zafer yükseler ercan türkan - Üretim ve dış...2 sunum İçeriği*¾i- Üretim modelinde...

1

Türkiye’nin Üretim ve Dış Ticaret Yapısında Dönüşüm:

Küresel Yönelimler ve Yansımalar

Zafer YükselerErcan Türkan

TÜSİAD “Küresel Ekonomiye Entegrasyon Sürecinde Büyüme” Semineri

28 Şubat 2008, İstanbul

2

Sunum İçeriği*

I- Üretim modelinde değişim: ithalatlaşma,

Sektörler itibariyle ihracat ve ithalat gelişmeleri,İmalat sanayinde ihracat ve ithalatın üretim ve toplam arza oranları,Sektörler itibariyle dış ticaret dengesi, Üretimde doğrudan ve dolaylı ithal girdi kullanımı - I/O analizi,

II- Üretimin uluslararasılaşması: endüstri-içi ticaret,Endüstri-içi ticaret ve marjinal endüstri-içi ticaret oranları,Endüstri-içi ticaretin imalat sanayi üzerine etkileri,

III- Dış ticarette coğrafik değişim: asyalılaşma,

Dış ticarette ülke yoğunlaşma oranları,Dış ticarette bölgeler arası taşınma,Sektörel asyalılaşma oranları,

IV- Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler.

* Bu sunumda yer alan görüşler yazarlarına ait olup, çalıştıkları kurumu bağlayıcı nitelik taşımaz.

3

İhracat (Milyon Dolar)

Kaynak: TÜİK

İmalat Sanayi

Tarım Madencilik TüketimMalları

AraMalları

YatırımMalları Toplam

1996 2,179 369 11,668 5,271 3,588 20,526 151 23,224

1997 2,387 404 13,344 5,961 4,008 23,313 157 26,261

1998 2,375 364 13,585 5,608 4,872 24,065 171 26,974

1999 2,095 385 12,619 5,504 5,835 23,958 149 26,587

2000 1,684 400 12,810 6,118 6,589 25,518 173 27,775

2001 2,006 349 13,369 7,384 8,073 28,826 153 31,334

2002 1,806 387 15,287 8,512 9,902 33,702 165 36,059

2003 2,201 469 19,335 10,609 14,434 44,378 204 47,253

2004 2,645 649 22,865 15,756 20,959 59,579 294 63,167

2005 3,468 810 25,669 18,312 24,833 68,813 384 73,476

2006 3,611 1,146 26,754 23,076 30,416 80,246 531 85,535

2007 3,882 1,661 31,604 30,041 39,320 100,966 645 107,154

DiğerToplamİhracat

4

İhracat (Yüzde)

Kaynak: TÜİK

İmalat Sanayi


AraMalları


Ortalama Yıllık Artış (Yüzde)

1996-07 5,11 14,66 9,48 17,14 24,32 15,58 14,12 14,91

1996-99 -1,49 1,46 2,65 1,46 17,60 5,29 -0,44 4,61

1999-02 -5,18 0,19 6,60 15,64 19,28 12,05 3,36 10,69

2002-07 16,25 33,80 15,63 28,69 31,76 24,54 31,44 24,34

Yüzde Dağılım

1996-99 8,66 1,48 49,70 21,68 17,76 89,14 0,61 100,0

2000-02 5,66 1,19 43,57 23,13 25,81 92,52 0,52 100,0

2003-07 4,04 1,26 33,52 25,97 34,51 94,00 0,55 100,0

DiğerToplamİhracat

5

İmalat sanayi üretim ve ihracat miktar endeksi(1997=100)

0

50

100

150

200

250

300

350

400

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat sanayi üretim endeksi İmalat sanayi ihracat miktar endeksi

6

Üretim ve toplam arz oranları

İmalat sanayinde üretim, ihracat ve ithalat miktar endeksleri sektörler itibariyle önemli farklılaşmalar göstermektedir. Bu nedenle, sektörlerin ihracat ve ithalat performanslarının değerlendirilebilmesi için ihracat ve ithalatın üretim ve toplam arza oranları hesaplanmaya çalışılmıştır.

Bu oranlar, 1996 I/O tablosundan, imalat sanayi üretim, ihracat ve ithalat miktar endekslerinden yararlanarak 1997-2007 dönemi için hesaplanmıştır. Alt sektörler için ISIC.Rev.3 sınıflandırması kullanılmıştır.

Toplam arz, sektördeki üretim ve ithalatın toplamı olarak tanımlanmıştır. Sektör ithalatı ara ve nihai kullanıma giden toplam ithalatı kapsamaktadır.

Sektörler, DPT sınıflandırması kullanılarak tüketim, ara ve yatırım malları alt gruplarına göre toplulaştırılmıştır.

7

İhracat / Üretim Oranları

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat 15,5 19,9 26,7 28,4 31,7 33,4 33,3 37,2 39,6

Tüketim 24,8 26,7 31,6 34,4 38,5 39,4 42,7 43,0 44,5

Ara 10,4 12,7 16,8 17,5 19,1 21,1 21,5 23,6 24,9

Yatırım 13,0 25,0 44,8 45,4 51,8 50,9 54,7 56,9 62,2

15,519,9

26,7 28,431,7 33,4 33,3

37,239,6

10152025303540

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat sektörü ihracat/üretim oranı

8

İhracat / Toplam Arz Oranları

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat 11,6 14,0 19,9 20,7 21,7 21,5 22,1 23,1 24,0

Tüketim 22,4 24,2 28,7 30,8 33,6 33,7 35,6 35,4 35,9

Ara 7,7 8,5 11,6 11,5 11,8 12,6 12,6 13,6 14,1

Yatırım 7,5 12,8 24,4 25,8 27,3 25,4 26,3 27,5 29,2

11,614

19,9 20,7 21,7 21,5 22,1 23,1 24

5

10

15

20

25

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat sanayi ihracat / arz oranı

