zwin special nl
DESCRIPTION
Grenzeloos genieten in de ZwinstreekTRANSCRIPT
Grenzeloos genieten in de Zwinstreek
De vloed vult het Zwin,mijn ogen en mijn hart -
woorden lopen leeg-HV-
Auch
interessant
für Sie!
Diep in de Zwingeulwappert nog trots een scheepsvlag -
op de onderstroom-HV-
Recreatie en ecotoerisme in de Zwinstreek
Natura 2000 is de naam voor een Europees netwerk van beschermde
natuurgebieden. Het netwerk strekt zich uit over 27 landen en telt on-
geveer 25.000 gebieden. Alles samen is dat goed voor zowat een vijfde
van de oppervlakte van Europa. Deze natuurgebieden zijn gekozen
op basis van de Europese Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn
(1992). De Europese Vogelrichtlijn is bedoeld om alle vogelsoorten in
Europa in stand te houden en te herstellen. De Europese Habitatricht-
lijn streeft naar de instandhouding en het herstel van de natuurlijke
habitats en de wilde fauna en flora in de verschillende lidstaten.
Natura 2000 vormt de basis van het Europees natuurbeleid tot be-
houd en herstel van biodiversiteit (dieren- en plantensoorten en
ecosystemen). Omdat de natuur van grote biologische, esthetische
en economische waarde is, is het van belang de flora en fauna én
hun leefgebieden te beschermen. Hiermee wil men voorkomen dat de
natuur eenvormiger wordt en dat zeldzame soorten in aantal afnemen.
Het Zwin vormt een onmisbare schakel in het Natura 2000 netwerk
van Europese natuurgebieden.
De natuur en onze omgeving leveren ons een aantal voordelen of dien-
sten op. Het gaat hierbij om een brede waaier aan diensten die van grote
betekenis zijn voor de mens, zoals het voedsel dat herkomstig is uit de
landbouw, de vis uit de zeeën, het beperken van plagen in de landbouw,
het blijven verzekeren van waterbeschikbaarheid… Denk ook maar even
aan de unieke belevingswaarde van het landschap en de mogelijkheden
voor de ontwikkeling van het toerisme, weliswaar met grote zorg en
aandacht voor de draagkracht van de natuur en van het landschap! Als je
alles wilt weten over de Zwinstreek kun je je mee laten nemen door een
echte Zwinstreek gids.
33
Voorwoord
De Zwinstreek is daarnaast uniek in haar grensover-
schrijdend karakter, de streek beslaat zowel Belgisch
als Nederlands grondgebied. De grens tussen Neder-
land en België deelt de streek in twee, maar de twee
delen zijn door hun natuurlijke, geografische en his-
torische ontwikkeling onlosmakelijk met elkaar ver-
bonden. Deze verbondenheid beslaat diverse aspec-
ten: het belang van toerisme en recreatie, de aandacht
voor cultuur en erfgoed, infrastructuurwerken,…
Om grenzen te overschrijden moet men samenwer-
ken, over de grenzen heen. De grens beschouwen als
‘kans’, niet als obstakel. Dit is een basisgedachte van
samenwerken binnen de Europese Unie. De Europe-
se Unie moedigt grensoverschrijdend samenwerken
via haar programma’s dan ook volop aan, ondermeer
via Natura 2000 en Interreg. Het verdient gezegd
dat in het Zwin, de verschillende betrokken over-
heden en instanties de weg naar het samenwerken
meer dan gevonden hebben. Op deze manier kwa-
men mooie samenwerkingsverbanden en projecten
tot stand, waaronder het Europese project ‘Recrea-
tie en Ecotoerisme in de Zwinstreek’ (REECZ) en
de samenwerking binnen Natura People. Op basis
van deze samenwerking wordt een beloftevolle toe-
komst voor het Zwin voorbereid.
Met voorliggende brochure worden de talloze troe-
ven van het uniek stuk natuur dat de Zwinstreek is,
op een prachtige wijze in beeld gebracht en wordt
duidelijk dat via samenwerking zaken tot stand ko-
men die de som van de delen ruimschoots overtref-
fen. Ik wens u allen een aangename lectuur toe!
Herman Van Rompuy
Voorzitter Europese Raad
Geachte lezer,
De Zwinstreek is uniek in vele opzichten. Eerst en vooral voor haar diverse fauna en flora, slikken en schorren, voor het voortdurende samenspel van zee en wind dat de vege-tatie en het landschap in belangrijke mate bepaalt en dat zorgt voor buitengewone natuurpracht.
Over de Haiku’s in dit magazine
In dit magazine vind je Haiku’s van Herwig Verleyen,
Jaap Boekhout en Ineke d’Achard van Enschut.
Herwig Verleyen was in 1976 een van de pioniers van
dit poëziegenre in Vlaanderen en Nederland. Zijn
haiku’s verschenen in binnen- en buitenland, werden
vertaald, op muziek gezet en meermaals bekroond.
Jaap Boekhout is kunstenaar en woont samen met
partner Ineke d’Achard van Enschut in Breskens. Bei-
de zijn ze bedreven in het schrijven van Haiku’s. Van
hen verscheen de bundel ‘Als het fluitenkruid bloeit’.
Een haiku is een gedichtje dat eeuwen geleden in Japan
ontstond. Het bestaat uit drie versregels van respectie-
velijk vijf, zeven en vijf lettergrepen. Inhoudelijk toont
het ons een beeldrijke momentopname van de natuur
zoals wij haar nog nooit eerder zagen. Een tanka be-
staat uit vijf regels met in totaal 31 lettergrepen. De
eerste drie regels daarvan vormen een haiku. De laat-
ste twee regels geven vaak een ommekeer aan.
In de westerse haiku’s wordt het aantal lettergrepen
niet meer strikt toegepast en is de verbondenheid
met zen (- boeddhisme) (Japan) quasi afwezig.
4
Het nieuwe ZWIN natuurcentrum
Het ZWIN natuurcentrum wordt binnenkort de uitvalsbasis voor een bezoek aan de Zwinstreek. De plannen voor het nieuwe ZWIN natuurcentrum zijn dan ook meer dan veelbelovend: een splinternieuw bezoekerscentrum, een nieuw park met attractieve natuurbeleving, een kijkcentrum, een vernieuwd infocentrum in Cadzand, natuurherstel in Het Zwin en een uitbreiding van de Zwinvlakte. Deze ingrediënten zorgen voor een avontuurlijk dagje uit met het hele gezin, en dat alles het hele jaar door…
‘Het huidige vogelpark en bezoekerscentrum zijn
echt aan vernieuwing toe,’ zegt gedeputeerde Gui-
do Decorte, die eindverantwoordelijke is voor het
omvangrijke project. ‘Het Zwin is een belangrijke
attractie aan de Vlaamse kust en is misschien wel
het mooiste natuurgebied van West-Vlaanderen.
Daarom investeert de Provincie West-Vlaande-
ren samen met het Agentschap voor Natuur en
Bos de komende jaren enorm in vernieuwing.
Ook Toerisme Vlaanderen en de gemeente Knok-
ke-Heist zijn partners. Het project is grensover-
schrijdend doordat de Vlaamse partners en de
Nederlandse partners, de provincie Zeeland en
de gemeente Sluis intensief samenwerken. Het
ZWIN natuurcentrum moet na de vernieuwin-
gen opnieuw een topattractie aan de kust wor-
den en natuurbeleving toegankelijk maken voor
een heel breed publiek’, aldus de gedeputeerde.
LuchthavenHet Zwin is een internationale luchthaven voor
aankomende en vertrekkende vogels. Dat is de
essentie van het natuurgebied. De spil in het nieu-
we plan is dan ook het nieuwe bezoekerscentrum,
dat wordt ingericht als vertrekhal vergelijkbaar
met die van een luchthaven. Op grote schermen
zal te volgen zijn welke soorten er binnenkomen
en vertrekken. Bij binnenkomst in het nieuwe be-
zoekerscentrum beleef je in een interactieve ten-
toonstelling alle mogelijke hoogtepunten van de
vogeltrek. Geen enkel aspect van dit mysterie van
de natuur dat al eeuwen verwondering wekt, blijft
onbesproken. Het gebouw krijgt een educatief
gedeelte speciaal voor scholen en groepen en er
komt een auditorium met projectiemogelijkheden.
Maar dat is nog niet alles, in de dijk wordt een groot
kijkcentrum ingebouwd voorzien van grote glazen
wanden. Daardoor ontstaat een fantastisch pano-
ramisch zicht richting de Zwingeul. Een hoogtepunt
waar je meerdere keren naartoe terug wilt keren.
Het nieuwe bezoekerscentrum in Het Zwin krijgt
een aantal kleinere satellieten in Cadzand, Knok-
ke-Heist en Damme. Op hun beurt kleinere uit-
valsbasissen voor een bezoek aan de Zwinstreek.
Aan de rand van Cadzand komt een onbemand
infocentrum dat geheel in het teken van zand zal
staan: zand als bescherming tegen het water, maar
ook als bron van vermaak en kunst. Het centrum
in Cadzand en het grote bezoekerscentrum aan
de Vlaamse kant zullen met elkaar verbonden zijn
door een kralensnoer van uitzichtpunten op de
nieuwe dijken.
PlanningEind 2015 zou het nieuwe ZWIN natuurcentrum
operationeel moeten zijn. Tot die tijd zijn er aange-
paste bezoekerstijden en wordt er flink gebouwd.
Alle oude gebouwen en het huidige vogelpark zullen
verdwijnen. Daarvoor komt een ultramodern be-
zoekerscentrum in de plaats dat toonaangevend wil
zijn voor geavanceerd duurzaam bouwen en een
compleet nieuwe inrichting van het voormalige
vogelpark. Tot het zover is, zal het Zwin selectief
toegankelijk zijn voor groepen op afspraak en
voor individuelen onder begeleiding van een gids.
Voor actuele ontwikkelingen en openingstijden
in deze overgangsperiode kun je het beste een
kijkje nemen op www.zwin.be. Voor meer infor-
matie over de natuur kijk je op: www.natuuren-
bos.be en www.hetzeeuwselandschap.be
Europese topnatuurDe volgende jaren wordt ook de natuur in de
Zwinvlakte hersteld door het Agentschap voor
Natuur en Bos en de provincie Zeeland. De laatste
decennia verdwenen de slikken en schorren door
een steeds snellere verzanding van het gebied. De
typische, zeldzame dieren en planten kregen het
steeds moeilijker en de grote aantallen vogels zijn
slechts een herinnering.
Door opnieuw vogeleilanden aan te leggen, zijgeu-
len af te dammen, graafwerken uit te voeren en de
Zwingeul te verbreden en te verdiepen, zal er weer
meer zeewater in en uit het Zwin kunnen stromen
en zullen de typische dieren en planten zich hier
weer thuis kunnen voelen. Grazers zullen daarna
helpen om de slikken en schorren te onderhouden.
Deze natuurherstelmaatregelen worden uitgevoerd
met Europese financiering binnen het LIFE+ natuur-
herstelproject ZTAR (Zwin Tidal Area Restoration).
Tegelijkertijd wordt werk gemaakt van het beheer-
plan van het gebied om tot een duurzaam beheer
voor de volgende decennia te komen. Meer info
op www.natuurenbos.be En er staat nog meer op
het programma. Door een grensoverschrijdende
uitbreiding van de Zwinvlakte met 120 ha in de
Willem-Leopoldpolder wordt de getijdenwerking
duurzaam hersteld. Hiervoor werken de Vlaamse
en Nederlandse overheid samen. Op de nieuwe
dijken komen grensoverschrijdend fiets- en wan-
delpaden met uitkijkpunten die een prachtig zicht
zullen bieden op een uniek getijdengebied.
Topattractie aan de kust
Gui
do D
ecor
te,
© Coussee & Goris architecten / GAFPA Gui
do D
ecor
te,
Naturzentrum Nieuwe Zwin - ein besonderes Erlebnis
Het Zwin kann man sicherlich als „internationalen Flughafen”
für Zugvögel bezeichnen. Dies ist gleichzeitig auch die wohl wichtigs-
te Funktion dieses Naturgebiets. Um den Bekanntheitsgrad dieses
einzigartigen Naturgebiets und der Vögel zu steigern, erhält Het
Zwin ein völlig neues Besucherzentrum. Dazu gehören ein neuer
Park mit attraktiven Naturerlebnissen, ein Informationszentrum, die
Renaturierung des Het Zwin und eine Erweiterung der Zwinebene.
Das neue Besucherzentrum, das der Abflughalle eines Flughafens
nachempfunden ist, wird den Mittelpunkt des Projekts bilden. Auf
großen Bildschirmen wird gezeigt, welche Vögel im Anflug sind und
welche weiterziehen. Auf dem Deich wird ein großes Informati-
onszentrum mit enormen Glaswänden errichtet. Hier hat man einen
wunderschönen Panoramablick auf die Zwinrinne. Ein Höhepunkt,
zu dem man gerne mehrmals zurückkehrt.
Das neue Besucherzentrum im Het Zwin erhält kleinere Nieder-
lassungen in Cadzand, Knokke-Heist und Damme. Jede Niederlas-
sung ist ein Ausgangspunkt für einen Besuch des Naturschutzgebiets
Het Zwin. Am Rand von Cadzand entsteht ein unbemanntes Infor-
mationszentrum, in dem man Erstaunliches über Sand erfährt: die
Funktion beim Schutz gegen das Wasser, aber auch als Material für
Kunst, Spiel und Spaß. Das Zentrum in Cadzand und das große Be-
sucherzentrum auf flämischer Seite werden durch eine Kette von
Aussichtspunkten auf den neuen Deichen miteinander verbunden.
‘De zuiverheid en kracht van de grote dingen:
het water, de lucht en de aarde’
Springtij: de schorrenslikken en de slikken: schor
van zoveel water-HV-
Raf
ke R
issee
uw
7
‘De zuiverheid en kracht van de grote dingen:
het water, de lucht en de aarde’
De neiging het groene gras aan de overzijde eens nader te inspecteren komt me maar al te bekend
voor. Echter, eenmaal terug op vertrouwde bodem (lees; een klein dorp in West Zeeuws Vlaanderen)
word ik altijd opnieuw aangenaam verrast door de charme en schoonheid van mijn geboortestreek.
Deels wordt dit veroorzaakt door het aangename karakter dat de grensregiobewoner kenmerkt, maar
een ander, zeer bepalend element is het bijzondere landschap dat zich in elk weertype, in welk jaarge-
tijde dan ook, op zijn mooist lijkt te laten zien aan hen die er oog voor hebben.
Het grensoverschrijdende Zwingebied en het aanpalende natuurreser-
vaat De Zwinduinen en -polders, die samen het grootste natuurgebied
van de Zwinstreek vormen, zijn een mooi voorbeeld van natuurpracht
die zo typisch is voor deze grensstreek.
Op een grauwe woensdagmiddag in februari breng ik er een bezoek.
Het ZWIN natuurcentrum is de onthaalpoort voor het gebied en te-
vens de plek waar ik Guido Burggraeve ontmoet. Hij is jarenlang con-
servator geweest van het natuurreservaat Het Zwin in Knokke-Heist
en zal mij hoogstpersoonlijk rondleiden in het rijke polderlandschap dat
hij kent als zijn broekzak. Blindelings beweegt hij door dit voortdurend
veranderende landschap en maakt me op intrigerende wijze deelgenoot
van zijn kijk op de natuur. Het vriest licht en de wind waait ons rond de
oren maar het slechte weer doet niets af aan de pracht van dit unieke
stukje natuur. Zelfs de occasionele regenbui houdt mijn bewondering
niet tegen voor de groengrijze film die over het landschap lijkt te liggen.
