zikir
DESCRIPTION
..TRANSCRIPT
-
Z K R
Bakara, 114; Kavram: 98
Z K R
Zikir; Anlam ve Mhiyeti
Kur'n- Kerim'de Zikir Kavram Zikir ve bdetler
Zikir ve Namaz
Zikir ve Kur'an
Hadis-i eriflerde Zikir Kavram
Namaz ve Kurandan Sonra En Faziletli Zikirler; Tehlil, Tesbih, Tahmd,
Tekbir
Zikrin Zdd; Unutma ve Gaflet
bdetlerin En Byklerinden Biri, Belki Birincisi; Zikir
Tesbih/Zikir Kurbanlar
Zikrin Yozlatrlmas; Zikirde Usl ve dba Riyetsizlik
Tesbih/Zikir Kurbanlar
Zikri hy Etmek, Zikirle hy Olmak Zikrin Psikolojik Faydalar
"Allah'n mescidlerinde O'nun adnn zikredilip anlmasna
engel olan ve onlarn harap olmasna alandan daha zlim
kim vardr?! Aslnda bunlarn oralara ancak korkarak girmeleri
gerekir (Baka trl girmeye haklar yoktur). Bunlar iin
dnyada rezillik, hirette de byk azap vardr." (2/Bakara,
114)
Zikir; Anlam ve Mhiyeti
Zikir, szlkte; anma, hatrlama, bir eyi zihinde hazr etme, bir eyi dile
getirme, hatrlatma demektir. Bir baka deyile zikir, kiinin mrifet
(bilgi) olarak elde ettii eyi korumasn salayan bir faaliyettir ki, bu;
zihne aittir. Kavram olarak zikir; Allah anmak zere yaplmas veya
sylenmesi tavsiye edilen, hamd, du, ibdet ve vg gibi fiiller ve
szlerdir.
Zikir, insann bilgi olarak elde ettii eyleri muhfaza altnda tutmasna ve
gerektiinde hatrlamasna imkn salayan bir bellek anlamnda potansiyel
bir gc ifade ettii gibi, bir eyin kalben veya szl (dil ile) hatrlanmas
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
eklinde ayn gcn harekete geirilmesine de denir. (1) Kalp veya dil ile
zikir, unutulmu bir eyin yeniden hatrlanmas, ya da hfzadakinin
unutulmamak zere srekli canl tutulmas eklinde olabilir. (2)
Zikir, aslnda kalbin, anlan kimseye dikkat kesilmesi ve ona kar
uyank olmasdr. Bunu dil ile ifade etmeye zikir denilmesinin sebebi,
kalpteki zikre (hatrlamaya) iaret etmesindendir. Bazlarna gre zikir,
insana sevap kazandran her trl amelin genel addr. Zikir, Allaha
itaattir. Ona itaat etmeyen kii, diliyle ne kadar tesbih ederse etsin veya
tevhid kelimesini sylerse sylesin, gerek zikri yapm olmaz.
Ayn kkten gelen mezkr, zikredilen, anlan ey demektir. Gerek u
ki, insann zerinden, daha kendisi anlmaya deer (mezkr) bir ey
deilken, uzun zamanlardan bir sre gelip geti. (76/nsan, 1). Yani
insan, Allahn ilminde var iken, bizzat kendisi henz mevcut deildi,
henz ortalkta yoktu. Bu geree deinen baka yetleri de grmekteyiz
(19/Meryem, 67; 36/Ysin, 79; 10/Ynus, 4, 34 vd.).
Yine ayn kkten gelen zikr, ok zikir, youn zikir demektir ki bu, zikir
kavramndan daha geni bir manay kapsamaktadr. Korkup saknanlar
zerinde onlarn (yetlerle alay edenlerin ) hesabndan herhangi bir ey
(sorumluluk) yoktur. Ancak (bu) bir youn hatrlatmadr (zikrdr). Umulur
ki korkup saknrlar. (6/Enm, 69). Gndzn iki tarafinda ve gecenin
(gndze) yakn saatlerinde namaz kl. phesiz iyilikler (hasent),
ktlkleri (seyyit) giderir. Bu, t alanlara youn bir hatrlatmadr
(zikrdr). (11/Hd, 114; Ayrca bkz. 6/Enm, 90; 7/Arf, 2; 21/Enbiy, 84;
29/Ankebt, 51 vd.).
Zikir kknden gelen bir baka kelime de tezkiradir. Tezkira;
hatrlatma, t, hatrlatan ey demektir. (Tezkire; belli bir meslek
mensuplarnn biyografilerinin anlatld kitaplara da denilmektir.
Trkede tezkere eklindeki syleyi; rapor, izin belgesi, askerlik
grevinin bittiini gsteren belge anlamnda kullanlmaktadr.) Kuran
tezkira kelimesini bir hatrlatma, bir uyarma olarak kullanmaktadr.
Hayr; O (Kuran) bir tezkiradr (bir hatrlatma, bir ttr). Artk
dileyen, onu dnp t alsn. (80/Abese, 11-12; Ayrca bkz. 20/Th, 3;
57/Vka, 73; 69/Haakka, 12, 48; 73/Mzemmil, 19; 74/Mdessir, 49, 54).
Zikir kknden gelen zeker, mzekker, zkr kelimeleri ise, diinin
kart olarak erkeklii ifade ederler. Ayn kkten gelen bir baka kelime
ise tezekkrdr. Bu da dnp t almak, ibret almak demektir. Kuran
baz eyleri hatrlattktan sonra dnmez misiniz, ibret almaz msnz?
-
diye soruyor (6/Enm, 152; 7/Arf, 3, 57; 11/Hd, 24, 30; 24/Nr, 1, 20).
Kuran, zikir kelimesini eitli formlarda kullanyor. Peygamberimize,
mminlere, ehl-i kitaba, sriloullarna, sahbelere, kendilerine eli
gnderilmi topluluklara; hatrlat, hatrlayn, aklnza getirin, an
ann eklinde hitap etmektedir.
Bu kullanllara ait birka rnek grelim: hireti arzu edenler ve Allah
zikredenler iin, Hz. Muhammedde en gzel rnek vardr. (33/Ahzb, 21).
Kuranda Allahn bir olduunu zikrettiin (andn veya hatrlattn)
zaman, kfirlerin gerisin geriye katklarn grrsn. (17/sr, 47). Baz
hayvanlarn insann emrine verilmesinin sebebi; insanlarn Allah nimet
veren olarak hatrlamalardr (zikretmeleridir) (43/Zuhruf, 13). M rikler
boazladklar hayvanlarn zerine Allah n adn anmazlar (zikretmezler)
(6/Enm, 138). Halbuki mminler avladklar ve boazladklar hayvanlarn
zerine Allahn adn anarlar (zikrederler) (5/Mide, 4; 22/Hacc, 28, 34, 36;
6/Enm, 118, 119, 121). (3)
Kur'n- Kerim'de Zikir Kavram
Zikr kelimesi ve trevleri Kurn- Kerimde 292 yerde geer. Sadece
zikr kelimesi ise, 76 yerde zikredilir. Sadece emir halinde 37 yerde
geer. slm kavramlardan, anlam en ok daraltlanlardan biri "zikir"
kavramdr. Zikir kelimesi, ok geni bir anlama ve muhtevya sahip olduu
halde, neredeyse tek anlama indirgenmi ve ii boaltlmtr.
Zikr kelimesi, Kuranda 30 'un zerinde farkl anlamlarda
kullanlmaktadr: Zikir kelimesiyle ifade edilen bu anlamlar: Zikretmek,
sylemek, bahsetmek, konumak, hatrlamak, hatrlatmak, anmak,
gereini yapmakla birlikte hatra getirmek, kadrini bilmek, tefekkrle
birlikte hatra getirmek, mkfatlandrmak, vmek, krn ed etmek,
tekbir getirmek, telbiye, du ve yakar, sz, laf, kssa, haber, Kitab, Kitab
indirme, Kuran, Kuran dnda ilh kitaplar, Peygamber, n, eref, eref
verici husus, nasihat ve dnceye sevkeden husus, dnce, ikaz ve
nasihat, delil, hatrlamaya (ibrete) sevkeden vaaz ve t anlamlarna
gelir. (4)
Bir baka aratrc, zikir kelimesinin Kur'an'da 37 mnda kullanldn
belirtir. Bu anlamlar alfabetik olarak yle sralar: Anlamak, anlatmak,
besmele, bilme, dvet etmek, delil, dnenler, dnmek, grmek,
hatrlamak, hatrlatmak, ibdet etmek, ibret, iman, itaat etmek, kssa,
kitap, konumak, kulluk yapmak, Kur'an, Levh-i Mahfz,
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
mkfatlandrmak, namaz klmak, okumak, t, t almak, t
vermek, sevmek, sylemek, an, eref, erefli, kretmek, Tevrat, uyar,
vahiy, yol gstermek, erkek. (5)
Kur'an'da "zikir" kelimesinin anlamlarn gstermek iin, bu kavramn
getii yetlere rnekler vererek belirtelim:
Anlamak: Kur'n- Kerim, bir durumun belirginlemesi ya da iki konu
arasndaki farkn anlalmas hususunda zikir kavramn anlamak
eklinde kullanr. Bu anlamda Kur'an'da dokuz yerde kullanlan zikir,
daha ok akl sahipleri ve ilim ehli iin kullanlmaktadr (Bkz. 2/Bakara,
269; 3/l-i mrn, 7; 17/sr, 41). Bu yetlere bakldnda ilim, aratrma
ve tefekkr isteyen konularn, ancak ilim sahiplerince anlalabilecei
ifade edilmekte, bir konuyu derinlemesine dnp aratrmayanlarn
onu anlamayacaklar, zikir kavramlyla ortaya konulmaktadr.
Anlatmak: (10/Ynus, 71; 12/Ysuf, 42)
Besmele: (6/En'm, 118)
Bilmek: (13/Ra'd, 19; 24/Nr, 27)
Dvet etmek: 17/sr, 46; 37/Sfft, 3)
Delil: (21/Enbiy, 24-25)
Dnenler: 11/Hd, 114)
Dnmek: (3/l-i mrn, 191; 7/A'rf, 3; 11/Hd, 30).
Zikrin Kur'an'da en ok kullanlan anlam, dnmektir. Allah Tel,
kullarndan dnmelerini istemekte, ancak dnenlerin gerekleri
kavrayacaklarn, dnmeyenlerin ise, yolca hayvanlardan daha sapk
olduklarn bildirmektedir. nk dnmeyenlerin yetleri
anlamayacaklar, bu nedenle Yce Allah'a gerei gibi kulluk
yapamayacaklar bir gerektir. Dnmek, vahy gerekleri kavramay ve
Cenb- Hakk' gerei gibi tanmay salad iin hem insan, insan olma
onuruna ykseltir, hem de kulluk bilincini gelitirir. Bu nedenle de
ibdetlerin temelidir.
Grmek: (M 'min, 44)
Hatrlamak: (2/Bakara, 40; 5/Mide, 11; 6/En'm, 68; 7/A'rf, 201)
Hatrlatmak: (6/En'm, 69; 8/Enfl, 2; 14/brhim, 5; 25/Furkan, 73; 38/Sd,
49)
bdet etmek: (2/Bakara, 151-153, 238-239; 18/Kehf, 28; 20/Th, 14).
Yce Allah'a ibdet etmek anlamna da gelen zikir, bu ibdetin nasl ve
ne ekilde yaplaca ile ilgili aklamalar da beraberinde getirir.
-
bret almak: (7/A'rf, 57; 8/Enfl, 57; 38/Sd, 43)
man etmek: (6/En'm, 126; 7/A'rf, 130; 9/Tevbe, 126; 13/Ra'd, 28)
taat etmek: 20/Th, 43 -44)
Kssa: (18/Kehf, 83)
Kitap: (3/l-i mrn, 58;
16/Nahl, 43; 20/Th,
99) Konumak:
(21/Enbiy, 60)
Kulluk Yapmak: (20/Th, 33-34; 23/M 'minn, 110; 24/Nr, 37)
Kur'n- Kerim: (15/Hicr, 6, 9;
16/Nahl, 44; 25/Furkan, 29-
30) Levh-i Mahfuz ya da
Tevrat: (21/Enbiy, 105)
Mkfatlandrmak:
(2/Bakara, 110, 157)
Namaz klmak: (2/Bakara, 198; 29/Ankebt, 45; 62/Cuma, 9; 7/Arf, 205;
24/Nr, 36)
Okumak: (2/Bakara, 63; 19/Meryem, 16, 41)
Bu yetlerde, verilen kitabn okunup emirlerine tbi olunmas ve bylece
korunulmas istenmekte ve Kitab'ta Hz. Meryem (r.a.) ve Hz. brhim
(a.s.)'in okunmas tavsiye edilmektedir. Bunlar da gsteriyor ki zikir,
okumak anlamnda da kullanlmaktadr. Yoksa, bazlarnn iddia ettikleri
gibi, burada zikir kavram "adn sylemek" eklinde olsayd, o durumda,
Kur'an'n bu ifadesine dayanarak srekli bir ekilde "Meryem, Meryem", ya
da "brahim, brahim" denilmesi gerekirdi. Bu ise hem gln bir ey ve
hem de irktir.
t: (11/Hd, 120; 12/Ysuf, 104; 50/Kaf, 36 -37). Zikrin en fazla
kullanlan anlamlarndan biri de ttr. Bu anlam, kimi yerde Kur'n
yetlerin, kimi yerde kinattaki olaylarn ve nizamn t olduu eklinde
verilmektedir.
t almak: (2/Bakara, 221; 24/Nr, 1)
t vermek: (50/Kaf, 45; 51/Zriyt, 55)
Sevmek: (38/Sd, 32)
Sylemek: (12/Ysuf, 42;
18/Kehf, 63; 21/Enbiy, 10;
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
94/nirh, 4) eref: (23/M
'minn, 71)
erefli: (38/Sd, 1, 46)
kretmek: (3/l-i mrn, 41; 7/A'rf, 69).
