56

57

Od svih m o g u ć i h p r i l aza pov r š in i k o j a u nesvak i ­d a š n j i m p r o s t o r n i m u v j e t i m a i m a spec i f i čnu pozi­ci ju, s p o d g l e d o m i n a d g l e d o m p u b l i k e , p o v r š i n i š t o j e d e f i n i r a n a g r a n i c a o t v o r a p r e m a k o j e m u k o n v e r g i r a j u sve p r o s t o r n e izvodnice , k o j a j e ku­lisa p r o s c e n i j a i u j e d n o z a k l j u č e n a l i kovna cje­l ina, p o v r š i n i k o j a dak le p r e d s t a v l j a o r g a n i z a m u u o r g a n i z m u , s a m o s t a l a n i p o d r e đ e n , n a r a t i v a n i d e k o r a t i v a n — H e g e d u š i ć se od luč io za t ea t r a l ­n u scen ičnos t , za p o z o r n i č k u i s t inu , za p o u č n i s p e k t a k l . Ve l ič ina j e n j egova r a d a u d o s l j e d n o s t i p r o v e d b e t a k v e koncepc i j e , u j e d i n s t v u u spos t av ­

l j enog m e d i j a , u i s t o r o d n o s t i m o t i v s k o g b o g a t s t v a sve do p r i č a l a č k i h p o d r o b n o s t i . H e g e d u š i ć j e za­d r ž a o d a h u i z v a n r e d n o s lo jev i t im d o d i r i m a s hi-s t o r i c i s t i č k i m a l u z i j a m a i s a d r ž a j i m a . Pov i j e sn i do­gađa j koj i se s a s u š i o u k r o n i k u , na se l io u g ra f i čku fol i ju i ko j i j e bez k r v a v e d imen z i j e — n e m o ž e se evoc i ra t i b o j o v n i m r o m a n t i c i z m o m n e g o u ku­lisi p o p r i š t a , t e a t r a l n o m g e s t o m i m a s k o m . T o je m j e s t o p o z o r n i c a h i s t o r i j e n a ko jo j j e p r o v o ­k a t i v n a p o r u k a s t e g n u t a u s t ih a l a m e n t a c i j a de­k l a m i r a n a .

anno domini 1573. hegedušićeva bitka kod stubice na zastoru hrvatskog narodnog kazališta vanda ekl

K r o z f i l t a r v r e m e n a i s p a r i l a j e h i s t e r i j a b i t k e , i s ­t ek la j e k r v i p o d t a l o g o m s to l j eća o n a j e dob i l a p a t i n u n e s t v a r n o s t i i r ez ignac i je . T r e b a l o j e d o i s t a i z v a n r e d n e k r e a t i v n e m o ć i d a se o s t a n e do k r a j a u t a k v u v i đ e n j u — bez s u m n j e v r lo s l o ž e n o m i a d e k v a t n o m . Znač i lo j e t o : u s p o s t a v i t i suv i s los t i u k a t e g o r i j a m a p r o s t o r a i v r e m e n a , i n t e r p r e t a c i j e i t r a n s p o z i c i j e , u s p o s t a v i t i j e d i n s t v e n o s t n a č i n a i s r e d s t a v a , iz raz i t i m n o g o z n a č n o s t s ad rža j a . Dogo­di lo se t o u H e g e d u š i ć e v o j m j e r i i o m j e r u : stil iza­ci je , s cen i čnos t i , r e ž l r a n o s t i , s i m b o l i k e , p a r o d i č n o -st i . P l o h a se m i r i sa s u g e s t i j o m d u b i n e , s t v a r n i m o g u ć i p o r e d a k s r e ž i r a n i m , v o l u m e n s t j e l e snošću , d o k u m e n t a r n a v j e r n o s t s p r i p o v j e d a l a š t v o m k ro ­n i k e .

