ABDÜLBÂKİGÖLPINARLIYUNUSEMRE

HAYATI

VEBÜTÜNŞİİRLERİ

HASANÂLİYÜCELKLASİKLERDİZİSİABDÜLBAKİGÖLPINARLIYUNUSEMRE-HAYATIVEBÜTÜNŞİİRLERİgörselyönetmen:BİROLBAYRAMdüzelti:ALKANİNALgrafiktasarımveuygulamaTÜRKİYEİŞBANKASIKÜLTÜRYAYINLARIistiklalcaddesi,no:144/4beyoğlu34430istanbulTel.(0212)2523991Fax.(0212)2523995www.iskultur.com.tr

GenelYayın:990

Hümanizmaruhununilkanlayışveduyuşmerhalesi, insanvarlığınınenmüşahhasşekildeifadesiolansanateserlerininbenimsenmesiylebaşlar.Sanat şubeleri içindeedebiyat,bu ifadeninzihinunsurlarıenzenginolanıdır.Bununiçindirkibirmilletin,diğermilletleredebiyatınıkendidilinde,dahadoğrusukendiidrakindetekraretmesi;zekâveanlamakudretinioeserlernispetindeartırması,canlandırmasıveyenidenyaratmasıdır. İşte tercümefaaliyetini,biz,bubakımdanehemmiyetlivemedeniyetdâvamıziçinmüessirbellemekteyiz. Zekâsının her cephesini bu türlü eserlerin her türlüsüne tevcih edebilmiş milletlerdedüşünceninensilinmezvasıtasıolanyazıveonunmimarisidemekolanedebiyat,bütünkütlenin ruhunakadarişliyenvesinenbirtesiresahiptir.Butesirdekifertvecemiyetittisali,zamandavemekândabütünhudutlarıdelipaşacakbirsağlamlıkveyaygınlığıgösterir.Hangimilletinkütüpanesibuyöndenzenginseomillet,medeniyetâlemindedahayüksekbiridrakseviyesindedemektir.Buitibarlatercümehareketinisistemlivedikkatlibirsuretteidareetmek,Türkirfanınınenönemlibircephesinikuvvetlendirmek,onungenişlemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemiyen Türkmünevverlerineşükranladuyguluyum.Onlarınhimmetleri ilebeşsene içinde,hiçdeğilse,devleteli ileyüzciltlik,hususiteşebbüsleringayretivegenedevletinyardımıile,onundörtbeşmislifazlaolmaküzerezengin bir tercüme kütüpanemiz olacaktır. Bilhassa Türk dilinin, bu emeklerden elde edeceği büyükfaydayıdüşünüpde şimdiden tercüme faaliyetineyakın ilgive sevgiduymamak,hiçbirTürkokuru içinmümkünolamıyacaktır.

23Haziran1941

MaarifVekili

HasanÂliYücel

YunusbusözleriçatarSankibalıyağakatar,Halkamata’larınsatarYükügevherdirtuzdeğil.

ÖNSÖZYunus’unYaşadığıÇağ

KösedağıYenilgisi(641H.26Haziran1243),Selçukİmparatorluğu’nutemelindensarsmıştı.Moğollar,Sivas’ayürümüşler,Sivaskadısınınşefaatiylehalkadokunmamışlar,şehriüçgünyağmaetmişler,oradanKayseri’ye geçmişler, erkekleri kılıçtan geçirmişler, kadınlarla çocukları alıp yola çıkmışlardı. Yoldayürüyemeyenleri öldürüyorlar, her yana dehşet saçıyorlardı. Selçuklular, yıldan yıla ağır bir vergivermeyerazıolarakMoğollarlauzlaşmışlardı.II.GıyâseddinKeyhusrev’inölümündensonraülkedeyeryer isyanlar çıkmış, beyler bağımsız kalmışlar, birbirlerine düşmüşlerdi.Moğol kumandanıBaycu, birkere daha Anadolu’ya yürüdü. 1256’da Konya yakınlarında savaşta Selçuk ordusu bozguna uğradı.Gıyâseddin’inhapistebulunanoğluIV.RükneddinKılıçarslantahtaçıkarıldı.

Baycu, Konya’nın batısında, şehre dört saatlik mesafede bulunan Kızılviran’da oturuyordu.Kılıçarslan’ı da yanına almıştı. Uzun bir süre Konya’da kalan Moğollar, giderlerken Selçukhükümdarlarınınmezarlarıbulunankaledenbaşkabütünkaleleriyıktılar,MoğollardansonraAnadolu’dabirkardeşkavgasıdırbaşladı.SonundaRükneddin’le İzzeddinülkeyipaylaşmayıkararlaştırdılar.FakatPervâne,MoğollarınyardımıylaRükneddin’inüstünlüğünüsağladı;İzzeddinBizans’akaçtı.

Rükneddin, bütün devlet işlerini eline almış olan Muîrneddin’i ortadan kaldırmak istiyordu. BunuanlayanMuîneddin,1265’teRükneddin’iöldürttü;yerineikibuçuk,yahutaltıyaşındaoğluIII.GıyâseddinKeyhusrev’igetirdi.Anadolu,artıkİlhanlılarınbireyaletihükmündeydi.

1277’de Muîneddin, büyük vezir Sâhib Fahreddin Ali ve IV. Rükneddin Kılıçarslan’ın kızı SelçukHâtûn’unişanlısıAbaka’yagötürmeküzereyola çıkmıştı.Fakat halk, hatta beyler buna razı değillerdi.BeylerdenHorasanlıHatıroğlu, kardeşiZahîreddin’i,MoğollaradüşmanlığıylaünkazanmışolanMısırhükümdarı Melik’üz-Zâhir Baybars’a, yardım istemek üzere gönderdi. Karamanlılarla uçbeyleri deHatıroğlu’yauydular.NiğdecivarındamuhafızolarakbulunanikiyüzMoğolerinikılıçtangeçirdiler.ŞamaskerideAnadolu’yagirmişti.Hatıroğlu, tambir zaferkazandığını sanarakdörtbiryana fetih-nâmelergönderiyor,biryandandagelenorduyubeslemekiçinhalktanzorlaparaveyiyecektopluyordu.

Moğollar, bunun üzerine harekete geçtiler. Mısır ordusu da erzaksızlıktan Anadolu’dan çekildi.Hatıroğlu Şerefeddin, Niğde’yle Adana arasındaki Loluva Kalesi’ne sığınmak zorunda kaldı. Kalemuhafızı, Moğollardan korkarak Hatıroğlu’yu teslim etti. Sorguda bütün iş ortakları meydana çıktı.Kendisiöldürüldü.Pekbüyükbiryekûntutanmallarıyağmalandı.

Hatıroğlu’nun tarafını tutan Karamanlılar, Moğollara vergi vermemek için son bir gayretle silahasarıldılar; Moğollar bozuldu. Uçbeyleri de vergi yüzünden Moğollarla savaşa girişip üstlerine gelenorduyubozgunauğrattılar.

BaharçağındaBaybars,büyükbirorduylaAnadolu’yagirdi;Moğollarıbozdu.BiryandanMoğollarlaarasını açmamaya çalışan, bir yandandaBaybars’a taraftarlık edenMuîneddin,Kayseri’ye, oradandaTokat’akaçmıştı.Baybars,Kayseri’deongünkadarkaldıktansonraerzaksıkıntısıyüzündenAnadolu’danayrıldı. Bu arada Abaka Anadolu’ya geldi. Muîneddin’i, Baybars’ın geleceğini bildiği halde habervermemekletöhmetleyipgiderkenberabergötürdü;Aladağ’daöldürttü(676H.1277).

Bu son mağlubiyet, Selçukluların ileri gelenlerine pek büyük bir tesir yaptı. İleri gelenler, adetayarışırcasınaötedünyayagöçetmeyebaşladılar.AtabekMecdeddinAbaka’yıgeçirdiktensonraSivas’tavefatetti;TâceddinMu’tez,onutakipetti;birkısmıysaŞamülkesinesığındı.

Aynıyılda,birmüddetdervişlikkisvesinebürünmüşolanCimri,İzzeddinKeykâvus’unoğluGıyâseddinSiyâvuş olduğunu ileri sürerek isyan etti. İbni Bibi’ye göre “Kızıl külahlı, çarıklı, kara kilimliTürkmenler”le Konya’yı zapt etti; adına hutbe okuttu. Karamanoğlu Mehmed Bey vezirlik makamınagetirildi. Bu isyanı idare edenler, Moğol akını yüzünden Horasan’dan göçüp Amasya’ya gelen Babaİlyas’lahalifesiBabaİshak’ınadınagelişenveSelçukİmparatorluğualeyhinebirhalkisyanımahiyetinitaşıyan, Selçuk ordusunu bozan, Sivas’a yürüyen, nihayet 1241’de Baba İshak’ın Amasya’da idamınarağmen bastırılamayan, sonundaKırşehir civarındakiMalyaOvası’nda devşirme ordu tarafından zorlabastırılanBabalılar’ınkılıçartıklarıydı.I.AlâeddinKeykubadtarafındanalınanErmenekilineTürkmenboyları yerleştirilmişti. Bu yüzden de Ermenek’e, Kamereddin ili denmişti. Kamereddin’in torunu veKerimeddinKaraman’ınoğluNûreddinSûfî,yahutmeşhuradıylaNûreSûfîdeBaba İlyas’amensuptu.Karaman ve kardeşleri,AnadoluSelçuklularının kardeş kavgasında İzzeddin’in tarafını tutmuşlardı, buyüzden de Karaman’ın kardeşleri öldürülmüşlerdi. Karaman’dan sonra yerine geçen Mehmed Bey,Cimri’yevezirolduktansonra,divandavesaraydaTürkçekonuşulmasınadairmeşhurfermanıçıkararakbuhalkhareketininhüviyetinitarihearmağanetmişti.

Cimri’nin başarısı uzun sürmedi. Moğolların yardımıyla Selçuklular, Cimri’yi bozguna uğratıp esirettiler,diridiriderisiyüzüldüvebuderi,şehirlerdegezdirildi.

1281’de İzzeddin Keykâvus’un oğlu olup Kırım’da oturan Gıyâseddin Mes’ud, Erzincan’a gelipAbaka’ya itaatini bildirdi,Konya’da padişahlığa geçti. 1284’teAbaka’nın ölümü üzerine yerine geçenSultanAhmed,IV.RükneddinKılıçarslan’ınoğluGıyâseddinKeyhusrev’leGıyâseddinMes’ud’un,ülkeyiikiyebölereksaltanatsürmeleriniemretti.GıyâseddinKeyhusrev,bunarazıolmayıncaMes’udtekbaşınahükümsürmeyebaşladı,aynızamandaMoğollardan,adınabirdefermangetirttiveGıyâseddinöldürüldü.AynıyıldaMoğolordusuErzincan’ageldi;kışıoradageçirdi.SâhibFahreddinAli,tekbaşınabuorduyubeslemek zorunda kaldı. Elli yıldır biriktirdiğini habbesine kadar harcadı. 1284’te Keygato, Sivas’ageldi, oradan Kayseri yoluyla Aksaray’a vardı. O yıl pek şiddetli bir kış oldu. Şehirlilerin çoğu,Moğollarınkorkusundanovalaradağılmıştı.BuorduyubeslemekdeSâhibFahreddin’edüştü.KazvinliFahreddin vezirlik makamına getirilmişti Sâhib Fahreddin Ali, Akşehir’de Nadir Köyü’ne göçtü ve1288’deoradavefatetti.

Bilgisizve insafsızbir adamolanKazvinli, halka alabildiğine zulmediyordu.Nihayethalkın şikâyetiüzerineKazvinli’yiAladağ’agötürdüler ve1290’daoradaöldürdüler.Bumüddet içindeErgun,SultanAhmed’e isyan etmiş, 1282’de padişah olmuştu. 1283’te Anadolu halkını, elinden geldikçe koruyanSâhib-Divân, yaniMoğol veziriGüveynî ölmüş, yerine pek zalimbir adamolanAlâüddevle, 1291’deSâhib-Divânolmuş,aynıyıldaöldürülmüş,Ergundaölmüş,yerineKeygatohükümdarolmuştu.

Keygato, 1292’de Anadolu’ya bir kere daha gelmiş, Sultan Mes’ud’un padişahlığını sağlamıştı.1295’de ölümü üzerine yerine geçen Baydu’nun zamanında Anadolu’da her iş,Moğollara kulluk edenbeylerin eline düşmüştü. Bir yandan Moğollar mal, para, erzak istemekte, bir yandan beyler, iltizamyoluylamal elde etmeye çalışmaktaydı.Aynı yılda padişah olanGazanMahmudHan’ınMüslümanlığı,nispeten halkı sevindirmiş, ümitlendirmişti. Fakat Moğol beylerinden Togaçar isyan etmiş, SamakarNoyan’ınoğluArapNoyan’ınhükmüaltındakiDanişmendiyeilinegirmişti.KumandanBaltu,onubozgunauğratıp öldürttü; fakat bu sefer demerkezi tanımamaya başladı; hatta Sultaniye’ye çağrılanMes’ud’ungitmesine bile engel oldu. 1296’da Gazan Han’ın gönderdiği ordu isyanı bastırdı; Sultan Mes’ud,Hemedan’agötürüldüveoradatutuklandı.BusıradaII.İzzeddinKeykâvus’unoğluFerâmerz’inoğluIII.Alâeddin Keykubad, 1298’de padişah tanındı. Gene bir isyan üzerine Emir Çoban Anadolu’ya geldi.Korkusundan Sultaniye’ye gitmek üzere yola çıkan Alâeddin, yolda Şam ülkesine giden Gazan Han’arastladı.GazanHan,Alâeddin’i,kendisineyardımageldisanarakpekhoşlandı.Erzurum’danAntalya’ya,

Diyarbakır sınırlarındanSinop’a kadar uzayan ülkeyi ona verdi,Moğol hanedanından bir kızla da onuevlendirdi.ButeveccühühazmedemeyenAlâeddin,önünegelenköyüyağmayabaşladı.Antalya’yıalmayamuvaffakolamadı;geriyedöndü.Vardığıyerdebeylere,gizlimallarınıçıkarmalarıiçinişkenceettirmeyekoyuldu.Halka,halkın inancınaokadarkayıtsızbirhalegelmiştiki,RamazanayınınyirmialtıncıgünüSivas’ta, halkın karşısında oruç yedi, şarap içti. Bütün bunlar duyulunca Moğolların Anadolu valisiAbuşka, Alâeddin’i Sultaniye’ye gönderdi. Orada halkın önünde bir meydan dayağı yedi; karısınınşefaatiylecanınıgüçkurtardı.

1303’te Gıyâseddin Mes’ud, tekrar padişah oldu. Ertesi yıl Gazan Han vefat etti; yerine OlcaytuMuhammedHudâbendegeçti.İsyanlarsürüpgidiyordu.İlhanlılarınçöküntüdevribaşlamıştı.İrinciNoyanbüyükbirorduylaAnadolu’yagelmiş,AksarayyolundakiAlâiyeKervansarayı’nasığınmışolanİlyasadlıbirisyancıyüzündenbukervansarayıyıktırmış,buçeşityerleritamirettirmeyidesuçsaymıştı.Aksarayhalkını kılıçtan geçirmiş, mallarını yağma ettirmişti; Niksar da aynı akıbete uğramıştı. Gıyâseddin,1308’de Kayseri’de ölmüş, Anadolu Selçuklularından III. Alâeddin, 1301-1302’de Isfahan’da idamedilmiş, SultanMes’ud’un oğluGazi, İlhanlılar tarafındanKastamonu veSinop’tan İznik veSaruhan’akadar uzayan bölgeye hükümdar tayin edilmiş, fakat hükmü, Sinop’tan başka bir yerde yürümemişti.1322’deSinop’taölmüş,AnadoluSelçukİmparatorluğudatarihekarışmıştı.

1315’te Emir Çoban, Muhammed Hudâbende tarafından Anadolu’ya gönderilmişti.Karamanoğulları’ndan başka bütün beyler itaat ettiler. Emir Çoban, 1316’da vefat eden Olcaytu’nunyerinegeçenEbû-SâidBahâdırHantarafındanAnadoluvalisitanınmış,birzamanİrinciNoyan’lauğraşıponu ortadan kaldırdıktan sonra adaletle, fakat pek mutaassıbâne bir idareyle halkı yola sokmayakalkışmıştı. Hıristiyanlarla Yahudiler, Müslümanlardan ayırt edilebilmek için muayyen renkte elbisegiymeyezorlanmıştı.Buadaletlibeyin,Selçukhanedanınamensupolanlarıortadankaldırdığıdarivayetedilir.1320’deEmirÇobanAnadolu’danayrıldıktansonraKaramanlılartekrarKonya’yızaptettiler.

*

Selçuk İmparatorluğu, hâkimiyetini kaybettikten sonra Anadolu’da, Pervâneoğulları, Hamidoğulları,Germiyanoğulları, Karesioğulları, Sâhib Ataoğulları, İzmiroğulları, Saruhanoğulları, Menteşeoğulları,Aydınoğulları, Tekeoğulları, Eşrefoğulları gibi bir şehirde hüküm süren, yahut bir bölgeye hükmedenbeyliklermeydana gelmişti. Bu beylikler içinde en ehemmiyetli ve kuvvetlisi, Selçukluların enmühimyerleriniellerindetutanveXV.YüzyılakadarOsmanoğulları’nıuğraştıanKaramanoğulları’ydı.

Kurulduğu andan itibaren Söğüt Ovası’na hâkim olan Osmanlılar, 1289’da Eskişehir ve İnönü’nüalmışlar,1292’deSakarya’nıngüneyineinmişler,1298’deBilecik’leYarhisar’ı,1299sularındaİnegöl’üzaptetmişler,1301’deİznik’ikuşatmışlar,1323’teAkyazı’yı,1326’daBursa’yıelegeçirmişlerdi.Bursa,bubeyliğinmerkeziolmuştu.SakaryahavzasınıeldeettiktensonraRumeliyakasınadageçenveBizans’ıkuşatan bu beylik, Anadolu’yu Rumeli’ye bağlayan yollara hâkim duruma gelmişti. Bursa’da yükseleneserler,SelçuksanatıylaBizanssanatınıbağdaştırıyordu.Cami,medrese,türbe,kervansaraykapılarındakendini gösteren Selçuk karakteri, teferruattan kaçmaya başlamış, mahruti kubbe müdevver kubbeleredönmüştü. Selçuk sanatıyla Bizans mimarisinin kaynaşmasından meydana gelen, yarım ve dörtte birkubbelere dayanan tek kubbeli şaheserlerse, İstanbul’un fethinden sonra ibdâ edilecek, edebiyattaFarsça’nınyerinegeçenTürkçe,İstanbul’unfethindensonraşivevahdetinekavuşacaktı.

XIII.YüzyılAnadolu’daTasavvuf

Moğollardan kaçan Hârzemlilerin Selçuklular tarafından doğu ve sınır bölgelerine yerleştirilmeleri,MoğolakınınıAnadolu’yayöneltmiş,Anadolu,XIII.YüzyıldanXIV.Yüzyılınilksenelerinekadardalga

dalga gelen Moğol ordularıyla çiğnenmişti. Halk, yalnız Moğollar tarafından öldürülmüyor, içkavgalardan da canından oluyordu. Moğol ordusunu, sarayı, vezirleri, beyleri, divanı elçileri, isyanedenleribesleyenveölmemeyeçalışan,ancakhalktı,hemdesavaşlardan,katl-îâmlardankurtulabilipsağkalan kılıç artığı halk. Herkes herkesten şüphelenmekteydi. Padişahlar bile mevkilerini korumak içinMoğollarasığınıyorlar,beylerbilepadişahlarınyakınlığını,Moğollarasığınmaklasağlıyorlardıvebütünbusığınmalardaişgörenparaydı,yalandı,iftiraydı.Ülkededinadına,adaletadına,sadakatadınahükümsürenzulümdü.

Gayesitambelirli,dileğiapaçıkolmamaklaberaberhalkıkucaklayan,idareyiistihdafeden,düzenivehükümeti yıkmaya yönelen Babalılar ve Cimri isyanlarından başka sonradan “Tahtacılar” denenAğaçerleri’nin Maraş’ta yol kesişleri, Niğde, Loluva, Sivrihisar isyanları gibi belirli bir bölgedeparlayıp sönen isyanlar da eksik değildi. 1299’da olduğu gibi yağmursuzluktan meydana gelen büyükkıtlıklar,halkaölüinsanetinibileyediriyordu.Yaşayışçekilmezbiryükolmuştu;herkesümidiniTanrı’yabağlamıştıartık.

Bir yandanMoğol akınındanAnadolu’ya göçen, bir yandanAnadolu’da yetişen sûfîler, halka hayrın,şerrin izafi olduğunu, her işin O’nun iradesinin tecellisi bulunduğunu, gerçek varlığın yokluklaolabileceğini,heriştebirhikmetinmevcudiyetinitelkiyneden,gözleribuğulayan,gönlümaddivegerçekyaşayıştan alan, insana boyun büktüren, teslimiyeti gaye bilen bir inancı yayacak en uygun muhitibuluyorlardı.Gerçi tasavvuf,sûfîninmezhebinevemeşrebine,bilgisineveanlayışınagöredeğişiyordu;gerçi tasavvuf her şeyi Tanrı ef’alinin zuhuru bilmekle beraber, zulmedenin mazhariyetine uyupzulmettiğini, fakat karşı duranın da mazhariyetine uyup onu kökünden yok ettiğini söylüyordu; gerçitasavvuf,yokluğu ferdiyetten,benlikten,bencilliktenyokolmak,halkta,her zerredegerçekvarlıklavarolmak,kendiiçindeğiltoplumiçinyaşamaksayıyordu.Fakatkadercilikbuanlayışlaraengelolmaktaydı;bilgisizlik, bu bilginin, bu irfanın yolunu kesmekteydi ve halkın tasavvuf inancı, bu ümitsiz alanda,kendindengeçmek,olanlarıgörmemeksuretiylebirteselliışığıuyandırıyordu.

*

Bu çağlarda Anadolu’da, Muîneddin Pervâne tarafından kendisine Tokat’ta bir dergâh kurulanFahreddin-i İrâkıy’yi (1239), İbnArabî’nin (1240) Bâtınîlikle karışık ve tamamıylamistik inançlarınıKonya’dayayanoğulluğuSadreddîn’i(1274),“Mirsâd’ül-ibâd”latasavvufumedreseleştirenNecmeddinDâye’yi (1343) görmekteyiz. 1035’te Şirâz’da ölen İbrahim b. Şehriyâr-ı Kâzerûnî’ye mensupKâzerûnîyye tarikatıyla o zaman Ahmediyye denen Rıfâiliğin, ayrıcaMevlânâ’ya çok bağlı olan HacıMübâretHayderîgibiHayderîlikmümessillerininbulunduğunuEflâkî’denöğrenmekteyiz.KalenderîlikbuçağlardayalnızAnadolu’dadeğil,Irak,SuriyeveMısır’dadapekyaygındı.Şıhâbeddîn-iSühreverdi’nin(1234-1235), IV. Rükneddin Kılıçarslan zamanında, Halife En-Nâsır li Dîn’illâh (1225) tarafındanelçilikleKonya’yagelişi,Anadolu’dafütüvvetehlininpekyaygınbulunduğunubizebildirdiğigibibunubirçokkaynaklardandaöğrenmekteyiz.

Mevlânâ Celâleddin’in (1273) çevresinde toplananlar ve bilhassa Çelebi Hüsâmeddin (1284)vasıtasıylafütüvvetehlini,yanisanatkârlarıveesnafıMevleviliğebağlamıştı.Mevlânâ“Mesnevi”siyle,şiirleriyle pek az bir zamanda, hatta kendi daha sağken Anadolu sınırlarını aşmıştı. Ona uyanlarınyüzyıllar boyunca, apayrı ve musiki, şiir ve raks gibi üç esaslı unsura dayanan bir zümre olarakvarlıklarını onunadıyla şiirinin çevresinde, “Mesnevi”sininmihrakında toplamayamuvaffakolacaklarıbesbelliydi.

