zirtirna dik lo leh a rah chhuah · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... bible leh kohhran thurin...

30
ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 1 www.mizoramsynod.org

Upload: nguyennhan

Post on 03-Jul-2018

395 views

Category:

Documents


25 download

TRANSCRIPT

Page 1: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 1

www.mizoramsynod.org

Page 2: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 2

www.mizoramsynod.org

KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NINOVEMBER 5, 2017

PUITLING SUNDAY SCHOOL

Thupui

ZIRTÎRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH

ZiaktuRev. Dr. L.H. Rawsea

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD

Page 3: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 3

www.mizoramsynod.org

Published bySynod Literature & Publication BoardforMizo Sunday School Union

Chhut khatna 2017Copies - 6,500(All rights reserved)

Printed atSynod PressAizâwl - 796 001Mizoram

Page 4: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 4

www.mizoramsynod.org

THUHMAHRUAI

‘Khawvêl Sunday School Ni’-in a kum 108-na hmêl ahmuh kumah Mizo Sunday School chuan thupui pawimawhleh ngaihnawm tak tak kan zir leh dâwn a, a lâwmawm hlemai. Kum 2017 Khawvêl Sunday School Ni-ah hian kohhranleh ram tâna Sunday School hlutna leh pawimawhna hikohhranhovin i hre thar leh ang u.

Kum 2017 Khawvêl Sunday School Ni-a puitling lam ziratân MSSU Committee chuan ‘Zirtîrna dik lo leh a rah chhuah’tih a thlang a. A ziaktu, Rev. Dr. L.H. Rawsea hi AizawlTheological College-a Thuthlung Thar mi thiam kan neihtezînga mi a ni. Zirtîrna dik lovin kohhranho a khawih buai dânpawh chhuia lo zir chiang tawh \hîn a ni a. Hetiang lam hawiseminar leh campaign-ah pawh sâwm hlawh ber pâwl a niâwm e. Ani hian thupui ziah har leh ziah sei awl tak tûr chutawi fel leh kim tak siin a hun takah a rawn ziak zo thei a, alâwmawm hle a ni.

Hmânlaia Kohhran Pate hun lai a\ang tawhin zirtîrnadik lo hian kohhranho hi min bei ve reng a, vawiin thlenginmin la kiansan lo va. Zirtîrna dik lo laka inthiarfihlîm zêlthei tûrin Pathian a\anga chhuak finna kan mamawh a,Bible leh Kohhran Thurin te bêl chiang lehzual tûrataihmâkna kan mamawh hle mai. He zirlai hi a zirtu zawngzawngten an hlâwkpui ngei ka duhsak e.

(REV. P.C. PACHHUNGA)Executive Secretary i/c MSSU

Page 5: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 5

www.mizoramsynod.org

KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NINOVEMBER 5, 2017

PUITLING SUNDAY SCHOOL PROGRAMME

CHAWHMA INKHÂWM

Hruaitu : Superintendent|antu chhiar tûr : 2 Petera 2:1Hla sak ho : KHB 17

Kan Pathian kulhpui nghetThilpêk lâk khâwm leh hlanThupui sawi : Zirtîrna dik lo leh a rah chhuah

|hen khatnaHla sak ho : KHB 54

Isu i thu ka ngaihtuahinBânna

CHAWHNU INKHÂWM

Hruaitu : Asst. Superintendent i/c puitling|antu chhiar tûr : Galatia 5:19-21Hla sak ho : KHB 253

Kawng awlsam a ni loThupui sawi : Zirtîrna dik lo leh a rah chhuah

|hen hnihnaHla sak ho : KHB 363

Nangma thil ropuite an sawiBânna

(Thawhlâwm hi Bial Treasurer kal tlanginSynod Office-ah pêk luh tûr a ni)

Page 6: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 6

www.mizoramsynod.org

ZIRTÎRNA DIK LO LEHA RAH CHHUAH

|HEN KHATNA

KAN RAMA ZIRTÎRNA DIK LOCHI HRANG HRANGTE

Kan ramah kohhran a din a\anga rei lo têah zirtîrna diklo a lang ve nghâl a. Hêng zirtîrna dik lote hi chi hrang hranga nih avângin ze hrang hrang a nei a, a lo chhuah hun a dangangin an inzirtîr dân pawh a hrang ve thliai a. Nimahsela,hêngho hian ze inang in\âwm an neih a awm a, chu chu -kohhran dona leh erna lian tak an neih hi a ni. He rilru \ha lohi khawi a\anga lo chhuak nge, tih rilrua inzâwt chunga anchanchin kan zir a pawimawh. Zirtîrna dik lote hi kohhrana\anga lo chhuak a nih ve miau avângin a lo chhuah hun laiakohhran dinhmun ngaihtuah tel a \ûl ang.

Zirtîrna dik lo awmzia

‘Zirtîrna dik lo’ tih hi kohhranhote \awngkam hman \hina ni. Kan kal thui hmain he \awngkam hian eng nge a kawhchiah tih lo thlîr ila. ‘Zirtîrna dik lo’ tih sawi nâna Bible\awngkam hman chu ‘hairesis’ (Grik) tih a ni a (cf. Tirh 5:17; 1Kor 11:19; Gal 5:20; 2 Pet 2:1), chumi awmzia chu ‘duhthlang’tihna a ni. Ignatius-a (ca. AD 35-107) khân Pathian thu pawmdân fel lo leh zirtîr dân dik lo sawi nân he \awngkam hi ahmang \an a, chuta \ang chuan kohhranin rin hranna lehin\henna thlentîrtu, Kristiante thurin ziding phatsana, rin dânkawng dang thlangte sawi nân hman a lo ni ta a ni.

Page 7: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 7

www.mizoramsynod.org

Pathian thu hi thlarau lam thil a ni a, mihringin a hrethiam vek sêng lo. ‘Zirtîrna dik lo’ kan tih pawh hian, Pathianthu pawm dân hrang leh hrilhfiah dân chi dang nazawng hikan kawhtîr vek lo va. Kan kawhtîr ber chu - kohhran thuneihnapawm lova, Kristiante thurin ziding hnâwla, rin hran neite hian ni. Hetiang mi hi kan ramah an lo awm \hîn a, kohhraninhnâwlin a kâwm serh \hîn a ni.

Kum 1947 hma lama zirtîrna dik lo

Kum 1947 hma lamah pawh khân zirtîrna dik lo avângakohhran a\anga chhuak an lo awm tawh \hîn. Tûn hma lamamiten kohhran an zah \hin dân te ngaihtuahin, hetiangakohhran do leh er zâwnga an lo kal mai kha eng vâng nge tihhi chhût chian a ngai hle.

Kum 1947 hma lama kan ram dinhmun

Khaw tin mahnia ro inrêla awm \hîn kha kum 1890 a\angchuan British rorêlna hnuaiah kan lût a. Chanchin |hain a rawnzui a, sawrkâr thar neiin sakhaw thar kan lo vuan ta a ni. Mizolalte lalna titâwp chuang lovin, British khân min awp a. British-ho nêna indo vak hnua min awp an nih avângin Mizote rilruahdam zân lo a awm ngei ang. Chutiang zêlin bawrhsâpte khaan thu êm êm a, dân siamtu leh kengkawhtu nih an kawp a.Hmânlai chanchin hre pha, Upa Chalhnûna chuan, “Ram nitla sêng lova British Empire-ah Mizoram bawrhsâp anga lalan awm lo tih a ni \hîn,” tiin mipuiin rorêltute an hmuh dân aziak a ni. Mizo lalte anmahni khuaah thuneihna chin siamsakin,anmahni khuaah chuan thu deuhin an dah a. Lal \ha awmmah se, a \ha lo an awm ve bawk a; chûngho chuan an khualeh tuite an awp bet thei hle.

