Γιώργος Ιωάννου (1927-1985)

Εργογραφία

Στα 16 του ο Γ. Ιωάννου ξεκίνησε «το ευλογημένο όσο και λακωνικό ημερολόγιο που κρατούσε στην Κατοχή», από τις 25.11.1943 ως τις 26.3.1944.

Ποίηση

• Ηλιοτρόπια. Θεσσαλονίκη• Τα χίλια δέντρα. Θεσσαλονίκη• Τα χίλια δέντρα και άλλα ποιήματα 1954-1963.

Πεζογραφία

• Για ένα φιλότιμο, 1964.• Η σαρκοφάγος, 1971.• Η μόνη κληρονομιά, 1974.• Το δικό μας αίμα, 1978.• Επιτάφιος θρήνος, 1980.• Κοιτάσματα,1981.• Πολλαπλά κατάγματα, 1981.• Εφήβων και μη, 1982.• Εύφλεκτη χώρα, 1982.• Καταπακτή,1982.• Η πρωτεύουσα των προσφύγων, 1984.• Ο Πίκος και η Πίκα (παιδικό παραμύθι), 1986

Μεταφράσεις/Θέατρο

Μεταφράσεις

• Ευριπίδη, Ιφιγένεια η εν Ταύροις. Αθήνα, Κέδρος, 1969.• Παλατινή ανθολογία · Στράτωνος μούσα παιδική. Αθήνα, Κέδρος, 1980.

Θέατρο• Το αυγό της κότας· Θέατρο για παιδιά. Εικονογράφηση Αλέξης Κυριτσόπουλος. Αθήνα, Κέδρος, 1981

Μελέτες/δοκίμια

• Δημοτικά τραγούδια της Κυνουρίας. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1965.• Τα δημοτικά μας τραγούδια. Αθήνα, Ταχυδρόμος, 1966.• Μαγικά παραμύθια του ελληνικού λαού. Αθήνα, Ταχυδρόμος, 1966.• Παραλογές. Αθήνα, Ερμής, 1970.• Καραγκιόζης1-3. Αθήνα, Ερμής, 1973.• Παραμύθια του λαού μας. Αθήνα, Ερμής, 1973.

• Αλεξάνδρεια 1916· Ημερολόγιο Φίλιππου Δραγούμη,1984.

• Ο της φύσεως έρως· Παπαδιαμάντης, Καβάφης, Λαπαθιώτης. Αθήνα, Κέδρος, 1985.

• Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής (συνεντεύξεις). Αθήνα, Κέδρος, 19;

Παιδικά χρόνια..

6

Η «εξομολόγηση» ως γιατρικό..

• «Δεν ξέρω αν αυτά που σκέφτομαι προάγουν την ανθρώπινη υπόθεση. Κι όχι βέβαια πως δεν μ’ενδιαφέρει κάτι τέτοιο. Το πρώτο όμως που προσπαθώ είναι να μιλώ με ειλικρίνεια, μ’ευλάβεια μάλλον. Διψώ για εξομολόγηση, που κάποτε, ανακουφίζει κάπως»

• « Ας είναι επιτέλους ένα μικρό, στενό δωμάτιο, να κλειδωθώ, να μην βλέπω και να μην ακούω. Εκεί μέσα ίσως κατορθώσω να απολογηθώ εγκαίρως, να εξομολογηθώ με κάθε λεπτομέρεια, να γιατρευτώ. Δεν υπάρχει άλλο γιατρικό απ’ την εξομολόγηση. Ίσως γι’αυτό είμαι τόσο πελαγωμένος και δεν ξέρω τι μου γίνεται. Κάποτε νόμιζα πως αν μιλήσω θα πέσει ο ουρανός να με πλακώσει»

Αυτοβιογραφία;;;

« Τα περισσότερα από τα κείμενά μου στο «Για ένα φιλότιμο», στη «Σαρκοφάγο», στη «Μόνη Κληρονομιά», στο «Δικό μας αίμα», στον «Επιτάφιο Θρήνο», δεν είναι αυτοβιογραφικά, έστω κι αν είναι γραμμένα στο πρώτο πρόσωπο. Αυτό συνάγεται και μόνο με την απλή ανάγνωση. Αλλά γενικότερα πιστεύω ότι για τη λογοτεχνία, καμιά απολύτως σημασία δεν έχει, αν ένα κείμενο είναι αυτοβιογραφικό ή όχι.