In het gezelschap van een autoriteit op ornithologisch en botanisch ge-
bied trek ik mijn muts nog eens stevig over de oren en rits ik mijn jas tot
boven dicht; van een beetje wind of regen smelt een mens immers niet!
Van Zeeroute naar natuurgebied Terwijl ik met mijn handen diep in mijn zakken, via het Yourcenarpad in
De Zwinduinen en -polders, achter mijn gids aanloop kijk ik uit over een
gebied waar honderden jaren geleden de zeilschepen naar de haven van
Brugge voeren. Tegenwoordig herbergt de voormalige Zwinmonding,
een grote verscheidenheid aan vegetatie en vogels. Halverwege het pad
krijgen Guido en ik een prachtig zicht op de Noordzee en zien we aan
de andere kant honderden lijsterachtigen foerageren op de rijpe bessen
van de duindoorn. Wist je dat tijdens de zomer het duindoornstruweel
een El Dorado is voor zangvogels? Nergens kun je in België meer nach-
tegalen horen dan hier.
ZwingeulAan het uitkijkplatform krijgen we ook een mooi uitzicht op het ach-
terland en de wirwar van, al dan niet, ondergelopen eilandjes in de
Zwinvlakte. De getijden zijn essentieel voor de vegetatie op de schor-
ren en slikken. Op de Nederlands - Belgische grens bevindt zich de
huidige Zwinmonding, een bres over een lengte van 250 meter. Bij
vloed stroomt het Noordzeewater zo de Zwingeul binnen Vervolgens
stroomt het water verder via een krekenstelsel. De priemende regen
draagt bij aan het vervreemdende effect van het landschap; ik waan
me in een andere tijd. Onwaarschijnlijk dat we op 2 kilometer van
een bruisende mondaine stad zitten, stilte en rust overheersen hier.
Vanwege het hoge zoutgehalte op de slikken zijn er slechts enkele, zeer
specifieke plantensoorten die hier gedijen. Zeekraal is hiervan de be-
kendste. De schorren, die slechts sporadisch overstromen bieden thuis
aan een rijkere flora met onder andere lamsoor, ook wel bekend als de
‘zwinneblomme’. In de zomer zorgen deze bloeiende plantjes ervoor
dat de Zwinvlakte één groot uitgestrekt paars tapijt vormt.
De Zwinduinen en -poldersDe Zwinduinen en -polders liggen ten westen van de Zwinvlakte en zijn
De unieke elementen van de Zwinstreek verenigd.
8
zowel botanisch als ornithologisch een buiten-
gewoon stukje natuur. Dit duingebied vormt
een natuurlijke overgang dat op unieke wijze
zee, strand en polder verenigt. Landinwaarts
gaan de duinen over in een struweel en vind je
een aangeplant bos terwijl het zuidelijke deel
van dit natuurreservaat bestaat uit een gro-
te fossiele strandvlakte. De overgang van zee,
strand, (aangeplant) bos en polders zorgt voor
de unieke flora en fauna. Bij het voortzetten van
onze tocht worden we plotseling opgeschrikt
door een overvliegende reiger, zij leven in ko-
lonie in het opgeschoten bos, gekend onder de
naam Tobruk. De plassen en poelen in het ge-
bied herbergen o.a. de Europees beschermde
kamsalamanders en een deel van een van de de
weinige kolonies boomkikkers in België. Je kunt
deze bijzondere diertjes horen roepen op, bij
voorkeur, warme lenteavonden. Deze prachtige,
uitermate zeldzame diersoort is hét bewijs van
de grote ecologische waarde van de Zwinstreek.
Van Siberië naar Het ZwinOnze gids beschikt over een feilloos gehoor
en scherp zicht. Zo nu en dan drukt hij mij zijn
verrekijker in mijn handen en wijst mij in de
richting van een paar wulpen, een koppel berg-
eenden of een groep smienten, herkenbaar
aan hun gele kuif. De bergeenden gebruiken
hun snavel als een soort zeef om het slik te
filteren waarna ze de achterblijvende ‘wadslak-
jes’ opeten. Vanaf het vroege voorjaar strijken
onder andere de bergeend, kluut en scholek-
ster in de regio neer om te broeden. De voor
Het Zwin zo typerende schorren en slikken
bieden een unieke biotoop die ideaal is voor
deze broedvogels. Ook als doortrek- en over-
winteringsgebied is Het Zwin bijzonder inte-
ressant. Zilverplevieren en Rosse grutto’s zijn
slechts een paar voorbeelden van de soorten
vogels die hun broedgebied in het verre Sibe-
rië hebben, maar naar West- Vlaanderen rei-
zen om te overwinteren alvorens ze hun tocht
voortzetten naar Afrika.
Getuige van de Ganzentrekin de ZWINSTREEK Via het dijkennetwerk, dat door het eeuwen-
oude achterland van de Zwinstreek kronkelt,
komen we aan in Damme dat op ongeveer 12
kilometer van Knokke ligt. We zijn hier om
ongetwijfeld één van de meest spectaculaire
bezienswaardigheden op ornithologisch vlak
te bekijken; de ganzentrek.
De Damse stadswallen zijn, dankzij deskundig
beheer, een pareltje op het vlak van natuurhis-
torie en een prachtige plek om te wandelen.
Er is een grote variatie aan biotopen te vin-
den en de plek biedt een veilig onderkomen
aan tal van planten- en diersoorten. Bovendien
zijn de Damse wallen een uitstekende plek om
ganzen te observeren. In Vlaanderen zijn wil-
de ganzen integraal beschermd. Dit verklaart
waarom iedere winter tussen de 50.000 en
60.000 ganzen hun weg vinden van Spitsbergen
en de Siberische toendra’s naar de weidegebie-
den tussen Het Zwin, Damme en Klemskerke.
We turen vanuit de schuilhut opnieuw door de
verrekijker die Guido ons doorgeeft terwijl hij
ons ondertussen de bijzonderheden van de kol-
gans en het verschil tussen de brandgans, de klei-
ne rietgans en de grauwe gans uitlegt. Wanneer
een troep smienten verschrikt opvliegt, grijpt hij
zelf de verrekijker en speurt naar een roofvogel
die hoogstwaarschijnlijk in de buurt is.
Zeldzame soorten Vrijwel alle Europese ganzensoorten kunnen
in dit deel van West Vlaanderen waargenomen
worden. We luisteren enigszins verbaasd naar
de woorden van Guido, die ons de soorten
opsomt. Het is moeilijk voor te stellen dat die
scharrelende ganzen voor onze neus, hun broed-
gebieden hebben op hetzij de rotsen van Spits-
bergen, hetzij in de uitgestrekte toendra’s van
Noord-Rusland en Siberië. Deze grote groepen
overwinterende wilde ganzen zorgen ’s winters
voor schitterende taferelen. De indrukwekkende
V-formaties van de overvliegende wilde ganzen
zijn een lust voor het oog voor zowel een door-
gewinterde vogelkenner als een toevallige passant.
Klein stukje Vlaams landDe Zwinstreek mag met recht een uniek en
grensoverschrijdend landschap genoemd wor-
den, met vele gezichten bovendien. Of je nu in
de zomer of in de winter komt, elk jaargetijde
weet haar eigen stempel te drukken op het
landschap. De prachtige kleuren, de variatie aan
dier- en vogelsoorten zorgen dat Het Zwinge-
bied een boeiende plek is waar het hele jaar
rond nieuwe dingen te ontdekken zijn.
Kleyne VlakteAan het einde van de middag, wanneer ik
richting huis rijd, stop ik nog even bij de Kley-
ne Vlakte, het meest zuidelijk deel van De
Zwinduinen en -polders. Hier gaan de duinen
over in de polders. Ik stap uit en voel de regen
in mijn gezicht. Een Schotse Hooglander komt
langzaam naar me toe gestapt. Ik staar naar een
groepje bergeenden even verderop dat zich van
het slechte weer niets aan lijkt te trekken. Ter-
wijl ik naar de vogels kijk denk ik aan de vele
kilometers die deze dieren hebben afgelegd. Van
heinde en verre komen ze naar dit kleine stukje
Vlaamse land. Ooit zijn ze hier terechtgekomen
en generaties lang zijn ze blijven terug keren. Dit
moet een bijzonder stukje land zijn.
Een bijzondere invalshoek tijdens onze rondleiding is de reeks ontmoetingen die Guido
Burggraeve had met Marguerite Yourcenar (1903-1987). Deze Amerikaans/ Belgisch/ Franse
‘grande dame’ uit de literatuur (zij werd in 1980 als eerste vrouw ooit, lid van de Académie
Française) bracht als kind haar vakanties door in West-Vlaanderen en is de typerende Vlaamse
vergezichten nooit vergeten. Volgens eigen zeggen keek zij graag naar de wereld door een Vlaam-
se bril. Over Het Zwin zei ze het volgende: Hoewel ik Française ben en de Franse taal mij van
kindsbeen af vertrouwd is en het instrument van mijn schrijverschap is, kan ik mij mezelf niet
voorstellen zonder Vlaanderen, zonder de streek waar ik voor het eerst in mijn bestaan werd ge-
confronteerd met de zuiverheid en de kracht van de grote dingen: het water, de lucht en de aarde.
Naar het schijnt was Yourcenar in het bijzonder gecharmeerd door de Krinkeldijk, die parallel ligt
aan de Damse Vaart tussen Hoeke en Oostkerke. Ze was er stellig van overtuigd dat Zénon,
het hoofdpersonage uit haar boek ‘Hermetisch Zwart’, deze weg had genomen in zijn vlucht van
Brugge naar de zee.
‘Het hermetisch zwart’ (fr : L’Oeuvre au noir)
Marguerite Yourcenar, 1968
9
natuur in het Zwinboven de stromende geul
duiken de meeuwen,tegen blauwe lucht
nestelen ooievaars zichop het hoogste niveau
-JB-
Die wunderschöne Natur von Het Zwin
Das Naturschutzgebiet Het Zwin ist eine grenzüberscheitende
Zone mit vielen Gesichtern. Ob Sommer oder Winter, jede Jahreszeit prägt
die Landschaft auf ihre eigene Weise. Die prächtigen Farben und die Vielfalt
der Tier- und Vogelarten machen Het Zwin zu einem faszinierenden Ort,
wo man während des ganzen Jahres ständig Neues entdecken kann.
An der niederländisch-belgischen Grenze befindet sich die heutige
Mündung des Zwin, einem ehemaligen Meeresdurchbruch mit einer
Breite von 250 Metern. Wenn die Flut steigt, strömt das Wasser der
Nordsee in die Rinne des Zwin und fließt weiter in die Priele. Die Mün-
dung des Zwin ist die Heimat verschiedenster Pflanzen- und Vogelarten.
Wegen des hohen Salzgehaltes von Watt und Schlick gedeihen hier nur
ganz spezifische Pflanzenarten.
Die Zwindünen und -polder liegen westlich der Zwinebene und sind
sowohl aus botanischer, als auch aus vogelkundlicher Sicht ein außerge-
wöhnliches Stück Natur. Dieses Dünengebiet bildet einen natürlichen
Übergang, der auf einzigartige Weise das Meer, den Strand und den Pol-
der eint. Die Übergangszone von Meer, Strand, (aufgeforstetem) Wald
und Polder bildet die Voraussetzung für eine außergewöhnliche Flora
und Fauna. In diesem Teil von West-Flandern können fast alle in Europa
vorkommenden Gänsearten und viele andere Arten beobachtet werden.
www.zwin.be
10
Haren in de windUitwaaien aan de West (Zeeuws) Vlaamse kust
polders en dijkenwolkenluchten, zee en strand –
wuivend fluitenkruidnaast geschoren knotwilgen –op en top Zeeuws-Vlaanderen
-IdvE-
Raf
ke R
issee
uw
11
Grensgebied bewoners zijn voor verschillende redenen te benijden. Voor mij, vrouwelijke journalist
en inwoner van de Nederlandse zijde van Het Zwin, is één daarvan ongetwijfeld de mogelijkheid om
op zondagochtend verse croissants te gaan halen bij de Belgische bakker in Knokke. Eenmaal een
zakje met de warme lekkernijen in de hand, besluit ik om naar Cadzand-Bad terug te lopen langs het
nieuwe grensoverschrijdende wandelnetwerk Zwin. Dit is voor toeristen, nieuwsgierig naar de regio,
een uitgelezen manier om de streek beter te leren kennen.
Ik begin mijn wandeltocht op de zeedijk, met
de Noordzee aan mijn linkerzijde. Vanuit een
bruisend centrum en een chique boulevard
met in de zomer overvolle terrassen, laat ik
mijn voeten het mooi aangelegde wandelpad
volgen. Als ik de hoogbouw achter me laat, be-
gin ik de natuur te ruiken en te voelen, en ver-
geet ik in een mum van tijd de hectiek van de
stad. Ik wandel naar de Haas van Flanagan, een
kunstwerk van indrukwekkend formaat dat de
gastvrijheid uitbeeldt die zo typerend is voor
de streek en Knokke-Heist in het bijzonder.
Ik heb geluk. Hoewel het koud is, laat de zon
zich toch even zien en heb ik een prachtig uit-
zicht over het schorren- en slikkengebied van
de Zwinvlakte vanaf het uitkijkplatform naast
‘de Haas’. Enkele overdrijvende wolken geven
het gebied meteen een andere kleur en ook
de structuur lijkt zich voor mijn ogen te trans-
formeren. Met de wind in mijn rug loop ik een
stukje terug en sla dan links af over een schel-
penpad richting het ZWIN natuurcentrum.
Op de Kleyne Vlakte rechts van mij, grazen de
Schotse Hooglanders tussen de wulpen, smien-
ten en bergeenden in. De vogels lijken zich ab-
soluut niet te storen aan de aanwezigheid van
deze majestueuze runderen. Informatie over
deze indrukwekkende dieren is te vinden op
de infoborden die bij de weide zijn geplaatst.
Aan mijn linkerzijde bevindt zich het bezoe-
kerscentrum van het ZWIN natuurcentrum
met o.a. een natuureducatieve tentoonstelling,
waar de voor Het Zwin zo typische broed- en
trekvogels, nader worden toegelicht. Over de
nieuwbouw van het bezoekerscentrum en de
veranderingen in het ZWIN natuurcentrum
kun je verderop in dit magazine lezen.
Ik wandel verder en sla even later links de
Internationale Dijk op. Af en toe word ik
voorbijgestoken door fietsers of hardlopers.
Rondom mij hoor ik Frans, Engels, Duits en
Nederlands spreken en ik bedenk me dat deze
Internationale dijk haar naam niet heeft gesto-
len. In de loop van de tijd hebben de toeristen
de weg naar Het Zwin weten te vinden, zoveel
is duidelijk!
