zarządzanie danymi badawczymi...zarządzanie danymi badawczymi przewodnik bg wum dane badawcze...
TRANSCRIPT
Zarządzanie danymi badawczymi
Przewodnik BG WUM
Dane badawczedefinicja
Dane badawcze to zarejestrowane materiały o charakterze faktograficznym, powszechnie uznawane przez społeczność naukową za niezbędne do oceny wyników badań naukowych.
Dane badawcze to zarówno surowe dane, czyli takie, które uzyskano bezpośrednio w wyniku zastosowania narzędzia badawczego oraz takie dane, które poddane zostały obróbce.
Dane badawcze to: dane liczbowe, dokumenty tekstowe, notatki, kwestionariusze, nagrania audio i wideo, fotografie, oprogramowanie, wyniki symulacji komputerowych, protokoły laboratoryjne, opisy metodologiczne itp.
Otwarte dane badawczedefinicja
Otwarte dane badawcze to dane do których każdy ma prawo dostępu, które można wykorzystywać, przetwarzać, powielać i rozpowszechniać w sposób nieodpłatny.
Otwieranie danych badawczychprzesłanki
• zalecenia instytucji krajowych i zagranicznych:- Parlament Europejski i Rada UE
W wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) dot. programu „Horyzont 2020” zaleca dążenie do udostępniania w modelu Open Access danych naukowych pochodzących z badań finansowanych ze środków publicznych
W dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego obliguje państwa członkowskie do wdrożenia polityk otwartego dostępu do danych z badań naukowych finansowanych ze środków publicznych
- MNiSWW dokumencie „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce”, zaleca jednostkom naukowym oraz indywidualnym badaczom udostępnianie danych badawczych z uwzględnieniem rozwiązań oraz światowych trendów i dobrych praktyk w zakresie otwartego udostępniania danych badawczych
- NCNNarodowe Centrum Nauki wprowadziło do wniosku o dofinansowanie projektu załącznik, w którym trzeba zamieścić skrócony plan zarządzania danymi badawczymi – Data Management Plan, w tym m.in. informację dot. deponowania danych badawczych w otwartych repozytoriach
• wymogi wydawców• wymogi sponsorów badań• realizacja polityki otwartości uczelni – (Zarządzenie Rektora WUM 92/2019)• stymulowanie współpracy naukowej• popularyzacja wyników własnych badań• współtworzenie otwartej przestrzeni badawczej
Data Management Plan
Instytucje finansujące badania naukowe i wydawcy czasopism, coraz częściej wymagają od naukowców udostępnienia danych badawczych (np. Nature, PLoS, Amer. Economic Review) czy przedstawienia Planów Zarządzania Danymi (Data Management Plan) na etapie składania i oceny wniosków (np. program Horyzont 2020, wniosek konkursowy NCN).
Data Management Plan
Zgodnie z definicją Narodowego Centrum Nauki (NCN), Data Management Plan (DMP) to plan zarządzaniadanymi badawczymi, opisujący jakie dane zespół badawczy oczekuje uzyskać lub wygenerować w trakcie trwaniaprojektu, jak planuje nimi zarządzać, w jaki sposób je opisać, analizować, przechowywać i z użyciem jakichnarzędzi mają udostępnić i zarchiwizować. Jako dane rozumie się wszystkie możliwe formaty, zarówno cyfrowe,jak i analogowe (np. próbki, wypełnione kwestionariusze, nagrania dźwiękowe, itd.)
Data Management Plan jest obowiązkowym załącznikiem do wniosku o dofinansowanie projektu Narodowego Centrum Nauki. DMP powinien zawierać informacje dotyczące:
• sposobu pozyskiwania i charakterystyki danych• dokumentacji i jakości danych• przechowywania i archiwizacji danych• prawnych aspektów zarządzania danymi• udostępniania danych i długotrwałego ich przechowywania• zarządzania danymi
• Charakterystyka sposobu pozyskiwania lub wytwarzania nowych danych lub ponownegowykorzystania danych już istniejących. Poza opisem sposobu uzyskania danych należy określić ichrodzaj (np. teksty, zdjęcia, pomiary, próbki fizyczne) oraz sposób kontrolowania i dokumentowaniajakości i spójność danych (np. procesy kalibracji, ponowne wykonywanie pomiarów, standardyzapisywania danych, walidacja wprowadzonych danych).
• Opis rodzaju, formatu, zawartości i szacunkowej objętości każdego planowanego zbioru danych.
Zarządzanie danymi badawczymiData Management Plan – pozyskiwanie/ponowne wykorzystanie dostępnych,
opis danych
• Opis metadanych i dokumentacji dotyczących danych w projekcie
- określenie danych opisowych umożliwiających użytkownikom (komputerom lub ludziom) odnalezienie i identyfikację poszukiwanych informacji (np. tytuły plików, źródła pochodzenia danych identyfikator autora – ORCID)
- określenie sposobu organizacji danych – konwencja, wersja, struktura folderów, standardy objaśniania i organizacji metadanych
• Opis środków kontroli jakości danych - mechanizmy gwarantujące uzyskania wysokiej jakości danych: metody pozyskiwania i analizy danych, metody eliminacji błędów pomiarowych, minimalizacja ryzyka dotyczącego poprawności danych
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – dokumentacja i jakość danych
• Opis sposobu przechowywania danych i metadanych, w tym tworzenia kopii zapasowych. Należyopisać miejsce przechowywania, procedury tworzenia kopii zapasowych (częstotliwość, podziałobowiązków, środki bezpieczeństwa), metody translokacji danych (np. z urządzeń mobilnych naserwer główny).
