SADRŽAJ

1. UVOD.....................................................................................................................................3

2. PRIVREDNI (POSLOVNI) SUBJEKTI................................................................................4

3. ZASTUPANJE PRIVREDNIH SUBJEKATA.......................................................................9

4. VRSTE PRIVREDNIH ZASTUPNIKA...............................................................................10

4.1. Zakonski zastupnik.........................................................................................................10

4.2. Statutarni zastupnici........................................................................................................11

4.3. Zastupnici određeni aktom suda......................................................................................11

4.4. Poslovno punomoćstvo..................................................................................................12

4.5. Punomoćstvo po zaposlenju............................................................................................13

4.6. Trgovački putnik............................................................................................................14

4.7. Punomoćstvo..................................................................................................................14

4.8. Prokura...........................................................................................................................17

5. ZAKLJUČAK.......................................................................................................................19

6. LITERATURA.....................................................................................................................21

1

1. UVOD

Privreda kao pojam opisuje sve ustanove i ljudske postupke sa ciljem, u svijetu postojeće i od

čovjeka stvorene resurse da koriste, da bi održanje i sigurnost života ljudima garantirali i

potpomogli i njihove materijalne i nematerijalne potrebe zadovoljili. Trgovinu kao važnu

privrednu djelatnost možemo definisati kao ukupnost svih oblika trgovačkih aktivnosti, od

nabavke robe od proizvođača do njene isporuke konačnom potrošaču. Zahvaljujući svom

položaju između ponude i potražnje robe, te utičući na proizvođače i potrošače, trgovina igra

ključnu ulogu u privredu svake zemlje. Privredno pravo utvrđuje osnove nastanka

organizacija koja se bave trgovinom, kao i ponašanje subjekata u trgovačkim poslovima. Ovo

pravo određuje osnove trgovine kao djelatnosti, kroz aktivnosti obrazovanja trgovaca i

njihovog nastanka kao subjekata trgovine, utvrđivanja uslova rada trgovačkih subjekata.

Pojam privrednog prava predstavlja zbir pravnih normi kojima se uređuje pravni položaj

privrednih subjekata, njihov odnos prema državi i njihovi uzajamni poslovi u vezi prometa

robe i novca.

Subjekti privrednog prava su fizička i pravna lica koja u privredopravnom prometu mogu da

se pojave kao nosioci prava i obaveza. Subjekti privrednog prava obavljaju djelatnost stručno

i profesionalno u vidu zanimanja i radi sticanja dobiti. Subjekti privrednog prava mogu biti

organizovani u inoksnom organizacionom obliku u vidu radnje ili bez ovog oblika kao

preduzetnici i u kolektivnom organizacionom obliku sa svojstvom pravnog lica u vidu

privrednog subjekta.

Jedan od važnijih životnih koraka je osnivanje vlastitog biznisa. Kao i većina drugih

preduzetnika, u inkubacionom periodu vaše ideje, dok ste razmišljali o osnivanju vlastitog

preduzeća, vjerovatno niste razmišljali o tehničkim detaljima kao što su registracija

preduzeća, otvaranje računa, knjigovodstvo. Prva stvar koju morate odlučiti je oblik u kojem

će vaše preduzeće postojati. Ako ste se odlučili na započinjanje privredne djelatnosti većeg

obima, ili planirate proširivati poslovne djelatnosti u budućnosti, odlučili ste se za registraciju

privrednog subjekta (preduzeća).

2

2. PRIVREDNI (POSLOVNI) SUBJEKTI

U poslovnim odnosima subjekti mogu biti različiti. Međutim, pored svih različitosti postoji

nešto što im je zajedničko - subjekti poslovanja su nosioci određenih prava i obaveza i nalaze se

u određenom poslovnom odnosu, bez obzira koju ulogu i položaj u njemu imali. Dakle, u

pitanju mogu biti ona "lica" koja, kumulativno, imaju sljedeća svojstva:

a. da se mogu pojaviti kao nosioci prava i obaveza; i

b. da su to takva lica koja stupajući u određene poslovne odnose u suštini obavljaju

neku od aktivnosti poslovanja, odnosno da su u vezi sa njom.

Znači, ukoliko neko "lice" ne ispunjava jedan od ova dva uslova neće imati svojstvo poslovnog

subjekta. Nosioci prava i obaveza, u većini prava, moraju imati pravnu i poslovnu sposobnost.

Pod pravnom sposobnošću podrazumjeva se sposobnost nekog lica da bude subjekt prava. 

Poslovna sposobnost znači da to lice može stvarati, izjavom volje, prava i obaveze, dakle, vršiti

pravne poslove.1 Drugi, pak, uslov znači da je nužno da oni obavljaju određenu djelatnost i da

se pojavljuju u obavljanju neke od aktivnosti koje sačinjavaju poslovanje i, naravno, da u tim

aktivnostima stupaju u takve odnose koji imaju osobenosti poslovnih.

Pod poslovnim odnosima podrazumjevaju se pravni i drugi odnosi koji nastaju između

subjekata povodom nekog predmeta poslovanja ili u vezi sa njim.