«Σημασία έχει ο κόσμος των λέξεων, ο κόσμος του συγγραφέα, που ανακαλείται και ξετρυπώνεται μέσα από το βάθος της ψυχής του μ’αυτό ή εκείνο το θέμα, άσχετα αν το θέμα είναι αυτοβιογραφικό ή όχι. Αυτοί που ασχολούνται με το αν ένα κείμενο είναι αυτοβιογραφικό ή φανταστικό, δεν ξέρουν τι λένε, και εν πάσει περιπτώσει δεν καταλαβαίνουν από τη λειτουργία της λογοτεχνικής δοκιμασίας». Γ. Ιωάννου

«Βιωματική λογοτεχνία»

«Λέγοντας λοιπόν βιωματική, εννοώ τη λογοτεχνία εκείνη που αντλείται από τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα (...). Τα βιώματα πάλι δεν είναι μονάχα εκείνα που προέρχονται από την εμπειρία, αλλά και οι φαντασιώσεις και οι ισχυρές πνευματικές καταστάσεις που έχει ζήσει ο άνθρωπος (...)»

«Ανακουφίζομαι γράφοντας σε πρώτο πρόσωπο. Είναι για μένα κάτι σαν ψυχολογική ανάγκη. Ωστόσο τα περισσότερα από αυτά που γράφω δεν είναι βιογραφικά και δεν συνέβησαν ακριβώς έτσι, όπως μεταφέρονται στο χαρτί. Άλλωστε, στα πεζογραφήματά μου υποδύομαι και πολλά πρόσωπα που θα ήθελα να είμαι»

(εφ. Καθημερινή, 24.7.1977).

«Νομίζω ότι το "κλειδί" της δουλειάς μου είναι η βιωματικότητα. Δεν μπορείς να γράφεις καλά, να εκφραστείς με πληρότητα, να έχει ενότητα έκφρασης, αν αυτά τα πράγματα δεν τα έχεις, κατά κάποιο τρόπο, ζήσει (...). Και δεν εννοώ στον κόσμο της εμπειρίας. Πολλοί (κι εγώ πολλές φορές - και το απωθώ) αισθάνονται την ανάγκη να γράψουν για πράγματα που λαχταρούν και για τα οποία δεν ξέρουν τίποτα. Μόνο που αυτά τα πράγματα δεν μπορούν να σταθούν, ούτε σαν γλώσσα (...). Πιστεύω στη βιωματικότητατων καταστάσεων και στη βιωματική προέλευση της γλώσσας του λογοτέχνη. Και δεν πιστεύω πως αυτό το βιωματικό υπόστρωμα σ' εμποδίζει να έχεις οποιαδήποτε τεχνοτροπία»

(εφ. Ελευθεροτυπία, 24.9.1978).

«Περιπλάνηση στη μνήμη»

«Ο Ιωάννου κάνει μια λογοτεχνία αποτυπώσεων και η μνημονική διαδικασία που χρησιμοποιεί διαφοροποιείται ριζικά σε σχέση με τους πεζογράφους που προηγήθηκαν-πρόκειται για μια εσωτερική περιπλάνηση στο χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμης, όπου η μνήμη λειτουργεί ως κοίτη του πεζογραφικού υλικού»

Κώστας Μαγκλής

«Πεζογράφημα»

«Σίγουρα απεχθάνομαι τις ιστοριούλες που βλέπω να περνιούνται για λογοτεχνία και μάλιστα μοντέρνα. Δεν έχουν ζουμί και δεν χωράνε πολλά πράγματα σ’αυτές.

Αρέσκομαι στο πολύπτυχο «πεζογράφημα».Αυτό περιέχει όλα τα είδη που είναι δοκίμιο και χρονικό και σχόλιο πάνω στις ιστορίες. Αυτό με εκφράζει» Γιώργος Ιωάννου

Ημερολογιακό περιοδικό

Tο “Φυλλάδιο”, ένα προσωπικό ημερολογιακό περιοδικό, όπου ασκούσε κριτική σε πρόσωπα και καταστάσεις.

13-12-1943

Εισαγωγή

• ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ κατοχής εκτελέστηκαν πολλοί Έλληνες που πρόβαλλαν αντίσταση στον κατακτητή, αλλά και αθώοι πολίτες και παιδιά. Τέτοιες ομαδικές εκτελέσεις έγιναν π.χ. στα Καλάβρυτα, στο Δίστομο, στο Χορτιάτη και σε πολλά μέρη.

