялятка можа быць забруджаным, каліяно п’е чыстую вадзіцу і скубе чыстую травіцу? І праз усю паэму рэфрэнам гучаць словы:

Чорная быль. Чарнобыль.Чорны баль. Чарнобаль.Чорная бель. Чарнобель.Чорны боль. Чарноболь.

Паэма заканчваецца надзеяй, што чалавек усё ж вернецца ў родныя вёскі. Вернецца – праз 24 тысячы год.

Барадулін, Р. І. Міласэрнасць плахі: кніга паэзіі / Р.І.Барадулін.- Мінск: Мастацкая літаратура, 1992.- 302 с.:іл. Ці не стане чарнобыльская бяда ракавой, апошняй для беларусаў? Гэта пытанне робіцца эпіцэнтрам у паэзіі Рыгора Барадуліна, у яго зборніку «Міласэрнасць плахі». У вершы «Жалоба» паэт абвінавачвае людзей, што стварылі атамныя станцыі і паставілі пад пагрозу жыцці мільёнаў людзей. У вершы «Новыя святцы» паэт супрацьпастаўляе беларускія імёны і назвы радыёактыўных элементаў. Беларусь паэт паказвае як пакутніцу, заложніцу бяды, асуджаную на смяротныя выпрабаванні. У вершы «Дазвол» паэт задае нам сурова-горкае пытанне, якое трывожыць свядомасць, прымушае сціскацца сэрца ад усведамлення няскончанасці жудасных наступстваў:

Ад радыяцыі

Беларусь гарыць.

Ці будзе, наогул,

Каму гаварыць?

Панчанка, П. Выбранае: вершы, паэмы/ П. Панчанка.- Мінск: Мастацкая літаратура, 1993.- 542 с.: іл.

Маштабы экалагічнай катастрофы выразна ўяўляе паэт Пімен Панчанка ў вершы «Аб самым слачным…». Ён даводзіць, што Чарнобыль нясе смерць і малому, і вялікаму. Забруджаныя радыяцыяй воды Прыпяці, плынь шматлікіх рачулак, атручаныя крыніцы, ручаі нанеслі смяротны яд генафонду прыроды:

Тут пахне Хірасімай.

Няма слядоў бусліных

І ласіных:

Над Прыпяццю –

Нябачнай смерці след.

Палескі край,

Як пазмарнеў твой свет.

Зуёнак, В.В. Чорная лесвіца: вершы, паэма / В. В.Зуёнак.- Мінск: Мастацкая літаратура, 1992.- 159 с.

Сёння трагічны вобраз Чарнобыля адбіваецца на сусветным раскрыжаванні шляхоў. Перад тварам космасу Васіль Зуёнак успрыняў здарэнне на ЧАЭС. Лёс роднай зямлі і самой планеты Зямля аднолькава турбуе паэтаву свядомасць, бо рух жыцця ў маштабах Сусвету залежыць ад зямных асноў і пачаткаў. Таму ў вершы «Касмічная вестка» паэт узіраецца ў вечнае і зменлівае люстэрка зорнага неба. Гэтак жа, як чарнобыльскі атам знішчае жывыя ніці ўзаемасувязяў у навакольнай прыродзе, так Чарнобыль на Зямлі можа разбурыць сістэму ўзаемасувязяў у межах усяго космасу. Светлы ўспамін пра дажджлівыя дні маленства ў вершы В. Зуёнка «Дожджык, дожджык, сыпані...» перакрыжоўваецца з пачуццём сённяшняй няўтульнасці, непрыкаянасці пад дажджынкамі-кроплямі: «У твар страляў ізатопнай шрапнэллю Чарнобыль». Але гэтае адчуванне нарадзілася тады, калі душу ахапіла праўда пра трагедыю.

Пташнікаў, І. М. Львы / І.М.Пташнікаў // Пташнікаў, І.М. Пагоня [Тэкст]: аповесць, апавяданні: для сярэд. і ст. шк. узросту / І. Пташнікаў; прадм.: С.Андраюка. - Мінск: Мастацкая літаратура, 2009. - С. 332-350.- (Школьная бібліятэка).

У апавяданні I. Пташнікава «Львы» (1987) глыбока выпісаны пакуты ад радыяцыі і яе наступстваў сабакі Джукі. Аўтар тут выступае як пісьменнік, які ўмее чуйна, пранікліва ўяўляць і перадаваць перажыванні жывога стварэння. Чарнобыль змусіў людзей пакінуць радзіму. Увесь трагізм гэтага вымушанага расстання раскрыты ў сцэне, калі малады гаспадар развітваецца з Джукі: «Перад тым гаспадар пусціў яго ў хату і доўга гладзіў па галаве, гледзячы ў вочы. Пасля сам лізнуў яго, Джукі, у нос і заплакаў». Палічылі, што сабакі ў забруджанай зоне нібыта разносяць радыяцыю, таму іх адстрэльваюць. З гэтых жывых стварэнняў лезе поўсць, яны становяцца падобнымі на львоў. Джукі паўстае ў творы як істота з адкрытай і відушчай душой, якой вельмі цяжка, балюча, трывожна.