Kohhran erawh chu Welsh Mission hnuaiah a awm thunga. Pathian thu âwih hmasate kha mi chhia leh bâwihte nihlawm mah se, Mission school-ah lehkha an zir a, kâr lovah

Page 8: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 8

www.mizoramsynod.org

kohhran ban leh ram tâna innghahna tlâk an lo chhuak ta furmai a. Tûn hmaa lalte lalna hnuaia awm mai \hînte chuanngaihtuahna thar an rawn nei \an a. Mi \henkhat rilruah lalbâna, mipui rorêlnaa kal duhna a lo awm a; lalte chuan anrorêlna tun din zêl an duh ang a, kal dân ngaia British hnuaiaawm zêl duh pawh an awm ang. Kum 1946-a Mizo Union pâwla lo chhuah khân chutiang boruak chu a rawn lang chiang taa. Lalte leh hnamchawm inepna boruak lian tak a chhuak a,sawrkâr laka nawrhna pawh a tam hle \hîn.

Chutianga politics boruak \ang at kâra kohhran mitedinhmun tûr awm chu thlîr thiam a \ûl. Zoram harhna rûnpuipalina, 1930-1935 inkâra mi khân Zoram boruak a lantîr a ni.Tûn hma lam zawnga ‘harhna chang’ tih mai \hin kha ‘thlarauchang’ tih an ni ta a, chu chuan inepna boruak \ha lo a hringa. A inepte hi Rev. Z.T. Sângkhûma chuan ‘Thlarau chang’ leh‘Thlarau chang lo’ tiin a sawi a. Rev. Lalsâwma chuan, ‘Missionleh mihlim inhrui pawh’ a ti thung. Politics thila inhrui pawhnalian tak a awm ang bawkin, thlarau lamah pawh chuti lamboruak chu a awm ve tih hre chungin, kohhran hun hmasalama zirtîrna dik lo lo chhuah dân \o bul hi kan chhui ang.

Tlira Pâwl

Kohhran a\anga pêng chhuak hmasa ber chuKhawliantlira (Tlira) a ni. Ani hian kum 1913 harhna kha achang ve a. |iau râlah rawngbâwlin a chho va, khawvêl tâwptûr thu a han hril a ni; mahse, a rin angin khawvêl a tâwp maisi lo va. A lo haw leh chuan kohhranhovin thusawiah an loruai a, a zin chanchinte pawh sawi tûra beisei a ni. Mahsebeidawnga lo haw a nih avângin thil eng emaw zawngin ‘amazâwl’ a buaipui ta zâwk a. Pulpit-a thuhril tûra a dina, a hlathlan an sak mêk laiin zêl angin a awm a. Kohhranhote hisaphai lian pui ka chhûnga awm angin a hmu a, chu saphaichuan a kâ a chîp chuan a lem ngei dâwn a, a lem tawh chuan

Page 9: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 9

www.mizoramsynod.org

Pathian Fapa a lo kal hunah chauh lo chuan a kâ chu a âng lehtawh dâwn lo niin a hria a ni. Tlira chuan chu rûlpui chu ‘Pâwltin zirtîrna dân a ni a, dân dik lo,’ a ti.

Hetia rin hran a neih hnu hian amah leh a hote chukohhranah an tel zêl ta lo va. Kohhran a chhuahsan hnu hiankohhran dovin, kohhran thil serh pawimawhte an sawi bo va,kohhran thurin pawimawh deuh zawng zawng hi a thai let a, aletling zâwngin a kuai her deuh vek a ni.

Khuangtuaha Pâwl

Khuangtuaha chu harhna \um linaah khân a hlim \an a.Thlarau ze mak tak changin a kal na hle a, hlim sângho hruaituber a ni ta hial a. Anni hian kohhran inkaihhruaina lehinenkawlna dân chu an pawisa lo va. Kohhran hruaitute chuthlarau chang lo niin an hmu a, anmahni erawh chu thlarauhlea inngaiin tisa thil tih eng pawh mai chu Thlarau lam thilentîrna atâna pawimawh niin an hria. Inngaihna sual ngeipawh hmangaihna entîr nân an hmang mai a. Hetianga an lothian zau tâk avâng hian mite pawhin 'Thiangzau Pâwl' an tihphah ta a ni. Anmahni chuan kum 1971 a\ang khân ‘LalpaKohhran Thar’ an inti thung.

An thianzauna hi mipat hmeichhiat thil mai ni lovin,kohhranin khawvêl thil tia a hnâwl zu hmun hlimna thlenginan ngai zam a. Zu leh sa nên, zaia lâmin thlarau an chên \hîn.Chutianga a hlim bawraw tâk êm avâng chuan kum 1942 leh1943 khân lung inah \um hnih khung a ni. A tâng a chhuahhnuah pawh zu leh inngaihna lam chu sual ni lovin, thlaraulam thil nia ngaihna lamah a nghet zual sauh a ni.

Khuangtuaha pâwlte hian a hun laia politics inlumletchu an bengkhawn hle tih a hriat. Indopui pahnihna awm tûrte, Hitler-a thih tûr te, India ramin zalênna a neih tûr te lehMizo lalho bân an nih tûr te kha Châna khân a lo hril lâwk a ni

Page 10: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 10

www.mizoramsynod.org

âwm e. Chutiang zêlin kan ram a\anga missionary-ho hâwntûrte pawh a lo sawi lâwk bawk a. A hun lai khawvêl boruakkha a man hle tih a hriat theih. Khuangtuaha Pâwlte hiankohran an er hle a, an hruaitute chu kan kohhran hruaitutechunga awmah an dah niin a lang.

Hetianga kohhran er tak a nih avâng hian an kal kawinaber bîk pawh a awm lo, an kal dân zawng zawng hi kal kawinaa ni vek mai. He pâwlin thupui bera an neih chu lei ro luahnaleh taksa tlanna thu a ni. Israel-te hnêna Pathianin Kanaanram a tiam ang khân, Mizoram hi Pathian malsâwm ram niinan ngai a. Anniho chu Israel thar nia inngaiin Khuangtuahaleh Châna te, Ziona te chu Mosia ang bawka hruaitu chanchang niin an ngai a ni.

Zakaia Pâwl

Kohhran serh leh sâng dova, zalên taka kal duh pâwldang an lo lang leh a. Chu pâwl chu an hotupa, Zakaia (1908-1969) hming chawiin ‘Zakaia Pâwl’ tih an ni. Zakaia pawh hi1932 vêl khân harhna boruakin a nuai ve a, a tui anga a awmnakohhranin an tuipui ve loh avângin pâwl awmna nei lovin amahleh a thu tuipuihote chuan anmahni nuam tih zâwng angaawmin an khawsa ho va. Zakaia chu zâwlnei chêtin a che a, azuitute pawhin an ngaisâng hle.

Zakaia zirtîrna thu hi ngun taka ngaihtuahin kohhran andovin an er hle. Kohhran an do dân chu kawng hnihin a sawitheih. Pakhat chu, kohhran aia sânga indah tumna a lian hlea. Vân thumnaa lâk chhoh Paula angin, amah leh a pâwltechu Paradis-a awm tawh angin a inngai a ni. Thlarau kaihhruaiaawm an inti a; chuvângin, kaihruaitu dang mamawh tawh loan inti a. Kohhran serh leh sâng an ngaisâng lo va, Sakramenpawimawh pahnih- Lalpa Zanriah Sakramen leh BaptismaSakramen te pawh thil \ûl lovah an ngai.