9

İhracat: üretim ve arz oranlarının karşılaştırılması

15,5

19,9

26,728,4

31,733,4 33,3

37,2

39,6

11,6

14

19,9 20,721,7 21,5 22,1

23,1 24

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İhracat/Üretim oranı İhracat/T.Arz oranı

10

Dahilde işleme izin belgeleri

Kaynak: DTM

(Yüzde)Öngörülen ithalat/Öngörülen ihracat

Gerçekleşen ithalat/Gerçekleşen ihracat

1997 56,3 45,1

1998 57,1 42,0

1999 56,0 48,7

2000 57,8 46,3

2001 59,1 46,0

2002 61,8 44,3

2003 63,7 47,2

2004 65,9 52,9

2005 65,2 50,0

2006 66,9 56,0

2007 65,8 62,1

11

Sektörel ihracat / toplam arz oranları(2007 yılı oranları, Yüzde)

82,7

53,2

51,9

28,8

27,3

26,8

24

23,9

23,6

23,2

20

18,1

16,3

14,4

14,3

13,7

13,5

12,4

10,1

9,3

7,6

Giyim

Motorlu kara taşıtları

Tekstil

Elektrikli makina&cihazlar

Haberleşme&radto-tv

Metalik olmayan mineraller

İmalat sanayi ortalaması

Deri&bavul&ayakkabı

Metal eşya

Plastik&kauçuk

Basım&yayım

Makina&teçhizat

Diğer ulaşım

Kok kömürü&petrol ürünleri

Gıda&içecek

Mobilya

Ana metal

Tütün

Kimya

Kağıt

Ağaç&mantar

12

Sektörel ihracat / toplam arz oranları(1997-2007 yılı oranları arasındaki fark, puan)

44,4

32,9

28,2

19,8

18,4

16,3

14,5

13,3

13,1

12,7

12,3

12

10,3

8,4

8

5,7

5,3

2,1

2,1

1,9

1,4


Giyim

Tekstil

Haberleşme&radto-tv

Metal eşya


Plastik&kauçuk

Makina&teçhizat

Basım&yayım




Diğer ulaşım


Mobilya

Kağıt

Ağaç&mantar

Tütün

Gıda&içecek

Kimya

Ana metal

13

İthalat (Milyon Dolar)

Kaynak: TÜİK

İmalat Sanayi


AraMalları


1996 2,167 5,082 4,901 12,637 17,669 35,207 1,170 43,627

1997 2,418 5,128 5,000 14,079 20,724 39,803 1,210 48,559

1998 2,127 3,747 4,606 13,971 20,449 39,025 1,022 45,921

1999 1,650 4,246 3,597 13,011 17,328 33,936 840 40,671

2000 2,125 7,097 4,237 17,280 22,681 44,198 1,083 54,503

2001 1,410 6,577 3,839 14,434 14,413 32,686 726 41,399

2002 1,704 7,192 5,359 18,405 17,619 41,383 1,275 51,554

2003 2,538 9,021 6,633 25,133 23,923 55,690 2,092 69,340

2004 2,765 10,981 8,232 35,067 37,148 80,447 3,346 97,540

2005 2,826 16,321 9,087 42,818 42,303 94,208 3,419 116,774

2006 2,935 22,034 10,617 51,713 48,049 110,379 4,228 139,576

2007 4,671 25,311 13,061 65,138 55,680 133,879 6,126 169,987

DiğerToplamİthalat

14

İthalat (Yüzde)

Kaynak: TÜİK

İmalat Sanayi

Tarım MadencilikTüketimMalları

AraMalları


Ortalama Yıllık Artış (Yüzde)

1996-07 7,17 15,71 9,32 16,08 11,0 12,91 16,24 13,16

1996-99 -8,69 -5,82 -9,80 0,98 -0,65 -1,22 -10,46 -2,31

1999-02 1,08 19,21 14,22 12,26 0,56 6,84 14,91 8,22

2002-07 22,20 28,61 19,50 28,76 25,88 26,47 36,89 26,95

Yüzde Dağılım

1996-99 4,67 10,18 10,13 30,04 42,61 82,77 2,37 100,0

2000-02 3,55 14,15 9,11 33,99 37,10 80,21 2,09 100,0

2003-07 2,64 14,10 8,03 37,06 34,91 80,01 3,24 100,0

DiğerToplamİthalat

15

İmalat sanayi üretim ve ithalat miktar endeksi(1997=100)

0

50

100

150

200

250

300

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat sanayi üretim endeksi İmalat sanayi ithalat miktar endeksi

16

İthalat / Üretim Oranları

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat 32,9 41,8 34,0 37,6 46,4 55,2 59,6 61,4 65,3

Tüketim 10,7 11,0 10,1 12,4 15,3 18,1 20,0 21,5 24,1

Ara 36,0 50,3 43,9 52,3 62,2 66,6 70,3 73,5 76,4

Yatırım 73,8 94,9 83,7 76,3 89,5 100,4 107,8 107,1 113,1

32,941,8

34 37,646,4

55,259,6 61,4

65,3

10203040506070

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat sektörü ithalat / üretim oranı

17

İthalat / Toplam Arz Oranları

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat 24,8 29,5 25,4 27,3 31,7 35,6 37,3 38,0 39,5

Tüketim 9,7 9,9 9,2 11,0 13,2 15,3 16,6 17,7 19,5

Ara 26,5 33,5 30,5 34,3 38,4 40,0 41,3 42,4 43,3

Yatırım 42,5 48,7 45,6 43,3 47,2 50,1 51,9 51,7 53,1

24,829,5

25,4 27,331,7

35,6 37,3 38 39,5

10152025303540

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İmalat sektörü ithalat / arz oranı

18

İthalat: üretim ve arz oranlarının karşılaştırılması

32,9

41,8

3437,6

46,4

55,2

59,661,4

65,3

24,8

29,5

25,427,3

31,7

35,637,3 38

39,5

0

10

20

30

40

50

60

70

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İthalat / Üretim oranı İthalat / T.Arz oranı