• Το διήγημα ανήκει στη συλλογή Για ένα φιλότιμο (1964).

Η σφαγή των Καλαβρύτων

• Καλάβρυτα, Δευτέρα, 13 Δεκέμβρη του 1943. Η καμπάνα της Μητρόπολης άρχισε να χτυπά από τα ξημερώματα. Σε λίγο ήρθε η διαταγή να συγκεντρωθούν όλοι οι κάτοικοι της πόλης στο Δημοτικό Σχολείο, έχοντας μαζί τους μια κουβέρτα και τρόφιμα για μια μέρα. Νέοι, γέροι, γυναίκες και παιδιά συγκεντρώθηκαν, ανήσυχοι, στο σχολείο.

• Γύρω στις 9 το πρωί χώρισαν τα γυναικόπαιδα από τους άνδρες πάνω των 14 και έως 65 ετών. Κλείδωσαν τα γυναικόπαιδα στο σχολείο και οδήγησαν τον ανδρικό πληθυσμό λίγο έξω από την πόλη, σε έναν μικρό λόφο, στο χωράφι του δάσκαλου Καπή. Τους έβαλαν στη μέση και έστησαν γύρω – γύρω πολυβόλα. Την ίδια ώρα άλλα τμήματα Γερμανών στρατιωτών και ταγματασφαλιτών άρχισαν να λεηλατούν και να καταστρέφουν την πόλη. Το μεσημέρι, στις 2.34 (το ιστορικό ρολόι της εκκλησίας της πόλης μένει σταματημένο μέχρι σήμερα), μια φωτοβολίδα που έπεσε από την πόλη έδωσε το σύνθημα.

• Η διαταγή δίνεται από επικεφαλής του αποσπάσματος Γερμανό λοχία Τένερ και οι τριανταπέντε Γερμανοί στρατιώτες που χειρίζονταν τα πολυβόλα άρχισαν να ξερνούν το θάνατο. Οι άτυχοι άντρες πέφτουν νεκροί ο ένας μετά τον άλλο. Εκατοντάδες νεκρά κορμιά σχηματίζουν έναν μεγάλο σωρό. Οι φονιάδες τελειώνουν το έργο τους με χαριστικές βολές σε ότι κινείται, ότι βογγάει ακόμα, στο ματωμένο κουβάρι. Πάνω από 650 οι νεκροί.

• Η τραγωδία συνεχίστηκε για τις γυναίκες των Καλαβρύτων. Οι φασίστες έβαλαν φωτιά στο σχολείο που είχαν κλειδώσει τα γυναικόπαιδα και τους γέροντες. Σε κατάσταση αλλοφροσύνης έριχναν τα παιδιά τους από τα παράθυρα, κατάφεραν να σπάσουν τις πόρτες και αντίκρισαν όλοι τη φρίκη που μπόρεσε να γεννήσει η αποκτήνωση του φασισμού. Χαροκαμένες μάνες και κόρες, χήρες και αδελφές έμειναν να κλάψουν και να θάψουν τους νεκρούς τους και αγωνίστηκαν να μαζέψουν όσο κουράγιο τους απόμενε να συνεχίσουν να ζουν για να κρατήσουν τα Καλάβρυτα ζωντανά.

«13-12-43», Γιώργου Ιωάννου

13-12-43

«Φτάνω στο σημείο να πω πως ίσως θα 'ταν καλύτερα να μην είχα πατήσει ποτέ μου σε κείνο τον τόπο της ομαδικής εκτελέσεως. Κι άλλες φορές έτυχε βέβαια να επισκεφθώ τόπους μαρτυρίου ή ομαδικής ταφής η γη της πατρίδας μας είναι παραγεμισμένη με κόκαλα παλικαριών' μα ποτέ μου δεν ταράχτηκα και δεν έκλαψα τόσο, όσο αυτή τη φορά.