Allah (c.c.) Zekeriy (a.s.)'ya bir oul lutfettii iin kendisinden
kretmesini (zikretmesini) istemektedir (3/l-i mrn, 41). nk, verilen
bir nimete ancak kredilerek karlk verilebilir. te bu nedenle, yette
geen zikir ifadesi kr olarak anlam kazanmaktadr.
Uyar: (5/Mide, 14; 6/En'm, 44)
Vahiy: (7/A'rf, 63; 21/Enbiy, 63)
Yol gsterme: (21/Enbiy, 48)
Erkek (Zikir kknden zeker ve mzekker): (3/l-i mrn, 36; 53/Necm, 45).
(6)
Kuranda bu kadar farkl anlamlarda kullanlan, dolaysyla ok boyutlu ve
insan hayatnn btnn kuatan zikir, ayn zamanda insann farkl
ekillerde icr edebilecei ibdettir. Zikir, dille, kalple, dnce ile ve
bedenin dier organlar ile yerine getirelebilen btncl bir zelliktir.
nsann sadece dil ile baz kelimeleri tekrarlamas, filin sadece bir organn
tutup onu o para ile deerlendiren krn tutumuna benzer. Otuzdan
fazla anlamndan birini almak ve sadece dil ile baz kelimeleri tekrar
etmek zikir deil; zikirden sadece bir blmdr. Bu parac anlay, dinin
tahrif edilmesi demek deilse, en azndan gaflet ve cehlet rndr.
Zikir; sadece Allah! demek veya Onu hatrlatan kelime veya cmleleri
tekrarlamak deildir. Allah, gzel isimlerini hatrlamak, anmak, Ona
hamd ve krde bulunmak, Onu tesbih etmek, tekbir ile ululamak,
Kitabullah okumak, du etmek; btn bunlar zikrin yalnzca lisana ait olan
blmdr.. Allahn varlna dellet eden delilleri, Onun sfat ve
isimlerini dnmek, Allah n ahkmn, emir ve yasaklarn, tekliflerini,
vaadini ve vadini, Ona olan kulluk vazifelerini ve bunlarn hikmet ve
delillerini dnmek, enfs (znel) ve fk (nesnel) btn yaratlmlar
ve bunlarn yaratl srlarn dnmek, varln her zerresinde mevcut
ilh hikmetlerini grmek... Bu da kalb ve fikr zikirdir. Bedenin memur
bulunduu grevlerle megul ve dopdolu olmas, kendilerine yasaklanan
eylerden uzak durmas ise, fiil ve beden bir zikirdir.
Her eit ibdette asl olan ihlstr, gnln Allah'a ynelmesidir. bdete
deerini veren, onun dern boyutudur. Hudan yoksun, Allah n rzs
-
dnda baka hangi amala yaplm olursa olsun, ekilce ibdet
zannedilen hususlar, Allah n mslmandan istedii kulluk deildir.
Yaplan ibdetlere Allahn ihtiyac kesinlikle dn lemeyecei iin,
insann kalbini, zihnini ve davranlarn gzele doru, ftrat istikametinde
ve Allahn honutluu esas alnarak deitirme zellii ne kmaldr. En
byk ibdet olan namaz bile kalb-i selm ile, ihlsla ikame edilmedii
mddete gerek namaz olmad deerlendirilmelidir. Zikir iin de ayn
durum szkonusudur. Sadece dille, alkanlk kabilinden, tren havasyla
ed edildiinde gerek anlamda zikir kabul edilemez. Zikir, gn l,
tefekkr/dnce, dil ve eylem btnl ile ed edilmesiyle Kurann
istedii gerek zikir ve kulu Allah'a yaklatran ibdet zelliinde
olacaktr. Zikrin esas kalple, gnlle zikirdir, Allahdan gfil olmamaktr.
Bu balca eittir:
1-Allahn varln gsteren delilleri dnmek, pheleri atarak Allahn
isim ve sfatlarn tefekkr etmektir.
2-Allahn koyduu hkmleri, kulluk vazifelerini, Allahn bildirdii
sorumluluklar, onlarla ilgili hkmleri, emir ve yasaklar, Allahn
vaadini ve tehdidini ve bunlarn delillerini dnmektir.
3-Madd ve mnev varlklar, bunlardaki yaratl srlarn seyredip
dnmekle zerrenin kutsal leme bir ayna olduunu grmektir. Bu
aynaya, gerei gibi bakanlarn gzne, o gzellik ve byklk leminin
nurlar yansr. Bir anlk hisle bundan alnacak olan m hede zevkinin bir
gz krpacak kadar sren parlts bile dnyalara deer. Bu zikir makamnn
sonu, zirvesi yoktur.
Allah Tel, bu zikir eitlerinden hangisiyle zikredilirse, O da ona lyk bir
ekilde kendisini zikreden kimseyi zikrederek karlk verecektir. Beni
zikredin; Ben de sizi zikredeyim. Bana kredin; sakn nankrlk
yapmayn! (2/Bakara, 152) Allahn, zikreden kuluna zikirle cevap vermesi
konusunu izah iin eitli aklamalar yaplmtr. Bunlar yle
zetleyebiliriz:
Beni, Bana itaatla zikredin; Ben de sizi rahmetimle zikredeyim.
Beni du ile zikredin; Ben de sizi, dunz kabul ile zikredeyim (40/Mmin,
60).
Beni vg ve itaatle zikredin; Ben de sizi vg ve nimetle zikredeyim.
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
Beni dnyada zikredin; Ben de sizi hirette zikredeyim.
Beni gizli yerlerde zikredin; Ben de sizi geni yerlerde ve yalnzlkta
zikredeyim.
Beni ibdetle zikredin; Ben de sizi yardmla zikredeyim.
Beni, Benim yolumda cihadla zikredin; Ben de sizi hidyetimle zikredeyim.
Beni refhnz, rahatnz zamannda zikredin; Ben de sizi bel ve musbete
uradnz zaman zikredeyim.
Beni doruluk ve samimiyetle zikredin; Ben de sizi kurtulu ve size tahsis
ettiim eyleri artrmakla zikredeyim.
Beni, nceden ilhlm kabul ile zikredin; Ben de sizi sonunda rahmet ve
kullua kabul ile zikredeyim.
(Grld gibi, zikir hem insan asndan ve hem de Cenb- Hak
tarafndan farkl ekillerde almlarla deerlendirilmitir. Sesli bir
ekilde ismi tekrarlayp durmak eklinde anladmz zaman, bunun Allah
tarafndan kulunu bu ekilde zikretmesi dn lmemesi gereken bir
durumdur. O yzden zikrin anlamn daraltmaktan iddetle
saknlmaldr.)
Zikir, mrifet ve bilgi ile olmaldr. Allahn zikir emri karsnda ilk duyulan
ey, cizlik ve Yaratcnn kudretine teslim olma arzusudur. Sana lyk
olduun ekilde ibdet/kulluk ve zikir yapamadk. mann ve kulluun
ba, bu anlaytr. En gzel zikir de L ilhe illllah (Allahtan baka
hibir ilh yoktur kelime-i tevhdidir. Bu tevhidin ve teslimiyetin gerei
de, bu cizlik iinde kendini, Allah n emirlerinin tek yrtme vstas
bilerek, istenilen grevleri en gzel ekilde ve zam derecede yerine
getirmek iin yalnz Allahtan yardm dileyip en iyi ekilde yapmaya
almaktr. te bu da, zikrin ve krn ta kendisidir. Yani, yklenen
sorumluluk, imkn ve kabiliyet artna balanmtr. Fakat o yetenek,
Allahn bir yardm olduu iin onun da iin aslnda bir snr ve sonu
yoktur. Bundan dolay kul, Allah zikirle Ondan yardm diler ve kendine
verilen kabiliyeti sarfeder. u halde, her mmin Beni zikredin! emri
karsnda cizliini hissederek nce: Ancak Sana ibdet/kulluk eder ve
ancak Senden yardm dileriz. (1/Ftiha, 4) eklindeki kesin szn
hatrlayacak; zikir ve kr iin Allahtan yardm isteyecektir. (7)
Zikir ve bdetler
-
Btn ibdetlerin z ve asl Allah Tely hatrlamaktr. slmn direi
namazdr ve namazdan da maksat Allah zikirdir. Bana ibdet/kulluk et;
Beni zikir iin namaz kl. (20/Th, 14). Namaz dosdoru kl. Allah
zikretmek elbette en byk (ibdet)tir. (29/Ankebt, 45). Kurn- Kerim
okumann ibdetlerin en fazletlisi olmasnn sebebi, Allahn kelm
olmas, Allah hatrlatc olmas ve ierisindekilerin hepsinin Allah
zikretmeyi, Onu hatrlamay tazelemesidir. Orulu insan, sadece midesine
deil; eline, ayana, gzne, kulana hkim olur, onlara da oru tutturur.
Oru, mideyi a brakmaktan daha ok, gnl takv ile doldurmaktr
(2/Bakara, 183). Orutan maksat, ehvet ve kt arzular krmaktr.
Bylece ehvet ve hevnn skntlarndan kurtulan kalp, temizlenir ve
zikre msait hale gelir. Allah n evi olan Kbeyi ziyret olan hacdan
maksat, ev sahibi olan Allah hatrlamak ve Ona yaknlamak abasdr.
Hac mensiki iinde yer alan tekbir, telbiye gibi ibdetler zikir
cinsindendir. Dolaysyla btn ibdetlerin ba zikirdir. Zaten mslman
olmak iin kelime-i tevhidi sylemek arttr. Bu da zikrin ta kendisidir.
Dier btn ibdetler, bu zikri kuvvetlendirmek iindir. nsanolu, ibdet
iin yaratlmtr (51/Zriyat, 56). Kurtulmak istiyorsanz, Allah ok
zikredin. (8/Enfl, 191) buyurulur. Kurtuluun anahtar, az deil; ok
zikretmek, her durumda; ayakta, otururken, yatarken zikretmektir (3/l-i
mrn, 191).
Mnfklar Allah ok az zikrederler (4/Nis, 142). Demek ki mmin
Allah oka zikretmek zorundadr. Tm zamann Allah hatrnda
tutarak, mslman olduunu, Allah'a ve Onun hkmlerine teslim
olduunu unutmadan geirmelidir.
Zikir ve Namaz
Namaz, batan sona bir zikirdir. Namaz bize her rknnde, her ifadesinde
Allah hatrlatr. Bu sebepten Allah, Kurn- Kerimde bazen namaz
ikame ediniz! emri yerine; Allah zikrediniz! veya Rabbinin adn
zikret! denilir. Kerim Kitab'da zikirle namaz yaknlndan dolay, zaman
zaman salt (namaz) kelimesinin zikirle yer deitirdii ifadelere rastlarz.
Namazda Allahn zikrini (Kuran) tekrar eder, tezekkr ederiz. Bunun iin
Cenb- Hak; sabah akam namaz kl! yerine; Sabah akam Rabbinin
adn zikret! (76/nsan, 25) buyurmutur.
Namazn her rektnda ve her bir rknnde Allah tekrar tekrar zikretmeli,
hatrlamalyz. Allah n emirlerini ve yasaklarn, vaadlerini ve tehditlerini,
hkm ve nimetlerini, sfat ve isimlerini dnmeliyiz. Bylece namaz,
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
gnde be kez, alevlenen nefs arzularn ateini sndrmek, dnyev
sevgilerle kendinden geen gnlmze Allah ve Raslnn sevgisini
yerletirmek, fah ve mnker pisliiyle asl temizliini kaybeden
varlmz arndrmak iin yaplan gerek bir zikir olur. Bu anlamyla zikrin
yer almad namazlar, bo ve mnsz hareketlerden ibret birer yorulma
olmaktan teye gidemez. (8)
Bana ibdet/kulluk et; Beni zikir iin namaz kl. (20/Th, 14).
Namaza arldnz zaman Allah zikretmeye koun!(62/Cuma, 9)
Rabbini, iinden yalvararak ve korkarak, yksek olmayan bir sesle
sabah akam zikret. Gfillerden olma! (7/Arf, 205) Allahn yce
tannmasna, iinde adnn zikredilmesine izin verdii mescidlerde sabah
akam Onu tesbih ederler. (24/Nr, 36)
Kitaptan sana vahyedileni oku ve namaz da dosdoru kl; nk namaz
iren ve kt eyler (fah ve mnker)den vazgeirir. Allah zikretmek,
elbette en byk (ibdet)tir. (29/Ankebt, 45)
Ey iman edenler; oka zikretmek sretiyle Allah zikredin! (33/Ahzb,
41) Sabah akam Rabbinin adn zikret! (76/nsan, 25)
Zikir ve Kur'an
Kuran, kendisine zikir demektedir ki, O, batan baa bir ttr,
hatrlatmadr, insanlarla ilgili her nemli eyi aklayan bir ilh bildiridir.
O, ayn zamanda srekli Allah hatrlatan yetlerden meydana
gelmektedir.
Bu, Bizim Ona indirdiimiz mbrek bir Zikirdir. u halde, onu inkr
edecek olanlar siz misiniz? (21/Enbiy, 50)
Hi phesiz Zikri (Kuran) Biz indirdik Biz; onun koruyucular da
gerekten Biziz. (15/Hcr, 9)
Dediler ki: Ey kendisine zikir (Kuran) indirilen (Muhammed)! Sen
mutlaka bir mecnunsun! (15/Hcr, 6)
(Raslm!) te bylece gemitekilerin haberlerinden bir ksmn sana
anlatyoruz. phesiz ki, tarafmzdan sana bir zikir (Kuran) verdik.
(20/Th, 99)
-
Sen, ancak zikre (Kurana) uyan ve grmeden Rahmndan korkan
kimseyi uyarabilirsin. te bylesini bir mafiret ve gzel bir mkfatla
mjdele! (36/Ysin, 11)
Sen zikrimize (Kurana) iltifat etmeyen ve dnya hayatndan baka bir
ey istemeyenlerden yz evir! (53/Necm, 29)
... Ey iman eden akl sahipleri! Allahtan korkun. Allah size gerekten bir
zikir (Kuran) indirmitir. (65/Talak, 10)
Sd Sresinin ikinci yetinde geen zikrin birka anlamda kullanlma
ihtimali bulunmaktadr: Sd. Zikir dolu Kurana andolsun. (38/Sd, 1-2).