***

Yunus’un doğduğu, yaşadığı ve ebediyete göçtüğü çağda Anadolu’da siyasi, iktisadi ve dini durumbuydu. Tasavvuf zümreleriyse Ahmedîler, Kâzerûnler, Mevlânâ âşıkları, Kalenderîler, Haydarîler vebüyükmağlubiyeteuğradıklarıhaldezümrevivarlıklarınıkoruyabilenvesonradanHacıBektaş’ı(1270)kendilerinepir tanıyanBabâîler, ŞeyhAhmed-iNâmıkıyy-iCâmi’ye (1141) nisbet iddia edenCâmilergibi,gezgincidervişzümrelerindenolanAbdallar,herşehirdebulunanfütüvvetehliveadetasivilaskerolan ve “Rûnûd-Rindler” diye de anılan fütüvvetin kılıçlı (Seyfi) koluydu ki bunlara “Alp Erenler”,“Gaaziyân-ı Rûm” da denirdi. Bu zümrelerin, içlerinden yetişen ve büyük tanınan kişilere de nisbetedilerekadlarıçoğalıpdurmaktaydı.

YunusEmre

YunusEmre,böylebirdevirde,OrtaAnadolu’dayetişmiş,kendisinitasavvufavermiş;doğudamezhepayrımları hüküm sürer, kanlı hadiselere yol açarken, iltizam vemüsadere,mevki kavgalarını körükler,halkı ezerken, batıda derebeylik yayılır, sınıflar sınırlanır, topraksız halk esir olur, toprakla berabersatılır,haçlıseferlericenneteyolaçar,cennetkanlaveparaylaedinilirkeno,tasavvufunderinveiçlihoşgörürlüğüyle:

YetmişikimilletebirgözilebakmayanŞer’inevliyasıysahakıykatteasidir.

*

YetmişikimilletekurbanolâşıkisenTââşıklarsafındaimâmolasınsadıkHâsuâmmuti’âsıdostkuludurcümlesiKimediyebilesingelevindendaşraçık

*

HerkimsanasorariseitikadınnedirHakk’aÖpgileliniayağınbudurcevabınasuâl

*

BirçeşmedenakansuacıtatlıolmayaEdebdirbanayermekbirlüledensızarımYetmişkimilletesuçumbudurhakdedimKorkuhiyânetdiryabenniçinkızarım

demiş,herkesikucaklamış,

KuruidikyaşoldukkanatlandıkkuşoldukBirbirimizeeşoldukuçtukelhamdülillâhVardığımızillereşolsafâgönüllereHalkaTaptukma’nîsinsaçtıkelhamdülillâh

sözleriyle inancını dile getirmiş, gönlündeki Hak ve halk sevgisini halka aşılamıştır. Ama şunu da

söylememiz gerekir ki, bu derinmüsâmahaYunus’un gözlerini kapatmamış; onu, dünyayı ve dünyadakiolayları görmez bir hale getirmemiştir. Onun şiirlerinde yer yer rastladığımız beyitler devrinicanlandıracakkudrettedir.Sözgelimi,

ErenleryoludurmeşemeşekolaydırkomlaşaMeşeolanyerdebeşeharâmiçokAnterivar

beytinde,ormanlarıneşkıyayatağıolduğunu,

DostturbiziokuyanüstümüzdeşakıyanŞimd’üçbuçukokuyanderindanışmanolurDanışmanıncâhilionamazdervişleriDervişiledanışmanyavlaküleşgenolurBirniceningönlüneşeytanlardolupdururErenlersemâ’ınaonlarerişgenolur.

beyitlerindecahilhocaları,hoca-dervişsavaşınıbelirtir.

BendervişimdiyenlerharamıyemeyenlerHaramınyenmediğielegirinceimiş.

*

DışımgöynüiçimhamdirliğimbudurmüdâmYolvermedenbirkademarştanveririmhaberDışımbilişiçimyaddilimhoşgönlümmürtedİşimyavuziyiadböylefitnenerdevarTakındımşeyhlikadınkodummaşuktâatınVerdimnefsinmudâfınhanıHakilepazar

*

HalkhepayağadururbenseğirttimoturdumGeçtimsadıryerinedöşekkalınyerimdüz,BunungibisâlûslukçünkimelimegirdiArtıkn’işîmeyararderdüfirakâhusûz

gibi beyitlerdeyse, birmelamet neşesine bürünerek kendisini öne sürer, derviş geçinenlerin, ellerinegeçinceye dek haram yemediklerini, şeyhliğin, dervişliğin bir kazanç vasıtası yapıldığını söylemektençekinmez.

İşidinheyulularâhırzamanolısarSağmüslümanseyrektiroldagümanolısarDânişmendokurtutmazdervişyolungözetmezBuhalköğütişitmezsağırhemenolısarGittibeylermürvetibinmişlerbireratı

Yediğiyoksuletiiçtiğikanolısar.

*

MüselmanlarzamâneyatlıolduHelâlyenmezharamkıymetliolduOkuyanKur’an’akulaktutulmazŞeytanlarsemirdikuvvetliolduPeygamberyerinegeçenhocâlarBuhalkınbâşınazahmetlioldu

beyitleriyledevrini,devrindekiâlimleri,dervişleri,devletlilerienacışekildeyerer.

AşkınçerisaldıbenimgönlümeviıklîmineCanımıesîreyledinn’iderbanayağıTatar

*

Olbudaktabiterîman,imanbitsegidergümanDüngünişimbudurhemennefsimebirTataroldum

*

Okursuntesnifkitapnicebinâvüi’râbHavfurecâsendeyoköylekibirTatar’sın

beyitlerindeki“Tatar”saMoğol’durvebubeyitlerMoğolakınının,Yunus’unşiirinedüşenakisleridir.

Yunus’unHayatıveYolu

Yunus,

ŞeyhudânişmendüvelîcümlesibirdireryoluYunus’turdervişlerkuluTaptukgibiserverivar

*

YunussenTaptuk’unakılduâlarDemekimnekılambuaşkelinden

*

AşksultânıTaptuk’dururYunusgedâdırkapudaGedalaralûtfeylemekkaidedürürsultana

*

Taptuk’untapısındakuloldukkapısında

Yunusmiskinçiğidipiştikelhamdülillâh

*

YineesridiYunusTaptukyüzüngöreldenMeğeronungönlündenbircur’aşerbetiçti

*

YunusbirdoğanidikonduTaptukkolunaAvınşikârageldibuyuvakuşudeğil

gibibeyitlerleTaptuk’amensubolduğunuaçıklar;divanındaonikişiirdeTaptuk’unadınıanar;bunlarınbirindekendisine“TaptukluYunus”dediğigibibirindede

Yunus’aTapduğuSaltuğuBarak’tandırnasîbÇüngönüldencûşkıldıbennicepinhânolam

beytiyletarikatsilsilesinibildirir.Bubeyit,birbaşkanüshada

Yûnus’aTapduk’tanolduhemBarak’tanSaltuğ’aBûnasibçüncûşkıldıbennicepinhânolam

tarzındadır. Her iki tarzdan da anlaşılmaktadır ki Yunus, Taptuk Baba’nın dervişidir; Taptuk, BarakBaba’nın,odaSarıSaltuk’unhalifesidir.

Taptuk, Sakarya nehrine yakın, Mihalıççık civarında, Emre Köyü’nde yatmaktadır. İstanbul,SüleymaniyeKütüphanesi’nde,Fatihkitaplarıarasında4518No.dakayıtlıHutenlibirkadı’nınoğluolupNiğde’de doğan Kadı Ahmed’in 733 Zilhicce’sinin on beşinci günü tamamladığı (1333) ve Niğde’deHâceNizâmeddinAhmedb.’Aliyy-iNiğdeî’ninzaviyesindetelifettiği“El-Veled’üş-Şefıykve’l-Hafîd’ülHalıyk” adlı eserinden, Taptuklular denen bir zümrenin bulunduğunu, bunların,medreseliler ve onlarauyan tekkeliler tarafından hoş görülmediğini, haklarında çeşitli iftiralarda bulunulduğunu, çeşitlisöylentilerolduğunuöğrenmekteyiz(Fasl-ıevvelderzikr-iTevârih-iEnbiyâ;41.b.)

Barak Baba hakkında Târih-i Olcaytu Muhammed Hudâbende, Târihi-Barzâlî, Ed-Dürer’ül-Kâmine,A’yân’ul-Asr, El-Menhel’üs-Sâfî ve likd-ül-Cüman’da epeyce bilgi vardır. Châr-darb olan, yani saç,sakal, kaş ve bıyıklarını usturayla tıraş ettiren, bazı kere de sakalını tıraş ettirip bıyıklarını koyverenBaba, Şam’a, Mısır’a gitmiş, Moğollar tarafından riayet görmüş, Muhammed Hudâbende tarafındanelçilikle gönderildiği Giylan’da, 707 hicrîde (1307-1308) öldürülmüştür. Eflâkî, Gazan Han’ınMevlânâ’nınhusûsiyetleriniKutbüddîn-iŞirâzî’den (713H.1313),Hûmâmeddin-iTebrîzi’den (782H.1380), Hâce Reşîdeddin’den (718 H. 1318) ve Barak Baba’dan sorup öğrendiğini nakleder ki (Prof.TahsinYazıcıbasımıÂriflerinMenkıbeleri,TürkTarihKurumuYayınc.II,Ankara-1961;s.484)vefattarihlerine göre adı geçenlerin bir kısmının, Mevlânâ hakkında, ancak duyduklarını naklettiklerişüphesizdir.

UluÂrif Çelebi (1320), Barak Baba’nın halifesi ve Sultaniye’de onun türbesinin bulunduğu tekkedeşeyholanHayranEmirciilepekdosttur.1317yılısonlarındaSultaniye’yegitmiş,birçokkişilerleberabertürbeyi ziyaretten sonra semâ’meclisinde bulunmuş, semâ’ etmiş,Hayran Emirci deKonya’ya gelmiş,Mevlânâ’nıntürbesindesemâ’edilmiş,Çelebi,başındakibeyazsikkeyiçıkararakonagiydirmiş,gelecekbayramgeneberaberbulunmalarınıdilemiş,oyıldaSultaniye’yegitmiş,berabercesemâ’etmişlerdir(s.

760-762;862).

TokatköylerindenbirindedoğanvebirkâtibinoğluolanBarakBaba,“Câmi’üd-Düvel”eveII.MuradadınaYazıcızâdeAlitarafındanyazılan“Târih-iÂl-iSelçuk”agörebirSelçukşehzadesidir(BayazıtK.s. 1183-1184 Topkapı; Revan, 375. a; 416. a; 417. b.). Türkçe bir şathiyesi de vardır ki, bu şathiyeKutb’ul Alevî tarafından Farsça şerhedilmiştir; şârihin elyazısıyla 766 Saferinin başlarında (1355)yazılmışolannüsha,AyasofyaK.315No.dakayıtlıdır.BuşathiyedeBarakBaba,SarıSaltuk’amensupbulunduğunuaçıklar(YunusEmreveTasavvuf;tercememiz;s.265;metin462;satır18).

Kaynaklar,BarakBaba’yamensupolanlara(Barakıy-yûn-Baraklılar”dendiğinibildiriyor.Amasya’nınGümüşhacıköyü’nebağlıGümüşnahiyesinde,Câmi-iKebirMahallesi’nde,Tekkedenentürbede,752’de(1351)ölenBahâeddin’ül-Barakıy,BaraklılarınAnadolu’dadabulunduğunubizegöstermektedir(YunusEmreveTasavvuf;s.43-44).

Sarı Saltuk, Câmi’üd-Düvel’e ve Saltuk-Nâme’ye göre Seyyid Mahnmûd-ı Hayrânî’nin halifesidir;Barak Baba’nın da mürşididir. İzzeddin Keykâvus’la, maiyetindeki Türkmenlerle Kırım’a gitmiş,İzzeddin’den sonra Kırım Hanı’ndan izin alarak 1281’de, Dobruca’ya geçip ölünceye dek savaşlauğraşmıştır.Muhaç-Nâmevediğerkaynaklar,Hammer,tarihihtilaflarıylaaynıbilgiyivermektedir(YunusEmreveTasavvuf;s.27-41).BubilgiyegöreSaltuk,“Gaaziyân-ıRûm”dan,AlpErenler’dendir.

Seyyid Mahmûd-i Hayrânî, Akşehir’de yatmaktadır. “Menâkıb’ul-Ârifin”e göre cezbe halindeyaşamıştır. Mevlânâ’ya mensuptur. Türbesi, Mevlânâ türbesine örnek olan ve 667’de (1268),Mevlânâ’danbeş-altıyılöncevefatedenSeyyidMahmûd-ıHayrâni’nin,Selçuktahtaoymacılığınınbirşaheseriolupbugünİstanbul’da,İslamEserleriMüzesi’ndeveHakîmi-Senâî’nin(525H.1130-1131)birkasidesinin üç beyti oyuludur. Kardeşi Necmeddin’in sandukasında da aynı şiirler ve Sultan Veled’in(719 H. 1312) bir gazelinden, tac beyti de muhtevi olmak üzere dört beyit hakkedilmiştir. SeyyidMahmûd-ıHayrânî’ninMevlânâtarafındansayılıpsevildiğiniriayetedenSinâneddin-iAkşehri’ninoğluMahmûd’unNasreddinHoca türbesikarşısında,SinâneddinDedeMezarlığıdenenyerdevebugün lisebinası avlusunda bulunan merkadinde de, baştaşında Mevlânâ’nın olduğunu sandığımız bir beyitoyulmuştur.TaşGaripşahoğluAlioğluMuhammed tarafındanyapılmıştırve752Şâbân’ınınonaltıncıgünü(1351)vefatettiğinibelirtmektedir(YunusEmre;Risâlatal-NushiyyaveDîvân;Sunuş;s.XII-XIII).

BütünbumaruzattansonraYunus’un,Mevlânâhakkındakisözlerininakledebiliriz:

MevlânâHudavendigârbizenazarkılalıAnıngörklünazarıgönlümüzaynasıdır

*

MevlânâsohbetindesazileişretolduÂrifma’nîyedaldıçünbiledirferişte

*

FakıhAhmedKutbüddinSultanSeyyidNecmeddinMevlânâCelâleddinolkutb-ıcihankanı

Bu beyitlerin ilki, rahmetli Raif Yelkenci’ye ait ve Yunus’un devrine pek yakın bir tarihte yazıldığıkâğıdındanveyazısındananlaşılandivandadır(aynıeser;foto,s.206;6.beyit,metin;s.161;1.beyit).

İkincisi,eskivedoğrunüshalarınhepsindevardır;ocümledenolarakeneskidivannüshasıolanFatihK.nüshasındakibirşiirin7.beytidir(aynı;foto.s.333,sonbeyit;metin;168.asonbeyit.Türkyazısıyla;s.121, 12. beyit). Üçüncüsü, nispeten yeni nüshalarda vardır. Mevlânâ’ya, zamanında “Mevlânâ” ve“Hudâvendigâr” dendiğini “Menakıb’ül-Ârifîn”den ve “Mektuplar”ından, sarahatla öğreniyoruz (aynı;Sunuş:s.XLV-XVve7.not).

Görülüyor kiYunus’un tarikat silsilesiMevlânâ’ya ulaşmaktadır. SayınAdnanErzi, İstanbulBeyazıtUmumiKütüphanesi’nde 7912No. da kayıtlı birmecmuada,OsmanGazi’nin padişahlığından başlayıpKapudân-ı Derya Müezzinzâde Ali Paşa’nın 979’da (1571) Lepanto Deniz Savaşı’nda şahadetinedüşürülentarihmısraıylabitenkronolojikcetvelde,OsmanGazi’ninpadişahlıkmüddetinden,BilecikveYarhisar’ınfethinden,SultanVeled’invefatındansonraYunusEmre’yeaitşukaydınmevcudiyetini ilimâlemineduyurmuştur:

“Vefât-ıYunusEmre

Sene720müddet-iömr82”

(Mecmua, 38 b. Notlar ve Vesikalar: 1. Yunus Emre’nin hayatı hakkında bir vesika: Belleten: TürkTarihKurumu:c.XIV;sayı:53;Ocak1950.Yunus’adairyazılar85-98,s.lerdedir,yalnızYunus’unyaşı,ihtimalmürettiphatasıolarakyanlışkaydedilmiştir.)

Bu kayıttan önceki tarihlerin hepsi doğrudur. Şu halde, Yunus, 638 Hicri’de doğmuştur (1240).Mevlânâ’nın ebediyete göçüşünde otuz dört yaşındadır ve Mevlânâ’yı gençlik çağında görmüş, onunmeclislerinde bulunmuştur. Barak Baba’nın şahadeti, Yunus’un vefatından on üç yıl öncedir veYunus,“Risâlet’ün-Nushiyye”siniyazdığıotarihtealtmışdokuzyaşındadır.Taptuk’unvefattarihinibilmiyoruz,ancak “Risale”de adının geçmediğine göre belki de bu tarihten önce vefat etmiştir. Barak Baba,Berzâli’ye göre, 705’te (1300) Şam’a gelmiştir ve şeyhi, on beş yıl önce, 691 sularında (1291) vefatetmiştirki,Yunusbutarihteelliüç,SeyyidMahmûd-ıHayrânî’ninvefatındadayirmidokuzyaşındadır.BarakBaba,kırk-kırkbiryaşlarındaöldürüldüğünegöre666’da(1267)doğmuşturveYunus’tanküçüktür.Yunus’un şeyhi’nin şeyhi olanBarakBaba’nın,Yunus’tan daha genç oluşu bu işleri bilmeyenlere göreolmazbirşeygörünebilir.Fakatşunubilmekgerektirki,insanınşeyhi,babasıdeğildir;kendindengenç,çokgençolabilir.İhtiyarlıkçağınaermişnicekişilergörmüşüzdürkipekgenç,hattaergenlikçağınayenigirmiş, yahut çocuk denecek yaşta bir şeyhe intisab etmiştir. Çocukken kendisine hilafet verilenler devardır; hatta bu çağdakilere verilen hilâfet-nâmelerin başına “Ona çocukken peygamberlik verdi”mealindeki âyet-i kerimenin (XIX,12)yazılmasıbir teamülhalinegelmişti. 945’te (1583) İstanbul’da,gençyaşındaşehitedilenİsmail-iMa’şûkıy’eniceihtiyarkişilerintisabetmişti.

Yunus’un çağı, yalnız Mevlânâ’yı anmasından, yalnız tarikat silsilesini bildirmesinden, yalnız bukayıttananlaşılmaz;

Geyikli’ninolHasansözayıtmışkendindenKudretdilidirsözlerkendidesöznesidir

(RisâletalNushıyyeveDîvân;s.161)

SeydiBalumilindenşekertamardilindenDostbağçesiyolundanevedervişlergeldi

(aynı,Fotos.392;metin;s.142)

beyitlerindende apaçıkmeydana çıkmaktadır.GeyikliBaba,OsmanveOrhandevrinde (1299-1359)yaşamıştır,1326’daBursafethindesavaşakatılmıştır.NişancıveÂşıkpaşazade’yleLâmi’î,“Munazara-iSultân-ı Behâr bâ Şehriyâr-ı Şitâ”da aynı bilgiyi verir. Şakaayık Baba’nın mezarı yanında, GermiyanBeyi’nin oğullarından birinin mezarı bulunduğunu söyler (s. 32): “Güldeste-i Riyâz-ı irfân”, bu zatınadınınBalumSultanolduğunuhaberverir (s.220-221).707’de(1307-1308)“Risâlet’ünNushıyye”siniyazan,720’de(1320)vefatedenYunus,demekkibunlarıdatanımaktadır;hattaGeyikliBaba’yı,birsözüyüzündendekınamaktadır.

***

Yunus“Risale”sini,teamüleuyup,sonlarda(bitimbeytindenaltıbeyitönce)

SözetârihyediyüzyediyîdiYunuscânıbuyoldafidiyîdi

beytiyle707’deyazdığınıbildirir.

***

Yunus’unhayatınınnasılgeçtiğinibilemiyoruz.BektâşiVilâyet-Nâmesi(Manâkıb-ıHacıBektaş-ıVeli),XV. yüzyılda, Uzun Firdevsî tarafından, bilhassa Hacı Bektaş mensupları arasında yayılmış olan halkrivayetlerinin toplanmasından meydana gelmiş dâstânî bir eserdir. Bu eserden, ancak çok sıkı bireleştirmeylefaydalanabiliriz.Vilâyet-Nâme,Yunus’u,şeyhiTaptuk’u,SarıSaltuk’u,BarakBaba’yı,hattaMevleviliğini inkâr edememekle beraber SeyyidMahmûd-ı Hayrânî’yi Hacı Bektaş mensubu gösterir.HacıBektaş,elimizdekiüçbelgeyegöre669’da(1270-1271)ölmüştür.666’da(1267)doğmasıicabedenBarak Baba’nın Hacı Bektaş’la görüşmesine imkân yoktur. Saltuk’a mensub olduğunu bildiren Barak,HacıBektaş’tanbahsetmez.Yunus’undivânındave risalesindeHacıBektaş’a dair bir imabile yoktur.Bektaşiler, eskiBatınî geleneğini yürütmüşler, her tanınmış, bilinmiş, sevilip sayılmış kişiyi, zemin vezaman gözetmeden Hacı Bektaş mensubu ve kendilerinden saymak suretiyle halkın, bu yol hakkındamüspetkanaatinikazanmayıistihdafetmişlerdir.Bizbubakımdan,Yunus’unvetarikatsilsilesindekilerin,HacıBektaşmensubuolduğunainanmıyoruz.

Yunus’unhayatınadairizleri,genekendişiirlerindebuluyoruz.

Yunus’unbusözündensenma’nîanlarısanKonyamenâresinigöresinbirçuvalduz

diyenYunus (Foto, s. 193;metin, s.70), şüphe yok kiKonya’da bulunmuştur;Mevlânâ ileKonya’dagörüşmüştür; onun sohbetlerine ve semâ’ meclislerine katılmıştır. Konya o zamanlar bir ilim, irfanmerkezidir. İlerde bahsedeceğimiz gibi medrese tahsili de gören Yunus’un tahsil hayatı, sanırız kiKonya’dageçmiştir.

GezerimUrum’uŞam’ıYukarıiller’ikamuÇokistedimbulamadımşöylegaripbencileyin(s.190)

*

İndikRûm’ukışladıkçokhayruşerişledik

Uşbaharoldugerügöçtükelhamdülillâh(Foto.s.319,M.s.116)

gibi beyitler, onun bir hayli gezdiğini de bildirir ki bu gezişler, herhalde olgunluk devresinde, öbürgezginci dervişler gibi, yolunuve inancını yaymak için ihtiyar edilmiştir. İhtiyarlık çağınıysa, doğduğuSarıköy’degeçirmiş,oradaebediyeteintikaletmiş,tekkesininavlusunadefnedilmiştir.

EmreveEmreler

Yunus,yalnızbir şiirindekendisini“Derviş”,bir şiirindede“Âşık”diyeanar (s.345,363).“Emre”lakabıysa,tıpkıbasımınısunduğumuzFâtihnüshasında,altı(Foto.s.183,249,290,303,344,412;metin;s. 66, 99, 105, 110, 125, 150) bu nüshada olmayıp diğer nüshalarda vemecmualarda bulunan on birşiirindegeçer(metin;s.158,163.173,174,180,183,190,192,197,198,205).