• Πώς ξεκινά η αφήγηση;;

• Πώς λειτουργεί αυτή η αφηγηματική πρόληψη;

• Ποιες πληροφορίες αποκομίζουμε για τον αφηγητή;

• Μας προδιαθέτει γι’ αυτό που θα ακολουθήσει;; Τι υποψιαζόμαστε;;

Αυτό ασφαλώς έγινε, γιατί την ώρα που βρέθηκα εκεί, μια γυναίκα κι ένας άντρας, αδέλφια, άνοιγαν τον τάφο του μικρότερου αδελφού τους, που είχε εκτελεστεί πριν από είκοσι χρόνια. Πλησίασα, κι όταν κατάλαβα τι συνέβαινε, σιγοκάθισα πάνω στα πόδια μου σε μιαν άκρη. Και τώρα, που η ψυχή μου έχει κολλήσει εκεί, μου φαίνεται πως θα μείνω για πάντα, σαν ένα αγριόχορτο, καθισμένος δίπλα σε κείνο τον τάφο. Και μακάρι να γινόταν έτσι.

• Ο αφηγητής είναι «μάρτυρας» ενός γεγονότος. Ποιο είναι αυτό;

• Οι μάρτυρες είναι συνήθως αμέτοχοι στο γεγονός. Έχουμε ενδείξεις ότι ο αφηγητής είναι συναισθητικά μέρος του γεγονότος;;

• Τι είδους εμπλοκή επιχειρεί;

Τότε που πρωτοζύγωσα, το σκάψιμο με την αξίνα είχε προχωρήσει. Εξάλλου δεν τον είχαν θαμμένο καθόλου βαθιά. Μάλλον γυναίκες θα είχαν φροντίσει για την ταφή του. Σε λίγο, ένα ένα, άρχισαν να ξεφυτρώνουν τα κόκαλα. Ήταν κατακίτρινα, με λίγο καστανό χώμα κολλημένο πάνω τους. Η γυναίκα, μ' ένα τσεμπέρι στο κεφάλι, σχεδόν γονατιστή, αφού τα ξέπλενε λίγο με κόκκινο κρασί, τ' αράδιαζε ευλαβικά μέσα σε μια κάσα χαρτονένια, απ' αυτές της αμερικάνικης βοήθειας.

• Έχουμε μια διακοσμητική περιγραφή, ή μια περιγραφή πράξης;;

• Είναι εδώ η περιγραφή μέρος της πλοκής; Γιατί;

• Που τοποθετούνται τα οστά του δολοφονημένου εφήβου;; Είναι αυτή μια πληροφορία απαραίτητη; Πώς λειτουργεί ;

Σε όλα αυτά δεν υπήρχε τίποτα το αηδιαστικό ή το τρομαχτικό. Άλλωστε το παιδάκι ήταν δεκάξι χρονών όταν μαρτύρησε. Και πιστεύω, χωρίς αμφιβολία, πως θα έχει αγιάσει. Στο χώμα δίπλα ήταν μπηγμένο ένα κερί και στο θυμιατό σιγόκαιγε θυμίαμα. Ευωδίαζε όλος ο τόπος. Λέξη δεν έλεγαν, ούτε ακουγόταν κλάμα. Καταλάβαινα όμως πως τα μάτια τους τρέχαν, γι' αυτό έσκυψα το κεφάλι μου προς το χορτάρι και δεν προσπαθούσα, ούτε τολμούσα να τους κοιτάξω. Πολύ ήταν και που με άφηναν κοντά τους μια τέτοια ώρα.

• Ποιά είναι η στάση του αφηγητή;

• Έχουμε εξέλιξη της πλοκής, αποστασιοποιημένη περιγραφή, ή σχόλια του αφηγητή που δείχνουν τη συναισθηματική του εμπλοκή;

• Πώς αισθάνεται ο αφηγητής;

Μονάχα όταν βρέθηκε το κρανίο, άκουσα τον αδελφό να λέει βραχνά: η χαριστική βολή. Ήταν μια μικρή τρύπα λίγο πιο πάνω απ' το μέτωπο. Είχα γίνει πια ένα με το χώμα, έτσι ένιωθα. Τώρα σκέφτομαι πως έπρεπε να προσκυνήσω, αν και είμαι τόσο ανάξιος.

• Πώς κορυφώνεται η συγκίνηση και ο συγκλονισμός των συγγενών και του αφηγητή;

• Εσείς πώς θα αισθάνόσασταν αν ήσασταν παρόντες σ’αυτή τη σκηνή;

Κοίταζα συνεχώς ένα βραχάκι κοντά μου και τις λειχήνες του. Αυτό σίγουρα θα ήταν και τότε εδώ, και το παιδί θα το είδε ίσως και να το ζήλεψε. Μπορεί να ήταν και κείνο το αρκετά μεγάλο δέντρο, αν και δεν αποκλείεται να έχει μεγαλώσει πιο γρήγορα, εφόσον βρήκε άφθονο λίπασμα από τόσο αίμα και τόσες εκατοντάδες κορμιά.