Predmet poslovanja može biti: proizvodnja roba i usluga, njihov transfer, razmjena, promena i

sl., a radi zadovoljenja određenih potreba (društvenih, individualnih, zajedničkih). Ovaj termin

širi je od pojma djelatnost i u suštini predstavlja ukupnost djelatnosti jednog subjekta.2

Poslovna operacija je skup aktivnosti koje preduzima subjekt poslovnog odnosa radi njegovog

(poslovnog odnosa) realizovanja i postizanja određenog cilja. Poslovne operacije mogu biti

raznovrsne i odvijati se svaka ponaosob ili više njih zajedno. Bitno je da se preduzimaju u

odnosu na određeni objekt poslovanja, a od strane određenog ili određenih subjekata.

Objekt poslovanja je onaj "predmet" na koji su upravljena prava i obaveze subjekta poslovanja.

To mogu biti:

1 Bartoš M., Osnovi Privatnog prava, Izdavačko preduzeće Trud A.D., Beograd, 1939., str. 33.2 Jovanović V., Preduzeća i društva prema Zakonu o preduzećima, Službeni list, 1990. Beograd,, str. 73-75.

3

1) stvari (roba, cijena);

2) radnje (ponašanja poslovnih subjekata do kojih dolazi u ispunjenju poslovnih operacija ili

drugim poslovnim odnosima, a mogu se sastojati u činjenju ili nečinjenju);

3) prava (po pravilu imovinska);

4) proizvodi ljudskog uma (djela intelektualne svojine);

5) dobra (lična i javna); i

6) objekti društvene svojine (specifično za nas, sa tendencijom postepenog nestajanja).

U toku poslovanja određeni subjekti mogu stupiti u pravni promet. Ti određeni subjekti3   su

pravna lica, odnosno preduzeća, društva i složeni oblici njihovih udruživanja. Kod nas učešće u

pravnom prometu zahtijeva ispunjenje određenih pretpostavki - pravni subjektivitet, jer se samo

pravna lica mogu pojaviti kao nosioci prava i obaveza u pravnom prometu prema trećim licima

za razliku od drugih prava u kojima se pored pravnih lica pojavljuju i nepotpuna pravna lica ili

predpravna pravna lica (američko pravo poznaje partnership i trust, dok su u engleskom pravu

to uncorporate association, u našem ranijem pravu javna trgovačka društva, tajna društva) i za

koje važi poseban pravni režim.

Subjekti u poslovanju, znači, mogu biti različiti, ali se ipak, s aspekta uloge koju imaju, mogu

podeliti na subjekte u užem smislu, pod kojim se prevashodno podrazumevaju poslovne

organizacije koje su u našem pravu istovremeno i pravna lica, i subjekte u širem smislu, kakva

su fizička lica, država ili međunarodne organizacije. 

Poslovne organizacije mogu biti različiti tipovi preduzeća, društava, grupacija preduzeća kao

što su holdinzi, multinacionalna preduzeća, pulovi, skrivena udruženja i sl., ali i razne druge

organizacije i asocijacije. Fizička lica su pojedinci koji imaju svojstvo subjekta prava i

poslovanja. Pored ova dva subjekta pojavljuje se i država, i to najčešće kao fiskus, i razne

međunarodne organizacije i asocijacije.

“Kao subjekti privrednog poslovanja mogu se prema našem, a i uporednim pravnim sistemima,

pojaviti kao nosioci poslovnog prometa:

3 Jovanović V., op. cit., str. 98.

4

1. individualni trgovac (samostalni obrtnik),

2. vlasnici samostalnih radnji, bez pravnog subjektiviteta,

3. svi oblici privrednih subjekata koji se po zakonu mogu osnovati, kao i supsidijarna

(kontrolisana) društva,

4. berze svih vrsta na kojima se obavlja promet kapitala (efektne) ili drugih ekonomskih dobara,

5. javne kompanije (javna preduzeća),

6. svi oblici povezivanja putem kapitala privrednih društava kao što su holding, koncern, razni

fondovi i slično,

7. ostali oblici pravnih lica (razne fondacije, zadruge i druge asocijacije čiji oblici su u stalnom

porastu), koji mogu biti i neprofitnog karaktera, npr. mikrokreditne organizacije.“4

U Federaciji BiH se mogu organizovati privredna društva i javna preduzeća.

a) Privredna društva:

Društvo sa neograničenom solidarnom odgovornošću (d.n.o.) se osniva ugovorom dvije

ili više osoba, koje odgovaraju za obaveze preduzeća cjelokupnom svojom privatnom

imovinom. Društvo s neograničenom solidarnom odgovornošću osniva se ugovorom o

osnivanju. Ugovor o osnivanju društva s neograničenom solidarnom odgovornošću

obavezno sadrži ime, prezime i adresu prebivališta ili firmu i sjedište članova društva,

firmu, sjedište i djelatnost društva i prava i obaveze članova. U podjeli dobiti, snošenju

rizika i pokrivanju gubitaka, osnivači učestvuju solidarno i preduzećem upravljaju svi

članovi ravnopravno i odgovorno.

Komanditno drušvo (k.d.) - osnivaju najmanje jedan komanditor (tajni član) i jedan

komplementar (javni član). Osniva se ugovorom. Za obaveze društva odgovaraju

komplementari cjelokupnom svojom imovinom. Ulog komanditora je isključivo u

4 Prof. dr. Šefkija Čović, Poslovno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str: 83.

5

novcu, dok komplementara može biti u novcu, stvarima i pravima. Osnovni ulog pri

registraciji je 50 000 KM. Komanditno društvo se može organizovati i na dionice

(k.d.d.).