Âşıkmanasınagelen“Emre”yalnızYunus’la şeyhiTaptuk’un lakabıdeğildir.HacıBektaş’aveonunhalifesiHacımSultan’amensubolduğuşiirlerindendeanlaşılanSaid’edeEmredenmektedir.Salihli’yleKulaarasındakiEmreköyü’ndeŞeyhEmreyatmaktadır; aynıköydeÖmerEmre’ninbir zaviyesivardır.Akşehir’de, kabri 1310’da (1892-1893) tamir edilen Gevher Emre adlı bir yatır var. Oğlanlarşeyhiİbrahim’in (1655) tasavvufi sözlerinin toplanmasındanmeydana gelen “Sohbet-Nâme”deEmreArapçakaidesince cemîlenmiş, “Elâmire” tarzında kullanılmıştır.Anadolu’da birçok “Emre, Emrem, Emrecik,İmre”adlıköylerbulunmaktadır(YunusEmreveTasavvuf;s.85-89;SaidEmre’ninşiirleri,aynıkitapta280-294sahifelerdedir).

Bütün bunlara nazaran Taptıklılar gibi Emreler denen bir zümrenin de bulunduğuna hükmetmek icabediyor;fakatXV-XVI.yüzyıllardabulakabıalanlar,hiçşüpheyokkibirzümreyemensubolanlardeğildirvebulakab,ancakYunus’untesiriylealınmıştır.

YattığıYer

YunusEmre,BektaşiVilâyet-Nâmesinde(Menâkıb-ıH.B.V.)Eskişehir’eyakınSarıköylügösterilmekteve o köyde medfûn olduğu bildirilmektedir. Bu eser, önceden de söylediğimiz gibi halk ve bilhassaBektaşiinançlarını,HacıBektaş’abağlıolanlarınrivayetvekanaatlerinitesbitedendâstânibireserdirve bu eserden çok sıkı bir intikadla faydalanılabilir. Ancak, Uzun Firdevsî tarafından 1481’le 1501arasında toplanıp tasnif edildiğine göre şüphe yok ki,Yunus’un Sarıköy’dekimezarı,XIV. yüzyılda daSarıköy’de bilinmekte ve kabul edilmektedir. Kütahya’da, Vâhid Paşa Kütüphanesi’nde bulunan ve912’de(1506)yazılmışolan“Menâkıb-ıEvliyâ”da,“ŞeyhuMeşâyihiz-zamanYunusEmrekimmakaam-ımübârekleriSarıköy’dedir”kaydıvar (AdnanErzi;Ülkü,Birincisayı:83, ikincikânun-1940;s.455).918’de(1512)vefatedenveEyüptürbesiavlusunadefnedilenBabaYûsuf-ıHakkıykın’ın913’te(1507)yazdığı“Kitâb-ıMevhûbı-Mahbûb”dadaYunus’unburadayattığıbelirtilmekte,HacıBayram’ın(833H.1429) buraya “Kırklar Makamı” dediği bildirilmekte, şeyhi Hâmid-i Veli’den de (815 H. 1412)bahsedilmektedir.938’de(1531)vefatedenLâmi’î,“NafahâtTercemesi”ndeYunus’un,PorsukSuyu’nunSakarya’yakarıştığıyerdeyattığınıbildirmekte, “Şakaayık”tadaTaptuk’unSakaryaNehri’neyakınbiryerde doğduğu kaydedilmek suretiyle yaşadıkları bölge belirtilmektedir. Öbür rivayetler, bu ilkkaynaklardayoktur.Yunus’unbirçokyerdegösterilenmezarlarınınbirkısmı,belkionaaitmakamlardır.Bir kısmıysa keşiflerin, kerametlerin, rüyaların icad ettiği mezarlardır ve çeşitli sebeplerle bunlarınYunusEmre’ye,aitolduklarınıispatiçindüzmekitapçıklarbileyazılmıştır(YunusEmreveTasavvuf;s.73-84;YunusEmreveYattığıYer;EskişehirYunusEmreDerneğiYayınNo.5;YunusEmre,risâletal-NushıyyaveDîvân;Sunuş;s.XXVII-XXXV).

Yunus’unÜmmiliği

Yunus’unümmi,yaniokuma-yazmabilmezbirhalkşairiolduğuhakkındadasöylentilerolmuştur.Yunus,

NeelifokudumnecimvarlığındandırkelecimBilmeyeyüzbinmüneccimtâliimn’ıldızdangelir

(RisâletalNushiyyeveDîvân;Foto.s.143;Metin;s.51)

*

Âşıkma’şukbirdirbileaşktangelirhersözdileBiçâreYunusnebilenekaraokuduneak

(F.203-204M.74)

*

ÇünaşkınkitabınıokudumtahsilettimNehâcetkimkarayıağüstündeyazarım

(F.234;M.85)

*

NeilmimvarnetâatımnegücümvarnetâkatımMeğersendeninâyetimkılyüzümakÇalabım

(F.253;M.92)

*

UmmîbenimYûnusbenimdokkuzatamdörttüranamAşkodunadüşüpyanamsûduziyannemdirbenim

(s.178)

gibibeyitler,bazıkişileri,belkibirbaşkaYunus’unhikâyesiniYunus’amalettirmek,yahutdayoktanbirhikâye düzmek suretiyle Yunus Emre’nin ümmiliğini tescile uğraştırmıştır. Oysa ki örnek olarakverdiğimizilkbeyit.

Eysözlerinaslınbilen,geldibusözkandangelirSözaslınıanlamayansanırbusözbendengelir

beytiylebaşlayanşiirdedir.Yunusbuşiirinde,sözünkaygıyıneşeyeçevireceğini,bilişiyadedeceğini,horluğunda,izzetindekişiyesözdengeldiğini,fakatgerçeksözün,karadan,aktan,okuyupyazmaktan,şuyürüyüp giden halktan değil, Hâlık’ın avazından geldiğini, ilhamla söylendiğini bildirdikten sonra,kendisininbüyükbirbilginsayılmayacağını,sözlerininTanrıbuyruğuyladilinegeldiğinianlatmaktadır.

İkincibeyit,

EyçokkitaplarokuyansenmitutarsınbanadakTâbilesinsırrıayangelaşktanokubirvarak

beytiyle başlar; bilgisine güvenip kendisini kınayan birisine, ikilikten geçmesini “fakılık”ın, “dak-tuzak” kesildiğini, aşktan bir varak okuması gerektiğini anlatır. Şeyh-i San’ân’ı örnek verir, gönülalçaklığıgöstererekbilginolmadığınısöyler.

Öbür beyitlerde de aşk kitabını okuduğu için karayı ak üstüne yazmaya ihtiyaç duymadığını, ilmine,ibadetine güvenmediğini bildirir. Son beyitteki “ümmî”likse, dört unsura (toprağa, suya, ateşe, yele)mensub olduğunu, dokuz göğün kendisine baba, bu dört unsurun da ana bulunduğunu belirtmek içinsöylenmiştir;birterimdenibarettir.

BunlarakarşılıkYunus,

Benimgibimücrimkul,birdahıisteyıbulDilimdailm-iusuldileğimdünyasever

beytiyle(M.S.523)bilgisahibiolduktanbaşkaokuduğubilgilerin,sözgelimitefsir,hadisgibiilimlerin“usûl”ünüdebildiğinianlatmakta,

AyıdınYunus’adursunyüzünütoprağısürsünÖğüdünkendüyeversinokuduğuntutsundemiş

beytiyle(M.71)ilmiolduğunu,ilmiyleameletmesigerektiğinibelirtmekte,

Dörtkitabınma’nîsinokudumhâsılettimAşkagelincekgördümbiruzunheceyimiş

beytiyle(M.72)tahsilettiğini,dörtkitabınmânâsınavakıfolduğunubildirmektedir.

Yunus, Hind-İran, Yunan-Roma mitolojisinden Kur’ân-ı Kerim’deki peygamberlerin kıssalarından,hususiyetlerinden, Uveys, Huseyn b. Mansur, İbrâhim b. Edhem gibi erenlerden, hatta Nasûh, Şeyh-iSan’an gibi hikâyelere kahraman kesilenlerden, sûfî menkıbelerinden, Leylâ-Mecnun, Ferhad-Şirin veHusrevgibiİslamiklasikedebiyatageçmişâşıklardanbahseder;şiirlerininçoğuheceyleolmaklaberaberaruzla yazdığı şiirlerde de vezni, devrine göre pek güzel kullanır, halk diline, fazlasıyla ehemmiyetvermekleberaberArapça,Farsçasözleri,terkipleridekusursuzdilegetirir;Kur’ân-ıKerim’den

RahimdürürseninadınrahimliğinbizededinMürşidlerinmuştuladı“Lâteknatû”hitabnedir

(F.160-161;M.58)

GelmedendedinhakımakemdeyüDoğmadandedin“AsâÂdem”deyü

(F.413,M.150)

beyitlerinde olduğugibi ayetlerden lafzi iktibaslarda bulunur (XXXIX, 59;LXXIV. 31 veXX. 121);fakatbununladakalmaz,

Ruhumdankimsenehaberveremez

Emrdirkaadirliğiverirharekât

(F.123;M.44)

*

BenbirkitapokudumkalemonuyazmadıMürekkepeyleyeydimyetmeyeyedideniz

(F.192;M.70)

*

ÂletüharekâtcümlesisendenAnıncünişinekimsekırılmaz

(M.s.165)

*

KandasultankonarsaolmülküvirâneylerSenvirânolmayıncaimâratmiolasın

(Yeniyaz.)

*

EmanettirsakıngılaşkhaberinizinhârOturupdeğmeyerdesöylemeaşkhaberin

(F.s.311-312;M.113)

gibibeyitlerdedeâyetlerdenmanevi iktibaslaryapar (XVII.85,XXX,27,XVIII,39,XXVII,34, IV.58).AyrıcaYunus,Sa’dî-iŞîrâzî’nin,

EzcanbirunneyâmedecânânetârzûstZünnârnâboridevuimânetârzüst

beytiylebaşlayangazelinide

SencanındangeçmedencânanarzâkılarsınBeldenzünnarkesmedenîmanarzûkılarsın

matlalıbirşiirlenazmentercemeetmiştir(F.314-315;M.s.114).Mevlânâ’nıntesiriyle“Mesnevî”den,“Divân-ıKebir”den tercemediyebileceğimizbeyitleri, şiirleribulunduğunudaburadakaydedipuzuncasürenbubahsibitirelim(BuhusustaYunusEmreveTasavvuf’abakınız;s.90-101).

Yunus’unDili

Yunus, Farsça’dan Türkçe’ye geçiş devrinin bir şairidir; Osmanlıca dediğimiz “üç dildenmürekkeplisan” henüz tam olarak kurulmamıştır. Bu bakımdan SultanVeled’de olduğu gibi Yunus’ta da Türkçe,Arapça,Farsçasözleryerinegöre,hattabazıkerevezinyüzündenüçdildedekullanılmıştır.Sözgelimi“Allah-TanrıveÇalap,cennet-uçmak,cehennem-tamu,aşk-sevgi,günah-suçvecürüm,günahkâr,mücrim-yazıklı, eksikli, kâr-assı,mest-esrik, şarap-süci, şirk-ikilik,Azrail-Canalıcı” sözleriniondakolaycavekucak kucağa bulur ve bu örnekleri sahifelerce çoğaltabiliriz. Aruzla yazılmış şiirleri olduğu gibi,onlardan daha, hem de pek çok olmak üzere heceyle yazılmış şiirleri de vardır. Ancak onda bilhassadikkatedilecekşeyşudur:

SultanVeled’deheceyleyazılmışbirşiirerastlayamıyoruz.Yunus’unsaheceleri,arûzanispetlepekçok.Bunu,ancakşusuretleizahedebiliriz:

SultanVeled,merkezdedir;vakıfsağlanmış,Mevlânââşıklarınabirmerkezkurulmuştur.O,büyüklere,hatta bazısı müveşşah olarak methiyeler bile yazmaktadır. Halka yayılan Mevlevilik, yavaş yavaşmerkezlere geçecek, kurulmuş Mevlevi köyleri yavaş yavaş ancak arşiv kayıtlarında kalacaktır(Mevlânâ’dan SonraMevlevilik’e bakınız).Yunus’sa köyleri gezmekte, halkı kucaklamakta, halka halkdiliyle hitap etmektedir; bu bakımdan da onda Hind-İran, Yunan-Roma mitolojisi, skolastik bilgitelakkiyleri, bu arada Arapça ve Farsça, Anadolu’nun dağlarıyla, belleriyle, tabiatıyla ve Türkçe’ylehaşir-neşirolmakta,yerliunsurveTürkçe,öbürlerinitemsileylemektedirveYunus,

BenAy’ımıyerdegördüm,neisterimgökyüzündeBenimyüzümyerdegerek,banarahmetyerdenyağar

demektedir ve gene Yunus, bu yüzden Anadolu’da kurulacak dini-tasavvufi ve lâ-dini Türk halkedebiyatınıntükenmez,bulunmazcoşkunvetekkaynağıolmaktadır.

YunuslarveYunusEmre’ninYolundaGidenler

Âdettir,birbüyüğünyetiştiğiandanitibaren,onubüyüktanıyanlar,çocuklarınaonunadınıverirlervebu,okişininbüyüklüğünegölgedüşmedikçesürergider.Obüyük,şairse,şairleronunmahlasınıalmaklahemona hürmet göstermiş olurlar, hem onun adından faydalanırlar, onun kemaline ulaşmaya çalışırlar; dinbakımındandaululuğuvarsa,manevifeyzindenfeyizumarlar.Ancakşairlerinaynımahlasıalmaları,asılbüyük olan şairin, sonradan divanını yazanları pek büyük bir yanlışa sevk eder. Dile, edaya dikkatetmeyen, şüpheyi nefyeden müstensih, divan tam olsun, öbür divanlardan daha mükemmel bir divanmeydanagelsingayretiyle,aynımahlasıtaşıyanşiirlerinhepsini,nerdebulursaalır,divanıaklıncatekmileder.Bubakımdandivanların,tarihbakımındaneneskilerinedikkatetmekleberaberdilhususiyetlerine,edayadadikkatetmek,buhusustaazamititizliğigöstermek,bugününeleştiricisininenbüyükbirborcudur.

Yunus’unmuahhardivanlarında,

KimiTapdık,kimiYunusherbirisideryadenizYunus’adabucur’adanzerrecesunulduyine

beytiylebitenşiir,apaçıkanlaşılıyorkibirbaşkaYunus’undur.

AşkınfırtınasıaştıbaşımdanYeşildonluEmirSultanmerhaba

beytiyle başlayan ve Yunus mahrasını taşıyan şiir de bizim Yunus’un olamaz; çünkü Yunus Emre,öncedendearzettiğimizgibi720’de(1320)vefatetmiştir.EmirSultan’ınvefatıysa833Hicridir(1429-

1430). Hiç şüphe yok ki bu Yunus, gene muahhar divanlarda “Emir Sultan türbesinde” redifinitekrarlayan, Emir Sultan’ın türbesini öven Yunus’tur ve pek kuvvetli bir ihtimalle Bursa’da yatanmerkadinin,Niyâzi-iMısrîtarafındankeşfedildiğiuydurulanYunus’tur.Yunus’un,

YeryüzünügezeridimuğradımmilketleryaturKimiulukimikiçikeykuşağıberkleryatur

matlalışiirinebirnazireyazanvesonbeytinde

YunussendeölürsünkarayeregirersinMürşitlerinulusuolEmirSultanyatur

diyeEmirSultan’ıananYunusdabuYunus’tur.

BendervişimdiyenebirünidesimgelürSeğirdübensesinevarupyetesimgelür

beytiylebaşlayanve

DervişYunusbusözüeğribüğrüsöylemeSenisigâyaçekerbirMollaKasımgelür

beytiylebitenşiirdeKasımadlıbirisinin,Yunus’un

İşbuvücudşehrinehemdemgiresimgelürİçindekisultanınyüzüngöresimgelür

matlalışiirinenaziredir;eskiyazmalarınhiçbirindebulunmayanbuşiirdeYunus’unsanılmışvebunadairbirefsanedeuydurulmuştur(YunusEmreveTasavvufadlıeserimizebk.s.60).

YunusEmre’nineneskivedoğrudivanıolanFatihnüshasında“Risâlet’ün-Nushiyye”denbaşka203şiirvar. Bunların yirmi altısında Yunus, kendisine “tamamıyla yok yoksul” anlamına “Miskin” vasfınıvermekte;altı şiirde“Emre”,birinde“Âşık”sözünüadınaeklemekte;öbürşiirlerindekendisini sadece“Yunus” diye anıyor. O divanda bulunmayan, fakat dil ve eda bakımından onun olduğunda şüpheetmediğimiz100şiirinonbirinde,geneadına“Miskin”vasfınıekliyor;onşiirde,“Emre”,birşiirdeyse“Tapduk Yunus” mahlası var; divandaki bir şiirde kendisini “Tapduklu Yunus” diye anmakta. Bubakımdan“DervişYunus,ÂşıkYunus”mahlasınıtaşıyanşiirlerihemenYunus’unsaymamak,onlarıdilveeda bakımından incelemek gerektir. Burada, yeni yazmalarda Eşrefoğlu’nun, Himmet Efendi’ninMuhyi’nin şiirlerinin bile, mahlaslar değiştirilerek Yunus adına kaydedildiğini de söyleyelim. Bu daşüpheyokki bu şiirlerin,Yunusmahlasıyla söylenmesi, duyanların, divanı tamamlamakgayretiyle zaptedipyazmalarıneticesidir.

***

Yunusyolundayürüyenlerineneskisi,onunçağdaşıolanSaidEmre’dir.Elimizdeondokuzşiiribulunan(YunusEmreveTasavvuf,s.280-294)buşiirinbeşşiiriYunus’anaziredir(aynı;s.206-2.07).Buşairinbirşiirindeki,

EtüderibüründümgeldimsizegöründümÂdemadınurundumuşdezuhûrageldim

beytininilkmısraı.

EtederiyebüründümYunusdiyegöründüm

şekline kanarak Yunus’a mal edilmiştir. Güya Yunus Mevlânâ’ya, Mesnevi’yi sen mi yazdın diyesormuş; Mevlânâ evet deyince, uzun yazmışsın, ben olsam şöyle derdim demiş ve bu beyti okumuş.1235’te (1819) vefat edenKöstendilli ŞeyhSüleyman’ın “Bahr’ül-Vilâye”sinde de,Mevlânâ’nın, ilahimertebelerdenhangisinevardımsabirTürkmenkocasınıniziniönümdebuldum,onubirtürlügeçemedimdediğianlatılır;oysakiYunus,Mevlânâ’nınebediyeteintikalindeotuzdörtyaşındabirgençtir.Sonrabusözün,Yunus’tanda,Mevlânâ’dandaönceyaşayanAttâr’ın“Tezkiret’ül-Evliyâ”sındaEbû-SaidEbü’l-Hayr tarafından ŞeyhEbü’l-Hasan-ıHarkaanî hakkında söylendiğimukayyettir (ReynoldA.Nicholsonbasımı,Londra-1907II.s.202-203),Mevlânâ’nınnazarınamazhariyetleövünenYunus’un,onakarşıöylebirsözsöylemesineneedebimüsaittir,neyaşı.

***

Aruzla yazmakla beraber Âşık Paşa’da da Yunus tesirini görüyoruz. İsmail Emre, Şeyhoğlu Satu veYunusmahlaslışairler,dilbakımındanYunus’aenyakınçağlardayaşayanlarolsagerek.BunlardanİsmailEmre’nin, elimizde iki,ŞeyhoğluSatu’nunbir şiiri var.Herüç şiirinde sonbeyitlerindeYunus’unadıanılmakta(YunusEmreveTasavvuf;s.208-209,347-351).

MiladiXV.yüzyıldaHacıBayram-ıVeli’nin,bilhassa

ÇalabımbirşaryaratmışikicihanaresindeBakıcakdidargörünürolşarınkenâresinde

beytiylebaşlayanşiiri,YunustesiriniaçıkçagösterdiğigibibuşiirinbirbeytidetamamıylaYunus’unbirşiirindekibeytindentasarrufedilerekalınmıştır(Risâlet’al-NushiyyeveDivân;s.161;XVIII,şiir,4.beyit). Aynı yüzyılda Hacı Bayram’ın damadı olan ve “Kaadiriyye”den “Eşrefiyye” kolunu kuran,şiirlerindeEşrefoğlu,EşrefzademahlaslarınıkullananAbdullah-ıRûmî (874H.1470)YunusEmre’nintam bir muakkıbidir; bazı şiirleri de muahhar Yunus divanlarında Yunus’a atfedilmiş, “Eşrefoğlu”mahlası, “Yunus Emre”ye çevrilerek yazılmıştır. Eşrefoğlu’nun birçok şiiri, Yunus’a naziredir.Tezkirelerde,büyükbirmüzisyenveriyaziyeciolduğukaydedilenKonyalıŞeyhVefa’nın(896H.1490-1491)elimizdebulunanbirşiirideYunusEmre’yeatfedilmiştir.

XVI. yüzyılda, “Halvetiyye”nin “Rûşeniyye” kolundan “Gülşeniyye” şubesini kuran İbrahim-iGülşenî’nin (940H.1533-1534)Yunus’abirçoknazireleriolduğugibimüritlerindenUsûlî’nin (945H.1538-1539) heceyle yazdığı şiirlerinde deYunus edası görünmektedir. Niyâzî-iMısrî’nin şeyhiÜmmîSinan(959H.1551),hemYunusEmre’nin,hemYunusmahlasını taşıyanöbürYunus’larıntesirialtındakalmıştır. Aynı çağda yaşayan Sinan Ümmî’de de (958 H. 1551) Yunus tesirini görüyoruz; fakat buyüzyıldaYunus’u,birçokşiirindeadetatemsileden,NizâmoğluSeyyidSeyfullah’tır(1010H.1610).

XVII. yüzyılda “Celvetiyye” tarikatını kuran Hüdâyî Aziz Mahmud (1034 H. 1624-1625),Halvetiyye’nin“Şemsiyye”şubesiulularındanAbdül-AhadNûrî(1060H.1650)ondanbiryılsonravefatedenNakşî-iAkkirmânî,Bayrâmiyye’den“Himmetiyye”kolunukuranHimmet(1095H.1684)deheceyleyazdıkları şiirlerdeYunus’un edasına uymuşlar, onun tesiri altında kalmışlar, bilhassa Himmet’in bazışiirleri, yeni yazmalardaYunus adına kaydedilmiştir. Fakat Seyyid Seyfullah’tan sonraYunus’un tesirialtında kalan onumümkün olduğu kadar temsil edebilen, ona nazireler yazan şair, şüphe yok kiMısrî

Niyâzî’dir(1105H.1694).Bucoşkunvecezbelişair,

Niyâzî’nindilindenYunus’durursöyleyenHerkesebircangerekYunus’dururcanbana

diyecekkadarYunus’abağlıdır;onun“şathiye”sinideşerhetmiştir.

XVII. yüzyıldadaYunus tesiri devametmiştir.Celvetiyye’denBursalı İsmailHakkı (1138H.1725),Tefsir’indebileYunus’tanbahseder;Aşıkpaşazade’ninYunus’anazireolarakyazdığıbirşathiyeyi,ayrıcaYunus’a aidiyeti çok şüpheli bir şiiri de Yunus’un sanarak şerhetmiştir. Bu yüzyılda yaşayan GülşenîMuhyî(1024H.1615),GülşeniyyedeşubekurucusuveikincipîrtanınanSezâî(1151H.1738-1739)deYunus’anazireleryazanlardandır.