Na ongeveer drie kilometer kom ik aan bij
een grondwaterpeiler net naast het restaurant
‘de Witte Koksmuts’. Het peil van het grond-
water is erg belangrijk voor de flora en fauna
in deze zone. Een hoge stand van het water
is van levensbelang voor de diverse weide-
vogels. Dankzij hun lange snavels kunnen ze
beter door de weke bodem dringen op zoek
naar voedsel en bovendien voelen eenden en
andere watervogels zich het beste in gebie-
den waar graslanden en waterplassen elkaar
afwisselen. Ik loop nog een kleine 200 meter
verder en beklim vervolgens de dijk naar de
uitkijkpost waar ik wederom een fenomenaal
zicht heb op de Zwingeul die een natuurlijke
scheiding vormt tussen het Nederlandse en
Belgische deel van Het Zwin. Ondertussen
word ik vanuit de lucht vergezeld door een
meeuw, visdiefjes en bergeenden. Ik draai me
om en kijk uit over de Verschepolder, die samen
met onder meer Het Zwin, de Willem-Leo-
poldpolder en de Wallen van Retranchement
een aaneengesloten natuurgebied vormt aan
de rand van het ‘Eiland van Cadzand’. Deze
polder is een belangrijk voortplantingsgebied
voor de boomkikker. Retranchement, de naam
doet misschien anders vermoeden, maar ik ben
inmiddels de grens overgestoken en bevind me
weer op Nederlandse bodem. Handig om te
weten is dat je via het Vlaamse wandelnetwerk
‘Zwin’ zonder problemen kan overstappen
op het wandelnetwerk ‘West-Zeeuws-Vlaan-
deren’. Ik kies ervoor om het wandeltraject
langs de kust verder te zetten in de richting
van Cadzand-Bad maar de fervente wandelaar
kan verder de Verschepolder intrekken en de
richting van de dorpskern van Retranchement
volgen of het pittoreske gehucht Terhofstede.
Ik ben nu ten oosten van de Zwingeul. Vanaf
het schelpenpad heb ik een prachtig uitzicht op
de plek waar de Westerschelde en de Noord-
zee in elkaar overgaan. Ik kies ervoor om de
laatste kilometers over het strand verder te
zetten, en loop de dijk af richting de strand-
geul, die ’s zomers bij laagwater gemakkelijk
“Voor een complete natuur-beleving vanuit Belgisch en Nederlands perspectief is hetgrensoverschrijdende wan-del en fietsnetwerk een must voor iedere recreant.”
12
te doorwaden is. Eenmaal hier heb ik weinig
oog meer voor de natuurpracht om mij heen,
ik concentreer me vanaf nu op het zand. Dit is
namelijk dé plek om haaientanden te vinden.
Een halfuurtje later zit ik met een warme cho-
colademelk op een terrasje in Cadzand-Bad,
de badplaats waar wellness en vitaliteit hoog
op de agenda staan. Hier kan ik even heerlijk
bijkomen, en geniet ik van de heilzame zee-
wind, die me fris om de oren suist. Op korte
tijd heb ik het mooiste wat er op het vlak van
natuur te bieden is, gezien. Voor een complete
natuurbeleving vanuit Belgisch en Nederlands
perspectief is het grensoverschrijdende wan-
delnetwerk een must voor iedere recreant.
PraktischHet wandelnetwerk ‘Zwin’ verbindt ruim 50
kilometer aan wandelpaden die kriskras door
het landschap lopen. Bovendien sluit het net-
werk naadloos aan op het wandelnetwerk op
Nederlands grondgebied. Er wordt niet alleen
gebruik gemaakt van bestaande wegen, maar
ook van nieuw aangelegde paden die groten-
deels onverhard zijn. Je wandelt over dijken,
strand en duinen, langs akkerranden en wui-
vende rietkragen. Ook kun je over de zoge-
naamde boerenlandpaden de streek verken-
nen waarbij je de uitgestrekte akkerlanden
doorkruist. De afstand bepaal je zelf. Van korte
ommetjes tot een meerdaagse tocht, met het
wandelroutenetwerk kan iedereen uit de voe-
ten! Overnachten doe je in een B&B of op een
(mini-) camping.
Het systeem van het wandelnetwerk is ver-
gelijkbaar met het fietsknooppunten systeem.
De paden en wegen zijn zorgvuldig geselec-
teerd op basis van landschap en diversiteit aan
verharde en onverharde paden of de aanwe-
zigheid van voorzieningen en bezienswaardig-
heden onderweg. De plaatsen waar de paden
en wegen elkaar kruisen zijn knooppunten. Elk
knooppunt heeft een nummer. Zo bepaal je
zelf eenvoudig je eigen route. De aanduidin-
gen op de palen onderweg doen de rest. Het
maakt niet uit of je links- of rechtsom wandelt.
Het netwerk is langs twee kanten bewegwij-
zerd.
Van het wandelnetwerk is een handige kaart
beschikbaar op scheurvrij en waterbestendig
papier. Op de kaartzijde vindt de wandelaar alle
paden en knooppuntnummers terug. De ach-
terzijde van de kaart biedt
dan weer een overzicht van
de belangrijkste beziens-
waardigheden op en rond
het netwerk. De wandelnet-
werkkaart kost € 6,00 en is
onder andere te verkrijgen
bij de toeristische diensten,
Westtoer, het ZWIN na-
tuurcentrum en in diverse
VVV-kantoren in Nederland.
BrillenpadSpeciaal voor kinderen zijn er twee initiatieven in het leven geroepen die op een stimulerende en
speelse manier de natuur in de Zwinregio onder de aandacht brengen. Wat dacht je van het Brillen-
pad? Het uitgangspunt van de wandeling is de ‘bril van de gebiedsbeheerder’ en er wordt ingezoomd
op de voor het gebied zo typische flora en fauna. Natuurlijk hoort er een stukje natuureducatie bij en
wordt er stilgestaan bij het ontstaan van de polders en slikken- en schorrengebied. Ook de Schotse
Hooglanders en schaapskuddes die zijn ingezet om het gras kort
te houden en het struikgewas in toom, komen uitgebreid aan bod.
Bij ‘de Zeemeeuw’ in Cadzand-Bad wordt in het kader van het
Europese project ‘Recreatie en Ecotoerisme’ in de Zwinstreek,
een infopunt ingericht met een schelpenzoekbak, zoekkaarten
e.d. Terwijl het voor ouders aangenaam vertoeven is op het ter-
ras van het strandpaviljoen kunnen de kinderen schelpen en haai-
entanden zoeken en met de zoekkaarten hun vondsten op naam
brengen.
www.zeemeeuw.com
13
Schoenen uit!Een andere bijzondere manier om Het Zwin te ontdekken is op…blote
voeten. Met je tenen door de glibberige grond terwijl het slik om je
enkels spat! Lekker struinen met een gids door natte, droge, harde
en zachte gronden waar je voeten nieuwe sporen blijven zoeken. Vui-
le voeten voor een opwindende natuurbeleving. bij een bezoekje aan
het ZWIN natuurcentrum hoor je er alles over.
Voor wie?
Kinderen van 6 t/m 8 jaar.
Prijs: € 6,00. Meer informatie bij het ZWIN natuurcentrum
Meetkerkse MoerenDe Meetkerkse Moeren bestaan uit vochtige
wei- en hooilanden. In de middeleeuwen werd
er door de bevolking turf gewonnen waardoor
er een uitgestrekt moeras ontstond dat in la-
tere tijden weer werd drooggelegd. Enige ja-
ren geleden werd het gebied door de Vlaamse
overheid ingericht als natuurgebied.
De lange wandelroute door de Meetkerkse
Moeren is 15 kilometer, maar de route kan
ook voor de helft ingekort worden. De tocht
wordt getypeerd door de vele dreven, enkele
mooie hoeves, kapelletjes en een molen.
De wandelbrochure voor de Meetkerkse
Moeren is voor € 2,00 te koop bij de plaat-
selijke toeristische diensten en bij Westtoer.
Ze is ook online te bestellen: www.westtoer.be
Den Wind in den Haaren spüren
Entdecken Sie das grenzüberschrei-
tende Wanderwegenetz
Für Naturliebhaber, die Het Zwin aus
sowohl belgischer, als auch niederländischer
Perspektive entdecken möchten, ist das gren-
züberschreitende Wander- und Fahrradwe-
genetz ein ganz besonderes Erlebnis.
Het Zwin lädt mit mehr als 50 km Wander-
wegen zum Wandern und Entdecken ein. Die
Wanderwege von Het Zwin sind zudem an
das niederländische Wanderwegenetz ange-
schlossen. Neben den bereits bestehenden
Wegen wurden auch viele neue, meist un-
befestigte Pfade, angelegt. Die Wanderungen
führen über Deiche, Strand und Dünen, ent-
lang wehender Schilfränder und Ackerflächen.
Auf sogenannten Bauernlandpfaden, die durch
die ausgedehnten Äcker führen, kann man die
agrarische Seite der Region erkunden. Die
Strecke bestimmen Sie selbst. Die Stellen,
an denen die Pfade und Wege sich kreuzen,
sind Knotenpunkte. Jeder Knotenpunkt ist
nummeriert. Somit können Sie ganz einfach
Ihre individuelle Wanderung planen. Unter-
wegs weisen Ihnen Markierungspfähle den
Weg. Egal von welcher Seite man die Strecke
bewandert, das Netz ist in beide Richtungen
markiert.
Neu ist die praktische, reiß- und wetterfeste
Wanderkarte. Auf der einen Seite findet der
Wanderer alle Pfade und Knotenpunkt-Num-
mern, die andere Seite enthält eine Übersicht
aller wichtiger Sehenswürdigkeiten.
Die Wanderkarte kostet € 6,00 und ist un-
ter anderem bei den Tourist-Shops, Westtoer,
dem ZWIN Naturzentrum und diversen
VVV-Fremdenverkehrsbüros erhältlich.
voorbij horizonstaren in verre verten –
water dat verbindt-IdvE-
14
Kijken, luisteren en wachten…
Twee natuurfotografen, mannen gepassioneerd door hun vak. Eén uit Vlaanderen, de ander uit Nederland. Vandaag
ontmoeten ze elkaar voor het eerst. Op een mooi plekje precies op de grens, midden in Het Zwin. Er ontstaat een
boeiend gesprek. Over natuur in Het Zwin, Afrika en India. Over kijken met andere ogen, door de zoeker, en blijven
zitten tot er iets gebeurt, zelfs al duurt het twee uur…
Louis Drent en Misjel Decleer maakten wel
duizenden foto’s in en rond Het Zwin. Zij zijn
het die Het Zwin op de kaart zetten en met
hun foto’s mensen aanzetten toch ook met
eigen ogen deze unieke biotoop te aanschou-
wen. Misjel gaf veertig jaar geleden al rondlei-
dingen door het gebied en woonde er vervol-
gens vijftien jaar in een bunker. Je zou kunnen
zeggen dat hij vergroeid is met de natuur. Hij
kent ieder vogeltje en waterdiertje en weet
nauwkeurig te vertellen over de ontwikkeling
die Het Zwin sinds die tijd heeft doorgemaakt.
Leren kijkenWe hebben geluk. Het is de eerste zonni-
ge dag in maart als we naar Louis’ favoriete
plekje lopen. Een idyllisch stukje natuur vlak-
bij het parkeerterrein van het bezoekerscen-
trum bij Cadzand. De lage zon versterkt de
sereniteit die hier in het zeer prille voorjaar
heerst. Toeristen zijn er nog weinig: ‘Hier
neem ik mijn cursisten vaak mee naartoe
voor fotoworkshops. Dit vind ik echt een top
plek. Eigenlijk leer ik mensen kijken, want als er
voor je neus een vos oversteekt, maar je ziet
het niet, dan mis je een mooi moment. Kijken en
luisteren, dat is de essentie van natuurfo-
tografie. En als je eenmaal die mooie vogel
voor je camera hebt, dan moet je wach-
ten, wachten tot het iets doet. Tot het dat
visje uit het water pakt, dan krijg je die ene
mooie foto die je thuis aan iedereen laat
zien en met trots in je fotoboek plakt.’
De Zwinstreek door de ogen van een fotograaf
15
Mensen op wolkjesHet plekje waar Louis ons mee naartoe neemt,
valt ook bij Misjel in de smaak. Het heeft iets
weg van de Savanne in Afrika. Enkele bomen
groeien scheef of zijn omgevallen, waardoor
er een mooie schakering van vormen ontstaat.
Er is een waterplas, struikgewas, gras en duin.
Vogels fluiten… Misjel: ‘Het eerste licht is vaak
het mooist. Niet de zonsopgang zelf, maar het
ochtendlicht. Als er dan een lage nevel over
het land ligt, lijkt het net alsof de mensen op
wolkjes lopen, zeer mooi vind ik dat. Mensen
zeggen soms dat je geluk moet hebben voor
een mooie foto, maar geluk heb je vaak zelf
in de hand. Die vos of boomkikker zie je mis-
schien niet de eerste keer dat je ergens komt,
maar wel als je blijft komen. Gegarandeerd dat
je dan mooie dingen ziet. Ik slaap nog regelma-
tig in Het Zwin, dan zet ik mijn busje neer op
de dijk en sta ik op bij het eerste licht, vaak zie
ik dan die vosjes heel rustig lopen, een machtig
mooi gezicht. Het is mijn favoriete plekje.
Als jonge gast zat ik er soms uren achtereen.
Met de kijker naast me ging ik er breien, leder
bewerken tot sandalen en lezen. Soms kwam
van al dat gedoe niets terecht omdat ik een
visarend voor mijn neus zag duiken naar voed-
sel en met een grote harder, een bot of een
zeebaars weer aan de oppervlakte verscheen.
Of ik zag hoe een aalscholver in een gevecht
verwikkeld was met een glibberige paling. Dat
alles zag ik van op mijn luie bank. Oren spitsen,
ogen open en het gebeurt. Een ander, en iet-
wat intiemer plaatsje waar ik vaak kwam was
een open plaats in de duinbosjes. De conser-
vator hield er zijn bijenkasten en liet me wel
eens proeven van zijn honing, maar de essen-
tie was er de poel. Er verbleven onder andere
kamsalamanders die ik af en toe zag wanneer
ze naar zuurstof kwamen happen. Vandaag is
de poel hersteld en is het bos open gemaakt,
waardoor bloemen de openheid kleuren en de
boomkikkers weer worden gehoord.’
Reizen in spijkerjasBeide fotografen zijn fervent reiziger naar
verre oorden, maar voelen zich thuis in
Het Zwin. Louis neemt groepen mee naar
De Zwinstreek door de ogen van een fotograaf
16
Kenia en Tanzania voor wildlifefotografie en Misjel reist regelmatig
af naar India, ook voor natuurfotografie. Het spijkerjasje van Lou-
is is veelzeggend. Het is letterlijk volgenaaid met Afrikaanse stik-
sels en emblemen van olifanten. Lachend: ‘Ik heb er vijf van. Toen ik
eens in Italië was bood iemand mij vijfhonderd euro voor dit jasje.’
Groene boomkikkerDe wereld kent veel mooie plekken, maar Het Zwin maakt bij beide
fotografen iets los. Misjel: ‘De mooiste natuur die ik heb gezien, is aan-
gelegd door mensen. Natuur kun je namelijk prima creëren. Zo ook
hier in Het Zwin. Als het natuurlijk evenwicht eenmaal is hersteld, laten
zelfs de meest zeldzame soorten zich weer zien. Een voorbeeld daarvan
is de boomkikker: kleine groene exotische verschijningen die de zon
koesteren en hier zowat het noordelijke areaal van hun verspreiding
bereiken. Wanneer je erg goed kijkt, kun je ze soms tijdens de dag zien
zitten genieten van een zonnebad op een braamblad. Tegen de scheme-
ring springen ze dan naar beneden tot op de oeverzomen van de vijver
waar ze hun kwaakblaas oppompen en de hele omgeving doen halmen
van hun concerten.’
