1

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE -- MAKROEKONOMIA 1.Metody pomiaru PKB. 2. Determinanty dochodu narodowego. Zarys głównych stanowisk teoretycznych. a. Stanowisko kompromisowe b. ekstremalne stanowisko neoklasyczne c. Ekstremalne stanowisko keynesistowskie 3. Funkcja konsumpcji. 4. Funkcja oszczędności. 5. Funkcja agregatowego popytu. 6. Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi. 7. Mnożnik. 8. Zatrudnienie i wydajność pracy a tempo wzrostu gospodarczego. 9. Kapitał i jego efektywność a tempo wzrostu gosp. 10. Postęp techniczny i jego determinanty. 11. Jak mierzy się rolę państwa w gospodarce? 12. Teoria rynku politycznego. 13. Funkcje państwa w gospodarce. 14. Zasady polityki budżetowej. 15. Krzywa Laffera. 16. Wydatki państwa i produkcja zapewniająca równowagę. 17. Mnożnik podatkowy. 18. Aktywna i pasywna polityka fiskalna. 19. Czynniki determinujące popyt na pieniądz. 20. Kreacja pieniądza bankowego. 21. Mnożnik pieniężny. 22. Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza. 23. Czynniki determinujące podaż pieniądza. 24. Równowaga na rynku pieniężnym. 25. Cykl koniunkturalny i jego fazy. 26. Neoklasyczne teorie wahań cyklicznych. 27. Keynesistowskie teorie wahań cyklicznych. 28. Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego. 29. Typy bezrobocia 30. Bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi na rynku pracy. 31. Przyczyny powstawania bezrobocia (ujecie neoklasyczne i keynesistowskie). 32. Bezrobocie a działalność państwa (aktywna i pasywna polityka na rynku pracy). 33. Bezrobocie w Polsce w okresie transformacji i jego cechy. 34. Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji. 35. Teorie inflacji a. Monetarna b. popytowa c. Kosztowa 36. Inflacja a bezrobocie ( krzywa Phillipsa). 37. Problem modelu IS-LM.

2

11.. MMeettooddyy ppoommiiaarruu PPKKBB ((ss..333399))

PKB - jedna z syntetycznych miar wartości produkcji dóbr i usług wyprodukowanych w danym roku w kraju.

Produkt Krajowy Brutto można obliczyć trzema metodami: 1. metodą sumowania produktów – dodając do siebie wartości produktów i usług

wytworzonych w kraju w ciągu roku,

Ilość wytwarzanych produktów i usług jest bardzo duża, dlatego tego też obliczeniami tymi zajmują się powołane specjalnie do tego instytucje statystyczne – Główny Urząd Statystyczny oraz Wojewódzkie Urzędy Statystyczne. Przy obliczaniu PKB metoda sumowania produktów należy liczyć wyprodukowane produkty i usługi tylko 1raz! Niektóre produkty są w całości zużywane przy produkcji innych dóbr, dlatego należy zwrócić uwagę czy aby nie dodajemy wielokrotnie tych samych elementów.

Wyróżniamy 2 sposoby, które pozwolą nam nie popełnić błędu: 1. Sumując wartości dóbr finalnych 2. Sumując wartości dodane

Dobra finalne - dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika - produkty i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe - produkty i usługi inwestycyjne nabywane przez przedsiębiorstwa

Wartość dodana – wzrost wartości dobra w rezultacie danego procesu produkcyjnego. Każde dobro przechodzi przez wiele etapów produkcji w kilku przedsiębiorstwach zanim stanie się dobrem finalnym. W każdym z etapów dobro to przybiera na wartości dzięki działalności kolejnych przedsiębiorstw. W metodzie tej chodzi o to, aby dodawać do siebie tylko tę nowa wartość, która powstaje w poszczególnych etapach wytwarzania produktów czy usług.

Wartość dodana = wartość dóbr wytworzonych w danym przedsięb – rzeczywisty koszt czynników wytwórczych

2. metodą sumowania dochodów – dodając do siebie dochody powstające przy jego wytworzeniu w danym roku

Suma dochodów czynników produkcji musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej, gdyż wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników produkcji.

PKB = Σ wartości dodanych = Σ dochodów czynników produkcji

Obliczając PKB tą metoda musimy pamiętać, aby wziąć pod uwagę tylko te dochody, które powstały w związku z wytwarzaniem produktów czy usług. Dochody, które nie są związane ze świadczeniem w zamian jakiejś usługi nie powinny być uwzględniane przy wyliczaniu PKB. Przy obliczaniu PKB pomijamy, więc płatności transferowe (emerytury, renty, zasiłki czy stypendia).

3. metoda sumowania wydatków – dodając wydatki na zakup dóbr finalnych wytworzonych w kraju.

W tej metodzie sumujemy: - wydatki na dobra konsumpcyjne ( ) KC

- wydatki na dobra inwestycyjne ( ) KI- wydatki rządowe ( ) na zakup dóbr finalnych wytworzonych w kraju. KG- wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe ( ) XKE

PKB = + + + KC KI KG XKE

Obliczając PKB należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż przedsiębiorstwa płacą podatki pośrednie, co zmniejsza wartość kwoty, jaka mogą przeznaczyć na nabycie czynników produkcji.

Podatki zmniejszają wydatki przedsiębiorstwa, natomiast subsydia otrzymane przez przedsiębiorstwo zwiększają jego przychody (=>przedsiębiorstwo kupuje więcej czynników produkcji)

PKB = + + + - podatki pośrednie + subsydia KC KI KG XKE

WYRÓŻNIAMY 2 KATEGORIE PKB: a) PKB w cenach rynkowych – miara produkcji krajowej w kategoriach cen

płaconych przez ostatecznych odbiorców (włączając podatki pośrednie)

PKB = + + + KC KI KG XKE

Indeksy ”k” oznaczają, że uwzględniamy tylko wydatki na dobra krajowe.

PKB = C + I + G + – XKE MI

XKE – = X MI

PKB = C + I + G + + X

b)PKB w cenach czynników produkcji – miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich i uwzględnieniem subsydiów

PKB= PKB w cenach rynkowych – podatki pośrednie + subsydia

3

22.. DDeetteerrmmiinnaannttyy ddoocchhoodduu nnaarrooddoowweeggoo ((ss..334499))

Produkcja potencjalna – produkcja, która można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji (zasoby pracy, kapitału i ziemi).

Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od: • wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce • efektywności wykorzystania czynników produkcji występujących w gospodarce

Produkcja faktyczna – produkcja rzeczywiście wytwarzana w gospodarce.

W gospodarce rynkowej, gdzie przedsiębiorstwa nastawione są na zysk, jej poziom wyznaczony jest poprzez możliwości opłacalnej sprzedaży. Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna może osiągnąć poziom produkcji potencjalnej.

Agregatowy popyt - łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się kupić w danych warunkach.

Agregatowy popyt zależy od: • ogólnego poziomu cen towarów • wysokości dochodów ludności (wskaźnik - dochód narodowy na 1 mieszkańca)

Agregatowa podaż – łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wyprodukować w danych warunkach i dostarczyć na rynek.

Agregatowa podaż zależy od: • zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania • ogólnego poziomu cen towarów • kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów

Krzywa agregatowego popytu ( ) – krzywa obrazująca zależność agregatowego popytu od ogólnego poziomu cen towarów (ceteris paribus). Mówi ona o tym ile łącznie towarów nabywcy decydują się zakupić przy danym poziomie cen.

PAP

Na ogół ekonomiści zgadzają się, co do kształtu krzywej . Przyjmuje się, że krzywa ta opada, tzn. że im ceny są niższe tym wyższy jest agregatowy popyt. Wynika to z bardzo prostej przyczyny: im niższe są ceny towarów tym możliwości zakupu są wyższe => agregatowy popyt wzrasta.

PAP

Krzywa agregatowej podaży ( ) – krzywa ukazująca zależność agregatowej podaży od ogólnego poziomu cen (ceteris paribus). Mówi ona ile towarów łącznie producenci decydują się wyprodukować i dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen.

dAP

Kształt krzywej agregatowej podaży wywołuje spory wśród ekonomistów.

Wyróżniamy 3 stanowiska: 1. Stanowisko kompromisowe

Aż do uzyskania wielkości produkcji potencjalnej ( ) krzywa jest dosyć płaska (produkcja jest wysoce elastyczna przy niepełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych).

PY dAP

Gdy popyt zaczyna rosnąć wraz z nim rośnie produkcja przy niewielkim wzroście cen. Gdy czynniki są całkowicie wykorzystane i osiągnięto poziom produkcji potencjalnej wówczas produkcja staje się mało elastyczna. 2. Ekstremalne stanowisko neoklasyczne

4

Krzywa jest pionowa i odpowiada poziomowi produkcji potencjalnej ( ).Jest to zgodne z przekonaniem neoklasyków, że mechanizm rynkowy działa szybko i skutecznie, a ceny są doskonale giętkie łącznie z cenami czynników produkcji.

dAP PY

Podejście to zakłada, że zmiany w wyniku, których następuje przesuniecie prowadzą tylko do zmiany ogólnego poziomu cen (przesuniecie krzywej w górę).

PAP dAP

W tej sytuacji zmiany wielkości produkcji możliwe są tylko, gdy zmienia się zasób czynników produkcji lub efektywność ich wykorzystania.

3. Ekstremalne stanowisko keynesistowskie

Krzywa jest płaska aż do osiągnięcia produkcji potencjalnej (pkt. B). Przy tym samym poziomie cen (Pe) producenci gotowi są dostarczyć na rynek więcej towarów, o ile tylko będą mili zagwarantowany zbyt. Po osiągnięciu produkcji potencjalnej ( ) dalszy wzrost popytu nie prowadzi do wzrostu produkcji, a powoduje tylko wzrost cen.

dAP

PY

Keynesiści uważają, że w rzeczywistości agregatowy popyt kształtuje się na niższym poziomie niż produkcja potencjalna, co uniemożliwia pełnie wykorzystanie czynników produkcji. Daje to wolną drogę dla działań państwa, które powinno zwiększyć agregatowy popyt.

Keynesiści nie wierzą, że rynek może działać elastycznie, są zwolennikami dużej ingerencji państwa w gospodarkę.

Stanowisko neoklasyczne traktowane jest jako podejście podażowe, gdyż determinanty dochodu narodowego wiążą się z zasobami czynników produkcji i efektywnością ich wykorzystania. Stanowisko keynesistowskie traktowane jest jako podejście popytowe, gdyż produkcja jest zdeterminowana przez wielkość agregatowego popytu. Neoklasycy opisują gospodarkę w warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji oraz uwzględniając analizy długookresowe. Natomiast Keynesiści opisują gospodarkę w warunkach niepełnego wykorzystania czynników produkcji i w ujęciu krótkookresowym.

5

33.. FFuunnkkccjjaa kkoonnssuummppccjjii..

Gospodarstwa domowe kupują różne dobra konsumpcyjne. Ich źródłem finansowania są rozporządzalne dochody osobiste (dochody gospodarstw domowych pomniejszone o podatki pośrednie i powiększone o transfery).

Założenie: Państwo jest pomijane. podatki = 0

transfery = 0

Gospodarstwa domowe mogą swoje dochody przeznaczyć na wydatki konsumpcyjne (C) lub na oszczędności (S)

Y = C + S

Gospodarstwa domowe podejmując decyzje o wysokości wydatków konsumpcyjnych decydują jednocześnie o wysokości oszczędności.