Zikir dolu, zikir sahibi Kuran; eref ve an sahibidir. En yce eref ona
aittir. Nitekim bir baka yette buna iaret edilmektedir: Gerekten O
Kuran, hem senin iin, hem de kavmin iin bir zikirdir (ereftir)
(43/Zuhruf, 44). Buradaki zikir ikinci olarak; anmak, hatrlatmak, eriat ve
hkmleri, vaad (Allahn verdii sz) ve tehditler, gemi mmetlerin
kssalarndan alnacak ders ve ibretler anlamnda kullanlmaktadr.
nc olarak, dinde ihtiya olan eyleri hatrlatma, yani erefli ve deeri
yce dini reten, ibret dersi veren Kuran mnsnda gelmi olabilir.
Kuran, bir zikir ve uyardr. Kalpler onunla huzur ve skn bulur.
Mminler onun yetlerini tedebbr, tefekkr edip dnsnler ve
dosdoru yolda hidyet zere yaasnlar, her trl problemlerine onun
gsterdii arelerle zm bulup kurtulua ersinler diye gnderilmitir.
Namazda ve namaz dnda Kuran okumak, byk bir zikirdir; devaml bir
hatrlama ve hatrlatmadr. Kuran ve Onun hkmlerini unutan, dnya
zevkleriyle sarho olup gaflet iinde yaayan insan ilh hakikatlerle sarsp
uyandran, kendine/ftratna dndren byk bir zikirdir Kur'an.
Zikrin bu geni anlam sahas, Kuran yetlerinde aka ortaya
konulduunu yukarda belirttik. imdi Kuranda zikir kelimesinin getii
baz yetlerin meallerini grelim:
"Allah'n mescidlerinde O'nun adnn zikredilip anlmasna engel olan ve
onlarn harap olmasna alandan daha zlim kim vardr?! (2/Bakara, 114)
Beni zikredin ki Ben de sizi zikredeyim. (2/Bakara, 152)
...Allahn sizin zerinizdeki nimetini (size verdii hidyeti ve size
gnderdii Peygamberini), kendisiyle size t vererek size indirdii
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
Kitab ve hikmeti zikredin/hatrlayn. (2/Bakara, 231)
"...Allah'n size rettii gibi Allah' zikredin" (2/Bakara, 239)
...Rabbini ok zikret; sabah akam tesbih et. (3/l-i mrn, 41)
"Onlar (takv sahipleri), bir ktlk yaptklarnda, ya da kendilerine
zulmettiklerinde Allah' zikredip/hatrlayp gnahlarndan dolay hemen
tevbe-istifr ederler. Zaten gnahlar Allah'tan baka kim balayabilir
ki! Bir de onlar iledikleri kt lklerde bile bile srar etmezler." (3/l-i
mrn, 135)
Ayakta dururken, otururken, yanlar zerinde yatarken (her zaman)
Allah zikrederler (ve yle du ederler:) Rabbimiz! Sen bunu bouna
yaratmadn. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azbndan koru! ( 3/l-i
mrn, 190-191)
Namaz bitirince ayakta, otururken ve yannz zerinde yatarken Allah
zikredin. Huzura kavuunca da namaz dosdoru kln; nk namaz,
mminler zerine vakitli olarak farz olmutur. (4/Nis, 103)
"Eer eytann fitlemesi seni drterse hemen Allah'a sn. nk O,
(hereyi) iitendir, (hereyi) bilendir. Takvya erenler var ya, onlara
eytan tarafndan bir vesvese dokunduunda (Allah'n emir ve
yasaklarn) tezekkr edip hatrlayarak hemen gerei grrler." (7/A'rf,
200-201)
Rabbini, iinden, yalvararak ve Ondan korkarak, yksek olmayan bir
sesle sabah ve akam zikret. Gfillerden olma! (7/Arf, 205)
"M 'minler, ancak, Allah zikredildii/anld zaman yrekleri titreyen,
kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artran ve yalnz
Rablerine dayanp gvenen kimselerdir." (8/Enfl, 2)
Ey iman edenler! (Savamak iin) herhangi bir topluluk ile karlatnz
zaman sebt edin ve Allah ok zikredin ki baarya eriesiniz. (8/Enfl,
45)
(Onlar, Allah'a) man edenler ve gnlleri Allahn zikriyle sknete
erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler, ancak Allah zikretmekle tatmin olur,
huzura kavuur. (13/Rad, 28)
Yedi gk, dnya ve bunlarda bulunan herkes (herey) Onu tesbih eder.
-
Onu hamd/vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur. Ne var ki siz,
onlarn tesbihini anlamazsnz. (17/sr, 44)
Unuttuun zaman Allah zikret ve Umarm Rabbim beni, doruya bundan
daha yakn olan bir yola iletir de. (18/Kehf, 24)
(Raslm!) Sabah akam Rablerine, srf Onun rzsn dileyerek du
edenlerle birlikte candan sebat et. Dnya hayatnn ssn isteyerek
gzlerini onlardan evirme. Kalbini, Bizi zikretmekten gfil kldmz,
hevsna/kt arzularna uymu ve ii gc arlk olan kimseye itaat
etme. (18/Kehf, 28)
"(Ey Ms!) Seni, kendim iin eli setim. Sen ve kardein birlikte
yetlerimi gtrn. Beni zikretmeyi ihmal etmeyin. Firavun'a gidin. nk
o, iyiden iyiye azd." (20/Th, 41 -43)
Kim Benim zikrimden yzevirirse, phesiz onun iin dar bir geim,
geim sknts vardr ve Biz onu, kymet gn kr olarak harederiz.
(20/Th 124)
te bu (Kuran) da, Bizim indirdiimiz mbrek/hayrl, faydal bir zikirdir
(ttr). imdi onu inkr m ediyorsunuz? (21/Enbiy, 50)
...lhnz bir tek lhtr. Ona teslim olun! (Ey Muhammed!) O ihlsl ve
mtevzi insanlar mjdele! Onlar yle kimselerdir ki, Allah zikredildii
zaman kalpleri titrer; balarna gelene sabrederler; namaz klarlar ve
kendilerine rzk olarak verdiimiz eylerden infak ederler (Allah iin
harcarlar). (22/Hacc, 34-35)
yle adamlar vardr ki (Allah tesbih ederler), ne ticret ne de alveri
onlar Allah zikretmekten, namaz klmaktan ve zekt vermekten
alkoymaz. Onlar, kalplerin ve gzlerin allak bullak olduu bir gnden
korkarlar. (24/Nr, 37)
(Raslm!) Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz dosdoru kl.
Muhakkak ki namaz, fah ve mnkerden (hayszlktan ve ktlkten)
alkoyar. Allah(n) zikir(i), elbette en byk (ibdet)tr. Allah
yaptklarnz bilir. (29/Ankebt, 45)
Bizim yetlerimize ancak o kimseler iman ederler ki, bu yetlerle
kendilerine zikir/t verildiinde (zkkir), byklk taslamadan
secdeye kapanrlar ve Rablerini hamd ile tesbih ederler. Onlar, yanlar
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
zere yattklar yataklarndan kalkarak korkuyla, umutla Rablerine du
edip yalvarrlar ve kendilerine verdiimiz rzktan infak ederler (Allah
yolunda harcarlar). Yaptklarna karlk olarak, onlar iin nice sevindirici
ve gz aydnlatc nimetler saklandn hi kimse bilemez. yle ya,
mmin olan, hi fsk (yoldan km) kimse gibi midir? Bunlar elbette bir
olamazlar. (32/Secde, 15 -18)
...(Kuran tilveti ve ilimle, tesbih, tahmd, tehl l ve tekbirle) Allah oka
zikreden erkekler ve zikreden kadnlar; (ite) Allah, bunlar iin bir mafiret
ve byk bir mkfat hazrlamtr. (33/Ahzb, 35)
Ey iman edenler, Allah oka zikredin. Ve Onu sabah akam tesbih
edin. (33/Ahzb, 41-42)
Ey insanlar! Allah n size olan nimetini zikredin/hatrlayn: Allahtan
baka size gkten ve yerden rzk verecek bir yaratc var m? Ondan baka
ilh yoktur. Nasl oluyor da (tevhidden irke) evriliyorsunuz? (35/Ftr, 3)
Saf saf dizilmilere; Toplayp srenlere; Zikir okuyanlara yemin ederim ki,
ilhnz birdir. (37/Sfft, 3-4)
"Allah kimin gnln slm'a amsa o, Rabbinden bir nr zerinde deil
midir? Allah' zikretmek hususunda kalpleri katlam olanlara yazklar
olsun! te bunlar apak bir sapklk iindedirler." (39/Zmer, 22)
"Kim Rahmn' zikretmekten gfil olursa, yanndan ayrlmayan bir eytan
ona musallat ederiz. phesiz bu eytanlar, onlar doru yoldan
alkoyarlar da onlar, kendilerinin hidyette/doru yolda olduklarn
zannederler. O eytan dostu kimse, en sonunda Bize gelince arkadana:
'Keke benimle senin aranda dou ile bat aras kadar uzaklk olsayd, ne
kt arkadamsn!' der." (43/Zuhruf, 36-38)
Sen, zikrimize iltifat etmeyen ve dnya hayatndan baka bir ey
istemeyenlerden yzevir. (53/Necm, 29)
man edenlerin Allah zikretme ve Ondan inen hak/gerek iin
kalplerinin saygyla yumuamas zaman daha gelmedi mi? Onlar daha
nce kendilerine kitap verilenler gibi olmasnlar. Onlarn zerinden uzun
zaman geti de kalpleri katlat. Onlardan birou fsktr/yoldan km
kimselerdir. (57/Hadd, 16)
Ey iman edenler! Cuma gn namaza arld (ezan okunduu) zaman,
hemen Allah zikretmeye koun ve alverii brakn. Eer siz gerei
-
anlayan kimseler iseniz elbette bu, sizin iin daha hayrldr. Namaz
bitince yeryzne daln ve Allahn ltfundan isteyin. Allah ok
zikredin, umulur ki kurtulua erersiniz. (62/C uma, 9-10)
Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah zikretmekten
alkoymasn. Kim bunu yaparsa ite onlar ziyana urayanlardr.
(63/Mnfkun, 9)
Rabbinin adn zikret. Mutlak ihls ile Ona ynel. (73/Mzzemmil, 8)
Sabah akam Rabbinin ismini zikret. Gecenin bir ksmnda Ona secde et;
gecenin uzun blmnde Onu tesbih et. (76/nsan, 25-26)
Temizlenen, Rabbinin adn zikredip Ona kulluk eden, namaz klan kimse
kukusuz kurtulua ermitir. (87/Al, 14-15)
Zikir; bir eyin dilde veya kalpte hazr olmas, o eyin sz ile veya kalpte
hatrlanmasdr. Bu hatrlama iki ekilde olabilir: Birincisi, unuttuktan
sonra olan bir hatrlamadr ki, bu her insanda her zaman olan bir eydir.
kincisi, aklda tutulan, renilen ve zaten kalbe yerleen eyin
hatrlanmasdr ki, kii hi unutmad bu gibi eyleri dil ile syledii zaman
onu zikretmi, dile getirmi olur. Andolsun, size, (btn durumlarnz
kapsayan) zikrinizin iinde olduu bir Kitap indirdik. Yine de
akllanmayacak msnz? (21/Enbiy, 10) yetinde bu anlamlar bulmak
mmkndr.
Zikir bir yette Peygamberimizin bir zellii olarak kullanlmaktadr .
Tpk Hz. sa (a.s.)ya Allah n Kelimesi denilmesi gibi. Hz. Muhammed
(s.a.s.) Allah n elisidir, ama hatrlatan, uyaran veya erefi yce bir
elidir. Allah, onlar iin iddetli bir azap hazrlamtr; yleyse ey iman
etmekte olan temiz akl sahipleri! Allahtan korkup saknn. Dorusu
Allah, sizin iin bir zikir (hatrlatan) indirmitir. (65/Talak, 10). Baz
tefsirciler bu yetteki zikrin Kuran olduunu, bazlar ise kelimenin
burada uyar anlamna geldiini sylemilerdir. (9)
Kurann zikir ehli (ehluz zikr) dedii insanlarn kim olduu konusunda da
farkl gr ler bulunmaktadr. Bu kavramn getii yetin meli yle: Biz
senden nce kendilerine vahyettiimiz erkeklerden baka (resl)
gndermedik. Eer bilmiyorsanz, zikir ehline sorun. (16/Nahl, 43).
Bazlarna gre zikir ehli, Allahn daha nceden gnderdii kitaplardr.
nk onlar da peygamberlerden ve onlarla beraber gelen vahyden
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
bahsediyorlar, onlar hatrlatyorlard. Kimilerine gre, kitap ehli
kimselerdir. nk onlar da peygamberleri ve grevlerini biliyorlar.
Kimilerine gre de, kendilerine tebli edildii zaman daha nceden iman
etmi mminlerdir. Eer m rikler, Kurandan ve Hz. Peygamberin
dvetinden phe ediyorlarsa, daha nce bu dveti anlam ve iman etmi
kimselere sorsunlar. nk onlar zikri anlayan, ne olduunu bilen
kimselerdir (10)
Bir yette zikrin, unutmadan sonra hatrlama anlamna geldiini
gryoruz . Daha nce bilinen bir ey unutulduktan sonra hatrlanyor ve bu
hatrlama dil ile ifade ediliyor (18/Kehf, 63).
Kalp ve dil ile zikrin beraber ifade edildii yetler de bulunmaktadr. u
rnekte olduu gibi: (Hac) ibdetinizi bitirdiinizde, artk (chiliye
dneminde) atalarnz andnz (zikrettiiniz) gibi hatta daha kuvvetli bir
anma ile Allah ann (zikredin)... (2/Bakara, 200). Buradaki zikir, hem kalb
ile Allah hatrlamaktr, hem de Hacc esnasnda veya hac bitiminde eitli
du ve zikir szleri okuyup dil ile Allah anmaktr. (Ayrca bkz. 2/Bakara,
198, 203, 239; 4/Nis, 103).