Zühdî–tasavvufîedebiyattakibutesir,zümreedebiyatlarındanAlevi-BektaşiveMelâmî–Hamzavîhalkedebiyatındadahabarizdir.Hattadivanedebiyatında,aruzhâkimolduğuhalde,meselaAhmedî(815H.1412-1413) iki şiirinde,Yunus’un “Gelsün” ve “Bana seni gerek seni” rediflerini alarak onun tesiriniaksettirmiştir.KlasikTürkMusikisi’ndedebirçoküstadbestekârlar,hattaHammamîİsmailDede(1262H.1846),Yunus’unyahutonundiyediğerYunusların şiirlerini, ilahi tarzındabestelemişlerdir. (“YunusEmre ve Tasavvuf” adlı eserimizde ve “Türk Dili Mecmuası”nda, “Halk edebiyatında, zümreedebiyatları,YunusEmre,HacıBayram-ıVeli,KaygusuzAbdal,SeyyidSeyfullah,PirSultanAbdal”adlıyazılarımızabk.s.204,251;T.D.M.HalkEdebiyatıözelsayısı;Aralık-1968;s.357-423).

Burada,buyakınlardaYunusEmrehakkındayayınlanankitaplardakişiirlerarasında,Yunus’unolmayanbaşka Yunus’lara ait olan şiirlerin de yer aldığını, musammat tarzındaki şiirlerin, bazı müelliflertarafındandörtlüklerebölündüğünüdesöyleyelim.Amabelkide,öyledeoluyor;halkbuşiirleri,değilmikiYunus’undemiş,Yunus’undurdiyebilirler;busözekarşısöyleneceksöz,elbetteyoktur;zatenbizdebuhususta,yapıncaolurdiyebileceğiz!

***

Canlıbiryapıolandil,çağlaragöredeğişiyor.Evvelce“oldı,buldı”,lehçeyegöre“kangı,hansı”gibisözler, bugün hem zamanın akışı, hem söyleyen toplumun lehçesi bakımından “oldu, buldu”, “hangi”olmuş.Fuzûli’yibilebizimlehçemize,çağımızınkonuşmatarzınagöreokuyoruz.İlimyaparken,aslınaveçağınauymanıngerekliolduğumuhakkak;fakatbunuyapmayagayretettik;bu tarzdaYunus’unşiirleriniverdik, dil bakımından, elimizden geldiği kadar da söz söyledik. Şimdi bu eserle,Yunus’un şiirlerini,mümkünolduğukadarbugününnesline,bugünündiliyle,dilözellikleriylesunmayagayretediyoruz.

Sözgelimi, Yunus, zamanının konuşmasına göre “olup, olarak, gelip, gelerek, gelince, olunca, koyun,deyiniz, o, şu, onlar, bunlar” yerine “oluben-olubanı, geliben-gelibeni, gelincek, geliceğiz, olıcak, kon,deniz,ol,şol,olar,bular”,“çekeyim,olayım”yerineçokdefa“çekeyin,olayın”,“benim,fârığım”yerine“benvenin-benvenim, fârığven” diyor. “Nerde, nerdeki”, Yunus’ta “kanda, kandağı” oluyor. Daimilikanlamınıdaverenistikbalsigası,“kalısar,olısar”;gereklilikbildiren,istikbalsigasıyladakullanılabilen“olmalı, olması gerek” gibi iltizamı sigalar, “geliserem, olası” tarzında ifade ediliyor,Hatta “olsaydı,yoksa”yerine“olurmısa-yoğımıssa” sözlerinigörüyoruz. “K”harfleri, “bahaduram”daolduğugibi “H”harfiylesöyleniyor.

Bir de Yunus, bilhassa aruzla yazdığı zaman, imaleler müstesna, vezin yüzünden bazı sözlerdetasarruflarda bulunuyor. “Aşağı, aşağılık, aşağılıkla” yerine “aşak, aşaklıkla”, “gaafil” yerine “gafil”,“tâatın,faide,kaide,doğruluk,bâkıy,ışık,âşık,sâate”sözleri,vezinzoruyla“taâtın,fayda”yahut“fayide,doğurluk,bakıy,aşık,saâte”,“kime”sözüyerineveveznegöre“kimsene,kimesne”,hatta“nesne”,“nese”

oluveriyor.

Biz bu özelliklerde, vezne, anlama dokunmamak şartıyla bugünün konuşma tarzına uymayı gereklibulduk, fakat dokunamadıklarımızı da olduğu gibi bıraktık. Bunları belirttikten sonra Yunus’ta geçenkelimeveterkipleri,anlamlarıylaokuyucularımızasunduk.

***

YunusEmre’ninbütünşiirleriniihtivaedenbuesere,İstanbulSüleymaniyeKütüphanesi’nemülhakFatihKitaplarıarasında3889No.dakayıtlıDivanesasittihazedilmiştir.BunlardanbaşkaveFatihnüshasındabulunmayanşiirlerinyazıldıklarıdivanvemecmualarışukısaltmalarlagösterdik:

R.Y.–RâifYelkenci’debulunanXIV.-XV.yüzyılaaitDivan.

Prof.R.–XIV.yüzyılaaitvemüteveffaProf.H.Ritter’debulunanMecmua.

R.Y.Mec.–RaifYelkenci’debulunanaynıyüzyılaaitMecmua

N.O.–NûruosmaniKütüphanesi’ndeHicri940’tatertiplenmişMecmua,No.4904

Y. Ef. – Hicri 1111 temellük kaydını ihtiva eden ve Hicri X. yüzyıla ait olduğu anlaşılan,Süleymaniye’yemülhakYahyaEfendinüshası,No.348.

M. M. – Murat Molla’da bulunan ve yeni yazmalarda mevcut olan, bizce Yunus’a aidiyeti şüphegötürmeyenşiirler.

Hasılı Yunus Emre, edebiyatımızda, bir yandan halka halk diliyle hitap edişi, insani görüşü, beşeriduyuşu, insanıve insanlığıkucaklayışıbakımından,biryandanbuluşlarındaki,duyuşlarındaki, teksözlesanatındakieşsizliğibakımındanyüzyıllarboyuncahükümsürmüş,adınıunutturmamış,bugünse,büsbütünbenimsenmiş, gerçek ve tek şairimizdir dersek,mübalağa etmiş olmayız.Önsözümüze,O’nun hayattan,yeryüzündenayrılmayışınıbelirtenvehiçbirşairimizderastlanmayanşubeytiylesonverecek,okuyucuyuazizşairimizlebaşbaşa,sözsöze,özözebırakacağız:

BenAy’ımıyerdegördüm,neisterimgökyüzünde?Benimyüzümyerdegerek,banarahmetyerdenyağar.

18.1.1971

AbdülbâkiGÖLPINARLI

RİSÂLET’ÜNNUSHİYYE(fâilâtûnfâilâtûnfâilûn)

Pâdişâhınkudretigörn’eylediOdusûtoprâğuyelesöylediBismillahdeyipgetirditoprağıOlarâdahâzırolduoldağıToprağilesûyubûnyâdeylediÂnaÂdemdemeğiâdeylediYelgelipardıncadağıttıanıAndanolducism-iÂdembilbunuOddahıgeldîvükızdırdıanıÇünkikızdıcismeulaştıcanıSûretegirmeğecanfermânolurPâdişahemrîanâfermânolurSûreticangirdipûrnûreylediSûretdâhıcânımesrûreylediHamdûşekrettidedieyZû’l-celâlBinbenimbîğîyaratsannemuhâlToprağilebilegeldidörtsıfatSabruiyihûtevekkülmekrütmetSuyılageldîbiledörtdürlühâlOlsefâdurhemsehâlûtfuvisâlYelilegeldibilebildörthevesOldururkizbûriyâtizliknefesOdilegeldibiledörtdürlüdedŞehvetûkibrûtama’birlehasedCânilegeldibileuşdörthısâlİzzetûvahdethayâadâb-ıhâl

Akıl,pâdişâhınkadimliğipertevindendir;akıldahıüçdürlüdür:BiriAkl-ımaâş’dır;dünyatertiplerinbildirir; biri deAkl-ıMaâd’dır, âhıret ahvâlin bildirir; biri deAkl-ıKûllî’dir;Allâhu tâlâma’rifetinbildirir.Îman,pâdşâhınhidâyetinûrundandır;îmandaüçdürlüdür:Biriilm’ûl-Yakıyn’dirvebiriAyn’ül-Yakıyn’dirvebiriHakk’ul-Yakıyn’dir.Ammâolîma’nkiilm’ül-Yakıyn’dir,akıldayerlidirveolimankiAyn’ül-Yakıyn’dir,gönüldeyerlidirveolîmankiHakk’ul-Yakıyn’dir,candayerlidir.Canileolanîmancanla bile gider. Uçmak pâdşâhın fazlı pertevindendir; tamu pâdşâhın adlı pertevindendir. Toprak,pâdşâhınnûrupertevindendir;Su,pâdşâhınhayatı pertevindendir.Yelpâdşâhınheybeli pertevindendir.Od,pâdşâhınhışmıpertevindendir.Toprakilesuuçmaktayerlidir,odileyoltamudayerlidir.Odileveyel ile gelen dokuz kişidir ki bunlar, binbaşlarıdır; biner erleri vardır, kime gelseler kendimakamınailetmek yarağında olurlar. Toprakla, suyla gelen on üç kişidir; bunlar dahı binbaşlarıdır; biner erlerivardır, kimegelseleruçmağadartarlar.Can ilegelendahidörtkişidir, bunlar canlageldi, canlagider.

Bunlarındahıbinererlerivardır.Bunlarınlaolanlardîdâramüstağrakolasılardır.Toprakla,suylagelen,uçmaktaolasılardır,odla,yellegelen, tamudakalasılardır,canlabilegelenHazretdemüstağraktır. İmdibilgilkihangiyoldansın;hangisininsözüntutarsan,onunbölüğündensin;Vallâhua’lem.

(mefâîlûnmefâîlûnfeûlûn

GelimdîdinlesözüşerhedeyınBiribîrinonusanadiyeyimCüsâhınhikmetiakdemdenîdiBubirkaçsözeşerhÂdem’denîdiBumuhtasarcihanîkicihancaDügelibâkarîsenyüzbinancaAzimcihandürürgönülcihânıSenîizlerisenbûlâsınânıHaberverîseremnefsinelindenÜmîdinvârisegîdesinandanİkîsutlandurursânahâvâleDilerherbîrisîkimmülkiâlaBirîrahmânidircanhazretindenBirîşeytânidirgarezyatındanGörimdîkimsenikîmetaparsınKimekapuaçarkimeyaparsınOnüçbinerdûrûrrahmânileşkerZebunsuzkimselerdirkeyerenlerDokuzbindirbunefsinhaşerâtıMüdâmeyerlidirbunlârınâtıNişanlarıbukimyüzlerikaraBunifrîn-üşikâyetkandavâraSakıngılkimbulardanolmayâsınKinefsdîvânınayâzılmayâsınKenefsindîleğincanbeslerîsenYerinnurcansözünüeslerîsenTekebbürnefsdirsultânıbilmezÇerîsindeiyidirlikdirilmezKeyârıcangerekşehhazretindeIrılmâdandurasultankatındaKadîmdennefsdirsultânaâsîBirurgandırhemanânınbehâsıBunefsoğlanlarıdokkuzkişidirNifâkuşirkanlarınişîdirUlûoğlutama’iyiişitmezCihanmülküonunolursayetmez

BinerdonludurarlarkapısındaEsîretmişcihânıtapısındaSeverdünyâyıçünoldurimânıSusuzdurdünyayakonmazrevânıNeyiseverisenîmânınoldurNicesevmeyesinsultânınoldurSevindirbilsenîsendeniledenNeseverisenolyânâyayedenKisevdiğindenötemenzilinyokAsılma’nîbudursözkelecîçokBuyoldada’visığmazma’nîgerekNeyîkimseverîsenânıgerekBuçukgündurmayanaklınkatındaNelâyıkolaşâhınhazretindeGörembirşahsgelirbenzisararmışTutulmuşdiliaklıyâvıvarmışGelipaklınönündetâpıkıldıHak’aşükreylediçünânıbuldıEğersenaklisengelbenigörderTimâreylebenimderdîmeerderAyıtmâdıngöreyimbirgünânıNesordunkimseyeolkimsekanıTama’kervânıîleyoldanazdımSanâgeldimçünögümsendesezdimBunâlıpsânageldimhâlimibilMededinvârisegözümyaşınsilTama’hapsınadüştümçıkamâzımKatıberktirdıvârıyıkamâzımKeyerenlerdûrürzındânıbeklerBahâdırlardemiryüreklierlerBinerdonlûdururtama’çerîsiMûbârizdirbahâdırherbirisiElegirenizındânavururlarAyâğınâdademirbuyururlarSuâlettimbulâranekişîsizUlûnuzkimdürürkimineşisizDedilerkamusunefskullarıdırKamâsununtama’ulûlarıdırTama’–dârınyeritâmudaolur

Kaçantâmud’olanâşûdeolurYolumaldbenimaldâdıtuttuBugünyârınileömrümtükettiAkılânınsözünçünkimişittiTefekküreyleyipkendiyegittiÇügenegeldiaklöğütlerânıBizegelenlerinkurtulducânıBizegeldiniseendîşeyemeNekılamdeyibenigussayemeKanâatfakrilepesgeleşimdiBakadurdüşmenegörnideşimdiÇağırdımuştucugeldikanâatHarirdonlargeyerbinerkurağ’atAlemleriyeşilbulunduçıktıKimesneeslemezyavlakınıktıÇavuşlaryöğşirirsağdâvusoldaGırîvuzemzemedirdeğmeyoldaAnıgördükaçarnefshaşerâtıGörimdinîtedirhâlıksıfâtıSınıktıcümlesigerükayıkmazDökeroğlunkızınardınabakmazBunaldıcümlesidurmâdıkaçarKılıçlâzımdeğilişoldunâçarKılıçlarkanlıdırerlerigaazîUçarkuşlargibiatlarıtâzîTama’dankurtarırlarilüşehriSıdılarleşkerincebrîvükahrîİderlerhâyuhûnifrînüefganMuhâldirkimseondankurtarâcanSıyıpçerisinilineakarlarKovupoğlunkızınşehriyakarlarGazâdengeldişehtahtın’oturduSipâhîlerkamûtâpûyadurduKamuşehrükamuilrâhatolduNereyevârsanpürni’metolduGörünmezolduolkızlığıuâfetMatırbaz(lar)olurlarcümlesimatHariflercümlesîtââtameşgulOlupturcümlesisultânınakul

OtururcümlesihanmeclisindeFerâlarukadehlerellerindeFerâgatoldubunlarhoşgeçerlerSürersâkıyşarabdün-güniçerlerFeraholdubularkaygularıyokEginleribütünkarınlarıtokNidemdîmekırâğoldubulardanKiömrürızkaoldururpayandanÇümihman-dârkendüs’oldusultanHadöşerdurmadanhânüstünehânNiceseningibîleryedidoyduBikirdürürdahıhiçeskimediYenirdurmazvelîzerregedilmezNeredengeldiğinikimsebilmezErenlerdirbudirliğeerenlerYüzünma’şûkanınmutlakgörenlerHakıykatbunlarölmezlerkalırlarKiherdemyenidenkısmetalırlarYunuscümlesözünseninferîdeÜçsözsenindürûrolsenişîdeNicesözünvarısasânasöyleHasuâmgönlünüşey’lillâheyleKizirâcümleişulûlarındırTemennâeylgilyolbûlarındır

Destân-ıKanâat

EğerdinlerîsenhabervereyinAkılcâsûsunedirgöstereyinKanâatgeld’oturdutahtıaldıHarâmîlerhemanyollardakaldıDururlardağbaşındayolururlarKomazlaryolcuyuyoldadururlarAkıldercâsusayortimdigerüKanâatahaberbendendeğirüDeotursunkitâcütahtanundurİlâhîdevletîlebahtonundurNicedûraharâmîdağbaşındaGirerbirgüneleyolsavaşındaGeberdirleranabulurlarânıAnaûyanimansızvîdecânıÖzündengayrıkimseyibeğenmezYüceyerdedururâşâğainmezNicetahtabinenleryîdedüştüNicebenimdiyenesîneküştüSanauğratmakibrinendişesinUyarsankibreıragadüşesinIrakdüşenlerinîmânıyokturKizîrâsûretindecânıyokturGerekcanlıkişicânınsakınaKitaksîretmeyekendihakınaTekebbüreylemekimsevrikesinSevrikmişleryolunabîrikesinKapugözetkapukodipgözetmeKidevletkapudâdırkomagitmeDilersendevletikapudadurgılUmarsanhil’atitapudadurgılBeğenmegelseniayrıkdüşesınKalupdermandeucbilekalasınTekebbürsözühernereyevâraİşîdenla’netokurolhabere

(B.100)Sakıngılolmagılkibrîleyoldaş

Kibirkandayısaânınlasavaş

KogılkibrivefâsânanekılaVayolgünkimsuretnakşıyıkılaSuretyıkılmadankibriyıkagörBudüşvarlıkmakaamındançıkagörDenekibrıssınıhiçrâhatıyokNereyevârırısazahmetiçokHak’agidenyolugönlüiçindeGöremezolanıyaddırilindeUnatgörHakyolugönlündesırdırBucümlehâslargönüldebirdirŞularkimolgönüldendaşrakalaNasîbinaldımayrıkneâlaGönüleribilirgönülhaberinKamugönülleriniçindevârınDırîgaacümleömrünhayfavardıTekebbürlükseniyoldanayırdıTekebbürnedironauyasınsenÜmîdinyokmuHakk’ıduyasınsenHemişebâkıbansenigörürsünGörüpkend’özünümagrûrolursunNicedurmakbuhâmendîşelerdeÖlürsüntövbesizbûbîşelerdeTekebbürkîşininfaidesiyokKomazsakibridüşmanolısarçokHünergözlehünerereeresinErîlevârasındostugöresinTekebbürkişilerereeremezÖzünündüşmenîdürürgöremezÇüsensindüşmenindostunkimolaKiyâvuzhûdurursânâhavâleNeredesığınâsınsenbuhuylaGönüldedirliğindenneyuyûlaNiçebudirliğeyoldâşolâsınNiçegelipilerübâşolasınBuhâlîlekılınçyokhiçarâdaAcebsânakılıncınkimyarâdaGereksenbîlesindüşmenkimîseSenindevletinepişmankimîseUyânılıkdeğilyoldâgafıllık

UzatmâkosağıncıbuncayıllıkDırigaakibrişinyavlakgözettinGönüllerdensenîsendaşraattınGerîgitetmedingönülbazârınCanîledinlemedindosthaberinNiçebirnîcebirdünyâeşindeKibirdemolmadındünyâişindeKoyadünyâyıkovmayetemezsinEcelbağlâdıyoluütemezsinBubeşgünlükömrübûharcayetmezSağırmıkulağınniçünişitmezKibirgeldisenibûlattıgittiEcelâtıseğirdirgeldiyettiDırîgaasensenihiçbîlemedinNasılkulsunkikullukkılamâdınEğersenkulisenpeskanıbâkinNiçebirnîçe(ye)senindileğinNeussunvarnehadbellüdelîsinNebundâdîrinesindeölüsûnBuhâlîlekalursanbîçaresinİçinşirkiledolmuşşûrusersinGûmânınyogımıssainanaydınBugafletuykusundanûyanaydınNiçekibrûhevâuşâdaseniÖlümevrenibirgünyûdaseniHevâ-yıkibrilenebâşarâsınEcelelîuzunkandavarâsınTakaazâsızamanınbirgünîreEcelhırmenlerîniyelevîreYetişmedensanava’degözünaçHevâvûkibryolundanberikaçBeşongünömriçüngirükayıkmaBufânîdünyanınnakşınabakmaSeninbîgibinialdadıdünyeİnanmazgörekimituttubinyeKeyçâpükoynagılütulmayâsınHevâyakibresentûtulmayâsınKatıtuttunkokibrieldenöndinİşitmedintevâzu’nedidüğin

TekebbürleryeriSicciniçindeAnun’çünk’olmadılardîniçindeKidintûtanlarınSiccinnesîdirYekibrûkînolıcakdinnesîdirİnanmazsanbanâhâlingöresinÇûömrükibrileyeleveresinYürüimdimededisteakıldanEsîrolmuşkişisinniçeyıldanAkıladlıssıbirulukişîdirMededetmeksanaanınişîdirBuyüktenseniolkurtârısarbilSaâdetyoldaşınolduayuyılGeliraklönüneşermendeolmuşKikayguyaşıyılagözüdolmuşSelâmvermekliğeöginderemezOdaközedüşüpyolungöremezDelimgeçtizamanderdiyerindeGeçirdiömrününefsbâzarındaİşitimdinedergöraklânaKialçaklıkederderdinedevâSözüdüketmedialçaklıkerdiKibirgördüanıtezgerüdöndüKılıçtartıpgeliryeralçağındanKibirgördüanıkaçtıdağındanDaguyazıkamugulguledolduKimecennetkimeArasatolduÇüalçaklıkeriştikibrerineBakadurbirkişiyibingörüneTekebbürasıdırîşesataştıTutupdağbaşınıkışasataştıGöralçaklığıaktıırmakolduAkaakadenizevarmakolduNedenlûkuvvetiolursapınarEremezdenizeolyeresinerAkupsualçağasuyakatılırSusuyaerdidenizeyitilürDenizedeğinırmağidiâdınKoandanötesindenizedaldınDenizolanlaracevhermuhâlmi

SadeflerdoludürürzermuhâlmiKiherbirrnevcdebirkânbulasınDûrûyâkutilemercanbulasınBudursermâyeolbahredalanaArıdirlikgerekgevherbulanaÇüyüzbinçâpûkialçaklıkuttuMecâlsizberrübahricümletuttuGeralçakvârasınmeydansenindirCevâhirsendebiterkânsenindirAşaklıktıryerügöğügötürenYedikatyîrdenâşâğaduranAşaklıküzredururyerilegökÖğersencümledenalçaklığıöğAşakvarankişidevletilettiAnakimyetiseruzâdıgittiAşaklıkâleminbûnyadıolduKihernevariseanadüzüldüKibiraldıerigörünmezolduDahıyüksekyerebinemezolduAşaklıklakanâathoşyarolduNeisterisenanlardavarolduÇüma’mûrolduşehrilevilâyetŞadoldudostumuzdüşmanımızmatAkıldapacasushaberilettiGöralçaklığıgerünelerettiNeassıeyledigörahıkibrîDirikalmadıbinaradabîriİşittiaklanıkatısevindiBeşâreteylediteztahtabindiŞükürkıldıHak’aoldevletıssıİrürdidevleteaklıbilisiEğerdevletgerekseakladanışMürebbîsizilerivarmayaişBilinigelunutsenusluisenSaâdetgösterenehûluisenYunusalçaklığıyavlakbeğendinKıyâsetsenseninekadarindinFarîzadırsanasensenisakınKimolasencileyinsânayakın

HasuâmharceyeyüzyerebırakBunungayrıhaberbusözdenırakHatâdırcümlesiniharcısanmaSebilolkamuyabirdemusanma

Dâstân-ıBoşuyâniGazeb

GelimdîaydayınboşuhaberinBirin-birinsanagönüldevarınBenimileyimekimkatlanısarKihışmındandenizodayanısarNereyekimvarambaşlarkesilirKimeboşarisemolukdemölürKimolabencileyincânakıyarMeğerkimbenolammerdânekıyarYaradılmışbanakarşıduramazBenimlebirnefeshemdenalamazHünerimebenimkimbirikiserYahudacelevînekimgiriserFelekbenimişimbaşaramayaMelekbenimyolumuvaramayaGözümeyüzbinerzerregörünmezHezârarslanbanaberregörünmezBoşuderlerbanakeybahadurımDüzenlikbozmağaher(dem)kadirımNereyekimvaramotbitmezondaÇünakdoldukimederdyetmezandaİşidenlerbenimkaçarsözümdenKibendekorkarımuşkend’özümdenSakınbânauyupsengaafilolmaBenimsözümtutupimansızölmeDekayruğadeğilbenimkılıncımBenidahıtutarbenimkuluncumBoşukimdeyiseîmânıgiderİmangerekisevârınıgiderBoşugelincegizîmanneolurOdadüşeryanaryâcanneolurBoşuişihemanküfrüdalâldırNeûzûbillâholayrıksıhâldirSakıngılboşudankigizlidirolNeredesezmesenandavururyolGöresinbirkişisâkinsuretteNebilirkimseânınesıfatta