Podstawowe czynniki determinujące wysokość wydatków konsumpcyjnych: -wysokość dochodów gospodarstwa domowego -wysokość nagromadzonego majątku

Wyróżniamy 3 hipotezy dotyczące wpływu dochodów na wielkość wydatków konsumpcyjnych: 1. hipoteza dochodu absolutnego – zgodnie z tą hipotezą wysokość wydatków

konsumpcyjnych zależy od wielkość bieżących dochodów gospodarstwa domowego • dochody wzrastają =>wydatki konsumpcyjne rosną, ale ich udział w dochodzie jest

coraz mniejszy 2. hipoteza dochodu relatywnego – zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków

konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy w dużym stopniu od poziomu życia ich znajomych. • dochody gospodarstw domowych zmniejszają się w porównaniu do dochodów

znajomych => gospodarstwo domowe stara się utrzymać konsumpcję na poziomie konsumpcji swoich znajomych

• dochody (relatywne i absolutne) gospodarstwa domowego zwiększają się => gospodarstwo domowe w niewielkim stopniu zwiększa swoje wydatki konsumpcyjne

3. hipoteza dochodu permanentnego - zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy od wysokości dochodu permanentnego,

dochód permanentny - przeciętny dochód jaki dane gospodarstwo domowe spodziewa się uzyskać w ciągu swojego życia.

• realna wartość nagromadzonego majątku rośnie => rosną wydatki konsumpcyjne • realna wartość nagromadzonego majątku spada => maleją wydatki konsumpcyjne

Funkcja konsumpcji (wg dochodu absolutnego) obrazuje poziom łącznych zamierzonych wydatków konsumpcyjnych przy różnych poziomach dochodu narodowego.

6

Na rys. widać funkcje konsumpcji (linia ciągła) oraz linię 45˚. Punkt przecięcia obu prostych (A) – jest to pkt, w którym wydatki konsumpcyjne są równe dochodowi ( ). dc CY =• gdy Y< Yc to f-cja konsumpcji leży powyżej linii 45˚ (C>Y) • gdy Y>Yc to f-cja konsumpcji leży poniżej linii 45˚ (C<Y)

Przy wyższych poziomach dochodów wydatki konsumpcyjne są wyższe, ale ich udział w dochodzie jest coraz mniejszy. Prosta obrazująca funkcję konsumpcji przecina pionowa oś przy konsumpcji = Ca, tzn. są pewne wydatki konsumpcyjne mające charakter autonomiczny. Nachylenie krzywej konsumpcji zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji (stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodu). Im wyższa tym prosta jest bardziej pionowa, im niższa tym prosta bardziej pozioma.

SKk

Funkcję konsumpcji możemy wyrazić algebraicznie: YkCC SKa ⋅+=

7

44.. FFuunnkkccjjaa oosszzcczzęęddnnoośśccii ((ss..336622))

Założenie: Państwo jest pomijane. Gospodarstwa domowe mogą swoje dochody przeznaczyć na wydatki konsumpcyjne (C) lub na oszczędności (S)

Y = C + S

Gospodarstwa domowe podejmując decyzje o wysokości wydatków konsumpcyjnych decydują jednocześnie o wysokości oszczędności.

Podstawowe czynniki determinujące wysokość oszczędności: -wysokość dochodów gospodarstwa domowego -wysokość nagromadzonego majątku

Wyróżniamy 3 hipotezy dotyczące wpływu dochodów na wielkość wydatków konsumpcyjnych: 1. hipoteza dochodu absolutnego – zgodnie z tą hipotezą wysokość wydatków

konsumpcyjnych zależy od wielkość bieżących dochodów gospodarstwa domowego • dochody wzrastają =>wydatki konsumpcyjne rosną, ale ich udział w dochodzie jest

coraz mniejszy 2. hipoteza dochodu relatywnego – zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków

konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy w dużym stopniu od poziomu życia ich znajomych. • dochody gospodarstw domowych zmniejszają się w porównaniu do dochodów

znajomych => gospodarstwo domowe stara się utrzymać konsumpcję na poziomie konsumpcji swoich znajomych

• dochody (relatywne i absolutne) gospodarstwa domowego zwiększają się => gospodarstwo domowe w niewielkim stopniu zwiększa swoje wydatki konsumpcyjne

3. hipoteza dochodu permanentnego - zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy od wysokości dochodu permanentnego, tzn. od przeciętnego dochodu jaki dane gospodarstwo domowe spodziewa się uzyskać w ciągu swojego życia. • realna wartość nagromadzonego majątku rośnie =>rosną wydatki konsumpcyjne • realna wartość nagromadzonego majątku spada =>maleją wydatki konsumpcyjne

F-cja oszczędności (według hipotezy dochodu absolutnego) - obrazuje poziom zamierzonych oszczędności przy różnych poziomach dochodu narodowego

Y = C + S Y = 0 0= Ca + Sa Sa = -Ca Krzywa funkcji oszczędności leży poniżej linii 45˚, tzn. niezależnie od poziom dochodu narodowego oszczędności będą od niego niższe. Funkcja oszczędności jest rosnąca – wyższemu dochodowi narodowemu towarzyszą wyższe oszczędności. Nachylenie funkcji oszczędności zależy od krańcowej skłonności do oszczędzania (stosunek przyrostu oszczędności do przyrostu dochodu) Funkcje oszczędności możemy wyrazić algebraicznie: YkSS SOa ⋅+=

8

55.. FFuunnkkccjjaa aaggrreeggaattoowweeggoo ppooppyyttuu

Założenie:: Państwo jest pomijane. Agregatowy popyt na towary składa się z wydatków konsumpcyjnych(C) i inwestycyjnych (I)

ICAPP +=

Czynniki determinujące inwestycje: • stopa procentowa (gdy stopa procentowa rośnie to wzrastają koszty inwestycji) • zmiany popytu konsumpcyjnego (gdy rośnie popyt konsumpcyjny to rośnie wielkość

inwestycji) • koszty i efektywność zasobów kapitału (gdy koszty maleją lub gdy rośnie efektywność

to rosną także inwestycje) • oczekiwania (optymistyczne oczekiwania zwiększają rozmiary inwestycji, natomiast

pesymistyczne oczekiwania zmniejszają rozmiary inwestycji)

Podstawowe czynniki determinujące wysokość wydatków konsumpcyjnych:

• wysokość dochodów gospodarstw domowych • wysokość nagromadzonego majątku

Założenia:: • (tzn. determinanty inwestycji nie wpływają na ich wielkość). aII =• YkCC SKa ⋅+=

YkCIAP SKaaP ⋅++=

Funkcja agregatowego popytu - określa wielkość łącznych planowanych wydatków na towary przy różnych wielkościach dochodu narodowego.

Położenie krzywej agregatowego popytu zależy od punktu jej przecięcia z osią pionowa ( ). aa CI +Nachylenie krzywej agregatowego popytu uzależnione jest od nachylenia funkcji konsumpcji i zależy od wielkości krańcowej skłonności do konsumpcji ( ). Nachylenie obu tych prostych jest takie same (są równoległe). Prosta agregatowego popytu jest przesunięta w górę o wielkość .

SKk

aI

Agregatowy popyt może się zmienić ( .constkSK = ) pod wpływem:

– zmian dochodu (ruch wzdłuż danej prostej agregatowego) – zmian wydatków autonomicznych (równoległe przesunięcie prostej agregatowego popytu w górę przy wzroście bądź w dół przy spadku)

9

66.. PPoozziioomm ddoocchhoodduu nnaarrooddoowweeggoo ww ssttaanniiee rróówwnnoowwaaggii ((ss..336677))

Na rynku towarów występuje równowaga, gdy łączne zamierzone wydatki są równe faktycznie wytworzonemu dochodowi narodowemu.

ICAPY P +==

Linia 45˚ - wielkość dochodu narodowego jest równa wielkości agregatowego popytu

Prosta agregatowego przecina się z linią 45˚ w pkt E. W tym punkcie występuje stan równowagi (łączne wydatki są równe wytworzonemu dochodowi narodowemu).

• gdy Y = Yo to APp = Y • gdy Y < Yo (Ya) to APp > Y (f-cja APp powyżej linii 45˚) • gdy Y> Yo (Yb) to APp < Y (f-cja APp powyżej linii 45˚)

Drugi sposób wyznaczania poziomu dochodu narodowego w stanie równowagi: Y = C + I Y = C + S I = Y - C S = Y - C

I = S Na rynku towarów występuje równowaga, gdy planowane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom

W punkcie E występuje stan równowagi (planowane I = planowane S). Osiągnięcie stanu równowagi nie jest łatwe, gdyż inne podmioty oszczędzają a inne inwestują; tak samo inne czynniki determinują inwestycje i inne oszczędności. Gdy Y < Yo mamy nadwyżkę Pp. Gdy Y > Yo mamy nadwyżkę Pd.

10

1111.. JJaakk mmiieerrzzyy ssiięę rroollęę ppaańńssttwwaa ww ggoossppooddaarrccee?? ((ss..339988))

Role państwa w gospodarce mierzymy za pomocą takich wskaźników jak: • udział sektora publicznego w produkcji i zatrudnieniu (w PL ponad 20% - więcej niż

przeciętnie w UE) • ilość ustanowionych przez państwo instytucji i norm prawnych

11

• liczba pracowników instytucji państwowych • udział wydatków państwowych w PKB,

o Na przełomie XIX/XX w. w typowych rozwiniętych krajach wynosił on 7-15% o Obecnie jest to 32-62% (PL 35,8%, UE 41,5%)

Często rola państwa zależy od uwarunkowań historycznych oraz uznawanych w danym kraju wartości (w Japonii – bardzo duża rola Państwa, w Polsce państwo ma niski autorytet)

1122.. TTeeoorriiaa rryynnkkuu ppoolliittyycczznneeggoo

o Wg tej teorii problemy funkcjonowania państwa przedstawia się w sposób charakterystyczny dla analiz funkcjonowania gospodarki rynkowej, np.:. scenę polityczną traktuje się jak rynek, najczęściej oligopolistyczny (tzn., że działa na niego kilka silnych podmiotów partii politycznych. Partie te maja swoje produkty – programy wyborcze, odbiorcy-konsumenci to elektorat. Głosując na partię, kupujemy jej produkt (program), gdy głosujemy na innych wówczas bankrutują. Partie polityczne tak samo jak przedsiębiorstwa mogą się łączyć lub dzielić. Niektóre także znikają z rynku politycznego. Istnieje jednak problem jakości produktu partii i trafności dokonanego wyboru przez konsumenta.

o Drugi nurt tej teorii zajmuje się działalnością partii politycznych w poszczególnych fazach cyklu politycznego i ustaleniem kryteriów tworzenia produktów politycznych (programów). Na ogół uznaje się, że przed wyborami poszczególne partie stają się atrakcyjne dla społeczeństwa, np.: oferują zmniejszenie podatków, zmniejszenie bezrobocia, itp.

1133.. FFuunnkkccjjee ppaańńssttwwaa ww ggoossppooddaarrccee ((ss..338888))

1. Tworzenie i zapewnianie odpowiedniego ładu instytucjonalno-prawnego. Funkcja ta jest długookresowa i polega na ustanawianiu stosunkowo trwałych i

stabilnych instytucji i praw.

Chodzi tu o: o tworzenie norm prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa

jednostek, o tworzenie prawa zbiorowości i społeczeństwa jako całości, o organizowania sprawnego systemu obiegu informacji ekonomicznej o ustanawianie zasad funkcjonowania instytucji obsługujących rynek(giełdy, instytucje

finansowe) o ustanawianie zasad prowadzenia działalności gospodarczej, o ustanawianie warunków konkurencji

2. Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań, które sprzyjają optymalnej alokacji zasobów gospodarczych.

W gospodarce rynkowej chodzi głownie o: - ochronę własności prywatnej - wspomaganie i uzupełnianie mechanizmu rynkowego.