Καλά θα ήταν να μπορούσε να μεταμορφώνεται ο άνθρωπος, όταν πέφτει σε μεγάλο κίνδυνο, ή ν' ανοίγει η γη και να τον κρύβει. Εγώ τουλάχιστο έτσι παρακαλούσα, όταν βρέθηκα σε κάτι τιποτένιους κινδύνους, που είναι ντροπή και να τους σκέφτομαι ακόμα. Πάντως, θυμούμαι πως εκείνες τις στιγμές λάτρευα και πρόσεχα, όσο ποτέ, τα άψυχα, αλλά και τα έντομα και τα φυτά και τα πουλιά. Σ' αυτό ακριβώς στηρίζομαι και πιστεύω πως έτσι θα 'νιωσε κι αυτός εκείνη την ώρα.

Εξάλλου ήταν της ηλικίας μου. Δεν είναι δυνατό να διαφέρω και τόσο πολύ απ' τους άλλους. Άνθρωπος είμαι και εγώ. Κι όμως η κάποια διαφορά είναι που με καίει.

• Πώς αντικρύζει τη φύση ο αφηγητής;

• Πώς λειτουργούν οι υποθέσεις που κάνει;

• Γιατί αισθάνεται να ταυτίζεται με τον νεκρό;

• Πώς διαμορφώνεται αυτή η ταύτιση;

Πάνω στην κορφή του λόφου έχουν στήσει ένα τεράστιο κάτασπρο σταυρό και παρακάτω, στην πλαγιά, είναι σχηματισμένη, με άσπρες πάλι πέτρες, η ημερομηνία: 13-12-43. Λογάριαζα, όταν γυρίσω σπίτι, να ψάξω για κείνο το ημερολόγιό μου, που μπόρεσα να κρατήσω, μέρα με τη μέρα, τότε. Τι να 'γινε άραγε εκεί σε μας αυτή τη μέρα;

• Πώς επιθυμεί να ολοκληρώσει την αναδρομή στο παρελθόν ο αφηγητής;

• Τι θα πετύχει διαβάζοντας μια σελίδα από το προσωπικό του ημερολόγιο για να δει τι έκανε αυτός στις 13-12-43;

Κι έτσι, καθώς είχα απομονωθεί κοιτάζοντας το ρηχό μνήμα του χωριατόπουλου, άρχισα να ψιθυρίζω ανεπαίσθητα το αντρίκιο εκείνο μοιρολόγι, που μόνο τα λόγια του ξέρω και όχι το σκοπό:

Μαστόροι Καλαβρυτινοί και μαρμαροχτιστάδες,

που πελεκάτε μάρμαρα και φτιάχνετε κιβούρια,

φτιάχτε και μένα 'να καλό, καλύτερο από τ' άλλα...

• Ποιοί συνήθως μοιρολογούν ένα νεκρό;

• Πώς λειτουργεί εδώ το μοιρολόι;

• Στο μοιρολόι, ποιος «μιλά»;

• Πώς θα εξηγούσατε το ότι στη μνήμη του συγγραφέα γίνεται αυτός ο συνειρμός;

• Έχουμε κάποιες ενδείξεις για τον χώρο;

Όμως ένα μπουλούκι εντόπιοι τουρίστες φάνηκε να μπαίνει μέσα στον ιερό περίβολο. Στάθηκαν γύρω απ' το ελεεινό για μια τέτοια θυσία κενοτάφιο. Φαίνονταν απ' τους μορφωμένους και δεν μπορώ να πω πως η στάση τους δεν ήταν σεμνή. Κατέθεσαν μάλιστα ένα καλοκαμωμένο δάφνινο στεφάνι και κατόπι κράτησαν ένα λεπτό σιγή.

Κάποιος τους άρχισε να διαβάζει από ένα χαρτί το ιστορικό της εκτελέσεως των 1200 ανθρώπων. Ήταν τόσο ψυχρή η περιγραφή, ώστε αμέσως υπέθεσα πως σίγουρα θα τα είχε ξεσηκώσει απ' την τελευταία εγκυκλοπαίδεια. Ύστερα σκόρπισαν μιλώντας δυνατά ή χαχανίζοντας.