19

Sektörel ithalat / toplam arz oranları(2007 yılı oranları, Yüzde)

92,9

92,6

83,2

65,9

57,4

56,5

54,5

54,2

46,8

45,2

39,5

34,2

31,7

28,3

26,9

25,3

20,3

16,3

15,7

9,2

8,5

2,3

Büro&bilgi işlem cihazları

Tıbbi&optik

Diğer ulaşım


Ana metal

Haberleşme&radto-tv cihazları

Kimya

Makina&teçhizat

Kağıt




Tekstil

Plastik&kauçuk

Mobilya


Metal eşya


Ağaç&mantar

Gıda&içecek

Basım&yayım

Tütün

20

Sektörel ithalat / toplam arz oranları(1997-2007 yılları arasındaki fark, puan)

33,7

27,7

18,6

17,9

17,8

16,8

16,4

16,3

14,7

13,6

12,9

12,4

11,4

10,2

8,6

6,9

3,2

2,9

2,5

2,3

0,7

0,5



Ana metal

Haberleşme&radyo-tv cihazları

Tekstil

Tıbbi&optik cihazlar

Mobilya

Kağıt



Diğer ulaşım araçları

Kimya

Ağaç&mantar

Plastik&kauçuk


Metal eşya

Basım&yayım


Makina&teçhizat


Gıda&içecek

Tütün

21

İhracat ve ithalat arz oranlarının karşılaştırılması

11,6

14

19,9 20,721,7 21,5 22,1 23,1 2424,8

29,5

25,427,3

31,7

35,637,3 38

39,5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1997 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

İhracat / T. Arz oranı İthalat / T. Arz oranı

22

İhracat ve ithalat arz oranları ve reel kur

1

1,1

1,2

1,3

1,4

1,5

1,6

1,7

1,8

1,9

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20070,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

Reel Kur(1995=1)(Sol Eksen) İhracat/Arz İthalat/Arz

23

Dış ticaret dengesi (Milyon Dolar)

1996 2001 2003 2004 2005 2006 2007

Tarım -13 567 -415 -216 527 578 -916

Madencilik- Hampetrol&doğalgaz- Diğer

-4,713-4,252

-461

-6,228-6,073

-155

-8,551-7,763

-788

-10,332-9,366

-966

-15,511-14,128-1,383

-20,887-19,219-1,668

-23,650-21,778-1,872

İmalat sanayi -14,981 -3,860 -11,311 -20,868 -25,395 -30,133 -32,914

Tüketim malları- Tekstil&Giyim- Diğer

6,7676,574

193

9,5308,3811,149

12,70211,4511,251

14,63312,9501,683

16,58213,9992,583

16,13714,2521,885

18,54415,9152,629

Ara malları- Kimyasal ürünler- Ana metal sanayi- Diğer

-7,367-5,154

-562-1,651

-7,050-5,295

-691-1,064

-14,524-9,312-3,419-1,793

-19,311-12,578-4,268-2,465

-24,506-14,659-6,795-3,052

-28,637-16,118-7,749-4,770

-35,097-19,561-10,753-4,783

Yatırım malları- Makina&teçhizat- Motorlu kara taşıtları- Diğer

-14,081-6,640-2,109-5,332

-6,340-3,372

451-3,419

-9,489-5,023

-974-3,492

-16,189-6,449-2,983-6,757

-17,471-7,345-2,106-8,020

-17,633-8,310

-617-8,706

-16,360-9,1031,911

-9,168

Diğer -1,019 -573 -1,888 -3,052 -3,035 -3,698 -5,480

Genel Toplam -20,402 -10,065 -22,087 -34,373 -43,298 -54,041 -62,833

24

Sektörel dış ticaret dengesi(2007 yılı, Milyon Dolar)

10.4355.480

2.5001.9111.852

1.440816718521

113-419-467

-702-789

-1.997-2.218

-2.805-3.030-3.075

-4.567-5.480

-9.103-10.753

-19.561-23.650 Madencilik

KimyaAna metal

Makina&teçhizat

Diğer


Haberleşme&radyo-tv cihazlarıTıbbi&optik aletler


Elektrikli makina&teçhizatKağıt

Tarım

Deri&bavul&ayakkabıBasım&yayımAğaç&mantar ürünleri

Tütün

Diğer ulaşım araçları

Mobilya

Plastik&kauçuk

Metal eşya



Gıda&içecek

Tekstil

Giyim

25

Dış ticaret dengesi (Milyon Dolar)

Kaynak: TÜİK

Enerjisektörü

Tekstil&Giyimsektörü

Diğersektörler

GenelToplam

1996 -5,639 6,573 -21,336 -20,402

1997 -5,871 7,579 -24,006 -22,298

1998 -4,247 8,257 -22,957 -18,947

1999 -5,038 7,996 -17,042 -14,084

2000 -9,200 7,912 -25,440 -26,728

2001 -7,894 8,381 -10,552 -10,065

2002 -8,513 9,301 -16,283 -15,495

2003 -10,595 11,451 -22,943 -22,087

2004 -12,978 12,951 -34,346 -34,373

2005 -18,614 14,000 -38,684 -43,298

2006 -25,293 14,252 -43,000 -54,041

2007 -28,729 15,915 -50,019 -62,833

26

Enerji ve tekstil & giyim dışı dış ticaret dengesi

Enerji ve tekstil & giyim eşyası dışında kalan sektörler genelde ara ve yatırım malı üreten sektörlerden oluşmaktadır.

Bu sektörlerin ithalat ve dış ticaret açığı, genelde ekonominin daralma dönemlerinde gerileme gösterirken, ekonominin genişleme dönemlerinde artış eğilimine girmektedir. Bu eğilim üzerinde etkili olan bir diğer faktör de, TL.’nin reel değerindeki değişmedir.