Louis vult aan: ‘Wat ik zo mooi vind in Het Zwin, zijn de structuren die
zichtbaar worden in de schorren als het water is teruggetrokken. Dan
zie je de verschillende kleuren en lagen in het zand, met de schittering
van de zon die het zo mooi verlicht. Ik werk vaak met lange telelenzen
omdat je dan de structuren en landschappen in elkaar drukt, dat vind ik
heel gaaf. Het blijft mij keer op keer boeien.’
Fotografie als ontspanningVanaf ons stukje ‘Afrika in Het Zwin’ lopen we verder tot boven op
de dijk. Daar hebben we een prachtig uitzicht op de Zwingeul. Precies
bij de grenspaal staan we stil en kijken we uit over het landschap. ‘Na-
tuur was voor ons als het eten van een boterham’, zegt Misjel over
zijn jeugd. ‘Dat hoefde je niet uit te leggen. Het was onderdeel van
je leven.’ Bij Louis is de natuur vooral de laatste tien jaar gaan leven:
‘Vroeger werkte ik als reclamefotograaf en was ik altijd druk. Tijd voor
natuur was er niet bij. Ik moest altijd opdrachten scoren en bezig blij-
ven. Ik ben nog steeds een druk mannetje hoor, dus de natuur heeft
mij in die zin geen ander mens gemaakt. Maar ik ontspan wel in de
natuur, net als veel mensen. Ik heb bijvoorbeeld een cursist die vijf-
honderd kilometer rijdt om bij mij workshops te volgen. Ze heeft een
heel druk beroep en die fotografieweekenden zijn haar ontspanning.’
Bij de grenspaal mogen de heren op de foto. ‘Gek dat ik je hier nooit eerder
heb ontmoet’, zegt Misjel. Louis slaat een arm om Misjels schouder en ze
lachen. Terwijl de heren hun positie innemen krijgt de schrijver nog wat
aanwijzingen voor de compositie. Het is misschien een cliché: de drukke
Hollander en de bescheiden Vlaming, maar een mooi moment is het wel.
Automatische standOp de terugweg raken de fotografen verwikkeld in een technisch ge-
sprek over hun vak. Allebei hebben ze een eigen visie op hoe je men-
sen leert fotograferen en welke camerastanden hiervoor het beste
zijn. Over één ding zijn ze het echter roerend eens: die automatische
functie moet van de camera af, want daarmee leer je nagenoeg niets!
Misjel Decleer: www.kustfotografie.com
Louis Drent: www.fotolouisdrent.nl
17
Durch die Augen eines Fotografen
Louis Drent und Misjel Decleer machten tausende Fotos in der
Umgebung von Het Zwin. Sie portraitieren und promoten Het Zwin
und regen mit ihren Fotos dazu an, dieses einzigartige Biotop einmal mit
eigenen Augen zu sehen.
„Sehen und hören, das ist die Essenz der Naturfotografie“, sagt Louis
Drent. „Wenn man einen besonderen Vogel vor der Linse hat, muss
man warten, bis etwas Besonderes passiert. Bis er beispielsweise einen
Fisch aus dem Wasser fischt. So entsteht eine Aufnahme, auf die man
stolz sein kann.”
Misjel: „Das erste Licht ist oft das schönste. Man sagt auch, dass
man für eine gute Aufnahme Glück haben muss, aber man kann dem
Glück auch auf die Sprünge helfen. Einen Fuchs oder Laubfrosch
sieht man vielleicht nicht beim ersten Besuch, aber wenn man im-
mer wieder zurückkehrt, entdeckt man auch die verborgenen Dinge.”
Es gibt viele schöne Orte auf der Welt. Het Zwin berührt die bei-
den Fotografen jedoch ganz besonders. Misjel: „Die schönste Na-
tur die ich kenne, wurde von Menschenhand geschaffen. Man kann
Natur nämlich kreieren -wie hier in Het Zwin. Wenn das natürliche
Gleichgewicht wiederhergestellt ist, kehren auch ganz seltene Ar-
ten wieder zurück.” Louis ergänzt: „Was mir an Het Zwin so gefällt,
sind die Strukturen, die im Watt und Schlick sichtbar werden, wenn
sich das Wasser zurückgezogen hat. Dann sieht man die verschiede-
nen Sand- und Farbschichten, welche von der Sonne wunderbar be-
leuchtet werden. Ich arbeite oft mit Teleobjektiven, weil damit die
Strukturen und Landschaften ineinanderfließen, das finde ich beson-
ders ästhetisch. Dieser Anblick fesselt mich jedes Mal aufs Neue.“
Misjel Decleer: www.kustfotografie.com
Louis Drent: www.fotolouisdrent.nl
sporen op het strandabstracte beelden – een spel
van water, wind en zand-JB-
1cm = X km
PARELS UIT DE ZWINSTREEK KENMERKENDE PLANTEN & DIEREN
PICTOGRAMMEN
BRUGGE
SLUIS
OOSTBURG
NOORDZEE
BO
UD
EW
IJNK
AN
AA
L
LEOPO
LDK
ANAAL
LEOPOLDKANAAL
DAMSE VAART
SCHIPDONKKANAAL
WESTERSCHELDE
AARDENBURG
BRESKENS
DRAAIBRUG
SINT-LAUREINS
MIDDELBURG
EEKLO
ADEGEMSIJSELE
LAPSCHEURE
MOERKERKE
DEN HOORN
RIJCKEVELDE
KOOLKERKE
RAMSKAPELLEWESTKAPELLE
HOEKE
LEMBEKE
SINT-MARGRIETE
HOOFDPLAAT
NIEUWVLIET
WATERLAND-OUDEMAN
WATERVLIET
SINT-JAN-IN-EREMO
BENTILLE
ASSENEDE
MALDEGEM
CADZANDGROEDE
PASSAGEULELINIE
CA
NT
ELM
OLI
NIE
HEIST
DUDZELE
MEETKERKE
LISSEWEGE
ZWANKENDAMME
DAMME
IJZENDIJKE
KNOKKE
ZWIN
ZEEBRUGGE
Aardenburg: Gemeentelijk Archeologisch Museum
Breskens: Visserijmuseum
Damme: Huyze de Grote Sterre met bezoekerscentrum Damme en de Zwinstreek en Uilenspiegelmuseum, Museum Sint-Janshospitaal
Dudzele: Heemkundig museum De Groene Tente
Groede: Het Vlaemsche Erfgoed
Heist: Sincfala, Museum van de Zwinstreek
IJzendijke: Museum voor de Staats-Spaanse Linies
Knokke: Zwin Natuurcentrum
Lissewege: Bezoekerscentrum De Oude Pastorie
Middelburg: Bezoekerscentrum Middelburg
Maldegem: Stoomcentrum*
Oostburg: Oorlogsmuseum Swithback
Ramskapelle: For Freedom Museum
Retranchement: Het Zwincentrum
Sluis: Oudheidkundige verzameling Belfort
*Net buiten de zwinstreek
Lamsoor
Zeekraal
Wilde Marjolein
Kruisdistel
Knotbomen
Dubbelkelk
Kleine Zilverreiger
Boomkikker
Kolganzen
Grutto
Kamsalamander
Harder
Dwergstern
Zeehond
Levende stenen
Kokmeeuwen
Visdief
Steenuil
Vleermuis
Haaientand
Natuurgebieden
Vogelkijkpunten
Pittoreske dorpskern
Thematische � etsroute
Thematische wandelroute
Grenspaal
Forten en andereoverblijfselen van deStaats-Spaanse linies
Educatieve grondwatermeter
Verdedigingswerken van de1e en 2e Wereldoorlog
DRAAIBRUG
BO
UD
EW
IJNK
AN
AA
L
DUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELE
NIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIET GROEDE
LISSEWEGELISSEWEGE
ZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMME
HEISTHEISTHEISTHEISTHEIST
OOSTBURGOOSTBURG
LEOPO
LDK
ANAAL
RAMSKAPELLERAMSKAPELLE
BRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENS
DAMME
MALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEM
MIDDELBURGMIDDELBURGMIDDELBURG
DEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORN
ZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWIN
SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS
DRAAIBRUG
IJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKE
CadzandCadzand
ZWANKENDAMMEZWANKENDAMME
HOOFDPLAAT
LISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGE
SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS
DAMME
CADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZAND
SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS
LISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGE
Sint-Kruis
OostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerke
VivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelle
ZuidzandeZuidzandeZuidzande
Sint-Anna Ter MuidenSint-Anna Ter MuidenSint-Anna Ter Muiden
Eede
Schoondijke
Biervliet
Ter DoestTer DoestTer DoestTer DoestTer DoestTer Doest
Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58
Het Zwin
Stadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van Damme
RijckeveldeRijckevelde
Platte kreekPlatte kreek
Sashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en Vuurtorenweiden
Zwinduinen- en poldersZwinduinen- en polders
Kleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van Heist
Sint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-Pietersplas
Zeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en Fonteintjes
De BlikkenDe Blikken
PontebosPontebos
Zwinweide
ReepReep
PaulinaschorPaulinaschor
PlaskreekPlaskreekPlaskreek
Hoge PlatenHoge PlatenInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag Hoofdplaat
Cletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese Duintjes
Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder
Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder
Natuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van Erasmus
Wallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van Aardenburg
Wallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van Sluis
Verdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte Polder
Dijken Zeeuws-VlaanderenDijken Zeeuws-Vlaanderen
Aardenburgse HavenpolderAardenburgse Havenpolder
Baarzandsche KreekBaarzandsche KreekBaarzandsche KreekBaarzandsche Kreek
Baai van HeistBaai van Heist
Oud fort IsabellaOud fort IsabellaOud fort Isabella
Fort Sint-DonaasFort Sint-DonaasFort Sint-DonaasFort Sint-Donaas
Fort Sint-JobFort Sint-Job
Fort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort Lapin
Retranchement CadsandriaRetranchement CadsandriaRetranchement Cadsandria
Loofort
Fort Nassau, Fort BerchemFort Nassau, Fort BerchemFort Nassau, Fort Berchem
Scherpbier
Fort Sint-FrederikFort Sint-FrederikFort Sint-FrederikFort Sint-Frederik
Hans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans Vriezeschans
Stadsversterking
StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking
StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking
Fort van DammeFort van DammeFort van DammeFort van DammeFort van Damme
Fort van BeierenFort van BeierenFort van BeierenFort van Beieren
ElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschans
Stadsversterking
Krabbeschans
KruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschans
Stadsversterking
Stadsversterking
Cathalijneschans
Fort Nijevelt
Redoute melk en brokkenRedoute melk en brokkenRedoute melk en brokkenRedoute melk en brokken
Redoute kaas en brood
Redoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand Fort
Redoute van Michem
Redoute BekafRedoute BekafRedoute Bekaf
Fort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De Munte
Redoute
Redoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute Grotendorst
Jonkvrouwschans/Jufferschans
Fort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-Paulus
VogeltelpostVogeltelpostVogeltelpostVogeltelpost
ZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWIN
WaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkje
Turkije
Sint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-Donaaspolder
Groote GatGroote GatGroote GatGroote Gat
Redoute spek en brood
MEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKE
Meetkerkse MoerenMeetkerkse Moeren
MEETKERKEMEETKERKE
DRAAIBRUG
Loofort
CadzandCadzand
KNOKKEKNOKKE
Fort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-Paulus
Het ZwinHet Zwin
Zwinduinen- en poldersZwinduinen- en polders
ZwinweideZwinweideZwinweideZwinweideZwinweide
StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking
DAMMEDAMMEDAMMEDAMMEDAMMEDAMME
DAMME
Fort van Damme
Redoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van Michem
HOOFDPLAATHOOFDPLAAT
HOOFDPLAAT
PARELS UIT DE ZWINSTREEK
-
1cm = X km
PARELS UIT DE ZWINSTREEK KENMERKENDE PLANTEN & DIEREN
PICTOGRAMMEN
BRUGGE
SLUIS
OOSTBURG
NOORDZEE
BO
UD
EW
IJNK
AN
AA
L
LEOPO
LDK
ANAAL
LEOPOLDKANAAL
DAMSE VAART
SCHIPDONKKANAAL
WESTERSCHELDE
AARDENBURG
BRESKENS
DRAAIBRUG
SINT-LAUREINS
MIDDELBURG
EEKLO
ADEGEMSIJSELE
LAPSCHEURE
MOERKERKE
DEN HOORN
RIJCKEVELDE
KOOLKERKE
RAMSKAPELLEWESTKAPELLE
HOEKE
LEMBEKE
SINT-MARGRIETE
HOOFDPLAAT
NIEUWVLIET
WATERLAND-OUDEMAN
WATERVLIET
SINT-JAN-IN-EREMO
BENTILLE
ASSENEDE
MALDEGEM
CADZANDGROEDE
PASSAGEULELINIE
CA
NT
ELM
OLI
NIE
HEIST
DUDZELE
MEETKERKE
LISSEWEGE
ZWANKENDAMME
DAMME
IJZENDIJKE
KNOKKE
ZWIN
ZEEBRUGGE
Aardenburg: Gemeentelijk Archeologisch Museum
Breskens: Visserijmuseum
Damme: Huyze de Grote Sterre met bezoekerscentrum Damme en de Zwinstreek en Uilenspiegelmuseum, Museum Sint-Janshospitaal
Dudzele: Heemkundig museum De Groene Tente
Groede: Het Vlaemsche Erfgoed
Heist: Sincfala, Museum van de Zwinstreek
IJzendijke: Museum voor de Staats-Spaanse Linies
Knokke: Zwin Natuurcentrum
Lissewege: Bezoekerscentrum De Oude Pastorie
Middelburg: Bezoekerscentrum Middelburg
Maldegem: Stoomcentrum*
Oostburg: Oorlogsmuseum Swithback
Ramskapelle: For Freedom Museum
Retranchement: Het Zwincentrum
Sluis: Oudheidkundige verzameling Belfort
*Net buiten de zwinstreek
Lamsoor
Zeekraal
Wilde Marjolein
Kruisdistel
Knotbomen
Dubbelkelk
Kleine Zilverreiger
Boomkikker
Kolganzen
Grutto
Kamsalamander
Harder
Dwergstern
Zeehond
Levende stenen
Kokmeeuwen
Visdief
Steenuil
Vleermuis
Haaientand
Natuurgebieden
Vogelkijkpunten
Pittoreske dorpskern
Thematische � etsroute
Thematische wandelroute
Grenspaal
Forten en andereoverblijfselen van deStaats-Spaanse linies
Educatieve grondwatermeter
Verdedigingswerken van de1e en 2e Wereldoorlog
DRAAIBRUG
BO
UD
EW
IJNK
AN
AA
L
DUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELEDUDZELE
NIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIETNIEUWVLIET GROEDE
LISSEWEGELISSEWEGE
ZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMMEZWANKENDAMME
HEISTHEISTHEISTHEISTHEIST
OOSTBURGOOSTBURG
LEOPO
LDK
ANAAL
RAMSKAPELLERAMSKAPELLE
BRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENSBRESKENS
DAMME
MALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEMMALDEGEM
MIDDELBURGMIDDELBURGMIDDELBURG
DEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORNDEN HOORN
ZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWIN
SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS
DRAAIBRUG
IJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKEIJZENDIJKE
CadzandCadzand
ZWANKENDAMMEZWANKENDAMME
HOOFDPLAAT
LISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGE
SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS
DAMME
CADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZANDCADZAND
SLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUISSLUIS
LISSEWEGELISSEWEGELISSEWEGE
Sint-Kruis
OostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerkeOostkerke
VivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelleVivenkapelle
ZuidzandeZuidzandeZuidzande
Sint-Anna Ter MuidenSint-Anna Ter MuidenSint-Anna Ter Muiden
Eede
Schoondijke
Biervliet
Ter DoestTer DoestTer DoestTer DoestTer DoestTer Doest
Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58Park 58
Het Zwin
Stadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van DammeStadswallen van Damme
RijckeveldeRijckevelde
Platte kreekPlatte kreek
Sashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en VuurtorenweidenSashul en Vuurtorenweiden
Zwinduinen- en poldersZwinduinen- en polders
Kleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van HeistKleiputten van Heist
Sint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-PietersplasSint-Pietersplas
Zeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en FonteintjesZeebos en Fonteintjes
De BlikkenDe Blikken
PontebosPontebos
Zwinweide
ReepReep
PaulinaschorPaulinaschor
PlaskreekPlaskreekPlaskreek
Hoge PlatenHoge PlatenInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag HoofdplaatInlaag Hoofdplaat
Cletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese DuintjesCletemspolder en Groese Duintjes
Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse PolderWillem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder
Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder
Natuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van ErasmusNatuurgebied De Knokkert, Bos van Erasmus
Wallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van AardenburgWallen van Aardenburg
Wallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van SluisWallen van Sluis
Verdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte PolderVerdronken Zwarte Polder
Dijken Zeeuws-VlaanderenDijken Zeeuws-Vlaanderen
Aardenburgse HavenpolderAardenburgse Havenpolder
Baarzandsche KreekBaarzandsche KreekBaarzandsche KreekBaarzandsche Kreek
Baai van HeistBaai van Heist
Oud fort IsabellaOud fort IsabellaOud fort Isabella
Fort Sint-DonaasFort Sint-DonaasFort Sint-DonaasFort Sint-Donaas
Fort Sint-JobFort Sint-Job
Fort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort LapinFort Lapin
Retranchement CadsandriaRetranchement CadsandriaRetranchement Cadsandria
Loofort
Fort Nassau, Fort BerchemFort Nassau, Fort BerchemFort Nassau, Fort Berchem
Scherpbier
Fort Sint-FrederikFort Sint-FrederikFort Sint-FrederikFort Sint-Frederik
Hans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans VriezeschansHans Vriezeschans
Stadsversterking
StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking
StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking
Fort van DammeFort van DammeFort van DammeFort van DammeFort van Damme
Fort van BeierenFort van BeierenFort van BeierenFort van Beieren
ElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschansElderschans
Stadsversterking
Krabbeschans
KruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschansKruisdijkschans
Stadsversterking
Stadsversterking
Cathalijneschans
Fort Nijevelt
Redoute melk en brokkenRedoute melk en brokkenRedoute melk en brokkenRedoute melk en brokken
Redoute kaas en brood
Redoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand FortRedoute Verbrand Fort
Redoute van Michem
Redoute BekafRedoute BekafRedoute Bekaf
Fort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De MunteFort De Munte
Redoute
Redoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute GrotendorstRedoute Grotendorst
Jonkvrouwschans/Jufferschans
Fort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-Paulus
VogeltelpostVogeltelpostVogeltelpostVogeltelpost
ZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWINZWIN
WaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkjeWaterlandkerkje
Turkije
Sint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-DonaaspolderSint-Donaaspolder
Groote GatGroote GatGroote GatGroote Gat
Redoute spek en brood
MEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKEMEETKERKE
Meetkerkse MoerenMeetkerkse Moeren
MEETKERKEMEETKERKE
DRAAIBRUG
Loofort
CadzandCadzand
KNOKKEKNOKKE
Fort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-PaulusFort Sint-Paulus
Het ZwinHet Zwin
Zwinduinen- en poldersZwinduinen- en polders
ZwinweideZwinweideZwinweideZwinweideZwinweide
StadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterkingStadsversterking
DAMMEDAMMEDAMMEDAMMEDAMMEDAMME
DAMME
Fort van Damme
Redoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van MichemRedoute van Michem
HOOFDPLAATHOOFDPLAAT
HOOFDPLAAT
KENMERKENDE PLANTEN & DIEREN
20
Hier kan je niet anders dan Bourgondisch genieten. De Zwinregio verlangt dat van je, nodigt je als het ware
uit om te proeven, te beleven en te genieten. Dat genieten zit ook in de aard van de plaatselijke bevolking:
zij smullen veel en vaak van al het lekkers dat zee en land ons biedt en delen dat op vele manieren met be-
zoekers, zo getuigen onder andere de vele culinaire restaurants die de streek rijk is. Bij veruit de mees-
te restaurants staan verse producten prominent op het menu voor een voortreffelijke en verfijnde smaak.