Rabbimiz (c.c.), Peygamberimize, Hz. Meryemi, brhimi, Msy,
smaili, drisi (a.s.) anmasn veya onlar mminlere hatrlatmasn
istiyor (19/Meryem, 16, 41, 51, 54, 56). Yine Peygamberimize; Hz.
Dvudu , Eyybu, shak , Yakubu, Elyesy, Zlkifli (38/Sd, 17, 41, 45,
48) ve Hdu da hatrlat (46/Ahkaf, 31) buyuruyor. sriloullarna birok
yerde; Allahn size verdii nimetleri ve size verdii makamlar
hatrlayn demektedir (2/Bakara, 40, 47, 122; 5/Mide, 20; 8/Enfl, 45).
Kuran, mminlerden de srekli bir ekilde Allahn nimetlerini
hatrlamalarn istiyor (2/Bakara, 231; 3/l-i mrn, 103; 5/Mide, 7, 11).
Kuran, ayrca btn insanlara Allahn kendilerine verdii nimetleri
hatrlamalarn emrediyor (35/Ftr, 3). (11)
Hadis-i eriflerde Zikir Kavram
Allah (c.c.) yle buyurmutur: Ben kulumun Beni sand gibiyim ve Bana
dua ettii, Beni zikrettii zaman onunla beraberim. Kim Beni kendi nefsinde
zikrederse (iinden geirirse), Ben de onu kendi nefsimde zikrederim
(iimden geiririm). Kim Beni kalabalkta, bir cemaat iinde zikrederse,
Ben de onu, ondan daha hayrl bir cemaat iinde zikrederim. O, Bana bir
kar yaklarsa Ben ona bir arn (adm) yaklarm. O Bana bir arn
yaklarsa, Ben ona bir kula yaklarm. O Bana yryerek gelirse Ben ona
-
koarak giderim. Kim Bana irk komakszn bir arz dolusu gnahla gelse,
Ben de onu bir o kadar mafiretle karlarm. (Buhr, Tevhid 15, 35, 50;
Mslim, Zikir 2, hadis no: 2675, 4/2061, Tevbe 1; Tirmiz, Deavt 142, hadis
no: 3598)
Allah zikredenle zikretmeyen, diri ile l gibidirler. (Buhr, Deavt 67)
erisinde Allah zikredilen evlerin misali ile ierisinde Allah zikredilmeyen
evlerin misali, diri ile lnn misali gibidir. (Buhr, Deavt 66; Mslim,
Salt l- Msfirn 211, hadis no: 779)
"Allah' unutarak lzumsuz konumalara dalmayn. nk Allah hatrlanp
zikredilmeden yaplan uzunca konumalar, kalbi katlatrr. Allah'tan en
uzak olan kimse, kalbi kat olandr." (Tirmiz, Zhd, 62)
Bir topluluk Allah zikretmek zere otururlarsa, melekler onlar kuatr,
rahmet onlar kaplar, zerlerine sekne (huzur, feyiz) iner ve Allah onlar
yanndakilere (meleklere) zikreder. (Mslim, Zikir 25, 30, hadis no: 2689,
2700, 4/2069; Tirmiz, Deavt 7, hadis no: 3375)
Kim bir yere oturur ve orada Allah zikretmez (ve hi zikretmeden
kalkar) ise Allahtan ona bir noksanlk vardr. Kim bir yere yatar, orada
Allah zikretmezse, ona Allahtan bir noksanlk vardr. Kim bir mddet
yrr ve bu esnda Allah zikretmezse, Allahtan ona bir noksanlk vardr.
(Eb Dvud, Edeb 31, 107, hadis no: 4856, 5059; Tirmiz, Deavt 8, hadis
no: 3377). Hadis, Tirmizde u ekilde gelmitir: Bir cemaat bir yerde
oturur ve fakat orada Allah zikretmez ve peygamberlere salt
okumazlarsa, zerlerine bir ceza vardr. (Allah) Dilerse onlara azab eder;
dilerse mafiret eder. (Tirmiz, Deavt 8, hadis no: 3377)
Allah Ras l 'nn (s.a.s.) ashbndan bir grup Peygamber'e yle
demilerdi: "Y Raslallah! Mal mlk sahibi kimseler, ecirlerin tamamn
alp gtrdler. Onlar bizim gibi namaz klyorlar, bizim gibi oru
tutuyorlar. (Ayrca) mallarnn fazlasn da tasadduk ediyorlar." Bunun
zerine Efendimiz (s.a.s.) yle buyurdu: "Allah sizin iin de tasadduk
edeceiniz eyler hazrlamam m? phesiz her bir tesbih bir sadaka,
her bir tekbir bir sadaka, her bir tahmd bir sadaka, her bir tehll bir
sadaka, iyilii emretmek, birinizin ei ile cins mnsebette bulunmas bir
sadakadr." Bu sz zerine ashb: "Y Raslallah, birimiz ehvetinden
dolay hanm ile mnsebette bulunur; bundan da sevap olur mu?"
deyince Efendimiz yle buyurdu: "ayet o kimse ehvetini haram bir
yolla tatmin etseydi bir gnah ilemi olmaz myd? Ayn ekilde hell bir
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
yolla da ehvetini tatmin ederse ona bir sevap vardr." (Mslim, Zekt 53,
hadis no: 1006)
Dnya melundur, iindekiler de melundur; ancak Allah Tely zikir ve
zikrullaha yardmc olanlarla limler ve ilim renenler hri. (Tirmiz,
Zhd 14, hadis no: 2323; bn Mce, Zhd 3, hadis no: 4112) Bu hadis,
farkl ekillerde de rivyet edilmitir: Dnya melundur, Allah iin
olanlar hri., Dnya melundur, iindekiler de melundur; emr-i bil-
maruf ve nehy-i ani l-mnker ve zikrullah hri., Dnya melundur,
iindekiler de melundur; Allah n rzs iin yaplanlar hri. (K. Sitte
Terc. 7/238 -239)
Kim akamdan temizlik zere (abdestli olarak) zikredip uyursa (uyku
bastrncaya kadar Allah zikrederse) ve geceleyin de uyanp Allahtan
dnya veya hiret hayrlarndan bir ey isterse, Allah Tel, istediini
mutlaka ona verir. (Eb Dvud, Edeb 105, hadis no: 5042; Tirmiz,
Deavt 100, hadis no: 3525)
Allahn, yollarda dolap zikredenleri aratran melekleri vardr. Allah
Tely zikreden bir cemaate rastlarlarsa, birbirlerini 'aradnza gelin'
diye arrlar. (Hepsi gelip) onlar kanatlaryla kuatarak dnya semsna
kadar aray doldururlar. Allah, -onlar en iyi bilen olduu halde- meleklere
sorar: Kullarm ne diyorlar? Seni tesbih ediyorlar, Sana tekbir okuyorlar,
Sana tahmd (el-hamd lillh) okuyorlar. Sana tazim (temcid) ediyorlar
derler. Rab Tel sormaya devam eder: Onlar Beni grdler mi? Hayr!
derler. Ya grselerdi ne yaparlard? Eer Seni grselerdi ibdette ok
daha ileri giderler; ok daha fazla tazim, ok daha fazla tesbihde
bulunurlard derler. Allah tekrar sorar: Onlar ne istiyorlar? Senden
cennet istiyorlar. Cenneti grdler mi? der. Hayr Ey Rabbimiz! derler.
Ya grselerdi ne yaparlard? der. Eer grselerdi, derler, cennet iin
daha ok hrs gsterirler, onu daha srarla isterler, ona daha ok rabet
gsterirlerdi. Allah Tel sormaya devam eder: Neden istize ediyorlar
(snyorlar)? Cehennemden istize ediyorlar derler. Onu grdler mi?
der. Hayr Rabbimiz, grmediler! derler. Ya grselerdi ne yaparlard?
der. Eer cehennemi grselerdi ondan daha iddetli kaarlar, daha iddetli
korkarlard derler. Bunun zerine Rab Tel unu syler: Sizi hid
klyorum, onlar affettim! Raslullah (s.a.s.) szne devamla unu
anlatt: Onlardan bir melek der ki: Bunlarn arasnda falanca gnahkr
kul da var. Bu onlardan deil. O baka bir maksatla uramt, oturuverdi.
Allah Tel; Onu da affettim, onlar yle bir cemaat ki, onlarla oturanlar da
onlar syesinde bedbaht olmazlar buyurur. (Buhr, Deavt 66; Mslim,
-
Zikr 25, hadis no: 2689; Tirmiz, Deavt 140, hadis no: 3595)
Allah zikreden bir cemaatle sabah namaz vaktinden gne douncaya
kadar birlikte oturmam, bana smilin oullarndan drt tanesini zd
etmemden daha sevimli gelir. Allah zikreden bir cemaatle ikindi namaz
vaktinden gne batna kadar oturmam drt kii zd etmemden daha
sevimli gelir. (Eb Dvud, lm
1 3 , h a d i s n o : 3 6 6 7 ) ( B u r a d a , A l l a h z i k i r d e n m a k s a t , h e r e i t z i k i r o l a b i l i r : K u r a n t i l v e t i , t e s b i h , t e h l i l , t a h m i d , s a l e v t , i l i m l e m e g u l o l m a k , t e f s i r ,
h a d i s g i b i e r ii l i m l e r i n r e n i l m e s i d i r ( K . S i t t e , c . 6 , s . 5 2 0 ) .
Abdest imann yarsdr. Elhamd lillh mizan (amel terazisini) doldurur;
sbhnallahi velhamd lillh arz ve sem arasn doldurur. Namaz
nurdur; sadaka burhandr; sabr ziydr; Kuran ise, lehine veya aleyhine
bir hccettir. Herkes sabahleyin kalkar, nefsini (Allah'a veya eytana)
satar; kimisi kurtarr, kimisi de helk eder. (Mslim, Tahret 1, hadis no:
223; Tirmiz, Deavt 91, hadis no: 3512; Nes, Zekt 1) Hadisin
Tirmizde gelen baka bir vechi yledir: Tesbih mznn yarsdr;
elhamd lillh mzan doldurur; tekbir ise gkle yer arasn doldurur. Oru
sabrn yarsdr; temizlik imann yarsdr.
Hz. Ali anlatyor: Ftmann, deirmen kullanmaktan elleri yara oldu,
krba ile su tamaktan da omuzlar incinmiti. Peygambere hizmeti
getirilmiti. Ben Ftmaya dedim ki: Babana gidip Ondan bir hizmeti
ister misin? O da babas Ras lullahn yanna gitti. O, yanndaki baz
adamlarla konuuyordu. Ftma da (bir ey sylemeden) geri dnd. Ertesi
gn Raslullah Ftmaya gelerek: Kzm, ihtiyacn ne idi? diye sordu.
Ftma skt edip cevap vermedi. Ben araya girip: Ben anlataym Ey
Allahn Rasl! dedim ve akladm: Ftmann deirmen kullanmaktan
elleri yara oldu, krba ile su tamaktan da omuzlar incindi. Kleler gelince
ben kendisine, size uramasn, sizden bir hizmeti istemesini ve bylece
biraz rahata kavumasn syledim. Bu aklamam zerine Raslullah: Ey
Ftma, Allahtan kork! Allah'a olan farzlarn ed et, ilenin ilerini yap.
Yatana girince otuz kere sbhnellah, otuz kere elhamd lillh,
otuz drt kere Allahu ekber de; Bylece hepsi yz yapar. Bu zikir, senin iin
hizmetiden daha hayrldr. buyurdular. Ftma (r.a.): Allahtan ve
Allahn raslnden rzym dedi. Raslullah ona hizmeti vermedi.
(Buhr, Fedilul-Ashb 9, Humus 6, Nafakaat 6, 7, Deavt 11; Mslim, 80
hadis no: 2727; Tirmiz, Deavt 24, hadis no: 3405; Eb Dvud, Harc 20,
hadis no: 2988, 2989, Edeb 109, hadis no: 5062-5063) (Hadisin baz
vecihlerinde, Ras lullah, Suffe ashb ihtiya ierisinde kvranrken ben
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
size hizmeti veremem eklinde cevap vermi, fazla kle olsa satp
parasyla Suffe ashbnn baz ihtiyalarn karlamaya alacan
belirtmitir. Baz rivyetlerde: Bedir yetimleri (ihtiyata) sizi geti, bir
baka rivyette: Ey Ftma sabret! Kadnlarn en hayrls, ilesine faydal
olandr. buyurmutur.
Namaz, oru ve zikir; Allah yolunda infak (harcama) zerine yedi yz misli
katlanr. (Eb Dvud, Cihad 14, hadis no: 2498) (Bu hadisin izah
sadedinde bn Kayyim, zikir ile cihad ilikisi konusunda mertebe
olduunu ifade ederek, hem zikir ve hem cihadn birlikte yaplmasnn en
st mertebe olduunu belirtir. yetten delil getirir: Ey iman edenler,
dman bir grupla karlatnzm sebat edin ve Allah ok zikredin ki
baarya eriesiniz. (8/Enfl, 45) kinci mertebe, cihad etmeksizin
zikretmek. Bu, nceki mertebeden dktr. nc mertebe ise,
zikretmeden cihad etmek; Bu her ikisinden de dktr. nk cihad, zikir
sebebiyle konulmutur. Cihaddan maksat, Allahn zikri ve ibdetin sadece
Ona yaplmas, Onun bir bilinmesi, Onun zikri, sadece Onun mabud
klnmasdr. Zikir, mahlkatn yaratld gyeyi tekil etmektedir der. (K.