Dioničko društvo (d.d.) – se osniva izdavanjem dionica, a vlasnici dionica su dioničari

(suvlasnici) dioničkog društva. Dioničko društvo se osniva ugovorom, a upis i uplata

dionica se vrši kod izabrane banke. Osnovati se može simultano- otkupom emitovanih

dionica i sukcesivno-raspisivanjem javnog poziva za kupovinu dionica. Zakonski

minimalna glavnica je 50 000 Km, i osnivački kapital se iskazuje u novcu, a stvarni

ulozi mogu biti u novcu, stvarima i pravima.

Društvo sa ograničenom odgovornošću (d.o.o.) - može osnovati jedna ili više osoba.

Osnivački ulog je pčetni kapital preduzeća i minimalno može da iznosi 2000 KM.

Preduzeće odgovara za svoje obaveze cjelokupnom svojom imovinom, ali osnivači ne

odgovaraju za obaveze preduzeća ličnom imovinom koja nije unesena u preduzeće.

Zadruga - Za osnivanje i registraciju zadruge potrebne su najmanje pet fizičkih ili

pravnih lica. Nije propisana visina osnivačkog kapitala, može da bude opšta ili

specijalnizovana. Potrbeno je usvojiti osnivački akt i zadružna pravila. Registruje se kao

i preduzeće.

 

FIZIČKA LICA

U Federaciji BiH: Obrt je samostalno i trajno obavljanje dopuštenih i registriranih gospodarskih

i drugih djelatnosti u osnovnom i dopunskom zanimanju od strane obrtnika sa svrhom

postizanja dobiti koja se ostvaruje proizvodnjom, prometom ili pružanjem usluga na tržištu.

Dopuštena je svaka gospodarska i druga djelatnost koja nije zakonom zabranjena.

Obrtnik u smislu ovoga zakona je fizička osoba koja obavlja djelatnost u svoje ime i za svoj

račun, a pritom se može koristiti i radom drugih osoba s kojima je u obvezi sklopiti ugovor o

radu. Obrtom se smatraju i poslovi kućne radinosti, a može se registrovati i poljoprivredna

djelatnost.

Obrti su: slobodni, vezani i posebni. Slobodni obrti su obrti za čije se obavljanje ne traži stručna

osposobljenost, stručna sprema ili majstorski ispit. Vezani obrti su obrti za čije se obavljaje traži

stručna osposobljenost, stručna sprema ili majstorski ispit.

6

Posebni obrti su obrti koje obrtnik može obavljati samo ako ispunjava uvjete za vezane obrte i

ima saglasnost za obavljanje posebnih obrta. Popis vezanih i posebnih obrta propisuje Vlada

Federacije BiH na federalnog ministra trgovine, po prethodno pribavljenom mišljenju

nadležnog federalnog ministarstva.

Dvije ili više fizičkih osoba mogu zajednički obavljati obrt, što regulišu pismenim ugovorom.

7

3. ZASTUPANJE PRIVREDNIH SUBJEKATA

Privredna društva su pravna lica koja ne mogu direktno istupati u pravnom prometu radi

realizacije svoje delatnosti iz konstitutivnih akata, već to mogu samo preko svojih zastupnika.

Zastupanje je preduzimanje pravnih poslova u ime i za račun zastupanog fizičkog ili pravnog

lica, na osnovu ovlaštenja za zastupanje. Ovlaštenje za zastupanje zasniva se na:

1. zakonu;

2. opštem aktu pravnog lica (osnivački akt i/ili statut privrednog društva);

3. ugovoru o zastupanju ili aktu nadležnog organa.

Funkcija zastupanja sastoji se u obavljanju pravnih radnji u ime i za račun privrednog društva

(subjekta) u pravnom prometu s trećim fizičkim i pravnim licima ili u postupcima pred

sudovima, upravnim i drugim organima.

Zastupnici poslovnih subjekata tradicionalno se dijele na slobodno i vezano osoblje. Oni se

međusobno razlikuju po pravnom osnovu i granicama ovlaštenja.

Slobodno osoblje čine fizička lica koja na osnovu zakona, sudskog akta ili iz akta društva imaju

ovlaštenja za zastupanje poslovnog subjekta. To su: generalni direktor, predsjednik uprave

društva, članovi DNO (javni drugari), komplementari, te stečajni i likvidacioni upravnik.

Vezano osoblje (officers) su lica koje imenuje i razrješava generalni direktor ili predsjednik

uprave. Tu spadaju: izvršni direktori, pomoćnici direktora, punomoćnici, rukovodno osoblje

svih rangova.

Od zastupanja privrednog društva treba razlikovati predstavljanje društva. Predstavnik

privrednog subjekta istupa u njegovo ime pred državnim i drugim organima u odnosima koji

nisu imovinskopravne prirode. Predstavnik ne stupa u poslovne odnose sa trećim licima, niti se

upisuje u sudski registar. On ne može zaključivati i preuzimati bilo kakve pravne radnje u ime

društva iz kojih bi društvo sticalo prava i obaveze imovinskog karaktera. Predstavljanje znači,

ustvari, istupanje u ime društva u raznim protokolarnim susretima, učešće na seminarima,

konferencijama, marketinčkim manifestacijama, na sajmovima sa trećim licima, ali bez

stvaranje obaveze.