• Opis zapewniania bezpieczeństwa danych wrażliwych (m.in. określenie uprawnionych grup, sposóbodzyskiwania danych, kontrola dostępu do danych)
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – przechowywanie i tworzenie kopii zapasowych
podczas badań
• Opis sposobu zapewnienia zgodności przetwarzania danych osobowych z przepisami dotyczącymi danych osobowych i ich ochrony, z ewentualnym uwzględnieniem anonimizacji lub pseudonimizacji, a także informacji o wprowadzeniu procedur dostępu dla uprawnionych użytkowników danych osobowych.
• Opis sposobu zapewnienia zgodności z przepisami dotyczącymi praw własności intelektualnej i prawa własności – wskazanie właścicieli praw autorskich i praw własności intelektualnej z uwzględnieniem odpowiednich licencj.
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – wymogi prawne, kodeksy postępowania
Należy wskazać właścicieli praw autorskich i praw własności intelektualnej do wszelkich pozyskiwanych i wytwarzanych danych.
Trzeba określić, czy istnieją jakiekolwiek ograniczenia prawne dotyczące ponownego wykorzystania danych pochodzących od osób trzecich.
Koniecznym jest wskazanie licencji dla udostępnianych danych badawczych. Rekomenduje się korzystanie z otwartych licencji, np. Creative Commons
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – prawa autorskie i licencje
• Określenie czasu planowanej daty udostępnienia danych
• Określenie ewentualnych zakazów/ograniczeń udostępniania danych
• Określenie zasad selekcji danych przeznaczonych do utrwalenia
• Określenie miejsca długoterminowego przechowywania danych (np. repozytorium, archiwum)
• Określenie sposobu udostępnienia danych, w tym m.in. wymagań sprzętowo-programowych
dla użytkowników, mechanizmów udostępniania danych (np. repozytorium, odpowiedzi na żądanie)
• Określenie sposobu zagwarantowania unikalnych identyfikatorów dla każdego zbioru danych (np. DOI)
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – udostępnianie i długotrwałe przechowywanie danych
• Wskazanie osoby odpowiedzialnej za zarządzanie danymi - specjalisty do spraw jakości danych,odpowiedzialnego za ich ocenę
• Opisanie podziału ról i obowiązków w zakresie zarządzania/opieki nad danymi. W planie należyuwzględnić podział ról i obowiązków dotyczących zarządzania danymi oraz wskazać osobęodpowiedzialną za wdrożenie planu zarządzania, a także jego weryfikację i korektę. W przypadkuprojektu opartego na współpracy, należy przedstawić sposób koordynacji działań w zakresiezarządzania danymi pomiędzy poszczególnymi partnerami.
• Opis środków (np. finansowych, czasowych) przeznaczonych do zarządzania danymi i zapewnienia możliwości odnalezienia, dostępu, interoperacyjności i ponownego wykorzystania danych
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – zarządzanie danymi
Punkt 6.2 załącznika NCN wniosku o dofinansowanie projektu, odnosi się do zasad FAIR.
FAIR DATA to dane badawcze, które są przygotowane, przechowywane i publikowane zgodnie zmiędzynarodowym standardem. Zasady FAIR Data służą jako wytyczne umożliwiające ponowne wykorzystaniedanych naukowych.
Cechy danych badawczych, wymagane do spełnienia warunków FAIR:
FINDABLE łatwo znajdowane i wyszukiwane (np. po trwałych i unikalnych identyfikatorach m.in. DOI)
ACCESIBLEdostępne dla wszystkich (udostępnianie danych w repozytoriach o modelu otwartym)
INTEROPERABLEinteroperacyjne (możliwość wymiany i wykorzystania danych przez inne osoby/systemy)
REUSABLEwielokrotnego użytku (ponowne wykorzystanie danych)
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – FAIR DATA
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – kreatory online
• DMPonline – kreator planów zarządzania danymi
badawczymi
https://dmponline.dcc.ac.uk/
• DMPTool – narzędzie online służące tworzeniu planów zarządzania danymi; zawiera przykłady gotowych planów
https://dmptool.org/
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – repozytoria/katalogi
REPOZYTORIAZenodo: https://zenodo.org/
RepOD: https://repod.pon.edu.pl/pl/
Mendeley Data: https://data.mendeley.com/
CeON: https://depot.ceon.pl/
KATALOGI REPOZYTORIÓWRe3Data: https://www.re3data.org/
Open DOAR: https://v2.sherpa.ac.uk/opendoar/
NIH Data Sharing Repositories:
https://www.nlm.nih.gov/NIHbmic/nih_data_sharing_repositories.html
Otwieranie danych badawczych
UWAGA
już w październiku 2020 roku, w ramach realizacji projektu „Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym”, uruchomione zostanie Repozytorium WUM, w którym rejestrowane będą dane badawcze! Nabór danych trwa!
Więcej informacji o deponowaniu danych – [email protected]ęcej informacji o projekcie PPM – https://biblioteka.wum.edu.pl/node/893
Otwieranie danych badawczychData Management Plan – kursy online
MANTRA: darmowy kurs online
https://mantra.edina.ac.uk/
Research data management and sharing: pięciotygodniowy bezpłatny kurs
https://www.coursera.org/learn/data-management
• Plan zarządzania danymidr hab. Daniel Gackowskimedycyna
• Plan zarządzania danymidr hab. Daniel Gackowski, Bożena Bednarek-Michalskamedycyna
• Plan zarządzania danymi opracowany przez dr hab. Małgorzatę Jefimowbiologia
• Plan zarządzania danymiopracowany przez dr Justynę Bonieckąbiologia
• Plan zarządzania danymi Małgorzata Skorupskachemia
Otwieranie danych badawczychModele DMP dla NCN opracowane przez pracowników Uniwersytetu Mikołaja Kopernika*
*https://www.bu.umk.pl/plan-zarzadzania-danymi