Page 11: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 11

www.mizoramsynod.org

Pahnihna chu pipute nun dân hluia lêt an duhna khaa ni. Pathian hian Mizo hnam dân a paih thla lo tihchangchawiin, Mizo pipute khawsak dân chu chawi sân tharan tum a. Zu leh sa an chên a, se chhun khuangchawithlengin an ti a; tlânglâm zai chi hrang hrang hmangin anzai a, an chai chiam chiam \hîn.

Kum 1947-1994 inkâra chhuak zirtîrna dik lote

Indopui pahnihna tâwp hnuah khawvêlin bung thar akai a. Indo reh (1945) hnu khân fel taka khawvêl a kalna atânathawktu tûr United Nations Organisation (UNO) chu din a nia. Kohhran hrang hrangte thawh hona pâwl World Council ofChurches chu 1948 khân a ding bawk a. Hemi kum vêk hianUNO chuan kum sânghnih dâwn mi rama vâkvai tawh Israel-te an ram ngeia kîr leh theihna thupêk a chhuah a ni. Hetiangkhawvêl boruak tharah hian rin hran neite chuan kohhranbeihna tûr an hriat belh ngei ang.

India zalênna khân kohhran pawh hun tharah min luhpuia. Kum 1924-ah khân India ram Presbyterian Kohhran tih hmingchawiin ding fel daih tawh mah ila, Welsh Mission uapnahnuaiah kan la awm a. Sâphote haw a lo ngai ta a. Firfiakdeuha thlarau chang an awma hrem mai \hîn bawrhsâpte anawm ta lo bawk. Ram a buai zui tâk avângin kan missionary-ten min awmpui zui zêl a rem ta lo va, kan kohhran chu apumpuhlûmin keimahni ngei kutah a lo awm ta a ni.

Ram buai avângin Myanmar lamah te, Manipur, Shillongleh Assam lamah te mi an tlânchhe hlawm a. Ram buai hmalam ai chuan inkal pawhna kawngpui pawh a lo \ha ta zâwkhle a, tlâng hrang hranga Zo hnahthlâkte pawh kan inpawh tasawt bawk a ni. Ram chhûng leh pâwnah thuhrilin mi an vâkkual thei ta bawk a. Chutiang boruaka zirtîrna dik lo lên vêldân chu kan chhui ang.

Page 12: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 12

www.mizoramsynod.org

Zathangvunga Pâwl

India zalên hnua zirtîrna chhuak langsâr tak pakhat chua pâwl tichhuaktu hming chawia an phuah ‘ZathangvungaPâwl’ kha a ni. ‘Tharau famkim’ tih te, ‘Vân mi’ ti tein sawi anni bawk a. Amah khân ‘Isua ka ni’ tiin a sawi a ni âwm e.

A hmaa mite ang bawka a kal sualna lai chu kohhranaia sânga a indah kha a ni. Hêng Vân Mi intiten kohhranchungchâng an sawi dân chu, “Kohhran dik chu vân kohhrana ni. Lei kohhranho hian vân kohhranho an rem theih lohavângin kohhran dik lo an ni. Vân kohhrana awmte hi thlaraumite an ni,” an ti. Anniho hi kohhran hmu sakawlhtu langsârhmasa an ni. An ngaih dân chuan mi mal te, sawrkâr te hisakawlh an ni thei a. Lei kohhranhote hian an tih dân ang tive lo leh an rin dân anga ring ve lote hi an rem thei lo va;chuvângin sakawlh an ni, an ti a ni.

Vânawia Pâwl

Vânawia hi kum 1972 May thla tîr a\angin an khua,Sangau a\angin thu hrilin a chhuak \an a. Mizoram chhûngbâkah Shillong leh Manipur lam pawh a hrût tel bawk a. Kum1977-ah Sangau-ah kîrin maksak takin an khawsa \an a. Amahleh mi dang pahnihte chuan trinity hming inchhâlin, hmingthar an inpe a. Trinity zînga pakhat, Laldihêli hian rau engemaw tak changin a bânah thil a inziak \hîn an ti a. Chu thâwmchu a lo thang a, Sangau-ah chuan anmahni ringtuten an rawnpan khâwm ta a. An vânglai chuan mi sâng dâwn lai an tling.

Anniho zirtîrnaa thil langsâr tak chu kum sâng rorêl ani. An zirtîr dân chuan Isua Krista chu kum sâng rorêl \an tûrinMizoramah a lo kal dâwn tih a ni. Hei hi vawiin thlenga mi\henkhat beiseina a la ni reng. Anni pawh hian sakawlhchungchâng an zirtîr a ni. Mite la sawi zen zen loh ‘Pope lalnakhu sakawlh a ni’ tia Mizorama tlângaupuitu hmasa an ni a.

Page 13: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 13

www.mizoramsynod.org

‘Kohhran leh sawrkâr inthurual hi sakawlh chu a ni,’ tia tlângauhmasa an ni bawk. WCC chu kut leh chala chhinchhiahnasiamtu tûr nia sawiin, WCC chuan an mite thliar hran theihnanambar 666 an la siam chhuak ang, tiin mi an bum \hîn.

Lalzawna Pâwl

Kohhran tâna hnawksak tak dang pakhat chuLalzawna Pâwl kha a ni. Lalzawna hian ram buai lai khânhnam movement kha a zawm ve a, mi dangten Mizo nihnaaan chian laiin, ani chu ‘Mizote hi Ephraima thlah kan ni e’tih lamah a rawn chiang haw thung! Kum 1978-ah ram mutbânsanin a thuthlung chu a tlângaupui ta zâwk a. India lakaa helna chu a nun leh zirtîrnaah a lang. Mizoram chhûngbâkah Shillong thlengin a zin kual a, a zirtîrna âwih tâwkmi eng emaw zât a nei.

Lalzawna kha kohhran do tlat a nih avângin amahngaisângtute chuan kohhran chhûnga awm an duh lo va, anchhuahsan zêl a ni. Ani hun a\ang khân kohhran a\anga hmingthai chhiattîr hi a lâr \an a ni. Lalzâwna khân hlauhawm pahniha sawi \hîn a. A hlauh pakhat chu khawchhak lungpui (China)a ni. Chu lungpui chu rawn lum dâwnin a hria a, a thusawihriaa hlauten bihrûkna tûr hmun kilkhâwr deuh an zawng a.Kum 1980 October khân Mauchar khaw kiangah an kal khâwmphawt a; mahse, an kal khâwmna hi a hrisêl vak lo va, anhlauh ber khawchhak lungpui a rawn lum mai si lova, an darhleh ta a ni. An darh hnuah pawh Lalzawna hian a thuchahngai hmangin mite a sawi \haih zui reng a, kum 1984 vêl khânhmun râlmuang tûr nia an ngaih hmun hrangah an pêm khâwmleh a; hun kal zêlah Tlângsâmah an inbâwk hrang ta a ni.

Khawchhak lungpui bâkah sakawlh pawh an hlau telbawk. Sakawlh thuah phei chuan a hmaa mite aiin an kal fawra ni. Sakawlh chu lo lang thuai tûr angin an sawi a, a lo lan

Page 14: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 14

www.mizoramsynod.org

hun chuan sakawlh nambar nei lote chu chu lei leh hralh anphal dâwn lo va. Sakawlh laka him an duh avângin an fatepawh school an luhtîr lo va, sawrkâra inhnamhnawih pawhan duh lo. UNO leh WCC chuan Pathianni serh dân (SundayLaw) siam chhuak dâwn niin an inzirtîr a. Sunday Law a awmhunah chuan a zâwm lo apiangte chu tihhlum tûr angin ansawi bawk.

