zeytİnde Çeİt tanimlama ve Çeİtlerİmİz...sunu planı 1- giriş 2-Çeşit tanımlama 3-...

ZEYTİNDE ÇEŞİT TANIMLAMA VE ÇEŞİTLERİMİZ

2017

İZMİR

Hülya KAYA Zeytincilik Araştırma Enstitüsü [email protected]

Sunu Planı 1- Giriş 2-Çeşit Tanımlama 3- Çeşit Seçimi 3- Ege Bölgesi Çeşitleri 4- Marmara Bölgesi Çeşitleri 5- Akdeniz Bölgesi Çeşitleri 6- Güneydoğu Anadolu Bölgesi Çeşitleri 7- Karadeniz Bölgesi Çeşitleri

-Dünyada zeytinlik alanlar kuzey ve güney yarım kürede 30°-

45° enlemler arasındaki ülkelerde yayılım göstermektedir.

-Bugün dünyada zeytin ağacının % 97’si arasında ülkemizin de

yer aldığı Akdeniz havzası ülkelerinde bulunmaktadır.

– Ülkemizde Akdeniz ikliminin hakim olduğu Ege, Marmara, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde kuzeyde Artvin’den güneyde Hatay’a kadar uzanan kıyı boyunca ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde Mardin’e kadar uzanan illerde zeytincilik yapılmaktadır.

Giriş

Dünyada zeytin yetiştiriciliği yapılan 37 ülkede sinonimleri ile birlikte

3000’i bulan yaklaşık 1200 zeytin çeşidi mevcuttur.

Zeytin; anavatanlarından biri olan Türkiye’de geniş bir ekolojiye yayılmış

olup büyük bir çeşit zenginliğine sahiptir.

90 çeşitten oluşan Yerli ve 28 yabancı çeşitlerden oluşan “Zeytin

Gen Bankası” Zeytincilik Araştırma Enstitüsünün Kemalpaşa

Üretim ve Araştırma Sahasında bulunmaktadır.

A:/MİLAS- Kol..doc

ZEYTİN ÇEŞİT TANIMLAMA

METADOLOJİSİ

- *Kimlik Bilgileri

- *Morfolojik Özellikler

Fizyolojik Özellikler

Zeytin çeşitlerinin tanımlamasında, zeytinci ülkelerde

yürütülen çalışmalara da esas teşkil eden UZK tarafından

hazırlanan metodoloji kullanılmaktadır.

ZEYTİN ÇEŞİTLERİNİN TANIMLANMASINDA KULLANILAN METADOLOJİ

KİMLİK BİLGİLERİ

Çeşidin en yaygın kullanılan ismi

Çeşidin yetiştirildiği bölgelerde kullanılan sinonimleri

Çeşidin orijini

Çeşidin en çok yetiştirildiği bölgeler

Çeşidin kullanım amacı (Sofralık, yağlık, çift amaçlı)

MORFOLOJİK ÖZELLİKLER Toplam 36 karakter

AĞAÇ ÖZEL.

YAPRAK ÖZEL.

ÇİÇEK SOMAĞININ ÖZEL.

MEYVE ÖZELLİK.

ÇEKİRDEK ÖZELLİK.

a-Kuvvet b-Taç yoğ. c-Taç yap. d-Boğ.Ara. Uzunluğu

a-Şekil b-Uzunluk c-Genişlik d-Yap.A. Boy.Bük.

a-Uzunluk b-Çiçek Sayıları

a-Ağırlık b-Şekil c-Simetri d-En G.N. e-Sap Kıs. f-Meme Ol g-Lent.D. ı-Lent.Boy. i-Renk

a-Ağırlık b-Şekil c-Simetri d-En G.N. e-Sap.Kıs. f-Çek.ucu g-Yüzey ı-Damar sa. i-Da.Da.Du. j-Uç Dur.