Typische zilte producten uit de Zwinregio zijn
zeekraal en lamsoor. Groenten die hier, op
de grens van land en zee al eeuwenlang in de
natuur groeien. Zeekraal is zelfs een culinair
fenomeen! Alsof de wereld een nieuwe ont-
dekking heeft gedaan (en misschien is dat ook
zo) storten koks zich op deze groene zeeplant.
De smaak lijkt alsmaar beter en fijner te wor-
den. Verrukkelijk als garnituur bij vis, salades en
soepen. Maar ook rauw kan het prima gegeten
worden, bij een aperitief of glaasje wijn.
Lange tijd was zeekraal armenvoer. Het groei-
de in het wild en kon gratis door iedereen ge-
plukt worden. De smaak was prima, dus veel
mensen in kustgebieden gingen eropuit om het
zelf te snijden. De diepgroene plantjes groeiden
van oudsher op buitendijkse schorren, waar
de getijden hun werk deden en de plant zijn
aangename ziltzoute smaak van meekreeg. Te-
genwoordig wordt de plant in grote hoeveel-
heden gekweekt, maar bij ons komt het nog
in het wild voor. De plant is echter zeer zeld-
zaam en mag niet in het wild geplukt worden.
Lamsoren zijn de jonge blaadjes van de zeeas-
ter, een kruidig plantje dat het, net als zeekraal,
goed doet in getijdengebieden. Het groeit van
oudsher op de Zeeuwse en Picardische schor-
ren. Als het zomerseizoen ten einde loopt,
beginnen de planten te bloeien en kleuren de
bloemblaadjes wit, lila of geel. Eigenlijk heten
de lamsoren die je in de winkel koopt officieel
Zulte. In de volksmond hebben we het echter
gewoon over lamsoren, een echte groente van
de Lage landen. Lamsoor kun je roerbakken of
blancheren. Zout hoef je niet toe te voegen, dat
heeft het van nature. De blaadjes zijn erg lekker
bij alle soorten vis en heerlijk zilt van smaak!
SupermoestuinHet werken met verse en plaatselijke produc-
ten krijgt bij restaurant De Kromme Water-
gang in Slijkplaat een extra dimensie. Pal naast
het restaurant realiseerde topchef Edwin Vinke
een eigen proeftuin, De Zilte Hof: een super-
moestuin waar inmiddels 260 verschillende
soorten groenten, fruit en kruiden worden
geteeld. Voor Edwin is de tuin een inspiratie-
bron waar hij continue ideeën opdoet voor
gerechten. Ook ‘verloren’ groenten en specia-
le soorten geeft hij hier een nieuw leven. De
oude rassen waarmee hij experimenteert zijn
onaangetast, waardoor de voedingswaarde vele
malen groter is dan moderne (gekruiste) ras-
sen, en de smaak intenser. Edwin werkt bijvoor-
beeld graag met oerwortels zoals kervelwortel
en wortelpeterselie, maar ook de oeruien en
oerprei zijn voor hem een belangrijke ontdek-
king en waardevolle toevoeging in de keuken.
Alle gewassen in de Zilte Hof staan in de vol-
le Zeeuwse klei en tot verbazing van de kok
groeit alles er. Volgens Edwin is de grond in
Zeeuws-Vlaanderen een van de weinige, nog
niet verontreinigde stukken land. Dit komt met
name omdat de streek nog niet zo gek lang ge-
leden is ingepolderd. De kleigrond vormt een
ideale voedingsbodem voor veel verschillen-
de soorten gewassen. Zilte klei en zoute zee
vormen de basis van zijn keuken. Zo kookt hij
uitsluitend met gefilterd zeewater. Zout komt
er niet meer aan te pas, daarvoor gebruikt hij
een spray van gefilterd zeewater. Het zeewa-
ter geeft hem nog meer creatieve ideeën. Zo
geeft hij zijn tomaten uit de kas één derde
zeewater. De eerste maand waren de toma-
ten behoorlijk van de kaart, maar uiteindelijk
raakten ze er aan gewend. Door het toege-
voegde zeewater gaan de enzymen in de plant
harder werken en wordt de plant zoeter. Een
zeer aangename verassing en een methode
die nog nergens ter wereld wordt toegepast.
Al het lekkers uit de Zilte Hof wordt ge-
bruikt in de keuken van het restaurant. Wat
de wonderkok en zijn team er daar mee
doen, moet je zeker eens beleven. Succes-
volle nieuwe teelten vinden via de Zilte Hof
een plek naar het land van boeren in de re-
gio, die het gewas vervolgens op grotere
schaal telen. Ook andere sterrenrestaurants
in de regio, waaronder Oud Sluis,en Pure C
werken met ingredienten uit eigen moestuin.
Kopen langs de wegNatuurlijk hoef je niet per se uit eten om al
het lekkers van de Zwinregio te proeven. Het
is je zeker opgevallen dat vele boerderijtjes
groenten en fruit, maar ook kaas en eieren aan-
bieden. Vaak kom je deze winkels of stalletjes
tegen tijdens het fietsen, of als je met de auto
de streek verkent. Steeds meer boerderijen
hebben een uitgebreide winkel, waar de vrouw
Puur genieten De smaak van de Zwinregio
“Laat jezelf verleiden door de pure producten van de Zwinregio.”
des huizes voor een schappelijke prijs lekkernijen uit de streek voor be-
zoekers uitstalt en te koop aanbiedt. Ook verse fruitsappen zijn veelvul-
dig in de streek te koop. Zeeuwse Appelsap van De Appelaere is bijvoor-
beeld bij vrijwel alle horecagelegenheden en supermarkten te verkrijgen.
De Zwinregio is in vele opzichten uniek. Dat blijkt niet alleen uit de
geweldige natuur, maar ook uit de grote verscheidenheid aan verse
producten, afkomstig uit de zee en de voedingsrijke kleigrond. Laat je
meenemen op een smaakvolle ontdekkingstocht langs de pure pro-
ducten van de Zwinregio, welkom in de streek van het genieten!
Meer zeldzame soortenEr zijn nog meer bijzondere en zeldzame soorten die in onze regio
voorkomen in het wild. Zeebiet en zeekool bijvoorbeeld. Zeebiet is de
moeder van bietensoorten als snijbiet, suikerbiet en gewone biet. De
blaadjes zijn eetbaar, maar de knol niet. Het plantje komt veel voor in Eu-
ropese kustgebieden en is in de monding van Het Zwin geen vreemde.
Zeekool is zeldzamer en groeit het beste op een steenachtige grond.
De jonge, nog niet groene scheuten worden gegeten, net als bij witlof.
Zeekool is een erg sierlijke plant met mooie grote bos witte bloemen
en groene bladeren.
Kulinarische Genüsse in die Zwinregion
Willkommen im Land der Genüsse! In die Zwinregion kom-
men Gourmets und Genießer auf ihre Kosten. Auch die Einhei-
mischen sind echte Feinschmecker: Sie bereiten die Zutaten aus
dem Meer und vom Land mit viel Liebe zu und teilen ihre Leiden-
schaft gerne mit den Besuchern. Die vielen kulinarischen Restau-
rants sind Ausdruck dieser Gastfreundschaft. Bei den meisten Res-
taurants stehen nur die frischesten Produkte auf der Speisekarte.
Diese sind die Basis auserlesener und köstlicher Gerichte. Las-
sen Sie sich von den puren Produkten die Zwinregion verführen.
Man muss nicht unbedingt auswärts essen, um die Köstlichkeiten die Zwin-
region genießen zu können. Es ist Ihnen bestimmt aufgefallen, dass viele
Bauernhöfe Gemüse, Obst, Käse und Eier verkaufen. Immer mehr Bauern-
höfe verfügen über einen gut sortierten Hofladen, in dem man bei der Frau
des Hauses die frischen Leckerbissen der Region einkaufen kann.
Ben je op zoek naar een leuke dagbesteding of zoek je
een plekje om te overnachten? Dan zijn de Zwinstreek
gastheren een perfect aanknopingspunt. Alle gasthe-
ren wonen in de Zwinstreek en werken in de toeristi-
sche sector. Tijdens een speciaal opgezette cursus gast-
heerschap leerden ze over de geschiedenis, cultuur en
het landschap. Op de volgende pagina’s maak je nader
kennis met enkele van deze gedreven mensen. Laat
je meenemen op ontdekkingsreis door ‘hun’ streek.
Welkom in de ZwinstreekFavoriete onderdelen van de cursus waren het proeven
van verschillende streekproducten en het ontwikkelen
van een eigen uitje voor bezoekers. Een aantal van de
uitjes hebben we in dit magazine opgenomen.
Voor een complete lijst van alle gastheren en hun ui-
tjes kijk je op www.zwin.be of www.zwinstreek.eu on-
der het kopje ontdekken. Je herkent de gastheren ook
aan het uithangbordje op de muur met het gastheerlogo.
De ‘geheimen’ van RetranchementGastvrouwen: Jolanda van de Vijver, (Camping Den Molinshoeveen) en Mathilde Buijsse-Vercouteren, (mini-camping De Couter)
Als je ooit wilt kamperen in Retranchement,
kijk dan zeker ook naar de campings van Jolan-
da en Mathilde. De dames weten namelijk
ontzettend veel te vertellen over de streek
en haar rijke geschiedenis: ´De cursus heeft
ons heel veel geleerd over onze eigen streek’
vertelt Mathilde, ‘Inmiddels kunnen we onze
campinggasten heel veel vertellen over de
Zwinregio, en dan met name over Retranche-
ment. Neem nu dit witte huisje aan de Cad-
zandseweg/Stelledijk, vijftig meter van onze
camping: dit was oorspronkelijk een tolhuisje.
Het is gebouwd in 1873 bij de aanleg van de
eerste zandwegen die verhard werden met
steenslag. Het is nog bijna volledig intact en
wordt nu gebruikt als vakantiehuisje. Aan de
binnenkant kun je zien dat het geen gewoon
huis is. Omdat de tolgaarder zijn gezin niet kon
onderhouden van tol alleen, deed het huisje
ook dienst als café, vandaar de gelagkamer.’
Forten en wallenMathilde en Jolanda vertellen in geuren en kleu-
ren over ‘hun’ dorp Retranchement en het voor-
malig eiland van Cadzand. Prins Maurits speelt
een prominente rol bij de totstandkoming van
Retranchement. Tijdens de tachtigjarige oor-
log (Retranchement betekent versterking
of verschansing) was de prins verantwoor-
delijk voor het aanleggen van een compleet
netwerk van aarden wallen. Later herrezen
hier twee forten, waarvan er een is weg-
geslagen tijdens een zware storm in 1682.
Een dorp met een rijke geschiedenis dus.