Rorêlliana Pâwl

Kum 1978 khân Mizoram chhûnga Evangelist inti\henkhatin Mizo Evangelical Association (MEA) an din a, hepâwla an hotu ber chu Rorêlliana a ni. Ani hian ram buai kumkhân hlimna a chang a, 1969 vêl a\angin ram chhûng lehpâwnah thuhrilin a vâk kual a; Myanmar pawh a han thleng a,a thuhril ngaithlatute a hneh \hîn hle âwm e.

Rorêlliana leh a pâwlte hi an indah chungnung hle a.Suala tlu ve lova an ingaih avângin tlan ngaiin an inhre lo va,thawhlehna pawh mamawhin an inhre lo; pathian nia inhriatnapawh a nei niin a lang. An lehkhabu, Ram Neitu Thu tihahchuan heti hian an ziak, “Lalpa, i hnên a\angin he thil mak hika hmu ta. Nangma lama ka nihnaah khân pian tirh a\anginsualna ka nei si lo. Tlan ka ngai lo va, thawhleh pawh ka ngaihek lo. Mi nunga chu ka ni a, Awma ka nih kha, Leilung lehhunbi hian min khuh phâk lo va, ka chanchin chhiar thiamkhawvêlah an awm si lo,” tiin (12:1-5).

An rin dân leh zirtîr dân hi Kristiante zirtîr dân a\angahrang daih a nih avângin Kristianah pawh an inchhiar duh lo.‘Ram neitute kan ni’ an intih loh leh, ‘Lal chhûngkua kan ni’an inti a. Kum 1985-a an pâwl inkhâwmpui chuan ‘LalChhûngkua’ tih chu an pâwl hmingah a pawm nghet a. Hemikum vêk hian an pâwl hi a phel a, a phel lehlam chuan ‘NunnaLal chhûngkua’ an inti a, ‘Nunna Lal hnam’ te pawh an inti a

Page 15: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 15

www.mizoramsynod.org

ni âwm e, anni hi Rorêllianan a ho va; a lehlam chuThangluaian a ho va, ‘Lal Chhûngkua’ tih hming chu an pu tazêl a ni.

Biakmawia Pâwl (Kohhran thianghlim)

Dr. Biakmawia hi kohhran leh rawngbâwltute bei na berzînga mi a ni. Kohhran chhûnga rawng a bâwl lai chuanthawhlehna thu a uar a, mi lawm pawh a hlawh viau a. A lorei deuhah chuan kohhran chhûnga chhawr reng chi a nih lohziaa lang chiang ta zêl a. Upate leh Pasor-te chu rûl awm khâwmang leh kohhran chu rûl insem darhna hmun ang lekin a chhuaha. Kohhran a\anga a chhuah hnu phei chuan kohhran a bei nasauh a ni.

Kohhran chu mahni mi malah hian a awm tih te, ZoramaKohhrante hi chu ‘pâwl’ mai an ni, tih te chu kohhran sawinân a hmang fo va. Kohhran a\anga a pil bo thui deuh hnuphei chuan ‘pâwl’ chu nawhchizuar, khawvêl sawrkâr lakainzuar a ni. Kohhran inrêlbâwl dân pawh hi mihring chhia leh\ha hriatna maia inrêlbâwl niin a sawi \hîn. Rawngbâwltutechuan mite thlarau lam tuihâlna an pêk theih loh avângin BiakIn te hi thlarau chhuahsan a ni a, kohhrana awm reng churil\âma thih hmabâkna mai a nih avângin, kohhran chhuahsanvat tûrin a thu ngaithlatute a sâwm \hîn.

Kum 2000 hnu lama zirtîrna dik lote

Kan sawi tâk angin kum 1980 leh 1990 chho kha pâwlchhuakho vung lai ber a ni. Kohhran dova, sakawlh hmangakohhran mite sawi \haih kha an hnapui ve ber a ni. Kankohhran phei chu min bei nasa \hîn khawp mai. Nimahsela,hêng an sawi zawng zawng hi eng mah rêng thleng dik a awmta si lo va, hunin dâwt mai a nihzia a rawn lantîr zêl a ni. Kum2000 hnu lamah hian zirtîrna dik lo pâwl thar ding han sawitûr tak chu a awm lo va; mahse, tûn hmaa zirtîrna dik lo zuitute

Page 16: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 16

www.mizoramsynod.org

tho kha an rawn pâwng thar leh ta niin a sawi theih. Chuvângin,a zirtîrtute lam aiin an zirtîrna thu hmangin kan sawi ang.

Sakawlh

Tlira hun a\ang tawha miin kohhran an chhuahsan chhanchu sakawlh hi a ni. UNO leh WCC te a lo din hnuah pheichuan sakawlh buaipuitu an pâwngpawrh hle tawh. Kum 2000râl kan kai hnu phei hi chuan sakawlh hmanruaa bel tûra puian hre hle. Khawvêl hmasâwnna chi hrang hrangte chucomputer-ah a luang khâwm a, chutiang hmasâwnna chuanthil thar a hring a. Tûn hma lama kan la hriat ngai loh voter IDte, Aadhaar Card te a rawn hring chhuak ta zêl a. Computerkhawvêla chêng kan nih miau avângin hêng lote pawh hi a larawn chhuak zêl dâwn a ni.

Lalzâwna leh Dr. Biakmawia ten computer hi sakawlhhmanrua a nih thu nasa takin an lo tlângaupui tawh. Pâwlchhuak zînga an khaipa deuh ber pakhat, R.K. Hminga chuan,UNO chu ‘zân sawrkâr’ a ti a, WCC chu ‘zân sakhua’ a ti thunga. Zân sawrkâr leh zân sakhua chuan a mite chhiarin a têlkhâwm ang a, a têl khâwmna hmanrua chu Aadhaar Card hi ani. Hetianga zân mite intêl khâwm hi sakawlh lal ram vâwrtâwpna leh hmâwr bâwkna niin uar takin a sawi \hîn a ni.

Pâwlchhuakho hian WCC hi UNO thawhpuitu a nihavângin WCC chu khawvêl sawrkâr laka uire a ni a, WCC zawmrêng rêng chu uire an ni, tiin an sawi ber a. Kohhrana awmchu sakawlh nêna inthlun zawmna a nih avângin pâwlchhuahsan tûr a ni, tiin mi an thlêm chiam chiam \hîn a ni.Hetiang thu puar pawlêng hmang hian mite an thlêm a, âwihtâwk an lo awm a; kohhran a\anga bân an dîl ta mai \hîn a, apawi hle.

Page 17: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 17

www.mizoramsynod.org

Thim thuah hnih leh Zoram khawvâr

Hei hi thil pahnih inzawm tlat si a nih avângin kan sawikawp ang. He zirtîrna lo chhuahna bul chu hetiang hi a ni.Mizoram buai (1966) hma hret khân mi hlim pakhat Saikhûmaa awm a, ani chuan inlârna hmu nia sawi a ni. Chu inlârnaa athil hmuh nia an sawi chu, Zoram hian hun pui thuah thum-hun thim thuah khatna te, hun thim thuah hnihna te, ZoramKhawvâr - Lei Zion tih te hi a paltlang ngei dâwn, tih a ni.Saikhûma thih a\anga kum sawmli zet a ral hnuin a fapainSaikhûma chanchin leh a thil hmuhte chu phuah khâwmin,‘Zâwlnei Saikhûma Hrilhlâwkna’ tiin chhiar theihin a chhuahta a. Chutianga chhiar theiha a han awm tâk avâng chuan arawn lâr chho ta a ni ber.