Ważnym zadaniem państwa w gospodarce rynkowej jest rozszerzenie prywatnej przedsiębiorczości i rynku a nie ich ograniczanie, ponieważ własność prywatna:

12

- najsilniej wyzwala działające bodźce ekonomiczne - skłania jednostki nastawione na maksymalizację swoich korzyści do wzmożonego wysiłku i szukania najlepszych sposobów wykorzystania zasobów

Do zadań państwa należą: o określanie niezbędnego zakresu własności publicznej, o znalezienie rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwolą na rozgraniczanie

praw własności do danych zasobów między dane jednostki o wspieranie konkurencji poprzez zbliżanie warunków obecnych do warunków

konkurencji doskonałej, czyli: • usprawnianie systemu obiegu informacji ekonomicznej, • zwalczanie praktyk monopolistycznych, • eliminowanie barier wejścia na rynek.

Takie działania sprzyjają lepszej alokacji zasobów i maksymalizacji społecznego dobrobytu.

3. Stabilizacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę poprzez realizacje takich celów jak: • osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu

gospodarczego, • wyeliminowanie lub ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, • zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej • najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji

Wyróżniamy: A) polityka fiskalna - polega na manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez

społeczeństwo i wydatków państwa

PODATKI obniżają dochody ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję indywidualną, wpływają na inwestycje, wpływają na potencjalną produkcję wpływają na zatrudnienie.

WYDATKI PAŃSTWA wpływają na wielkość konsumpcji zbiorowej

B) polityka monetarna - polega na manipulowaniu przez bank centralny stopa wzrostu podaży pieniądza

ZMIANY W PODAZY PIENIĄDZA wpływają na zmiany stóp procentowych, pośrednio na inwestycje, pośrednio na budownictwo mieszkaniowe pośrednio na eksport i import.

4. Redystrybucyjna funkcja państwa polega na działaniach mających na celu: • niwelowanie zbyt dużych różnic dochodowych, które nie są akceptowane przez

społeczeństwo • pomoc ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie sami o sobie

zadbać

Państwo niwelując różnice majątkowe oddziałuje także na:

13

⎯ strukturę konsumpcji ⎯ dostęp do preferowanych społecznie produktów i usług w takich dziedzinach jak

kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, itp.

Wzrost znaczenia opiekuńczych funkcji państwa jest związany z: - poziomem rozwoju gospodarczego w krajach rozwiniętych, - osłabieniem solidarności społecznej i więzi rodzinnych, - upowszechnieniem się egoizmu i obojętności wobec ludzi potrzebujących pomocy

Główne instrumenty funkcji redystrybucyjnej: - system podatkowy - wydatki budżetowe - składki na ubezpieczenia społeczne - systemy opłat i cen

Głównymi formami pomocy ze strony państwa są: ⎯ świadczenia pieniężne (płatności transferowe)

o świadczenia dofinansowania przez państwo emerytury renty zasiłki inwalidzkie i chorobowe zasiłki dla bezrobotnych

o świadczenia finansowane w całości przez państwo zasiłki dla osób o niskich dochodach zasiłki dla niepełnosprawnych dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe

⎯ świadczenia w naturze o powszechna służba zdrowia o oświata

1133.. FFuunnkkccjjee ppaańńssttwwaa ww ggoossppooddaarrccee

1. Najważniejsza funkcja państwa jest tworzenie i zapewnianie funkcjonowania odpowiedniego ładu instytucjonalno-prawnego. Chodzi tu głównie o tworzenie norm prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa poszczególnych jednostek, ale także prawa zbiorowości i społeczeństwa jako całości, organizowania sprawnego systemu obiegu informacji ekonomicznej ustanawianie zasad funkcjonowania instytucji obsługujących rynek(giełdy, instytucje finansowe) zasad prowadzenia działalności gospodarczej, warunków konkurencji.

2. Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. W gospodarce rynkowej chodzi głownie o ochronę własności prywatnej oraz wspomaganie i uzupełnianie (także korygowanie lub zastępowanie) mechanizmu rynkowego. Zasadniczym zadaniem państwa w gospodarce rynkowej jest rozszerzenie prywatnej przedsiębiorczości i rynku niż ich ograniczanie, np. przez zastępowanie własności prywatnej własnością publiczną i stosowanie administracyjnych(nierynkowych) metod regulowania gospodarki. Własność prywatna wyzwala najsilniej działające bodźce ekonomiczne. Skłania zorientowanych na maksymalizację swoich korzyści jednostki do wzmożonego wysiłku i poszukiwania najlepszych sposobów wykorzystania zasobów

Do zadań państwa należą:

14

Określanie niezbędnego zakresu własności publicznej, poszukiwania takich rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na precyzyjne rozgraniczanie praw własności do poszczególnych zasobów miedzy różne społeczności, instytucje, sprzyjające nieustannej wymianie praw własności, której stwarza szanse na to, ze zasoby gospodarcze trafiają do tych, którzy potrafią je najlepiej wykorzystać

Jeśli chodzi o mechanizm rynkowy to najważniejszym zadaniem państwa jest wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki, w jakich funkcjonują podmioty gospodarcze, do warunków odpowiadających założeniom konkurencji doskonałej. Ma to usprawniać system obiegu informacji ekonomicznej, zwalczać struktury i praktyki monopolistyczne, eliminować bariery wejścia na rynek. Takie działania sprzyjają lepszej alokacji zasobów gospodarczych i maksymalizacji społecznego dobrobytu, gdyż ograniczają skalę błędów w procesie podejmowania decyzji gospodarczych, usprawniają rachunek ekonomiczny oraz utrudniają stosowanie praktyk polegających na niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji przy równoczesnym podnoszeniu cen produktów i usług.

A. Smith zakładał ze w gospodarce wolnorynkowej mechanizm „niewidzialnej ręki” rynku sprawia, że działania kierujących własnym interesem jednostek są korzystne także dla całego społeczeństwa. Współcześni ekonomiści (Pareto, Marshal, Pigou) przyjmują, że w warunkach konkurencji doskonałej siły rynku popychają gospodarkę autonomicznie do stanów równowagi na rynkach poszczególnych produktów i czynników produkcji (RÓWNOWAGA CZĄSTKOWA)oraz równowagi na wszystkich rynkach równocześnie (RÓWNOWAGA OGÓLNA), która oznacza optymalne wykorzystanie zasobów gospodarczych a także maksymalnie możliwy w danych warunkach poziom społecznego dobrobytu. Gospodarka, w której każdy konsument stara się maksymalizować swoja użyteczność, a każdy producent swój zysk osiąga wówczas optimum efektywności społecznej/alokacyjnej/, określane często jako optimum w sensie Pareto, czyli stan, w którym nie ma możliwości dokonania takich zmian w sferze produkcji lub dystrybucji dóbr, które poprawiałyby dobrobyt choćby jednej jednostki bez pogorszenia położenia kogoś innego. Jeśli tego typu zmiany są możliwe mówi się zwykle o poprawie (usprawnieniu) w sensie Pareto.

3. Stabilizacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizacje głównie takich celów jak osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej oraz możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji => CELE MAKROEKONOMICZNEJ POLITYKI PAŃSTWA Najważniejszym celem jest ograniczenie inflacji. Państwo może osiągnąć ten cel przez konsekwentną długookresową politykę ograniczania dopływu pieniądza do gospodarki oraz hamowanie wzrostu dochodów i świadczeń społecznych

2 ZASADNICZE RODZAJE POLITYKI MAKROEKONOMICZNEJ PANSTWA - polityka fiskalna - polega ona na manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez społeczeństwo i wydatków państwa - polityka monetarna - polega na manipulowaniu przez bank centralny(w imieniu państwa) stopą wzrostu podaży pieniądza

15

• Podatki obniżają dochody i ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję indywidualną, a ponadto wpływają na inwestycje, potencjalną produkcję i zatrudnienie.

• Wydatki państwa wpływają m.in. na wielkość konsumpcji zbiorowej. • Zmiany w podaży pieniądza wpływają z kolei na zmiany stóp procentowych, a

pośrednio na inwestycje, budownictwo mieszkaniowe oraz eksport i import.

4. Redystrybucyjna funkcja państwa polega głównie na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami. Niwelując różnice dochodowe państwo oddziałuje jednocześnie na strukturę konsumpcji oraz dostęp do preferowanych społecznie produktów i usług w takich dziedzinach jak kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, mieszkalnictwo, służba zdrowia. Wzrost znaczenia opiekuńczych funkcji państwa jest związany z poziomem rozwoju gospodarczego i aspiracji ludzi w krajach stosunkowo zamożnych, a z drugiej strony z osłabieniem solidarności społecznej i więzi rodzinnych, upowszechnieniem się egoizmu i obojętności wobec ludzi zagrożonych ekonomicznie i potrzebujących pomocy

GŁÓWNE INSTRUMENTY FUNKCJI REDYSTRYBUCYJNEJ - System podatkowy - wydatki budżetowe - składki na ubezpieczenia społeczne - systemy opłat i cen

Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różnego rodzaju świadczenia pieniężne (płatności transferowe) w tym świadczenia dofinansowywane przez państwo, zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia finansowane w całości przez państwo (zasiłki dla niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe) oraz świadczenia w naturze(w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty)

1144.. ZZaassaaddyy ppoolliittyykkii bbuuddżżeettoowweejj

Budżet państwa – plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacja przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. • sporządzany na 1 rok • zatwierdzany przez wykadzę ustawodawcza • po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym

Funkcje budżetu: funkcja fiskalna – gromadzenie dochodów budżetowych umożliwiających

utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań funkcja redystrybucyjna – umożliwia dokonywanie pożądanych zmian podziale

dochodu narodowego: o zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych

regionów o niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych o tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych

Realizacje funkcji redystrybucyjnej umożliwia:

16

- system podatkowy • progresywne opodatkowanie dochodów ludności • ulgi i zwolnienia podatkowe • zróżnicowanie stawek podatków pośrednich nakładanych na dobra

konsumpcyjne - wydatki budżetowe (transfery)

funkcja stymulacyjna – oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Za pomocą systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można: • wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce • kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego • regulować poziom i kierunki konsumpcji

Zasady polityki budżetowej: 1. Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje

okres jednego roku (niekoniecznie kalendarzowego) 2. Zasada zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa (żadna z

dziedzin działalności finansowej państwa nie może być pominięta lub wyłączona z planu budżetowego)

3. Zasada jedności – budżet państwa powinien tworzyć jedna całość tzn. wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu (poszczególne pozycje budżetu państwa mogą być sporządzane jako odrębne dokumenty, musza jednak łączyć się w jedna zwarta całość)

4. Zasada jawności – budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości (dotyczy to zarówno tworzenia i uchwalania budżetu jak i jego wykonania oraz kontroli)

5. Zasada równowagi budżetowej - polega na dążeniu do tego żeby bieżące dochody z podatków i z innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowanych przez rząd płatności transferowych i innych wydatkowa budżetowych

Zasady te z biegiem lat ulegały modyfikacjom. Obecnie niektóre z nich nie SA w pełni respektowane (zasada równowagi budżetowej). „Ze względu na wzrastające znaczenie wydatków rządowych coraz częstszym zjawiskiem w praktyce gospodarczej wielu gospodarczo rozwiniętych krajów w ciągu ostatnich kilkunastu lat jest deficyt budżetowy (nadwyżka wydatków państwa nad dochodami budżetowymi). Trudno także, ze względu na poważne rozczłonkowanie i wzrastającą rolę budżetów lokalnych, w pełni respektować formalne i merytoryczne wymogi zasady zupełności i jedności budżetowej. Dotyczy to zwłaszcza państw federacyjnych, w których sporządza się odrębne budżety na szczeblu republik, stanów, krajów związkowych i brakuje instytucjonalnych powiązań między tymi budżetami a centralnym budżetem państwa. Zasady polityki budżetowej można przyrównywać do dekalogu. Podobnie jak dekalog dają wskazówki, jak postępować i czego nie należy robić. Równocześnie powszechnie wiadomo, że w praktyce często nie są w pełni przestrzegane.”

