YZls coco

मला भावलेल ेमघेदतू (कािलदासिवरिचत संपूण� मेघदतूासह)

धन�ी लेले

ई सािह�य ित�ान

मला भावलले ेमेघदतू लेिखका : धन�ी लेल ेई-मेल : dhanashreelele01@gmail.com

मेघदतू : महाकवी कािलदास

मुखपृ� : कनक वाईकर

छायािच�े : मह�� कुलकण�

िन!मती सहा"य : िव#ा पालकर

ई सािह�य �ित�ान फ़ोन : 9869674820 esahity@gmail.com प�ा : जी ११०२, इट�नटी तीन हात नाका , ठाणे, ४००६०४ Websites

www.esahity.com

www.ednyaneshwari.com

http://etyarth.blogspot.in/

http://esahityapratishthan.blogspot.in/

www.marathiriyasat.com

ई सािह$य %ित�ान ही न&दणीकृत सं'था असून अनेक लेखक वाचकांनी एक� येऊन सु, केली. सं'थतेफ़. दर आठव1ाला एक मराठी ई पु'तक चाळीस दशेांतील सुमारे दीड लाख वाचकांना िवनामू5य िवत6रत केले जात.े $यािशवाय ई सािह$य8या िविवध वेबसाई;सना लाखो लोक ि=हिजट करतात.

मला भावलेले मेघदतू िवनामू"य िवतरणासाठी उपल%ध आपल ेवाचून झा"यावर आपण ह ेफ़ॉरवड+ क, शकता. ह ेई पु/तक वेबसाईटवर ठेव2यापुव3 4कवा वाचना5ित6र7 कोणताही वापर कर2यापुव3 ई सािह�य �ित�ानची परवानगी घेण ेआव9यक आह.े या पु/तकातील लखेनाचे सव+ कायदशेीर ह: लेिखकेकड ेसुरि;त असून पु/तकाचे 4कवा �यातील अंशाचे पुनमु+>ण 4कवा नाटक, िसनेमा, िस6रयल, /टेज शो 4कवा त�सम ?पांतर 4कवा भाषांतर कर2यासाठी लेिखकेची परवानगी घेण ेकायAाने आव9यक आह.े ©©©©esahity Pratishthan® 2013

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

मला जर कधी काळी एका िनज�न बेटावर जाव े लागल ेआिण सोबत फ़� एकच पु�तक �यायची परवानगी िमळाली तर मी “मेघदतू” िनवडेन.

-कुसुमा�ज

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

मला भावलेल ेमघेदतू

धनी लले े

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

दरवष� आषाढाचा पिहला �दवस आला क� मेघदतू काढायचं आिण ’कि�त कांता िवरहगु�णा...’ या पिह�या �ोकापासून ते ’माभूदवें #णमिपच त े िव$ुता िव%योगः’ या शेवट)या �ोका)या शेवट)या ओळीपय-त वाचून काढायचं, दरवष� .या मेघाबरोबर रामिगरी ते अलकानगरी हा %वास करायचा, तेच पव1त, .याच न$ा, तीच वृ#राजी पहायची.

पण दरवष� काहीतरी नवीन �दसत,ं मेघदतूात�या नवीन स4दय15थळांचा शोध लागतो. ’%ित#ण ंयत ्नवतामुपैित’ हीच %ितभेची :ा;या. इतक� वष- होऊनही दरवेळेला मेघदतूातल ंस4दय1 न:ाने %तीत होतं हचे तर %ितभावान कवीचं ल#ण. ’मेघ ेमेघ ेवयोगतम्!’ >हणतात त े>हणूनच. पण खरंच दरवष� न:ाने आ5वाद @यावा अस ंआह ेतरी काय या मेघदतूात?

का भावत ंह ेमनाला?

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

मुळात मेघदतूाची कथा, अगदी छोटीशी, पिह�याच �ोकात सांगून टाकललेी. ’5वािधकारात %मB... शापेना5तंगिमतमिहमा’. 5वतः)या कत1:ात कोणी एक य# चुकला. .याला िश#ा >हणून कुबेराने .याला शाप �दला. तो शाप भोगCयासाठी य# रामिगरीवर येऊन रािहला. िवरहाचे आठ मिहन ेसंपल ेहोते. उरल ेहोते फ़G चार मिहन.े पण ह ेचार मिहने काढणं फ़ार अवघड. कारण ह ेचार मिहन ेआहते पावसाHयाचे. य#ाला आप�या पIीची अ.यंत तीJतेने आठवण येतेय. ितने हा िवरहाचा आघात कसा झेलला असले? ितलाही �दलासा $ायला हवा ना! ितला आपण कुशल अस�याचा िनरोप पाठवायला हवा. पण इतLया लांब जाणार कोण? इतLयात आषाढ मिहMयातला पिहलाविहला मेघ य#ा)या दNृीस पडतो. मेघ ह ेकामPपधारी आहते आिण दरूवर जाऊ शकतात. हा िवचार कPन य# मेघा)या माफ़1 त िनरोप पाठवायचं ठरवतो. आिण मेघ दतूा)या भूिमकेत आह ेअस ंमानून य# 5वगतातून .या)याशी संवाद साधतो.

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

एवढी छोटीशी कथा. .यावर ११६ �ोक, मघेासार;या अचेतनाला दतू >हणून नेमण ं आिण 5वगतातून संवाद, ह े

सगळंच इतकं क�पक आह ेक� मन %थम .यानेच भाPन जातं. बरं मेघाला- एका अचेतनाला- आपण दतू >हणून पाठवतोय ह े समजCयाएवढं य#ाच ं भानावर असण.ं.. पण ’कामाता1 िह %कृितकृपC�ेतनाचेतनेषु’- िवरहाने :ाकुळ झालेल ंकोणीही चेतन अचेतन, सजीव िनज�व या बाबतीत िववेकशूMयच असत,ं अस ंय#ान ं�दलेल ंउBर. .यामुळे एका छोRाशा ओळीतून चोखंदळ वाचका)या मनला पडणारे अवा5तवाबSल)या %Tांचं होणारं िनरसन... यातून कािलदास भावनाितरेकाने िलिहत नाही तर .यामागेही भावनेचं शाU, लॉिजक आह,े याचं येणारं %.यंतरही मनाला सुखावून जातं. आिण तेही सगळं सूचक पWतीतून सांिगतलं जातं, बटबटीतपणा नावालाही नाही.

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

हा मेघ जसजसा रामिगरीवPन अलकानगरी)या �दशेने %वास सुP करतो तसतस ंआपणही मना)या रथावर आPढ होऊन .या)या वेगाने जायला लागतो. जण ूमेघां)या हातात हात गुंफ़ून. आिण गंमत >हणज े जे पव1त, Xया न$ा आपण एरवी भूतलावPन पहातो, तेच पव1त, .याच न$ा आकाशातून पािह�यावर कस े�दसतील ते आप�या डोHयांना �दसायला लागते. ...... माळेत गुंफ़लले ंजांभHया िनHया रंगांचं इंYनील मCयांचं पदकच...! ही अशी वण1नं .या पव1तांना, न$ांना एक वेगळंच Pप दऊेन जातात. आिण कािलदासा)या %ितभाशG�नं आपण #णो#णी अचंिबत होऊन जातो. खरंच कािलदासाने िवमान %वास केला होता �क काय? िह सगळी एZरअल फोटो\ाफ� .याला कशी जमली? अस े%T पड�या िशवाय राहत नाही .

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

मेघ आकाशातून अलकानगरी)या �दशेनं िनघाला क� शेताम]य ेकामकरणा^या िUया, (पिथकविनता), आप�या डोHयांवर येणा^या केसां)या बटा बाजूला साPन मो_ा उ.कंठेने मेघाकड ॆपहातील. “केसां)या बटा बाजूला साPन” अस ं िलिहCयाचं काय कारण? .या िUया ’पिथक विनता” आहते, >हणज े .यांचे पती बाहरेगांवी गेलेल े आहते. .या ’%ोिषतभतृ1का’ आहते. %ोिषतभतृ1कांनी वेणीफ़णी कP नये असा संकेत आह,े .यांचे केस मोकळे असतील. त ूआलास >हणज ेबाहरेगांवी गेलेल े .यांचे पतीही आता परत येतील... >हणून .या बटा बाजूला साPन उ.कंZठत होऊन तुaयाकड ेपहातील... ह ेएवढं सगळं आपण जे सांगतो ते ’उbगृहीतालकाMताः’ या एका शcदात कािलदासाने सांगून टाकल.ं.. अशी सूचकतेची अनेक उदाहरणं मेघदतूात सव1d िवखरुली आहते.

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

कालीदासा)या भौगोिलक fानािवषयी तर काय बोलावं? मेघाला रामिगरी त ेअलकानगरी हा माग1 सांगत एकंदर २५ Zठकाणांची वण1नं केललेी आहते. फG 5थानांचे उ�लखे नाहीत तर ितथ�या न$ा, पव1त, शेती, िपके, वन5पतीजीवन, %ाणीजीवन, क�टकसृNी, पुgपसृNी, पौरािणक कथा, वैिशNय ं ह ेसगळे वhणलले ं आह.े तेही का:ा)या सुंदर मखमली आवरणात. का: >हणून का:ाचा आ5वाद @यावा आिण .या बरोबर उBर भारताचा भूगोलही पiा करावा. भूगोलासारखा िवषय अशा का:ा.म पWतीने रेखाटता येतो.

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

पूव1 मेघात केलेली वण1न जरी का:ा.म असली तरी भौगोिलक आहते .यामुळे ती वण1न ं स.या)या क#ेतच करायला हवीत. ती तशीच आहते. आिण उBरमघे सु� होतो तो माd अलकानगरी)या वण1नान,े जी संपूण1 पण े कि�पत नगरी आह.े एकाच का:ात स.य वण1न ंआिण कि�पत वण1न ंयांचा तोल �कती उBम त^हने े साधता येऊ शकतो याचं उBम उदाहरण >हणज ेमेघदतू !

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

मेघाची दतू >हणून िनवड झा�यापासून तो अलकानगरीत येऊन िनरोप सांगेपय-त तो मघे आप�याही नजरेत सचेतन होतो ही कवीची �कमया. फ़G मेघ सचेतन होतो अस ंनाही तर .या)या भावभावनांचाही िवचार कवीमुळे आपण करायला लागतो. ’मेघा राd झाली असेल तर थोडा िवसावा घ े , तुझी पIी सौदािमनी चमकून दमली असले ितलाही थोडी िवjांती घेऊ द.े पण सकाळ झाली �क माd आगे बढो ! ’

अस ं जेkहा य# सांगतो तेkहा आपणही ’हो! ह े बरोबरच आह’े असंच मानायला लागतो.

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

सगळा िनरोप सांगून झायावर मेघ काहीच बोलत नाही, ते�हा

आपयाही मनात �� पडतो. मेघान े ह े मौन का बरं धारण केलंय? इतका तो सजीव $पात आपयाला %दसायला लागतो. शेवट)या *ोकात तर मेघाच ंसजीव+व ि�दगुणीत केलंय. कारण य- +याला आशीवा.द दतेो. –’ मा भूदवें -णमिप च त े िव0ुता िव �योगः ’माझा आिण मा2या प3ीचा िवयोग झाला तसा तुझा आिण तु2या प3ीचा, िव0ुल4ेचा िवयोग कधीही होऊ नय.े’ आपणही या आिशवा.दाला दजुोरा दतेो. अचेतनाला इतकं सचेतन कर7याचं किव कुल गु8च ंकेवढं ह ेकसब!

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

यातल ेमंदाlांता वृBातल े �ोक, नाद माधुय1, यातला िवषय, केललेी वण1न,ं वापरलेल ेअलंकार, भावभावना, रंगांची उधळण, टवटवीतपणा, वेगळेपणा, मांडणी, रंजकता, छोRाmया बीजावर खुलवलेल ं एवढं नाR, या सा^यांमुळे पुMहा पुMहा मेघदतू वाचावं आिण वाचत रहावंस ंवाटतं. ‘तैस े िन.य नूतन दिेखजे। गीतातoव॥’ अस ंमाऊली >हणतात तस ं ‘तैस ेिन.य नूतन दिेखजे। मेघदतू॥’ हचे खरं. या सगHया कारणांनी, िशवाय .यात सं5कृत भाषेचा असललेा डौल आिण .यातही कािलदासाची %सq शैली यामुळे ह ेका: मनाला भावत,ं rकबsना एखाद ंभावगीत होऊन त ेकायम ओठावर, जीkहा\ी खेळत राहतं.

मेघदतूम्

www.esahity.com

मेघदतू

कािलदास कृतम् ..

मेघदतूम्

www.esahity.com

खंड १ पूव�मेघ

मेघदतूम्

www.esahity.com

कि�त ्का�तािवरहगुणा �वािधकारा��म�: शापेना�त�गिमतिहमा वष�भो�येण भतु�: । य!�"े जनकतनया$ानपु%योदकेषु ि$�ध'छायातष ुवस*त रामिगया�+मेषु ॥१॥

तिसम./ौ कितिचदबलािव�यु4: स कामी नी�वा मासान् कनकवलय6ंश8र4�को9: । आषाढ�य �थम=दवस ेमघेमाि?@सानु ं व�"Aडाप8रणतगज�े!णीयं ददश� ॥२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

त�य ि�थ�वा कथमिप पुर: कौतुकाधानहतेो: अ�तबा�Eपि�रमनुचरो राजराज�य दFयौ । मेघालोके भवित सुिखनोऽIय�यथाJि� चेत: क%ठा?ेष�णियिन जने Lक पुनदू�रसं�थ े॥३॥

��यास.े नभिस दियताजीिवतालOबनाथP जीमूतेन �वकुशलमयQ हारियEयन् �Jि�म ्। स ��यRै: कुतजकुसुम:ै किTपताघा�य त�मै �ीत: �ीित�मुखवचनं �वागतं Uाजहार ॥४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

धूमWयोित: सिललमता ंसंिनपात: X मेघ: संदशेाथा�: X पतुकरण:ै �ािणिभ: �ापणीया: । इ�यौ�सुZयादप8रगणयन् गु[क�तं ययाचे कामाता� िह �कृितकृपणा�ेतनाचेतनेषु ॥५॥

जातं वंशे भुवनिव=दते पुEकरावत�कानां जानािम �वां �कृितपुषं काम^पं मघोन: । तेना_थ�वं �विय िविधवशा`दरूब�धुग�तोऽह ं या'ञा मोघा वरमिघगुण ेनाधम ेलbधकामा ॥६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

संतdानां �वमिस शरणं तत् पयोद ि�याया: संदशे ंम ेहर धनपित"ोधिव?ेिषत�य । ग�तUा ते वसितरलका नाम य!ेeराणा ं बा[ोfानिसथतहरिशर�ि�/काधौतहOया� ॥७॥

�वामा^ढं पवनपदवीमु�/हीतालका�ता: �ेि!Eय�ते पिथकविनता: ��ययादाeस��य: । क: संनh ेिवरहिवधुरा ं�वiयुपे!ेत जायां न �याद�योऽIयहिमव जनो य: पराधीनJि�: ॥८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

तां चावkय ं=दवसगणनात�परामेकपlQ अUाप.ामिवहतगित/�mयिस 6ाnजायाम् । आशाब�ध: कुसुमसदशृ ं�ायशो [�ङनानां सघ:पाित �णिय pदय ंिव�योगे ^णिh ॥९॥

म�द ंम�दं नुदित पवन�ानुकूल ्यथा �वां वान�ायं नदित मधुरं चातक�ते सग�ध: । गभा�धान!णप8रचया.नूमाबhमाला: सेिवEय�त ेनयनसुभग ंखे भव�त ंबलाका: ॥१०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

कतुs यt �भवित मिहमुि'छली�uामव�Fया ं त'v�वा त े+वणसभुग ंग_जतं मानसो�का: । आ कैलासािhस=कसलय'छेदपाथेयव�त: संप��य�ते नभिस भवतो राजहसंा: सहाया: ॥११॥

आपृ'छ�व ि�यसखममु ंतु�गमािल��य शैल ं व�ध:ै पुंसा ंरघुपितपदरैि�कतं मेखलास ु। काल ेकाल ेभवित भवतो य�य संयोगमे�य $ेहUि4ि�रिवरहजं मु'ञतो वाEपमुEणम ्॥१२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

मागs ताव'छृण ुकथयत��व��याणानु^प ं संदशे ंम ेतदनु जलद +ोEयिस +ोnपेयम ्। िख.: िख.: िशख8रष ुपद ं�य�य ग�तािस यn !ीण: !ीण: प8रलघ ुपय: $ोतसा ंचोपभुWय ॥१३॥

अ/:े शृ�ङं हरित पवन: Lक ि�व=द�यु�मुिखिभ दृ�@ो�साह�=कतच=कतं मु�धिसhा�ङनािभ: । �थानाद�मात् सरसिनचुलाद�ुपतोद�मुख: खं =द�नागानां पिथ प8रहरन् �थुलह�तावलेपान ्॥१४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

र�त'छायाUितकर इव �ेmयमेतत ्पुर�ताद ् वTमीकाRात् �भवित धनुEख%डमाख%डल�य । येन kयाम ंवपुरिततरां काि�तमाप��यते त े बहwणेव �फु8रत^िचना गोपवेश�य िवEणो: ॥१५॥

�वiयाय� ंकृिषफलिमित 6ूिवलासानिभy:ै �ीिति$�धैज�नपदवधूलोचनै: पीयमान: । सघ:सीरो�कषणसुरिभ !ेnमा^[ माल ं Lकिच�प�ा`zJज लघुगितभू�य एवो�रेण ॥१६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

�वामासार�शिमतवनोपIलव ंसाध ुमू�धा� वmय�यFव+मप8रगतं सानुमाना|कूट: । न !ु/ोऽिप �थमसुकृतापे!या सं+याय �ाdे िमn ेभवित िवमुख: Lक पुनय��तथोtै: ॥१७॥

छ.ोपा�त: प8रणतफलfोितिभ: कानना|ै: �वiया^ढै िशखरमचल: ि$�धवेणीसवणw । नूनं या�य�यमरिमथुन�े!नीयामव�था ं मFय ेkयाम: �तन इव भुव: शेषिव�तारपा%डु: ॥१८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

ि�थ�वा ति�मन् वनचरवधूभ4ुकु~ ेमुतs तोयो�सग�/तुतरगित�त�परं व�म� तीण�: । रेवां /mय�युपलिवषमे िव�Fयपाद ेिवशीणाs भि4'छेद8ैरव िवरिचतां भूितम�ङे गज�य ॥१९॥

त�याि�तZ�ैव�नगजमदवैा�िसत ंवा�तवृि@: जOबूकु~�ितहतरयं तोयमादाय ग'छे: । अ�त:सारं घन तुलियतु ंनािनल: शmयित �वां 8र4: सव भवित िह लघ:ु पूण�ता गौरवाय ॥२०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

नीपं दEृवा ह8रतकिपशं केसरैरध�̂ ढ:ै आिवभू�त�थममुकुला: क�दली�ानुक'छम् । ज�Fवार%येEविधकसुर*भ ग�धमााय चोUा�: सार�ङा�ते जललवमुच: सूचियEयि�त माग�म् ॥२१॥

उ�पkयािम /तुमिप सख ेमि��याथs िययासो: काल!ेप ंककुभसरुभौ पव�त ेपव�त ेते । शZलापा�ङै: सजलनयन:ै �वागतीकृ�य केका: ��युfात: कथमिप भवान ्ग�तुमाशु Uव�येत ्॥२२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

अOभोिब�दRुहणचतुरां�ातकान् वी!माणा: +ेणीभूता: प8रगणनया िनदश�तो बलाका: । �वामासाf �तिनतसमये मानियEयि�त िसhा: सो�कOपािन ि�यसहचरीसं6मािलि�ङतािन ॥२३॥

पा�डु'छायोपवनवृतय: केतकै: सूिचिभ.:ै नीडर�भैगृ�हबिलभुजामाकुलRामचै�या: । �वiयास. ैप8रणतफलkयामजOबूवना�ता: संप��य�ते कितपय=दन�थाियहसंा दशाणा�: ॥२४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

तेष ं=द!ु �िथतिव=दशाल!णा ंराजधानQ ग�वा सघ: फलमिवकल ंकामुक�व�य लbधा । तीरोपा�त�तिनतसुभग ंपा�यिस �वाद ुय�मात ् स6भू�ङं मुखिमव पयो वेnव�या�लो_म ॥२५॥

नीचैरायं िग8रमिधवसे�तn िव+ामहतेो: �व�संपका�त् पुल=कतिमव �ौढपुEपै: कदOब:ै । य: प%य$ीरितप8रमलो�दा8रिभना�गराणां उामािन �थयित िशलावेkमिभयवनािन ॥२६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

िव+ा�त: सन ्Jज वननदीतीरजातािन िस. उfानानां नवजलकणैयू�िथकाजालकािन । ग%ड�वेदापनयन^जाZला�तकण�पलानां छायादानात् !णप8रिचत: पुपलावीमुखानाम ्॥२७॥

व": प�था यदिप भवत: �ि�थत�यो�राशां सौधो�स�ङ�णयिवमुखो मा �म भू^िय�या: । िवfुम�फु8रतच=कतै�तn पौरा�ङनानां लोलापा�ङैय�=द न रमस ेलोचनैव�ितोऽिस ॥२८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

िविच!ोभ�तिनतिवहग+ेिणकाीगुणाया: संसप���या: �खिलतसुभग ंद_शतावत�नाभे: । िन_व�Fयाया: पिथ भव रसाय�तर: सि.प�य $ीणामाfं �णयवचनं िव6मो िह ि�येषु ॥२९॥

वेणीभूत�तनुसिललासावतीत�य िस�ध:ु पा%डु'छाया तटहत6ंिशिभजPण�पण: । सौभा�य ंत ेसभुग िवरहाव�थया U~य�ती काkयs येन �यजित िविधना स �वयैवोपपाf: ॥३०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

�ाIयाव�तीनुदयनकथाकोिवदRामवृhान् पूव=@ामनुसर पुरQ +ीिवशालां िवशालाम् । �वTपीभूत ेसुच8रतफल े�व_गणां गां गतानां शेषै: पु%यैp�तिमव =दव: काि�तमत् ख%डमेकम ्॥३१॥

दीघPकुव�न ्पटु मदकल ंकूिजतं सारसानां ��यूषेषु �फु8टतकमलामोदमैnीकषाय: । यn $ीणां हरित सुरत�लािनम�ङानुकूल: िश�ावात: ि�यतम इव �ाथ�नाचाटुकार: ॥३२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

हारां�तारां�तरलगु8टकान् को8टश: श�खशु4A: शEपkयामान ्मरकतमणीनु�मयूख�रोहान् । दEृवा य�यां िवपिणरिचतान् िव/मुाणां च भ�गान् संलmय�त ेसिललिनधय�तोयमाnावशेषा: ॥३३॥

�fोत�य ि�यदिुहतरं व�सराजोऽn ज े हमैं ताल/मुनवमभूदn त�यैव राy: । अnो/ा�त: =कल नलिग8र: �तOभमु�पाट'य दपा�द ् इ�याग�तून् रमयित जनो यn ब�धूनिभyा: ॥३४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

जालो�दीण^पिचतवपु: केशसंकारधूप:ै ब�uु�ी�या भवनिशिखिभद��नृयोपहार: । हOयwEव�या: कुसुमसुरिभEवFवखेद ंनयेथा लmमQ पkयंTलिलतविनतापादरागाि�कतेषु ॥३५॥

भतु�: क%ठ'छिव8रित गण:ै सादरं वीmयमाण: पु%य ंयायाि$भुवनगुरोधा�म च%डीeर�य । धूतोfानं कुवलयरजोगि�धिभग��धव�या: तोय"Aडािनरतयुवित$ानितZ�ैम�िद: ॥३६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

अIय�यि�मञ ्जलधर महाकालमासाf काल े �थातU ंत ेनयनिवषयं यावद�येित भान:ु । कुव�न ्संFयाबिलपटहता ंशूिलन: ?ाघनीया ं आम�/ाणां फलमिवकल ंलI�यस ेग_जतानाम् ॥३७॥

पाद�यासै: Xिणतरशना�तn लीलावधूत ै रl'छायाखिचतविलिभ�ामरै: Zला�तह�ता: । वेkया��व�ो नखपदसखुान् �ाIय वषा�Rिब�दनू् आमोmय�ते �विय मधुकर+ेिणदीघा�न ्कटा!ान् ॥३८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

प�ादtुैभु�जतवनं म%डलेनािभलीन: सांFय ंतेज: �ितनवजपापुEपरZ� ंदधान: । नृ�यारOभ ेहर पशुपतेरा/�नागािजने'छां शा�तोhगेि�तिमतनयनं द@ृभि4भ�वा�या ॥३९॥

ग'छ�तीनां रमणवस*त योिषतां तn न4ं

hालोके नरपितपथे सूिचभेfै�तमोिभ: । सौदािम�या कनकिनकषि�Fया दश�योव तोयो�सग��तिनतमुखरो मा �म भू_वZलवा�ता: ॥४०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

तां क�यां िचद ्भवनवलभौ सुdपारावतायां नी�वा रा*n िचरिवलसनात् िख.िवfु�कलn: । द@ृ ेसूयw पुनरिप भवान ्वाहयेदFवशेषं म�दाय�ते न खल ुस:ुऋदामयुपेताथ�कृ�या: ॥४१॥

ति�मन् काले नयनसिलल ंयोिषतां खि%डतानां शा*�त नेय ं�णियिभरतो व�म� भानो��यजाशु । �ालेया$ ंकमलवदनात् सोऽिप हतुs निल�या: ��यावृ���विय करिध �यादनTपायसूय: ॥४२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

गOभीराया: पयिस स8रत�ेतसीव �स.े छाया�मािप �कृितसुभगो लI�यत ेत े�वेशम् । त�मात् त�या: कुमुदिवशदा�यह�िस �वं न धैया�न ् मोघीकतुs चटुलशफरोhत�न�ेि!तािन ॥४३॥

त�या: Lक िचत् करधृतिमव �ाdवानीरशाखं नी�वा नील ंसिललवसन ंमु4रोधोिनतOबम ्। ��थान ंत ेकथमिप सख ेलOबमान�य भािव yाता�वादो िववृतजघनां को िवहातुं समथ�: ॥४४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

�वि.Eय�दो'विसतवसधुाग�Fसंपक� रOय: $ोतोर�uFविनतसुभग ंदि�तिभ: पीयमान्: । नीचैवा��य�युपिजगिमषोदwवपूवs िगर ते शीतो वायु: प8रणमियता काननोदOुबराणाम् ॥४५॥

तn �क�दं िनयतवस*त पुEपमेघीकृता�मा पुEपासारै: पयतु भवान ्Uोमग�गाजला/: । र!ाहतेोन�वशिशभृता वासवीनां चमूना ं अ�या=द�यं तवहमुखे संतं तद ्िध तेज: ॥४६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

Wयोितलwखावलिय गिलतं य�य बहs भवानी पुn�ेOणा कुवलयपद�ािप कण करोित । धौतापा�गं हरशिशचा पावके�तं मयूरं प�ाद=/Rहणगुिभग�_जतैन�त�येथा: ॥४७॥

आराFयैनं शरवणभव ंदवेमुTलि�घताFवा िसhh�hजै�लकणभयाhीणीिभमु�4माग�: । UालOबेथा: सुरिभतनयालOभजा ंमानियEयन ् $ोतोमू�या� भुिव प8रणतां रि�तदवे�य कA_तम् ॥४८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

�वiयादातुं जलमवनत ेशा_�गणो वण�चौरे त�या: िस�धो: पृथुमिप तनुं दरूभावात् �वाहम ्। �ेि!kय�त ेगगनगतयो नूनमावWय� द@ृी: एकं मु4ागुणािमव भुव: �थूलमFये�/नीलम ्॥४९॥

तामु�ीय� Jज प8रिचत6ूलतािव6माणां पmमो�!ेपादपु8रिवलस�कृEणशर�भाणाम ्। कु�द!ेपानुगमधुकर+ीमषुामा�मिबOबं पाnीकुव�न् दशपुरवधूनेnकौतूहलानाम् ॥५०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

ावतs जनपदमधkछायया गाहमान: !ेn ं!n�धनिपशुन ंकौरवं तद ्भजेथा: । राज�यानां िशतशरशतैय�n गा%डीवध�वा धारापातै��विमव कमला�ययवष��मुखािन ॥५१॥

िह�वा हालामिभमतरसा ंरेवतीलोचन�कां ब�धु�ी�या समरिवमखुो ला�गली या: िसषेव े। कृ�वा तासामिभगममपां सौOय सार�वतीनां अ�त:शुh��वमिप भिवता वण�माnेण कृEण: ॥५२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

त�माद ्ग'छेरनुकनखल ंशैलराजावतीणाs जनो: क�यां सगरतनय�वग�सोपानपि�4म् । गौरीवक6ुकु8टरचना ंया िवह�येव फेन:ै शंभो: केशRहणम"ो=द�दलुो_मह�ता ॥५३॥

त�या: पातुं सुरगज इव Uोि पूवा�ध�लOबी �वं चेद'छ�फ8टकिवशद ंतक� येि�तय�गOभ: । संसप���या सप=द भवत: $ोतिस चाययासौ �याद�थानोपगतयमुनास�गमेवािभरामा ॥५४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

आसीनानां सुरिभतिशल ंनािभग�धैमृ�गाणां त�या एव �भवमचल ं�ाIय गौरं तुषारै: । वmय�यFव+मिवनयन ेत�य शृ�ग ेिनष%ण: शोभां शु6िnनयनवृषो�खातप�कोपमेयाम् ॥५५॥

त ंचेद ्वायौ सरित सरल�क�धस�घज�मा बाधेतोTका!िपतचमरीबालभारो दवाि: । अह��येन ंशमियतुमल ंवा8रधारासह$:ै आप.ा_त�शमनफला: संपदो यु�मानाम ्॥५६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

य ेसंरOभो�पतनरभसा: �वा�गभ�गाय ति�मन् मु4ाFवान सप=द शरभा ल�घयेयभु�व�तम ्। तान् कुवPथा�तुमुलकरकावृि@हासावकAणा�न् के वा न �य:ु प8रभवपद ंिनEफलारOभय�ता: ॥५७॥

तn U4ं दषृ=द चरन�यासमधw�दमुौल:े शeत ्िसhैपpतब*ल भि4न|: परीया: । यि�मन् द@ृ ेकरणिवगमादFूव�मु`वूतपापा: संकTप�त ेि�थरगणपद�ाdये +दधृाना: ॥५८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

शbदाय�ते मधुरमिनल:ै कAचका: पूय�माणा: संस4ािभि$परुिवजयो गीयते Lकन8रिभ: । िना�दी ते मूरज इव चेत ्क�दरेषु Fविन: �यात ् स�गीताथ ननु पशुपते�तn भावी समR: ॥५९॥

�ालेया/ेपतटमित"Oय तां�तान् िवशेषान् हसंhारं भृगुपितयशोव�म� यत् "ौर�uम् । तेनोदीचQ =दशमनुसरेि�तय�गायामशोभी kयाम ्पादो बिलिनयमनायुfत�येव िवEणो: ॥६०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

ग�वा चोFवs दशमुखभुजो'वािसत��थसंध:े कैलास�य िnदशविनतादप�ण�याितिथ: �या: । शृ�गो'ायै: कुमुदिवशदयै िवत�य ि�थत: खं राशीभूत: �ित=दनिमव यOबक�याहास: ॥६१॥

उ�पkयािम �विय तटगत ेि�धिभ.ा~नामे सf:कृ�िhरददशन'छेदगौर�य त�य । शोभाम/:े ि�तिमतनयन�े!णीया ंभिवnQ अंस�य�त ेसित हलभृतो मेचके वाससीव ॥६२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

िह�वा ति�म�भुजगवलय ंशंभुना द�ह�ता "Aडाशैल ेय=द च िवचरेत् पादचारेण गौरी । भ�गीभ4्या िवरिचतवपु: �तिOभता�तज�लौघ: सोपान�वं कु मिणतटाहणायाRयायी ॥६३॥

तnावkय ंवलयकुिलशोhनो�दीण�तोयं नेEयि�त �वां सुरयुवतयो य�nधारागृह�वम् । तायो मो!�तव य=द सख ेधम�लbध�य न �यात् "Aडालोला: +वणपषैग�_जतैभा�यये�ता: ॥६४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

हमेाOभोज�सिव सिलल ंमानस�याददान: कुव�न ्कामात् !णमुखपट�ीितमैरावत�य । धु�व�कTप/मु=कसलया�यंशुकानीव वातै: नानाचे@जै�लद लिलतै_न_वशे�तं नगे�/म् ॥६५॥

त�यो�स�गे �णियन इव $�तग�गादकुूलां न �वं दEृवा न पुनरलकां yा�यस ेकामचा8रन् । या व: काल ेवहित सिललो�दारमुtै_वमाना मु4ाजालRिथतमलकं कािमनीवा6वृ�दम् ॥६६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

ख�ड २ उ�रमघे

मेघदतूम्

www.esahity.com

िवfु�व�तं लिलतविनता: से�/चापं सिचnा: स�गीताय �हतमुरजा: ि�धगOभीरघोषम ्। अ�त�तोयं मिणमायभुव�तु�गम6ंिलहाRा: �ासादा��वां तुलियतुमल ंयn तै�तै_वशेष:ै ॥१॥

ह�त ेलीलाकमलमलके बालकु�दानुिवh ं नीता लोu�सवरजसा पा%दतुामानने +ी: । चूडापाशे नवकुरबकं चा कणw िशरीषं सीम�ते च �वदपुगमजं यn नीपं वधूनाम ्॥२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

यnो�म�6मरमखुरा: पादपा िन�यपुEपा हसं+ेणीरिचतरशना िन�यपा निल�य: । केको�क%ठा भवनिशिखनो िन�यभा�व�कलापा िन�यWयो�ा: �ितहततमोवृि�रOया: �दोषा: ॥३॥

आन�दो�थं नयनसिलल ंयn ना�यै_निम�ै: ना�य�ताप: कुसुमशरजा=द@संयोगसाFयात् । नाIय�मा��णयकलहािh�योगपपि�: िव�ेशानां न च खल ुवयो यौवनाद�यदि�त ॥४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

य�यां य!ा: िसतमिणमया�ये�य हOय��थलािन Wयोित�छायाकुसुमरिचता�यु�म$ीसहाया: । आसेव�ते मध ुरितफल ंकTपवृ!�सूत ं �व�दOभीरFविनषु शनकै: पुEकरेEवाहतेषु ॥५॥

म�दा=क�या: सिललिशिशरै: सेUमाना मिद: म�दारानामनुतटहां छायया वा8रतोEणा: । अ�वे@Uै: कनकिसकतमुि@िन!ेपगूढ:ै सं"Aड�त ेमिणिभरमर�ा_थता यn क�या: ॥६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

नीवीब�धो'विसतिशिथल ंयn िबOबाधराणां !ौम ंरागादिनभृतकरेEवाि!प�सु ि�येषु । अ_च@ु�गानिभमुखमिप �ाIय रl�दीपान् ीमूढानां भवित िवफल�ेरा'चूण�मुि@: ॥७॥

नेnा नीता: सततगितना यिhमानाRभूमी: आलेयानां नवजलकणैदषमु�पाf सघ: । श�का�पृ@ा इव जलमुच��वादशृा जालमाग: धूमो�दारानुकृितिनपुणा जज�रा िनEपति�त ॥८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

यn $ीनां ि�यतमभुजािल�गनो'वािसतानां अ�ग�ला*न सुरतजिनतां त�तुजालावलOबा: । �व�संरोधापगमिवशद�ै�/पाद_ैनशीथे UालुOपि�त �फुटजललव�यि�दन��/का�ता: ॥९॥

अ!iया�तभ�वनिनधय: ��यह ंर4क%ठै: उ�दायिदध�नपितयश: Lकनरैय�n साधम ्। वै6ाजायं िवबुधविनतावारमुखासहाया बhालापा बिहपवनं कािमनो िन_वशि�त ॥१०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

ग�यु�कOपादलकपिततैय�n म�दारपुEपै: पn'छेद:ै कनककमल:ै कण�िव6िशिभ� । मु4ाजाल:ै �तनप8रसरिkछ.सूnै� हारै: नैशो माग�: सिवतुदय ेस'ूयत ेकािमनीनाम ्॥११॥

वासि�n ंमध ुनयनयो_व6मादशेद! ं पुEपोददे ंसह =कसलयैभू�षणानां िवकTपान् । ला!ाराग ंचरणकमल�यासयो�यं च य�याम ् एक: सूत ेसकलमबलाम%डन ंकTपव!ृ: ॥१२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

प�nkयामा =दनकरहय�प_धनो यn वाहा: शैलोदRा��विमव क8रणो वृि@म�त: �भेदात् । योधाR%य: �ितदशमुखं संयुग ेति�थवांस: ��या=द@ाभरणचय��/हासJणा�कै: ॥१३॥

म�वा दवें धनपितसख ंयn सा!ाद ्वस�त ं �ाय�ापं न वहित भयान ्म�मथ: षपदWयम ्। स6भू�ग�िहतनयन:ै कािमलmयेEवमोघ:े त�यारOभ�तुरविनतािव6मैरेव िसh:े ॥१४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

तnागारं धनपितगृहानु�रेणा�मदीय ं दरूाTलmय ंसुरपितधनु�ाणा तोरणेन । य�योपा�ते कृतकतनय: का�तय व_धतो म े ह�त�ाIय�तबकनिमतो बालम�दारवृ!: ॥१५॥

वािप चाि�मन् मरकतिशलबhसोपानमागा� हमैैkछ.ा िवकचकमल:ै ि�धवैदयू�नाल:ै । य�या�तोये कृतवसातयो मानस ंसंिनकृ@ ं न Fया�यि�त Uपगतशुच��वामिप �ेmय हसंा: ॥१६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

त�या�तीरे रिचतिशखर: पेशलै8रनीलै: "Aडाशैल: कनककदलीवे@न�े!णीय: । म�दिेह�या: ि�य इित सख ेचेतसा कातरेण �ेmयोपा�त�फु8रततिडतं �वां तमेव �मरािम ॥१७॥

र4ाशोल�=कसलय: केसर�ाn का�त: ��यास.ौ कुरबकवृतेमा�धवीम%डप�य । एक: सया��व सह मया वामपादािभलाषी का�!�य�यो वदनम=दरां दोहद'छना�या: ॥१८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

त�मFय ेच �फ8टकफलका काी वासयि@: मूल ेबhा मिणिभरनित�ौढवंश�काशै: । तालै: िश~ावलयसभुगैन�_तत: का�तया म े यामFया�त े=दवसिवगमे नीलक%ठ: सुpद ्व: ॥१९॥

एिभ: साधो pदयिनिहतैल�!णलै�यथेा hारोपा�ते िलिखतवपुषौ श�खपो च दEृवा । !ाम'छाय ंभवनमधुना मिhयोगेन नूनं सूया�पाये न खल ुकमल ंपुEयित �वामिभयाम् ॥२०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

ग�वा सf: कलभतनुता ंशीसंपातहतेो: "Aडाशैल े�थमकिथत ेरOयसाणौ िनष%ण: । अह�य�तभ�वनपिततां कतु�मTपाTपभास ं खfोतालीिवलिसतिनभां िवfुद�ुमेषदिृ@म् ॥२१॥

त�वी kयामा िशखरदशना पXिबOबाधरो9ी मFय े!ामा च=कतह8रणी�े!णा िननािभ: । +ोणीभारदलसगमना �तोकन|ा �तनायां या तn �याद ्युवितिवषय ेसृि@राfेव धात:ु ॥२२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

तां जानीथा: प8रिमतकथां जीिवतं म ेिhतीय दरूीभूते मिय सहचरे च"वाकAिमवैकाम् । गाढो�क%ठा गुषु =दवसेEवेषु ग'छ�सु बालां जातां म�य ेिशिशरमिथतां पिनQ वा�य^पाम् ॥२३॥

नूनं त�या: �बल=दतो'छूननेn ंि�याया िन:Eवासानामिशिशरतया िभ.वणा�धरो9म ्। ह�त�य�तं मुखमसकलUि4 लOबालक�वाद ् इ�दोद�यं �वदनुसरणिZल@का�ते_बभ_त ॥२४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

आलोके त ेिनपतित पुरा सा बिलUाकुला वा म�सादkृयं िवरहतनु वा भावगOय ंिलख�ती । पृ'छ�ती वा मधुरवचना ंशा8रकां प~र�था ं किtत् भतु�: �मरिस रिसके �वं िह त�य ि�येित ॥२५॥

उ�स�ग ेवा मिलनवनस ेसोOय िनि!Iय वीणां म�दोnा�कं िवरिचतपदं गेयमु�दातुकामा । त�nीमा/ाs नयनसिलल:ै सारिय�वा कथ ंिचद ् भूयो भूय: �वयमिप कृता ंमूछ�नां िव�मर�ती ॥२६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

शेषान् मासान् िवरह=दवस��थािपत�यावधेवा� िवय�य�य�ती भुिव गणनया दहेलीद�पEुप:ै । संयोग ंम�स�गं वा pदयिनिहतारOभमा�वादय�ती �ायेणैत ेरमणिवरहEेव�गनानां िवनोदा: ॥२७॥

सUापारामहिन न तथा पीडये�मिhयोग: श�के राnौ गुतरशुचं िन_वनोदां सखQ त े। म�संदशे:ै सुखियतुमल ंपkय साFवQ िनशीथ े तामुि./ामविनशयनां सौधवातायन�थ: ॥२८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

आिघ!ामां िवरहशयने संिनष%णैकपाeाs �ाचीमूले तनुिमव कलामाnशेषां िहमांशो: । नीता राnी: !ण इव मया साध�िम'छारतैया� तामेवोEणै_वरहमहतीम+ुिभया�पय�तीम् ॥२९॥

पादािन�दोरमृतिशिशरान् जालमाग��िव@ान् पूव��ी�या गतमिभमुख ंसिंनवृ�ं तथैव । च!:ु खेदात् सिललगुिभ: पmमिभkछादय�तQ सा6ेऽनीव �थलकमिलनQ न �बुhां न सुdाम् ॥३०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

िन:eासेनाधर=कसलयZलेिशना िवि!प�तQ शुhानात् पषमलकं नूनमाग%डलOबम ्। म�संभोग: कथमुपनयेत ्�वाजोऽपीित िन/ाम् आका�!�तQ नयनसिललो�पीडhावकाशाम् ॥३१॥

आfे बhा िवरह=दवसे या िशखा दाम् िह�वा शाप�या�ते िवगिलतशुचा ता ंमयोh@ेनीयाम ्। �पश�िh@ामयिमतनखेनासकृत ्सारय�तQ ग%डाभोगात् क8ठनिवषमामेकवेणQ करेण ॥३२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

सा सं�य�ताभरणमबला पेशल ंधारय�ती शiयो�स�ग ेिनिहतमसकृद ्द:ुखद:ुखेन गाnम ्। �वामIय$ ंनवजलमय ंमोचियEय�यवkयं �ाय: सव भवित कणावृि�रा/ा��तरा�मा ॥३३॥

जाने सया�तव मिय मन: संतेहम�माद ् इ�थंभूता ं�थमिवरह ेतामह ंतक� यािम । वाचालं मां न खल ुसुभगमं�यभाव: करोित ��य!ं त ेिनिखलमिचराद ्6ात4ं मया यत ्॥३४

मेघदतूम्

www.esahity.com

hापा�ग�सरमलकैर~नेहशू�य ं ��योदशेादिप च मधुनो िवEमृत6ूिवलासम ्। �वiयास. ेनयनमुप8र�पि�द श�के मृगाmया मीन!ोभाtलकुवलय+ीतुलामेEयतीित ॥३५॥

वाम�ा�या: करहपदमैु�'यमानो मदीय:ै मु4ाजाल ंिचरप8रिचतं �यािजतो दवैग�या । संभोगा�ते मम समुिचतो ह�तसंवाहनानां या�य�यू: सरसकदली�तOभगौ�ल�वम ्॥३६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

ति�मन् काले जलद य=द सा लbधिन/ासुखा �याद ् अ�वा�यैनां �तिनतिवमुखो याममाn ंसह�व । मा भूद�या: �णियिन मिय �वलbधे कथ ंिचत् सf: क%ठ'युतभुजलताRि�थ गाढोपगूढम् ॥३७॥

तामु�थाIय�वजलकिणकाशीतलेनािनलेन ��याe�तां सममिभनवैजा�लकैमा�लतीनाम् । िवfु�दभ�: ि�तिमतनयनां �व�सनाथे गवा!े व4ुं धीर�तिनतवचनैमा�िननQ �"मेथा: ॥३८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

भतु�_मn ंि�यमिवधवे िविh मामOबुवाह ं त�संदशेैpदयिनिहतैरागतं �व�समीपम् । यो वृ�दािन �वरयित पिथ +ाOयतां �ोिषतानां म�/ि�धैFव�िनिभरबलावेिणमो!ो�सुकािन ॥३९॥

इ�यायाते पवनतनयं मैिथलीवो�मुखी सा �वामु�क%ठो'विसतpदया वीmय संभU चैव । +ौEय�य�मात् परमविहता सौOय सीमिननीनां का�तोद�त: सुpदपुनत: स�गमा*�किचदनू: ॥४०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

तामायुEमन् मम च वचनादा�मन: चोपकतुs ूयादवें तव सहचरो रामिगया�+म�थ: । अUाप.: कुशलमबल ेपृ'छित �वां िवयु4: पूवा�भाEयं सुलभिवपदां �ािणनामेतदवे ॥४१॥

अ�गेना�गं �तन ुतनुना गाढतdेन तd ं सा$ेणा+ु/तुमिवरतो�क%ठमु�कि%ठतेन । उEणो'वास ंसमिधकतरो'वािसना दरूवतP स�कTपै�तै_वशित िविधना वै8रणा hमाग�: ॥४२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

शbदायेयं यदिप =कल त ेय: सिखनां पुर�तात् कणw लोल: कथियतुमभूदानन�पश�लोभात ्। सोऽित"ा�त: +वणिवषयं लोचनायामद@ृ: �वामु�क%ठािवरिचतपदं म�मुखेनेदमाह ॥४३॥

kयामा�वा�गं च=कतह8रणी�े!ण ेदिृ@पातं वZntायां शिशिन िशिखनां बह�भारेष ुकेशान् । उ�पkयािम �तनुष ुनदीवीिचषु 6ूिवलासान ् ह�तैकि�म�Xिचदिप न त ेचि%द सा kयमि�त ॥४४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

�वामािलय �णयकुिपता धातुरागै: िशलायां आ�मानं ते चरणपिततं याव=द'छािम कतु�म ्। अ$ै�तावन ्मुपिचतैदृ�ि@रालुIयते म े "ूर�ति�म.ािप न सहत ेस�गम ंनौ कृता�त: ॥४५॥

मामाकाश�ाणीिहतभुजं िनद�या?ेषहतेो: लbधाया�त ेकथमिप मया �वसंदश�नेषु । पkय�तीनां न खल ुबशो न �थलीदवेतानां मु4ा�थलूा�त=कसलयेEव+ुलेशा: पति�त ॥४६॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

िभवा सf: =कसलयपटुान् दवेदा/मुाणां य ेत�!ीर$ुितसुरभयो दि!णेन �वृ�ा: । आिल¡�ते गुंणवित मया ते �षारा=/वाता: पूव��पृ@ ंय=द =कल भवेद�गमेिभ�तवेित ॥४७॥

संि!Iयेत !ण इव कथ ंदीघ�याम िnयामा सवा�व�था�वहरिप कथ ंम�दम�दातपं �यात् । इ�थ ंचेत�टुलनयन ेदलु�भ�ाथ�न ंम े गाढोEमािभ: कृतमशरण ं�विhयोगUथािभ: ॥४८॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

न�वा�मानं ब िवगणय.ा�मनैवावलOबै तत् कTयािण �वमिप िनतरां मा गम: कातर�वम् । क�या�य�तं सुखमुपनत ंद:ुखमेका�ततो वा नीचैग�'छ�युप8र च दशा च"नेिम"मेण ॥४९॥

शापा�तो म ेभुजगशयनादिु�थत ेशा�ग�पाणौ शेषा�मासान् गमय चतुरो लोचने मीलिय�वा । प�ादावां िवरहगुिणतं त ंतमा�मािभलाषं िनवwmयाव: प8रणतशरtि�/कासु !पास ु॥५०॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

भूय�ाह �वपिम शयने क%ठला पुरा म े िन/ां ग�वा =कमिप दित स�वन ंिव�बुhा । सा�तहा�स ंकिथतमसकृत ्पृ'छत� �वया म े  @: �वे =कतव रमयन ्कामिप �वं मयेित ॥५१॥

एत�मान् मां कुशिलनमिभyानदानाद ्िव=द�वा मा कौलीनाt=कतनयने मiयिवeािसनी भ:ू । ेहाना: =कमिप िवरह ेFवंिसन�त े�वभोगाद ् इ@ ेव�तु�युपिचतरसा: �ेमराशीभवि�त ॥५२॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

आeा�यैवं �थमिवरहोदRशोकां सखQ ते शैलादाशु िnनय�वृषो�खातकूटाि.वृ�: । सािभyान�िहतकुशलै�तhचोिभम�मािप �ात: कु�द�सविशिथल ंजीिवतं धारयेथा: ॥५३॥

किtत् सोOय Uविसतिमद ंब�धुकृ�य ं�वया म े ��यादशेा. खल ुभवतो धीरतां कTपयािम । िन:शbदोऽिप �=दशिस जल ंयािचत�ातकेय: ��यु4ं िह �णियषु सतामीिIसताथ�="यैव ॥५४॥

मेघदतूम्

www.esahity.com

एतत् कृ�वा ि�यमनुिचत�ाथ�नाव�म�नो म े सौहदा�द ्वा िवधुर इित वा मiयनु"ोशबुhया । इ@ान् दशेान् िवचर �ावृषा सभंृत+ी: मा भूदवे ं!णमिप च त ेिवfुता िव�योग: ॥५५॥

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

महाकवी कािलदासां�या उ�ुंग �ितभेने सव�च कलाकारांना वेड लावले. कवी, गायक, नत�क, संगीतकार, िच�कार आिण �थाप!यशा#िवशारदांनाही. रामटेक येथ े %या &ठकाणी कािलदासांनी मेघदतू िलिहलं !या जागी कालीदासां�या �!येक महाका+ाचे एक ,युरल बनवलेले आहे आिण !याच &ठकाणी कालीदास �मारकही बांधलेले आह.े /ी. मह01 कुलकण2 (http://kayvatelte.com या सु�िस3 4लॉगचे लेखक) यांनी !या &ठकाणी काढलेली छायािच�ं सोबत जोडत आहोत.

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

http://kayvatelte.com

www.esahity.com

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

या पु�तका�या लेिखका धन�ी लेले या आपणा सवा�ना िनवे�दका �हणून ठाऊक आहतेच. �यां�या िनवेदनाने साकार झालेले ि"हिडओ आपण या %ठकाणी पा& शकता. http://www.youtube.com/watch?v=cTBH3l7CJro http://www.youtube.com/watch?v=0loRi51xQbg http://www.youtube.com/watch?v=Gjed_u0efas http://www.youtube.com/watch?v=N_nUFkWMlFU

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

https://www.google.co.in/#q=dhanashree+lele&source=univ&tbm=vid&tbo=u&sa=X&ei=7QHZUYCrK4frrQeBjYD4Cw&sqi=2&ved=0CEgQqwQ&bav=on.2,or.r_qf.&bvm=bv.48705608,d.bmk&fp=ffb5dc655400e283&biw=1280&bih=595

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

www.esahity.com

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

महाकवी कािलदास, महान सं�कृत आिण मराठी सािह�याची सुवण* धरोहर ए�ककडे, नवीन सृजनशील त.ण टॅलंटेड लेखक दसुरीकडे आिण जगा�या कानाकोपर्यात पसरलेले को3वधी मराठी वाचक ितसरीकड.े ई सािह�य 4ित5ान या ितघांना जोडणारा दवुा होऊ इि�छते. आपण यात सहभागी होऊ शकता. मदत क. शकता. पैसे नको. जािहराती नको. फ़< आप=या ओळखी�या दहा मराठी लोकांचे ई मेल आय डी आ�हाला कळवा. �यांना आ�ही मराठी सािह�य पाठवू. िवनामू=य.

मला भावलेल ेमेघदतू

www.esahity.com

आमचा प?ा esahity@gmail.com अिधक मािहतीसाठी www.esahity.com