AĞAÇ ÖZELLİKLERİ

KUVVET: TAÇ YOĞUNLUĞU:

*Zayıf: *Seyrek:

*Orta: *Orta:

*Kuvvetli: *Sık:

BOĞUM ARALARININ UZUNLUĞU:

*Kısa: (<1 cm)

*Orta: (1-3 cm)

*Uzun: (>3 cm)

TAÇIN YAPISI:

*Sarkık:

*Yayvan:

*Dik:

YAPRAK ÖZELLİKLERİ:

ŞEKİL:

*Eliptik: (L/1<4) *Uzun Eliptik: (L/1 4-6) *Mızrak: (L/1>6)

UZUNLUK:

*Kısa: (L 5 cm)

*Orta: (5-7 cm)

*Uzun: (>7 cm)

GENİŞLİK:

*Dar: (<1 cm)

*Orta: (1-1,5 cm)

*Geniş: (>1,5 cm)

YAPRAK AYASININ BOYUNA BÜKÜMÜ:

*Hyponastik: *Düz: *Epinastik: *Helezoni:

ÇİÇEK SOMAĞININ ÖZELLİKLERİ:

UZUNLUK:

*Kısa: (<24 mm)

*Orta: (25-35 mm)

*Uzun: (>35 mm)

ÇİÇEK SAYILARI:

*Az: (<18 çiçek)

*Orta: (18-25 çiçek)

*Çok: (>25 çiçek)

MEYVE ÖZELLİKLERİ:

AĞIRLIK:

*Küçük: (<2 gr)

*Oval: (L/1 1,25-1,45)

*İri: (4-6 gr)

*Çok iri: (>6 gr)

*Yuvarlak:

(L/1 < 1,25)

*Orta:

(2-4 gr)

*Uzun:

(L/1 < 1,45)

ŞEKİL

SİMETRİ DURUMU(A POZİSYONUNDA):

*Simetrik *Hafif Simetrik *Asimetrik

EN GENİŞ NOKTANIN BULUNDUĞU YER (B

POZİSYONUNDA)

*Sapa Doğru *Ortada *Uca Doğru

MEYVE UCU (A POZİSYONUNDA)

*Sivri *Yuvarlak

SAP KISMI (A POZİSYONUNDA)

*Kesik *Yuvarlak

MEME OLUŞUMU

*Yok. *Taslak halinde. *Belirgin.

LENTİSELLİLİK DURUMU:

*Az sayıda *Çok sayıda

LENTİSELLERİN BOYUTU:

*Küçük *Büyük

MEYVEDE RENK DÖNÜŞÜMÜNÜN BAŞLADIĞI YER:

*Sap kısmından.

*Tüm epidermis üzerinde homojen bir şekilde .

*Meyve ucundan.

TAM OLGUNLUK DÖNEMİNDEKİ MEYVE RENGİ:

Meyvenin çeşide özgü karakteristik rengi tespit edilecektir.

*Siyah

*Diğer

ÇEKİRDEK ÖZELLİKLERİ:

AĞIRLIK:

*Küçük (< 0,3 gr)

*Orta (0,33-0,45 gr)

*İri (0,45-0,7 gr)

*Çok iri (>0,7 gr)

ŞEKİL (A POZİSYONDA):

Çekirdek boyunun çekirdek enine oranı ile belirlenecektir.

*Yuvarlak (L/1 <1,4)

*Oval (L/1 1,4-1,8)

*Eliptik (L/1 1,8-2,2)

*Uzun (L/1 >2,2)

SİMETRİ DURUMU(B POZİSYONUNDA):

*Simetrik

*Hafif asimetrik

SİMETRİ DURUMU(A POZİSYONUNDA):

*Simetrik *Hafif Simetrik *Asimetrik

EN GENİŞ NOKTASININ BULUNDUĞU YER (B

POZİSYONUNDA):

*Sap kısmına doğru

*Ortada

*Uca doğru

ÇEKİRDEK UCU (A POZİSYONUNDA):

*Sivri *Yuvarlak

Sap Kısmı (B pozisyonunda):

*Kesik

*Sivri

Yüzey(B pozisyonunda):

Yüzeydeki damarların derin ve yüzeysel oluşuna göre;

*Pürüzsüz *Pürüzlü *Dikenli

Damarların sayısı:

*Az (<7)

*Orta (7-10)

*Çok (>10)

Damarların Dağılım Durumu:

*Yeknesak

*Sırt kısmında yoğun

Uç Kısım:

*İğneli *İğnesiz

FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER VERİMLİLİK DURUMU:

*Az

*Orta

*Çok

PERİYODİSİTE DURUMU:

*Periyodisite gösterip, göstermediği

ETİN ÇEKİRDEKTEN AYRILMA DURUMU:

* Kolay

* Zor

KÖKLENME KAPASİTESİ:

*Düşük(<%20)

*Orta (%20-60)

*Yüksek (>%60)

ÇİÇEKLENME DÖNEMİ:

*Erken

*Orta

*Geç

YAĞ YÜZDESİ:(Yaş Ağırlık Üzerinden)

* Düşük (<%18)

* Orta (%18-%22)

* Yüksek (>%22)

DÖLLENME DURUMU:

*Kendine verimli

*Kısmen kendine verimli

*Kendine kısır

MEYVE OLUM DÖNEMİ:

*Erken (Ekim sonu)

*Orta (15 Kasım-15 Aralık)

*Geç (15 Aralık >)

BİOTİK VE ABİOTİK ŞARTLARA DUYARLILIĞI:

Hastalık ve zararlılara dayanım durumu

Soğuk, kuraklık, tuz gibi abiyotik faktörlere dayanıklılık

durumu.

Bu faktörlere karşı çeşit hassas veya dayanıklı olarak

sınıflandırılacaktır.

ZEYTİNDE ÇEŞİT SEÇİMİ

ÇEŞİT SEÇİMİ

- Çeşidin Kullanım Amacı(yağlık, sofralık ve çift amaçlı)

- Bölgeye Adaptasyonu

- Sulama İmkanı

- Döllenme Durumu

- Soğuklara Dayanım

- Tuza Dayanım

- Hastalık ve Zararlılara Dayanım Durumu

- Fidan Üretim Durumu

Kendi orijinlerinde gösterdikleri üstün özellikleri dikkate alınarak, introdüksiyon yolu ile getirilen tanınmış standart çeşitler, tesis edildikleri bölgelerde ekolojik farklılıklar nedeniyle beklenen sonuçları gösterememektedir.

Bölgelere yeni çeşitler sokulmadan önce adaptasyon durumları değerlendirilmelidir.

Bölgeye Adaptasyon Durumu

Günümüzde, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de zeytin yetiştiriciliği geleneksel yapıdan daha modern bir yapıya doğru değişim içindedir. Zeytinci bölgelerimizde son yıllarda oluşturulan entansif tesislerin sayısı gittikçe artış göstermektedir.

Daha bilinçli ve karlı zeytin yetiştiriciliği için, bölgelere en iyi uyum sağlayacak yağlık ve sofralık çeşitlerin belirlenmesi gerekmektedir.

Bu tesislerin çoğunda seçilen çeşitlerin adaptasyon durumlarına yeterince dikkat edilmemekte ve beklenen randıman alınamamaktadır.

1979 yılında ZAE koordinatörlüğünü üstlendiği ‘Ülkesel Adaptasyon’ çalışması başlatılmıştır.