1155.. KKrrzzyywwaa LLaaffffeerraa ((ss.. 442288))

Krzywa Laffera – obrazuje zależność między wpływami do budżetu z tyt. podatków a wysokością stopy podatkowej.

Przy stopie opodatkowania t = 0% przychody do budżetu z podatków są = 0. Jednak wzrost stawek opodatkowania powoduje wzrost przychodów podatkowych. Dzieje się tak jednak tylko do pewnego momentu (t*), w którym to przychody z podatków są maksymalne. Dalszy wzrost stawki (t > t*) będzie powodował obniżenie wartości przychodów z tytułu podatków. Gdy stawka opodatkowania osiągnie t = 100%, przychody znów będą zerowe. Punkt na krzywej Laffera odpowiadający stawce maksymalizującej przychody podatkowe nazywany jest punktem nasycenia. Z kształtu krzywej Laffera wynika, że ten sam poziom przychodów do budżetu z tytułu podatków rząd może osiągnąć dla dwóch różnych stawek opodatkowania - t1 i t3.

Nadmiernie wysokie podatki osłabiają bodźce do prowadzenia działalności gospodarczej. Produkcja i dochody ludności spadają, a w konsekwencji zmniejszają się także dochody budżetowe.

17

1166.. WWyyddaattkkii ppaańńssttwwaa ii pprroodduukkccjjaa zzaappeewwnniiaajjąąccaa rróówwnnoowwaaggęę..

Wyróżniamy 3 grupy wydatków budżetowych: 1. wydatki na podstawowe funkcje państwa:

⎯ obronę narodową ⎯ administracje państwową ⎯ wymiar sprawiedliwości

2. wydatki na cele społeczne ⎯ oświatę ⎯ kulturę ⎯ świadczenia socjalne

3. wydatki na interwencję w gospodarkę ⎯ oddziaływanie na inwestycje

produkcyjne infrastrukturalne

⎯ subsydia dla: rolnictwa przedsiębiorstw państwowych przedsiębiorstw prywatnych

⎯ wydatki transferowe

Wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem inercji. Zarówno ograniczenie absolutnych rozmiarów tych wydatków, jak i zahamowanie tempa ich wzrostu w praktyce jest bardzo trudne.

Utrzymywanie, a nawet rozszerzanie wydatków budżetowych uzasadniane jest wieloma względami natury ekonomicznej:

• konieczność subsydiowania produkcji rolnej o ochrona krajowego rolnictwa o stabilizacja dochodów producentów rolnych

• konieczność subsydiowania przedsiębiorstw państwowych i prywatnych (zwłaszcza w okresie recesji) o przeciwdziałanie masowym bankructwom o zwiększanie zdolności eksportowej gospodarki o stabilizacja koniunktury o ochrona miejsc pracy

• rozwój zaawansowanych technologii o nakłady na prace naukowo-badawcze o nakłady inwestycyjne wykraczające poza potrzeby i możliwości prywatnego

kapitału • próby dokonania zmian strukturalnych w gospodarce

o tworzenie warunków do rozwoju nowoczesnych gałęzi produkcji o dążenie do nadania gospodarce pożądanej dynamiki o zagospodarowanie mniej rozwiniętych regionów kraju o zmiany strukturalne podyktowane względami ochrony środowiska

Państwo poprzez finansowanie wydatków związanych z zakupem dóbr na rynku występuje jako finalny nabywca części dochodu narodowego (Y). Dochód narodowy tworzą: - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych (C) - wydatki rządowe (G) - wydatki na dobra inwestycyjne (I)

Y = C + I + G

Założenia:: G – autonomiczne I - autonomiczne

Mnożnik wydatków budżetowych ( )- wskazuje ile razy przyrost dochodu jest większy od przyrostu wydatków rządowych na produkty i usługi.

gm

18

SKg k

m−

=1

1

Wydatki rządowe na produkty i usługi są ważnym czynnikiem determinującym poziom dochodu narodowego i zatrudnienia. Gdy wydatki rządowe rosną (ceteris paribus), to wraz z nimi wzrasta produkcja w stopniu wyznaczonym przez mnożnik. Gdy zaś wydatki rządowe maleją (ceteris paribus), to wraz z nimi maleje produkcja (w stopniu wyznaczonym przez mnożnik)

Wydatki rządowe mogą, więc wpływać stabilizująco i destabilizująco: - wzrost wydatków rządowych w okresie recesji wpływa na wzrost dochodu narodowego - ograniczenie wydatków rządowych w okresie recesji wpływa na spadek dochodu narodowego

19

1177.. MMnnoożżnniikk ppooddaattkkoowwyy..

Mnożnik podatkowy – mówi o zmianach wielkości dochodu narodowego w wyniku wysokości podatków. wskazuje ile razy przyrost dochodu jest większy od wzrostu podatków.

SK

SKt k

km

−=

1

Mnożnik podatkowy jest ujemny, co oznacza, że zmiany dochodu narodowego i podatków są dwukierunkowe.

WZROST PODATKÓW => SPADEK DOCHODU DO DYSPOZYCJI => SPADEK WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH => SPADEK DOCHODU NARODOWEGO Spadek podatków spowoduje proces odwrotny. SPADEK PODATKÓW => WZROST DOCHODU DO DYSPOZYCJI => WZROST WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH => WZROST DOCHODU NARODOWEGO

1188.. AAkkttyywwnnaa ii ppaassyywwnnaa ppoolliittyykkaa ffiisskkaallnnaa ((ss..443388))

Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu: - podatków - wydatków budżetowych do: - stabilizacji gospodarki - realizacji celów ekonomicznych i społecznych

1. Aktywna polityka fiskalna - podejmowanie decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwalają osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze.

Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonalizmie, który za każdym razem wymaga podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych: • zwiększenie/ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele

20

• zmiana stawek i zasad opodatkowania • zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz na określeniu sposobu wykorzystania tych instrumentów.

SŁABOŚCI POLITYKI FISKALNEJ: - decyzje wymagają zmian legislacyjnych - opóźnienia w działaniu instrumentów polityki fiskalnej.

Rodzaje opóźnień: a) diagnostyczne – związane z potrzebą: • dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce • zebrania niezbędnych informacji statystycznych i ich przetworzenia

b) decyzyjne – wynikają z czasu potrzebnego do dokonania wyboru narzędzi, które powinny być zastosowane i przeprowadzeniu zmian legislacyjnych

c) wdrożeniowe – ze względu na czas niezbędny do praktycznego zastosowania przyjętego pakietu środków polityki gospodarczej

d) związane z reakcja podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia interwencyjne

Duże opóźnienia w stosowaniu narzędzi fiskalnych mogą spowodować, iż sytuacja gospodarcza w tym czasie się zmieni.

2. Pasywna polityka fiskalna - wykorzystanie wrażliwości niektórych instrumentów na zmiany wielkości ekonomicznych (poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych). Instrumenty te samoczynnie (bez potrzeby podejmowania decyzji) reagują na zmiany koniunktury (tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury) Pomimo iż instrumenty te działają samoczynnie to do państwa należy ich ustanowienie.

Instrumenty te mają za zadnie: - w okresie recesji • hamować spadek globalnego popytu,

- w okresie ekspansji • hamować wzrost globalnego popytu

Należą do nich głownie: - podatki • od dochodów ludności, • od przedsiębiorstw, • pośrednie, • świadczenia społeczne, • programy pomocy dla rolnictwa

1199.. CCzzyynnnniikkii ddeetteerrmmiinnuujjąąccee ppooppyytt nnaa ppiieenniiąąddzz..

Popyt na pieniądz – ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.

Czynniki determinujące popyt na pieniądz: - wielkość produkcji różnych dóbr - liczba zawieranych transakcji - przeciętny poziom cen - realna i nominalna stopa procent. środków pieniężnych - koszt posiadania pieniądza

- koszt zamiany jednych aktywów na inne

trm QPVM ⋅=⋅

M – ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym mV - szybkość obiegu pieniądza

P – przeciętny poziom cen produktów i usług trQ - liczba transakcji zawartych w danym okresie

Założenie: 1. Podaż pieniądza jest określana przez bank centralny 2. Liczba transakcji w danym, stosunkowo krótkim czasie, jest stała 3. Szybkość obiegu pieniądza jest również stała

trm QPVM ⋅=⋅

Kreski nad i symbolizują stabilność tych wielkości. mV trQ

Według Fishera i ilościowej teorii pieniądza przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu.

YPkL m ⋅⋅= m

m Vk 1

=

L - na nominalne zasoby pieniądza PAP

mk – odwrotność szybkości pieniądza P – przeciętny poziom cen Y – realny dochód narodowy

Powody przechowywania pieniądza: - motyw transakcyjny -związany jest z przechowywaniem pieniądza w celu zakupu dóbr. - motyw przezornościowy - związany jest z przechowywaniem pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych zakupów produktów i usług

- motyw spekulacyjny - związany jest z przetrzymywaniem pieniądza w związku z oczekiwanymi przyszłymi dochodami, związanymi ze spadkiem cen alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów.

);(−+

⋅= rYPfL

YP ⋅ – nominalny dochód narodowy r – nominalna stopa procentowa

Nominalny popyt na pieniądz zależy od: a) przeciętnego poziomu cen – wraz ze wzrostem poziomu cen rośnie nominalny popyt

na pieniądz

21

b) realnego dochodu narodowego – wraz ze wzrostem dochodu rośnie nominalny popyt

na pieniądz

c) stopy procentowej - wraz ze wzrost. stopy procentowej maleje nominalny popyt na

pieniądz

Realny popyt na pieniądz: - rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu - spada wraz ze wzrostem nominalnej stopy procentowej

22

2200.. KKrreeaaccjjaa ppiieenniiąąddzzaa bbaannkkoowweeggoo ((ss.. 446699))

Stopa rezerw obowiązkowych – minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych

„Załóżmy, że do banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000zł jako wkład na żądanie. Bank - wierząc, że klienci nie wycofają swoich wkładów równocześnie- zdeponowane kwoty może wykorzystywać do prowadzenia działalności kredytowej.

Przystępując do udzielania kredytu każdy bank powinien określić, jaką część zdeponowanych kwot może przeznaczyć na kredyty, aby nie naruszyć swojej płynności finansowej i nie podważyć swojej wiarygodności.

Załóżmy, że bank A i pozostałe banki występujące w przykładzie utrzymują rezerwy na poziomie stopy rezerw obowiązkowych wynoszącej np.20%. Oznacza to, że gotówka wpłacona do banku A w wysokości 1000 zł tworzy możliwość kredytu, czyli kreacji podaży pieniądza, w wysokości 800 zł (1000 zł - 200 zł w postaci rezerwy obowiązkowej).

Jeżeli pożyczkobiorca banku A cały swój kredyt przeznaczy na zakup maszyn i urządzeń u przedsiębiorcy Y, który wszystkie przychody uzyskane z tej transakcji umieszcza w banku B, to nowy depozyt stwarza bankowi B możliwość udzielenia kredytu (zakładamy 20% stopy rezerw obowiązkowych) na kwotę 640 (800 zł – 160 zł). „

„Obieg pieniądza na podobnej zasadzie może obejmować kolejne banki, które postępując ta jak ich poprzednicy, będą przeznaczać 80% uzyskanych wkładów bankowych na udzielanie kredytów i dalsza kreacje pieniądza bankowego.”

Współczynnik kreacji depozytów decyduje o tym, jaka będzie podaż pieniądza bankowego wywołana pojawieniem się depozytu pierwotnego.

Współczynnik ten informuje o tym, ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

roZdpk 1=

kdp - współczynnik kreacji depozytów zro - stopa rezerw obowiązkowych

Zazwyczaj stopa rezerw faktycznie utrzymywanych przez banki komercyjne (zr ) jest wyższa od stopy rezerw obowiązkowych. Banki, z uwagi na własne bezpieczeństwo i inne czynniki, utrzymują także rezerwy dobrowolne.