Ekonomi büyüme sürecinde iken, TL.’nin reel olarak değerlenmesi, bu sektörlerin ithalat ve dış ticaret açığına ivme kazandırmaktadır. Bu eğilim, özellikle 2000 yılı ile birlikte daha belirginleşmiştir.

27

Büyüme, reel kur ve dış ticaret açığı

50

70

90

110

130

150

170

190

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 200710

20

30

40

50

60

Reel Kur End.(1995=100) Reel GSYİH (1995=100) Diğer sektörler DTA (Milyar $)

Not: Diğer sektörler, enerji ve T&G sektörleri dışındaki sektörleri ifade etmektedir.

28

İmalat sanayinde girdi ithalatına bağımlılık

1998 I/O tablosundan yararlanarak üretimin girdi ithalatına bağımlılığı hesaplanmaya çalışılmıştır. I/O analizi, belirli birsektöre yönelen bir birim nihai talebin gerektirdiği doğrudan ve dolaylı ithal girdi miktarının hesaplanmasına imkan vermektedir.

Doğrudan ithal girdi katsayıları ve yerli girdi ters matriksi kullanılarak imalat sanayinin 22 alt sektörü için toplam ithal girdi katsayıları elde edilmiştir.

1998 yılı sonrasında imalat sanayi üretim bileşiminin ithal girdi oranı yüksek sektörler lehine önemli ölçüde değişmesi ve endüstri-içi ticaretin gittikçe ağırlık kazanması, ithalat bağımlılığın artırıcı unsurlar olmaktadır.

29

Üretimde ithal girdiler: I/O analizi

İthal Girdi Kullanımı (Yüzde)Üretim içindeki ağırlığı(Yüzde)

Yerli Girdi/ÜretimOranı

Doğrudan ithal girdi kullanım

oranı

Dolaylı ithal girdi kullanım

oranı

Toplamithal girdi kullanım

oranı

İmalat sanayi 100,0 45,40

52,72

38,16

42,32

14,75 7,14 21,89 4,07

Tüketim malları 44,0 10,57 6,74 17,31 1,02

Ara malları 35,8 18,75 6,79 25,54 4,06

Yatırım malları 20,2 16,75 8,63 25,38 7,58

Ortalama yıllık üretim artışı, Yüzde(1998-2007)

Not: 1998 Input-Output tablosu esas alınarak hesaplanmıştır.

30

Toplam ithal girdi oranları(1998, yüzde)

35,730,4

30,13029,9

28,928,3

26

25,525,5

24,1

23,322,121,9

21,820,420,2

18,917,9

15,114,3

12,1

11,2

Ana metalKimya

Elektrikli makine

Plastik-kauçukMobilya&diğer imal.

Haberleşme&radyo&TVTıbbi&optik alet.

metal eşyaDeri&bavul&ayakkabıMotorlu kara taşıtları

Kok köm.&petrol ürünüMakine-techizat

Giyim

İmalat sanayi ortalamasıBüro&muhasebe&bilgi işl.

Tekstil

KağıtBasım-yayım

Diğer ulaşım arac.Tütün ürünleri

Ağaç ve mantar ürün.Metalik olmayan min.ürün.

Gıda-içecek ürün.

31

Endüstri-içi ticareti etkileyen faktörler

Endüstri-içi ticaret, aynı sektörde birbirlerinden farklılaştırılmış yapıdaki ürünlerin eş zamanlı olarak ihraç ve ithal edilmesiyle ülkeler arasında iki yönlü bir ticareti ortaya çıkarmakta,

Mukayeseli üstünlüklere dayalı faktör donanımı ve üretim yerinin önemini azaltarak, ihracatın çeşitlenmesine katkıda bulunmaktadır.

Endüstri-içi ticareti artıran başlıca etkenler;Sektörde ürün çeşitliliğinin artması,Ölçek ekonomisi,Bazı sektörlerde oligopolistik piyasa yapısının hakim olması,Ulaştırma ve haberleşme alanında teknolojik yeniliklerin yaygınlaşması,Uluslararası ticaretin serbestleşmesi, koruma duvarlarının ve engellerin azaltılması,Yabancı sermaye yatırımlarının artması, çok uluslu şirketlerin yaygınlaşması.

32

Endüstri-içi ticaret

1996-2000 2002-2007 Dış ticaret dengesi Yorum

İmalat sektörü 46,8 61,4 Açık Pozitif

- Tüketim malları 49,3 52,1 Fazla Negatif

Tekstil 59,6 63,3 Fazla Negatif

Kimya 31,0 29,4 Açık Nötr

Ana metal 85,9 72,4 Açık Negatif

Makine-teçhizat 28,8 56,4 Açık Pozitif

Elektrikli makine 67,3 72,0 Açık Pozitif

Hab.tec.&rad&TV 41,6 76,6 Açık Pozitif

Motorlu kara taş. 46,4 91,5 Açık Pozitif

- Yatırım malları 40,5 71,8 Açık Pozitif

Plastik&kauçuk 82,5 95,2 Açık/fazla Pozitif

Giyim 8,4 13,9 Fazla Negatif

- Ara malları 52,6 55,6 Açık Pozitif

Endüstri-içi ticaret katsayıları

33

Marjinal endüstri-içi ticaret

Marjinal dış ticaret den.(milyon Dolar)