• Ποιοι έρχονται να διακόψουν την κατάνυξη και τη συγκίνηση της σκηνής;

• Τι διακρίνετε στην περιγραφή από τον αφηγητή της ομάδας των ανθρώπων που φτάνουν στο χώρο της εκτελέσεως και της ομαδικής ταφής;

• Πως λειτουργεί αυτή η περιγραφή σε σχέση με ό,τι προηγήθηκε;

• Πολλοί ήρθαν τριγύρω μας. Και φυσικά αμέσως άρχισαν τις ερωτήσεις, ιδίως οι γυναίκες. Το παλικάρι με την αξίνα απαντούσε, πιέζοντας ολοφάνερα τον εαυτό του. Φαινόταν καθαρά πως θεωρούσαν σχεδόν ευτυχία τους και σπουδαίο συμπλήρωμα στις συγκινήσεις της εκδρομής την ανακομιδή, που πέτυχαν πάνω στην ώρα. Ο αδελφός μάλιστα ζαλίστηκε τόσο για μια στιγμή, ώστε έκανε το λάθος να τους δείξει ακόμα και το κρανίο με τη χαριστική βολή. Αυτό όμως θα ήταν πέρα απ' τα όρια της αντοχής τους, γιατί αμέσως πρόσεξα μια κίνηση για απομάκρυνση.

• Πώς σας κάνει να αισθάνεστε η συμπεριφορά των επισκεπτών;

• Πώς συμπεριφέρεται ο αδελφός του νεκρού;

• Πώς σχολιάζει ο αφηγητής τη συμπεριφορά των επισκεπτών; Τι διακρίνετε στο ύφος του;

Κάποιος τους θύμισε πως η ώρα περνάει. Εκείνη τη στιγμή η σκυμμένη γυναίκα τούς γύρεψε, αν έχουν, καμιά εφημερίδα για να σκεπάσει τα κόκαλα. Πολλοί προθυμοποιήθηκαν' από εφημερίδες άλλο τίποτα, και τι εφημερίδες...

Πήραν να κατηφορίζουν. Μετά από λίγα βήματα άναψε ζωηρή συζήτηση ανάμεσά τους σα να μην ήμασταν κι εμείς λίγο πιο πάνω. Ένας ακούστηκε να φωνάζει με θυμό: Καλά τους έκαναν' αφού οι άλλοι σκότωσαν στρατιώτες του κατακτητή. Κανένας δεν αντιμίλησε. Ήταν και κάποιος με στολή μαζί τους.

• Πώς κορυφώνεται η αντίθεση ανάμεσα στη στάση των επισκεπτών κατά τη διάρκεια της ανακομιδής των λειψάνων και της στάσης του αφηγητή;

• Τι σας κάνουν να αισθάνεστε τα λόγια των επισκεπτών;

• Ποιοι υπαινιγμοί γίνονται από τον αφηγητή για τον τύπο και το καθεστώς που επικρατούσε;

Μου 'ρθε να πέσω απάνω σε κείνη την άτιμη φωνή και να τη στραγγαλίσω άγρια, προτού προφτάσει να προχωρήσει. Αλλά την άκουσαν βέβαια συγχρόνως και τα δυο αδέλφια κι έσκυψαν πιο πολύ κατά το χώμα, σα να 'φαγαν καμτσικιά, αλλά και σα μαθημένοι από κάτι τέτοια.

• Πώς αντιδρούν οι συγγενείς του νεκρού;

• Ποιοι υπαινιγμοί γίνονται με το σχόλιο του αφηγητή ότι έσκυψαν το κεφάλι «σαν να ήταν μαθημένοι από κάτι τέτοια»;

• Το ότι ο αφηγητής δεν κάνει αυτό που ήθελε να κάνει, αυτό τον κατατάσσει σε ποιο είδος ανθρώπων; Τι είναι αυτό που τον συγκρατεί;

• Εσείς πώς θα αντιδρούσατε;

Κατόπι ο άντρας άφησε την αξίνα δεν υπήρχαν άλλωστε άλλα κόκαλα. Η αδελφή του έσβησε το κερί και πήρε το θυμιατό. Τα κόκαλα έμειναν ασκέπαστα. Η βρωμερή εφημερίδα κυλιόταν πάνω στα χόρτα.