Gdy zr > zro to możliwość kreacji pieniądza bankowego obniża się.

W rzeczywistości udzielane kredyty nie są w całości zamieniane w depozyty bankowe. Tak naprawdę tylko część kredytów wraca do systemu bankowego. W rzeczywistości ma miejsce ubytek gotówki z systemu bankowego.

Mnożnik pieniężny ( ) – wyraża zmiany w globalnej podaży pieniądza wywołane zmianami bazy monetarnej.

mm

mm B

Mm =

Baza monetarna ( ) – suma gotówki w obiegu ( ) oraz rezerw gotówkowych systemu bankowego ( ).

mB gMrM

rg

dgm MM

MMm

+

+= dM÷

23

dd

g

d

g

m

MM

MM

MM

m+

+=

1

d

g

MM

= (stopa ubytku gotówki z systemu bankowego) mu

d

r

M

M = (stopa całkowitych rezerw banków) rz

rm

mm zu

um

++

=1

Wysokość mnożnika pieniężnego zależy od wysokości stopy ubytku gotówki z systemu bankowego i stopy całkowitych rezerw banków. Im wyższe są te stopy, tym niższy jest mnożnik.

24

2211.. MMnnoożżnniikk ppiieenniięężżnnyy

Mnożnik pieniężny – stosunek podaży pieniądza (M) do bazy monetarnej ( ) mB

mm B

Mm =

Mnożnik pieniężny pokazuje zmiany w globalnej podaży pieniądza wywołane zmianami bazy monetarnej.

Podaż pieniądza – suma gotówki obiegu ( ) oraz wkładów na żądanie ( ). gM dMBaza monetarna – suma gotówki w obiegu ( ) oraz rezerw gotówkowych systemu bankowego ( ).

gM

rM

drg

dgm M

MMMM

m ÷+

+=

md

g uMM

= Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

rd

r zMM

= Stopa całkowitych rezerw banku

rm

dmm zu

um++

=1

Wysokość mnożnika pieniężnego zależy od wysokości stopy ubytku gotówki z systemu bankowego i stopy całkowitych rezerw banków. Im wyższe są te stopy, tym niższy jest mnożnik.

25

2222.. IInnssttrruummeennttyy ooddddzziiaałłyywwaanniiaa bbaannkkuu cceennttrraallnneeggoo nnaa ppooddaażż ppiieenniiąąddzzaa

Najważniejsze instrumenty kontrolowania podaży pieniądza przez bank centralny: 1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

stopa rezerw obowiązkowych – minimalny stosunek rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku PODWYŻSZENIE POWODUJE: • obniżenie mnożnika pieniężnego → zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce →

ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych → zmniejszenie aktywności gospodarczej

• ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków • wzrost cen kredytu • obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (zmniejszenie rozmiarów kredytów) • mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności dłużników • zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu

uzupełnienia rezerw obowiązkowych

OBNIŻENIE POWODUJE: • wzrost mnożnika pieniężnego → powstają wkłady pochodne → rośnie podaż

pieniądza w obiegu → wzrost dochodów przedsiębiorstw i gospodarstw domowych → wzrost aktywności gospodarczej

Metody ustalania wysokości stopy rezerw obowiązkowych: • Jedna minimalna stopa rezerw obowiązkowych dla wszystkich wkładów i

wszystkich banków • Różne stopy rezerw obowiązkowych – uzależnione od rodzaju wkładu

Kryteria zróżnicowania stóp rezerwy obowiązkowej: • terminy zobowiązań - wkłady a vista mają wyższą stopę (wyższe ryzyko dla banku)

niż wkłady terminowe • wielkość wkładu • rodzaj właściciela

o osoba fizyczna o osoba prawna

Bank centralny oddziałując na podaż pieniądza poprzez zmianę stopy rezerw obowiązkowych wpływa na wszystkie banki jednocześnie i z takim samym natężeniem.

ZALETY: - możliwość oddziaływania na banki bez konieczności zmiany rynkowej stopy procentowej

WADY: - oddziałuje w takim samym stopniu na banki o wysokim i niskim stopniu płynności - działa powoli

2. Zmiany stopy redyskontowej Stopa redyskontowa – stopa procentowa pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.

26

Stopa dyskontowa – stopa procentowa, po której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności Weksel – pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu do bezwarunkowej zapłaty w wyznaczonym terminie określonej sumy pieniędzy osobie wymienionej w tym dokumencie

PODWYŻSZENIE POWODUJE: zmniejszenie wartości redyskontowanych weksli → podnosi koszt kredytu → spadek rezerw banków komercyjnych → ograniczenia kredytowe banków komercyjnych

OBNIŻENIE POWODUJE: spadek kosztów kredytów → sprzedaż przez banki komercyjne weksli bankowi centralnemu → wzrost rezerw banków komercyjnych → zwiększenie działalności kredytowej → wzrost podaży pieniądza w gospodarce

Oddziaływanie stopy redyskontowej na politykę kredytową i podaż pieniądza wzmacniają: • kontyngenty redyskonta

kontyngenty redyskonta – określenie przez bank centralny ogólnego limitu kredytów udzielanych na zasadzie redyskontowania weksli oraz podział kwot kontyngentu na poszczególne banki według określonych kryteriów

• wymagania jakościowe dotyczące weksli o charakter weksla o termin ważności o wypłacalność osób podpisujących weksel

3. Operacje otwartego rynku operacje otwartego rynku – sprzedaż lub zakup papierów wartościowych Sprzedając bądź kupując papiery wartościowe na otwartym rynku bank centralny bezpośrednio wpływa na rozmiary podaży pieniądza. Zmieniając stopę rezerw obowiązkowych i stopę redyskonta bank centralny oddziałuje pośrednio wpływa na podaż pieniądza (poprzez zwiększanie bądź zmniejszanie możliwości kreacji pieniądza kredytowego). Bank centralny emituje lub skupuje papiery wartościowe (obligacje, bony skarbowe). Emitując papiery wartościowe bank centralny zmniejsza podaż pieniądza na rynku. Skupując papiery wartościowe zwiększa podaż pieniądza i aktywność gospodarczą.

Rozmiary podaży pieniądza zależą od tego czy bank centralny przeprowadza transakcje z: • bankami handlowym i • bezpośrednio z przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi

Przedsiębiorstwa kupując obligacje: • bezpośrednio za gotówkę - zmniejszają podaż pieniądza o kwotę równa cenie tego

papieru wartościowego • w zamian za czeki wystawione przez banki komercyjne – zmniejszają rezerwy banku

komercyjnego i ograniczają możliwości kreacji pieniądza bankowego

Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej.

Warunkiem efektywnego działania operacji otwartego rynku jest istnienie rozbudowanego i chłonnego rynku, na którym papiery wartościowe oferowane przez bank centralny mogą być kupowane i sprzedawane.

27

2233.. CCzzyynnnniikkii ddeetteerrmmiinnuujjąąccee ppooddaażż ppiieenniiąąddzzaa ((ss.. 447799))

Podaż pieniądza – ilość pieniądza w obiegu.

mm BmM ⋅= m

m BMm =

M – podaż pieniądza mm - mnożnik pieniężny

mB - baza monetarna

Czynniki determinujące podaż: 1. Mnożnik pieniężny – im wyższy mnożnik, tym większa podaż pieniądza 2. Baza monetarna – im większa baza monetarna, tym większa podaż pieniądza

rm

mm zu

um++

=1

Bank centralny wpływa bazę monetarna: 1. bezpośrednio – przez operacje otwartego rynku 2. pośrednio – przez określanie stopy rezerw obowiązkowych i zmiany stopy

redyskontowej

3. Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

d

gm M

Mu =

Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego jest poza kontrolą banku centralnego i zależy przede wszystkim od zwyczajów ludności. Zwiększona skłonność ludzi do trzymania gotówki (ceterki paribus) obniża wielkość podaży pieniądza. W stosunkowo krótkim okresie można jednak założyć stabilność tej skłonności, a co za tym idzie stopy ubytku gotówki z systemu bankowego.

Im wyższa stopa tym niższy mnożnik pieniężny → im niższy mnożnik tym niższa podaż

4. Wysokość stopy rezerw obowiązkowych

d

rr M

Mz =

Wysokość tej znajduje się pod kontrola banku centralnego. wzrost stopy => ograniczenie możliwości kreacji pieniądza => zmniejszenie podaży pieniądza

Im wyższa stopa tym niższy mnożnik pieniężny → im niższy mnożnik tym niższa podaż

5. Stopa procentowa wzrost stopy => wyższe koszty utrzymania rezerw dobrowolnych => niższy poziom rezerw dobrowolnych => większa podaż pieniądza

mrom BrzufM ⋅=+−),,( ogólna funkcja podaży pieniądza

28

2244.. RRóówwnnoowwaaggaa nnaa rryynnkkuu ppiieenniięężżnnyymm ((ss.. 448811))

Równowaga na rynku pieniężnym istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości podaży pieniądza.

Bank centralny określa nominalna podaż pieniądza, o wysokości realnej podaży pieniądza decyduje poziom cen.

Założenie: Poziom cen jest stały => nominalna podaż pieniądza = realnej podaży pieniądza

1˚ realna podaż pieniądza na stałym poziomie

Krzywa podaży pieniądza (M) jest pionowa, ponieważ wielkość podaży pieniądza cały czas utrzymuje się na tym samym poziomie ( ), niezależnie od zmian stopy procentowej (r).

0mQ

Krzywa popytu na pieniądz (L) ma nachylenie ujemne, co wynika z odwrotnej zależności między wysokością stopy procentowej a skłonnością do utrzymywania aktywów w gotówce.

Równowagę na rynku pieniężnym wyznacza punkt R, w którym następuje zrównanie popytu na pieniądz z podążą pieniądza. Punktowi równowagi R odpowiada stopa procentowa . Gdyby stopa procentowa spadła do poziomu , oznaczałoby to występowanie nadwyżki popytu na pieniądz w wysokości

0r 1r

01 mm QQ − .

2˚ podaż pieniądza zmienia się W punkcie wyjścia rynek pieniężny znajduje się w stanie równowagi. Punkt , w którym przecinają się krzywe podaży pieniądza ( ) i popytu na pieniądz (L), wyznacza wysokość stopy procentowej zapewniającej równowagę ( ).

0R 0M

0r

Polityka ekspansywna banku centralnego prowadzi do wzrostu podaży pieniądza, co oznacza przesuniecie się krzywej podaży w prawo – z położenia do . Prowadzi to do pojawienia się nowego punktu równowagi ( ) przy stopie procentowej niższej od

.

0M 1M

1R 1r

0r

Polityka restrykcyjna przejawia się w ograniczaniu podaży pieniądza. Krzywa podaży pieniądza przesuwa się w lewo - z położenia do , co prowadzi do wzrostu stopy procentowej odpowiadającej warunkom równowagi ( ). Wzrost stopy procentowej jest konieczny do ograniczenia popytu na realne zasoby pieniądza i dostosowania go do zmniejszonej podaży.

0M 1M

01 rr >

Zmiany stopy procentowej spowodowane zmianami podaży pieniądza na rynku skłaniają przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe do zmiany struktury ich aktywów: • przy spadku stopy procentowej - do zamiany obligacji na gotówkę • przy wzroście stopy procentowej – do zamiany gotówki na obligacje Instrumenty kontroli podaży pieniądza przez bank centralny: - stopa rezerw obowiązkowych - stopa redyskontowa - operacje otwartego rynku

29

30

2255.. CCyykkll kkoonniiuunnkkttuurraallnnyy ii jjeeggoo ffaazzyy ((ss.. 551133))

cykl koniunkturalny - okresowe zmiany(wahania) poziomu aktywności gospodarczej

Przebieg cykli jest nieregularny (nie ma dwóch identycznych cykli, cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz oraz amplituda wahań), możemy jednak wykryć pewne prawidłowości.