1996-2000 2002-2007 Yorum1996-2000 2002-2007

İmalat sektörü 21,5 63,4 Güçlü -3,999 -29,054

- Tüketim malları 32,3 60,5 Güçlü 1,806 9.014

2,219

5,315

-28,047

-14,266

688

-10,063

-10,021

-2,035

-2,043

1,460

Tekstil 0,0 76,6 Güçlü 826

Kimya 16,7 26,5 Zayıf -1,533

Ana metal 3,6 65,1 Güçlü -725

Elektrikli makine 24,7 75,1 Güçlü -326

Hab.tec.&rad&TV 39,7 63,3 Güçlü -1,957

Motorlu kara taş. 42,1 94,6 Çok Güçlü -2,112

- Yatırım malları 17,8 73,2 Güçlü -2,011

Plastik&kauçuk 89,2 87,0 Çok Güçlü 53

Giyim 22,6 28,9 Zayıf 513

- Ara malları 16,7 54,7 Güçlü -3,795

Marjinal endüstri-içi ticaret katsayıları

34

Endüstri-içi ticaretin etkileri

Endüstri-içi ticaretin yaygınlaşması ile;Sanayide uzmanlaşma ve yenilikler artmakta,Nihai malın katma değeri çeşitli ülkeler arasında bölüşülmekte,İhracatta katma değer oranı düşmekte,İstihdam ve katma değer ticarete konu olmayan sektörlerde yoğunlaşmakta,İhracat ve ithalat talebe bağlı olarak birlikte değişmekte,Kısa dönemde dış ticarette fiyat esnekliği azalmaktadır.

35

Endüstri-içi ticaretin imalat sanayi üzerine etkileri(Dış ticaret, katma değer, istihdam)

1996-2000

2002-2007

1996-2007

İmalat sanayi ihracatı / toplam ihracat 89,7 93,9 92,0

İmalat sanayi ihracatı / imalat sanayi ithalatı 61,4 76,1 71,0

İmalat sanayi ihracatı / imalat sanayi katma değeri 61,2 94,2 80,6

İmalat s. dış ticaret hacmi / imalat s. katma değeri 161,1 218,3 193,3

İmalat sanayi katma değeri / GSYİH 24,1 24,8 24,5

İmalat sanayi katma değeri / GSYİH* 29,7 30,5 30,0

İmalat sanayi istihdamı / toplam istihdam 16,1 18,0 17,1

İmalat sanayi istihdamı / tarım-dışı toplam istihdam 27,1 26,1 26,6

* Tarım ve ithalat vergileri hariç GSYİH

36

Endüstri-içi ticaretin imalat sanayi üzerine etkileri(İmalat sanayiinin kendi içindeki dönüşümü)

Tüketim malları

Ara malları

Yatırım malları

Genel imalat sanayi

Çalışanlar endeksi (1997=100)20012007

81,476,4

85,091,2

88,4123,6

81,786,0

Çalışanların sektörel dağılımı, %199720012007

52,1551,3044,73

27,7227,9730,17

20,1320,8125,13

100,00100,00100,00

Reel ücretlerdeki* yıllık ort. Değ.,%1997-2007 -0,29 0,19 -0,99 -0,66

Verimlilikte yıllık ortalama değişim,%1997-2007 3,63 4,77 4,23 5,25

* Üretimde çalışılan saat başına reel ücreti ifade etmektedir.

** İşgücü verimliliği olup, üretimde çalışan kişi başına üretim miktarından hesaplanmıştır.

37

Türkiye’de ithalatlaşma ve endüstri-içi ticareti artırıcı unsurlar

Yabancı sermayenin özel sektör firma üretimleri içindeki payının artması: İSO verilerinden yapılan hesaplamalara göre, bu pay 1995’de yüzde 19.5 iken, 2004 yılında yüzde 26.3’ yükselmiştir. Son yıllarda bu payın, özelleştirme ve devir-birleşmelerin etkisiyle daha da arttığı tahmin edilmektedir. Reel kurun değerlenmesi ve birim işgücü maliyetlerinin yükselmesi: Firmalar iç ve dış piyasalarda rekabet güçlerini korumak için işgücü verimliliğini artırmanın yanı sıra, ithal girdi, aksam ve parça kullanımını da artırmışlardır. Bu eğilim, sektörlerde çift yönlü ticareti, dolayısıyla endüstri-içi ticareti hızlandırmaktadır.Çin başta olmak üzere Asya ülkelerinin rekabet güçlerinin artması: Asya bölgesinin dünya üretim merkezi haline gelmesi ve uygun fiyatlarla uluslararası piyasalara mal temin etmeleri, pek çok ülke gibi Türkiye’nin de bölgeden ithalatını artırmıştır. Bu ülkeler karşısında Türkiye’nin rekabet gücü kaybetmesi, imalat sanayindeÇin başta olmak üzere Asya menşeili girdi kullanımını artırmaktadır.

38

Uzun dönem reel kur gelişmeleri

85

100

115

130

145

160

175

190

1997-1 1998-1 1999-1 2000-1 2001-1 2002-1 2003-1 2004-1 2005-1 2006-1 2007-1

TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi (Dönem Sonu Yıllık Ort.)

Uzun Dönem Reel Kur Endeksi (1995-2007 Ortalaması)

Uzun Dönem Reel Kur Endeksi x OrtalamaVerimlilik Artışı

39

Birim işgücü maliyetleri

50

60

70

80

90

100

110

120

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Birim İşgücü Maliyeti (Döviz kuru sepetine göre) Birim İşgücü Maliyeti (Sektör fiyat endeksine göre)

40

Rekabet gücü endeksi*

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

10 Avrupa ve Amerika ülkesi ortalaması (1)

100,0 112,0 130,6 139,0 112,4 118,8 122,2 123,4

5 Asya ülkesi ortalaması 100,0 126,7 127,3 123,2 110,5 126,1 146,9 160,9

(1) Almanya, İtalya, Fransa, İspanya, İngiltere, Yunanistan, Polonya, Rusya, ABD, Brezilya.

Tayland 100,0 124,1 127,9 131,4 121,4 132,9 156,5 167,2

Türkiye 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Japonya 100,0 100,0 117,9 112,4 106,6 99,0 115,7 130,6

Çin 100,0 118,3 137,5 141,6 120,6 144,6 183,4 208,8

Güney Kore 100,0 148,6 145,4 136,6 124,2 134,4 150,8 163,7

Malezya 100,0 137,5 135,9 107,4131,0 142,8 163,7114,1

*İşgücü verimliliğine göre düzeltilmiş tüketici fiyatları bazlı endekstir. Endeks değerinin 100’ün üzerinde olması, o ülkenin Türkiye’ye karşı rekabet gücü kazandığını göstermektedir.