BoynundataylasanelineâsaÇöpüdepretmeyeyerşöylebâsa(B.200)GöresinansızınyolçıkagelirÜzüptesbihimâmeyıkagelirUşattıasayıkoptudırâkaYüzükalmâdıhiçkimseyebâkaSuâlettimsûfîbûnicehâldirSeningibikişîdenbûmuhâldirÖzürgösterdikimbenbirkişîyimFâlanderlerbanâfülaneşîyimBilirimânıiyüâdıyokturKişerdehiçahinirşâdıyokturBenimgibikişiyeizzetetmezCevapverirbanâöğütişitmezAsânaurdum(u)yakamıduttuBanâkarşudururHakk’ıunuttuN’ideyimboşututupalmışânıKimahkûmeylemişboşudivânıÖzünûizlemezayrığısınarKidoğrukimvarısaanıkınarSakınhâzırdururdâimboşûdanKidostesrikidikboşuunûdanKişikimma’şukayaesrimeyeDalâletalmışânınedemeyeArıdirlikgerekdostileyindeBuguzboşun’olurma’şukyolundaKaçandostgeledeyihâzırolgılSarâyınıdüzetgilhâzırolgılOluphod-binoturmadöşeğindeMûdamîkaaimolgıleşiğindeGafilolmaevûneoğrıgeleKatıuyurisendıvârıdeleEvıssıuykudaoğrıkıvanurTutarta’cilişinûyânasanurNicegeldiiseuyanmadıolBilürbellükikolayıncadıryolKiherkimgeldisebildüğünişlerKimiyıylarukimiandakışlarEvısızolıcakoğrıkekince

GirerçıkarbakınmazkolayıncaEvinikandayidinoğrıaldıYeriçerotururevonunoldıOlursundaşrasenolîçerühoşYakındırişucuuşgöresinuşBunehâldirsanazulmetiçindeNiçeuyuyasıngafletiçindeGeçirdinömrünüsenboşuileHemanzulmetdesinişbuhuyileEğersendenboşugitmeyekalaAzrâiloldamardancânınalaNidiverirsanâelünyuduğunSenîunuttururmıokuduğunSanırmısınöğüdümüdakiçünNasîhattırsanacümleHakiçûnDışınseccâdevutesbîhudestârİçinmurdârucanbelindezûnnârBuvechilenicesiolısarhâlKihiçeyüamalyokdoludurkaalGeçirmezsenidaşrağıtaâtınArıolmazisegizlisıfâtınÇübâtınevlerinioğrıaldıZahirdekiameldaşradakaldıKamûsındansanaololayiğrekKidostatâatıngizlîsiyiğrekNicesiolısarbûişmüyesserÇüsultansözüsındıolduebterKisultanınönündeödölümdürEğerzerreisesuçturdelimdürGelebirikitanışıkedelimKihalvetkandasaânagidelimEyâuslûkişisenbirhaberverNeredevarbizegizlenecekyerKigezdimyerigöğübulamâdımNevarzerreisemdolunamâdımNiçünbigânesinsenîkibaştanGereksesâğışınetîkibeştenNeböylecünbişileoladirlikNeböyledirlikileolabirlik

ÖmürgeçtihicâbıyırtamâdınÇükullûğaedebleyortamâdınSözayrıksıgereksultankatındaKimonalâyıkoldurhidmetindeKaçanşolbirsipâhîma’zûlolurKisultankulluğundaolkulolurNasîhatnediyeyingayrıbundanKulumdeyemeyekullukunudanEğerkulolasınsermâyeyeterZihîrif’atyedikatgöktenüterTamâmolsaişinyergöksenindirNekimdîlerisendîleksenindirKiâlemcisminesencanolâsınYerügökcimayasensizdolâsınGeröyleolmadınpeskanıolişGümânüvehmilegeçtiyazukışNicedevrankiandarıhliurdunOkuyupaşruâyetyoldadurdunNiçeilmüamelsenbutapûdaNiçeyıldanberisenbukapûdaSözümkend’özümdedirnüktedeğilBilincanbirliğ’îkiliktedeğilHayıfolkîşiyekalabuyoldanEdinsinçârekurtulsunbuhaldenGafillıktırbizîbûyoldakoyanNitegaafilolurma’şûkuduyanSüpürmedinsarâyıgelebizeNeferraşisterizkimgeledüzeNiçüngeçmezacebyolbûarâdanBoşualdıyolubilheryanâdanBoşuhaylizamandıryolualmışKimesne’izlemeyipgizlenikalmışAkılcâsuslarasöylerdivandaYürünbûlundüzenliksafıkandaDedicâsusdüzenlikhâlinânaBoşudandağılıptırdeğmeyanaÇücâsusbusözüaklairûrdiNiçekimvâridihaberdeğûrdiÇühiçsözkalmadıulaştıakla

BoşuyudutmağaişdüstüaklaAkılfikreyleyipsöyledihaberBuyurduçâvuşacemolduleşkerDivandasöylenürnebuncadırgünŞikâyetboşudandursözdehergünSabırhaniboşukekinceolmuşDüzengilesafâandakbozulmuşAyıdınsabrakimteztutsunanıHarâbettiilûşehridiyârıÇıkageldisabırânaoluk–demSanâsınboşuyuİbrâhimEdhemGörülmezolduolîzibelirmezNiceîzikihiçtozubelirmezBukezgördümdüzenliküsafâhoşOturupayşederlernûşolanûşŞununkimdünyedesabrolayârıSafavuzevkolurherlahzakârıFidâcânımsanâeysabriyesiKisabroldubenimcânımgıdasıKaçankimolasınbûsabrilesenAcebdür(ür)olâsınsonrapişmanKimesabrolsadünyâdamüyesserAnaHakveriserdirmülk-idîger

*

SabırahvâlinidinlediyeyinSabıralverkamubudünyemâlinAnunçünsabrduratayîdevletKisabreylerkamumüfsidlerimatSabırkandayısaiylikdirişiMûdâmâzâdideryâdubilisiSabırludevletidâimolısarNasîbisabrolanlaruluyısarİşittinYûsuf’ıolçâhiçindeDururdusabrileolmâhiçindeBilinmezdinedenlidiruzûnuÇığırsadaşraçıkmazYûsufünüYukarıbakarolçahağzıırak

AşağadamakaamıtaşutoprakNiçeçağırdısaündaşraçıkmazKoduçağırmağıayrukçağırmazİlâhîbenkulunsûçuvarolaKibuişbenkulunileyarolaÇütoprakbendesekandavarambenSabırkılmazisemnebaşarambenDeröylegözleriyukarıbakarYenilmezgözyaşıselgibiakarOsâattegerüökünüderdiDeşirdikendüyivüsabrıgördiİrürdidevleteolsabr-ıâlîKisabrilehoşolducümlehâliYapıştıkoğayatarttılarânıDedieriştiuşdevletnişânıÇüçektilerkoğayıçıktıdaşraZıhîdevletlikimsabrıbaşâraGöresabrılaYûsufneyeerdiKisabrınâcısıhelvâyaerdiSabırıssıbilirolneidüğünSaâdetlütutarsabrındediğinSabırkimdeyiseolarşasunarKisabriçrebulunurdürlühünerÇüherhâl(e)sanasabırgerekhoşSabıriderbucümleaguyınûşSabırgereksanaherhâliçindeSabırsızlarkalıflarkaaliçindeKiherkimdeolursasabrhâliOlısarhayrileânınmeâliBırakcümleişikılsabrtedbîrErengönlündeolursabrileyîrNebîdirgervelîyolsabrauğrarEğersendevarırsansabrilevarGözetsabrıkitâsenkânbulâsınSabırbeklerisenmercanbulasınSabırsızkişilerindirliğihâmKisabrileiyiolurser–encâmÖğütgerekisesabrileişetUzâyınderisensabırilebit

NesarpişolsasabronubitirirKamuyerdesaâdetlergetirirEmânetel-emânetkomasabrıBulâsınsabrileMi’râcuTûr’uSabırlavardıolMi’râc’avaranDirîikenölürsabrıbaşaranYunussensâdıkisengîrsabraKatısâbırgereksabrileduraSabırdadûranınboşusukalmazÇûsâbırolduyâvuzhûsukalmaz

(B.300)Saâdetistesensabrıgüzingöl

Ki“Vallâhumuîn’us–sâbirin”görİşittinsabrhâlintânihâyetTutânıncânınaolsunbeşâretUzanolmaniçemeyolemindirHarâmîçokbuyoldaderkemindir

*

EğerdinlerisendiyemnasîhatHasedlehıkddansâkınbegayetKadimdenbûikîdirmir-ileşkerYürüyüpherbiribildiğinişlerHasudbirkişidirdâimorencûrVücûdusağikenrencilemakhûrMazarrattanniçemekimokaçarEvedtohmunubitmezyeresaçarNeişkimişleyekendüyeziyanKimolakend’üzüneöylekıyanŞekeryerisedadı-dalıyokdurKitatludirliğiilehâliyokdurHasudelionunçünermezişeKimekimkuyukazsakendûdüşeDiyemsânâbahıllıkneyidüğinSakınurkendüdenkendüyedüginKazancınkendününkendüyevermezElibağlıdururhayrîşeermezBunehâldürsanâeyfaydasızcanKiyokdurgayretineykaydasızcan

GörenehâldedürcânınucisminNekimsesinsenüyânedirisminBunekûteh-nazaryânefirâsetKibirdemolmadınkendinlehalvetMuhâldürâkılolmaklıkbahıldanNekimsealkışederânadildenKosevmedünyeyikimkalasendenDilersendilemezsenânasendenSüleyman’danilerüolmayasınHakıykattircihandakalmayasınBahîlolmakseniHak’tanayırdıKanıgayrethamiyyetkandavardıHassedenkişinefâidegörürNeyekimlâyıkisenTanğrıverirNeyîneyegerekolbîlegerekOkaadirdirverirkîmenegerekNasîbineseninsennazareyleAnâgöreyarakkılhazereyleZektâsızhayvan(u)sadakasızmâlNeberhurdârolabunungibihâlİnanmazsanbanasenkendinözleBenimdediğimikendindegözleNehâcetbendemekçokçıkdıfi’linNişânıoldururbağlanmışelinSuçuyokkîşininbağlanmazeliDolaşırkendiyehemkendifi’liÇûsuçunbilmezisenbildireyinTutupoğrıyıelinevereyinÇünoğrıyoldaşıbaşınıverirHasudlukbilseniyavlakdüşürürŞukimyoldâşınahıyâneteylerKimeyoldâşolursala’neteylerSanâyoldâşolânısenbilirsenSenikurtarasındoğrugelirsenDoğurlukbesleyenebahlermezHasedhodkibrdirhiçonugörmezHasûdunkanda(sa)bellibazarıAnıngitmezolurhiçgönlüdârıAnınçûndirliğin’îdemiçinde

OlurbinkezhelâkbirdemiçindeBilonîkiayanınşadlığıyokYesegeryemesekayguiletokNesözsöylerisehavsalasıdarNedensedarlığındanbindahıvarHasedoduonunçünyaktıânıYürürkensağ-esendöküldükanıHasudluktanhasûdafâideneGönüldendaşradüştüneideneHasûdilebahilsağışdadeğilRedoldularbularhiçişdedeğilBulârınbirliğeıkrârıyokdurBulâraherneolsaârıyokdurBularınşâhdankorkusuyokdurKimesnebeğenesihûsuyokdurNeredeolsahalkürkersözündenKimesneassıeylemezözündenBahîlingözlerindeibretolmazKimesneyebulardanhimmetolmazGanîdirpâdişeholânıgörmezÇekerbuhlelininesneyeermezYenirni’metlerişâhınbayâğıHiçeksilmezdururdânedarâğıNiçeyıldanberüolni’metîyerHak’abirdersedâhışirkilederGelirhergünyeninüzülyenihanYenigelenlereveriryenidonYenisubhuyeniahşamyenihalYenidevranyenidemyenivısâlKadehyeniyenimeyyenimeşrebYeniayşuyen’işretyenimutrabNedirbirkişibelkicümleâlemNasîbinialırnebîşûnekemBahilkandayısaKarun’lakoparKioldaancılayınmâlataparDiyelimdinleKaarûn’unzevâlinVeripîmânınıvermedimâlinÇüKaar’ûn’amaliçünbuyrukindiZekâtıvermedivüdînidöndi

İderferyâdyerekovarâyınKiboynumdanvebâlinindireyinKoyıcakyermalınöşrünüseçtiKıyâmazvermeğecânınageçtiAyıttıbuncamâlıverimeyimYiğolkimyeryüzündeyürümeyimKobumâleksilincebenöleyimGözümgörürikennîcevereyimZekâtınvermedîdevletidöndüHaberbûolıcakyergenesunduTutupeklett’onubelinedeğinVerirkendievetonundileğinGörürevrendeğilKaarunsuretiDoyamazolazabaişikatıGerüferyâdederbûkezbenikonBolaykiolayıdıtâli’imönKatışarteylediöşrinivireBiçâreliknasîbinkimgidereKoyıcakyeranıgerüyayıldıVayolkişiyekimoldarburuldıPeşimânolıcakyergenetuttuBoğazınadeğinKaarûn’ıyuttuBoğazınadeğintutuldudururKıyâmazmâlacanterkiniururKatılıktanişiyavlakuzattıGözübâkarikenmalyerebattıBatarkendüdahımâlısonuncaGiderhergünyerekendükoyuncaKıyâmetedeğinyerboyugiderGörimdîkimkıyâmetânan’îderKioddunzencireder(ler)malınıKamûâlemgöreanınhalınıOlupzencîrmalboynûnadüşerHalâyıkhâsuâmhepânadüşerDiyelerehl-imahşerolbuhâldeBoyunzencirlükalmıştırvebâldeZekâtınvermeyeninhâlibûdurOlurboynunazencirmâlıbûdurNeçâredirkibuhlıgörecanı

GeçipboynunadâroldıcihânıGınâdanfâideolmazbahîleGeçeryohsulgibiyüzbinmalileErinbaşlığımâliledeğildirNicemallıyayohsuldiyegeldurMeğerkimgönlünüıldırumurduKiçevreyânınakaranudurduHudâ’danmührorulduhimmetineGelipkimdinleneonunkatınaNasîhatbinolursabirisinmezKüfürsöylerdilihiçağzıdinmezÇüâcizkendüdâhıkend’özündenKişâdolanölürgussayüzüdenÖzününözgeyeyokturhisâbıMeğeryokâhırettenfeth-ibâbıNedirlâyebelîolhîçbilmezKibunlârayarâşırişkılmazBahılkandâyısaKaaruniledirGümantutmayısarmutlakbiledirKişikimHakyolundandaşradûraTutupboynunakendüzincirûraKamubuhlehlininişibuolaKadimdenkısrnetidirbûnevâleKiminkimbuhlolduyısahâliElinurmâğamâlayokmecâliKiminkimkendisiylekadriyokturİkigözlerikördürvârıyokturBahilolmuştuilmühünerıssıEsirgediözünolnazarıssıDilerkimbuhlelindenkurtulaolAyânolaonaHak’tanyânayolGelipaklönüneyüzyereurduEseretmiştionabuhlunoduÇüâğaazettikimsözünüdiyeKulaktuttuakılolkeleciyeÖküştürma’siyetendîşedâimDilerembuhldenbenkurtulâyımÖmürgeçtidırîgaageçuyandımBanâbûdünyebâkıykalasandım

DilerimkimbanâferyâdiresinGüçolmuşkişiyesendâdiresinGörimdiaklânanedeyîserBizegelenhaseddenelyuyısarAkılbirkîşidirAllâh’abâkarUyarsanaklauyolbuhluyâkarAkılaydurgelebirgözlerinaçSahâvetkandayısaolyanâkaçElinâlasahâvetgidebileGöresinHakyolunhoştertibileDenincesözsahâvetdâhıerdiAtâyaperdeolânıgötürdiOlukdemcümlemâlinyağmalattıDudünyâcîfesinardınaattıOmurdarçünkimandandaşradüştüBahilleritgibîçep-çevr’uluştuŞukişîkimbugündünyâsıterkdirYakınbilgilonunîmânıberkdir

(B.400)Sevemezdünyeyimerdankişiler

BakıydirliknedironudilerlerBakıyâlemgöründügözlerineOturduaşktozugözlerineAnunçüngözleriHakk’aaçıldıHudâ’dancânınarahmetsaçıldıNesikimvâriseterkettiyolaBuyolilevaranma’şûhubûlaKamûilmûamelbirberkedeğmezKiterkiolmayanbirberkedeğmezVelîyevünebîyeterkbuyurduHelâldırterkonacanterkinurduEğerizzetseveneterkmuhâldirN’olasızmazsabundaondakaldırNiçeperdedururdostugörenlerYeneyekayıkagönülverenlerKayıkmaznesneyehiçgönüleriKabûletmeyelerterksizbulârıHanümanbekleyengörmeyeânıKomâyıncatamamfânîcihânı

ElidoyupkodusahâvetıssıÇünöylebuyururyolunulusuKiyüzbinyöğrüğücömerderuttuBumeydanöndülünolaldıgittiKiyüzbinda’vikılanonaermezOnunîzitozunukimsegörmezSahîbirkişidiruçmâğasığmazKitâcühulleyehûriyeakmazOnudûyanlaranecennetühûrKiterkegîrenenehurnekusurOnunçünkimtecellîbalkıronaKayıkmazzerreceoldeğmeyanaMüşâhedegörenneyekayıksınNevarondaniyiyeneyebaksınN’iderikicihânıdostagîdenIşıktursermayegelbâzarîdenArazsermâyeolmazdostkatındaEdebdirvarlığınşehhazretindeSahâvetîderisenışkalâsınTamamterkolıcakışktakalasınSahâvetıvazınıışkbağışlarBulunurışkiçindeacebişlerAçıkolânanesermâyemimâlDilekîkigönülbirbûnemuhâlGuzafyerdedeğilbûsendediğinBulursunsensenisenistediğinSeninlesendanışgörkandasınsenSenindevletinebehânesinsenSenisendeniyikimbilebîleGeçirdinömrünübûdirikîleNeisedirliğinoldurölümünBugünkügündürüryarınkigününHak’ıduyanlarabûgünyarınyokİşinbugünbitirgözlemeayrukHisâbıherkiminyarınakaldıTutöylekimbalığıtâsasaldıKiminahvâlikimyârınakaldıEliylebâşınaelkoduolduKizirâpâdişâhınbundahâzır

NeişinvardiyeferdâdaâhırGözüngörürikengelHakyolunaKamâgılnefsinikendiliğineNiçünkorsunsenidüşvarsaateKanıaklıngöyersinkıyameteKamûçiğişinihepbundapişirYolûzaktıryükûnübundadevşirKibundabitmeyenişondabitmezSağırmıkulağınniçünişitmezCömertlerduydubundaolzevâliK’olâravâsılolduHakvisâliSehâyasenYunusvardıniseerkAyıtimdîbuyoldan’eyledinterkVücûhunyoğısagönülleregitBoyunvermezdamarlarınıseğitGönülerîniöndenkomaeldenOkurtarırsenîdürlüfiildenÖğüttûtarisenkomaeteğinTaceylebâşınaâyâğıhâkin

Dâstân-ıAkıl

GelimdîaydayımbirkaçnasîhatBuakl-ıcüz’îdensânaiyibahtKalırdaşrabuşardanAkl-ıMa’ışBakarbûyolaAkl-ıCüz’ibakışOnunçündostyüzündengözünırmazBuçuksâatbuonsuzhiçdemurmazÇüdostonunolupdurhernefesteKidostsuzcankuşudurmazkafesteÖğütalırisensenbûhaberdenGerekhâricilersürüleşardanKibinerşehriçindeelbirettiHaricîlersürütüpelbirettiŞehirbizimolupdüşmensınıktıBizetâpuedenyavlakınıktıEğerçiişlenirbûhtanuzaybetSer-encâmoldularbunlarmelâmetKigıybetcânilekadimideğilKigıybetkandasaâdemideğilÇügıybetmertebesiküfregirürNasibineyiseolânıalurKişininhayzıdırağzındangıybetKigıybetsöyleyenbulmayarahmetEğervariseaklıngıybetikoKigıybetkayanınhaznesidoluPadişahhaznesindemennâ’öküşUyhûdanûyanıptutsözümegûşKişik’olkapuyahâcâtavardıNeyîsemaksuduonubaşardıÇübugzugıybetilegîdetâatGerekbûîkidenetmekferâgatGerekfânîcihandadartınasınMuhâlifişlerindenhepyunasınİçerigizlidircümleyavuzhûGidergöstermekimseyeonuyuGereksenzengivüpâsıyuyâsınSanâlâyıkmıdıronukovâsın

SakınkatrankabınakoymabâlıKinâzikyerdedirdostunvisâliDamarlârınacümlesaykalurgılKiherbirînebirkullukbuyurgılNiçehâldenhalegerekdüşesinGeçeçokrüzgârondanaşâsınKaçangenebûlasınyerkazmayıncaYekalpsâfîmiolurkızmayıncaEğergençgerekîserenciletgilÖğüttûtârisengelgencegitgilBerîgelgencisânabuldurâyınSanabuldurmayanıbildireyinBulâyımderisenkayyûmuhayyolHazîneyevarabevvâbtâbulDûrûgevheralâsınhaznelerdenBulunacümlesendekânuma’denKolaytertîbilekimbûlagenciÇünöylevâramazsınkosağıncıSağıncileşekerkimyediyebalBahâsınvermeyinceermedielYükünkimbağladıraygânşekerdenHaberâlâyıdıkolsabulardanŞekerdeğildürürbusözümûcuNeyediğimbilirma’nîbilîciOlurma’nîsözüşekkerdenırakBulayınderisensükkeribırakOşekkersevmekimMısır’dabiterNeyelâyıkiseeronayeterNeyiseverisengözlersinânıSanâgörünmedişekkercihânıDağutaşoldubizeküllişekkerDokuzbinkişionuherdemöğerBuâlemşekkerînebenzemezolSebildircümleyeandaşekerbolGöreyinderisenkabûcihânıTutaöğüdümolkimolacânıSanâkodediğimgıybetdürükînBuîkidüşmenidostsanmasakınBudüşmenlerininsözünüdinle

OnagöreyürüdirliğineyleKamûdoğangününgeceyebenzerNeyebenzedeyinyeneyebenzerGözüyokyeriçerdünyâyıgörmezDoğarayugüneşolânıgörmezAnunçüngözlerihicâbiçindeKalırzulmâtileolhâbiçindeKulağıîşidenşeklînigörmezKigörmekâdıonauyuvermezOnugöstermeyenkinilegıybetOsağınçtansanâheyhâtheyhâtGözüngörmezderisemkakıyâsınOdamardanbenîhoddokuyâsınNicegözağrısıseniniçindeYeriçerotururseninlegündeBakarölügibigözünnuruyokÖzünügörmeyennegöreayrukSanaâkıldemeseniunuttunNedesekînügıybetonututtunNeişinvarseninsendenfarîdaAmeleyleamelseninlegîdeNiçebirgörmemekaçgılgözünüOdiçindekodunsenkend’özünüKişikimolaolkendiyedüşmenKegezdeğilkimonukoyadüşmenGözügörmezkişisevgidenırakKanıdostkandasınsengözünaçbakGöremedengözünn’anlâyagönülKabûletmezsegözneyleyegönülKamusevgidedinevvelgözalırPesondansevgiyigönüldekalırGözügörmezkişininsevgisiyokGözüolandurursevgiiletokKoyankıymetgözolurherneseyeKikıymetsizkimolabahasayaGözüyokkişineyekıymetedeSoğulmuşkuyudankimsûiledeGönülkaabilgözefâyızdemutlakErerpiş-keşcanaöyleolıcak