Прайсці праз зону: проза, паэзія, публіцыстыка / уклад.: І. Бутовіч; маст.: В. Шкаруба. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2001. – 558 с.: іл. 26 красавіка 2016 года спаўняецца 30 год з самай трагічнай катастрофы ХХ стагоддзя – аварыі на Чарнобыльскай атамнай станцыі. Яе радыёактыўная пакута крыжовай дарогай выгнання лягла на беларускія землі: у зоне адчужэння засталіся многія населеныя пункты паўднёвых раёнаў Беларусі. Усе гэтыя гады многіх літаратараў творча вабіла трагічна вядомая зона. Іх сумленнае таленавітае слова знайшло глубокі водгук у сэрцах чытачоў. Кнігу склалі арыгінальныя творы, напісаныя пад уражаннем знаходжання ў чарнобыльскай зоне.

Шамякін, І. П. Злая зорка: раман / І.П.Шамякін.- Мінск: Ураджай, 2000.- 351 с.: іл.- (Школьная бібіліятэка). Дзеянне ў рамане адбываецца ў адным з раёнаў Гомельскай вобласці. Увесь цяжар чарнобыльскай аварыі абрушваецца на плечы старшыні райвыканкама Пыльчанкі, якому прыходзіцца высяляць людзей з атручанай зоны. Крытычна аўтар паказвае кіруючую сістэму рэспублікі, на сумленні работнікаў якой перакрэсленыя чалавечыя жыцці, пакалечаныя лёсы, страчаныя надзеі. Трагедыя Чарнобыля ў рамане Шамякіна раскрыта на прыкладзе лёсаў сямей Пустаходаў і Пыльчанкаў. Вяселле ў першыя паслячарнобыльскія дні, якое гуляюць абедзве сям'і, нагадвае свята ў час чумы. Але няма ў тым віны людзей, бо ніхто тады ў краіне не біў у звон трывогі, жорсткая праўда пра ядзерную катастрофу замоўчвалася. Пісьменнік паказвае, што Чарнобыль пачаўся са страты грамадствам духоўнасці, чалавечнасці, адказнасці за жыццё і лёс чалавека.

Шамякін, І. П. Зона павышанай радыяцыі: аповесць [Тэкст] / І. П. Шамякін // Шамякін, І. П. Палеская мадонна [Тэкст] : аповесці / І. П. Шамякін.- Мінск: Юнацтва, 1998.- С.358-467.

Працяг асэнсавання трагічных падзей чарнобыльскай аварыі І. Шамякін паказаў у аповесці “Зона павышанай радыяцыі” (1997). Вайна ў Афганістане і выбух на Чарнобыльскай АЭС у жыцці Паўла Вятрэнкі і яго жонкі Галіны. Мастацкае даследаванне часу праз лёс канкрэтнага чалавека і сям’і.

ЧАРНОБЫЛЬСКАЯ ТРАГЕДЫЯЎ БЕЛАРУСКАЙ ПАЭЗІІ

След чорнага ветру. Вачыма дзяцей [Тэкст]: / рэд.-склад.: В. Ц. Якавенка; маст.: П. Я. Кухта. – Мінск: БелСаЭС «Чарнобыль», 1995. - 336с.: іл.

Кніга напісана дзецьмі тых, па волі лёсу апынуўся на забруджанай зямлі, хто выпрабоўваў і працягвае выпрабоўваць на сабе апрамяненне радыяцыі. Яна складаецца з лепшых сачыненняў школьнікаў Беларусі, дасланыя на конкурс «Чарнобыль у маім лёсе», напісаны яны ў свабоднай літаратурнай форме на беларускай і рускай мовах.

У ліквідацыі наступстваў катастрофы

на Чарнобыльскай АЭС прынялі ўдзел 600 тысяч чалавек.

На сённяшні дзень у Гродзенскай вобласці

пражывае больш за 3600 удзельнікаў ліквідацыі,

з іх 94 - жыхары Навагрудскага раёна.

… … Маўчыць, нібы камень, зямля,Маўчыць, нібы камень, зямля, Палын невядомасцю свеціць… Палын невядомасцю свеціць…

Што будзе, Што будзе,Што будзе пасля?...Што будзе пасля?...

Не скажа ніхто ў гэтым свеце.Не скажа ніхто ў гэтым свеце.

ДЗЯКУЙ ЗА ЎВАГУ