41

Ülke yoğunlaşma oranları(H. Hirschman endeks değerleri)

370

420

470

520

570

620

670

720

770

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

İthalat İhracat

42

Seçilmiş ülkeler

AB 15 AB 10Diğer

Avrupa Amerika Asya I Asya IIAfrika ve

Orta Doğu

AlmanyaİngiltereFransaİtalyaHollandaİspanyaBelçikaAvusturyaDanimarkaYunanistanİsveçLüksemburgPortekizİrlandaFinlandiya

PolonyaMacaristanÇek Cumh.SlovenyaSlovakyaLetonyaLitvanyaMaltaG. KıbrısEstonya

İsviçreNorveçRomanyaBulgaristanArnavutlukBosna HersekSırbistanMakedonyaKKTC

ABDBrezilyaKanadaMeksikaŞiliArjantinKolombiya

ÇinG. KoreJaponyaHindistanPakistanEndonezyaSingapurHong KongFilipinlerTayvanTaylandVietnam

RusyaUkraynaKazakistanGürcistanAzerbaycanÖzbekistanTürkmenistan

İranS.ArabistanLibyaCezayirG.AfrikaİsrailSuriyeMısırNijeryaBAELübnanFasÜrdünKuveytYemenSudanTunus

43

Seçilmiş ülke gruplarına yapılan ihracat

4,8

12,4 11,7

8,9

13,2

7,446,7

52,2

456789

1011121314

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 200745

46

47

48

49

50

51

52

53

Amerika Asya I + II AB 10 + D. Avrupa AB 15 (Sağ eksen)

44

Seçilmiş ülke gruplarından yapılan ithalat(Altın ve enerji hariç)

33,0

20,9

15,2

11,3 51,8

67,8

10

15

20

25

30

35

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20075052545658606264666870

Asya I + II Diğer AB15 + Amerika (Sağ eksen)

45

İthalatın asyalılaşması

Asya I ithalatının dağılımı Asya I ithalatı*/ Toplam ithalat*

1996 2002 2007 1996 2002 2007

Tarımsal ürünler 9,2 7,4 5,3 8,2 11,2 16,6

- Gıda 5,4 3,6 1,9 8,3 11,4 11,6

- Hammaddeler 3,8 3,8 3,3 8,1 11,1 22,2

Madencilik ürünleri 1,4 2,0 3,0 1,9 2,2 3,2

Sanayi ürünleri 89,1 89,5 91,7 12,6 15,9 26,3

- Demir-çelik 1,2 2,6 3,9 2,6 7,2 10,6

- Kimyasallar 8,0 11,5 10,0 6,0 8,8 13,9

- Diğer yarı mamüller 4,4 4,2 6,4 7,6 9,4 23,9

- Makina ve ulaşım araçları 50,7 43,5 47,7 13,9 16,8 29,5

- Dokumacılık ürünleri 15,5 16,9 11,1 31,8 35,8 55,5

- Diğer tüketim malları 8,9 9,4 10,1 17,7 22,6 37,3

- Hazır giyim ürünleri 0,4 1,4 2,5 10,3 30,0 49,3

Toplam 100,0 100,0 100,0 11,4 14,6 23,2

(Yüzde)

* Enerji ve altın hariç

46

Dış ticaret açığının asyalılaşması*

1996 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

AB 15 -11,550 -1,925

-266

-3,671

14

3,064

63

-21

631

921

-4,567 -6,281 -8,883

-1,190

-9,898 -8,101

Amerika -2,406 -59 -566 -748

-9,347

-1,923

-17,380

-2,801

6,387

-1,261

40

2,209

3,149

-2,999 -6,243

Asya I -2,982 -4,638 -7,318 -12,761 -21,290 -27,567

Asya II 487 -378 -799 -2,948 -3,239 -3,477

Afrika& O.D. 2,236 3,092 4,308 6,021 7,007 8,850

AB 10 167 -234 -390 -1,200 -1,291 -1,058

D. Avrupa -707 -384 -225 -506 534 1,949

S.Bölgeler 150 864 1,339 1,752 2,015 1,704

Diğer -159 683 989 1,321 3,786 4,185

-20,926Toplam -14,764 -5,621 -8,943 -17,952 -25,376 -29,758

* Enerji ve altın hariç

47

Dış ticareti etkileyen konjonktürel ve yapısal faktörler

Dış ticareti etkileyen konjonktürel faktörlerReel kur gelişmeleri,Dış ticaret hadleri,Çapraz kur gelişmeleri,Tüketici kredileri,Bölgesel geçici ticaret,Parasal olmayan altın.

Dış ticareti etkileyen yapısal faktörlerÜretim modelinde endüstri-içi ticaret ve ithalatlaşmanın ağırlık kazanması ve asyalılaşma,Enerji fiyat ve politikaları,Otomotiv sektöründe ihracata yönelik model üretimi,Tekstil & Giyim sektöründeki gelişmeler.

48


Enerji fiyat ve politikaları

• 2007 yılında enerji ithalatı 34, ihracatı ise 5 milyar dolara ulaşmıştır,

• Enerjiden kaynaklanan dış ticaret açığı, 2000-2004 döneminde yıllık ortalama 9,8 milyar dolar iken, son 3 yılda yıllık ortalama 24,2 milyar dolara yükselmiştir,

• Enerji ithalatı içinde doğalgaz ve petrol ürünleri ithalatının payı yükselmektedir,

• Elektrik enerjisi üretiminde doğalgaza bağımlılık artmaktadır. 1996 yılında elektrik enerjisi üretiminde doğalgaz kullanımının payı yüzde 18 iken, 2007 yılında yüzde 48 civarına yükselmiştir,

• Kontrata bağlanmış doğal gaz alım miktarları dikkate alındığında, sözkonusu bağımlılığın artması beklenmelidir.