Thim thuah hnih

Saikhûma hmuh dân chuan he hun hi hun thim thuahkhatna zawha lo awm tûr, rei lo te chhûng atân a ni. Saikhûmahrilh lâwka phuah khâwmtu hian hun thim hmasa, ‘hun thimthuah khatna’ chu Mizoram buaiah (1966-1986) khân belsakin,chu chu Saikhûma lo sawi lâwk ang ngeia lo thleng a ni;chuvângin, kan ramin a pal tlang leh tûr hun pui dang pahnihtehi thlasik anga khêl lova lo thleng ngei tûr a ni, tia miten anngaih theih tûrin a ziak a ni.

‘Hun thim thuah hnihna’ chungchângah Saikhûma sawibâkah belh a awm a. Chawngkhupan, “Khawchhak lam a\angkhian ‘Zawng hmai sen’ hi lei vâng dapin an lo chhuk thlachiam mai a,” a tih leh, Pastor Chhâwna sawi nia lâk chhuah,“Khawthlang diar khim leh khawchhak diar khim hnuaiah kanram a lût dâwn ngei a,” tih thu te chu dah khâwmin, helehkhabu phêk khatah a tlar dal mai si a, he hrilh lâwkna buchhiarte tân chuan ‘hun thim thuah hnihna’ tih chu a khânvûng lo thei lo.

Page 18: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 18

www.mizoramsynod.org

Zoram Thar

‘Zoram thar’ tih pawh hi Saikhûma inlârna chhûnga mikha a ni. Ani chuan ‘Zoram Khawvâr - Lei Zion’ a ti. Chu hunchu ‘thim thuah hnihna’ lo thlen hnua rawn lang nghâl uar tûranga ngaih theih a ni. Saikhûma hrilh lâwkna phuah khâwmtusawi dân chuan Zoram hi milem bân sâwm nei lak ata Lalpana la chhuak dâwn a, chu ram chu zau tak a ni a, lei hnuaihausakna - lunghlu, rangkachak, lungalh thei, tuialhthei namênlova tam hai chhuah a ni ang a, khawvêl sawrkâr liante chuanZoram hi an la rawn intlawnsiak dâwn a ni, tih a ni.

Hetiang Zoram thar hi Saikhûma chauh ni lovin, zirtîrnadik lo avânga pâwl chhuak tate beiseinaah a awm deuh fur ani. Zoram thar, nuam leh \ha zâwk beiseina neih hi thil sual ani hran lo va. Kan ram siam \hat leh tihhmasâwn lehtihchangkân hi kohhranhote rilru pawh a ni. Zoram nuam leh\ha zâwk chu kan beisei ngei tûr a ni. Nimahsela, mi \henkhatinkohhran beih nân an hmang hi a dik lo lai chu a ni.

Tlângkawmna

Kan sawi a\ang hian thil tam tak chhinchhiah tûr a awmngei ang. Kan rama zirtîrna dik lo kan hriat \hin tam ber hikohhran dona rilru a\anga lo chhuak a ni. A tîr a\ang rênginkohhrana awm chu sakawlh laka him lo tia insawi \haihna aawm a. WCC leh UNO a lo pian hnuah nasa lehzualin sakawlhhi kohhran beih nân an hmang a, tûnlaia computer thiamna losâng zêlah sakawlh hmanrua ni thei âwma an ngaih apianghmangin mi an sawi \haih a ni. Chuvâng chuan tûn hnaiahhian hetiang zirtîrna dik lo avânga chiai te, kohhran a\angabân dîlte an awm a, a pawi hle a ni. Zirtîrna dik lo lêng vêllakah hian kohhran mite i fîmkhur ang u.

Page 19: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 19

www.mizoramsynod.org

|HEN HNIHNA

ZIRTÎRNA DIK LO RAH CHHUAH

Chawhma lamah khân kan rama zirtîrna dik lo \henkhatchanchin tlângpui kan zir tawh a. Chawhnu lamah hi chuanchûng zirtîrna rah chhuahte chu kan zir thung dâwn a. Zirtîrnadik lo hian a chhe zâwngin kohhran nghawng na hle mah se,kohhranin a \ha zâwnga a dawnsawn hlauh \hin avângin a\ha zâwnga a nghawng dân pawh sawi tûr tam tak a awm.Chuvângin, a chhe lam leh a \ha lama rah chhuah a neihtekan thlîr ho dâwn a ni.

Zirtîrna dik lo rah chhuah \ha lo lam

A hmasain zirtirna dik lo rah chhuah \ha lo lam lo thlîrhmasa ila.

(1) Kohhran chhuahsan: Zirtîrna dik lo chu Setanalungphûma innghat a nih avângin Krista thisena lei kohhranhozîngah a awm reng thei lo. Zirtîrna dik lo zuitute chu kohhranlakah an hel a, a tâwpah chuan an chhuahsan nge nge \hîn.Chutiang chuan kan ramah hian zirtîrna dik lo avânga kohhranchhuahsan ta an tam hle tawh. Chutianga kohhran anchhuahsan tawh chuan nasa taka Pathian leh a kohhran dovak thei tûra zalênna nei taah an inngai zui duh hle a, kohhranpawh a bei na thei hle a ni. Bible hian kohhran chhuahsantûra min tih ngai rêng rêng loh avângin, kohhran chhuahsantûr zâwnga thlarau chang an awm a nih pawhin thlarau dik ani thei lo vang.

(2) Ringtute inpumkhatna a tichhia: Zirtîrna dik lo rêngrêng hi Kristian thurin leh innghahna kalh zâwnga zirtîrna anih avângin kohhranah buaina a thlen a. Kohhran chhûngkuaahindona leh inbeihna nasa tak a thlen a, chu chuan kohhran

Page 20: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 20

www.mizoramsynod.org

inpumkhatna boruak leh thawh hona tichhiain thlarau lam nunthlengin a nghawng \hîn.

Hetiang dinhmunah hi chuan pâwn lam a\anga beihnaa nasat deuhin, kohhran tân hneh a harsa tawh \hîn. Kohhranchanchin kal tawh kan thlîrin hei hi a dik tih kan hmu. Kohhranhmasate kha Lal Isua mihrinna leh Pathianna thuah zirtîrnadik lovin rei tak a châmchilh a, he zirtîrnain a nuai nat kohhranpawimawh hmasa Jerusalem te, Alexandria te, Antiokei lehAsia Minor rama kohhran pawimawh tak tak lo ni tawh \hîntechu tûnah chuan tûn hmaa an pawimawh ang an ni tawh lova. Tûnah phei chuan chûng hmunah te chuan Kristianna aiinIslam sakhua a chak tawh zâwk a ni.

(3) Chhûngkaw keh chhia a siam: Paulan zirtîrna dik lochungchâng a sawi chu “…mite a chhûng chhûngin an chawkkhawlo si \hîn a,” tih a ni (Tit 1:11). Hei hi kan ramah pawh adik hle. Zirtîrna dik lovin a khawih hmasak ber chu chhûngkuaa ni a, nu ber emaw, pa ber emawin zirtîrna dik lo a zui tlatchuan nasa takin chhûngkua a nghawng a. A chhûng chhûngapâwl chhuah hi a \ha lo va, chhûngkaw zahawmna a khawiha. Pa ber chauh pâwl chhuah emaw, nu ber chhuah emawpawh hi a \ha chuang hek lo; chhûngkaw kehchhiatna bul ani. Chutianga rinna kawnga nupa inlungrual lo kara sei lianfate thlarau nun chu a ngaihtuahawm hle ang.