8

4. VRSTE PRIVREDNIH ZASTUPNIKA

4.1. Zakonski zastupnik

Zakonski zastupnici su lica čija ovlaštenja za zastupanje se zasnivaju na samom zakonu. To

su generalni direktor ili predsjednik uprave društva kapitala, odnosno članovi društva lica.

Društvo ne može postojati bez zakonskog zastupnika, jer sud neće izvršiti registraciju. Sadržaj

ovlaštenja zaposlenog zastupnika je zaključivanje ugovora i vršenje drugih pravnih poslova i

radnji. Pored funkcije zastupanja i predstavljanja društva, zakonski zastupnik po samom zakonu

vrši i poslovodnu funkciju, što uključuje i odgovornost za nezakonit rad društva. Zakonski

zastupnik se obavezno upisuje u sudski ili registar društva kao i njegova promjena.

Ovlaštenja zakonskog zastupnika mogu biti ograničena. Ograničenja se obavezno upisuju u

registar, jer u suprotnom nemaju dejstvo prema trećim licima. „U teoriji su poznata 3 modaliteta

ograničenja zakonskog zastupnika:

a) da je za zaključivanje ugovora potrebna saglasnost određenog državnog organa ili organa

društva, koje se može dati prethodno, istovremeno ili naknadno; 

b) kvalitivna ograničenja zastupnika znače da određene ugovore bez obzira na vrijednost

zastupnik može sklopiti samo uz saglasnost ili odobrenje nadležnog organa društva. Ova

ogranićenja u pravilu se utvrđuju u statutu društva i moraju biti upisana u javni registar;

c) kvantitativna ograničenja, koja se odnose na vrijednost zaključenog ugovora bez obzira na

vrstu. U praksi se koristi kombinacija sva 3 modela.“5

„Kada je u pitanju prekoračenje ovlaštenja, prema pravilima obligacionog prava regulisano je

da pravni posao zaključen prekoračenjem granica ovlaštenja, zastupano društvo može a i ne

mora naknadno da odobri. Ako zastupano društvo naknadno odobri zaključeni pravni posao,

postaje punovažav računajući (retroaktivno) od njegovog zaključenja i obavezuje zastupanog. U

suprotnom, izostanak odobrenja ili nedavanja saglasnosti (izričito ili prešutno u razumnom

roku) smatrat će se da je odobrenje, saglasnost, odbijeno, što ima za posljedicu da pravni posao

(ugovor) nije ni zaključen. U ovom slučaju druga ugovorna strana, ako je savjesna, može

odmah po saznanju za prekoračenje, izjaviti da se ne smatra pravnoobaveznim po tom ugovoru

s tim da ima pravo na naknadu štete. Zbog odbijanja ili uskračivanja saglasnosti trećem licu za

štetu odgovaraju solidarno zastupnik i zastupani.“6

5 Prof. dr. Šefkija Čović, Poslovno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str: 87.6 Prof. dr. Šefkija Čović, Poslovno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str: 88.

9

4.2. Statutarni zastupnici

Pojam »statutarni« zastupnici je pravno-tehnički izraz za sva lica koja su na osnovu

statuta ili ugovora o osnivanju društva ovlaštena za zastupanje. 

Statutarni zastupnici mogu biti samo zaposlenici društva, s tim što mogu biti iz slobodnog ili

vezanog osoblja. Zastupništvo i eventualna ograničenja se obavezno upisuju u javni registar

društva. Statutarni zastupnici postoje uporedno sa zakonskim zastupnicima, ali se međusobno

ne isključuju već koordiniraju. Obično su to predsjednik nadzornog odbora, predsjednik društva

ili skupštine društva, razno rukovodno osoblje, sekretar društva, kao i rukovodioci pojedinih

organizacijskih cjelina. Njihovo određivanje nije obavezno, ali ukoliko se odrede, potrebno je

njihovo obavezno registrovanje u slučajevima kada se određuje više statutarnih zastupnika, radi

eventualnog dejstva prema trećim licima. Što se tiče ograničenja statutarnog zastupništva, koja

mogu postojati ili ne, važe pravila navedena kod zakonskog zastupništva.

Savjesno treće lice mora da ima pravnu zaštitu i u slučaju pretrpljene štete ima pravo na

pravičnu naknadu. Nesavjesno treće lice nema pravo na pravnu zaštitu, niti može ostvarivati

bilo kakvu naknadu.

4.3. Zastupnici određeni aktom suda

Provođenjem stečajnog postupka privrednih subjekata, sud svojom odlukom (rješenjem)

imenuje stečajnog upravnika, kao zastupnika stečajnog dužnika u likvidaciji7. Danom

objavljivanja rješenja o otvaranju stečaja, prestaju sve funkcije organa upravljanja i

7 Likvidacija je izraz kojim se opisuje postupak prilikom koga prestaje postojati preduzeće, a njegova imovina i

sredstva se dijele drugim fizičkim i pravnim osobama na osnovu zakona. Likvidacija se obično dijeli na prisilnu

likvidaciju - koju određuje sud ili drugi državni organ kako bi na taj način omogućio namirenje vjerovnika -

odnosno dobrovoljnu likvidaciju, do koje dolazi odlukom vlasnika ili uprave samog preduzeća koja je zaključila

da više nije u stanju vršiti svoju redovnu djelatnost.