49


Dış ticaret hadleri• Dış ticaret hadleri 1996-1999 döneminde lehte, 2000 ve sonrası dönemde ise

aleyhte çalışmaktadır,

• 1997-2007 döneminde dış ticaret hadleri nedeniyle dış ticaret dengesi 19,6 milyar dolar civarında bozulma göstermiştir,

• Tüketim ve yatırım mallarında lehte, ara malları dış ticaretinde ise aleyhte gelişmeler sözkonusudur.

Çapraz kur gelişmeleri• 2007 yılı itibariyle, ithalatın yüzde 60,3’ü, ihracatın ise yüzde 42,2’si ABD

doları cinsindendir,

• Dolar cinsinden ifade edilen dış ticaret, $/€ paritesindeki değişimlerden genel olarak 1998-2003 döneminde olumlu, 2004-2007 döneminde ise olumsuz yönde etkilenmiştir,

• 2004 yılındaki çapraz kurlar 2007 yılında da geçerli olsaydı, ithalat 5,513 milyon dolar, ihracat 4,879 milyar dolar, dış ticaret açığı ise 634 milyon dolar daha düşük olacaktı.

50


Tüketici kredileri• Bireysel kredilerin toplam aktifler içindeki payı 2002-03 yıllarında ortalama

yüzde 4 iken, 2007 yılında yüzde 16,3’e yükselmiştir,

• 2004 yılında taşıt, 2005 yılında ise konut kredileri hızla artmıştır,

• 1996-2001 yıllarında kredilendirilen taşıt oranı yüzde 53 iken, 2003 yılında yüzde 75’e yükselmiş, 2004-2007 döneminde yüzde 65’ler seviyesinde gerçekleşmiştir.

Bölgesel geçici ticaret• Körfez savaşı nedeniyle rafinaj kapasitesi etkilenen Irak’ın yeniden

yapılandırılması ile ilgili yatırımlar geçici bir ticaret etkisi yaratmıştır,

• Son üç yılda Irak’a yönelik ihracat ortalama 2,7 milyar dolar civarındadır.

Parasal olmayan altın• 2002 Ocak ayından itibaren parasal tabanlı altın hariç tüm altın dış ticareti

verileri istatistiklere dahil edilmeye başlamıştır,

• 2007 yılında 979 milyon dolarlık altın ihracatı, 5,325 milyon dolarlık altın ithalatı sözkonusudur.

51


Otomotiv sektöründeki gelişmeler

• Otomotiv sektöründe nihai mamüllerde dış ticaret fazlası, taşıt aksam ve parçalarında ise dış ticaret açığı verilmektedir,

• Otomotiv sektörü kriz yılları hariç olmak üzere, ilk defa 2007 yılında 1 milyar dolar civarında dış ticaret fazlası vermiştir,

• 2007 yılındaki bu gelişmede taşıt araçları ihracatı etkili olmuştur, 2006 yılında 9,8 milyar dolarlık taşıt araçları ihracatı yapılmışken, 2007 yılında ihracat 13 milyar dolara yükselmiştir,

• 2007 yılı hemen bütün otomotiv firmalarının yatırımlarını tamamlayarak işletmeye aldıkları yıl olmuştur,

• Kapasite artırımlarının tamamlanması, ihracata yönelik yeni modellerin üretilmeye başlanması ve “al ya da öde anlaşmaları” nedeniyle 2008 ve 2009 yıllarında sektör ihracatında hareketlenme beklenmektedir,

• Nitekim, 2008 Ocak ayında ihraç edilen taşıt sayısında yüzde 69, taşıt araçları ihracatında ise yüzde 99’luk bir artış gerçekleşmiştir.

52


Taşıt aracı ihracatı (adet) Taşıt aracı ihracatı (Milyon $)

Mercedes 3,903 8,708 4,805 393 972 579

2006 2007 Fark 2006 2007 Fark

Ford Otosan 184,606 221,741 37,135 2,419 3,374 955

Oyak Renault 177,411 204,428 27,017 2,061 2,390 329

Toyota 160,479 154,386 -6,093 2,511 2,842 332

Tofaş 123,061 146,177 23,116 1,169 1,561 392

Hyundai 34,511 69,224 34,713 356 765 408

Honda 5,692 7,732 2,040 86 136 50

Diğer 16,739 17,483 744 830 977 147

Toplam 706,402 829,879 123,477 9,825 13,016 3,192

Kaynak:OSD * Aksam&parça ihracatı dahil değildir.

Firma bazında taşıt araçları ihracatı*

53


Ford Otosan

• 2004 yılında Belçika’daki Transit üretiminin Kocaeli’ne aktarılması ile kapasite 60 bin adet artışla 200 bin adet• 2006 yılında Yeni Transit üretimi ile kapasite 250 bin adet• Ekim 2007’de toplam kapasite 50 bin adet artışla 300 bin adet

ToyotaAuris; Şubat 2007’de 60 bin adet kapasite ile Auris üretimine başlandı. Auris Türkiye ile birlikte İngiltere’de üretilmektedir.

TofaşMinicargo; Ekim 2007’de 165 bin adet kapasite ile Minicargo modeli üretimine başlandı. Minicargo’nun yüzde 90’ından fazlası ihraç edilecek. 2/3’ü PSA’ya (Peugeot+Citroen), 1/3’ü ise Fiat Auto’ya uzun dönemli “al ya da öde” koşuluyla ihraç edilecek. 2007 yılında 10,630 adet üretildi, bunun 8,435 adeti ihraç edildi.Linea; Nisan 2007’de 60 bin kapasite ile Linea modeli üretimine başlandı. 1/3’ü “al ya da öde” koşuluyla ihraç edilecek. 2007’de 25,571 adet üretildi, bunun 12,184’ü ihraç edildi.263; Temmuz 2009’da 120 bin adet kapasite ile hafif ticari araç olan 263 modeli üretimi planlandı. 2/3’ü “al ya da öde” koşulu ve “maliyet artı” prensibi ile ihraç edilecektir.