Kan rama chhûngkaw kehchhia kan tih zîngah kohhrana\anga pêng chhuaka pâwl mumal nei lo an awm nawk mai.Nu leh pate chuan an thuthlung chu tuipuiin kumkhuaa chenheuh heuh pawh an duh ang; mahse, an fate chuan an nu lehpate thu tuipui ang chu an tuipui ber a ni ve si lo va. Pâwlchhuak kan tihho hi Bible-in “… thu sawi mai maite” (Tit 1:10;cf 2 Tim 2:16) a tih kâl khâwm kha an ni ber a. A sawia sawirâlah chuan sawi theih an ngah hle a, a taka thiltih erawh chuan ngah lo; an rîla rah an fate thlarau nun châwmna lam

Page 21: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 21

www.mizoramsynod.org

ngaihsak lo tak takte an ni hlawm. Chuvângin, pâwlchhuakhotehi naupang Sunday School kalpui lo an ni fur a ni. Nu leh paleh puitlinghote an tui zâwngin an kal vak a, an lâm chiam a,an fate erawh an hawihai thei hle thung a ni. Sunday School-a Pathian thu \ha zir lo leh mahni tlat tlata tla naupang chu alo puitlinin rinna dik a man thiam lo va, a nun a buai a; ramleh khawtlâng tâna mi hnawksak takah a chhuak thei hial \hîn.

(4) Retheihna leh tlakranna a thlen: Pathian thuah hianhmasâwnna leh changkânna a awm laiin, Pathian thu lâk dândik lo chuan pachhiatna leh tlâkranna a thlen thei. Kan ramahzirtîrna dik lo avângin kohhran chhuahsan ta ni mai lo, mahniin leh lo rauhsana pêm daih an awm tawh \hîn. Hetianga pêmkhâwmte hi zirtîrna dik lo an vawn hma chuan chhûngkawngialnghet leh hna \ha tak neite an ni hlawm a; mahse, zirtîrnadik lo avângin an in leh lo an dek ral a, an hnate an kalsan a,rethei takin an awm ta hlawm a ni.

Anmahni chauhin an tuar lo va, an fate pawhin an tuar a.Zirna an ngaihsak loh avângin puilting ve uaih tawh, A AW Bpawh la chhiar thiam lote an awm fur mai! Hetianga nu leh painan pêm kualpui \hin \halai pakhat chuan, “Lui kamah kan awmkhâwm a, chêngkawl kan ring tlut tlut a, a lum si, a hrehawmlutuk,” tiin zirtîrna dik lo vânga hrehawm a tihzia a sawi.

Sakhuana lâk sual vânga retheihna khura tlu lût tam takan awm tawh a ni. Tûn thleng pawhin sawrkâr hna a\angabâng te, thawk \ha ngam lote pawh an awm a. Pension tawh,an pension hlawh la ngam lote pawh an awm a ni. Hetiangaan zirtîrte zâwkin engkim chân huama an kalsan lai hian,zirtîrna dik lo zirtîrtu zîngah hna bânsan ve hauh lo an awmthung. Khawvêl hmasâwn dân leh sawrkâr ke pên thlîrinidentity card lam chihote a pung zêl dâwn a, rinna dik lohvânga hêng thil hmang ngam lote chu an rethei zêl dâwn anih hmêl.

Page 22: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 22

www.mizoramsynod.org

(5) Sakhaw dang tân kawng a hawng: Rev.Lalchhuanlianan, “Zirtîrna dik lo pawmtute zîngah rin dân hluiakîr leh tam tak an awm \hîn. Sakhaw dang biak duhna a neihtîrbawk,” tia a sawi hi a dik hle. Mizorama zirtîrna dik lo zuituzîngah pawh pipu nun hluia lêt duhna a awm \hîn. Ram buaihma lam khân Zakaia Pâwlte chuan zu leh sa an chên a,sechhun khuangchawi thlengin an ti a, tlânglâm zai chi hranghrangin an zai a, an chai chiam \hîn. An hotupa thih hnuah anzuih ral mai pawh a, hruaitu \ha deuhin ho zui phei se chuanheti zâwng hian an kal thûk hle âwm e.

Sakhaw hlun leh lian zâwk kârah kan awm a. Centralpolitics lama kan ram hruaitute khu sakhaw dang zuitute lehan sakhuaa nghet tak tak an ni fur mai. Hindu-ho zîngah afirfiaka kal an awm a, an sakhuaah an harh thar nasain sakhawdang nêk beh hreh hauh lo pawh tam tak an awm a ni. Tûnhnaiah phei chuan hêng Kristiante ni pawimawh- Krismas lehGood Friday ni taka boruak dang neih te, yoga theh darh tumnalian tak te, bâwng talh khap tih te kan hre fo ta mai. HetiangaHindu nun dân leh rinna nêna inzawm thil kan hriat tâk fo chhanchu Hindu nationalism vung taka a kal vâng a ni.

Anniho chuan, ‘Kristiante chuan ram an nei a, Mosolman-te pawhin ram an nei a, Hindu ram hi khawiah nge a awm ve?India hi Hindu ramah kan siam tûr a ni,’ tiin an incho phûr \hîna. India ram Hindu rama siam tumna lian tak an lo nei ta a ni.India chhûl chhuak sakhua - Jainism te, Sikhism te, Buddhismte chu an huang chhûngah an pawm thei a; pipu sakhua(indigenous faith) zuitute chungah pawh an dawhthei mai nilovin, an huangah an pawm thei a; mahse, Islam sakhua lehKristianna erawh chu ram dang a\anga lo lût tiin theihtâwpamin nêk chêp an tum thung. Kristianna nêk chêp an tum laia,pipu sakhaw zuitute humhalh an duh bawk si chuan, he thilinkan ram a rawn nghawng zêl dân tûr chu a lang ruak a ni.

Page 23: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 23

www.mizoramsynod.org

Kan rama zirtîrna dik lo zuia, kohhran hawisan zâwngakal zêlte zîngah Kristian pawh inti \ha duh lo an lo lang \anmêk a. Kristianna an hransan nasat poh leh sakhaw dang nênan inhnaih a ni. Chûng zîngah chuan ‘Nunna Lal hnam’ intitehi an vênthâwnawm viau dâwn niin a lang. Kum 2007-ah khânHindu Sakhaw Lehkhabu Srimad Bhagavad Gita chu Mizo\awnga lehlina chhuah a ni a. Chu lehkhabu phêk hma lamchu Nunna Lal hnam hotute ‘Duhsakna Thuhma’ leh ‘DuhsaknaThuchah’ thuin a luah khat a ni. An zînga pakhat phei chuan,“Gita bu hi uluk takin ka chhiar a, hnam damna tling thu hluina khat ni berin a lang,” tiin Bhagavad Gita chu a fak a ni.

Kum 2013 vêl a\ang khân social media lamah ‘Zo Sakhua’tih thâwm a lo awm a. Facebook Group pakhatah chuan,“Zoram mipui hmaah kan sakhuana hmasa ‘Zo Sakhua’ kha ading thar leh ta tih kan han hriattîr a che u. Kan sakhaw serhleh sâng kalpuina kawnga hmânlai pi leh pute inzirtîrnakalphung kha a \ha tâwk a, kan ngaihluin kan chawi thar leh ani,” tih thu hi chhuah a ni.

Kan ramah hian hetianga pi leh pute biak Mizo sakhawhluia lunglên hi thil thar a ni lo va. Tûna ‘Zo Sakhua’ intite ziaerawh chu a dang hle. Mizo sakhaw hlui kha din thar leh tumnaanga a lan rualin, Hindu sakhuaa inchhûn luhna a ni mahzâwkin a lang. An dinhmun dik tak thlîrin ‘Zo Sakhua’ tih aichuan ‘Zodu’ inti ta se, an inhmeh zaw mah âwm e. An thusawi leh titi tam takah Kristianna an ep na hle a. Kristianna hiMizo hnam tichhetu niin an puh ber a. Kan rama sualna tamtak pawh hi sâp kan ngaihsân vâng leh an thu kan âwih vângahan puh a ni.