Osoba koja vrši likvidaciju, odnosno preispituje imovinu, tražbine i obaveze poduzeća pred likvidacijom, naziva

se likvidator.

Izraz likvidacija se također kolokvijalno koristi i kao svojevrsni eufemizam za ubistva političkih neprijatelja,

poslovnih suparnika ili bilo kojih drugih osoba koje predstavljaju smetnju nečijim interesima. Kako bi se ona

razlikovala od privrednopravnog pojma, za njih se koristi izraz fizička likvidacija

10

zastupnika stečajnog dužnika, njenog unovčenja, provođenja mjera obezbjeđenja i utuživanja

potraživanja, stečajnog dužnika uz kontrolu stečajnog sudije. „Stečajni upravnik ne može sam

nastupati i zastupati stečajnog dužnika, već mu je potrebna saglasnost stečajnog sudije koji

provodi postupak i to:

da može raspolagati imovinom stečajnog dužnika samo uz prethodnu saglasnost

stečajnog sudije,

da može dovršiti izvršenje ranije zaključenih ugovora u cilju sprječavanja štete po

stečajnog dužnika

da uz saglasnost stečajnog sudije može odustati od dvostrano teretnih ugovora koji

nisu izvršni,

da može u toku stečajnog postupka zaključivati nove ugovore samo u cilju unovčenja

imovine dužnika.

Imenovanje i zastupnička ovlaštenja stečajnog upravnika se upisuju u javni registar stečajnog

suda i traju do okončanja stelajnog postupka ili njegove obustave u prethodnim fazama, ako

se ispune zakonski uslovi.“8

4.4. Poslovno punomoćstvo

Poslovni punomoćnik je zaposleno lice koje privredno društvo odnosno individualnitrgovac

ovlašćuje da u ime zastupanog zaključuje ugovore i druge pravne radnje koji su uobičajeni

za poslovnu djelatnost zastupanog. Ovo punomoćstvo sadrži zakonska ograničenja.

Poslovni punomoćnik ne može otuđiti ni opteretiti nekretnine zastupanog, ne može preuzeti

mjenične niti obaveze jemstva i ne može uzeti zajam niti voditi spor za zastupanog. Za ovakve

radnje poslovni punomoćnik morao bi imati specijalnu punomoć. Osim navedenih, vlastodavac

svojom voljom može nametnuti i dodatna ograničenja. Sva dodatna ograničenja poslovnog

punomočnika učinjena od strane vlastodavca, mogu imati pravno dejstvo prema trećim licima

samo ako su za njih znala ili morala znati, tj. da je upotrebljena potrebna standardna pažnja

dobrog privrednika.

8 Prof. dr. Šefkija Čović, Poslovno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str: 90.

11

Poslovno punomoćje može biti dato , u granicama zakona, od strane spoljnotrgovinskog

preduzeća ili pravnog lica i njime ovlastiti punomoćnika da zaključuje ugovore i obavlja ostale

poslove koji su uobičajeni u vršenju njihove delatnosti. Da bi se bliže odredio koje su to

poslovne djelatnosti, zakonodavac nabraja koji se ugovori, odnosno koje pravne radnje ne

smatraju uobičajenim i kao takvi ne spadaju u redovne poslovne delatnosti – za koje se, pošto

ne ulaze u krug uobičajenih poslova, za njihovo vršenje zahtijeva posebno odobrenje.

4.5. Punomoćstvo po zaposlenju

Punomoćnicima po zaposlenju, podrazumevaju se lica koja rade na određenim poslovima čije je

obavljane vezano za zaključivanje i ispunjenje određenih ugovora, kao što su prodavci u

radnjama, lica koja obavljaju određene usluge u ugostiteljstvu (konobari i sl.), lica na poslovima

šalterske službe u pošti, banci, kondukteri, piloti, stjuardese i druga lica, ovlaštena su samim tim

faktom i na zaključenje i ispunjenje konkretnih ugovora koji su vezani obavljanje određenih

poslova. Prema tome, punomoćnici po zaposlenju su ovlašćeni da zastupaju spoljnotrgovinsko

preduzeće u kojem rade i da na osnovu poslova koji obavljaju zaključuju određene ugovore.

Punomoćnici po zaposlenju su u radnom odnosu i nemaju posebnu pismenu punomoć, niti se

registruju u javnom registru društva.

Dakle, za punomoćnike po zaposlenju je bitno njihovo svojstvo, odnosno da takva lica budu u

radnom odnosu sa preduzećem ili pravnim licem i da na osnovu same te činjenice mogu da

zaključuju i izvršavaju određene ugovore koji se odnose na njihovu djelatnost, tj. na djelatnost

koju oni kao zaposleni u tom preduzeću ili pravnom licu obavljaju. Postavlja se pitanje, da li

mogu biti punomoćnici po zaposlenju lica koja obavljaju u određnom preduzeću ili pravnom

licu, radni odnos povremeno ili na određeno vrijeme. To mogu biti, na primjer, lica koja

obavljaju prodaju časopisa, novina i drugu robu u trafikama, kada naplaćuju cijenu i

zaključuju određene ugovore o prodaji, kao i u ugostiteljskim objektima poslovi konobara u

turističkim sezonama gde oni mogu da zaključuju određene ugovore o ugostiteljskim

uslugama i da naplaćuju takve usluge. Smatramo, da bi i ovakva lica koja određene poslove

obavljaju honorarno, privremeno ili povremeno kod određenih preduzeća, banaka, pošta, u

ugostiteljstvu, u turističkoj sezoni i slično, mogla da se smatraju punomoćnicima po

zaposlenju i da se takvi pravni poslovi koje oni zaključuju i izvršavaju, mogu smatrati pravno

valjanim i punovažnim.