• Δεδομένου του γεγονότος ότι έμειναν ασκέπαστα τα οστά, θεωρείτε ότι το επίθετο «βρωμερή» στη λέξη εφημερίδα είναι ένας χαρακτηρισμός που θα μπορούσε να δώσει μόνο ο αφηγητής ή και οι συγγενείς;

• Γιατί δεν σκεπάζουν τα οστά με τις εφημερίδες των επισκεπτών;

• Τι φανερώνει η στάση τους;

Έμεινα ξοπίσω και με πήρε το παράπονο. Δεν ήμουν γνωστός τους ή συγγενής τους για να με πάρουν μαζί τους, όπως θα ήθελα. Εγώ τα 'χω καταφέρει να χωρώ και να ταιριάζω μονάχα με κάτι τέτοιους σαν αυτούς του πούλμαν. Γι' αυτό ξεκίνησα για το πιο λαϊκό καφενείο, και στο δρόμο συνέχεια έλεγα: Θεέ μου, μη μ' αφήνεις ούτε καλημέρα να 'χω πια με τέτοια, δήθεν εξευγενισμένα, υποκείμενα.

• Με ποιους θέλει να ταυτίζεται ο αφηγητής και ΄να είναι μέρος της ζωής τους;

• Ποια αισθήματα του προκαλούν οι επισκέπτες;

• Πώς τους αποκαλεί;

• Πού διακρίνετε κάποιο αυτοσαρκασμό ;

Ανακεφαλαίωση

• Στα πεζογραφήματα του Γ.Ιωάννου, κυριαρχεί ο εξομολογητικός χαραχτήρας : τα κείμενά του, χωρίς να είναι αυτοβιογραφικά, είναι βιωματικά, καθώς ο αφηγητής βιώνει υπαρξιακά το ότι συντελείται γύρω του.

• Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη) και εφόσον ο αφηγητής ήταν παρών στην ιστορία, είναι πρόσωπο μέσα στην διήγηση ( ενδοδιηγητικός).

• Ο αφηγητής, μάρτυρας ενός περιστατικού, δεν μένει στην απλή περιγραφή, αλλά με τα σχόλια του, επιχειρεί ταυτίσεις με το δράμα των πρωταγωνιστών.

• Ασκεί έμμεσα κριτική στη στάση και στη συμπεριφορά των συγχρόνων του.

• Ένα περιστατικό του δίνει την αφορμή να ανατρέξει σε δικές του μνήμες, θυμάται πως αντιδρά ο ίδιος όταν φοβάται, ταυτίζεται με τον νεκρό, προσπαθεί να μπεί στη θέση του, προσπαθεί ακόμα να αναπαραστήσει την εικόνα που είδε ο δεκαεξάχρονος πριν πεθάνει.

• Τα μάτια του αφηγητή γίνονται τα μάτια του δεκαεξάχρονου και η φύση που τους περιβάλλει αυτό που τους ενώνει.

• Έχουμε μια προσπάθεια βιωματικής προσέγγισης ενός περιστατικού, μια προσπάθεια αναβίωσής του με τα μάτια του άλλου ανθρώπου, ένα ύστατο ανθρωπισμό μέσω της ενσυναίσθησης(να μπαίνεις στη θέση του άλλου).

Κάτι που επιτρέπει και την ενδοσκόπηση των μύχιων σκέψεων και συναισθημάτων του ίδιου του αφηγητή, την αυτογνωσία.

• Γίνεται μάρτυρας μιας αποκάλυψης υπαρξιακής.

• Αν όμως από τη μια έχουμε τις ταυτίσεις και τη συμπάθεια που δείχνει απέναντι στους συγγενείς του νεκρού, έχουμε από την άλλη την ειρωνεία και το σαρκασμό απέναντι στους επισκέπτες και τον αυτοσαρκασμό απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό. (απολογητικός χαρακτήρας λόγου)

• Η καταγραφή αυτού του περιστατικού είναι και μια καταγγελία στην αναλγησία, στην αναισθησία και στην ασέβεια των συγχρόνων του ( «εντόπιοι τουρίστες») απέναντι στα θύματα των Γερμανών.

• Όπως αναφέρει ο κριτικός Τ.Βουρνάς, στον Γ.Ιωάννου έχουμε:

«Εξομολόγηση αλλά όχι προσωπική. Ο Γιώργος Ιωάννου εξομολογείται για λογαριασμό μιας αχρείας κοινωνίας που κακοποιεί τους αδύνατους και καταπιεσμένους…».