In de voetsporen van prins Maurits‘De oorlog heeft zijn sporen achtergelaten,
maar Retranchement is een prachtig dorpje’,
zegt Jolanda. Wij raden iedereen aan om hier
te gaan wandelen, want dan ontdek je hele
mooie plekjes. ‘Je kunt heerlijk en in alle rust
wandelen over de wallen, en door het schil-
derachtige dorpscentrum. Het kleine centrum
heeft een geheel eigen karakter en ademt een
rustieke sfeer, vooral op hete zomerdagen. De
muziektent en de molen versterken dit zo-
merse gevoel. De molen stamt uit 1643, het
is de enige in zijn soort en volledig van hout
gemaakt.’ Om hun gasten een volledig beeld
te geven van Retranchement en de directe
omgeving bedachten Mathilde en Jolanda een
wandelroute met de toepasselijke naam ‘In de
voetsporen van Prins Maurits’. De wandelrou-
te is nog in ontwikkeling, maar ook zonder
route kun je heerlijk ‘vrij’ wandelen in deze
mooie omgeving.
Informatie over deze gastvrouwen en hun
campings.
www.decouter.nl en www.molinshoeve.nl
23
Welkom in de Zwinstreek
Begroeide bunkers‘Toen ik mij wat meer verdiepte in de ge-
schiedenis van Het Zwin, kwam ik te weten
dat er dwars door de Zwingeul zware om-
heiningen werden opgericht met elektrische
schrikdraden. Hierdoor zijn tal van mensen
omgekomen. Op een boogscheut van de inter-
nationale dijk rond Het Zwin, kan je het oor-
logsverleden nog heel tastbaar beleven. Enke-
le jaren geleden, tijdens een wandeling langs
de Hazegrasdijk, zag ik daar voor het eerst
de bunkers. Deze bleken onderdeel van de
‘Hollandstellung’ uit de Eerste Wereldoorlog
(Hollandlinie), een Duitse linie die de Neder-
landse grens volgt vanaf Knokke-Heist tot in
Limburg. De twee bunkers vind je in de Ha-
zegrasdijk op het einde van de Dijkgraafstraat.
Het is een mooie en rustige plek. De bunkers
hebben de tand des tijd - al een hele eeuw
lang - vrij goed doorstaan. En het is mooi om
zien hoe ze nu meer en meer dienst doen als
veilig onderkomen voor planten en dieren. Op
het beton groeien mooi gekleurde korstmos-
sen en in de lage toegangen maken zwaluwen
hun nest. Soms wordt zo’n oud zwaluwnest
omgebouwd door andere vogels, zoals het
winterkoninkje. De bunkers behoren tot op
heden tot een van mijn favoriete plekjes in de
Zwinstreek’, aldus Kris.
Bus-sie rond Het ZwinIn het kader van het gastheerschap ontwik-
kelde Kris een Bourgondische dagroute die
speciaal geschikt is voor groepen vanaf 15
personen. Het busje brengt je langs mooie en
interessante plekjes. De dag staat in het teken
van proeven, zien en beleven. ’s Morgens start
de activiteit met een ontbijt met uitleg over
het nieuwe ZWIN natuurcentrum. Nadien
wandelen de deelnemers langs de Hazegras-
dijk tot bij de bunkers uit de Eerste Wereld-
oorlog. Van daaruit heeft men een mooi uit-
zicht op de Willem Leopoldpolder die in de
komende jaren zal worden ontpolderd waar-
door het natuurgebied van Het Zwin bijna
twee keer zo groot zal worden. De wandeling
brengt de groep tot bij de hoeve Zoete Polder,
voor een bedrijfsbezoek aan de paardenstal-
lingen en de kersenboomgaard. De bus pikt
de groep daar op en gaat dan verder naar het
museum For Freedom in Ramskapelle. Daar
bestaat het programma uit een middagmaal
met een stevig streekbiertje en een rondleiding
door het prachtige museum. Nadien gaat het
met de bus naar ’t Hof ter Kalvekete, een be-
zoekboerderij waar Gerard zijn melkveestallen
toont en smakelijk vertelt over het dagelijks le-
ven op de boerderij. Zijn echtgenote verwerkt
een gedeelte van de koemelk tot allerlei streek-
eigen zuivelproducten. Daar hoort natuurlijk
een proevertje bij! De laatste halte is het gezel-
lige eetcafé ‘De Knotwilg’, in Oostkerke. Eerst
kunnen de deelnemers zich onderling meten in
allerlei volksspelen. Nadien wordt de dag er af-
gesloten met een gezellige barbecue.
Info en reservatie: Kris Struyf,
ZWIN natuurcentrum. T: 00 32 (0)50 619 340
Bourgondisch rond Het Zwinmet gastheer Kris Struyf: Centrumleider bij het ZWIN natuurcentrum in
Knokke-Heist.
‘Het Zwinlandschap is prachtig,’ zegt Kris Struyf. ‘Soms lijkt het wel of het
één van de meest ongerepte gebieden van ons land is. Maar niets is minder
waar. Zelf ben ik ook lang overtuigd geweest dat Het Zwin een woest stukje
natuur was, waar mensen haast geen invloed op hadden gehad. Het was voor
mij dan ook een hele ontdekking toen ik te weten kwam dat de typische
meertjes in Het Zwin het resultaat waren van grote graafwerkzaamheden
en dat het uitzicht van de uitgestrekte schorren mede bepaald is door aller-
lei menselijke activiteiten gedurende beide wereldoorlogen.’
2424
wit gemutst paalhoofdijzige wachter aan zee –
zichtbare stilte-IdvE-
Duizend jaar Groede op de fietsGastvrouwen Astrid van Damme en Nathalie en Christianne de Maertelaere.
In zo’n 38 kilometer fiets je door duizend jaar geschiedenis van Groede. Met deze bijzondere fiets-
route sturen onze gastvrouwen uit Groede je langs 29 hoogtepunten van dit pittoreske dorp. Al fiet-
send kom je oog in oog met de ontwikkelingen van het landschap. Kreken, dijken en buurtschap-
pen volgen elkaar op. Ga duizend jaar terug in de tijd en rij over de eerste dijken uit 1100, met de hand
aangelegd door hardwerkende monniken die zich moesten weren tegen de grillen van de zee. Hoog zijn deze
oude dijkjes niet, maar wel authentiek en in een prachtige landelijke omgeving, ideaal voor een fietsroute dus!
Polders en dorpskern met een verhaalDe fietsroute is opgebouwd rondom de drie
kreken, ieder met zijn eigen verhaal. Dat
verhaal is te lezen in de beschrijving van de
fietsroute, waar de dames veel tijd in hebben
gestoken. De blikvanger is de toren van de
Grote Kerk in Groede, die gedurende de rit
het lichtend middelpunt van de route is. De
dorpskern zelf is ook zeer de moeite waard.
Stop hier zeker even bij een van de gezellige
terrasjes op de markt, zoals bij Vadertje Cats.
Een korte wandeling vanaf de Grote Kerk naar
het museumstraatje, het Vlaemsche Erfgoed en
de Lutherse kerk zijn een welkome onderbre-
king van het fietsen.
De route, die je gratis kunt downloaden via
onderstaande websites, zit vol met leuke
weetjes, verrassende stops en geocaches.
Daardoor wordt de tocht ook voor gezinnen
met kinderen aantrekkelijk. Groede Podium
zal voor de kids ongetwijfeld een hoogtepunt
zijn. Je hoeft overigens niet de volledige route
te rijden: wil je het iets rustiger aan doen, dan
kun je de tocht gemakkelijk inkorten.
Groede in 1000 jaar: 38 km, 29 interessante
stoppunten, inclusief geocaches. De route is
ook online en voor gps beschikbaar. Download
gratis de fietsroute via www.minicampingboe-
renhof.nl of www.hetplatteputje.nl. De fietsrou-
te kan gestart worden op beide minicampings.
Willkommen in die Zwinregion
Haben Sie Lust auf einen schönen Tagesausflug oder su-
chen Sie einen Ort zum Übernachten? Dann finden Sie bei den
Gastgebern die Zwinregion wunderbare Ausflugziele. Alle Gastge-
ber wohnen in die Zwinregion und arbeiten im Tourismusbereich.
In speziellen Kursen für Gastgeber erhielten diese wertvolle Infor-
mationen zur Geschichte, Kultur und Landschaft. Auf den nächsten
Seiten lernen Sie einige dieser engagierten Gastgeber besser kennen.
Folgen Sie den ihnen auf eine Entdeckungsreise durch die Region.
Die beliebtesten Themen des Kurses waren das Kosten verschie-
dener kulinarischer Produkte aus der Region und die Planung eines
eigenen Ausflugs für Besucher. Einige dieser Ausflüge wurden in die-
ses Magazin aufgenommen. Für eine vollständige Liste aller Gast-
geber und deren Ausflüge besuchen Sie www.zwinstreek.eu unter
dem Titel ontdekken (bitte beachten Sie, dass diese Website nur auf
Niederländisch verfügbar ist). Die ausgewählten Gastgeber erkennt
man auch an einem Schild mit dem Gastgeberlogo.
Tausend Jahre Groede mit dem Fahrrad entdecken
Durch die Zusammenarbeit einiger Gastgeber ist diese faszinie-
rende Fahrradroute entstanden, die Sie auf eine Zeitreise entführt.
1.000 Jahre Groede: 38 km mit 29 interessanten Infopunkten, ein-
schließlich Geocaches. Diese Fahrradroute ist auch online und für
GPS erhältlich. Gratis Download der Fahrradroute auf www.mini-
campingboerenhof.nl oder www.hetplatteputje.nl (bitte beachten
Sie, dass diese Website nur auf Niederländisch verfügbar ist). Beide
Minicampingplätze sind Ausgangspunkt für die Fahrradroute.
Haasje-over over de grens Gastvrouw Lieve Gunst: ‘IJs’ dame van Hoeve Hazegras.
Lieve Gunst woont op de grens tussen Retranchement
en Knokke, op een plekje met een fantastisch uitzicht
op de Hazegraspolder, aangrenzend aan Het Zwin. Naast
de werkzaamheden voor hun boerenbedrijf, is Lieve ook
gastvouw voor vakantiegasten van Hoeve Hazegras,
een voormalige boterfabriek die de familie heeft om-
gevormd tot vakantiewoningen. In de zomermaanden
draait ze met veel plezier vers ijs van eigen melk. De
ijsjes verkoopt ze in het sfeervolle ijshuisje op de boer-
derij. Een welkome plek voor passerende fietsers, die er
graag een tussenstop maken en genieten van het uitzicht
over het polderlandschap op het terras achter de hoeve.
Het ruisen van de zeeBezoekers van Hoeve Hazegras krijgen van Lieve de tip om een wande-
ling te maken richting de Hazegraskreek: ‘De Hazegraskreek was voor-
heen een zijarm van de vroegere Zwinmonding. De Hazegraskreek is
een brede waterpartij, die kronkelend door het landschap loopt. De
oever is bezet met een ruime rietkraag, waaruit waterhoentjes te voor-
schijn komen. Ik vind het een bijzonder plekje. Het is er zeer rustig, je
ziet er alleen maar groen, aan de ene kant de akkers met het bos, de
andere kant het water met de vogels en de Hazegrasdijk. Bovenal hoor
je het ruisen van de zee.’
Actief arrangementSamen met gastheer Erik Schijve (eigenaar van Catamaranschool de
Zeemeeuw) ontwikkelde ze het daguitje Haasje-over: ‘Met dit arrange-
ment kunnen mensen de Zwinstreek verkennen, de Nederlands-Belgi-
sche grens over en bieden wij onze gasten een activiteitendag aan in
samenwerking met de outdoororganisatie Zwin4you in Cadzand-bad,’
vertelt Lieve. ‘Mensen kunnen, afhankelijk van het weer kiezen uit catama-
ranzeilen, blowkarten, golfsurfen, powerkiten en meer actieve sporten.’
Meer informatie over deze gastheren en de dagattractie
Hoeve Hazegras: www.hazegras.be
T: 00 32 (0)50 602 208
Outdoor activiteiten: www.catamaranschooldezeemeeuw.nl
T: 00 31 (0)117 492 073
Het arrangement is te boeken in de periode mei t/m oktober.
Een heerlijke dag met de RaanrouteGastheren: Danny Jones, Ingrid Martens, Linda Foré en Gerard De Vlamynck
Deze uiteenlopende groep Vlaamse gastheren leer-
de elkaar kennen tijdens de cursus gastheerschap. Sa-
men stippelden ze een afwisselende fietsroute uit: de
Raanroute. Deze fietsroute van 42 kilometer stuurt je
dwars door het kustlandschap naar plekjes waar je met
de auto niet kunt komen. Bij het vertrek- en eindpunt
De Raan in Heist (op de dijk) heb je de mogelijkheid om
twee elektrische fietsen te huren voor te prijs van één.
ParelsRijdend langs het strand en door het unieke polderlandschap ontdek
je de geschiedenis en cultuur van Knokke-Heist. Deze fietstocht be-
zorgt je een opvallende kijk op enkele parels die de Zwinregio be-
zit. Heist met zijn visserstradities en het pittoreske Ramskapelle met
het For Freedom Museum bijvoorbeeld. In Westkapelle proef je de
heerlijke hoeveproducten van ‘t Hof ter Kalvekeete en via de slinge-
rende dijken steek je even de grens over naar Sint-Anna Ter Muiden.
Een heerlijke dagOp weg naar de weidse natuur van Het Zwin, proef je een zoetje in de
Zoetepolder of geniet je van een ijsje. Je passeert de haas ‘Hospitality’
van de wereldberoemde Britse kunstenaar Barry Flanagan en Het Zou-
te met zijn vele wandelaars op de zeedijk. Een wereld van kunst- en fo-
togalleries in een notendop. De Raan is tenslotte je bestemmingshaven
en met ondergaande zon geniet je van een heerlijke afsluiter.
De haas staat hier voor gastvrijheid, ‘Hospitality’, en dat is in deze bad-
stad zeker een begrip!
Meer informatie: www.deraanfietsroute.be
Zeeuwse wellness en vitaliteit met internationale allureIn Cadzand zit wellness en vitaliteit in het DNA verankerd. Het klimaat,
de lucht, het water en de natuurlijke omgeving bevatten gezondheids-
bevorderende factoren, de jodiumhoudende en pollenarmen zee-
lucht en de kracht van het zeewater dragen bij aan de vitaliteit aan de
mens. De kwaliteit van het zeewater is zelfs zo goed, dat het door een
onafhankelijk en erkend onderzoeksbureau wordt omschreven als
‘heilwasser’. Binnenkort hoopt Cadand-Bad de‘badstatus’ te verkrij-
gen. Deze, in Duitsland, erkende status, is enkel weggelegd voor plaat-
sen die aan hoge kwaliteitscriteria voldoen. Eén van de belangrijkste
daarvan is de kwaliteit van het water, die in Cadzand-Bad dus als
‘zeer goed’ werd beoordeeld. De ondernemers in Cadzand spelen
hier volop op in door het aanbieden van wellness arrangementen en
selfness aktiviteiten.
Wellness und Vitalität mit internationalem Flair in Zeeland Cadzand hat Wellness und Vitalität in den Genen. Das Klima,
die Luft, das Wasser und die natürliche Umgebung besitzen gesund-
heitsfördernde Faktoren. Die jodhaltige und pollenarme Meeresluft
und die Kraft des Meerwassers fördern die Vitalität des Menschen.
Die Meerwasserqualität ist sogar so gut, dass das Wasser durch eine
unabhängige Forschungsanstalt als „Heilwasser“ bezeichnet wird.
Cadzand-Bad hofft, in naher Zukunft den Status „Bad“ zu erhalten.
Dieses geschützte, in Deutschland anerkannte Prädikat, wird nur
staatlich anerkannten Kurorten und Heilbädern verliehen. Eines der
wichtigsten Qualitätsmerkmale ist die Wasserqualität, welche in Cad-
zand-Bad als „sehr gut“ beurteilt wurde. Cadszand ist schon jetzt
besten drauf eingestellt und verwöhnt seine Gäste mit attraktiven
Wellness-Angeboten und Selfness-Aktivitäten.