Pipu sakhaw hlui leh Hindu mai ni lovin, Juda sakhawvuan ta mai pawh an awm nual tawh a, hei pawh hi zirtîrnadik lo rah chhuah tho a ni.

Page 24: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 24

www.mizoramsynod.org

Zirtîrna dik lovin a \ha zâwnga a rah chhuah dân

Mihring nuna thil \ha lo nia ngaih pawhin a phênahmalsâwmna a thlen thei ang hian, zirtîrna dik lo pawh hian a\ha lamin rah a chhuah thei a ni.

(1) Rinna vêng himtu a ko chhuak: Kohhran hmasachanchin kan chhiar chuan kum zabi pangana thleng khânzirtîrna dik lovin kohhran a zar buai nasa hle tih kan hmu.Kohhran hmangaihtu leh rinna humhim duh mi ropui tak takan lo chhuah phah a, kohhran kha zirtîrna dik lovin tibuai lose, Justin Martar-a te, Irenaeus-a te, Tertullian-a te, Clement-a te, Augustine-a te leh mi dangte ropuina hi tûnlaikohhranhovin kan hre phâk kher lo vang a, an lehkha ziahropui tak takte hi hmuh tûr a awm kher lo mai thei e. Zirtîrnadik lo avângin harsatna kâra ding ngamte ropuina a lo langchiang \hîn a ni.

Kohhran mite chuan zirtîrna dik lovin a nghawng natziakan hre chiang a. An thu dawnna dik lo vânga an neih zawngzawng khawh rala, an rin dân dik loh vânga taksa leh thlaraulama rethei tak maite kan hmuhin kan lainat a. Chutianga kankohhran mi, kan zînga awma rawngbâwl ve \hînte thlarau lamahum sual daia an han awm \hîn te, kohhran a\anga hmingpaih an han dîl tlat mai \hînte hian kan thinlung a khawihtlâng hle a ni.

Kohhran hruaitu, a bîkin Pastor leh Upate tân phei chuanan bial chhûnga enkawl lai ngeite rûk chhuaha an awm \hînhian rilru a tihnat duh êm avângin kohhran humhalh pawh antina hle a ni. Hetianga kohhran hmulhalh zâwnga \an la \hînrawngbâwltute hian fak an phuin kan hlut thiam a pawimawhhle. Hetiang mi hi kohhranhote hian ngah deuh deuh ila, thilduhawm tak a ni ngei ang.

Page 25: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 25

www.mizoramsynod.org

Kohhran a\anga pêng chhuak hmasa ber Tliran pulpittlânga inlârna hmua a insawi lai leh kohhrana awm chu himlo anga a sawi \um chuan, a thil hmuh a sawi zo hman chauhtihah an zînga Upa pakhat chuan, “Vawiin kan inkhâwmahhian Setana a tel a ni ang. Hla sa ila, Lal |awng\aina sawi rualila, bân mai a nia ka duh,” a rawn ti a. Tlira kha mission schoolzirtîrtu, lehkhathiam leh hlim nasa tak a ni si a, a khaktu nih aharsa viau mai thei. Kohhrante sâwt tlânna tûrah chuan mihuaisen tak an lo awm zêl \hîn a ni. Tlira kha zirtîrna dik lotichhuaktu hmasa ber a nih chuan, kha Kohhran Upa pawhkha zirtîrna dik lo laka kohhran humhalhtu hmasa ber a ni anga, chawimawi a phu a ni.

(2) Thurin pawimawhna a pho chhuak: Kohhran hmasainkhâwmpui lian leh pawimawhho kha zirtîrna dik lochungchâng sawi hona leh chin fel nâna koh a ni a, chuvângchuan kohhran thuvawn pawimawh tak tak (e.g. NicaeaThuvawn) te hi zirtîrna dik lo vênna kawnga kohhranhotesûlhnu pawimawh a ni. Kohhran hmasa a\anga Pathian thupawm dân leh hrilhfiah dân fel tak an lo neih chhan pawhzirtîrna dik lo laka kohhran an vên \hin vâng bawk a ni.

Gnostic hruaitu pakhat Marcion-a kha awm lo se chuankohhrante khân Kristiante thuziak zîngah Bible-a pawm tûrchin lehkhabu thliar fel nachâng an hre thuai lo mai thei a, lohria pawh ni se a tlai deuh raih mai thei. Chutiang zêlinkohhranhovin Apostol-te pawimawhzia an hriat chian zual phaha, an zirtîrnate pawh an chawi vâwn phah a ni. Zirtîrna diklovin na taka kohhran a nuai \hin avângin kohhran chhûngahinpumkhatna \ha zâwk a lo awm a, an \anrual phah bawk.

(3) Pathian thu zir pawimawhzia a lantîr: Kan ramazirtîrna dik lo tichhuaktute hi a tîrah chuan thlarau lama mitui, firfiak taka kalte an ni. An zirtîrna \an chhan atân Bibletho an hmang a, an duh lai tak phei chu an hre belin an

Page 26: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 26

www.mizoramsynod.org

lam\angah an siam thiam hle. Chuvâng chuan an zirtîrna letthla thei tûr chuan Bible hriat leh zir a pawimawh tak zet a ni.

Zirtîrna tam tak kan hmachhawn tawh avângin kankohhran hruaitu ngat hi chu an Pathian thu pawm dân lehhrilhfiah dânah an duh tui a, an fîmkhur bawk. A tlângpuithuin Bible châng duh lai lai chuk kual mai mai lovin, chângthlan bîk neiin, a ziaktu tum hmuh chhuah leh hriat chianan tum hrâm hrâm hlawm a. Kan kohhran hruaitu, kohhranban leh innghahnate thu hrilh leh sawi hi a ngaihnawmvek kher loh pawhin, belh chian erawh a dâwl nge nge \hîn.Hetiang taka fîmkhurtîrtu chu zirtîrna him an duhna kha ani. Paulan, “Nang erawh chuan zirtîrna dik tak nêna inhmehthu sawi rawh,” (Tit 2:1) tia Tita a fuihna thu hi kan hruaitutehian a takin an nunpui a ni.

Bible hriatna dik kan neih theih nân kohhranin theihtâwpkan chhuah a. Pathian thu hrilhfiah dân him leh zîktluak takkan vawn nun theih nân Pathian thu zirna nazawnga zirterawngbâwltu atân kan ruai ngawt ngai lo va, Pastor atân ngatphei chuan Senate of Serampore hnuaia zir chhuak ngei emaw,Serampore-in a pawm theiha zir chhuak ngei emaw kan duhkher a ni. Hei hi kan kohhran chuan a tîr tê a\angin kalhmangah kan neih a, kan kohhran pawhin a ngheh phah a ni.

Pathian thu zirna hi hautak deuhin lang mah se, mahnipual ngeiin Pathian thu zirna kan nei a. Kum 1906 a\angaBible School-a bul kan \an, Aizawl Theological College chuvawiin thlengin kan chhawm kal reng a. ATC bâkah MisisonaryTraining College te, Presbyterian Bible School te pawh tûnahchuan kan neih belh tawh a, kan \angkaipui hle a ni. MobileTheological School te, Bible Râlchhân te, Upa Seminar kankalpui \hin te hi thil duhawm tak a ni. Pathian thu zirna kanuar chhan chu a chîn chhuaka Pathian thu zir leh hriatpawimawhzia hriatna lama zirtîrna dik lovin min ben harh vâng

Page 27: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 27

www.mizoramsynod.org

a ni. Kan rama mi hlim kal firfiak, pâwl chhuak ta mai ang tepawh hian Pathian thu zirna \ha chu nei ngat se, an bo kherina rinawm loh a ni.