12

4.6. Trgovački putnik

„Trgovački (trgovinski) putnik preduzeća je specijalna vrsta punomočnik koji zastupaju

preduzeća – putujući i prodajući robu izvan sjedišta preduzeća. Koju robu oni to mogu

prodavati izričito je navedeno u ponomoćju koje je izdalo preduzeće. U slučaju sumnje i

neizvjesnosti, koje poslove može da obavlja trgovinski, odnosno trgovački putnik, smatra se

da tada trgovački putnik nije ovlašten da zaključuje ugovore, nego samo da prikuplja ponude,

ali će ugovori koje on zaključi ostati na snazi kad ga vlastodavac naknadno odobri.

Trgovački putnici se nalaze u radnom odnosu da preduzećem i oni zastupaju preduzeće izvan

mjesta u kojem se nalazi sjedište preduzeća. Trgovački putnici zaključuju ugovore u ime i za

račun preduzeća kojeg zastupaju ili obavljaju samo marketinšku funkciju privredne

propagande, posredujući pri zaključenju poslova preduzeća sa trečim licima.“9

Iako je ovlašten da proda robu,trgovački putnik nije ovlašten da naplati cijenu, niti da proda

robu na kredit. Za te radnje mora imati specijalnu punomoć. Pored ovlaštenja na prikupljanje

ponuda, punomoć trgovačkog putnika standardnosadrži i slijedeća ovlaštenja:

da prima reklamacije na pravne i materijalne nedostatke isporučene robe;

da prima izjave u vezi sa izvršenjem ugovora zaključenih njegovim posredovanjem;

da u ime vlastodavca preduzima potrebne mjere radi očuvanja njegovih interesa iz tog

ugovora.

4.7. Punomoćstvo

Punomoćstvo je posebna vrsta voljnog zastupanja koje se zasniva na pravnom poslu, odnosno

ugovoru o punomoćstvu. Ugovorom zastupnik društva na drugo lice prenosi dio svojih

ovlaštenja. Sam taj pravni odnos,kao i formalni akt, naziva se punomoć, punomoćje ili

opunomoćenje. Davanjem punomoći ne prestajezakonsko ili statutarno zastupništvo lica. Za

punomoć u poslovnom pravu važe slijedeća pravila:

daje se u pisanoj formi;

punomoćnik može biti pravno ili fizičko lice;

punomoćnik može preduzimati samo one radnje na koje je ovlašten i u

granicama ovlaštenja;

9 http://www.knowledge-banks.org/poslovno_pravo_10_nfps_2_svi_02/lekcije/lekcija10.htm (24.11.2012./ 19:00)

13

ako je dobio opću (generalnu) punomoć, punomoćnik može preduzimati samo poslove

koji spadaju uredovno poslovanje društva, iznad toga mora imati posebnu punomoć;

prema zakonu, punomoćnik mora imati posebnu punomoću slijedećim slučajevima:

mjenični poslovi, preuzimanje jemstva i svih vrsta garancija, poravnanje i oprost duga,

besplatna cesija, intercesija,zasnivanje realnih tereta na imovini, odlučivanje o arbitraži,

te odricanje od tužbenog zahtjeva;

statutom može biti predviđeno da je za davanje punomoći potrebna saglasnost organa

upravljanja ilizakonskog zastupnika.

Prema pravilima obligacionog prava postoji više vrsta punomoćstva:

1) opća (generalna);

2) posebna (specijalna);

3) poslovna punomoć po zaposlenju;

4) punomoć trgovačkog putnika.

Punomoćje mora izričito sadržati i ime osobe kojoj se daje punomoćje, odnosno koja se

ovlašćuje za obavljanje određenih radnji ili zaključenje određenih ugovora, tj. lica koje se

pojavljuje kao punomoćnik. Pored toga, izričito se mora navesti i ime vlastodavca koji prenosi

određena prava u vezi sa obavljanjem određenih radnji ili sklapanja poslova, odnosno

zaključenja ugovora. Shodno Zakonu o obligacionim odnosima, ako ugovor sklopi neko lice

kao punomoćnik u ime drugoga bez njegovog ovlaštenja, bez njegovog punomoćja, o da takvo

sklapanje posla, može se osnažiti naknadnim odobrenjem od strane vlastodavca. Strana

ugovornica sa kojom je ugovor sklopljen može od osobe koja je kao punomoćnik bez ovlaštenja

(falsus procurator) sklopila ugovor, da traži naknadu štete, ako u momentu sklapanja ugovora

nije znala niti je morala znati da takva osoba nije imala ovlaštenje za sklapanje ugovora. Osobe

koje se javljaju kao punomoćnici po zaposlenju, radnici na bankarskim i poštanskim šalterima,

radnici u prodavnicama i sl. ne moraju, i po pravilu, ne posjeduju, pismeno punomoćje. Njima

je takvo punomoćje dato samim postavljanjem na određenom radnom mjestu ili može se uzeti

da je u takvom slučaju punomoćje i dato, ali u usmenom obliku.