GözüyokkîşininsevmeknesîdirGönülkulolsagözünfitnesîdirSûretgözüdeğilbûgözdediğimBilirimbennedenneistedîğimGözoldurkimmüdâmolcânıgöreFarîdadırkulasultânıgöreBubaşgözüdeğilolcangözüdürKimincânıvariseonugörür

(B.500)Olarkimolalarcanyumuşunda

KaçanhergizolâdünyâişindeUludirlikgerekolemr-icânaNedünyââhıretonuduyânaCanıyokkişininuykusukanmazKicanlıparmağınuykuyabanmazÖmürgeçtidahıuyanmağınyokKinügıybetsûyunakanmağınyokÜçyüzaltmışdamarınuykuladıGidipkervanyükünyâbandakaldıDahıyuyulmadıolkindamârıYolundaaybınınharcolduvarıDîlersengıybetibenbildireyinŞakaavetperdesinikaldırayınDemekgördüğünügıybetbumutlakKiperdelileresâbitdeğilHakDesegörmesebühtân-ıazimdirBuyuranböyleKur’ân-ıKadimdirFarîdaherkişiyekendüsözüBakarkendüyolunakendügözüKaçankimgözgönüldendoğrubâkaİşitmezkulağınahakkıçâkaÇühaktangayrısözüyokturayrukHakıduyankişilerhakiletokKogılayruksözüsensenigözleSeninsüçunilesenseniyüzleKimesnesûçılakimsekınanmazKişîayruksuçunusûçsanmazSanâbîgânesûçundanhatâyokMeyilyokkimseyeâtâanâyok

AyrığısöyleyenkendinunuturKizirasuçludurâsîkulûdurSözeyolyokdururkimsöyleneboşMeğersözhakolâhemhakolâgûşNicesöylerisensenhakkısöyleİcâzetyokdururayruksımeyleNicesözünvarisesânasöyleSanâsınhaklısınnenglegamınlaNehâcettirsanâkimsehaberiFarîdacümleyekendibazârıÖzünügözleyenkimseyebakmazDahın’işderisenolyânaakmazKoayruklarsözünüsensenigütKınâmakimseyisenîşitöğütSanakimsesuçubirzerreermezSanaayrukyediğiçeşnivermezSenayrukyediğiyledoymayâsınOnunlacisınüömrüyuymayâsınNiçeâvâreliklesânaböyleBirikigünn’olâolsanseninleDahıbîrgünsanasâtaşmadınsenDahıbirgündağındanaşmadınsenN’olâbirgüneğerküfrünyenesinSenişerheyleyipsenîbilesinİğenâvâresindölenmeğinyokKikendükendünihiçanmağınyokEğergörseyidinkendüzevâlinKimesneanmağakalmazdıhâlinEğergörsenyarâğınkılayıdınHisâbınıseninsenâlayıdınSaâdetolsaHakversebasîretGüreydinnekılursânabugıybetNiçeyılbirkişîgıybeteuymuşSer-encamâkıbetkendüyüduymuşPeşîmânolduvudil–tengügam-kînNeleretmişonabûgıybetûkînDeyüpahvâliniderdinyenîlerAkılşahenşehindençâredilerKamûvasfıvuarz-ihâlioldu

AkılnededisegözyumdukaldıİşîdoğruluğabuyurduakılYürüimdibunâta’cilyarikılKığırdıdoğrulukyârenleriniÖzüylesapmasızvaranlarınıGörimdidoğrulukbirnelereylerYıkargıybetevinkarâyereylerDoğurlukcümlesindenyükseküzerDoğurlukbesleyenlerarştagezerMahalmiarşyâferşdoğrulâraVerirkendûliğinişehbulâraAşıkdırdoğruluğadoğrucanlarDoğurluğubulurdostusevenlerSadıkdurdoğruluktaiyükîşiDoğurlukeyûideryâvuzişiÖğüdücümledoğruluktanolurDoğurlukdirliğiebedikalurFidîcânımsanâeydoğruvâranMüşâhedebuluronubaşaranEzelebedneolâdoğrularaZahirbâtınhicâbolmazbulâraİkiâlembiroddurbirnazardaKibirdirdoğruyaimrûzuferdâKidoğruhâlinîyarınakoymazBugünyarındemekolhâleuymazNeyîsezâhirinbâtınınoldurNeyîseendişenolyanayoldurKamuyadoğrudersindoğruyısanBulunmazdoğrulukseneğriyîsenYolâgitmeseneğrieyyegâneSenindirliğinesensinbehâneKamûlargözgibîdirsenbakıcıSeningözündürürseniçakıcıNeyekimbâkarisenyolyüzündürKimenesanurisenkend’özündürEğerbinyolkaçâsınsendenûtmezAmelindirbilekancasınagitmezDoğurlukhil’atinolvaktgiyesinHasuâmharcıyadoğrudiyesin

DoğurlukgösteregözbâkışınaKisendencümleyâvuziştaşınaÇerâğıyakıcakkaranukaçarÖzügöynerbizenurbâbınâçarSözetârihyediyüzyediyîdiYunuscanıbuyoldafidiyîdiÇırakyandıdelildoğrubulunduEvaydınolduveağrıyolunduÇırakdedüğümîmannûr-ımutlakİmanlıyadidârıngösterirHakOlağrıdediğimŞeytan’dırazarKidem-be-demiçindefitnedüzerMakaamınıyıkarsantâatîleMurâdınaeresindevletîleİygaafilbilmedinömrüngeçesinEzelelikamuaybınaçasın

(B.562)Azın-azınbuömrüngeçesîdir

Sorarsınsenbuâyınnîcesîdir

(Temmet’ir–Risâlet’in–

Nushıyyebiavn’illâh’il–

Melik’is–SamadiyyaHâmiden

veMusalliyan

li’llâh)

ŞİİRLER

I

Ölüm–Ölümsüzlük

“Ölümdoğumiçin;yapınyıkımiçin.”

(Hâdis;Künüz’ül-Hakaaık;II,s.146;

Nehc’ül-Belâga;Beyrût,c.III.Bölüm.IV,s.19)

Doğanölecek;yaşayış,ölümünbaşlangıcı.Solukalışımızbiziyaşatmakta;amahersolukalıpverdikçeömrümüz tükeniyor; yaşayışın başlayışı, ölümün habercisi. Ülkeler alan padişahları pençesindekıvrandıran, eriten, ejderhaları sızlandıran, meclisleri karanlığa gömen, dağıtan, seveni sevdiğinden,öveniövdüğündenayıran,gülyüzlerisolduran,gülderenellerikurutan,canyakangözleriakıtan,şakıyan,çileyendillerisusturan,canlaryakan,analarıağlatan,yavrularıküstüren,iyiyi,kötüyüsavuran,günüdüneden,varıyokedenölüm..

Enbüyükgerçek, eneli, kolubükülmezer, engöğüsgerilmezgüç.Mezarlık, ibretyeri, “Karavaşlarışeker–leb” dilberler yatıyor orda. “Mezarının başında yay kırılan” bahadırlar yatıyor. Son konak yeriorası.

Sev,sevil,yaşamakiçinöldüristersen,sonunölüm.

Ölümdensözetmeyendüşünürmüvar?Ölümüdüşünmeyendüşünürmüolur?

Ama gelin görün; açın divan sahifelerini, âşık şiirlerini kavrayan, ak üstüne kara yazılmış cönkleri,Yunuskadarölümücanlandıranvarmı?Nedenbu?Ölümnedendüşünülürki?Ölenenedenacınırki?

Yiğitikenölenlere,gökekinibiçmişgibi.

Şüphemiedersinizkibuyaşayışabağlılıktandeğil?Dünya,Yunus’ça“Allayeşildonanmışbirgelin”.

İnsanyenigelinebakıbanıdoyamaz.

Yaşayışabağlılıktırölümdüşüncesini,ölümkorkusunuyaratan.Bukorkuduryaşayıştainsanı,ölümdensonra yaşatmayı sağlayacak iyiliğe yönelten. Bu korkudur hırsı yenen, zevki gelmeyen. Bu korkudurherkesibirgösteren.“Herkesmezardabirdir”dedirten.

Türkdilinde,inanın,yokbukorkuyuYunusgibidilegetirenözünüsözeden,sözünüşiiryapan.

Bir izdir izledik biz; bu değil bizimhaddimiz. Söz ıssına ver sözü; sen sus ki o söylesin; okuyanlardinlesin.

Günlergeçe,yılçevrile,üstümesinlemdevrile;Tençürüyüptoprakola,tozamheydostdeyideyi.

I

TeferrüceyleyivardımsabahınsinlerigördümKarışmışkaratoprağaşunaziktenlerigördümÇürümüştoprakiçretensiniçindeyatarpinhanBoşanmışdamarakmışkanbatmışkefenlerigördümYıkılmışsinleridolmuşhepevleriharâbolmuşKamuendişedenkalmışnedüşvarhallerigördümYaylalaryaylamazolmuşkışlalarkışlamazolmuşBartutmuşsöylemezolmuşağızdadillerigördümKimisizevk-uişrettekimisâz-ubeşâretteKimibelâvümihnettedünolmuşgünlerigördümSoğumuşşolkaragözlerbelirsizolmuşayyüzlerKaratoprağınaltındagüldererellerigördümKimisiboynunueğmişteninitoprağasalmışAnasınaküsüpgitmişboynunburanlarıgördümKimizârıkılıpağlarzebânilercanındağlarTutuşmuşsinleriodaçıkantütünlerigördümYunusbunukandagördügelipbizehaberverdiAklımvardıbilimşaştınetekimbunlarıgördüm

II

10.Sabahınsinleyevardımgördümcümleölmüşyatar

HerbiribiçâreolmuşömrünyayıvarmışyatarVardımbunlarınkatınabaktımecelheybetineNiceyiğitmuradınaermeyibenölmüşyatarYemişkurtkuşbunukelernicelerinbağrındelerŞolufacıknâ-restelergülgibicesolmuşyatarTuzağadüşmüştenleriHakk’aulaşmışcanlarıGörmezmisinsenbunlarınövbetbizegelmişyatarEsilmişincidişleridökülmüşsarısaçlarıKamubitmişteşvişleriemr-ünemdeermişyatarGitmişgözününkarasıhiçişiyokturdurasıKefenbezininpâresisönüğesarılmışyatarYunusgerçekâşıkisenmülkesûretbezemegilMülkesûretbezeyenlerkaratoprakolmuşyatar

III

YeryüzündegezeridimuğardımmilketleryatarKimiulukimikiçikeykuşağıberkleryatarKimiyiğitkimikocakimivezirkimihocaGündüzleriolmuşgeceancılayınçoklaryatarDoğruvarırdıyollarıkalemtutardıelleriBülbülebenzerdilleridanışmanyiğitleryatar

20.Ulukişiağlamışlarserveryiğitlerdüşmüşler

BaşucundayaysımışlarkurulubanoklaryatarAtlarıizitozuluönleritabıl–bazılıİlegünehükmüyazlımuhteşembeyleryatarGecegündüzoğlancıklarsöylerikenbülbülgibiAyrılmışlaranalarısinlerinibekleryatarElleridirkınalıhepkaravaşlarışeker–lebKargıgibiuzunboylugülyüzlühatunlaryatarElbağlamıştırkamusuHakÇalap’tandırumusuNökerlikızdırkimisialınmadançoklaryatarYunusbilmezkendihâlinÇalap’tırsöyletirdilinBirnicesiyenigelinakdeğirmiyüzleryatar

IV

SanaibretgerekisegelgöresinbusinleriGertaşiseneriyesinbakıpgörücekbunlarıŞunlarkiçokturmallarıgörniceolduhâlleriSonucubirgömlekgiymişonundayokturyenleriHanimülkebenimdiyenköşküsaraybeğenmeyenŞimdibirevdeyatarlartaşlarolmuşüstünleriBunlarevegirmeyenlerzühdütâatkılmayanlarBubeyliğibulmayanlarzirâgeçtidevranları

30.Haniolşirinsözlülerhaniolgüneşyüzlüler

ŞöylegayibolmuşbunlarhiçbelirmeznişanlarıBunlarbirvaktbeyleridikapıcılarkorlaridiGelşimdigörbilmeyesinbeyhangidiryakullarıNekapıvardırgiresineyemekvardıryiyesiNeışıkvardırgöresidünolmuşturgündüzleriBirgünsenindahıYunusbenimdediklerinkalaSenidahıböyleedenetekimettibunları

V

Ömrümbenisenaldadınahn’ideyimömrümseniBenideprenemezkodunahn’ideyimömrümseniBenimvarımhepsenidincanımiçindecanidinHemsenbanasultanidinahn’ideyimömrümseniGönlümsanaağlaridimgüldeyibenyıylaridimGaripseyipağlaridimahn’ideyimömrümseniGiderimişbundagelendünyaişicümleyalanAğlarömrünyavıkılanahn’ideyimömrümseniHayrımşerrimyazılısarömrümipiüzülüserGidipsûretbozulusarahn’ideyimömrümseniBârıkoyubankaçmasangöçküncügibigöçmesenÖlümşarabıniçmesenahn’ideyimömrümseni

40.Birgünolasensizkalamkurdakuşaöğünolam

Çürüyübentoprakolamahn’ideyimömrümseniMiskinYunusbilmezmisinyoksanazarkılmazmısınÖlenlerianmazmısınahn’ideyimömrümseni

VI

Yokyeregeçirdimgünüahn’ideyimömrümseniSeninleolmadımganiahn’ideyimömrümseniGüldimügeçtimbilmedimağlayıpgusseyemedimSendenayrılamdemedimahn’ideyimömrümseniHayrımşerrimyazılışarömrümipiüzülüşerSûretbendenbozulusarahn’ideyimömrümseniGidipgerigelmeyesingelipbenibulmayasınBubenliğesermayesinahn’ideyimömrümseniHanisanagüvendiğimgüvenibenyuvandığımKaldıküllîkazandığımahn’ideyimömrümseniMiskinYunusgidisersinacebseferedisersinHasretilekalısarsınahn’ideyimömrümseni

VII

GeldigeçtiömrümbenimşolyelesipgeçmişgibiHelebanaşöyle(gelir)şolgözaçıpyitmişgibiİşbusözeHaktanıktırbucangövdeyekonugturBirgünçıkagidekafestenkuş(kaçıp)uçmuşgibi

50.Miskinâdemoğlanınıbenzetmişlerekinciye

KimibiterkimiyiteryeretohumsaçmışgibiBudünyadabirnesneyeyanariçimgöynürözümYiğitikenölenleregökekinibiçmişgibiBirhastayavardınisebiriçimsuverdiniseYarınandasanageleHakşarabıniçmişgibiBirmiskinigördünisebireskiceverdiniseYarınandakarşıgelehulledonunbiçmişgibiYunusEmrebudünyadaikikişikalırderlerMeğerHızırİlyasolaÂb-ıhayatiçmişgibi

VIII

HiçbilmezemkezekkiminaramızdagezerölümHalkıbostanedinmiştirdilediğinüzerölümBirniceninbelinbükerbirniceninmülkünyıkarBirniceninyaşındökervargücünüezerölümBirininalırkardeşinrevandökergözüyaşınHiçonarmazbağrıbaşınhabersizingelirölümYiğidikocaoluncakomazkendinibilinceBirinikoyupgelincegözlerinisüzerölümHanionunsevdikyârikıltâatınarıyürüMiskinYunusneyedururejderhalaryutarölüm

IX

60.Eyyârenlereykardeşlerkorkarımbenölemdeyi

ÖldüğümekayırmazamettiğimibulamdeyiBirgüngörünürgözümeaybımvuralaryüzümeEndişedendel’olmuşumnidembennekılamdeyiEğergerçekkulimişsemonakullukkılaidimAğlayaydımbudünyadayarınondagülemdeyiHemingeldimbudünyâyanefsimekullukeyleyiİyiamelişlemedimazaptankurtulamdeyiEybiçâremiskinYunusgünahımçokn’eyleyeyimSığındımolAllâh’ımadedihemafvedemdeyi

X

Eyyarenlereykardeşlerecelereölembirgünİşlerimepişmânolupkend’özümegelembirgünYanlarımakonaelimsözsöylemezoladilimKarşımageleamelimn’ittimisegörembirgünOğlangiderdanışmanasalâdırdostadüşmanaŞoldörttekbirnamazile(ömrüm)tamamkılambirgünBeşkarışbezdürürdonumyılançıyanyiyetenimYılgeceubrulasinimunutulupkalambirgünBaşımadikelerheceneertebilemnegeceÂlemlerümidihocasanafermanolambirgün

70.YunusEmresenbusözüdahıtamametmemişsin

Tekyürüyeyimneyleyimüstadımagelembirgün

XI

ZinharvermegilgönüldünyapayınabirgünDünyâyagönülverendüşetayınabirgünKuşlarınyuvasınıkimsedoğanedinmezOleldekaçanduragideyayınabirgünGörahîniceleritopraklarkoçmuşyatarBizideonlargibialakoynunabirgünŞolkuşunkimyuvasıdoğankatındaolurOlondankaçınsa(da)gideyeyinebirgünMiskinbîçâreYunusgördümbildimdemegilTuterenlereteğindüşgilsuyunabirgün

XII

SenbucihanmülkünükaftankafatuttuntutYebuâlemmalınıoynayıbanuttuntutSüleyman’ıntahtınaşâdolupoturdunbilDiveperîyedüpdüzhükümleriettintutFir’avn’ınhazinesinNûşin-revangenciyleKarunmalınakatıpsenmalınakattıntutBudünyabirlokmadırağzındaçiğnenmişbilÇiğnenmişeneyutmakhasenonuyuttuntut

80.Ömrünseninokgibiyayiçindedopdolu

DolmuşokanedurmakhasenonuattıntutHerbirnefeskimgelirkesedenömreksilirÇünkeseortalandısenonutükettintutÇündenizegarkoldunboğazınageldisuDeligibidalpınmaeybiçârebattıntutYüzyıllarhoşlugılaömrünolursaYunusSonucubirnefestirgeçondandaüttüntut

XIII

NicelerbudünyâdagünâhınıyuyamazÖmrügeçeryokyereeydırîgaduyamazBirnicekişileringafletgözünbağlamışHakyolunaderisenbiryufkayakıyamazBudünyâbirgelindiryeşilkızıldonanmışKişiyenigelinebakıbanıdoyamazEynicearslanlarıalıraktarırölümAzrailpençesinebiryoksulcaduyamazVarimdimiskinYunusuryânolupgiryolaYüzçukallıgelirseyalıncağısoyamaz

XIV

BudünyayagelenkişiâhıryinegitmekgerekMüsâfirdirvatanınabirgünseferetmekgerek

90.Va’dekıldıoldestilebizbucihanagelmeden

Pesnekadareğlenirizolva’demizyetsegerekBizdevarırızolilekaçankimvâ’demizgeleKişivaracağıyeregönlünüberkitsegerekCanneyeulaşıriseakıldaonaharcolurGönülneyiseverisedilonuşerhetsegerekAcepmidirâşıkkişima’şûkunüzikrederseAşkbaşındanaşacağızgönlünüzâretsegerekYunusimdiseverisenondanhabervergilbizeÂşıkınoldurnişanıma’şûkunayıtsagerek

XV

Yavlakacâyipgeldibanadünya’çindeişbuhâlGecekonukolankişigenesabahgöçerfilhâlEğergerçekkonukisenaçgözünuyanıkisenSenbusözetanıkisengerikalırmülkilemalMalınıberiki(si)yersenondahesabınıverSenindür(ür)biradımyergörnice(si)urulurkalKendingörürkenyeyediryokturdiyeetmeözürBudünyâdahâsılnedirhayilepazarıveralBendiyeyimsözünhakkınişitunutmakeysakınUşkıyâmetgeldiyakıngönlündengeçmesinhayâl

100.Andanİsrâfilsururaölenleryerindendura

Geçsedevrân-ırüzigârböyleyazmışcellecelâlSultanukullarbirolaandakatıhallerolaDahıayrıksısırolakorkuluişandamuhâlBundakorkmazisenYunusandakorkuturlarseniEğerdirliğinhakisesırâtıgeçesinsehel

XVI

GerekmezdünyayıbizeçünkübâkibünyaddeğilBirkulbindeyaşariseölüncebirsaatdeğilBudünyakahırevidirniceömürlereritirUçmaktahuysatınkişiyalanyanlışgıybetdeğilŞolseninmü’minkullarındünyazındanıonlarınBudünyadamü’minolanhurremolubanşaddeğilBundazâlîmlikeyleyennefsinihırslatoylayanYüzlerikarakopısarözcanlarırahatdeğilKimdürürkimerenonadüngüntâatkılanonaVeriliruçmakonlarazirabiliştiryaddeğilYunusmiskinmestânesinsensenigörkobunlarıDünyadariyâladirlikkişiyeiyiaddeğil

XVII

EyaşkeriaçgözünüyeryüzüneeylenazarGörbulâtifçiçekleribezenibengeldigeçer

110.Bunlarböyleözenibendosttanyanauzanıban

Birsorahîsenbunlaranereyedirazm-iseferHerbirçiçekbinnâzileöğerHakk’ıniyâzileBukuşlarhoşâvâzileolpâdişâhızikrederÖğeronunkaadirliğinherbirişehâzırlığınEvetömrükaasırlığınanıcağızbenzisolarRengidönergündengünetoprağadökülürgeneİbretdürüranlayanabuibretiârifduyarNegelmeğingelmekdürürnegülmeğingülmekdürürSonmenzilinölmekdürürduymadınsaaşktaneserHerbirsözüduyayıdınyebugamıyiyeyidinYürürkenuyuyayıdıngideydisendenkâr-übarBildikgelengeçerimişbildikkonangöçerimişAşkşarabıniçerimiş,buma’nidenherkimduyarYunusbusözlerikogılkend’özündenelingugılSendennegelebirdeğilçûnHak’tangelirhayrüşer

XVIII

SeniHak’tanyığanıherneyisevergiderNebeslersinbutenisindekurdkuşyergiderÖlenebakgözünaçdökülürsakalusaçIlançıyangeliraçyeyipiçipsîrgider

120.Bizebizdenululariğeniyihulular

ŞoliyiamellilerhaberşöyledergiderKesgilharamdanelinçekgilgıybettendilinAzrâilel’ermedenbudükkânıdirgiderEcelererkururbaşteztükeniruzunyaşDüpdüzolurdağutaşgökdürülüryergiderÇüncanağdıHaret’eyaraketâhıreteTanladurantâateTangr’evineergiderMiskinYunusölüceksininurladolucakİmanyoldaşolıcakâhıreteşîrgider

XIX

GideridimbenyolsırayavlakuzamışbirağaçBöylelâtifböyleşiringönlümaydurbirkaçsıfaçBöyl’uzamaknema’nidirçünkübudünyâfânidirBufuzulluknişânıdırgelberimiskinliğegeçBöylelâtifbezenibenböyleşirindüzenibenGönülHakk’aözenibendileknedirneyemuhtaçAğaçkarırdevrandönerkuşbudağabirkezkonarDahısanakuşkonmamışnegüvercinnehodduraçBirgünsanazevâlereyücekaddinineyereBudaklarınodagirekaynayakazankızasaç

130.Yunusimdisenbirniceeksikliğinyüzbinanca

Kur’ağacayolsoruncateferrüclenyolunageç

XX

BudünyânınmeselibiruluşarabenzerVelîbizimömrümüzbirtezpazarabenzerHerkimbuşarageldibirlahzakararkıldıGeridönüpgitmesigelmezseferebenzerBuşarınevveltadışehdüşekkerdenşirinÂhıracısınıgörşolzehr-imârabenzerEvvelgönülalmağıhuplaranispetederÂhıryüzdöndürmeğiacuzmekkârebenzerBuşarınhayalleritürlütürlühalleriAldamışgafillericâzûayyârabenzerBuşardahayallerinhaddivüşumârıyokBuhayâlealdananotlardavarabenzerBuşarınsultanıvarcümleyeihsânıvarSultanilebilişenyokikenvarabenzerKendimıkdârınbilenbildikendihâliniVelidahıaşkileevvelbahârabenzerBiçâreYunus’ugörderdilehayranolmuşOnunherbirnefesişehdüşekerebenzer