Wyróżniamy 4 fazy cyklu: 1. Faza kryzysu - Charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest równe. 2. Faza depresji (zastoju) - charakteryzuje się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie. W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom tzw. dolny punkt zwrotny 3. Faza ożywienia - charakteryzuje się wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy wielkości te osiągną w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo wysoki poziom zaczyna się faza rozkwitu 4. Faza rozkwitu - charakteryzuje się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w zwolnionym tempie

Górny punkt zwrotny zapoczątkowuje fazę kryzysu i nowy cykl.

Między fazami zachodzi związek przyczynowo – skutkowy, oznacza to, iż mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w fazie następnej.

amplitudy wahań koniunkturalnych – rozpiętość między górnym a dolnym punktem zwrotnym

Współcześnie wyróżnia się tylko 2 fazy: 1. Fazę spadkową (recesji) – łączy fazy kryzysu i depresji 2. Fazę wzrostową (ekspansji) - łączy ożywienie i rozkwit

31

Faza spadkowa nie musi charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej. Może to być brak wzrostu lub spowolnienie tempa wzrostu.

Zmniejszenie amplitudy wahań jest wynikiem przemian gospodarki rynkowej (monopolizacja, rozwój interwencjonizmu państwowego) oraz implikuje przedłużenie faz spadkowych przy zmniejszeniu ich głębokości i ogranicza dynamikę w fazie ekspansji.

2266.. NNeeookkllaassyycczznnee tteeoorriiee wwaahhaańń ccyykklliicczznnyycchh ((ss.. 551177))

Według neoklasyków system gospodarczy jest stabilny tzn. po każdym zakłóceniu powraca do stanu równowagi. Czynniki zakłócające równowagę maja charakter egzogeniczny (zewnętrzny) w stosunku do mechanizmów gospodarczych. Zachwianie równowagi uruchamia mechanizmy endogeniczne (tkwiące wewnątrz systemu), które prowadzą gospodarkę w kierunku równowagi.

Czynniki zewnętrzne (egzogeniczne) to: - wojny, - rewolucje, - inne wydarzenia polityczne, - odkrycia nowych złóż złota lub innych zasobów, - zmiany demograficzne, - innowacje techniczne, - zjawiska przyrodnicze.

Cykl koniunkturalny jest zjawiskiem naturalnym – wszystkie procesy gospodarcze przebiegają w pozaekonomicznym otoczeniu i polityka gospodarcza rządu nie może tego zmienić.

1.TEORIA PLAM NA SŁOŃCU – periodyczne «powtarzające się regularnie, co pewien czas; okresowe, rytmiczne» pojawienie się większej liczby plam na Słońcu powoduje okresy nieurodzaju i zmiany w rutynie produkcji przemysłowej. W wyniku oddziaływań zewnętrznych w stosunku do procesów praw przyrody, gospodarka wykazuje rytmiczne wahania aktywności

2.TEORIA INNOWACJI - przyczyny występowania cykli tkwią w falowym pojawianiu się innowacji organizacyjno technicznych. Według Schumpetera, istnieje ciągły strumień możliwości innowacji. Jest to warunek konieczny, ale niewystarczający rozwoju gospodarczego. Musi bowiem pojawić się przedsiębiorca innowator, który jako pierwszy zastosuje innowacje w produkcji. Osiągany przez niego zysk nadzwyczajny skłania innych do podążania za pionierem. Następuje dyfuzja techniki, czyli faza wzmożonych inwestycji i wzrostu produkcji. Zwiększeniu podaży nie towarzyszy odpowiedni wzrost popytu, co powoduje zniżkę cen i spadek stopy zysku. Maleje popyt inwestycyjny i gospodarka przechodzi w fazę kryzysu. Zanikająca stopa zysku zmusza do wprowadzenia nowych technik wytwarzania. Impuls innowacyjny ponownie wprowadza gospodarkę w fazę ożywienia. Wprowadzeni i rozpowszechnienie innowacji warunkuje wiec rozwój gospodarczy jak i jego cykliczny przebieg. Schumpeter wyróżnia innowacje: • których skutki powodują cykle Juglara (średnie) • tzw. innowacje epokowe, warunkujące cykl Kondratiewa (długie fale) Każda długa falę cechują pewne historyczne właściwości, spowodowane określonym rodzajem innowacji:

• Pierwsza długa fala (1787-1842) – maszyna parowa i rewolucja przemysłowa • Druga fala (1843-187) – budowa żelaznej kolei • Trzecia fala (1898-1945) – zastosowanie elektryczności i wynalazków chemicznych • Czwarta fala (przebiega obecnie) – faza wzrostowa w latach 1945-1973 (rozwój

budownictwa i motoryzacji); od 1973 roku faza spadkowa (kryzys surowcowo-energetyczny)

3.TEORIA CYKLU POLITYCZNEGO Tłumaczy cykliczny rozwój zmianami priorytetów ekonomicznych władzy w okresach poprzedzających wybory w celu pozyskania wyborców i zapewnienia sobie reelekcji.

Okresowe wybory powodują, że rząd kieruje się w swoich działaniach nie strategicznymi, długookresowymi wymogami rozwoju gospodarczego, lecz taktycznymi posunięciami, mającymi mu zapewnić ponowna akceptację wyborców. Cele polityczne, zewnętrzne w stosunku do gospodarki, generują jej cykliczny rozwój.

32

2277.. KKeeyynneessiissttoowwsskkiiee tteeoorriiee wwaahhaańń ccyykklliicczznnyycchh ((ss.. 551199))

Teorie keynesistowskie wyjaśniają cykliczny rozwój uwarunkowaniami związanymi z systemem gospodarczym. Według keynesistów czynniki zewnętrzne mogą jedynie zakłócić endogeniczne (wewnętrzne) procesy, nie naruszając długookresowych procesów gospodarczych. Przyczyny wahań wynikają z „reguł gry” gospodarki rynkowej. Głównym celem działalności gospodarczej w gospodarce rynkowej jest maksymalizacja zysku.

Faza kryzysu Podaż przewyższa popyt, czyli występuje nadprodukcja. Wzrasta konkurencja miedzy producentami i spadają ceny (bądź spada tempo ich wzrostu), co ułatwia realizowanie nadwyżek towarowych. Tempo spadku produkcji jest większe od tempa spadku popytu, wiec jest on częściowo zaspokajany przez zmniejszanie się zapasów, które stopniowo są likwidowane w fazie depresji. Niskie ceny powodują konieczność obniżania kosztów wytwarzania, wprowadzania tańszych metod produkcji. Rośnie tempo ekonomicznego zużywania się aparatu produkcyjnego, zmniejsza się potencjał wytwórczy gospodarki. Stopniowo likwidowana jest luka miedzy podażą a popytem. Sprzyja to zahamowaniu spadku produkcji i rodzi się nowy popyt inwestycyjny. Wzrost popytu inwestycyjnego powoduje zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego (zgodnie z zasadą mnożnika inwestycyjnego)

Faza zastoju Wzrost popytu inwestycyjnego jak również wzrost dochodu narodowego powodują wzrost popytu konsumpcyjnego. Wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych wymaga dodatkowego zasobu kapitału, czyli inwestycji netto. Te inwestycje spowodowane zmianami dochodu narodowego i konsumpcji nazywamy inwestycjami indukowanymi(pobudzonymi). Związek między zmianami dochodu narodowego i zmianami tych inwestycji wyjaśnia zasada akceleracji-zmiana dochodu narodowego powoduje z pewnym opóźnieniem zwielokrotnione zmiany inwestycji indukowanych.

121 )( −−− Δ⋅=−⋅= tttit YaYYaI

itI - inwestycje indukowane w okresie t, a - akcelerator,

tY - dochód narodowy w okresie t

33

Wielkość tego zwielokrotnienia zależy od trwałości urządzeń produkcyjnych (jej zwiększenie prowadzi do wzrostu akceleracji) i wielkości zmian popytu konsumpcyjnego spowodowanych zmianami dochodu(zależność wprost proporcjonalna)

2288.. MMeettooddyy ooddddzziiaałłyywwaanniiaa ppaańńssttwwaa nnaa pprrzzeebbiieegg ccyykklluu kkoonniiuunnkkttuurraallnneeggoo

((ss.. 552244))

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego określone są przez cele tego oddziaływania: 1. interwencjonizm antykryzysowy (podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków

zaistniałego kryzysu) 2. interwencjonizm antycykliczny - interwencje obejmują wszystkie fazy cyklu

(przeciwdziałanie bieżącym wahaniom koniunktury, zwłaszcza poziomu zatrudnienia) i ma na celu łagodzenie fluktuacji, zmniejszenie amplitudy wahań

Państwo może oddziaływać stabilizująco na gospodarkę za pomocą: 1. Polityki fiskalnej

a) stymulacyjna polityka fiskalna (pobudzanie koniunktury) Następuje zmniejszenie przychodów budżetu oraz wzrost wydatków, co powoduje zazwyczaj wzrost deficytu budżetowego. Prowadzi to do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych, zwiększa się poziom produkcji i zatrudnienia, przy czym procesom tym towarzyszy zwykle wzrost cen.

b) restrykcyjna polityka fiskalna (hamowanie koniunktury) Rząd dąży do zwiększenia przychodów budżetu oraz ograniczenia wydatków, co przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i inwestycji. Obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza się tempo wzrostu cen.

2. Polityki pieniężnej (monetarnej) a) restrykcyjna polityka pieniężna (polityka drogiego pieniądza)

Polega na wzroście stopy rezerw minimalnych, stopy redyskontowej, sprzedaży państwowych papierów wartościowych. Działania te zmniejszają podaż pieniądza i powodują podwyższenie stopy procentowej. Efektem tego jest zmniejszenie rozmiarów kredytów, a następnie także inwestycji, popytu globalnego, poziomu zatrudnienia i produkcji oraz tempa wzrostu cen.

b) ekspansywna polityka pieniężna (polityka taniego pieniądza) Polega na obniżeniu stopy minimalnych rezerw gotówkowych i stopy redyskontowej oraz skupowaniu przez bank centralny papierów wartościowych, rosną możliwości udzielania kredytów przez banki, rośnie podaż pieniądza i obniża się stopa procentowa, co prowadzi do wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a następnie do zwiększenia zatrudnienia i produkcji oraz zwiększenia tempa wzrostu cen.

Oddziaływanie państwa we wszystkich fazach cyklu (pobudzenie wzrostu w fazach spadkowych i hamowanie w sytuacji „przegrzania” koniunktury) doprowadza w naturalny sposób do interwencjonalizmu ex ante – podejmowanie działań zmierzających do zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju gospodarczego w długim okresie (interwencjonalizmu rozwojowego). Chodzi tu o oddziaływanie przez państwo na kierunki inwestowania zapewniające rozwój nowoczesnych gałęzi produkcji, a także na strukturę przestrzenną gospodarki oraz organizację i kierunki badań naukowych.

2299.. TTyyppyy bbeezzrroobboocciiaa ((ss.. 553333))

Do bezrobotnych zalicza się osoby: • w wieku produkcyjnym (w PL 18-59) • które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w

gospodarce • pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy Typy bezrobocia: 1) bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi - może występować w

sytuacji równowagi na rynku pracy (gdy całkowita podaż siły roboczej = całkowitemu popytowi na siłę roboczą) jak i w sytuacji nierównowagi na rynku pracy A) bezrobocie frykcyjne- nieredukowalnym minimum bezrobocia w dynamicznej

gospodarce. Powstaje w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy. W dynamicznej gospodarce ciągle pojawiają się niedopasowania miedzy wolnymi miejscami pracy a wolna siłą roboczą. Zawsze występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych. Ponieważ informacje posiadane przez pracodawców i pracowników są niedoskonałe musi upłynąć jakiś czas zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy. Bezrobocie frykcyjne nie jest wielkością stałą. Mogłoby się obniżyć gdyby informacje o rynku pracy szybciej docierały do zainteresowanych stron.