Ege Bölgesi: Kemalpaşa-İzmir

Marmara Bölgesi: Yalova

Batı Akdeniz Bölgesi: Serik-Antalya

Doğu Akdeniz Bölgesi: Alata-Mersin

Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Kilis

ÇEŞİTLER KENDİNE VERİMLİLİK DURUMU

TOZLAYICILARI

AYVALIK KISMEN KENDİNE VERİMLİ GEMLİK, MEMECİK, ERKENCE

ÇAKIR KISMEN KENDİNE VERİMLİ GEMLİK, ERKENCE, AYVALIK

ERKENCE KISMEN KENDİNE VERİMLİ AYVALIK, ÇAKIR

GEMLİK KISMEN KENDİNE VERİMLİ AYVALIK, ÇAKIR, ERKENCE, SAMANLI

İZMİR SOFRALIK KENDİNE UYUŞMAZ MEMECİK, GEMLİK, ERKENCE, MEMELİ

MEMECİK KISMEN KENDİNE VERİMLİ AYVALIK, İZMİR SOFRALIK, ÇAKIR, GEMLİK, ERKENCE, MEMELİ

MEMELİ KISMEN KENDİNE VERİMLİ MEMECİK, AYVALIK, GEMLİK, İZMİR SOFRALIK, ERKENCE, ÇAKIR

Döllenme Durumu

Zeytin Çeşitlerinin verticillium dahlie Etmenine Duyarlılıkları

Yüksek derecede dayanıklı Sinop No:1, Eğriburun (Nizip), Erkence,

Eğriburun (Tatayn), Girit zeytini, Marantelli

Dirençli Sarı Habeşi, Yağlık Çelebi, Zoncuk, Dilmit,

Şam, Erdek Yağlık, D36, Melkabazı, Yün çelebi,

Hurma Karaca, Kan Çelebi, Siyah Salamuralık

Orta Derecede Hassas Otur, Gemlik, D9, Ak Zeytin, Yağ Çelebi,

Tatayn, Saurani, Butko

Çok Hassas Ayvalık, Uslu, Taşarası(Kuşadası), Edincik

Su

Erten. L., 2004. Bazı Zeytin Çeşit ve Anaçlarının Vertıcillium Solgunluğuna (verticillium

dahliae Kleb.) Duyarlılıklarının Belirlenmesi, (Doktora Tezi),

İyi bakım koşullarında düzenli ürün

verenler

Çekişte, Domat, Gemlik, Manzanilla, Uslu,

Tavşan Yüreği

Kısmen periyodisite gösterenler Çelebi, Samanlı

Orta derecede periyodisite

gösterenler

Ayvalık

Periyodisite gösterenler Büyük Topak Ulak, Çilli, Edincik Su, Eğriburun,

Kalembezi, Kançelebi, Karamürsel Su, Memeli,

Nizip Yağlık, Sarı Ulak, Saurani, Yağ Çelebi

Kuvvetli periyodisite gösterenler Çakır, Erkence, Kiraz, Memecik, Sarı Haşebi,

Mutlak periyodisite gösterenler Kilis Yağlık, İzmir Sofralık

Periyodisite

ZEYTİN ÇEŞİTLERİ

YETİŞTİRİCİLİK YAPILAN

BÖLGELER • Ege Bölgesi

• Marmara Bölgesi

• Akdeniz Bölgesi

• Güneydoğu Anadolu Bölgesi

• Karadeniz Bölgesi

5

2

1

34

Anka

ra

Antaly

a

Adan

a

İstanb

ul

Mard

in

Artv

in

İzmir

TÜRKİYE ZEYTİN BÖLGELERİ1. Ege 4. Güneydoğu Anadolu2. Marmara 5. Karadeniz3. Akdeniz

EGE BÖLGESİ

ZEYTİN ÇEŞİTLERİ

AYVALIK (Edremit yağlık, Şakran, Midilli, Ada zeytini)

• Orijini Balıkesir ilinin Edremit ilçesidir.

• Ege bölgesindeki ağaç varlığının % 25’ini

oluşturur.

İyi bakım şartlarında kuvvetli ve dik gelişir.

• Meyve büyüklüğü orta olup şekli

yuvarlağa yakın, silindiriktir.

•Yağ oranı yüksek olup kalitesi iyidir.

•Verimi iyi ve orta düzeydedir.

•Soğuğa karşı kısmen dayanıklıdır.

•Üretimi çelikle yapılır.

•Yağlık, çizme zeytin ve siyah sofralık

MEMECİK

(Aşı yeli, Gülümbe, Şehir, Taş arası,Tekir, Yağlık)

Orijini Muğla ilidir.

Ege bölgesinin en önemli çeşididir.

İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir.

Meyve iri ve oval şekilde ucu memelidir.

Verimi yüksek olup kuvvetli periyodisite.

Et-çekirdek oranı yüksektir.

Yağ oranı yüksektir.

Soğuk ve kurak koşullara dayanımı iyidir.

Üretimi aşı ile yapılır.

Yağlık ve sofralık olarak değerlendirilir.

DOMAT

Orijini Manisa ilinin Akhisar ilçesidir.

Ağacı kuvvetli gelişir.

Geniş ve yayvan taç oluşturur.

Erken verime yatar.

Meyveleri iri ve silindiriktir.

Meyve ucu düz veya yuvarlaktır.

Verimi yüksek ve düzenlidir.

Yağ oranı orta düzeydedir.