XXI

140.Bilenleresormakgerekbutendekicanneyimiş

CanhodHakk’ınkudretidirdamardakikanneyimişFikiryumuşoğlanıdırendişekaygukânıdırBuâhuvahaşkdonudurtaht’oturanhanneyimişŞüküronunbirliğineyokikenuşvareylediÇünküasıldanbizyoğuzmülkühanümanneyimişÇalapviribidibizivardünyâyıgöründiyeBudünyahodbakıydeğilmülkeSüleymanneyimişSorunTaptukluYunus’abudünyâdanneanladıBudünyânınkararıyoksenneyimişbenneyimiş

XXII

Gelinsoralımcanlarasûretindenn’oldugiderDüngünseninimderikensebepneyibuldugiderAcebdeğilgiderisesûretiterkederiseYanlışyalangıybetdeğildosttanhabergeldigiderHanionunmülkümalıterkeylemişcümlesiniOlpâdişahdergâhınahemenamelaldıgiderÖylekidostolmuşidiolişlerdüzülmüşidiBellibilincansûretinsakalınagüldügiderEyleridisatı-pazarbirpuliçingenebozarOlmuşbudünyadanbîzaryensizgömlekgiydigider

150.Binideğerbinigiderbuyrukböylegeldimeğer

KimoladünyâyadoyarpeymânesidoldugiderErtegecesöyleşirlerHakk’ıbulalımdeyibenYunusaydırmiskinolanHakk’ıbundabuldugider

XXIII

Ma’nîeribuyoldamelûlolasıdeğilMa’nîduyangönüllerhergizölesideğilTenfânidircanölmezgidenlergenegelmezÖlürisetenölürcanlarölesideğilGevhersevengönülleryüzbinyolederiseHak’tannasibolmasanasîbolasıdeğilSakıngılyâringönlünsırçadırsımayasınSırçasındıktangeribütünolasıdeğilÇeşmelerdenbardağındoldurmadankorisenBinyılandadurursakendidolasıdeğilŞolHızırileİlyasAb-ıhayâtiçtilerBubirkaçgüniçindebunlarölesideğilYarattıHakdünyâyıPeygamberdostluğunaDünyâyagelengiderbâkıykalasıdeğilYunusgözüngörürkenyarağıneylebugünGelmediandavarangerigelesideğil

XXIV

160.Kogılölümendişesinâşıklarölmezbâkıydir

Ölümâşıkınnesidirçünkünûr-ıilâhidirÖlümdennekorkarsançünkiHakk’ayararsınBelkiebedivararsınölmekfâsitlerişidirNazarkılbugevherebugizligencenûraNurkaçanyayıvarakendinazargâhıdırKaalûbelâdenmedenkendimdebileidikKeyanlagılneydiğinbilişinkandağıdır[1]

EzelîbilişidikbirliğebitmişidikMevcûdatdüştüırakvücudcanyatağıdırBuezelipirliğiyecihandadirliğiYa(bu)gönülbirliğicankudretbudağıdırYadlıkyokturbilenedirliktutageleneBileliksöyleyenevuslatyolukavidirHükmürevanmülküneolişinkendibileÇünişgeldihâsılabumülkvarlıkevidir

XXV

EypâdişaheypâdişahherdemiçindüzedururDünyâonunbustanâdırsevdiğiniüzedururYavuzlukeylemesakınecelsanasendenyakınNicelerinaslınkökünyurdeyleyipbozadurur

170.Senandavarırsınandaçokyarakeylegilbunda

CanlarbâkıydeğiltendedebirkaçgüngezedururSorucugeliryeryırtıpsorarTangrı’nkimdirdiyeİşbucanımonuduyupsünüklerimsızadururEyTanğrı’yıbirbilenlercanHakk’akurbankılanlarÖlüdeğildirbucanlaraşkgölündeyüzedururBengördümerenleruçtuaşkkadehindoluiçtiHakkatındanazıgeçtişöyleyüzüyeredururErenlerinkuluisenölümünanadurYunusNic’erenlergeldigeçtinövbetşimdibizedürür

XXVI

OldostiçinağlarisemgözümyaşınıkimsileYebuncaâhuzârilebugözyaşıbecidgeleEyyârenlereykardaşlarkimediyemahvâlimiYeşubenimbuderdimindermânınıkimnebileÂlemdermanolurisesensizdermanolmayısarSensizdermanniceolaçüngönüldedostsevileÖlüpsinegirerisemetimtenimçürümeyeAyrılmayamsevdiğimdençüngiderimsevgiileAhd-ısâbıkdenilmedenhenüzElestbuyrulmadanOlbenidimbenolidipesbunicesikesile

180.Yârenlerimaydırbanasenineiçingörmedik

FirkatedüştüsûretimbirmenzildenbirmenzileOldostilebenimişimölüpdahıbitmeyiserBenniceolakimbileçüngönüldedostsevile[2]

YarınmahşerkopucağızkamukulnefsimdeyiserBenYunus’uhiçanmayamTapduğ’ugetiremdile

XXVII

OlcankaçanölüsersenonacanolasınÖlmüşgönüldirileandakisenolasınÖlmeğidirlikolaölümsüzdirlikbulaÖlmüşgönüldirileşundakisenolasınSenolduğungönüllerherdemcanınyenilerGüçolmazoldîvandahâkimisenolasınCanbedendenuçucakmenzilinegöçücekOlcihanageçicekgözeayanolasınTozunuyelalmayabirzerreayılmayaÂşıkcanıölmeyema’şûkusenolasınYunussenâşıkisenaşkamuvâfıkisenKorkmagerâşıkisenneolursanolasın

XXVIII

DosttanhabergeldibanadurayımandavarayımKurbanlığabucanımıvereyimandanvarayım

190.Şolbirikiarşınbezinneyenivarneyakası

KaftanedeyimeğnimesarayımandanvarayımCanalıcıhodgeliseremânetiverdeyiserBenemânetiıssınavereyimandanvarayımGitticanımkaldımöylenâcârolupgirdimyolaDostlarşâdolduğunbilegöreyimandanvarayımMünkerüNekirgeliseryergöküniledolısarBenbunlaracevâbınıvereyimandanvarayımYazdığımçokgünahöküşyürüridimdünyadahoşEttikleriminhesabınsorayımandanvarayımBeslediğimnâzikteniterketmeyimderdimonuKaratoprağabenonukarayımandanvarayımBenbuömürharmanınıderdimgetirdimuşyineYunusaydırbudükkânıdereyimandanvarayım

XXIX

Düşt’önümehubbül-vatangidemheydostdeyideyiAndavarankalırhemenkalamheydostdeyideyiGeleşolAzrâiltutaassıkılmazanaataBinemşolağaçtanatagidemheydostdeyideyiHalvetlerdemeşgulolamdâimaçılamgülolamDostbağındabülbülolamötemheydostdeyideyi

200.Selbirbeşonarşınbezikefenedelereğnime

DökemşoldünyadonlarıngiyemheydostdeyideyiMecnunolubanyürüyemyücedağlarıbürüyemMumolubanıeriyemyanamheydostdeyideyiGünlergeçeyılçevrileüstümesinlemdevrileTençürüyetoprakolatozamheydostdeyideyiYunusEmrevaryolunamünkirlergirmezyoluna[3]

Bahrıolupdostgölünedalamheydostdeyideyi

II

İbâdeteAşırıDüşkünlük

(Zâhitlik)

HikmetinbaşıAllahkorkusu(Hadis).

Sensinkerîm,sensinrahîm,Allahsanasundumelim;Sendenartıkyokturemim,Allahsanasundumelim.

Kendinikulluğaveriş, ölümkorkusunun sonucu.Halkıkucaklamak,ölümsüzlüğeyönelişinbaşlangıcı,Sultanlığı kullukta bulan, sultana da baş eğmez. Bilir ki dünya saltanatı, sonu olmadığı için bir puladeğmez.Riyasızzâhitsekötülüktençekindikçeçekinir.Buçekinişona,halkakarşıbirsevgi,birbağlılıkverir.Zâhitlik birmerhaledir ki, oradangeçeni, halktanHakk’a ulaştırır.Yolda ayağı kayıp düşmeden,umudadüşüpeğleşmedengiden,sevgiylebağdaşır,varıpsevgiliylekucaklaşır.Amazâhit,ibadetinigörür,onagüvenir,başkalarınıyererse,bumerhaleyiaşanYunus,onaseslenir:

Rükû’,sücûdakalma,amelinedayanma:İlmüamelgarkolurnâzuniyâziçinde.

Zâhitlik, korkuyla umut arasında bir duraktır. Zâhit korkar, yerinir; umar, sevinir. Ama o durağıneğlenecekbiryerolmadığınıanlayanilerigörüş,çaresiz,buduraktanadımatar,yoladüşer.

Havfurecâgelmezandavarlık,yoklukbırakana

hükmünevarır.Buyürüyüşteherankendinitartmaktadır;herankendihisâbınıgörmektedir;heransıratüstündedir, yol almaktadır; yalım yalım yanan nefis isteğinden, “Geç ey mü’min nûrun alevimisöndürüyor”feryadınıduymaktadır;Mevlânâ’nındediğigibi,gemidedir,yolalmaktadırdakıyıyıgeriyegidiyorsanmaktadır.

XXX

SensinkerîmsensinrahîmAllahsanasundumelimSendenartıkyokturemimAllahsanasundumelimEcelgeldiva’deerdibuömrümkadehidolduKimdirkiiçmedenkaldıAllahsanasundumelimGözlerimgöğesüzüldücanımgöğüstenüzüldüDilimtetiğibozulduAllahsanasundumelimUçbiçildikefendonumhazreteyönelttimyönümAcebniceolahâlimAllahsanasundumelimUrdularsuyumılındıkavimkardaşcümlegeldiEsenkalsınkavimkardaşAllahsanasundumelimGeldisalacamsarılırdörtyanaselâverilirİlnamazımaderilirAllahsanasundumelim

210.Salacamıgötürdülermakberimeyetirdiler

HalkaolupoturdularAllahsanasundumelimÇüncenazedenşeştilerüstümetoprakaştılarHepkoyubanıkaçtılarAllahsanasundumelimYeditemusekizuçmakherbirininvardıryoluHerbiryoldayüzbinçârsuAllahsanasundumelimGeldiMünkerileNekirherbirisisordubirdilİlâhisencevapvergilAllahsanasundumelimGörünacibolduzamangönüldeneylenizfiganÖlürçünanadandoğanAllahsanasundumelimYunustapuzatbusözüAllah’ınatutgılyüzüDidardanayırmabiziAllahsanasundumelim

XXXI

İsrâfilsûruurulayergökyüzüdeğşirileHarâbolayaşukurucerh-ifelekdeyorulaKimsenekalmayabundafenâolahepsisindeMîkâil’indükkânındaşolhakterazikurulaAyanolaçüncümleişkurtulmayayadubilişGelefülânibnifülânhepadıileçağrılaCümlehalâyıkhepbiteyeryüzünüdüpdüztutaHükmeyleyeCebbâr-ivaktmahşerdapahepsürüle

220.Kopakıyâmetinhevliikincinefhanınkavli

ÜçüncünefhaiçindeyerlerinyüzüyarılaÇünkügelesıddıykzaifâşık(lara)yokturhayıfYarınkimahşergünündeYevmeyeşfaukurulaaYunusvaryarağıneylenyolkorkuludurkeyeğlenÖnündekatrandenizikıldansıratdagerile

XXXII

BirimâretgösterbanakimsonuvirânolmayaKazanşolmalıkimsendendökülüpgerikalmayaDökülüpkalısarmalınayrıklaralahelâlinSendengerikalanmalınsanaassısıolmayaOlmalıkiHalîli’dirhayırlarayelterseniOlmalkiolKaarûn’undurıssıhiçrahatolmayaİsrâfilsûrunuuradağlartepelersürüleBirkarıncacevâbınıbinSüleymanveremeyeBudünyahepıssızkalaaltınımalıdöküleSebilolubanıyataherkizassıbulunmayaHeyYunusEmreölüncevaryürüdoğruyoluncaDünyâsınıterkedenleryarınhasretteolmaya

XXXIII

ÇalapveribiyesanabirgünecelserhenginiGelegörüncegözüneazdırabenzinrengini

230.Aydasanaemânetiıssıdilertapşırayım

AlasendenemânetiedeseninlecenginiEmânetisendenalagövdenikuruboşsalaVebâllerboynundakalanefsinurakülüngünüMalınuvarıneypaşahısmınkavminüleşeİledelersenihaşagöresinsinintenginiSenisinindekoyalarmenzilmübârekdiyelerÜstüneteztezyumalardünyanınhâk-üsenginiKaranıyerdeolasınamelinilekalasınÇokâhedipsöyleyesinpeşîmanlığınnenginiYunusimditövbeyegelcansendeykeneyleamelAşkilegelkuşanagörbudervişlikpalhengini

XXXIV

EvvelbizevâcibbuduriyihulkuamelgerekİslâmadıkonucağızyoldaşımızîmangerekİsrâfilsürunuruncacümlemahlukuyanıncaSoruhesapsoruluncaArapdililisangerekGökperdelerinaçalariyiyavuzdanseçelerOldemnereyekaçalarbaşkurtarasıyergerekTerezikurupotralarsermâyemizgetirelerOlsiyâsetmeydanındabutertipleribilgerek

240.Çağrışalarataanakardaşkardaştanısana

YalvaralarolSübhân’aniyazkılasıergerekDügelindenbuaşkyakınYunushatâkılmasakınAşktannasipsunuluncacevapveresihâlgerek

XXXV

DünyayagelenkişileryolabilegelmekgerekÖlümünüanıbanıdünügünağlamakgerekBudünyakahırevidirhembâkıydeğilfânidirAldanıbankalmabunateztövbeyegelmekgerekNedür(ür)dünyaçokluğueşkeredür(ür)yokluğuVarlıksarayınhakıykatâhiretibilmekgerekGelimdidurbufânidenmahrumkalamdanbâkıydenTâatkılıpbudünyadankulnasîb(in)almakgerekKorkarisen(sen)tamudan(gel)alçakolgılkamudanOlgünüincesırattankamular(la)geçmekgerekGeçipgitmekdilerisen(ye)düşmeyeyimderisenŞolkazandığınmalınıTanğrıiçinvermekgerekKazandığınıveribenyoksullarıhoşgörübenHakhazretinevarıbanoddanokurtulmakgerekKur’anaydırki“Vetteku”geneaydırki“Tezraû”Kâhilolupoturma(gıltez)tevbeyegelmekgerek

250.Yunus’unsözüşiirdenammâaslı(dır)kitaptan

Hadisiledenenekey(bilgi)sâdıkolmakgerek

XXXVI

MüslümanımdiyenkişişartınedirbilsegerekTanğrı’nınbuyruğuntutupbeşvaktnamazkılsagerekTanladurupbaşınkaldırellerinisuyadaldırTamudanazadlıoldurkullarazadolsagerekÖğlenamazınkılasınhernedilersenbulasınTamudanazadlıoldurkullarazadolsagerekOlikindiyikılanlararıdirlikdirilenlerOladırHakk’aerenlerdâimHakk’aersegerekAkşamdururüçfaridadağcagünahınarıdaİyiamellerinsanaşem’uçerâğolsagerekYatsınamazınohâzırhâzırlarıseverKadirİmânıneksiğinbitirîmanpiş-revolsagerekHerkimMüslümanolmadıbeşvaktnamazıkılmadıBilkiMüslümanolmayanoltamuyagirsegerekGörmezmisinMustafâ’yınicebekledivefâyıÜmmetiçinolsafâyıümmetonaersegerekBeklerisendingayretinvermegilnefsemurâdınYunusNebîsalavâtınaşkiledeğirsegerek

XXXVII

260.Anmamısınsenşolgünücümleâlemhayrânola

N’idesinibilemeyipbî-hoduser-gerdânolaİsrâfilsûrunuurahepmahlûkatyerdenduraDerilibenhaşrevarakadıandaSübhânolaZebânilerçeketutailetetamuyaataDeriyanasüğnüktütekatıuluefganolaMâlikçağıratamuyaçekipmeydanagetireTangrıkorkusundantamuzârîkılıpnâlânolaDağlaryerindenırılagöklerheybettenyarılaIldızlarbağıkırıladüşeyeregaltânolaYazıklarmüzdlerdartılaancakperdeleryırtılaBilmediğingünahlarınandasanaayânolaYunusaydurişbusözüerenleretoprakyüzüDilerHakk’ıgöregözüinâyetgerandanola

XXXVIII

Anmamısınşolgünü(sen)gözünnesnegörmezolaDüşesûretintoprağadilinhabervermezolaÇünAzrâilinetutaassıkılmazanaataKimsedoymazoheybetekalktanmededermezolaOğlangiderdanışmanasalâdırdostadüşmanaSonragelmekpeşîmânasanaassıkılmazola

270.Evvelgeleşolyuyucuardıncaşolsukoyucu

İledipketensarıcıbunlarhâlinbilmezolaAğaçatabindirelersindenyanagönderelerYeraltınaindirelerkimseayrıkgörmezolaÜçgünedekoturalarhepişinibitirelerOldemdilegetirelerayrıkkimseanmazolaYunusmiskinbuöğüdüsensanaversenyeğidiBuşimdikimahlûkataöğütassıkılmazola

XXXIX

İşitsözünüeyâkıltanlasehervaktindedurÖylebuyurmuşolkâmiltanlasehervaktindedurİşitnederhorozunuztanlaverilirrûzinizDostdergâhınatutgılyüztanlasehervaktindedurİşitsözümüeysağırtâterâzingeleağırYalvarÇalab’ınaçağırtanlasehervaktindedurYatanlarınyatlıhâlihiçnesneyeermezeliSehereserrahmetyelitanlasehervaktindedıırKuşlariledurgılbilekılnamazıimâmileYalvargünahınıdiletanlasehervaktindedurOkunaKur’anuYâSînkulakurupdinleyesinDağcagünahlaryuyasıntanlasehervaktindedur

280.Okunahadîsükelâmdiyeleraleyhisselâm

ÂşıkisenbellibilemtanlasehervaktindedurHelâlolasanauçmakuçmaktahûrilerkoçmakKevserşarabınıiçmektanlasehervaktindedurMiskinYunusaçgözünüuyargaflettenözünüTabilesinkend’özünütanlasehervaktindedur

XL

SanaderimeyvelîdurertenamazınaEğerdeğilsenölüderertenamazınaEzanokurmüezzinçağırırAllahadınYıkmadîninbünyâdındurertenamazınaAğarpervâzakuşlartesbihokurağaçlarHimmetalınkardaşlardurertenamazınaNamazıkılzikreyleelingötürşükreyleÖleceğinfikreyledurartanamazınaNamazkılyarağolsunahrettegerekolsunSinlekteçerağolsundurertenamazınaNamazkılîmâmileyatmagilgümanileGidesinîmâniledurertenamazınaÇıkagidecandahışöylekalatendahıDervişYunussendahıdurertenamazına

XLI

290.Uşginenazaroldububizimcanımıza

MuhammedbünyâdurdudînüîmânımızaPeygamberlerserveridindireğiMuhammedGörnegevherlerkomuşbubizimkânımızaHaygelameledelimelimizererikenEcelereransızınermeyizsanımızaEydırîgaan’idelimbizdeamelolmazsaHışmedipyapışalarbukefendonumuzaSoruculargelelersoruhisapalalarKaranısiniçindeoturayanımızaÖlümhaktırbilirsinniçingaafilolursunAzrâilkasdedisergünahlıcanımızaMiskinYunusbusözükend’özündenayıtmazHakÇalapveribidisabakındilimize

XLII

İsteyelimişıssınıbulupgörelimkandadırCankulağıaçıkiseişbusözümturvendedirAlıgörünturvendedenaşkeridironutadanBundaboynunuburanHakkatındadermandedirKişigerekbileonuhemuyanıkolacanıBilirsindünyasevenibaykuşgibiyabandadır

300.Baykuşçağırırvîrandankimsemuradalmazondan

İyiameliltegörünolhakterâziandadırVarıcağızterâziyeHakkendibakaryazıyaGörücekdağlareriyeolzebânilerandadırBitisunulaelineettiğingeleyolunaTanıklarbilebulunadostundüşmanınandadırTerkedesintahtutacıbulasınettiğingücüMuhammedhakyalvarıcışefâatimizondadırYunuseğerâşıkisenvarlığındeğşiryokluğaİmankuşağınberkkuşandehepeksilikbendedir

XLIII

Bunegülecekyerdirağlasana(key)katıDüştündünyazevkınaunuttunkıyâmetiMalımülkükoyubankandagidersinmiskinAncakyatasınsindegörüncekıyâmetiİkiferiştehinegelekarşınaduraGünahlarınıyazasalaboynunabitiGünahlarıntartalarandansırat’iltelerZebânilertutalarfiganlarolakatıAtaoğuldanbezebakmayaanakızaŞolgüngeliserbaşaunutmaarasâtı

310.MiskinYunussendahıgerçeklerdenolagör

Erenlerpîşedinmişsabrilekanâati

XLIV

NasihatkandilindenbirişâretgöründüTenimiçindecanımandanyanasüründüNefsiminejderhâsıdöndübanahaml’ettiKanâathaydemezseyerigöğüyerimdiKanâatiyâredinuymanefsdileğgineEresinhakıykatayerinbuldundurimdiKanâatdediğinieğersentutmazisenNefsineuyarisenser-gerdanolyorimdiYunusHaktecellîsinşiirdilindensöylerCandagevhervariseHak’tanyanayür’imdi

III

MecâziAşk-GerçekAşk

Eybeniayıplayan,gelbeniaşktankurtar,Elindengelmezisesöylemefâsidhaber

derYunus.Onagöre,

Aşksızâdemdünyâda,bellibilinkiyoktur.

Kayalarınbilenabzındaatan,topraktanbilebuğu-buğugöğeağan,bülbülünşakımasındanağme,gülüngülümsemesinderenkvekokuolan,canlılarızebûneden,demirleriyumuşatan,yelleesen,günledoğan,Ay’labalkıyan,denizdeköpürüpcoşan,yazıdaçağlayıpakan,herzerredehükümyürüten,hervaravarlıkverenaşktır,aşk.

Aşkanadandoğmadı,kimseyekulolmadı,Hükmünekıldıesîrcümlebilişüyâdı.

Aşksızmeşkolmaz,dünyâyadoyulmaz.Kötü iyiyi, şerhayrıbelirtir.Çirkinbilegüzeli şerhedenbirhikmetkitabıdır.

Amabuaşk,kaşa-gözedir;tatlısözedir;güzelyüzedir;güzeledir.Keremetbirberibak,nikabıyüzdenbırak;Ay’ınondördümüsün,balkururyüzüyanak.Sıfatınarılığıbulgurunohutgibi;İkikaşınAyalnıngencayaverirsebak

kelecilerielbettebirgüzelesöylenmiştirbuşiirde,sevgilininboyunuselvidenfarkedemeyenYunus’u,küpeliikikulakşüpheyedüşürür.Bu,mecâzî,geçicibiraşktır.

Erenler,“Mecaz,gerçeğinköprüsüdür”demişler.Yunus’undestanıdaldaldır,yaprakyaprak.Derlerki,Taptuk’unkızınaâşıkolmuş.Bukız,Kur’ânokurkenakarsularbiledururlar,dinlerlermiş.