Czynniki wpływające na zmniejszenie bezrobocia frykcyjnego: - rozwój sieci urzędów pracy - wzrost liczby pracowników biur pracy zajmujących się pośrednictwem pracy - poprawa wyposażenia tych biur w środki techniczne

B) bezrobocie strukturalne - powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży siły roboczej i popytu na silę roboczą, przede wszystkim w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym. Może mieć charakter dosyć trwały, gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu w związki i koniecznością zmiany zawodu, kwalifikacji czy miejsca zamieszkania.

Przyczyny bezrobocia strukturalnego: - upadek pewnych branż czy gałęzi

2) bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą - często określane jest mianem bezrobocia wywołanego osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej.

Keynesisci tłumaczą je niedostatecznym popytem na dobra i dlatego często określane jest mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem (bezrobocie keynesistowskie).

Neoklasycy tłumacza je zbyt wysokimi płacami (bezrobocie klasyczne)

34

3300.. BBeezzrroobboocciiee ww wwaarruunnkkaacchh rróówwnnoowwaaggii ii nniieerróówwnnoowwaaggii nnaa rryynnkkuu pprraaccyy ((ss.. 554411))

krzywa agregatowego popytu na pracę ( ) – pokazuje jaką liczbę osób chcą zatrudnić pracodawcy przy różnych poziomach stawek płac realnych ( )

ppP

łrP

• Im stawki są wyższe, tym popyt na prace jest niższy. • Kształt krzywej wynika z zasad postępowania pracodawców, których celem działania

jest maksymalizacja zysku.

krzywa agregatowej podaży pracy ( ) – pokazuje liczbę osób gotowych do zaakceptowania istniejących ofert pracy i podjęcia pracy przy różnych poziomach stawek płac realnych.

ppP

• Przy wyższych stawkach płac podaż pracy jest większa, gdyż większa liczba osób akceptuje korzystniejsze oferty płacowe.

krzywa - pokazuje liczbę osób poszukujących pracy w zależności od poziomu stawek płac realnych.

ZN

Sytuacja na rynku pracy uzależniona jest od poziomu stawek płac realnych. • Gdy stawki kształtują się na poziomie , mamy do czynienia z równowagą na

rynku pracy (popyt = podaż). 0łrP

• Gdy stawki płac realnych odchylają się od poziomu , mamy do czynienia z nierównowaga na rynku pracy (popyt ≠ podaż).

0łrP

Gdyby stawki te ustaliły się na poziomie , to wystąpiłaby nadwyżka podaży pracy nad popytem na pracę, równa odcinkowi CD.

1łrP

RYNEK PRACY W STANIE RÓWNOWAGI

Przy stawce płac realnych , agregatowy popyt na pracę ( ) jest równy agregatowej podaży pracy (punkt A). Ale nawet wówczas nie wszystkie osoby poszukujące pracy są zatrudnione.

0łrP 0rS

Charakterystyczne dla dynamicznej gospodarki przesunięcia i niedopasowania strukturalne na rynku pracy nie od razu są bowiem likwidowane.

bezrobocie naturalne (bezrobocie równowagi) – bezrobocie towarzyszące stanowi równowagi na rynku pracy (nadwyżka liczby osób poszukujących pracy przy stawce nad liczba osób akceptujących oferty pracy przy tej stawce

0łrP

01 rr SS − )

Podstawowymi typami bezrobocia równowagi są: 35

• bezrobocie frykcyjne • bezrobocie strukturalne Teoria naturalnej stopy bezrobocia Według tej teorii w gospodarce występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy, przy czym równowaga ta dopuszcza istnienie bezrobocia naturalnego.

Przyczynami bezrobocia naturalnego są: • niedoskonałości funkcjonowania rynków • istnienie niekompletnych informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej • niedoskonała mobilność siły roboczej • ograniczony zakres konkurencji • niedopasowania strukturalne popytu i podaży pracy

RYNEK PRACY W STANIE NIERÓWNOWAGI (nadwyżka podaży pracy)

Przy stawce płac realnych liczba osób chcących pracować i poszukujących pracy ( ) przewyższa liczbę osób; która chcą zatrudnić pracodawcy ( ).

1łrP 4rS

2rSOdcinek CE wyznacza, więc rozmiar bezrobocia w sytuacji nierównowagi przy stawce . 1łrP

Bezrobocie to można podzielić na 2 części:

- bezrobocie równowagi = odcinek DE, który wyznacza nadwyżkę siły roboczej 34 rr SS −- bezrobocie nierównowagi = odcinek CD, który wyznacza nadwyżkę podaży pracy nad

popytem na pracę 23 rr SS −

36

3311.. PPrrzzyycczzyynnyy ppoowwssttaawwaanniiaa bbeezzrroobboocciiaa -- uujjęęcciiee nneeookkllaassyycczznnee ii kkeeyynneessiissttoowwsskkiiee ((ss.. 554433))

Zagadnienia przyczyn bezrobocia od dawna przyciągają uwagę teoretyków ekonomii, ale też wywołuje ostre kontrowersje.

UJĘCIE NEOKLASYCZNE (A. Marshall i A.C. Pigou) Według neoklasyków w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stanu równowagi. Taką tendencję zapewnia mechanizm zmian płac realnych.

Według neoklasyków gdyby na rynku pracy powstała nadwyżka podaży pracy ( - przy stawce płac realnych ), to konkurencja między bezrobotnymi doprowadziłaby do obniżki płac realnych, w rezultacie czego podaż pracy zmniejszyłaby się (poniżej ) i nierównowaga zostałaby zlikwidowana. Stawka płac realnych ukształtowałaby się na poziomie , a popyt na pracę i podaż pracy zrównałyby się na poziomie .

21 rr SS −

1łrP

2rS

0łrP 0rS

Według neoklasyków występujące w rzeczywistości bezrobocie spowodowane jest ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te związane są z tendencjami do usztywniania płac (rezultat postępowania związków zawodowych, które opierają się redukcjom płac).

Gdyby płace realne ustaliły się na poziomie wyższym od płac równowagi ( ), a związki zawodowe opierały się skutecznie ich redukcji, to powstałoby bezrobocie (o rozmiarach AB) związane z nadwyżką globalnej podaży pracy nad popytem na pracę ( ), tzw. bezrobocie dobrowolne.

1łrP

21 rr SS −

Bezrobocie dobrowolne – bezrobocie, które jest wynikiem świadomego braku akceptacji ze strony pracowników wymogów mechanizmów rynkowych.

Polityka ograniczania bezrobocia Zgodnie z ujęciem neoklasycznym aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze (regulowanie popytu na dobra) nie jest potrzebna do zwalczania bezrobocia. Według neoklasyków konieczna jest likwidacja ograniczeń swobodnego działania mechanizm rynkowego. Chodzi o osłabienie monopolistycznej pozycji związków zawodowych, a także o zwiększenie elastyczności płac (obniżki płac realnych za pośrednictwem płac nominalnych są w stanie zlikwidować bezrobocie). Ponadto dobrym rozwiązaniem są działania państwa usprawniające funkcjonowanie rynku pracy.

Neoklasyczna teoria bezrobocia budzi wątpliwości: • nadmierna wiara w skuteczne działanie mechanizmów rynkowych (w szczególności

mechanizmu płacowego) • odpowiedzialność związków zawodowych za ograniczanie mechanizmu płacowego i

powstanie bezrobocia

UJĘCIE KEYNESISTOWSKIE

Według keynesistów w warunkach swobodnego działania mechanizmu rynkowego występuje tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem, 37

oznaczająca istnienie bezrobocia. Przyczyną tego jest niewystarczający popyt na towary, jaki kształtuje się w warunkach gospodarki wolnorynkowej. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy suma zamierzonych inwestycji w gospodarce jest mniejsza od sumy oszczędności odpowiadających dochodowi przy pełnym zatrudnieniu. Keynesiści nie zgadzają się z tezą neoklasyków, mówiącą o ty, że zmiany stopy procentowej są skutecznym mechanizmem gwarantującym zrównanie inwestycji i oszczędności na pożądanym poziomie. Gdy popyt na towary ustali się na poziomie niewystarczającym do zakupienia wytworzonej produkcji to producenci zmuszeni są obniżyć produkcję (w konsekwencji także zatrudnienie) do poziomu wyznaczonego przez efektywny popyt. W rezultacie pojawia się bezrobocie o przymusowym i dość trwałym charakterze.

Polityka ograniczania bezrobocia Keynesiści odrzucają twierdzenie neoklasyków, ze obniżki płac realnych są w stanie zlikwidować bezrobocie, gdyż: 1. nierealny jest postulat obniżek płac nominalnych przy istnieniu silnych związków

zawodowych 2. ogólne obniżki płac nominalnych zmniejszyłyby dochody pracowników i ich wydatki

konsumpcyjne, co usiałoby prowadzić do dalszego ograniczenia produkcji i zatrudnienia

Keynesiści przyjmują założenie o sztywności płac nominalnych.

Zgodnie z ujęciem keynesistów, podaż pracy jest doskonale elastyczna względem istniejącego poziomu płac nominalnych aż do osiągnięcia pełnego zatrudnienia.. Ilustracja agregatowej podaży pracy jest krzywa . Oznacza ona, ze przy stawce płac realnych (=stawka płac nominalnych) liczba osób gotowych do podjęcia pracy wynosi

.

dpłr APP 0

0łrP

0rSWedług keynesistów rzadko zdarza się, aby krzywa agregatowego popytu na prace przecinała się z krzywą agregatowej podaży pracy w punkcie A (punkt wyznaczający stan pełnego zatrudnienia). W sytuacji niedostatecznego popytu na towary krzywa popytu na pracę przesuwa się w lewo od punktu A (punkt B). Powstaje wówczas bezrobocie o rozmiarach . Ma ono charakter przymusowy, bowiem nawet zaakceptowanie przez pracowników niższych płac realnych nie zlikwidowałoby bezrobocia.

10 rr SS −

38

Niższe płace realne prowadziłyby bowiem do spadku dochodów, popytu i produkcji, co graficznie znajdowałoby wyraz w przesunięciu w lewo krzywej popytu na pracę. W celu zwalczania bezrobocia, keynesiści widzą konieczność aktywnej ingerencji państwa w procesy gospodarcze, poprzez stymulowanie efektu popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych. Graficznie znalazłoby to wyraz w przesunięciu krzywej agregatowego popytu na pracę na prawo. Taka polityka byłaby w pełni skuteczna, gdyby udało się krzywą przesunąć na tyle, aby przecinała się z krzywą w punkcie A.

ppP

ppP

pdP

39

3322.. BBeezzrroobboocciiee aa ddzziiaałłaallnnoośśćć ppaańńssttwwaa -- aakkttyywwnnaa ii ppaassyywwnnaa ppoolliittyykkaa nnaa rryynnkkuu pprraaccyy ((ss.. 554477))

W działalności państwa dotyczącej bezrobocia można wyodrębnić: 1. Aktywna polityka państwa na rynku pracy – jej celem jest redukcja bezrobocia

a. polityka makroekonomiczna - polega na wykorzystaniu instrumentów: • fiskalnych (podatków, wydatków budżetowych) • pieniężnych (stopy procentowej, podaży pieniądza) w celu redukcji bezrobocia. Instrumenty te są skierowane na stymulowanie globalnego popytu na towary (teoria keynesistowska) lub na stwarzanie producentom korzystniejszych ekonomicznych warunków rozwijania produkcji(teoria neoklasyczna). Polityka ta ma na celu głownie ograniczanie bezrobocia charakterystycznego dla nierównowagi na rynku pracy.

b. polityka mikroekonomiczna - obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Instrumentami tymi są: • publiczne programy zatrudnienia (głównie roboty publiczne) polegające na

tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego

• subsydiowanie zatrudnienia (udzielanie przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy

• pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek

• szkolenia zawodowe, umożliwiające bezrobotnym zdobycie i zmianę kwalifikacji

• usługi pośrednictwa pracy (gromadzenie oraz udzielanie informacji o wolnych miejscach pracy i o bezrobotnych szukających pracy)

Instrumenty te mają charakter selektywny tzn. adresowane są do określonych grup siły roboczej np. młodzież Dzięki takiemu charakterowi mają one podstawowe znaczenie dla ograniczania bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego; mogą mieć także pewne znaczenie dla redukcji bezrobocia występującego w warunkach nierównowagi na rynku pracy.