27
Ontdek de Staats-Spaanse Linies
Zware gevechten? Bloedige veldslagen tussen de geuzen en het Spaanse leger? Je zou het niet zeggen wanneer je
door de polders fietst of over de dijken wandelt. De zwinbedding biedt tal van natuurschoon en het lijkt erop dat
deze oase van rust nooit andere tijden heeft gekend. Niets is echter minder waar…
In de loop der tijd zijn hier bloedige gevechten
geleverd en is de streek het strijdtoneel ge-
weest van de twisten tussen de grootmachten
uit het Noorden (de Republiek der Verenigde
Nederlanden, de Staatsen) en het Zuiden (de
Spanjaarden). In de hoop zich tegen die militai-
re agressie te beschermen zijn er vele vesting-
werken opgetrokken. De Staats-Spaanse Linies
zijn hiervan de best bewaarde overblijfselen.
Dit indrukwekkend netwerk van dijken, aarden
wallen en andere verdedigingswerken uit de
16e en 17e eeuw zijn stille getuigen van een
roerige periode uit de regionale en nationale
geschiedenis en vormen een uniek historisch
uitgangspunt voor een tocht door de polders
van het (Zeeuws-)Vlaamse grensgebied.
De Staats-Spaanse Linies werden op stra-
tegische plaatsen opgeworpen, zoals aan de
monding van geulen of hoger gelegen we-
gen en dijken. Wanneer de vijand naderde
werden de dijken doorgestoken waardoor
hele gebieden onder water liepen. Op deze
manier kon er controle uitgeoefend wor-
den op de omgeving. Wanneer je over het
Een van de rijkste landschapsgeschiedenissen van West-Europa!
Het Suske en Wiske-album ‘De Laaiende Linies’ werd gemaakt in het kader van het Europese Interreg IVA-project: “Forten en Linies in grensbreed Perspectief ”.
www.staatsspaanselinies.eu
Dit album werd gemaakt in het kader van het Europese Interreg IVA-project
“Forten en Linies in Grensbreed Perspectief”.
© 2011 Standaard Uitgeverij / WPG Uitgevers België nv
WILLY VANDERSTEEN
De laaiende linies
Standaard Uitgeverij
weidse gebied tuurt, kun je met een beet-
je fantasie die menselijke invloed op de na-
tuur nog altijd in het landschap terugzien.
Veel forten zijn ondertussen ware landschap-
spareltjes en belangrijke natuurgebieden ge-
worden. De wallen en grachten vormen im-
mers een ideale leefomgeving voor heel wat
planten en dieren.
PolderlandschapHet dijkenstelsel in de zwinpolders is een
uniek netwerk dat door het landschap kron-
kelt. Om het achterland tegen de invloed van
de zee te beschermen werden de eerste be-
schermende dijken of dammen aangelegd.
Van deze bouwwerken is meestal slechts een
glooiing in het landschap zichtbaar. Toch kan
men de bedding van de Zwingeul ontwaren,
op sommige plekken zelfs heel goed. Latere
inpolderingsdijken zijn vaak beter zichtbaar en
sieren nog altijd het landschap van de streek.
Het gevolg is dat er een lappendeken van klei-
ne polderkaveltjes is ontstaan aan beide zijden
van de Damse vaart. Dit unieke uitzicht is een
must see voor amateurhistorici en natuurlief-
hebbers; een haast middeleeuws polderland-
schap waarin je naar hartenlust kunt wandelen
en fietsen. Een uitermate mooi plekje is de
Mostaertdijk, gelegen in het eeuwenoude pol-
derlandschap waar je de authentieke Zwins-
feer kunt proeven terwijl je uitkijkt op een, in
de wuivende rietkragen verdwijnende, water-
loop. Het is ook op die dijk waar je het domein
van het Sint-Donaasfort kunt binnengaan. De
onlangs gerestaureerde ‘zwaluwstaart’ is zeker
de moeite waard voor een korte stop.
Interessant is het contrast met het
Zeeuws-Vlaamse deel van de Zwinstreek. Met
een andere kijk op ruimtelijke ordening en na-
tuurbeheer is een compleet ander landschap
ontstaan. Dijken zijn hier beplant en ook zijn de
polderkavels veel ruimer. De regio mag dan wel
dezelfde geschiedenis delen, het trekken van de
landsgrens is niet zonder gevolgen gebleven.
Fort van BeierenEen prachtig staaltje natuurhistorie is het Fort
van Beieren, dat gelegen is in Koolkerke, op
een boogscheut van Brugge. Dit is Vlaanderens
best bewaarde fort uit de Spaanse succes-
sieoorlog en werd opgericht als een schakel
tussen Brugge en Damme. Dit provinciedo-
mein is het hele jaar door vrij toegankelijk
voor zowel wandelaars als fietsers. Er is een
fietspad aangelegd dat fietsers in een lus rond
het domein leidt, maar niets weerhoudt je er
van om af te stappen en de wallen en bastions
te beklimmen. De bebossing en de grachten
verbonden met de bastions vormen een in-
drukwekkend decor waar je je met een beetje
verbeelding midden in het strijdgewoel waant.
Voor kinderen is dit een ideale plek om lekker
te ravotten over de aarden wallen en brugjes
over de gracht. Er staat een infokiosk naast de
ommuurde kasteeltuin en ook staan er info-
borden bij het herstelde noordelijke bastion,
waarop de structuur van het fort nog eens
nader wordt toegelicht. Aan de ingang van het
domein kun je je auto parkeren en bovendien
bevindt zich daar ook het eetcafé ‘Fort van
Beieren’ waar je na een fikse wandel- of fiets-
tocht even op adem kunt komen. Kijk voor
meer informatie op www.fortvanbeieren.be
De stadswallen van DammeDamme heeft werk gemaakt van de opwaar-
dering van de vestingwerken. Het vestingstadje
had een belangrijke strategische functie tijdens
de Tachtigjarige Oorlog. Recht tegenover lag
immers de Staatse vesting Sluis, waardoor
het van groot belang was dat Damme een
solide buffer vormde ter bescherming van
Brugge, een kleine tien kilometer verderop.
De Noordkant van de stadswallen, gekend als
‘de Oude Schaapskooi, werd volledig in zijn
oorspronkelijke staat hersteld met als gevolg
een prachtig zicht op het mooie samenspel
tussen cultuurhistorisch erfgoed en natuur.
Via een pad kun je tussen deze eeuwenoude
structuren lopen terwijl tegelijkertijd sterk de
focus op de natuur ligt. De stadsvesten zijn na-
tuurgebied, en een aantal zeer zeldzame dier-
Begraafplaats van koggen,galeien en karvelen -het riet buigt diep
-HV-
soorten hebben hier een ideale biotoop gevonden. Nog een tip voor
de recreant die geen hoogtevrees heeft en over een goede conditie
beschikt; op de top van de toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, die
vrij toegankelijk is voor het publiek, heb je een prachtig zicht op de
stervormige omwalling.
GrenzeloosHet liniestelsel loopt door tot diep in Nederland en het zou dan ook
zonde zijn om je te beperken tot de linies op Vlaams grondgebied. West
Zeeuws-Vlaanderen heeft heel wat te bieden aan activiteiten en be-
zienswaardigheden die betrekking hebben op de Staats- Spaanse Linies.
Net over de grens, tussen Sluis en Aardenburg ligt de Kruisdijkschans.
Deze kleine volledig omwalde versterking is opgeworpen door de
Staatsen om de route van Aardenburg naar Sluis te beveiligen. Je kunt
hier prachtig wandelen en als je met de fiets bent past deze site perfect
in het grensoverschrijdend fietstraject. Één van de publiekstrekkers is
het onlangs gerestaureerde woonhuis dat de gefortuneerde Hugeno-
tenfamilie Hennequin halverwege de 17e eeuw liet bouwen op één
van de wachttorens. Dit historisch zeer waardevolle onderdeel van
de Staats-Spaanse Linies is absoluut een bezoekje waard. Geef je ogen
goed de kost; volgens de legende zou er ergens op het terrein van de
schans een koffertje met goud en juwelen begraven zijn, dit koffertje is
tot op de dag van vandaag nog altijd niet gevonden…
Neem, voor of nadat je in Aardenburg even halt houdt voor een maal-
tijd of een drankje op één van de terrasjes op de markt, eens een kijkje
in het bosje van de Elderschans, waar je eventjes helemaal tot rust kunt
komen tijdens een korte wandeling over de wallen en in het bos.
En als je dan toch in de buurt bent, dan pik je de Olieschans ook nog
even mee. Nadat de functie van deze schans in 1672 werd opgeheven
raakte de linie in verval en verdween haast volledig uit het landschap.
Dankzij de inspanningen van de Provincie Zeeland en het Zeeuwse
Landschap is de schans gedeeltelijk gereconstrueerd en heeft hij een
prominente plaats bij de heringerichte havenpolder opgeëist.
Fietsen of wandelen?Of je nu wilt wandelen of een lange of een korte fietstocht wilt maken,
lastig of vlak, je kunt je route helemaal zelf uitstippelen. Op www.fiets-
net.be kun je de zelf geselecteerde knooppunten in de juiste volgorde
noteren. Eenmaal op je fiets volg je de bordjes die je van het ene naar
het andere knooppunt loodsen. Het spreekt voor zich dat je altijd last
minute wijzigingen kunt aanbrengen aan het traject. Fietsen van België
naar Nederland? Dit vormt geen enkel probleem, de fietsnetwerken
van verschillende regio’s sluiten naadloos op elkaar aan. Kijk voor infor-
matie over het wandelnetwerk verderop in dit magazine.
Boeiende museaWil je meer weten over deze woeste geschiedenis van de streek, dan is
een bezoek aan een museum aan te bevelen. Het Bolwerk in IJzendijke
vertelt het verhaal van de Tachtigjarige Oorlog en dat op een manier
die ook voor kinderen bijzonder interessant is. Sincfala, Museum van
de Zwinstreek in Knokke-Heist dompelt je uitgebreid onder in deze
langstdurende oorlog uit onze geschiedenis. Je maakt er een reis door
2000 jaar Zwinstreek, die ook kinderen weet te boeien. In Damme
komen de Staats-Spaanse Linies aan bod op een multimediale manier, in
het Bezoekerscentrum voor Damme en de Zwinstreek.
Voor meer informatie over de Staats-Spaanse linies kijk je op
www.staatsspaanselinies.eu
Foto’s: Bron: Provincie West-Vlaanderen, © Vildaphoto
Die ‚Staats-Spaanse Linies‘
Ein ganz besonderes Landschaftsbild zeugt von der Ge-
schichte Westeuropas!
Man kann es sich fast nicht vorstellen, aber Die Zwinregi-
on hat viele Kriege erlebt. Im 16. und 17. Jahrhundert war das Gebiet
Schauplatz der Kämpfe zwischen den Großmächten des Nordens (der
Republik der Vereinigten Niederlande, den Staatsen) und des Südens
(den Spaniern).
Die Staats-Spaanse Linies sind die Überbleibsel militärischer Verteidi-
gungsanlagen aus dieser Zeit. Das Festungssystem erstreckte sich bei-
derseits der Landesgrenze von Knokke-Heist im Westen bis Antwer-
pen im Osten. Ein großer Teil dieser Linien und Festungen ist heute
noch in der Landschaft sichtbar. Wenn Sie mehr über die turbulente
Geschichte der Region erfahren möchten, lohnt sich ein Besuch des
Museums. Het Bolwerk in IJzendijke erzählt die besondere Geschichte
des 80-jährigen Kriegs auf eine auch für Kinder verständliche und inte-
ressante Weise. Das Museum die Zwinregion in Knokke-Heist, das Sinc-
fala Museum, gewährt Einblick in den längsten Krieg aus der Geschichte
der Niederlande. Beide Museen sind für Kinder bestens geeignet. Auch
im neuen Besucherzentrum für Damme und Die Zwinregion in Dam-
me werden die Verteidigungsanlagen der Staats-Spaanse Linies in einer
Multimedia-Galerie gezeigt.
Für weitere Informationen zu den Staats-Spaanse Linies besuchen Sie
die Website www.staatsspaanselinies.eu
Recreatie en natuur in ontwikkeling
(Advertorial)
Wil je oog in oog staan met een roof- of trekvogel in een landschap van slik-
ken, schorren en duinen? Waterdunen bij Breskens is dan the place to be. Het
natuur- en recreatiegebied is momenteel volop in ontwikkeling en belooft een
bijzondere trekpleister te worden voor natuurliefhebbers en recreanten. In
2015 wordt het gebied opengesteld voor bezoekers, die de unieke kans krijgen
om de natuur van wel heel dichtbij te beleven…
Wuivend helmgras, de geur van zeewater en
het ruisen van de wind. Je staat midden in Wa-
terdunen. Je tuurt door je verrekijker en ziet
hoe een lepelaar een visje uit het water op-
vist. Je houdt je adem in, voeten genageld aan
het plankier. Heel even vergeet je alles om je
heen. Het is alsof je ogen voor het eerst open-
gaan voor de natuur en haar ontelbare vogels.
Via het kilometerslange netwerk van wandel-,
fiets- en ruiterroutes beweeg je over plankie-
ren, bruggen en vlotten dwars door het gebied.
Over de broedeilanden en door een deel van
de slikgebieden lopen geen paden,die zijn ge-
reserveerd voor andere gasten: de vogels. Op
die plaatsen kunnen trekvogels rustig broeden
en ongestoord voedsel vinden. Vanuit de vele
kijkhutten en- schermen kun je de dieren prima
observeren, zelfs tot op enkele meters afstand.
Bijzonder vogelgebiedWaterdunen is, net als Het Zwin, een overgangs-
gebied tussen zee en land en trekt zowel zee-
als landvogels aan. Voedsel is er in overvloed
doordat zeewater via een getijdenduiker in het
gebied stroomt. Hierdoor ontstaat een uniek
landschap van zilte slikken en schorren. Het
water neemt grote hoeveelheden vers voedsel
mee zoals weekdieren, plankton en schaaldieren.
Geografisch gezien is het gebied een belang-
rijke plek voor vogels. Het is namelijk een in-
ternationaal bekende hotspot voor het waar-
nemen van trekvogels. Jaarlijks passeren hier
honderdduizenden vogels en route naar het
hoge Noorden of verre Zuiden. Op topdagen
van de voorjaarstrek vliegen er tienduizenden
vogels per dag over Waterdunen. De beroem-
de trektelpost bij Breskens (locatie: aan het
eind van de Panoramaweg bovenop de dijk) is
voor veel vogelaars uit binnen- en buitenland
een favoriete plek om de vogeltrek te volgen en
zeldzame soorten zoals zeearenden en rood-
stuitzwaluwen te zien en te tellen. Gewapend
met verrekijker, camera en notitieboekje staan
tientallen vogelaars in de maanden april/mei
en september/oktober doodstil naar de lucht
te turen. Passanten zijn van harte welkom om
ook te genieten van deze spectaculaire migra-
tie. Bij de telpost is een informatiebord met
uitleg over de trektochten. Waterdunen biedt
deze reislustige vogels voedsel voor onderweg.
OvernachtenWaterdunen brengt natuur en recreatie samen.
In het gebied achter de duinen komt een cam-
ping, een hotel, en komen er recreatiewoningen.
Je overnacht hier dus echt midden in de natuur.