(4) Rawngbâwltu rawih thuah kan fîmkhur phah: Kanrama zirtîrna dik lo, lo lang \hînte hi mi mal tu emaw zirtîrnaa\anga lo chhuak a ni deuh zêl a. Chuvângin, anmahni chuaninkoh dânte chu nei ve bawk mah se, mi nâwlpuiin kan hriatdân chu - ‘chu mi kha mi pâwl’ tih a ni reng tho. An hun laichuan hêng zirtîrna dik lo chîng chhuaktute hi thu leh hla thiamtak leh mi hneh thei takte an ni deuh vek a. Zathangvunga te,Lalzawna te, Rorêlliana te kha thuhrila vâk zau tak, ram chhûngbâkah ram pâwn thlenga thuhrila chhuak \hînte an ni.

Tûn hma lam, zin veivah zung zung a awlsam loh lai khachuan, mikhual rawih âwm remchângte chu rawih ngei kanduh \hîn. Hetianga mikhual induhsakna hi Mizo Kristiante zeduhawm a ni a. Mahse, zirtîrna hrisêl lo zuarte avângin hmansual a ni a, a pamhmai hle. Tûnah chuan hmun tinah rawihâwm mi leh rawih loh atâna \ha kan ngaihtuah zêl tawh.Kohhran Committee a fîmkhur a, inluangrual tlânna zân lo pheichu pulpit rawngbâwlna kan pe ta meuh lo a ni.

Tûnhma ang thovin thuhril theihna thilpêka thuam lehthuhril tûra inpe kan la nei reng a. Tûnah chuan SynodInkhâwmpui thu angin Synod Revival Committee din a ni a, hunpuma thawk Director enkawlna hnuaiah revival rawngbâwlnakalpui a lo ni ta a, hei hi thil duhawm tak a ni. Kohhranin anrawngbâwlna kan \angkaipui hle a, kohhran humhalh kawngahpawh \hahnem an ngai tlâng hle. Hetianga rawngbâwltu rawihlama kalphung fel tak kan nei hi a finthlâk a. Zirtîrna dik lo lakakohhran himna ngawr ngawr ni lovin, kohhran thlarau lam nuntihharh nân pawh a \angkai hle. Kan rama harhna mei mit lovakan chhawm nun zêlna hmanraw pawimawh a lo ni bawk nên,kohhranin an rawngbâwlna kan sâwtpui hle a ni.

Page 28: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 28

www.mizoramsynod.org

Hetianga rawngbâwltu rawih thua kohhranhovin kan duhuluka, kawng hrang hranga \an kan lâk mêk lai hian fîmkhur ala \ûl hle reng a. Mi \henkhat chu mi mal in leh khawharlênpuina hmun lam thlenga remchâng melh an awm \hîn a.Hetiang thilah pawh hian zirtîrna him lo pu darh \hînte hmunpêk loh hi thil \ha ber a ni zêl ang.

(5) Ngaihtuahna fîm min hmantîr: Zirtîrna dik lotichhuaktute hian kohhran hi min beih ber kan ni a. Kan miterûk chhuahna atâna an hmanraw hman uar tak chu kohhranhruaitute aia thlarau mi zâwk anga inlantîr a ni phawt a.Chutiang zêlin, a nâwlpui hmuh loh leh hriat phâk loh thil engemaw hmu bîk leh hre bîk angin an inlantîr \hîn. An zirtîrnatihâwihawm nân leh mi rilru hmin nân inlârna leh zâwl thupuanhi an hmang deuh vek emaw tih tûr a ni.

Kan ramah hian chutianga inlârna hmu nia inchhâla zâwlthu puang mai \hîn an lo awm tawh \hîn a. Nimahsela, anhmuh dân emaw, an puan dân angin emaw a thleng vek lêmlo. Sakhaw thilah hian mak leh thil danglam hmanga bum kanawl avâng leh kan kohhran mi kan chân hnem tawh avânginngaihtuahna fîm hman a \ûl hle a. Hetiang kawngah hiankohhrana mi nghet pângngaite chuan thil an thlîr thiam hle.Eng emaw mai maia phelêng ve mai ngai lo kan ngah ta tialtial hi kan kohhran himna a ni.

Pathian hi a mite hnênah a inhriattîr \hîn tih chu phatrual a ni lo, a inhriattîr dân erawh chu kawng khat chauh a nilo. Chutiang zêlin thil ngaihtuah thiamna leh finna min pêkhmangin kan ram awm dân tûr hi chu thui tak a sawi theih.‘Thim thuah hnih’ leh ‘Zoram Khawvâr’ an tih te pawh hingaihtuahna fîm hmanga thlîr thiam a pawimawh. Saikhûmanthil a hmuh hun nia an sawi chu kum 1957 leh 1965 inkâr a ni.Khatih lai kha India ram tân chuan hun thim tak a nihna chin aawm. Kum 1962-ah China nên an indo va; Pakistan nên an

Page 29: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 29

www.mizoramsynod.org

inngur reng mai bawk. Mizote pawhin mautâm \âm hrehawmtak kan tuar a, zalênna sual boruak lian takin kan ram a tuammup mup tawh a, inlârna hmuh kher ngai lovin eng emaw chua thleng dâwn tih kha a hriat hle tawh a ni.

Kohhranhote hian he khawvêl hi Pathian siam a ni a, asiamtu kutah a kal zêl dân tûr leh a tâwp dân tûr thlengin aawm tih kan ring a. “Dik takin LALPA Pathian chuan arawngbâwltu, a zâwlneite hnênah a thurûk hrilh lovin eng maha ti lo vang” tih a ni (Amos 3:7). Tûnlai huna Lalpa zâwlneitechu kohhranho hi kan ni a, Pathian aiawh tûra he khawvêladin hi kan ni. Kohhranhote hian he ram hi kan vil reng tûr a ni.Zoram nuam leh \ha zâwk chu kan beiseinain thlîr sela, engemaw ti taka khaw vâr thut tûr beiseia \hu mai lovin, Pathian\ihna leh thawhrimna nên kan ram hi kan tinuam tûr a ni.

Tlângkawmna

Zirtîrna dik lo hi kohhrana mi nghet tân chuan thil hotak leh âwih tlâk pawha ngaih loh ni mah se, âwih tâwk an loawm thei zêl a. Zirtîrna dik lova mi a tui tawh chuan chhanchhuah a harsa hle \hîn. Anmahni lah an harh chhuak theitawh \hîn lo va, a nghawng chu a nasa thei hle. Chuvângin,kohhranhote fîmkhur ila, zirtîrna dik lo laka kohhran kan fihlîmtheih nân \an la thar ila. Rawngbâwltute pawhin zirtîrna dikpe thei tûrin \an la lehzual se. Sakawlh hmanrua nia an sawi\hinte hi a hun laia thil thar tak takte a ni zêl a ni. Khawvêl thilhriat lamah pawh kan inchhiar zau a pawimawh ang.Kohhranhote pawhin kan rawngbâwltute zai ngai thiam ila,zirtîrna dik a nih leh nih loh thliar hrang hman lo khawpinzirtîrna thar ngaihvenin zuang lâwr zung zung lo ila. Kohhranthil serh ngaihsân zâwk hi dam chhûnga Krista anna lama sânzêlna a ni.

________

Page 30: ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH · seminar leh campaign-ah pawh sâwm ... Bible leh Kohhran Thurin te ... LO LEH A RAH CHHUAH. ni,” ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH. ZIRTIRNA DIK

ZIRTIRNA DIK LO LEH A RAH CHHUAH 30

www.mizoramsynod.org