2. Pasywna polityka państwa na rynku pracy – jej celem jest pomoc socjalna dla osób bezrobotnych. Obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych są to: • zasiłki dla bezrobotnych

40

• jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy • dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę

3333.. BBeezzrroobboocciiee ww PPoollssccee ww ookkrreessiiee ttrraannssffoorrmmaaccjjii ii jjeeggoo cceecchhyy ((ss.. 555511))

Transformacja systemu gospodarczego w Polsce, zapoczątkowana w końcu 1989r., pociągnęła za sobą zasadnicze zmiany sytuacji na rynku pracy: • zniknęły niedobory siły roboczej • zniknęły nadwyżki popytu na pracę • pojawiły się nadwyżki podaży pracy • pojawiło się jawne bezrobocie Począwszy od stycznia 1990 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych wykazywała silne tendencje wzrostowe, osiągając najwyższy poziom (2 mln982 tys. osób / 16,9%) w końcu lipca 1994 r., następnie zaczęła nieznacznie spadać. Zmiany zasobu bezrobocia w tym czasie były rezultatem określonych różnic między strumieniami napływu do zasobu bezrobocia i odpływu z zasobu bezrobocia. Wzrost zasobu bezrobocia może oznaczać różna sytuację na rynku pracy: 1. Może być wynikiem wysokich napływów do zasobu bezrobocia i nieco niższych, ale

też dosyć wysokich odpływów z zasobu bezrobocia Oznacza to, ze bezrobocie jest zasobem dynamicznym, a Ci, którzy do niego napływają przebywają w nim stosunkowo krótko.

2. Może wynikać z dosyć umiarkowanych napływów i bardzo niskich odpływów z zasobu bezrobocia. Oznacza to, że bezrobocie jest zasobem stagnacyjnym, a ci, którzy do niego napływają przebywają w nim stosunkowo długo.

W kraju dokonującym transformacji systemowej powinien znaleźć zastosowanie 1 model. Proces transformacji powinien sprzyjać redukcji bezrobocia ukrytego, powstałego w gospodarce centralnie planowanej, zwiększając strumienie napływów; ale restrukturyzacja gospodarki wymaga transferów siły roboczej między przedsiębiorstwami i gałęziami gospodarki, dlatego tez może nastąpić przejściowy wzrost napływów do zasobu bezrobocia. Porównanie stóp napływu i stóp odpływu w Polsce i krajach wysoko rozwiniętych wskazuje, że w krajach rozwiniętych bezrobocie jest zasobem dynamicznym, natomiast w Polsce ma charakter stagnacyjny. Kwartalne stopy napływów do- i odpływów z- zasobów bezrobocia w Polsce w latach 1992-94 kształtowały się w granicach: • 2,2 – 3,7 % napływów • 11,1 – 16,1 % odpływów

O stagnacyjnym charakterze bezrobocia w Polsce świadczy także bardzo wysoki udział w zasobie bezrobocia bezrobotnych długookresowo(44,2 % w końcu 1994 r.).

W obecnych warunkach polityka ograniczenia bezrobocia w Polsce nie powinna koncentrować się na ograniczaniu napływów do zasobu bezrobocia, lecz powinna być skierowana przede wszystkim na zwiększanie odpływów z zasobu bezrobocia.

Dla polityki zwalczania bezrobocia znaczenie ma: • ustalenie dominujących typów bezrobocia występujących w gospodarce (bezrobocie

nierównowagi, frykcyjne, strukturalne). Pomocna nam w tym jest krzywa Beveridge’a.

41

Krzywa Beveridge’a – wyjaśnia zależności miedzy bezrobociem w wolnymi miejscami pracy. Jeśli wraz ze wzrostem bezrobocia spada liczba wolnych miejsc pracy, to mamy do czynienia z istnieniem negatywnego szoku ogólnej aktywności i dominacją bezrobocia związanego z nadwyżką globalnej podaży pracy nad popytam na pracę. Jeśli wraz ze wzrostem bezrobocia rośnie liczba wolnych miejsc pracy, to przyczyną wzrostu bezrobocia może być szok realokacyjny, który wskazuje na znaczną rolę bezrobocia związanego z niedopasowaniem strukturalnym.

W Polsce w latach 1990-94 prawie przez cały czas występował wzrost stopy bezrobocia, któremu towarzyszyła na ogół stabilizacja stóp wolnych miejsc pracy na bardzo niskim poziomie. Tendencje takie wskazują na recesją gospodarczą jako podstawowa przyczynę bezrobocia w analizowanym okresie i dominację bezrobocia związanego z nadwyżka ogólnej podaży pracy nad popytem na pracę. Pewną role odegrało także bezrobocie wynikające z niedopasowań strukturalnych na rynku pracy (wzrost stopy wolnych miejsc pracy wraz ze wzrostem stopy bezrobocia oraz silne zróżnicowanie stóp bezrobocia w poszczególnych grupach siły roboczej).

W związku z dominacją bezrobocia związanego z nadwyżka ogólnej podaży pracy nad popytem na pracę, głównym „antidotum” na bezrobocie jest ożywienie gospodarcze oraz poprawa ogólnej aktywności gospodarczej. Znaczenie dla redukcji pewnej liczby bezrobocia miał wzrost gospodarczy od drugiej połowy 1994 roku. Utrzymanie osiągniętej dynamiki wzrostu gospodarczego może opierać się bardziej racjonalnym wykorzystaniu istniejącego zatrudnienia, a nie wzroście zatrudnienia - w takiej sytuacji redukcja bezrobocia może wymagać przyśpieszenia wzrostu gospodarczego.

Drugim z typów bezrobocia występującego w polskiej gospodarce jest bezrobocie strukturalne, którego znaczenie będzie wzrastało przy kontynuacji wzrostu gospodarczego oraz procesów restrukturyzacji gospodarki. Zasadnicze znaczenie dla redukcji tego bezrobocia mają instrumenty aktywnej polityki państwa na rynku pracy. Z powodu oczekiwanego wzrostu znaczenia bezrobocia strukturalnego konieczne wydaje się zwiększenie udziału wydatków na programy aktywne. Wówczas można oczekiwać, że programy te obejmą większą niż dotychczas liczbę bezrobotnych.

3344.. SSppoołłeecczznnoo--eekkoonnoommiicczznnee sskkuuttkkii iinnffllaaccjjii ((ss.. 556633))

POZYTYWNE SKUTKI INFLACJI 1. Powolne procesy inflacyjne wpływają korzystnie na dynamikę wzrostu gospodarczego.

Zakładając zjawisko iluzji pieniężnej (utożsamianie zmian wielkości nominalnych i realnych przez podmioty gospodarcze, co wiąże się z niepełną i opóźniona inflacją), powolne procesy inflacyjne pozwalają na obniżki realnych stóp procentowych i stawek płac realnych, co wywołuje optymistyczne nastroje wśród przedsiębiorców powodu poprawy rentowności produkcji. Optymistyczne nastroje wzmacniają działalność inwestycyjną, a w konsekwencji przyśpieszają wzrost gospodarczy.

2. Powolne procesy inflacyjne ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych w warunkach istnienia sztywności cen do dołu. W warunkach procesów inflacyjnych:

42

• relatywny wzrost cen pewnych dóbr dokonuje się poprzez wzrost cen tych dóbr (przy założeniu stałości cen pozostałych dóbr)

• relatywny spadek cen pewnych dóbr dokonuje się poprzez stabilizacje cen tych dóbr (przy wzroście cen pozostałych dóbr)

NEGATYWNE SKUTKI 1. Zniekształcenie informacyjnej funkcji cen.

Ceny i relacje cen pełnią ważną funkcje informacyjną. Silne procesy inflacyjne przeważnie zniekształcają informacje rynkowe. Gdy ceny rosną stosunkowo szybko, podmioty gospodarcze tracą orientację rynkową, gdyż nie są w stanie ocenić czy zmiany cen są rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych czy tez wynikają ze zmian relacji cen

2. ”Ucieczka od pieniądza” - polega na gwałtownym spadku popytu na pieniądz w ujęciu realnym w celu minimalizacji strat wywołanych stosunkowo wysoką inflacją

3. Redystrybucja dochodów - powolny podział dochodów między podmioty gospodarcze. Można temu przeciwdziałać przez systemy indeksacji dochodów, oznaczających mniej lub bardziej automatyczne uwzględnianie inflacji w kształtowaniu dochodów nominalnych.

4. Wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej. Silne procesy inflacyjne osłabiają działalność inwestycyjną i tym samym hamują tempo wzrostu gospodarczego

5. Niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym. Prowadzi to do spadku eksportu i wzrostu importu

6. Wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej

3366.. IInnffllaaccjjaa aa bbeezzrroobboocciiee –– kkrrzzyywwaa PPhhiilliippssaa ((ss.. 557744))

1. Nasilenie procesów inflacyjnych zależy od tego, w jakiej sytuacji koniunkturalnej działają czynniki proinflacyjne. 2. Polityka antyinflacyjna nie pozostaje bez negatywnego wpływu na stan koniunktury. Polityka antyinflacyjna musi więc być elementem szerszej strategii gospodarczej, uwzględniającej różne cele i ograniczenia polityki gospodarczej. Analizy związków inflacji i koniunktury gospodarczej Na podstawie analizy danych statystycznych z lat 1861 – 1957 dla W.Brytanii A.W.Philips zaobserwował istnienie odwrotnej zależności między stopą wzrostu płac nominalnych a stopą bezrobocia. Ilustracją tego jest tzw. krzywa Philipsa. Rysunek s. 575 Wyższym poziomom stopa bezrobocia odpowiada niższe tempo wzrostu płac nominalnych, gdy zaś koniunktura poprawia się i bezrobocie spada, tempo wzrostu płac nominalnych wzrasta. Podstawą tej zależności jest wpływ sytuacji na rynku pracy na wzrost płac nominalnych. Gdy stan rynku pracy poprawia się i bezrobocie spada rośnie siła przetargowa związków zawodowych w negocjacjach płacowych i w rezultacie tempo wzrostu płac nominalnych podnosi się. Natomiast gdy bezrobocie wzrasta pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko w tych negocjacjach i tempo wzrostu płac nominalnych jest niższe. Nieliniowy charakter zależności między tempem wzrostu płac a stopą bezrobocia Philips tłumaczył względną sztywnością płac w dół, która powodowała ich stosunkowo szybki

43

wzrost w przypadku spadku bezrobocia oraz nieznaczny spadek tempa ich wzrostu w sytuacji wzrostu bezrobocia. Krzywa Philipsa przecina oś poziomą w przy pewnych rozmiarach stopy bezrobocia (punkt A). Wynika z tego że przy stopie bezrobocia niższej od poziomu 0A płace nominalne wzrastają. Przy bezrobociu przewyższającym ten poziom następuje spadek płac nominalnych. Istnieje więc taki poziom stopy bezrobocia, który stabilizuje płace nominalne – 0A. Ze względu na fakt iż dynamika płac nominalnych uzależniona jest od stanu rynku pracy możemy przyjąć że stabilizacja płac odpowiada stanowi równowagi na rynku pracy. Wniosek dla tej równowagi charakterystyczne jest istnienie pewnego poziomu bezrobocia.