To se isto tako odnosi i na osobe koje su radnici u preduzeću ili pravnom licu, pa ih

punomoćnik po zaposlenju usmeno ovlasti da ga izvesno vrijeme zamjene na takvom radnom

mjestu, da rade taj posao dok ovaj ima određenu pauzu (na primjer, pauzu za doručak i sl.), pa

bi se smatralo da su i takvi ugovori pravno valjani kao da su sklopljeni sa punomoćnikom po

14

zaposlenju. U tom slučaju i posebno usmeno ovlašteni drugi radnik u preduzeću koji je

zamjenio punomoćnika po zaposlenju, može da zaključi i izvrši pravno valjane ugovore iz

domena djelatnosti preduzeća ili pravnog lica. Tada se ne bi mogao stavljati prigovor drugoj

ugovornoj strani, da ugovori koji su ova lica zaključili nisu pravno valjani jer pri njihovom

sklapanju nije postojalo pismeno punomoćje dato od strane punomoćnika po zaposlenju. 

Prema Zakonu o obligacionim odnosima, postoje nekoliko načina prestanka punomoćstva.

„Tako se u skladu sa Zakonom o obligacionim odnosima, može se govoriti, o sljedećim

načinima prestanka punomoćstva:

1. opozivanje punomoćja;

2. prestanka ravnog lica, kao punomoćnika;

3. smrt punomoćnika;

4. prestanak pravnog lica – vlastodavca.

Pored ovih oblika koje Zakon o obligacionim odnosima poznaje kao način prestanka

punomoćstva, trebalo bi navesti i druge sledeće oblike prestanka punomoćstva:

5. postizanje svrhe za koju punomoćstvo dato;

6. otkaz punomoćstva od strane punomoćnika;

7. protek vremena na koje je punomoćstvo dato;

8. nastupanje rezolutivnog uslova pod kojim je punomoćje dato;

9. gubitak i ograničenje poslovne sposobnosti fizičke osobe - punomoćnika;

10. otvaranje stečajng postupka nad punomoćnikom - pravnim licem;

11. otvaranje stečajnog postupka nad vlastodavcem - pravnim licem;

12. smrću fizičkog lica - vlastodavca, izuzev u dva slučaja: a) kad se pravni posao ne može

prekinuti bez štete po pravne sledbenike i b) kad je punomoćje dato tako, da važi i posle smrti

davaoca, bilo voljom samog davaoca ili po prirodi posla.“10

10 Ovakvu podjelu prestanka punomoćja, dao je i Barbić dr. J, ibid, str. 436.

15

4.8. Prokura

Prokura je najšira trgovačka punomoć, čiji su sadržaj i obim ovlaštenja usmjereni na

sveukupno poslovanje poslovnog subjekta. Sadržaj ovlaštenja i ograničenja prokure isključivo

su određeni zakonom i on ne zavisiod volje trgovačkog društva, odnosno ne može biti

izmijenjen statutom ili ugovorom o osnivanju.

Izvanzakonskih ograničenja, prokurista je neograničen. 

Zakonsko ograničenje odnosi se na raspolaganjene pokretnom imovinom. Naime, prokurista ne

može vršiti raspolaganje i opterećivanje nepokretne imovine zastupanog, osim ako za to

nije izričito i posebno ovlašten. Što se tiče davanja prokure, važe slijedeća pravila:

prokuru daje generalni direktor, odnosno uprava društva i to u pisanoj formi;

ne može sadržavati nikakva ograničenja zasnovana na statutu, ugovoru o osnivanju ili

odluci organa poslovodstva;

prokura je neprenosiva, upisuje se u sudski registar i javno objavljuje u službenom

glasilu.

Prokurator (prokurista) može biti samo poslovno sposobno fizičko lice koje je stručno i kod

kojeg ne postoji konflikt interesa u odnosu na društvo. Za prestanak prokure važe opća pravila o

prestanku punomoći, uključujući stečaj i likvidaciju principala, kao i opoziv. Prestanak se

upisuje u sudski registar i javno objavljuje. Razlikuju se 2 vrste prokure: pojedinačna

(samostalna, individualna) i zajednička (kolektivna). U nekim pravima moguća je i njihova

kombinacija. Pojedinačna (individualna) prokura postoji kad je data jednom ili više lica, s tim

što svaki od prokuratora djeluje samostalno i ima puna ovlaštenja koja prokura sadrži po

zakonu. Kod zajedničke (kolektivne) prokure, pravni poslovi i radnje su punovažni samo ako

postoji saglasna volja svih prokuratora.

Po obimu ovlaštenja, prokura je jednaka ovlaštenjima direktora preduzeća jer je i u zakonskim

odredbama mavedeno, da je prokura ovlaštenje za zaključivanje ugovora i vršenje pravnih

poslova i radnji u vezi sa poslovanjem preduzeća.