Sitte, 13/251)
"Yedi snf insan vardr ki Allah onlar kendi (ar'nn) glgesinden baka
hibir glge bulunmayan (kymet) gn(n)de (ar'nn) glgesinde
glgelendirecektir. (Bunlar:) dil imam (ynetici), Allah'a ibdet ede ede
yetien gen, kalbi mescidlere bal olan kimse, Allah iin sevien, O'nun
iin bir yere gelen; O'nun iin birbirinden ayrlan iki kimse, kendisini mevk
sahibi ve gzel bir kadn (fenla) dvet ettii halde: 'Ben Allah'tan
korkarm' diyen adam, sol elinin verdiini sa eli duymayacak derecede
gizli sadaka veren kimse ve tenha bir yerde Allah' zikrederek gzleri
boanan kimsedir." (Mslim, Zekt 91, hadis no: 1031)
"Size amellerinizin en iyisini, Rabbinizin huzurunda en temizini ve
derecelerinizde en ykseini, altn ve gm infak etmekten daha
hayrlsn, dman la kar karya gelip siz onlarn, onlar sizin
boyunlarnz vurmaktan daha iyisini syleyeyim mi?" buyurdu. 'Evet'
dediler. "Allah' zikir" dedi. (Tirmiz, Deavt 6)
"Cennet bahelerini grd nz zaman orada otlaynz." 'Cennet
baheleri nedir?' diye soruldu. "Zikir halkalardr" buyurdu. (Tirmiz,
Deavt 83; Ahmed bin Hanbel, 3/150)
Muaz bin Cebel, Allah'n Raslnden duyduu son szn u olduunu
anlatyor: 'Allah'a hangi amel daha ho gelir?' dedim. "Dilin, Allah' zikirle
slanm olarak lmen" buyurdu. (et-Terb 2/395, Tabern 'den)
-
"Her eyin bir cils vardr; kalplerin cils da Allah' zikretmektir. nsan
Allah'n azbndan en ok koruyacak ey, ancak zikrullahtr." 'Allah
yolunda cihad da m (zikirden hayrl) deil?' dediler. "Hayr, kesilinceye
kadar vurusa dahi" dedi. (Buhr, Deavt 5)
Hz. Muaz bin Cebel (r.a.) anlatyor: Kul, kendini Allah n azbndan
kurtarmada zikrullahtan daha etkili bir ameli ilememitir. (mam Mlik,
Muvatt, Kuran 24, hadis no: 1, 211; Tirmiz, Deavt 6, hadis no: 3374;
bn Mce, Edeb 53, hadis no: 3790)
Baz Fazletli Zikir Szleri: Eb Ms (r.a.) anlatyor: Bir seferde Peygamber
(s.a.s.) ile beraberdik. Cemaat, yksek sesle tekbir almaya baladlar.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s.) yle buyurdu: "Ey insanlar!
Kendinize acyn; siz ne sara du ediyorsunuz; ne de bir gibe!
Muhakkak siz iiten yakn bir zta du ediyorsunuz ki, o sizinle
beraberdir." Eb Ms: "Ben onun arkasndaydm ve 'l havle vel kuvvete
ill billh (g ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur' diyordum. Bunun
zerine de: "Ey Abdullah bin Kays! Sana cennet definelerinden bir define
gstereyim mi?" dedi. Ben: "Hay hay y Ras lallah!" dedim. 'L havle
vel kuvvete ill billh (g ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur' de!"
buyurdu. (Mslim, Zikir 44, hadis no: 2704)
"Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Onlar kim ezberlerse cennete
girer. Allah tektir, teki sever." (Mslim, Zikir 5, hadis no: 2677) Dier
rivyet yledir: "Gerekten Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Bir
mstesn yz isim! Bunlar kim sayarsa cennete girer." (Mslim, Zikir
6, hadis no: 2677)
"Sbhnallahi ve'l-hamd lillhi ve l ilhe illllahu vallahu ekber' demem,
benim iin gnein zerine doduu her eyden daha sevgilidir." (Mslim,
Zikir 10)
"Bir kimse gnde yz defa, 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-
mlk ve lehu'l-hamdu, ve hve al klli ey'in kadr (Allah'tan baka ilh
yoktur. O'nun erki/orta yoktur; mlk O'nundur, hamd de O'na
mahsustur. Hem O her eye kaadirdir)' derse, o kimse iin on kle (zt
etme) dengi sevap olur. Ve kendisine yz hasene yazlr; yz gnah da
silinir. O gn, akamlayncaya kadar eytandan muhfaza olur. Onun
yaptndan daha faziletli bir ii kimse yapamaz. Meer ki, onun
yaptndan fazla yapsn. Ve bir kimse gnde yz kere 'Sbhnallahi ve
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
bihamdih (Allah' hamdiyle birlikte tenzih ederim)' derse; gnahlar denizin
kp
kadar bile olsa skt olur." (Mslim, Zikir, 28, hadis no: 2691)
"ki kelime vardr ki, dile hafif, mzanda ar, Allah'a makbuldrler.
(Bunlar:) 'Sbhnallahi ve bihamdih, sbhnallahi'l-azm (Allah'
hamdiyle birlikte tenzih ederim. Yce Allah' tenzih ederim)'
(kelimeleridir)." (Mslim, Zikir 31, hadis no: 2694)
"Sbhnallahi ve'l-hamd lillhi ve l ilhe illllahu vallahu ekber (Allah'
tenzih ederim, hamd Allah'a mahsustur ve Allah'tan baka ilh yoktur.
Allah her eyden byktr)' demem, benim iin, zerine gne doan her
eyden daha makbuldr." (Mslim, Zikir 32, hadis no: 2695)
Mus'ab bin Sa'd (r.a.) anlatyor: Bana babam rivyet etti. (Dedi ki:
'Raslullah (s.a.s.)'n yanndaydk. "Biriniz her gn bin sevap
kazanmaktan ciz midir?" diye sordu: "Yz kere tesbih eder (Sbhnallah
der) ve kendisine bin sevap yazlr. Yahut zerinden bin gnah indirilir"
buyurdu. (Mslim, Zikir 37, hadis no: 2698; Buhr Deavt, Bed'ul-Halk;
Tirmiz Deavt; bn Mce, Sevbu't-Tesbh)
Muhcirlerin fakirleri Raslullah (s.a.s.)'a gelerek: 'Varlk sahipleri yksek
dereceleri ve devaml nimetleri alp gittiler' demilerdi. Raslullah (s.a.s.):
"Neymi o" diye sordu. Muhcirler: '(Ne olacak,) Onlar da bizim
kldmz gibi namaz klyor; bizim tuttuumuz gibi oru tutuyor. (Ama,)
Onlar sadaka veriyor, biz veremiyoruz; onlar kle zd ediyor, biz
edemiyoruz' dediler. Bunun zerine Raslullah (s.a.s.): "Ben size bir ey
reteyim mi? Onunla sizi geenlere yetiir; sizden sonrakileri de
geersiniz. Hem hibir kimse sizden daha fazletli olamaz; meer ki sizin
yaptnz gibi yapm olsun!" buyurdu. Muhcirler: 'Hay hay y
Raslallah!' dediler. Raslullah: "Her namazdan sonra otuz kere tesbih
(sbhnallah), tahmid (el-hamdu lillh) ve tekbir (Allahu ekber zikri)
edersiniz." Bunun zerine fakir muhcirler Ras lullah (s.a.s.)'a dnerek:
'Mal, mlk sahibi din kardelerimiz bizim yaptmz iitmi; bunun mislini
onlar da yaptlar' dediler. Raslullah: "(Ne yapalm,) Bu, Allah'n bir fazl u
keremidir; onu dilediine verir" buyurdu. (Mslim, Mescid, 142, hadis no:
595)
"Bir kimse her namazn sonunda Allah'a otuz defa tesbih, otuz defa
hamd eder, otuz defa da tekbirde bulunursa, bunlarn toplam doksan
dokuz eder. Yzn tamamnda da: 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh,
-
lehu'l-mlk ve lehu'l-hamdu ve hve al k lli ey'in kadr' derse,
gnahlar denizin kp kadar bile olsa (yine) affolunur." (Mslim,
Mescid, 146, hadis no: 597)
"Bir kimse, on defa 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-mlk ve
lehu'l-hamd ve hve al klli ey'in kadr (Allah'tan baka hibir ilh
yoktur. O'nun erki/orta yoktur. M lk O'nundur. Hamd de O'na
mahsustur. O her eye kaadirdir)' derse, smil oullarndan drt kii zd
etmi gibi olur." (Mslim, Zikir 30, hadis no: 2693)
Ebud-Derd (r.a.) anlatyor: Raslullah (s.a.s.) bir gn sordu: Size
amellerinizin en hayrlsn, sizin derecenizi en ok artracak, Melkiniz
nezdinde en temiz, sizin iin altn ve gm balamanzdan daha hayrl,
sizin iin dman nzla karlap onlarn boyunlarn vurmanzdan, onlar da
sizin boyunlarnz vurmalarndan da hayrl amelinizi haber vereyim mi?
Bu nedir ey Allahn Rasl? dediler. Allah zikretmektir! buyurdu.
(mam Mlik, Muvatt, Kuran 24)
Hz. ie: "Peygamber (s.a.s.) (zamannn) her nnda Allah' zikrederdi"
dedi. (Mslim, Hayz, 117, hadis no: 373)
mam Mlike ulatna gre, Hz. sa bn Meryem (a.s.) yle
buyurmutur: Allah n zikri dnda ok kelm etmeyin, kalpleriniz
katlar. nk kat kalp Allahtan uzaktr, fakat bunu bilemezsiniz.
Kendiniz efendiler imicesine insanlarn gnahlarna bakmayn, bilkis
kullar olarak kendi gnahlarnza baknz. nk insanlar(n bir ksm),
belya mruzdur. Bir ksm da fiyete mazhardr. Bel (imtihan)
sahiplerine merhamet edin. Mazhar olduunuz fiyete de hamd edin.
(mam Mlik, Muvatt, Kelm 8 (2, 986)
"Cennet halknn tek bir hasreti vardr: O da hayatta Allah' zikretmeksizin
geirdikleri vakitlerdir." (Hadis-i erif rivyeti)
"Her insan lrken gayet susam ve harretli olarak lr. Yalnz,
hayatnda Allah' zikir ile azn slatanlarn son nefeslerinde harretleri
olmaz." (Hadis-i erif rivyeti)
"Gfiller arasndaki zikreden, kaanlar arasnda kahramanca harbeden
gibidir." (Hadis-i erif rivyeti)
Namaz ve Kurandan Sonra En Faziletli Zikirler;
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
Tehlil, Tesbih, Tahmd, Tekbir
Peygamberimiz en faziletli zikirleri yle belirtir: "Kelimelerin en gzeli
drt tanedir: 'Sbhnallah, ve el-hamd lillh ve l ilhe illllah ve Allahu
ekber" (Buhr, Eymn 19) Bunlara, hadisteki srasyla; tesbih, tahmd,
tehll ve tekbir denilir.
Tehlil: Tehlil, "L ilhe illllah (Allah'tan baka ilh yoktur)" szn
sylemek demektir. Bu kelime, bilindii gibi "kelime-i tevhid" olarak da
adlandrlr. Tevhid, slm'n temelidir. Allah'tan baka hibir ilhn
olmad, hkimiyet, stnlk, yaratclk ve ilhln ancak Allah'a ait
olduunu kalp ve dil ile sylemeye tehlil denir. Tevhid kelimesi, iki
ksmdan meydana gelir. Birinci ksm, "L ilhe illllah", ikincisi ise,
"Muhammedn Raslullah (Muhammed Allah'n rasl/elisidir)"
Hz. Peygamberimiz, gnde yz defa tehlil'i okumay/zikretmeyi tavsiye
etmi ve bunun, byk sevaplarn kazanlmasna ve eitli gnah ile
zararlarn giderilmesine sebep olduunu aklamtr (Buhr, Deavt 64;
Tirmiz, Deavt 60). Aslnda buradaki yz says, oklua iarettir. hlsla
bol miktarda tehlil okumann faziletini ifade etmektedir. Yine bir hadis-i
erifte yle buyurulur: "Zikrin en faziletlisi; 'l ilhe illllah', dunn en
faziletlisi de 'el-hamd lillh'tr." (bn Mce, Edeb 25; Tirmiz, Deavt 9).
Baka bir hadiste de Ras lullah (s.a.s.): "L ilhe illllahu vallahu ekber
ve l havle ve l kuvvete ill billh" demenin, ok sayda gnahlarn
affedilmesine sebep olacan sylemitir (Tirmiz, Deavt 58).
Eb Sfyan'n naklettiine gre Raslullah (s.a.s.), Herakl'e mektup yazd
zaman ona; "Gelin sizinle aramzda msvi, eit olan bir kelimede
birleelim" demiti. Bu kelimenin, takv kelimesi olan "L ilhe illllah"
olduu belirtilir (Buhr, Eymn 19).
Btn peygamberler, insanlar tevhid inancna, Allah'a inanmaya ve yalnz
O'na ibdet etmeye armlardr. Peygamberlerin mcdelesi, tevhid
mcdelesidir. Tehlil, bu tevhidi kalben, fikren ve zikren idrak etmek,
yaamak ve Allah'a yaklamaktr. (12)
Tesbih: Tesbih; Allah Ona yakmayan eylerden tenzih etmek (uzak
tutmak)tir. Tesbih, bir anlamda, Allah byk tanma, Ona noksan sfatlar
yaktrmama, sbhnallah demek ve Ona ibdet etmektir. Bu, bir eit
Allah zikirdir. Baz limlere gre tesbih, zikrin trlerinden biridir.
-
Tesbih; Allah, kutsal yceliine lyk olmayan kusur ve noksanlklardan,
insanlarn ilhlar/tanrlar hakknda dndkleri eksik sfatlardan gerek
inan, gerekse sz ve kalp ile tenzih etmektir, uzak tutmaktr. Allah Tela
ycedir, uludur, azimdir. Hi bir ey Onun benzeri ve dengi deildir. O en
yce sfatlara sahiptir. nsanlarn aklna gelebilecek btn eksik ve noksan
sfatlardan, kusurlardan uzaktr. Allah hakknda, insanlara ait eyler
dn lmez. O, btn bunlarn dndadr. te, Allah mkemmel (en
yce) sfatlarla dnmek, Onu noksan sfatlardan tenzih etmek (uzak
tutmak) tesbihtir.