P r i k a z s t u b i č k e b i t k e p r o ž e t j e d u h o m t a p i s e r i j e s r e s p e k t o m p r e m a n j e n o j funkc i j i p r o s t o r n o g za­k l j u č k a . O n a će s a m o u v j e t n o o t v a r a t i p r o s t o r u p r o s t o r u . I a k o se n a slici j av l j a p o s t u p n o odmica ­n je p l a n o v a ko j i v o d e u p o j a s p o z a d i n e — i p a k j e s a č u v a n i p u n k o n t i n u i t e t p l o h e . G r u p e , rekviz i t i , n e r v a t u r e s t a b a l a i d i m n i p r a m e n o v i n a n e k i su na­č in i p a k s u p e r p o n i r a n i , f i gu ra lne su s k u p i n e for­m i r a n e a d i c i j o m e l e m e n a t a , a r a d n j e i s t a n j a su s i m u l t a n i . U r a h l o s t i o p ć e d i spoz ic i je i suges t i j i p ro ­s t o r n o g s l i j eda — scena j e p r o h o d n a , al i i p l o h a t r a j e . U m n o ž e n i l ikovi i obl ič ja , s a b r a n i u f i gu ra lne n a k u p i n e , baz i čn i su m o t i v ko j i r azv i j a i r a z a p i n j e u z d u ž n o s t s l ike . Čvr s t e h o r i z o n t a l n e i zvodn ice n e d a j u d a se r a z m a š e s c e n s k a p a t e t i k a . U d i sc ip l in i t e v o d o r a v n o s t i i m a u r a v n o t e ž e n o s t i , p r e g l e d n o s t i k a o i r a v n o d u š j a i r ez ignac i j e f a i t - accompl i j a . Te su t r a k e r e z u l t a t zb ivan j a u p o z a d i n i , p r i h v a t i s m i r a j j e d n o g n e s l o m l j e n o g , t r a g i č n o g k o n t i n u i t e t a . T i m e š to j e s t u p n j e v a n j e d i n a m i k e r a d n j i i s t o d o b n o s o p t i č k i m u d a l j i v a n j e m i s m a n j i v a n j e m m j e r i l a ali z a d r ž a v a n j e m s a v r š e n e j a s n o ć e o p i s a — u s p o s t a v l j a se b a l a n s u tenzi j i k o j a n a s t a j e n a r e l a c i j a m a : opu­š t e n o s t — d i n a m i k a , g u s t o ć a — o d a h , i m a g i n a m o s t — s t v a r n o s t , v o l u m i n o z n o s t — o r g a n i z a m .

L j u š t u r e t r u p o v a , u d o v a i g lava, k o j e su s t r a v i č n e u svojo j n e n a k a z n o j ali n e o r g a n s k o j n a b u b r e n o s t i , g u s t o su al i r az ložno d e p o n i r a n e k a o n a m a s o v n i m s r e d n j o v j e k o v n i m b e s p r o s t o r n i i m s c e n a m a . O n e su j e d n a k o n e s t v a r n e u o k r u p n j e l o m v o l u m e n u k a o i u a r a n ž i r a n o m r a s p o r e d u . U b e z n a đ u , s r v a n o s t i i o t u đ e n o s t i t og než ivo t a — iz m a s k i l j u d s k i h olupi­n a — n e k o l i k o c r v e n i h k o p a l j a r e v o l t a i j e d n a cvjet­n a m r l j a o t p o r a , n e p o k r e t n o s t i i n a s t a v l j a n j a . Teš­k o m l i n e a m e n t u u f i g u r a l n o m g r u m e n u o d g o v a r a t r p k a s i m b o l i k a r ekv iz i t a : g o s p o d s t v e n a r u k a v i c a , v i t e š k a s ab l j a i j u n a č k i b u z d o v a n — u z r a š č e t v o r e -n u m a s u iz k o j e s t r š i n a i v n a s n a g a kose , v i la i ko­t ača .

58

59

60

P a r a f r a z a g lo r iozne p o v o r k e o d g o v a r a t o m d u h u svo j im m o d i f i c i r a n i m p o k r e t o m , p o z o m k o s t i m i r a ­n i h p r o t a g o n i s t a . K i ć e n a k a v a l k a d a u p a r a d n o m k r o k u , d o s t o j a n s t v e n o m k a o n a s p o m e n i č k o m pije­de s t a lu , i n t o n i r a n a j e h e r a l d i č k i i c e r e m o n i j a l n o . U u d a r n o j l ažnos t i n a z a l e p r š a l i m s v e c i m a »gloria«, »victoria« j e o s u d a č i t av ih p o e t i z i r a n i h p o v i j e s n i h k las i f ikac i j a v i t e š tva . P a r a d a n e v i t e š k e s m r t i od v i t e š k e sile. U b e s k r v l j u t a k v e s t u b i č k e b i t k e n e m a g r o m o g l a s n o g a gnjeva . J e t k o s t i g r k o s t Hegeduš i -ćeve p o r u k e r a z a r a bez i z l azom p o r u g e , c i n i z m o m . Oči to s l o m t r ag i čnog , a n a k r o n i č n o g se l j ačkog na­p o r a n i je n a d v i s i o t r e n u t a k — ta j d e b a k l n i je mo­gao j o š b i t i r a s p u ć e h i s t o r i j e .