Hyundai Matrix; Nisan 2007’de 40 bin adet kapasite ile Matrix modeli üretimine başlandı. Matrix’inyüzde 95’i ihraç edilecek.

Honda Ekim-2007’de üretim kapasitesi 25 bin adetten 50 bin adete çıkarılma kararı alındı.

• Kapasite artırımları ve ihracata yönelik yeni model üretimleri

54

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Taşıt ihracatı (Milyon $) Aksam&parça ithalatı (Milyon $)

• Taşıt araçları ihracatı ve aksam&parça ithalatı


55


Tekstil ve giyim sektöründeki gelişmeler• T&G sektörü dış ticaret fazlası verilen sektörlerin başında gelmektedir,

• Sektörün dış ticaret içindeki nispi önemi giderek azalmaktadır,

• Bu sürecin üretim ve istihdam üzerinde olumsuz etkileri olmaktadır. Bu etkileri üretim endeksi, üretimde çalışılan saat endeksinde gözlemlemek mümkündür. T&G sektörü üretim ve istihdam performansı açısından özel imalat sektörü genelinden önemli ölçüde ayrışmaktadır,

• Özel imalat sektörü geneli kadar olmasa bile, T&G sektörü rekabet gücünü koruma açısından verimliliği artırma yönünde önemli bir çaba göstermektedir,

• Nitekim, 2007 yılında 3,1 milyar dolarlık bir ihracat artışı gözlenmektedir. Ancak, bu gelişmede $/€ paritesinde yaşanan gelişmelerin etkili olduğu düşünülmektedir. Özellikle sözkonusu artışın giyim sektöründe yüzde 84’ünün AB-15 ülkelerine yapılmış olması parite etkisini doğrular niteliktedir,

• AB, Çin’e karşı uyguladığı geçici kota uygulamasını 1 Ocak 2008 itibariyle sonlandırmıştır. ABD ise geçici kota uygulamasını 2008 yılı sonunda kaldıracaktır. Sözkonusu gelişmelerin sektör üzerine olası etkileri dikkate alındığında, yaşanan sancının derecesinin artması gündeme gelebilir.

56


1996 2000 2004 2005 2006 2007

T&G ihracat, milyon $ 8,648 10,031 17,338 18,668

4,668

T&G dış ticaret fazlası, milyon $ 6,573 7,912 12,951 14,000 14,252 15,915

Üretim endeksi (Giyim)** 111,4 114,8 103,5 98,5 100,4

Üretim endeksi (Özel imalat)** 105,3 131,2 138,2 146,4 153,5

Üretimde çalışılan saat endeksi (Tekstil)** 82,9 79,6 72,7 68,1 68,8

Üretimde çalışılan saat endeksi (Giyim)** 84,7 81,1 76,2 67,4 64,8

İşgücü verimliliği endeksi (Tekstil)** 116,6 132,0 127,4 134,6 136,2

İşgücü verimliliği endeksi (Giyim)** 131,5 141,6 135,8 146,2 154,9

Üretimde çalışılan saat endeksi (Özel imalat)** 89,2 89,0 88,7 87,8 90,1

İşgücü verimliliği endeksi (Özel imalatl)** 118,0 147,4 155,8 166,7 170,3

26,4

5,1

25,0

8,6

92,6

19,441 22,596

T&G ithalat, milyon $ 2,073 2,119 4,388 5,189 6,681

T&G ihracatı / Top. ihracat*, % 37,7 36,5 28,1 23,9 22,4

T&G ithalatı / Top. ithalat*, % 5,5 4,7 5,5 4,9 5,1

İthalat / İhracat oranı, % 24,0 21,1 25,3 26,7 29,6

T&G dış ticaret fazlası / Top. dış ticaret hacmi*, % 10,8 10,9 9,2 7,6 6,9

Üretim endeksi (Tekstil)** 96,7 105,1 91,7 93,7

* Enerji ve altın hariç **Endeksler 1997=100 bazlıdır.

• Tekstil ve giyim sektöründe sancılı dönem

57

Dış ticaret açığımız neden büyüyor?(Son 3 yılda fiyat ve miktar etkileri)

2004 2007 FarkToplam ithalat

- Enerji ithalatı- Enerji-dışı ithalat

97,54014,40783,133

169,98733,876

136,111

72,44719,46852,978

Toplam ihracat- Enerji ihracatı- Enerji-dışı ihracat

63,1671,429

61,738

107,1545,147

102,007

43,9873,718

40,269

Dış ticaret dengesi- Enerji dış tic. dengesi- Enerji-dışı dış tic. dengesi

-34,373-12,978-21,395

-62,833-28,729-34,104

-28,460-15,750-12,710

İthalat % İhracat %

8,55,43,0

91,511,137,043,5

100,0

Dış denge %

Enerji- Enerji fiyat etkisi- Enerji miktar etkisi

19,46814,8254,643

26,920,56,4

3,7182,3971,321

-15,750-12,428-3,322

55,343,711,7

Enerji-dışı- Çapraz kur etkisi- Enerji-dışı fiyat etkisi- Enerji-dışı miktar etkisi

52,9785,513

18,67528,790

73,17,6

25,839,7

40,2694,879

16,25719,133

-12,710-634

-2,418-9,658

44,72,28,5

33,9

Toplam 72,447 100,0 43,987 -28,460 100,0

58

Daha detaylı bilgi için;

Yükseler, Z., ve Türkan, E., “Türkiye’nin Üretim ve Dış Ticaret Yapısında Dönüşüm: Küresel Yönelimler ve Yansımalar”, Şubat 2008

Teşekkürler......

zafer yükseler ercan türkan - Üretim ve dış...2 sunum İçeriği*¾i- Üretim modelinde...

Documents