Ayn kkten gelen Sbhn Allahn bir ismidir. Yani, ok tenzih edilen,
Allaha inanmayanlarn Onun hakknda dndklerinden ve
sylediklerinden, her trl kusurdan uzak olan demektir. Sbhnallah
cmlesi, Allahn btn eksikliklerden uzak, ama yce sfatlarn sahibi
olduunu ifade eder. Allahn zatnn temizliini ve kutsalln da anlatr.
Bu cmle; hem bir zikir, hem Allahtan yardm isteme, hem de bazen bir
eye hayret edildii zaman kullanlan bir ifadedir.
Allah tesbih etmeyi ifade eden yetler Kuranda bir hayli fazladr.
Kuran, Allah zikretmeyi ve tesbih etmeyi beraber anyor. Bu durum her
iki ibdetin ortak yanlar olduunu gsterir. Ey iman edenler! Allah
oka zikredin. Ve Onu sabah akam tesbih edin. (33/Ahzb, 41-42; 3/l-
i mrn, 41). Sabah ve akam vakitleri zikir ve Allah tesbih iin en uygun
zamanlardr. Ancak sabah-akam ifadesi btn gn kapsamas sebebiyle,
yet; Allah her an zikredin, tesbih edin, bunu devaml yapn anlamna da
gelir. u halde onlarn sylediklerine kar sabrl ol, Gnein
douundan nce ve batndan nce Rabbini hamd ile tesbih et. Gecenin
bir blmnde ve gndzn ularnda da tesbihte bulun ki honut
olabilesin. (20/Th, 130; Ayrca bkz. 40/Mmin, 55; 50/Kaf, 39). Sen
Rabbini hamd ile tesbih et ve secde edenlerden ol. (15/Hcr, 98; Ayrca
bkz. 25/Furkan, 58; 52/Tr, 48; 56/Vka, 74, 96; 87/Al, 1; 110/Nasr, 3).
Kurann haber verdiine gre yerde ve gkte olan btn yaratklar
Allaha tesbihte bulunurlar. Kuran bunu bazen gemi zaman kipiyle
tesbih etti eklinde, bazen imdiki zaman kipiyle tesbih eder-ediyor
eklinde vermektedir. Bu, varlklarn gemite ve imdi srekli tesbih ile
megul olduklarn gsteren bir gerektir (57/Hadid/1; 59/Har, 1, 24;
61/Saff, 1; 24/Nr, 41; 62/Cuma, 1 vd.).
Canl veya cansz varlklarn nasl tesbih ettiklerini bilmiyoruz. Bu konuda
birok aklama yaplmtr; ama dorusu onlarn tesbihlerinin nasl
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
olduunu anlamak hem zor, hem de bunu anlama diye bir grevimiz yoktur.
Bize d en, btn varlklarn ister istemez Allaha teslim olup Onu tesbih
ettiklerini bilmek ve byle bir geree phe duymadan inanmaktr. Bunu
kabul ettikten sonra, onlar gibi bu yce zikre katlmak, onlarla beraber
Allaha tesbihte bulunmaktr. Tpk Dvud (a.s.) ile birlikte tesbih etsinler
diye boyun edirilen dalar gibi (21/Enbiy, 79; 38/Sd, 18). Yedi gk, yer
ve bunlarn iinde bulunanlar, Onu tesbih ederler. Onu hamd ile tesbih
etmeyen hi bir ey yoktur, ama siz onlarn tesbihlerini anlayamazsnz. O
Halimdir, balayandr. (17/sr, 44). Onlarn tesbihlerini
anlayamacamza gre, bu konudaki gayret bo bir abadr. Burada
nemli olan, evrendeki bu imana katlmak, bu koro ile beraber, lemlerin
Rabbini, Onun lyk olduu gibi zikretmek/anmaktr.
Allahn Sbhn Oluu: Allah (c.c.) ayn zamanda Sbhndr. Btn
yaratklar, canl ve cansz her ey, insanlarn btn hcreleri, baz
insanlarn dilleri, srekli Allah tesbih ederler. O, bu anlamda ok ok
tesbih edilendir. O, kendisi hakknda dnlen btn noksan sfatlardan
uzaktr. O, kendi dndaki her eyden mnezzehtir (tenzih edilmitir).
Kuran, Allahn sbhn olduunu sk sk vurgulamaktadr. Eer her
ikisinde (gkte ve yerde) Allahn dnda ilhlar olsayd, hi tartmasz,
ikisi de bozulup gitmiti. Arn sahibi Allah, Sbhandr; onlarn
nitelendirdikleri eyden uzaktr. (21/Enbiy, 22). stnlk ve g (izzet)
sahibi Allah, sbhndr, onlarn nitelendirmekte olduklarndan ycedir.
(37/Sfft, 180; Ayrca bkz. 12/Ysuf, 108; 17/sr, 1, 93, 108; 27/Neml, 8;
28/Kasas, 68; 43/Zuhruf, 13; 68/Kalem, 29).
Melekler, zaman zaman Allahn Sbhan olduunu sylerler (2/Bakara,
32). Mminler de inkrclarn Allah hakknda dndkleri yanl eylere
cevap verirken, Allahn onlarn nitelemelerinden ok uzak olduunu dile
getirirler, Allaha Sen Sbhnsn derler (3/l-i mrn, 191; 5/Mide, 116;
21/Enbiy, 87; 4/Nis, 171; 10/Ynus, 18; 16/Nahl, 57; 30/Rm, 40).
Namaz ve Tesbih bdeti: Mminler tekbirle namaza girdikten sonra,
nce Sbhneke dusn okurlar. Namazn hemen banda Allahn
btn noksan sfatlardan uzak olduunu, m riklerin nitelemelerinden
yce olduunu dile getirirler. Bu imanla namaza balarlar, namaz,
yalnzca, bu tesbih ettikleri Allah (c.c.) iin kldklarn ortaya koyarlar.
Mminler rkda iken Sbhne rabbiye l-azm (Yce olan Rabbimi tesbih
ederim), secdelerde ise srekli Sbhne Rabbiyel-al (Ulu olan Rabbimi
tesbih ederim) derler.
-
Bir adam Peygamberimize gelerek, Ey Allah n Rasul, ben Kurandan
bir sey seip alamyorum. Bana yetecek bir ey retir misin? dedi.
Peygamberimiz buyurdu ki, yle de: Sbhanellahi ve l hamd lillahi ve
l ilhe ilallahu va llah ekber, ve l havle ve l kuvvete ill billah.(Allah
m Seni tesbih ederim, hamdler Sana aittir. Senden baka ilh yoktur. Allah
en byktr, btn g ve kuvvet Allahndr). (Eb Dvud, Salt 139,
hadis no: 832, 1/221; Nes, ftith 32, 2/110).
Peygamberimiz yine buyuruyor ki: Iki kelime vardr; bunlar dilde hafif,
terazide (mizanda) ar, Rahmann yannda da sevimlidirler (Bunlar):
Sbhanallahi ve bihamdih (Allah m seni hamdinle tesbih ederim),
Sbhanallahil azm (Yce Allahm Seni tesbih ederim) szleridir.
(Mslim, Zikir ve Du 10, hadis no: 2694, 4/2072; Buhr, Deavt 65,
8/107, Eymn 19, 8/173; Tirmiz, Deavt 61, hadis no: 3467, 5/512).
Peygamberimiz, baka birok hadisinde, tesbihte bulunmann, tevhid
kelimesini syleminin ve istifarda bulunmann nemine ve sevaplarnn
ok olacana iaret buyuruyor. Her bir rknde ve rektnda bol bol tesbih
yaplarak klnan namaza Tesbih namaz denilir.
Namazdan sonra otuz defa sbhanallah, otuz defa el-hamd lillh,
otuz defa da Allah ekber demek, zenginlerin fakirlere sadaka verip
yardm etmeleri gibi sevab ok olan zikirlerdir. Bunlar Sbhanallah ile
baladklar iin hepsine birden tesbih dus denmektedir (Eb Dvud,
Harac ve mret, hadis no: 2987, 3/150; Ahmed bin Hanbel). Namazdan
sonra, nemli zikir ifadeleri olan bu tesbihleri yapmak snettir (Mslim,
Mescid 144; Tirmiz, Deavt 35; Nes, Sehv 91). Trkede tesbih diye
bilinen, otuz l veya doksan dokuzlu taneler, aslnda tesbih letidir.
Halk tesbih deyince bu tesbih letini hatrlamaktadr. (13)
Tahmd: Hamdetmeye, el-hamd lillh demeye tahmd denilir.
Hamd; bir nimetin veya gzelliin kayna ve sahibi olan gc, vg ve
yceltme szleriyle anmaktr. Bir baka deyile hamd, istee bal bir
iyilie veya onun balang noktas olan bir yardma kar, gnl akl
ile o iyiliin sahibine sayg ifade eden bir vg szdr. Bunda hem nimet
sahibini vmek, hem kretmek, hem de yceltme anlam vardr. Hamd
kavramn Trkede karlayacak bir kelime bulunmamaktadr. nk o
yalnzca bir vme deil, methetme ile kr arasnda bir eit vme, zel
bir methetmedir. Canl veya cansz varlklar da methedilebilir. Mesela,
deerli bir elmas paras veya gzel bir at vlebilir. Ama hi bir zaman
onlara hamd edilmez. Hamd, canllara ve canszlara istedii ekli ve
deeri veren daha gl bir varla kar yaplr.
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
Kurann birinci sresi olan Ftihann ilk yeti hamd olaynn kime ait
olduunu net bir ekilde ortaya koymaktadr. Hamd, lemlerin Rabbi
Allaha aittir.(1/Ftiha, 2) Buna gre hamd sahibi bellidir. nsanlar kendi
grlerinden hareket ederek bakalarna hamd edemezler. Kurn- Kerim
bu gerei baka bir yette yle dile getirmektedir: Balangta da sonda
da hamd yalnzca Allaha aittir. (28/Kasas, 70). Hamd, ei ve benzeri
olmayan ilh rahmetin hakkyla v lmesi, o rahmetin sahibinin hakkyla
yceltilmesidir.
Btn varlklar Allaha hamd ierisindedir. Ancak en olgun hamd inanan
bir insan tarafndan yerine getirilir. nk mmin bir insan,
Peygamberinden rendii gibi Allah hakkyla takdir eder, Ona nasl
hamd edileceini bilir. Allah ve Onun Rabliini anlayan samimi bir
mslman hamdi yalnzca Allaha yapar. O her zaman elhamdlillah
diyerek Yaratcy hakkyla ver ve yceltir. Hamd olsun Allaha ki, gkleri
ve yeri yaratt, karanlklar ve nru var etti. Yine inkrclar, (bakalarn)
Rablerine denk tutuyorlar. (6/Enm, 1) Onlarn orada duas: Allahm!
Sen her trl eksiklikten uzaksn, birbirlerine salk temennileri; selm,
dualarn sonu da; lemlerin Rabbi Allaha hamd olsun szleridir (10/
Ynus, 10; Ayrca bkz. 7/Arf, 43; 20/Th, 130; 28/Kasas, 70; 39/Zmer,
74) Bir hadiste yle buyuruluyor: Hamd, krn badr. Allaha
hamdetmeyen Ona kretmemi olur. (Eb Dvud, Edeb 11; Tirmiz, Birr
35)
Kurandan anladmza gre mminler Allaha ekilde kredebilirler:
1-Dil ile kr: Nimet sahibini anmak, Onu vmek, Onun nimet sahibi
olduuna iman etmekle ve bunu Tevhid kelimesiyle iln etmekle olur. Bu
basit bir teekkr ifadesi deil, dil ile ehdeti getirmek, dil ile doru
szl olmak, dil ile Kuran tasdik etmek, dil ile slm' anlatma, Kuran
okuma ve dil ile Allah okca zikretmek ve buna benzer dil ile ilgili kulluk
grevlerini yapmakla yerine getirilir.
2-Kalp ile kr; iman kalbe yerletirdikten sonra nimet sahibinin Allah
olduunu kalp ile tasdik etmek, vahy ile gelen eyleri kabul etmek, yree
Allahtan baka kimsenin gerek anlamda korkusunu ve sevgisini
koymamaktr.
3- Fiil (aksiyon-eylem) ile kr; Bedenin organlaryla nimet verene
itaat etmek ve Onun yce emirlerini yerine getirmektir. Ksaca slm'
her bakmdan yaamaya almaktr. nk nimet vereni bilip Onu
-
vmek, bir anlamda Ondan gelen her eyi kabul etmektir.
phesiz yalnzca dil ile Allah'm sana krler olsun demek kr iin
yeterli olmaz. Fiil ile kr, Allaha hakkyla kulluk yapmakla beraber,
ayn zamanda Allahn verdii nimetlerden Allahn dier kullarn da
faydalandrmaktr. Hayat bir nimettir. Hayatn devamn salayan her ey
birer nimettir. Allahn ztn idrk etmek bir nimettir. man ise bir insan
iin en byk nimettir. Allahn bir kuluna iman nasip etmesi, ona olan
nimetini tamamlamas demektir.
krn ba Allah bilmektir. Allah Rab olarak bilen, Onun nimet
verdiinin uurunda olan bir kimse de Onu sevmeye balar. Allah seven
Ona ibdet eder, Ona hi bir eyi irk komayarak Onun nimet verici
olduunu itiraf eder. Kul bu uurla ei ve benzeri olmayan bir Rabbin
nnde kulluk yaptnn, bir byk lezzetle lfet ettiinin farknda olur.
Bu nedenle Tevhid, yani Allah hakkyle birlemek krn zirvesidir.
nsan, kul olarak her zaman fakirdir, yani her adan Allaha muhtatr.
nk Ondan baka nimet veren yoktur. Hayatn srdrebilmek iin her
zaman Onun yaratt nimetleri tadmak zorundadr. Kul bu nimetlerin
karln da ancak kullukla yerine getirebilir. nsan, ayn zamanda hata ve
gnah ierisindedir. Gnahkr ise her an Rabbinin af ve mafiretine
muhtatr. Bu adan Allah (c.c.) kullar hakknda Rahmn, Rahim ve
afurdur. Rahmn ve Rahim olan Allah kullarna nimet vererek ve ihsanda
bulunarak merhamet etmektedir.