S c e n a j e k a o g r a v i r a ili t a p i s e r i j a u o k v i r e n a deko­r a t i v n o m b o r d u r o m , d e r i v a t o m d r e v n e r a d o s t i de­t a l j i z i r an j a i u p l e t a n j a f igu ra l ike u o r n a m e n t a l n u v i t i č a s t u lozicu. Z a d a t a k j e b o r d u r e zak l jučn i , ko-o r d i n a t n i p r e m a p r i z o r u u n u t r a , ali o n a n i je t e m a t ­ski p a s i v n a . N a p r o t i v . M e t a f o r i č n e akc i j e u n jo j su u d o s l u h u sa s a d r ž a j i m a s l ike . K o s t u r i s i s ta r ­sk ih z idn ih M r t v a č k i h p l e sova ( B e r a m 1474., H r a s -tovl je 1490.) f a n t a s t i č n o su a p s u r d n i u r a z l i s t a l o m o k v i r u sa svo j im f u n e b r a l n i m z o v o m . N a i v n a s im­b o l i k a š t o j e s m r l i č k i m t r u b l j a č i m a , gaj d a s i m a i k o s c i m a s t r a š i l a , o p o m i n j a l a i doz iva la p o v a m p i ­r e n e p o š a s t i iz p r a z n o v j e r j a s e l j ačkog m r a k a . S m r t k o j a j e k o r a č a l a i s t a r s k i m s r e d n j o v j e k o v l j e m n a z i d o v i m a c r k a v a , p r e d o č i m a i s t a r s k i h S t u b i č a n a -ca. Z a u s t a v l j a l a j e d a h u g r l u i s t eza la kožu j e z o m . G r a d i l a i luzi ju p o s l j e d n j e g p r a v e d n o g , defini t iv­nog s u d a . S m r t u v i t e š k i m a m b l e m i m a , u p rec ioz-n o m f e u d a l n o m f lo rea lu — ta i d e j a p r i p a d a m i s a o ­n o m t k i v u g lavne scene . Z l u r a d a ne i zb j ežnos t u m a k a b r e s k n o m m a r š u u s r e d v e g e t a b i l n o g sp l e t a — u k o j e m u r a s t e p o t e n c i j a l n a z a g r o b n a j e d n a k o s t . S m r t k a n d a n i j e p o r a z n e g o n a d a .

Okv i r za j edn ičke s u d b i n e obodna j e zak l jučak , r u b ­n a g r a n i c a s l ike , ali j e d a n k o n j i s k o r a č u j e p r e k o n jega — u aluzi j i n a s r e d n j o v j e k o v n o osva j an je p r o s t o r n o s t i i r a d i o s v a j a n j a k o n t i n u i t e t a i zvan scene . D u h a r i s t o k r a t i z i r a n e , a r t i f ic i je lne , g rbo-s lovne k i ćenos t i — n e s u m n j i v o m i r i H e g e d u š i ć e v u S t u b i c u s i n t e r i e u r o m kaza l i š t a .

U m e d a l j o n i m a j e n a š k a l e n d a r s k i de f in i r an i ho­m o f abe r (iz g lago l j skog m i s a l a X V s to l jeća) o d či­j eg j e l j u p k o g s v a k o d n e v l j a i id i l i čne zaokup l j e ­n o s t i u p o j e d i n o m m j e s e c u — d o k a d a v e r a i ko­s t u r a , l u b a n j a i i s k o r a č e n i h l avova — i sp r i j e čena či­t a v a s t r a v i č n a s t u b i č k a s t v a r n o s t . A u z a g r o b n o m h u k u svega n e k o l i k o p r o r o č a n s k i h c r v e n i h s t j egova i Kr l ež in č r l en i t u l i p a n i zbav l j en ja .