Maar dat is niet alles, ook komen er voorzienin-
gen zoals een sport- en wellnesscentrum, horeca
en kleinschalige detailhandel. Van vogelsafari tot
ijsjes eten op de boulevard, van schanswoningen
met zicht op het schor tot hotelappartementen
met uitzicht op strand en zee. Waterdunen is de
plek waar natuur en recreatie samengaan.
PlanningIn de zomer van 2013 start de bouw van de
getijdenduiker. Ook zal in 2013 de basis gelegd
worden voor het inrichten van het recreatie- en
natuurgebied met allerlei grove (graaf)werk-
zaamheden. Vanaf 2014 wordt het gebied verder
ingericht en zal gestart worden met de bouw van
het hotel, de camping en de recreatiewoningen.
Voor de actuele stand van zaken kun je kijken op
www.waterdunen.com.
Recreatie en natuur in ontwikkeling
Uitjes in de Zwinstreek
Varen met Rederij de FestijnVaar vanuit Breskens richting de zandplaten bij Hoofd-
plaat met Rederij de Festijn. De rederij organiseert ver-
schillende soorten rondvaarten. De tochten op de voor-
malige mosselkotter uit Yerseke zijn zeer informatief.
Het sleepnetvissen is bijzonder populair bij gezinnen. Je
ontdekt met eigen ogen de rijke onderwaterwereld van
de Westerschelde en krijgt uitleg van een van de beman-
ningsleden. Kinderen mogen zelf de opgeviste zeesterren,
scholletjes en andere onderwaterdieren vasthouden en
terug in het water gooien: leerzaam en vooral erg leuk!
Zeehonden kijkenEen andere tocht richt zich specifiek op het zeehonden spotten. Bij een
zandbank van natuurgebied de Hooge Platen ligt een kolonie Zeehon-
den vaak te zonnen in het zand. Hier vind je nog een stukje puur natuur
midden in de Zeeuwse Delta. In dit unieke natuurgebied bevinden zich
ook belangrijke broedkolonies van zee- en kustvogels.
Vertrekplaats:
Ponton in de Westhaven/Handelshaven in Breskens
www.defestijn.nl • T: 00 31 (0)6 53 225 401
Fahren Sie mit der Reederei de Festijn von Breskens zu den Sand-
bänken bei Hoofdplaat. Die Reederei organisiert verschiedene Rundfahrten.
Sie entdecken mit eigenen Augen die faszinierende Unterwasserwelt der Wes-
terschelde. Auf einer Sandbank des Naturgebietes de Hooge Platen ist eine
Seehundkolonie zuhause.
Visserijmuseum BreskensHet visserijmuseum in Breskens wordt door velen ge-
prezen vanwege de bijzondere tentoonstellingen en
educatieve elementen. Door de unieke ligging van het
museum, boven de vismijn met uitzicht over de Schelde,
word je ondergedompeld in de wereld van de visserij.
Het museum vertelt over het leven van de visserij. Met veel foto’s,
scheepsmodellen, maquettes en werktuigen uit het verleden krijg je
een mooi beeld van dit bijzondere beroep. Er is een grote collectie
fossielen, waaronder haaientanden en een skelet van een mammoet.
Kinderen vinden het museum doorgaans geweldig. Voor hen is het
zoutwater-zeeaquarium, dat bestaat uit 11 bakken, een echte beleve-
nis. Er zijn allerlei vissen te bewonderen die in de Westerschelde en
de Noordzee voorkomen. Onder begeleiding mogen de kinderen de
vissen in de voelbak zelfs aaien.
www.museumbreskens.nl
Kaai 1-103, 4511RC Breskens
T: 00 31 (0)117 383 656
Auch Kinder sind vom Fischereimuseum begeistert. Für sie ist das
Salzwasser-Meeresaquarium mit elf Becken ein tolles Erlebnis. Sie können
hier allerlei Fischarten aus der Westerschelde und der Nordsee bewundern.
In Begleitung dürfen Kinder die Fische im Streichelbecken sogar anfassen.
33
Uitjes in de Zwinstreek
Groene Gordel Heist-WestEen zeer verrassende ontdekking is de Groene Gordel
Heist-West. Deze groene gordel bestaat uit een aantal
kleinere natuurgebieden die met elkaar in verbinding
staan. De gebieden zijn misschien niet zo bekend bij het
grote publiek, maar toch zeer uniek in sfeer en met een
rijke flora en fauna. De Groene Gordel Heist-West be-
staat uit de Baai van Heist, de Vuurtorenweiden, de Sas-
hul en de Kleiputten van Heist.
De gebieden zijn onafhankelijk van elkaar te bezoeken, maar middels
een wandeling met als startpunt de Baai van Heist, ook heel goed te
combineren. In de brede zandvlakte van de Baai van Heist krijgen wind
en zee vrij spel. Het resultaat is een uiterst waardevol natuurgebied
waar een bonte mengeling van planten en dieren zich thuis voelt. Pi-
onierplantjes als zeeraket en zeepostelein houden het aangespoelde
zand vast en zorgen ervoor dat ook nieuwe soorten als biestarwegras
kunnen groeien.
Loop je vanuit de baai voorbij de beschermde vuurtoren Laag Licht
over de architectonisch mooie verbindingsbrug ‘lichtenlijn’, dan kom je
in de Sashul en de Vuurtorenweiden, waar de geklasseerde vuurtoren
Hoog Licht het landschap bepaalt. Rond de plassen van de Vuurtoren-
weide groeien riet en harig wilgenroosje, terwijl het wat hoger gelegen
grasland begroeid is met kamgras en veldgerst. De Sashul is een waar
vogelparadijs. Vlakbij, maar iets verder landinwaarts, liggen de Kleiput-
ten van Heist. Deze ontlenen hun naam aan de ontginningen van turf en
klei in de Middeleeuwen. Nu zijn de ondiepe plassen met uitgestrekte
rietmoerassen begroeid.
Begin je tocht door de groene gordel op het westelijke
einde van de Zeedijk te Heist bij de Baai.
meer informatie: www.natuurenbos.be
Eine besondere Entdeckung ist das Grüne Gebiet Heist-West. Dieses
Grüne Gebiet besteht aus mehreren kleinen Naturschutzgebieten, die mitei-
nander verbunden sind. Dieses relativ unbekannte Gebiet bietet ein einzigar-
tiges Naturerlebnis mit einer reichen Flora und Fauna.
Haaientanden hemelHet gebied rondom de Zwingeul en natuurgebied de
Verdronken Zwarte Polder bij Nieuwvliet, is rijkelijk ge-
vuld met fossielen. Vooral Cadzand staat bekend om de
vele haaientanden die er worden gevonden. Op sommi-
ge dagen, vooral na een storm, vinden actieve zoekers
wel tientallen fraaie exemplaren. Een nauwlettend oog is
dan al voldoende voor een mooie oogst. Kijk vooral op
plekken waar schelpen en gruis zich ophopen en langs de
vloedlijn. Op andere dagen is de vangst minder spectacu-
lair, maar omdat haaien in hun leven meer dan duizend
tanden verslijten en vlak voor onze kust massagraven van
deze dieren zijn, is de kans groot dat je er enkele vindt.
Ooit lag het gebied veel zuidelijker dan nu, en zwommen haaien, walvis-
sen en andere tropische soorten in de warme zee. Hun resten zonken
naar de bodem en bleven daar miljoenen jaren liggen, tot ze in de vorige
eeuw naar de oppervlakte kwamen. De aardlagen waarin de haaientan-
den zich bevinden zijn in de vorige eeuw vrijgekomen door aardver-
schuivingen en de storm van 1953. Recentelijk zijn meer haaientanden
op het strand terecht gekomen door opspuitingen van zand.
Rondom het Zwin worden de oudste, en grootste, haaientanden gevonden.
Richting Nieuwvliet en natuurgebied de Verdronken Zwarte Polder zijn de
exemplaren kleiner, maar vind je ook andere vissentandjes of fossiele delen.
Im Naturschutzgebiet Het Zwin werden die ältesten und größten
Haifischzähne gefunden. In Richtung Nieuwvliet und dem Naturschutzgebiet
De Verdronken Zwarte Polder sind die Exemplare kleiner, dafür findet man
jedoch auch andere Fischzähne und Fossilien.
Groede Podium
Uren spelen, ontdekken en ravotten, dat is Groede po-
dium. Het speel- en infopark middenin de natuur is een
ware ontdekking voor wie er nog niet eerder kwam.
In de Tweede Wereldoorlog was deze plek een onderdeel van de At-
lantikwall. Het park is dan ook opgebouwd rondom de bunkers uit die
tijd. Het infocentrum geeft meer informatie over de historische achter-
grond van deze plek. Voor de kinderen zijn er o.a. speelkubussen, een
labyrint, klimtorens, een experimentele waterkamer en een vlonderbos.
Ook lopen er dieren als pauwen, konijnen en geiten. Groede podium is
gemakkelijk te vinden als je van Groede naar de Kust rijdt.
www.groedepodium.nl
Gerard de Moorsweg 4, 4503 PD Groede
T: 00 31 (0)117 371 210
Stundenlang spielen, entdecken und sich austoben, das ist das Groe-
de Podium. Der Spiel- und Infopark mitten in der Natur ist für neue Besucher
eine echte Entdeckung.
For Freedom MuseumIn Ramskapelle ligt het For Freedom Museum van de
gebroeders Jones. Dit museum, in een voormalig ge-
meenteschooltje, is volledig gewijd aan de slag om de
Scheldemond die zich hier in het najaar van 1944 in alle
hevigheid heeft afgespeeld.
De levensechte audio en decors spreken tot de verbeelding. Stond je
zojuist nog in een cockpit of een duikboot, een paar meter verder be-
vinden we ons ineens te midden van het strijdtoneel bij het beleg op
Retranchement. Danny Jones is bovendien een begenadigd verteller die
de bezoeker bijzonder goed weet mee te nemen in zijn verhaal. Een
kwinkslag en bittere ernst gaan naadloos in elkaar over.
De verzameling die beide broers in de loop der jaren hebben opge-
bouwd is indrukwekkend én, zo wordt benadrukt; authentiek. Van heinde
en verre weten oud-strijders en hun nabestaanden de gebroeders Jones
te vinden en sturen ze hen de relicten op uit die bewogen periode.
Buiten staat er bovendien een heel scala aan voertuigen en de resten
daarvan, amfibievoertuigen, gevechtsvliegtuigen, tanks en zelfs een een-
mansduikboot.
Het museum beschikt over een cafetaria en een ruim terras waar u ook
voor picknicks of barbecues terecht kan. Graag wel even van te voren
reserveren.
www.forfreedommuseum.be • [email protected]
Ramskapellestraat 91-93, B-8301 Knokke-Hest
T: 00 32 (0)50 687 130
Dieses Museum, das in der ehemaligen Gemeindeschule unterge-
bracht ist, ist ganz der Schlacht an der Scheldemündung gewidmet. Im Freien
stehen zudem verschiedene Fahrzeuge und Fahrzeugreste, Amphibienfahr-
zeuge, Kampfflugzeuge, Panzer und sogar ein Kleinst-U-Boot.
ZwinpralineDuindoorn meets M
De smaak van de Zwinstreek is ook te proeven
in een heerlijke praline van Chocolatier M uit
Knokke. Eigenaar David Maenhout ontwik-
kelde een praline op basis van de duindoorn. Deze knaloranje bes is
terug te vinden in de duinen van de Zwinstreek. Het besje groeit in
het najaar en heeft een lichtzure smaak. Van het sap van de duindoorn
is dit ongeëvenaard lekkere chocoladebonbonnetje gemaakt. De pra-
lines zijn te koop in de shop in Knokke-Heist, Sylvain Dupuisstraat 38.
Chocolatier M is door Gault&Millau bekroond tot
beste chocolatier van België in 2013.
www.chocolatier-m.be
35
Europees Fonds voor Regionale OntwikkelingEuropese Unie
Uilenspiegel,zoals je hem niet kende
Het boekdorp Damme staat bekend als literaire plek. Jacob van Maerlant, de Middelnederlandse auteur heeft er zijn standbeeld en Charles De Coster liet er zijn Tijl Uilenspiegel geboren worden.
In het Uilenspiegelmuseum ontdek je vijf eeuwen Uilenspiegel! Je kent
hem als ontembare levensgenieter, maar wie is de echte Uilenspiegel?
Verrassend genoeg is hij in oorsprong een totaal andere verschijning.
De Nederduitse Dil Ulenspiegel ontstond omstreeks 1500 in het brein
van de stadsschrijver Hermann Bote. Dil Ulenspiegel is een brutale
schurk, die de regels van de opkomende burgerij systematisch met voe-
ten treedt en de wereld op zijn kop zet.
Tijl Uilenspiegel staat symbool voor de Vlaamse volksziel. Samen met
Nele en Lamme Goedzak zwerft de ontembare geus en fratsenmaker
door Vlaamse velden en beemden.
In het museum tonen interactieve opstellingen met talloze teksten,
schilderijen en boeken, hoe Uilenspiegel door de eeuwen heen is
gebruikt. Het is een leerrijke, grappige en fascinerende reis door de
geschiedenis van de legende van de beroemdste Dammenaar. Uilenspie-
gel duikt in het stadje ook op als een monument van Jef Claerhout en
in het schuimende Uilenspiegelbier.
www.toerismedamme.be • [email protected]
Dienst Toerisme Damme Huyse de Grote Sterre,
Jacob van Maerlantstraat 3, B-8340 Damme
T: 00 32 (0)50 288 610
Damme ist im literarischen Werk Charles de Coster der Geburtsort
Till Eulenspiegels. Im Eulenspiegelmuseum entdecken Sie daß der originale
Eulenspiegel eine ganz andere Erscheinung ist - ein deutscher, unverschämter
Schurke - und wie er in fünf Jahrhunderten ein flämischer Held geworden ist.
ColofonDit magazine verschijnt in het kader van de Eu-
ropese projecten Recreatie en Ecotoerisme in de
Zwinstreek (REECZ), Natura People en Forten en
Linies met als partners: de Provincies West-Vlaan-
deren en Zeeland, het Agentschap voor Natuur en
Bos, het Agentschap voor Maritieme Dienstverlening
afdeling Kust, de gemeentes Knokke-Heist en Sluis,
het IVN Consulentschap Zeeland en Westtoer.
Werkten mee aan dit magazine:
Hannelore Denolf, Rita de Ligt-van der Zee,
Wim De Roo, Tiny Maenhout, Paul Moeyaert,
David Pieters, Rafke Risseeuw, Marije Romijn,
Tom Vermeersch, Hannah Van Nieuwenhuyse.
Coördinatie: Marianne Brusselle
Grafische vormgeving en druk:
Pieters Grafisch Bedrijf BV, Groede
Fotografie: Westtoer, Misjel Decleer,
Louis Drent, David Pieters, Layla Aerts,
Daniël de Kievith, beeldbank het Zwin en de
Zwinstreek
Concept en realisatie:
Pieters Grafisch Bedrijf BV, Groede
Verantwoordelijke uitgever:
Peter Norro - MiNaWa - Koning Leopold III-laan 41,
8200 Sint-Andries (B)
Dit magazine is gedrukt 100 grs. houtvrij
gesatineerd papier, omslag 250 grs. met UV-lak.
Het papier is afkomstig uit duurzaam beheerde
bossen en bedrukt op milieuvriendelijke wijze.
Vertalingen:
SB Text Middelburg
Landschapsbelevingskaart (pag. 18-19):
Magenta Brugge (B)
Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever
worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd,