Yunus Emre (1240-1321)

Anadolu'da Türkçe şiirin öncüsü olan mutasavvıf bir halk şairi

Yunus Emre’nin Hayatı« Sabah mezarlığa vardım, baktım herkes ölmüş yatar,

her biri çâresiz olup, ömrünü yitirmiş yatar »

HayatıHayatı ve şahsiyeti üzerine pek az şey bilinen Yunus Emre, Anadolu

Selçuklu Devleti'nin dağılmaya ve Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde küçük-büyük Türk Beylikleri'nin kurulmaya başlandığı 13. yüzyıl ortalarındanOsmanlı Beyliği'nin kurulmaya başlandığı 14. yüzyılın ilk çeyreğine kadarOrta Anadolu havzasında doğup yaşamış bir şair ve erendir. YunusEmre, uzun bir süre Hacı Bektaş-ı Veli Dergâhında çile doldurmuş ve dergâhahizmet etmiştir. Yunus'un yaşadığı yıllar, Anadolu Türklüğünün Moğol akınve yağmalarıyla, iç kavga ve çekişmelerle, siyasî otorite zayıflığıyla, dahasıkıtlık ve kuraklıklarla perişan olduğu yıllardır. 13. yy'ın ikinci yarısı, sadecesiyasî çekişmelerin değil, çeşitli mezhep ve inançların, batınî ve mutezilîgörüşlerin de yoğun bir şekilde yayılmaya başladığı bir zamandır. Böyle birortamda, Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî, Hacı Bektaş-ı Velî, Ahî Evrân-ı Velî gibiilim ve irfan önderleriyle birlikte Yûnus Emre, Allah sevgisini, aşk ve güzelahlâkla ilgili düşüncelerini, İslam tasavvufunu işleyerek Türk-İslambirliğinin oluşmasında önemli vazifeler yapmıştır.

HayatıMenakıpnâmelerle şiirlerinden çıkarılan bilgilere göre Babalılardan

Taptuk Emre'nin dervişidir. Hacı Bektaş ile ilgisi Vilayetname'denkaynaklanmaktadır. Yine şiirlerinden tasavvuf yolunu seçtiği, iyi bir öğrenimgördüğü anlaşılmaktadır. Anadolu kentlerini dolaştığı, Azerbaycan ve Şam'agittiği, Mevlana'yla görüştüğü de bu bilgiler arasındadır. İşlediği konularlaAnadolu'da gelişen Türk edebiyatının en büyük adlarından sayılan YûnusEmre, yalnız halk ve tekke şiirini değil, divan şiirini de etkiledi. Hece ve aruzlavezinleriyle yazdığı şiirlerinde sevgiyi temel aldı. Tasavvufla, İslamdüşüncesiyle beslenen dizelerinde insanın kendisiyle, nesnelerle, Allah'laolan ilişkilerini işledi, ölüm, doğum, yaşama bağlılık, İlahi adalet, insansevgisi gibi konuları ele aldı.

« Dervişlik olsaydı tâc ile hırka. Biz dahi alırdık otuza kırka »

Fikrî ve Edebî Şahsiyeti« Pervane-i şem ile, Sultan Muhyiddin ile,

Cümle aşıklar ile, seyrettim Muhammed’i »

Fikri ve Edebi ŞahsiyetiYunus Emre, halk diliyle yazılan tasavvuf edebiyatının en büyük şairidir.

Orta Asya'da Ahmed Yesevi ile başlayan tasavvuf şiiri; Türkistan, Horasan veAnadolu'da yüz yılı aşan bir gelişimden sonra, en üstün seviyesine YunusEmre'de varmıştır. Yunus'un duygu ve düşünce âlemini hazırlayan kültürünkaynağında İslam tasavvufu vardır. Yunus'un bilgi ve düşünceâleminde, Onun yaratılış, varlık, yokluk, aşk ve Allah hakkında duygulu vehummalı zihin yoruşları vardır ki aynı irfan kaynağından beslenir.Yunus, insan olan herkese karşı; fakir, zengin, Hıristiyan ve Müslüman ayrımıyapmayan, engin sevgiyle bağlıdır. Ondaki insan sevgisi, insan'da Allah'tanbir parça, bir cevher bulunduğu inancındandır. Yunus, işte bu parçanınbütününe yani Allah'a âşıktır. O'nu gönlünde bilmenin heyecanındadır. Buheyecanı, Musa Peygamber'in konuştuğu çoban kadar saf bir gönülle duyar;aynı saflıkla söyler.

Fikri ve Edebi ŞahsiyetiYeryüzünde ömür boyu vatanından uzak kalmış bir insan hüznüyle

Yunus'un Tanrı diyarına karşı sonsuz hasret duyması da bundandır.Yunus, ömrü boyunca böyle bir nostalji ile yanmış, şiirlerine bu yanmanınduygusunu yansıtmıştır. Yunus bu duygu ve bilgiyle olgunlaşıpderinleşen, bazen coşkun, bazen rind ve her haliyle cana yakın bir derviştir.Yunus Emre'nin şiirlerinden ve menkıbelerinden insan hayalinde canlanansimasının belli başlı çizgileri bunlardır. Yunus; duymuş, düşünmüş, inanmışve bütün bu duyuş, düşünüş ve inanışlarını büyük bir sadelik ve kolaylıklaşiirleştirmeye muvaffak olmuştur. İslami taassubun, üzerinde durmaktançekindiği birçok iman meseleleri ile cennet, cehennem, sırat ve benzeri gibikavramlar, onun en zeki ve en hür düşüncelerine mevzu olmuştur.Şiirlerini, eskilerin, sehl-i mümteni dedikleri, her dilin söyleyemeyeceği biraçıklık ve kolaylıkla terennüm edilmiştir.

Yunus Emre’nin Türbesi

« Pervane-i şem ile, Sultan Muhyiddin ile, Cümle aşıklar ile, seyrettim Muhammed’i »

TürbesiYunus Emre'nin mezarı olduğu iddia edilen pek çok mezarve türbe vardır. Bunlar; Eskişehir'in Mihalıççık ilçesine bağlıSarıköy; Karaman'da Yunus Emre Camiiavlusu; Bursa; Aksaray ili Ortaköy ilçesinde; Ünye; Kula'da Emreköyü; Erzurum, Tuzcu(Dutçu) köyü; Isparta'nın Gönenilçesi; Afyon’un Sandıklı ilçesi; Sivas yakınında bir yol üstü.Ayrıca Tokat'ın Niksar ilçesinde ve Azerbaycan’da Şeki şehrinde debulunmaktadır.Ayrıca, mutasavvıf Niyazi Mısri de Yunus Emre'nin mezarının (veyamakamının) Limni Adası'nda bulunduğunu ifade etmiştir. Mezarıkonusundaki tartışma, Karaman ve Eskişehir'deki türbeler üzerineyoğunlaşmışsa da, Hacı Bektaş ile ilgili menkıbe düşünüldüğündeEskişehir Sarıköydeki türbenin asıl Yunus Emre türbesi olduğudüşünülebilir.

TürbesiEvliya Çelebi'nin seyahatnamesinde Karaman ile ilgili olarak "KirişçiBaba Camii avlusunda Yunus Emre Hazretlerinin merkadibulunmaktadır" buyurulur. Eskişehir'de türbesi olduğu iddia edilenalanda, 1949 yılında türbe yapılması amaçlı yapılan kazılarda, 15kişiye ait iskeletler bulunmuştur. Kazı yapılan alanda iskeletlerinyüzeye çok yakın bir noktada bulunması, bölgenin eski bir mezar yeriolduğu konusunda ciddi şüpheler uyandırmıştır. Yunus Emre'ninşiirlerinde bahsi geçen 23 yerleşim birimi isminden 20 tanesinin şuanda Karaman ili sınırları içerisinde bulunan köy, kasaba, ören yeriisimleri ile birebir aynı olması Yunus Emre'nin bugün Karamanolarak adlandırılan ilin sınırları içersindeki bölgede yaşadığı veöldüğü varsayımını kuvvetlendirmektedir.

Yunus Emre’nin Felsefeye Bakışı

« Pervane-i şem ile, Sultan Muhyiddin ile, Cümle aşıklar ile, seyrettim Muhammed’i »

Felsefeye BakışıYunus Emre’ye göre insanın iki yönü vardır. İnsan, bir yönüyle ruhsal ve

tanrısal, diğer yönüyle maddi ve dünyevidir. İnsan, ruh ve bilinç olarakevrenin yaratılışından ve dünyaya bir bedenle gelişinden önce vardır vehuzur içindedir. İnsanın bu iki yönüne bakan iki “ben”i vardır: Nefis denilenve bedenle ilgili lan kişisel beni; aşk denilen ve tanrıyla ilgili olan aşkın beni.Aşkın ben, yalnızca iyi ve doğru şeyler yaparak Tanrıya yaklaşmaya çalışır.

Bedenin ve dünyanın etkileri insan üzerinde tutku ve şehvet olarakgerçekleşir; ruh ve tanrının etkileri ise aşk ve sevgi olarak.Mutsuzluğun, erdemsizliğin ve kötülüğün kaynağı, beden ve dünyadır.Mutluluğun, erdemin ve iyiliğin kaynağı ise ruhsal yaşam ve tanrısal aşktır.

« Dervişlik baştadır, tacda değil. Kızdırmak oddadır, sacda değil »

Felsefeye BakışıBedenin arzuları, zevkleri ve tutkuları, insana kötülük yolunu açar; insanı huzursuz

eder. Bedensel yönünü önemseyen, bu dünya hayatını seçen insan mutlu olamaz. Çünkü insanın bedensel gerçeği ölümdür. Ölüm gerçeğinin bilincinde olmayan insan, erdeme zıt davranışlar sergiler: Yalan, fesat, kavga, mal mülk segisi, kin gütmek, kendini beğenmek ve bencillik erdeme zıt davranışlardan bazılarıdır.Tüm iyiliklerin kaynağı aşk ve sevgidir. Aşk ve sevgi ise her insanda vardır. İnsan bilgi ve olgunluk seviyesine göre bu aşkı yaşar. Sevginin yol göstericiliğine yapılan işler doğru ve güzeldir. Tanrıya giden yol, insana verilen değerden geçer.

« Ya Rabbena hayreyle, Muhammed’e yâr eyle, Kabrimizi nur eyle, Kabre vardığım gece »

Yunus Emre’nin Eserleri« Dağa düşer kül eyler, gönüllere yol eyler, sultanları kul eyler, hikmetli nesnedir aşk »

EserleriDivanları

Yunus Emre'nin şiirleri bu Divanda toplanmıştır. Şiirler aruz ölçüsüyle ve heceölçüsüyle yazılmıştır.1. Fatih nüshası,2. Nuru Osmaniye nüshası, 3. Yahya Efendi nüshası, 4. Kahraman nüshası, 5. Balıkesir nüshası, Niyazi6. Mısrî nüshası, 7. Bursa nüshası diye nüsha (kopya)’ları bulunmaktadır.

Risaletü'n - Nushiyye1307'de yazıldığı sanılmaktadır. Eser, mesnevi tarzında yazılmıştır ve

573 beyitten oluşmaktadır. Eser; dinî, tasavvufî, ahlaki bir kitaptır. "Öğütler kitabı"anlamına gelmektedir.

Ayrıca bir çok şiir yazmıştır.

twitter.com/MertSezginn

facebook.com/MerttSezgin

tr.linkedin.com/in/MertSezginn

Mert Sezgin