Međutim, zakonodavac ne daje ovlaštenja prokuristi da zaključuje ugovore o otuđenju stvari i

nepokretnosti, kao i opterećenja nepokretnosti koje su u preduzeću. Karakteristično je da

prokura, kao institut, ne sadrži nikakva druga ograničenja ili uslove, niti se ona može davati

na određeno vrijeme, pa iz tih razloga ako bi i bila data takva prokura, ona nema pravnih

dejstva prema trećim licima jer bi ugovori bili punovažni čak i da je treće lice znalo za ovakva

16

ograničenja. Međutim, suprotno je gledište švajcarskog prava, gde se ograničenja vezuju za

savjesnost trećeg lica.

5. ZAKLJUČAK

Zakon o obligacionim odnosima, reguliše materiju zastupanja generalno. Potrebno je istaći, da

se opšte odredbe koje se odnose na zastupanje, a sadržane su u Zakonu o obligacionim

odnosima, imaju se primjeniti i na zastupanje od strane direktora preduzeća. To proizilazi iz

17

činjenice, da je u Zakonu o obligacionim odnosima, predviđeno da se ovlaštenje za zastupanje

zasniva na zakonu, opštem aktu pravnog lica, aktu nadležnog organa ili na izjavi volje

zastupanog (punomoćje). Međutim, kako Zakon o privrednim društvima ne sadrži opšte

odredbe o zastupanju, a takve odredbe sadrži Zakon o obligacionim odnosima kada reguliše

pitanje dejstva zastupanja, prenošenja ovlaštenja i prekoračenja granice ovlaštenja kao i odredbe

o neovlaštenom zastupanju, te se ovakve odredbe iz Zakona o obligacionim odnosima

primjenjuju i na zastupanje preduzeća od strane pomenutih lica.

Pravni osnov za ovlaštenje za zastupanje može biti: zakon, opšti akt pravnog lica, akt nadležnog

organa ili izjava volje zastupanog (punomoćje). U navedenom slučaju, pod opštim aktom

pravnog lica treba podrazumjevati opšte akte preduzeća, odnosno društava kao i ugovore

kojima se osnivaju preduzeća i društva ili stvaraju složeniji oblici putem osnovnog povezivanja.

A pod aktom nadležnog organa, treba podrazumevati akt organa upravljanja koji je dat po

osnovu statuta ili drugog opšteg akta preduzeća, odnosno pravnog lica. Pod voljom, odnosno

izjavom volje zastupanog, trebalo bi imati u vidu prije svega volju fizičkog lica koju ono

manifestuje dajući ovlaštenje zastupanom za zastupanje, ali kako su pravila iz obligacionih

odnosa predviđena Zakonom o obligacionim odnosima jedinstvena i važe i za građanska i

trgovačko, odnosno privredno pravo, to bi širim tumačenjem moglo da se prihvati, da se pod

izjavom volje zastupanog podrazumeva i davanje punomoćstva od strane pravnog lica -

preduzeća, određenom licu da ga zastupa.

Preduzeće kao pravno lice po svojoj prirodi ne može davati pravno relevantne izraze svoje volje

kao što to čini fizičko lice, s toga neko mora da za takvo pravno lice izražava volju. Pravno lice

može učestvovati u pravnom prometu i učestvovati u postupcima kad u ime pravnog lica i za

račun pravnog lica deluje neka fizička osoba. To se postiže sa zastupanjem.

Iz toga proizilazi, šire gledano, da je zastupanje svako djelovanje za drugoga i to djelovanje za

drugoga u smislu zaštite njegovih ekonomskih interesa - bez obzira da li zastupnik dobija i

punomoćje, da u ime i za račun ovoga preuzima takva prava i obaveze. Ovakvo šire zastupanje

obuhvata i tzv. indirektno zastupanje koje postoji kod ugovora o komisionu.

U širem smislu reči, u zastupanje spadaju i poslovi posredništva kod kojih posrednik dovodi u

vezu zainteresovana lica, po osnovu naloga, a posao sklapaju zainteresovani subjekti

neposredno, direktno.

18

Zastupanje, u užem smislu, podrazumjeva određene oblike kod kojih zastupnik dobija

konkretan nalog i punomoćje da svojom izjavom volje, u ime i za račun zastupanog preuzima

određena prava i obaveze.

Vidovi zastupanja se mogu posmatrati i sa drugog aspekta. Po tom kriterijumu, zastupnik

obavlja zastupanje na osnovu zakona, opšteg akta pravnog lica, akta nadležnog organa ili po

osnovu izjave volje zastupanog (na bazi punomoćja), kao i sa drugog aspekta, da zastupnik

obavlja poslove zastupanja kao svoju djelatnost, a osnovu posebnih ugovora kao što su na

primer, ugovor o komisionu, ugovor o trgovinskom zastupništvu i ugovor o posredovanju.

6. LITERATURA

1. Barbić dr J, Organizacija udruženog rada u pravnom prometu, Zagreb, 1988.

2. Bartoš M., Osnovi Privatnog prava, Izdavačko preduzeće Trud A.D., Beograd, 1939.

19

3. Jovanović V., Preduzeća i društva prema Zakonu o preduzećima, Službeni list, Beograd,

1990.

4. Prof. dr. Šefkija Čović, Poslovno pravo, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, 2003.

5. http://www.knowledge-banks.org/poslovno_pravo_10_nfps_2_svi_02/lekcije/

lekcija10.htm(24.11.2012./ 19:00)

20