Genellikle yeşil dolgulu zeytin

USLU

Orijini Manisa-Akhisar’dır.

Sulanan koşullarda kuvvetli gelişir.

Verime yatması erkendir.

Meyve oval şeklinde ve orta

büyüklüktedir.

Meyve ucu memesiz, yuvarlaktır.

Verimi orta düzeydedir.

Çekirdeği kolay ayrılır.

Et-çekirdek oranı yüksektir.


Üretimi çelik ve aşı ile yapılır.

Siyah sofralık olarak değerlendirilir.

Çöğür anacı olarak tescil edilmiştir.

ERKENCE (İzmir yağlık, Yerli yağlık)

Orijini İzmir ilidir.

İyi bakım şartlarında oldukça kuvvetli

gelişir.

Meyveler orta büyüklükte oval şeklindedir.

Meyve ucunda küçük bir meme çıkıntısı

bulunur. Verimi orta düzeyde olup kuvvetli

periyodisite gösterir.

Yağlık olmakla birlikte sofralık olarak da

değerlendirilir

İzmir’de nemli deniz rüzgarlarının hakim

olduğu Karaburun, Çeşme, Urla ve Foça

ilçelerinde “Phoma Oleae” adı verilen bir

mantarın etkisiyle bu çeşidin meyveleri ağaç

üzerinde tatlandırma işlemine tabi tutulmadan

yenebilir. Buna“Hurma Zeytin” denir.

ÇEKİŞTE (Kırma)

Orijini İzmir ilinin Ödemiş ilçesidir.

Çok büyük, yayvan bir taç oluşturur.

Meyve şekli iri, ovaldir. Meyve ucu hafif

memelidir.


Yeşil sofralık, kırma zeytin ve yağlık

olarak değerlendirilir.

ÇİLLİ (Tekir, Provens, Goloz)

Orijini İzmir ilinin Kemalpaşa ilçesidir.

Ağacı çok kuvvetli gelişir.

Meyve büyüklüğü iri, şekli yuvarlağa yakındır.

Et/çekirdek oranı yüksektir.



Yeşil sofralık

MEMELİ (Ak zeytin, Emiralem)

Orijini İzmir ilinin Menemen ilçesidir.

Ağacı kuvvetli ve dik gelişir.

Meyve iri ve oval, meyve ucunda

belirgin bir meme bulunur.

Yağı orta düzeyde ve kalitelidir.

Üretimi çelik ve aşı ile yapılır.

Kırma zeytin tipinde veya İspanyol usulüne

EŞEK ZEYTİNİ


Günümüzde ortaya çıkan ihracat

talebi çeşidin değer kazanmasına

yol açmıştır.

Orijini İzmir ilinin Ödemiş ilçesidir.

Meyveler iri olduğundan sofralık olarak

değerlendirilir.

TAVŞAN YÜREĞİ (Ters yaprak)

Üretimi aşı ve çelikle yapılır.


Yeşil ve siyah sofralık olarak

değerlendirilir.

Orijini Muğla-Fethiye’dir.

Ağacı orta kuvvette ve yayvan bir taç

oluşturur.


YAMALAK SARISI

Kaba, Yamalak Kabası

Orjini Aydın – Kuyucak Yamalak

Kasabasıdır.

Yörede en erken olgunlaşan

çeşittir.

Verimi yüksektir.

Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

GEMLİK (Trilye, Kaplık, Kıvırcık, Kara)

Orijini Bursa-Gemlik’dir.

Ağacı orta kuvvette gelişir.

Fazla büyük olmayan yarı dik bir taç

oluşturur.

Meyveleri orta büyüklükte olup yuvarlağa

yakın, silindirik şekildedir.


Erken verime yatar, verim yüksek ve

düzenlidir.


Soğuğa karşı kısmen dayanıklıdır.

Üretimi çelikle yapılır.

Siyah sofralık ve yağlık olarak

değerlendirilir.

ÇELEBİ (İznik Çelebi)

Orijini Bursa ilinin İznik ilçesidir.

Ağacı orta kuvvette olup genellikle

küçük, yayvanca ve sarkık bir taç

oluşturur.

Meyve çok iri, uzun silindirik şeklindedir.


Soğuğa aşırı duyarlı değildir.