Kul daima Rabbinin verdii nimetler ile nefsinin gnahlar arasndadr.
Hasan-i Basr diyor ki: Ben nimet ile gnah arasnda sabahlyorum.
Bundan dolay nimeti krle, gnah ise tevbe-istifar ile hatrlamak
istiyorum. (nak. Ibn Teymiyye, el-Cmiur Rasil, 1/116)
kr ahlknn Hz. Muhammedin hayatnda nasl somutlatn
aadaki rnek gzel bir ekilde gstermektedir: Rasulllah (s.a.s.)
geceleri kalkp ayaklar kabarncaya kadar namaz klard. Kendisine;
Allah (c.c.) senin gemi ve gelecek gnahlarn affetti (niye kendini bu
kadar yoruyorsun)? denildi. Allaha kreden bir kul olmayaym m?
cevabn verdi. (Buhr, Teheccd 6, 2/63, Tefsir Fetih 1, 6/169, Rikak 19,
8/124; Mslim, Sfatl-Mnfikn 18, hadis no: 2819, 4/2181; Tirmiz, Salt
304, hadis no: 412, 2/268; Nes, Kymul-Leyl 17, 3/178).
Mminin hayat sabr ile kr anlay arasnda gemelidir. Allahn
verdii nimetler saylamayacak kadar oktur. Bu nimetlerin sahibine
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
kr, insanlk borcudur, yaratln gereidir. kr borcu, iman ettikten
sonra, btn bir mr Allahn istedii gibi yaamakla, nimet sahibinin
rzs dorultusunda yaamakla yerine getirilir. (14)
Tekbir: Tekbir, szlkte, yceltmek, byk tanmak, ululamak
demektir. Tekbir, bu anlamda Kuranda syle gemektedir:Ve de ki:
Hamd (vg), ocuk edinmeyen, mlkte orta olmayan ve d knlkten
dolay yardmcya da (ihtiyac) bulunmayan Allaha aittir. Ve Onu tekbir
edebildike tekbir et (byk tan) (17/sr, 111)
phesiz lemlerin Rabbi Allah (c.c.) her eyden ycedir ve byktr.
Kibriy yani her trl ycelik ve byklk Onun Rabliinin gereidir.
Mminler, iman ederek bu bykl tasdik ederler. Onlar Allah n
bykl (kibriys) karsnda istikbar etmezler, byklk taslayp kibir
gstermezler. Mminler, Allah n kendilerine hidyet vermesinden dolay
Allah tekbir ederler, Sen en byksn derler. Byklk (kibriy)
kelimesi neyi ifade ediyorsa, byklkten ne kasdediliyorsa hepsinin
Allaha ait olduunu iln ederler. te tekbir, Allah n her eyden stn,
ulu, azamet sahibi ve byk olduunu sylemenin addr.
Tekbir deyince elbette akla tekbir cmlesi gelir. O da herkesin bildii gibi
Allah ekber cmlesidir. Bu da Allah en byktr demektir. Bu sz,
sradan bir cmle deildir. Farkl ilhlara inanan kimseler, tapndklar
ilhlar byk bilirler. Birtakm zorbalarn, diktatrlerin, tutlarn nnde
secde edenler, ya da onlara severek itaat edenler; onlar ok byk, en
byk tanrlar. Kimileri kendilerine hkmeden g odaklarn, iktidar
sekinlerini, devlet erkini en gl ve byk zannederler.
Rabbimiz mminlere Allah ekberi reterek, btn bu byklk
yanllndan onlar kurtarmtr. En yce olan; ei ve benzeri olmayan,
her eyi yoktan var eden, sonsuz g sahibi, her an diri ve canl olan, ezel
ve ebed olan Allahtr. Allah ekber bir iman ifadesidir. Bir din seiminin
szle dile getirilmesi, bir kulluk bildirimidir. nanan insan, bu cmleyi
syleyerek kimi byk tandn, kime ibdet edeceini iln eder.
Mekkede ilk inen yetlerde yle bir ifadeyi gryoruz: Ey brnp
rtnen! Kalk (ve) bundan byle uyarp korkut. Rabbini tekbir et (ycelt).
Elbiseni de temizle... (74/Mdessir, 1-4) slm bu ilk mesajla, insanlara
kimin byk tannmas gerektiini haber veriyordu. Ya karlar olduu
-
iin, ya korktuklar iin, ya da baba miras olduu iin yalanc ilhlar
ekber tanyan insanlara bundan gzel bir mesaj olamazd. Bu iln/duyuru
karsnda, bykl baka eye veren insanlarn sarslmamas
mmkn deildi. Allah ekber yce bir gerei haykryordu ve iitenleri
rpertiyordu.
bdetlerde Tekbir: Bilindii gibi mslmanlarn iar (zel sembol)
saylan Ezann ilk szleri Allah ekberdir. Mminler her ezan okuyuta,
bu gerei; iiten kulaklara, hisseden yreklere, btn canllara ve ufka
kadar btn yeryzne ulatrrlar, haber verirler. nsann dndaki btn
yaratklar Allahn bykl n zaten bilirler. Ancak hevsn ve baka
yalanc gleri tanr edinen kimileri bu geree yreklerini kapatrlar.
Okunan ezanlar bu kapal yrekleri lmsz geree ama arsdr,
abasdr.
Mminler namaza da tekbir ile, Allah ekber diyerek balarlar. Bylece
insan, gnlne girebilecek btn sevgileri, btn ycelikleri, btn deerli
sanlan eyleri bir tarafa atp hepsini elinin tersiyle arkaya frlatr ve
ylece byk olan, en byk olan Rabbinin huzuruna kul olmann bilinciyle
ve teslimiyetiyle durur. Allah ekber sz, kulun Allah tasdik etmesinin,
Ona teslim olmasnn, Ona kar kul olduunun bilincine varmasnn aka
gsterilmesidir. Tekbir, bakalarnn inand btn byklk
(istikbar/kibriy) anlaylarnn reddedilmesidir.
Namazn rknlerinin her birinin arasnda da Allah ekber denilir.
Bylece bu muazzam gerek sk sk vurgulanr. Bu vurgu mmin
tarafndan ncelikli olarak kendi nefsine kar yaplr ki, nefis elindeki
imknlarla byklk duygusuna kaplmasn. Sonra da bakalarna
duyurulur. Bayram gnlerinde, hac zaman sylenilen terik tekbirleri de
biraz daha uzun cmlelerle ayn eyi ifade etmektedir. Her namazn
sonunda yaplmas tavsiye edilen tesbih dularnda da otuz defa
Allah ekber denilir. Bu ve dierleri, Allah en yce ve byk bilmenin
farkl ekillerde beyan edilmesidir. Mmin bylece imann kuvvetlendirir,
insanlar bu ycelie dvet eder.
Allahn dnda herhangi bir varla en byk diye hitap etmek phesiz
slm'n lleriyle badamaz. Bu niteleme ister sevgiden isterse
korkudan kaynaklansn, farketmez. En byk olma sfat; nitelik, nicelik,
makam, g ve kudret kayna olarak Allaha aittir. Meczen de olsa bir
bakasna, falanca kii veya ey en byk, baka byk yok demek slm
inancna terstir. Hi bir makam, hi bir g, hi bir sevgi ve korku Allaha
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
ait olanla yanyana dnlemez. Bir eyi Tanr gibi grenler, ya da Allaha
ait bir sfat yaratlmlara verenler, iman iddialarna ramen irke d
erler (2/Bakara, 165; 17/sr, 111). (15)
Zikrin Zdd; Unutma ve Gaflet
Zikir ve Unutma: Kii, sevdiini unutmaz. Gerekten seven kimse,
sevdiini gnlne yerletirir, onun ismi azndan d mez, nereye gitse, o
sevgi ve hatrlama, kendisini terk etmez. M 'min iin Allah' zikir, Allah
sevgisinin olmazsa olmaz gstergelerinden biridir. ster tekbir, ister
tevhid, ister tesbih, ister hamd, isterse Allah'n isimlerini, bata "Allah"
lafz olmak zere zikretmek, hatrlamak, tekrar etmek insan iin ok
nemlidir ki, din srarla bunu tavsiye eder: "Ey iman edenler, Allah' oka
zikredin." (33/Ahzb, 41) Allah' oka hatrlayp O'nun ismini tekrar tekrar
dillendirmek, gn l ve zihne devaml yerletirmek, insan iin hayat nem
tar. Zikir, huzur iin, stres ve bunalmlardan kurtulmak iin de nemlidir:
"Dikkat edin, kalpler ancak Allah'n zikriyle tatmin olur." (13/Ra'd, 28)
buyurulmutur. Zikrin unutmaya kar da ila olduunu hatrlatmak yerinde
olur: "Unuttuun zaman Allah' zikret!" (18/Kehf, 24)
nsan, unutkan bir varlktr. "Hfza-i beer, nisyn ile ma'lldr." Yani,
beerin bellei, unutma zaaf ile hastadr, rzaldr. Araplarn atasz
halinde syledii bir sz de bunu pekitirir: "Evvel 'n-ns evvel 'n-nsi"
anlam: "nsanlarn ilk unutan, ilk insandr." Kur'an, bu gerei yle ifade
eder: "Andolsun Biz, daha nce dem'e ahit (emir ve vahiy) vermitik. Ne
var ki, o, (ahdi) unuttu. Onda azim de bulamadk." (20/Th, 115).
Unutkanlk, ilk insanda ortaya km, son insana kadar da bu zellik
kendini gsterecektir.
"Unutma" zaafyla yaratlan insana "hatrlatma" yaplmaldr. Allah, vahiy
ve peygamberler araclyla insana hakikatleri hatrlatmaktadr. Kur'an'n
bir ismi de o yzden 'hatrlatan' anlamnda "Zikr"dir (15/Hcr, 9). Kur'an'n
bir hatrlatma ve t olduu "tezkira" ve "zikr" kelimeleriyle de belirtilir.
Kur'an'da namaz da "zikir" olarak ifade edilir ve Allah, "Beni zikir iin
namaz kl" (20/Th, 14) buyurur. nsanlara Kur'an'la gerekleri hatrlatp,
O'nunla t vermek gerekir: "... Sen onlarn zerinde bir zorlayc
deilsin. Tehdidimden korkanlara Kur'an'la hatrlat/t ver." (50/Kaf, 45)
Hatrlatma ve t, m 'minlere fayda verecektir: "Sen yine de
hatrlat/t ver. nk hatrlatma/t, m 'minlere faydaldr."
(51/Zriyt, 55) Peygamber de, ancak hatrlatcdr: "(Raslm,)
hatrlat/t ver. nk sen ancak hatrlatcsn/t vericisin."
-
(88/iye, 21). M 'minler de birbirlerine ve dier insanlara,
hatrlatmalarda bulunmal, Allah', hireti unutanlara hatrlatmal,
hatrlatmal, hatrlatmaldr. (16) te bu tekrar tekrar hatrla(t)malar
zikirdir.
Zikir ve Gaflet: "Gaflet" kelimesi, szlkte, terk etmek, nemsememek;
dikkatsizlik, dalgnlk ve ihmal gibi anlamlara gelir. Kavram manasyla
gaflet; bir eyin gereklilii ortada iken bunun idrk edilmemesi, ya da
yeterince dikkatli ve uyank hareket edilmedii iin insana gelen yanlg
durumudur. Gaflet kelimesi Trkeye unutma veya yanlma eklinde
evrilmektedir. Gaflet, bu iki mny da tamakla birlikte, bunlardan
daha farkl anlam vardr.
Nisyan da unutma anlamna gelir. Ancak bir eyi bilmeden terketmek
nisyan; bile bile terk etmek ise gaflettir. Gaflet kavramnn anlam
sahas ierisinde, bir gerek ortada iken, ondan bile bile habersiz olmak,
ona kar unutkan bir tavr taknmak, ya da ona kar kula, gz,
anlay kapal tutmak vardr.
Kuranda Gaflet Kavram: Gaflet kelimesi Kuranda, ayn zamanda
habersiz olma anlamnda da kullanlmaktadr. (bkz. 12/Ysuf, 3; 50/Kf,
22).
Gaflet iinde olanlara, bir eyi bile bile unutanlara gfil denir. Kuran,
Allahn yetlerini anlamayp, onlara srt dnenlere, hak dvet karsnda
unutkan bir tavr taknanlara ve aldrmayanlara gfil demekte ve onlar
knamaktadr. ....Kalpleri vardr bununla kavrayp anlamazlar, gzleri
vardr bununla grmezler, kulaklar vardr bununla iitmezler. Bunlar
hayvanlar gibidir, hatta daha da aadrlar. te bunlar gfil olanlarn ta
kendileridir. (7/Arf, 179)
Kalp, Hakk anlayp kavrayacak, gz Hakk ve ona ait iaretleri grecek,
kulak ise Hakktan gelen dveti duyacak ekilde yaratlmtr. Bunlar
yerli yerinde kullanmayp, Hakktan habersiz olanlar, habersiz gibiymi
gibi davrananlar, gfillerdir. Allah (c.c.) mminlere gfillerden olmayn
diye tenbih ediyor (7/Arf, 205). Bu anlamda gfil olmak, inkrclara,
kfirlere ait bir sfattr. Allahn yetlerinin ve dvetinin deerini ancak
inkrclar idrk edemez; bu dvetin gereini yapmayanlarn d ecekleri
durumu ancak gaflet iinde olanlar anlamazlar.
Bu bakmdan gfil olanlar Cehenneme gideceklerdir (10/Ynus, 7-8).
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
Dnyada iken Allahn yetlerinden, hirette olacaklardan gaflet iinde
olanlar, ldkten sonra hiret gerei ile yz yze gelince yaptklarndan
veya dnyada gaflet iinde yaadklarndan dolay pimanlk
duyacaklardr (21/Enbiy, 97). Kuran, slih amel ileyen mminlerin ve
yanl i yapan, ya da Allaha kar gelen dier insanlarn yaptklarndan
Allahn gfil olmadn sk sk vurgulamaktadr (2/Bakara, 74, 85, 140,
144; 3/l-i mrn, 99; 11/Hd, 123, vd.).