EDİNCİK SU (Edincik, Erdek su, Su zeytini)

Orijini Balıkesir-Edincik’dir.

Ağacı orta kuvvette olup yayvan, yuvarlak

bir taç oluşturur.

Meyveleri iri, yuvarlaktır.


Meyveleri yüksek oranda su içerir.

Yağ oranı oldukça düşüktür.


Siyah sofralık olarak değerlendirilir.

KARAMÜRSEL SU (Su zeytini)

Orijini Kocaeli ilinin Karamürsel ilçesidir.

Meyvesi çok iri ve ovaldir.

Erken olgunlaşır.


Yağ oranı düşüktür.

Meyve eti yumuşaktır.


Düşük sıcaklıklardan zarar görür.

Düşük oranlı acılık maddesi

içermesi nedeniyle sofralık olarak

değerlendirilir.

SAMANLI (Tatlı zeytin)

Orijini Kocaeli-Karamürsel’dir.

Ağacı orta kuvvette gelişir.

Yukarı doğru büyüyen, dağınık, geniş bir

taç oluşturur.

Meyveleri orta büyüklükte ve yuvarlaktır.


Düşük sıcaklıklardan zarar görür.

Üretimi çelikle yapılır.


BÜYÜK TOPAK ULAK (Topak aşı)

Soğuğa ve kurağa aşırı duyarlı

değildir.


Üretimi aşıyla yapılır.

Çizme yeşil zeytin tipinde işlenir.

Orijini Mersin ilinin Tarsus ilçesidir.

Meyveler iri yuvarlaktır.

İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir.

Yayvan, geniş, büyük taç yapısına

sahiptir.

Orijini Hatay’dır.

Ağacı kuvvetli ve yayvan gelişir.

Meyveleri küçük ve yuvarlaktır.


Köklenme oranı orta seviyededir.

Yağlık ve sofralık olarak

değerlendirilir.

HALHALI

SARI ULAK


Düşük sıcaklıktan zarar görür.

Siyah ve yeşil sofralık olarak

değerlendirilir.

Orijini Mersin ilinin Tarsus ilçesidir.

Ağacı kuvvetlidir. Büyük, yayvan dağınık


Meyve orta büyüklükte, uzun silindiriktir.

Ucu yuvarlak ve memesizdir.

SAURANİ (Savrani)




değerlendirilir.

Orijini Hatay ilinin Altınözü ilçesidir.

Ağacı orta kuvvetlidir. Meyveler küçük ve

silindirik şekildedir.

Düşük sıcaklıktan zarar görür.

KİLİS YAĞLIK

Kuvvetli periyodisite gösterir.


Yağlık olarak değerlendirilir.

Orijini Kilis’dir.

Ağacı orta kuvvetlidir. Yayvanca ve sarkık


Meyveleri irili ufaklı olup yuvarlaktır.

Çok sayıda boncuklu meyve oluşturur.

NİZİP YAĞLIK

Meyveleri irili ufaklı yuvarlağa yakın

silindirik şekildedir.


Yağlık olarak değerlendirilir.

Orijini Gaziantep ilinin Nizip ilçesidir.

Ağacı orta kuvvetlidir.

Düşük sıcaklıklardan etkilenir.


Siyah ve yeşil sofralık olarak

değerlendirilir.

EĞRİBURUN

Orijini Gaziantep ilinin Nizip ilçesidir.

Ağacı orta kuvvetlidir.

Meyveleri oval şeklinde ve küçüktür.

Verimi oldukça iyidir.

HALHALI



Sofralık ve yağlık olarak

değerlendirilir.

Orijini Mardin-Derik’tir.


Kuvvetli periyodisite gösterir.

Meyveleri geç kararır.


değerlendirilir.

BUTKO

Artvin ve civarında yaygın olan bölge

çeşididir.

Sofralık olarak değerlendirilir.

PATOS

Trabzon ve civarında yaygın olan

bölge çeşididir.


değerlendirilir.

OTUR

Artvin ve civarında yaygındır.

TEŞEKKÜRLER

zeytİnde Çeİt tanimlama ve Çeİtlerİmİz...sunu planı 1- giriş 2-Çeşit tanımlama 3-...

Documents