Yeryznde istikbar edip (byklk taslayp) Allah n yetlerinden yz
evirenler, azgnlk yolunu benimserler; nk onlar yetleri yalan sayarlar
ve yetlerden gfil olurlar (7/Arf, 146). Zaten yeryznde insanlarn ou
Allahn yetlerinden gfildirler (10/Ynus, 92). Hayatn yalnzca dnyada
yaanandan ibret olduunu sananlar; aslnda, hayatn sadece d yzne
bakan, Allahn yoktan var ettii varln ve hayatn arka plannda olan
hikmeti grmeyen ve hiret hayatndan gfil olanlardr (30/Rm, 7). Ancak,
Allahtan gelen yetlere inanp gereini yapanlar hem dnya hayatnn
hikmetini anlarlar, hem de lmden sonrasnn farkndadrlar.
Allah (c.c.), demoullarnn srtlarndan kendi nesillerini karp onlar
kendi nefislerine kar hit tutmutu. Sonra da onlara Ben sizin Rabbiniz
deil miyim? diye sormutu. Onlar da evet, Sen bizim Rabbimizsin
demilerdi. Rabbimizin bunu byle yapmasnn sebebi, insanlarn sonradan,
Ya Rabbi, bizim bundan haberimiz yoktu, biz bundan gfildik dememeleri
iindi (7/Arf, 172). Kuran, peygambere in hkme balanp bitecei,
kahr dolu hasret gnyle onlar uyar, korkut ki; onlar bir gaflet
iindedirler ve onlar (yetlerimize) inanmyorlar demektedir (19/Meryem,
39).
Kuran, dnya hayatna dalp kulluu unutan, insan olarak grevini yerine
getirmeyen, hatta dnyalk kazanma uruna irk, isyan ve gnah iinde
yzen kimselere, zellikle de mminlere u uyary sunuyor: nsanlarn
sorgulanmas yaklat, kendileri ise bir gaflet ierisinde yz
evirmektedirler. (21/Enbiy, 1). Peygamberimiz (s.a.s.) de Allahtan,
Onun yetlerinden, Onu zikretmekten gaflet edilmemesini, gaflet
ierisinde yaplacak bir dunn kabul edilmeyeceini haber vermektedir
(Tirmiz, Ahmed bin Hanbel, Muvatt). (17)
bdetlerin En Byklerinden Biri, Belki Birincisi;
Zikir
(Raslm!) Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz kl. Muhakkak ki
-
namaz, fah ve mnkerden (hayszlktan ve ktlkten) alkoyar.
Allah(n) zikir(i), elbette en byk (ibdet)tr. Allah yaptklarnz bilir.
(29/Ankebt, 45)
Anlp yd edilmeye en lyk Allah olduu iin, zikir kelimesi sylenir
sylenmez hemen Allah zikretme mns ruhlarda canlanr. Zikir, sadece
tarikatlara has bir det, ve halkn h ekmek diye isim takt, snnetten
farkl usl ile icr edilen bir yin deildir. Zikir, bir iman nian, bir ibdet
almeti, bir slm simgesi...
Zikir, Kuranda bizzat Kuran n bir ismi olarak getii gibi; ibdetlerin en
kapsamls olan namaza da zikir deniliyor. Namaz klan bir mmin Allah
anmakta, zikretmektedir. Bu zikir abdestle balar. Onun huzuruna
kacann uuru iinde, Onun sevgili raslnn rettii biimde
hazrlk yapan insan, Allah yd etmekte, Onu zikretmektedir. Kbeye
tevecch ettiinde zikirdedir. Niyet ve tekbir zaten zikirdir. Derken Allah
tesbih ile, hamd ile, Ondan baka ilh olmadn ifade ile zikir srdrlr.
Namaz klan bir mmin, bir taraftan da okuduu srelerin mnlarn
dnr. Kalbi okuduu sreye gre halden hale girer. Lisanen zikir
namazdadr, kraat sretiyle. Kalben zikir namazdadr; tefekkr, hayet,
mit, muhabbet sretiyle. Bedenin organlar ile slih amel cinsinden
eylem olarak zikir de en gzel ekliyle namazdadr; kyam, rksu,
secdesi, oturuu ile...
nsan, beden ve ruhtan ibret olduu gibi; lem de ehdet ve gaybdan
ibret. Yani, grnen ve grnmeyen lemler var. nsann maddesi bu
lemin maddesinden szld iin, bedenen yapt zikir de kinatn
zikrini temsil eder. Gk grlemesinden imek akmasna, yaprak
hrtsndan ku cvltsna kadar bu lemi dolduran btn sesler bir nevi
kraattir. Kudretin sylettiini duyururlar bize. Ve biz namazda Kuran
okumak sretiyle bu cehr zikirlere hem itirak eder, hem de hepsinin
nne geeriz. Tefekkr ise, melekler leminin zikrini temsil ediyor.
Mminin zikri namazla snrl deildir. Zikir kelimesi, tesbih, hamd, tekbir,
namaz, Kuran okumak, Allah rzs iin bir eyler renmek ve retmek
gibi mnlarn tmn iine aldna gre mminin Allahn anmas,
hatrlayp yd etmesi sadece namaza mahsus deildir. Allah dnd
nde, Allah n emrine teslim olarak yapt mer her iinde, kuds
kelimeleri sylediinde nerede ve ne zaman olursa olsun insan zikirdedir,
ibdet halindedir. Caddede yrrken, haram nazardan saknd mddete
insan zikirdedir. Ticaretinde, ly salam tuttuka ve Allah n
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
hkmnn, koyduu snrn dna tamad mddete insan zikirdedir.
Kuran, mminin her eyidir. Gndzn de, gecesini de Ona gre
tanzim eder; bylece aralksz zikretmi olur. Allah Rasln hatrlamak,
insan Allah' zikre gtrd nden, bir mmin, Raslullah n hangi
snnetini ilerse ilesin, o an zikirdedir. Bize Allah hatrlatan, Ona dvet
eden her ahs, ders, faliyet, gayret, konuma, alma da zikirdir.
Yedi gk, dnya ve bunlarda bulunan herkes (herey) Onu tesbih eder.
Onu hamd/vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur. Ne var ki siz,
onlarn tesbihini anlamazsnz. (17/sr, 44) Bu yette ifade edildii gibi
her mahluk, her ey Allah zikretmektedir. Zira, hamd ve tesbih, zikrin
birer eididir. lm, kabir, maher, hesap, srat, Cennet, Cehennem
safhalarnda btn insanlar, bir an gfil olmakszn, hep Allah
hatrlayacaklar, Onu yd edeceklerdir. Ama, Cehennemde yanan bir
inkrcnn, bu ge kalm zikri, artk ona bir fayda vermeyecektir. (18)
Mminlere Zikrin Emredilmesi: Rabbimiz, mminlere kendisini srekli
olarak zikretmelerini emrediyor. Zikretme emri bazen krle, bazen
verilen nimetleri hatrlatma ile, bazen namazla, bazen dier ibadetlerle,
bazen verilen zaferle birlikte gelmektedir. Kuranda zikredenler v
lrken, zikirden yz evirenler knanmaktadr . u yet olduka dikkat
ekicidir: Kim de benim zikrimden yz evirirse, artk onun iin skntl
bir geim vardr ve biz onu Kyamet gn kr olarak haredeceiz
(mahere getireceiz) (20/Th, 124) Bu yetten bir nceki yette, ilk
insann Cennetten karl hatrlatlp, Allahn gnderdii hidayete
uyanlarn dnya hayatnda armayacaklar haber veriliyor. Bu yette
geen Zikr, insan hidyete gtren vahiy, vahiyle gelen ilh kitaplar ve
peygamberlere bildirilen eyler veya son vahiy olan Kuran, ya da bizzat
Allah anmak anlamlarna gelebilir. (Muh. bn Kesir, 2/497; Ebus-Suud,
Tefsir, 3/496).
Allahn Zikrinden kim yz evirirse onun hakk dar bir geimdir, skntl
bir hayattr, mutsuz bir yaantdr (20/Th, 124). Mminler, inandklar,
her an tesbih ettikleri ve nnde kulluk yaptklar Rablerini hi bir zaman
unutmazlar. O Rabbe kar duyduklar sevgi ve takva duygusu srekli
onlarn iindedir. Onlar devaml bir ekilde Allah zikrederler. Bu zikir
(anma) hi bir zaman unutulan eyin tekrar akla getirilmesi deil, bilakis;
srekil kalpte ve benlikte olan Allahn varln tekrar hatrlamak, Onun
nimet verici olduunu itiraf etmek, Onun bykl n ve yceliini dile
getirmek ve ibadeti yalnzca Ona yaptn ortaya koymaktr.
-
Mmin, evrenin her kesine yerlemi olan saysz yetleri grdke,
onlardan haberdar olduka, Kurandaki yetleri okuduka, Rabbini tekrar
hatrlar. Onun kalbi ve organlar Allah anmaktan hi uzak kalmaz. Ancak
onu Allaha gtrecek bir sebep grd zaman, iman artar, Allah n ve
Onun ulhiyyetini (ilhln) tekrar aklna getirir. Fakat bu hatrlay,
yalnzca zihinde bir beliri veya dilde bir sz halinde olmaz. Bu hatrlay,
bu anma (zikir) bedeni kaplar, organlarda amel olarak ortaya kar.
Mminler ancak o kimselerdir ki, Allah anld (zikredildii) zaman
yrekleri rperir, Onun yetleri okunduu zaman (bu onlarn) imanlarn
artrr ve yalnzca Rablerine tevekk l ederler. (8/Enfal, 2; ayrca bkz.
22/Hacc, 35) Bir baka yette ise, Allahn ad anld zaman mminlerin
secdeye kapandklar haber veriliyor (32/Secde, 15).
Mminlere Allahn yetleri hatrlatld (zikredildii) zaman, onlarn
kalpleri bu yetlere kar kr ve sar olmaz (25/Furkan, 73). Halbuki
inkrclar, kendilerine yetler hatrlatld zaman, hatrlatlan eyden
(zikirden) t almazlar, zikri hatrlamak istemezler. (37/Sfft,13). Onlar,
kelimeleri konulduklar yerden saptrrlar ve kendilerine verilen zikirden
pay almay unuturlar (5/Mide, 13). Mescidler, -hatta kiliseler ve havralar
bile- ilerinde Allah n ad anld iin deerlidirler (22/Hacc, 40).
Mescidlerde Allahn adnn anlmasn (zikredilmesini ) engellemek zulmn
ta kendisidir, bunu yapanlar da zlimlerdir (2/Bakara, 114).
Ne zaman ierisinde savatan sz eden (zikreden) bir yet nazil olsa, veya
cihaddan bahseden bir yet okunsa, kalplerinde maraz olanlar, yani
mnafklar, lm baygnl gibi bakmaya balarlar (47/Muhammad, 20).
Kendilerine Allahn yetleri zikredildii zaman srtlarn dnenler
zlimlerdir. Onlarn kalpleri zerinde hakk anlamalarna engel bir perde
vardr (18/Kehf, 57). Kendilerine Peygamberlerle ve vahiyle zikredilenleri
(hatrlatlan ilh hkmleri) unutanlar, servetleriyle marrken anszn
cezaya uratldlar (6/Enm, 44).
Kuran, mminlerin Allah zikretmelerini, hem de oka zikretmelerini
emrediyor (2/Bakara, 152, 203; 8/Enfl, 45; 62/Cuma, 10). Mminlerin
bir zellii de Allah zikretmeleridir (3/l-i mrn, 133-135). Halbuki
mnfklar her konuda olduu gibi bu konuda da Allah aldatmaya
alrlar. Namaza enerek kalkarlar, Allah az zikrederler (4/Nis, 142).
Baz insanlar kendi hevsna uyar, kendi arzusundan baka kural tanmaz,
Allah n ne emrettii onu ilgilendirmez. Byleleri Allah zikretmeyi unutan
kimselerdir (18/Kehf, 28). Bizi zikretmekten yz evirenlere ve dnya
-
1 - R???b el-Isfah?n?, el-M?fred?t, s. 328
hayatndan baka bir ey istemeyenlere aldrma. (53/Necm, 29) bdet
yerlerinde Allah tesbih eden mminleri, ne al-veri, ne ticaret Allah
zikretmekten, namaz klmaktan alkoymaz. Onlar gzlerin ve gnllerin
dnecei gnden korkarlar (24/Nr, 36 -37). Allah (c.c.) mminleri yle
uyaryor: Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah
zikretmekten alkoymasn. (63/Mnfikun, 9)
Bu uyary anlayan ve Rabbine hakkyla kulluk yapma gayretinde olan
mminlerin zellikleri yledir: Onlar, ayakta iken, oturuken, yan
yatarken, Allah zikrederler, gklerin ve yerin yaratl konusunu
dnrler (ve derler ki :) Rabbimiz, sen bunu bouna yaratmadn. Sen
pek ycesin, bizi ate azabndan koru. (3/l-i mrn, 191). Allah (cc),
zikreden erkeklere ve zikreden kadnlara byk mkafatlar hazrlamtr.
Onlarn dereceleri pek yksektir (33/Ahzb, 35).
Zikir Ibdetinin Yerine Getirilmesi: Zikir ibdetinin ne kadar nemli
olduu Kuran yetlerinden ve hadislerden anlalyor. Yukarya aldmz
bir ka yet bu konuda bize yeterli bilgiyi veriyor. Rabbimiz, vurgulu
cmlelerle kullarnn kendisini zikretmelerini emrediyor. Bir anlamda
imann ortaya konulmas ve Allaha itaatin ifadesi olan bu zikir ibadeti
nasl yerine getirilecek? Ya da hangi ibdetler zikir saylmaktadr? Zikrin
zel bir ekli var mdr?
Bilindii gibi Kuran, ilk insann (yani Hz. demin) hata yaptktan sonra
Rabbinden birtakm kelimeler aldn ve onlarla Rabbine tevbe ettiini
haber veriyor. lk insan, bu kelimelerle Rabbini tezekkr etmiti,
unuttuunu hatrlayabilmiti. Levh-i Mahfuzdan zikr o