Harâmîgibiyolumaarkırıinenkarlıdağ,Benyârımdanayrıdüştüm,senyolumubağlarmısın

derkenbirsevgiliyekavuşmakiçinyüreğititremektedir,gözleriyaşarmaktadırYunus’un.O,

Atabelindenbiramananasınadüştügönül,Atabelindenbirzamananasınadüştügönül,

beytiylebaşlayanveadetainsanınhaltercemesiniyazarkendegençlikçağını,

Buçağilesakalbiter,göreningülreğitutar.Güzellerkatındabiter,sev-seviyedüştügönül

derdedile getirir.Bu tabiimeyil, buyaşayışınmânâsı, sırasında adamıpişman eder; sırasındaper-perişan eder; sırasında candan eder.Amakendini bir başkayönden tatmin edenkişi, bu çılgınlığı akılsınırına sokabilir; güzelde güzelliği görebilen, zaman zaman değişen tek sevgiliden kurtulur. Katredeummanıgörür;zerredegüneşiseyreder;hattakatreykenummanolur,zerreykengüneşkesilir;

Nitekibugönlümevi,aşkelindentaşagelir,Niceyüksekyürürisem,aşkbaşımdanaşagelir

diyesızlanırken,

Başındaaklıolan,ücreteameletmez,Hûrilerealdanmaz,gözilekaştangeçer

dervehaldenanlamayanlardan,ârifolmayanlardan

NiceleraydırYunus’açünkocaldınaşkıkogıl,

fakatbilmezlerki

Rüzîgâruğramazaşka,aşkınneayuyılıvar.

XLV

TürlütürlücefânınadınıaşkvermişlerBucefâyakatlanandostahalvetermişlerAşkdururtürlübelâdöndürürhâldenhâleDostelindenpiyâlekeymelâmetolmuşlarKimekimaşkulaştıherdemkaynayataşaİyidirlikhemyavuzdörtyanındadurmuşlarHerkimaşkeriiseaşkamüşteriiseAşkonunyâriisecanınaodurmuşlar

320.MiskinYunus’uncanıbaşındaser–encâmı

Aşkamünkirâdemibumeydandansürmüşler

XLVI

BirgünyüzüngörenkişiömrüncehiçunutmayaTesbihisensindilindeartıknesneayıtmayaTâataduranzâhidingözlerisenigörürseTesbîhiniunutupolartıksecdedeetmeyeAğzınaşekeralıbangözlerisanaduşolanUnudaolşekeriniartıkçiğneyipyutmayaBensenisevdiğimiçinegerbahâderleriseİkicihanmülkünveremdahıbahâsıyetmeyeİkicihan(da)dopdolubağubostanoluriseSeninkokundaniyigülbostaniçindebitmeyeGülüreyhan(ın)kokusuâşıklarama’şukyeterÂşıkolanınma’şûkuhergizönündengitmeyeİsrâfilsûrunurıcakmahlûkatdurugelicekSeninünündenartıkhiçkulağımişitemeyeZühreyereinibenisâzımnühayteyleriseÂşıkınişretisensizgözüolyanagitmeyeNeederlerhânümâniyesensizikicihanıİkicihanfidîsanakimesnegümantutmaya

330.Sekizuçmağınhûrisieğerbezenipgelseler

Seninsebyindenözgeyi(gönlüm)hiçkabûletmeye(Bu)dünyadaneolakimâhıretteololmayaHûrilegılmangelicekâşıkelinuzatmayaYunussenisevelidenbeşâretolducânınaHerdemyenidirliktedirhergizömrüneskitmeye

XLVII

SahhâolâşıkcanınakimdostilevisâlivarCanıbirdirma’şukiledahınetürlühâlivarCânugönülaklufehimnisârolsunma’şûkunaPesâşıkınondanayrıdahınemülkümâlıvarBuyerügöküarşuferş(aşk)dadıilekaimdirBünyâdaşktırâşıktaherbiraradaelivarÂşıklarınnekimvarıtecridgerektiraradaHernesneyeolhükmederheryoliçindeyoluvarBâkıydirliksevenkişigerektutaaşketeğinÂşktanartıkhernesnenindeğiştirilirzevâlivarÂşıklaraişbusûretmeselâgökçek[4]gibidirYüzbingömlekeskidirseâşıklarınmuhâlivarNiceleraydırYunus’açünkocaldınaşkıkogılRûzigâruğramazaşkaaşkınneayuyılıvar

XLVIII

340.Sensinbenimcânımcanısensizkarârımyokdurur

UçmaktasenolmazisenvallahnazarımyokdururBaksamsenigörürgözümsöylerisemsensinsözümSenigözetmektengayrıyeğrekşikârımyokdururÇünbenbeniunutmuşumşöylekisanagitmişimNekaldenehaldeisembirdemkarârımyokdururEğerbeniCircis’leyinyetmişkezöldürürisenDönemgerisanavaramzirâkiârımyokdururYunusdahıâşıksanagösterdidârınıonaYârimdahısensinbenimayrıknigârımyokdurur

XLIX

AşkeriningönlüdolupâdişahtannevâledirAşksızâdemnic’anlasınçünşeriathavâledirAşkdur(ur)âşıkıncanıaşkafidîhânümânıAşkerininarmağanıaşksızkişiyebelâdırKimiavretoğlanseverkimimülkhânumanseverKimsermayedükkânseverbudünyâhâldenhâledirÂşıkdünyâyıneederâkıbetbirgünterkederAşketeğintutmuşgiderherkimgelirsesalâdırEzelîdenolpâdişahelimesundubirkadehİçelidenkılarımahbilmezemnepiyâledir

350.EymiskinYunusnişânınaşktanesirdibucanın

Dergâhındaherdemonunvalihuhayrankaladur

L

TanğrıiçincanımcanıcefâisetapduryeterSeninfırâkındanbeterazapdahıvarmıbeterAşkınoduyüreğimdeyandığınaâlemtanıkNerdebirodyanarisenişânıvartütüntüterAşkınçerisaldıbenimgönlümeviıklîmineCânımıesîreyledinn’iderbanayağıTatarEcelsalamıklimlerevasyetkılamâşıklaraMa’şûkadandiyemsakınoynarâşıkgönlünatarAcebbubenimderdimeneiçindermanbulunmazKimbulısardermanonakişiyikimberitutarResmidürürsultanlarınkullargünaheyleyinceYaedeblerolkulunuyemezadaverirsatarYunusşikâyeteylemeyardancefâgördümdiyeCümleâşıklarhâcetima’şûkakatındabiter

LI

İşitineyyârenleraşkbirgüneşebenzerAşkıolmayankişimisâlitaşabenzerTaşgönüldenebiterdilindeağutüterNiceyumşaksöylesesözüsavaşabenzer

360.Aşkıvargönlüyanaryumşanırmumadöner

TaşgönüllerkararmışsarpkatıkışabenzerOlsultankapısındahazretitapısındaÂşıklarınyıldızıherdemçavuşabenzerGeçYunusendişedengereksebupîşedenEreaşkgerekevvelondandervîşebenzer

LII

EydostseninaşkınoduciğerimbârebaşgelirAşkındanyanaryüreğimyandığımbanahoşgelirAşkınodunayandığımağlamakoldugüldüğümDostsanazârıkıldığımmünkirleresavaşgelirSöylerisemsözümsavaşsöylemezsemciğerimbaşCihandoludururkallâşherbirindenbirtaşgelirGörnicetaşlaratılırdostiçinbaşlartutulurGelirgönülebatılırhâlimizehaldaşgelirBizimhâlimizdenbilenkimdiraşkamünkirolanBizimsevdiğimizHak’tırbuhalkagözükaşgelirNicenicesalâtinlerzebûnoluraşkelindeHerkimbuyoladüşerseolbuyolayavaşgelirErenlerbunakalmadıvardıyolunadurmadıHakk’ıgerçeksevenlerecümleâlemkardaşgelir

370.MiskinYunusbilözünüdostaaçıpşolgözünü

Hangiburçtanbakarisenolsultanagüneşgelir

LIII

KeremetbirberibaknikabyüzündenbırakAyınondördümüsünbalkururyüzüyanakŞolağzındankeleciyüzbinşükrâneileDesturgelsindaşrayasöylesindilüdudakOtuzikimirvarımercanadizmişgibiKıymetîdürdenolmuşyaraşırincidenakSıfatınarılığıbulgurunohutgibiİkikaşınAyalnıngencayaverirsebakGörenpervâneleyinniceodadüşmesinGözlerininbakışıcanalırikiçırakAşkınzemzemesindenâşıkboynuzincirliAzadlıkistemez(ler)şöylekaldılartutsakHangibirnesnenikidilniceşerheylesinİlâhîsenbeklegilyavuzgözlerdenırakBoynunyuvukboynundanhiçfarkeyleyemedimGümânaverenbeniküpeliikikulakYunusHaktecellîsinseninyüzündengördüÇâreyokayrılmağaçünsendegöründüHak

LIV

380.İşidineyyârenlerkıymetlinesnediraşk

DeğmelereverilmezhürmetlinesnediraşkHemcefâdırhemsafâHamza’yıattıKaf’aAşkiledirMustafâdevletlinesnediraşkDağadüşeryereylergönüllereyoleylerSultanlarıkuleylercür’etlinesnediraşkKimekimaşkvurduokgussailekaygıyokAşkiledirMustafâdevletlinesnediraşkDenizlerikaynatırmevcegeliroynatırKayalarıoynatırkuvvetlinesnediraşkAkıllarışaşırırderyâlaradüşürürNiceciğerpişirirkeyodlunesnediraşkMiskinYunusneylesinderdinkimesöylesinVarsındostutoylasınlezzetlinesnediraşk

LV

NesözkeleciderisemdilimsenisöyleyecekNerdeyürürsemyürürümsendenyanakaçardilekHaktırsenisevmezlerecansızsûrettirderisemOnuniçincanlılaraseningibima’şukgerekSöyledincümleâlemehenüznikabiçindesinBirdemperdesizyürüsenikicihanolurhelâk

390.Divüperîinsümelekseversenihermahlûkat

Hayranolupileyindedurmuşdururhûr’umelekNuşturseninelinilezehr-ikaatiliçerisemBilmezimnema’nîsivarololurcânımatiryakGerşehdüşekkeryerisemsensizağudurcanımaÇüncanımınsensindadınerdebulamsendenyeğrekYüzbineğercevrücefâuğrarisesüratimeHiçeksilmezşadiliğimcümlesinyursenisevmekNevareğerYunusdahıaşkiçindezerreiseAşkdadıylakaaimdururyerilegökçerh-ifelek

LVI

YineyüzünügördümyineyüreğimyandıDostseninaşkınoduyüreğimedayandıGörklüyüzünügörengönlünüsanaverenBellitapındadurannedoyduneusandıGevherdirseninsözüngüneştenarıyüzünŞekerdentatlısözünherkimgördüutandıBugönlümgaripidiciğerimkebbâbidiGörklüyüzünügördümiçimdışımbezendiYunusEmrebîkararşolhubyüzeintizarSendenayrılmaznazarvardıyakıldıyandı

LVII

400.Kimegönülveririsembenimileyârolmadı

Hâlimbilipderdimsorupbanavefâ-dârolmadı(Haktan)meğertakdîridiâşıkoldugönlümsanaHiçkimselerbencileyinaşkagiriftârolmadıAşktanşikâyetimyokturkenditâliimdendürürKendiyolunaramayanödemdeğilerolmadıAşkbiruluhil’atdururbirniçeyeverirÇalapBirnicelerkaldımahrumaşktanhaberdârolmadıAşkbirulunazardururâşıkcanlarerenlerdirAşkadüşmeyengönül(ler)virandururşarolmadıİbrâhim’eNemrûdodunaşktırgülistâneyleyenAşktannazarericeğizgülzâroldunârolmadıHakyarattıyerigöğüolAhmed’indostluğunaLevlâkonadelilolduonsuzyergökvârolmadıAşktakahırlarçokolurâşıklaragayretgerekYunusâşıkolduniseâşıklardaârolmadı

LVIII

OldostbendenyanahiçbilmezimnicebaktıİşbuvücudşehrinebirhoşnazarbıraktıGözümonunyüzündennicegideribilemŞolşîrinkılınçilegönlümüşöyleyıktı

410.Kimdenöğütistersemsabrıgösterirbana

SabırsermâyesinimahabbetoduyaktıSabırlabenimişimnasılvarısarbaşaCanımacanbağışlarşoldostumunnüvahtıSevdiklisevdiğiylebilekopadıryarınBuişyarınagöymezbugünkügünsayaktıYunusdostmürüvvetinırmayakend’özündenKişineyiseversecanıonauyaktı

LIX

CümleâlemterkinurupbendostterkinuramazamOndanayrıbuçuksaatbenonsuzunduramazamOndanyarıdirliğimdirlikdeğildirbenimKadimodurgörürbenibenölüyümgöremezemHûrîgelipaydırisegönülbanavergildiyeDosttanartıkkimesneyebengönlümüveremezemDostdiyegeçtibuömrümbaşarmadımdostkulluğunKoyambaşaraolbenibenhiçişbaşaramazamBirkezdenololdumahîbendenümityokturbanaBenolisempesolhanibenbusırraeremezemDostlaröğütverirbanagitgilonunyakınındanDahayakınvarammeğerondanayrıkvaramazam

420.DeğmeleraydırYunus’akatlanbugünyarındiye

Cehdedeyimbugünümüyarınairgöremezem

LX

BenolyârisevdiğiminicebirgizleyibilemGönlümesığmazn’ideyimmeğerrâzımilediyemDilimtutupyürüdüğümyadlığımadelilimişYakamyadlıkperdesinihicâbımıbengideremOnunileahvâlimiâlemlerebildireyimÇağrıbanmuştulayımâlemiüstümederemÂşıklarıngönlügözüma’şukdapagitmişolurGönlümilekavletmişembâşedkima’şukaeremCanımkurbankılaridimcanıkabûlkılariseKaçaniseölüseremniçinböylediriduramŞükrânecanımüstünebendostiçinölürisemÖlmeklâzımdırkamuyabenölmedenkancavaramİlmüamelsözüdeğilYunusdilisöylediğiDilnebilirdosthaberinbendostilenicebîrem

LXI

BenimgönlümgözümaşktandoludurDilimsöyleryârıyüzümsuludurÖdağacıgibiyanarvücûdumTütünümgöreneseheryelidir

430.Çukalcevşenaşkınodunadoymaz

OkucanabatarkatıyalıdırOkurumşâhımıkendidilimceŞâhımaydırbanahergemgelidurSenisevenlerinolamıaklıBirdemusluiseherdemdelidirYunussentoprakolerenyolundaErenlermenziliarştanuludur

LXII

Aydıveremnekıldığınbenimileoldil-pezirHerdemyenişîveilebeniyenikılaresirHernereyebakarisemodurgözümegörünenNehavsalaolabendeyahutonalâyıkbasirNiceömrümoluriseazadlığımmuhâldürürSeyyâdınelindedürürtuzağatutulannahcîrÂkılânahoşturnefesniteliğinsormaonunNicenişanaydıveremolmisliyokturbînazîrVa’dekesildikamuyakiyarıngöreleronuBenimyarınımbugündürbundagöründüolkadîrYunus’uncümlebakımıgarkoldudostdîdârınaHiçkalmadıonsuzaradolugöründücümleyir

LXIII

440.Yandıyüreğimtutuştubağrımciğerimkebapdurur

ÂşıklarınşerbetleribuderdimesebepdürürBirniceleriaşkdüzerbirniceleriaşkbozarBirniceleresrikgezeröylekimvarharapdururAşkileçalındıkalemaşkaesirdürürâlemÂşıklararasındaCebraildahıhicapdururMedreselermüderrisiokumadılarbudersiŞöylekaldılarâciz(kim)bilmedilernehapdururAzâzilda’vikıldıda’vîsiyalanolduYalanda’vîkılanınpescezasıazapdururÖlmezaşkbilişleriesrikmeclishoşlarıDâimbunlarınişiçengûşeş-târebapdururYunusimdimiskinolhemmiskinlerekulolZirâmiskinolanlarıarzulayanÇalap’durur

LXIV

İşidineyulukiçisizebenimhaberimvarZihîdevletbenimbugünkimsunungibiyârimvarYürürisemönümdesinsöylerisemdilimdesinOturursamyanımdasınayrıktanepazarımvarNeyürüyemnehoderemneuzakseferevaramÇünküdostubundabuldumayrıkneyeseferimvar

450.Irakyolabezirgânlarassıetmeğegiderler

Çüngevherelimdedür(ür)deayrıkneseferimvarMiskinYunus’un(bu)canışoldostaulaşalıdanDem-be-demartırıraşkıuluyerdentımarımvar

LXV

AşkmakaamıâlîdiraşkkadimezelîdirAşksözünüsöyleyencümlekudretdilidirDeyenolişidenolgörenolgösterenolHersözüsöyleyenolsûretcanmenzilidirSûretsözkandabuldusözıssıkaçanolduSûretekendigeldidilhikmetinyoludurBubizimişretimizoldurbulezzetimizİçipesridiğimizaşkşerbetigölüdürOnunkidersinonunsöyleyenolsözonunOlbizimdirbizonunbugayrtesbihdilidirYunussözündeyalangörmedimü’minolanÖmrünzulmetesalanma’rifetyoksuludur[5]

LXVI

EybeniayıplayangelbeniaşktankurtarElindengelmezisesöylemefâsidhaberHiçkimsenekendinenhâldenhâlegelmediCümlemizinhâlinima’şukedermukarrer

460.Aşşıklarınherhâlima’şukkatındabiter

Sözünvaronasöylebenimaradane’mvarHerkimaşkkadehindeniçtiisebircur’aOnaneyadnebilişonan’esriknehumar[6]

DostyüzündennikabıherkimgiderdiiseHicabkalmadıonaartıknehayrüneşerŞeriatedebindenkorkarımsöylemeğeYokısaaydayıdımdahıayrıksıhaberDostkılıcındanYunusölürisegamdeğilDostgöğündenuyananma’şukburcundandoğar

LXVII

EyâşıklareyâşıklarmezhepüdinaşktırbanaGördügözümdostyüzünüyaskamudüğündürbanaEypâdişaheypâdişahuşbenbeniverdimsanaGencühazînemkamususensinbenimöndensonaEvveldahıbuaklucanseninileasl-ımekânÂhıryinesensinmekânuşvarıramsendenyanaSendensanavarıryolumsendensenisöylerdilimİllâsanaermezelimbuhikmetekaldımtanaArtıkbanabendemeyemkimseneyesendemeyemBukulosultandemeyemişidenlerkalatana

470.Dostaşkaulaşalıdandünyaâhıretoldubir

EzelebedsorarisendünilebugündürbanaArtıkbizeyasolmayahiçgönlümâzpasolmayaZiraHak’tangelenavazsavulmazdüğündürbanaBenaşkındanayrılmayamdergâhındanırılmayamEğerbendengiderisemseninilevarambanaOldostbeniveribidivarbudünyâyıgördediGeldimgördümhoşârâyişsenisevenkalmazanaKullarınava’deylediyarınuçmakveremdediOldostlarınsevindiğiyarınımbugündürbanaBuâhilebuzarilebuhikmetikimnebileBilsedahıgelmezdiletuttumyüzümsendenyanaSensinbanacânücihansensinbanagenc-inihanSendendürürassıziyanneişgelebendenbanaYunussanatuttuyüzünunuttucümlekend’özünCümlesanasöylersözünsözsöyleten(sensin)bana

LXVIII

AşketeğintutmakgerekâkıbetzevâlolmayaAşktanokuyan(bir)elifkimsedensuâlsormayaAşkdediğinduyarisenaşkacandanuyarisenAşkyolunacandırfidîanafidîmalolmaya

480.Asilzâdelernişanıneğerbilmekdilerisen

ÖzüoğlandaolursasözündevebâlolmayaÂriflerdennişanbudurhergönüldehâzırolaKendiyiteslimeyleyesözdekıylükaalolmayaGörmezmisinsenarıyıherbirçiçektenbalederSinekilepervâneninyuvasındabalolmayaDürrücevheristerisenâriflerehizmeteyleCâhilbinsözsöylerisema’nîdemiskalolmayaMiskinYunuszehr-ikaatilaşkelindetiryakolurİlmüamelzühdütâatpesaşksızhelâlolmaya

LXIX

İkicihanzındanisegerekbanabostanolaArtıkbananegamgussagüninayetdosttanolaVaramoldostukulolamhemaçılıbangülolamHemötüpbülbülolamdurağımgülistanolaDostyüzünügördügözümerenleretoprakyüzümSözanlayanabusözümgerekşekeristanolaHerda’vîdengeçenkişidosttanyanauçankişiAşkşerbetiniçenkişineesriknemestanolaSensizikicihanbenimzındangörünürgözümeSeninaşkınlabilişengerekhass’ül-hastanola

490.Aşkadoyamadıözümkeksizinsöylerimsözüm

Yunusseninişbusözünâlemleredestanola

LXX

Aşktanda’vâkılankişihiçanmayahırsuhevâAşkevinegirenlereayrıkvemeylunehevâİzzetüerkânkamusubunlardırdünyâsevgisiBenimcevâbımsenayıtaşkaizzetimdirbahâDiliileaşkdeyenlerbilmezleraşkn’eylediğiniAşktanhaberayıtmasınkimdünyaizzetinseveHerkimizzettengeçmediâşıklıkbühtandıranaGeçemezdostdöşeğineatukatıryahutdeveYunus’aâşıkdeyibenzinharözenipgelmegilÇokbezirgânpişmanolurvarıcağızuzunyola

LXXI

SensizyolagirerisemçâremyokadımatmağaGövdemdekuvvetimsensinbaşımgötürüpgitmeğeGönlümcanımaklımbilimseninilekarârederCankanadıaçıkgerekuçubandostagitmeğeKendiliğindengeçenidoğanederma’şukanıÖrdeğekekliğesalarsüreeribentutmağaBinHamza’cakuvvetvermişkaadirÇalapaşkerineDağlarıyolundanırarkasdederdostagitmeğe

500.YüzbinFerhadkülüngalıpkazardağlarbünyâdını

KayalarkesipyolederAb-ıhayâtakıtmağaAb-ıhayât’ınçeşmesiâşıklarınvisâlidirSohbetiaşkileedersusamışlarıyakmağaÂşıkmıdirembenanaTanğrı’nınuçmağınseveUçmakhodbirtuzakdur(ur)eblehlercanıntutmağaÂşıkolanmiskînolurHakyolunateslîmolurHernedersenboyuntutarçâreyokgönülyıkmağaBildikgelenlergeçtilergördükkonanlargöçtülerAşkşarabıniçencanlaruymazgöçmeğekonmağaTutulmadıYunuscanıgeçtitamudanuçmağıYoladüşüpdostagiderolaslınauyakmağa

LXXII

BilirmisizeyyârenlergerçekerenlerkandadırKandabaksamandahâzırkandaistesemandadırAşksızlarabenimsözümbenzerkayayankısınaBirzerreaşkıolmayanbellibilinyabandadırYalancılıkeylemegilaşkayalansöylemegilBundayalansöyleyeninardayerizındandadırEykend’özünübilmeyensözma’nîsinibulmayanHakvarlığınisterisenuşilmileKur’andadır

510.Allahbenimdediğinevermişveriraşkvarlığın

KimdekivarbirzerreaşkÇalapvarlığıondadırNiceleraydırYunus’akocaldınsenaşkıkogılBuaşkbizeyenlegeldihenüzdahıturvendedir

LXXIII

AşkınaldıbendenbenibanasenigerekseniBenyanarımdünügünübanasenigerekseniNevarlığasevinirimneyokluğayerinirimAşkınileavunurumbanasenigerekseniAşkınâşıklaröldürüraşkdenizinedaldırırTecellîiledoldururbanasenigerekseniAşkınşarabındaniçemMecnunolupdağadüşemSensindünügünendişembanasenigerekseniSüfîleresohbetgerekahîlereahretgerekMecnun’laraleylîgerekbanasenigerekseniEğerbeniöldürelerkülümgöğesavuralarToprağımandaçağırabanasenigerekseniYunus’dururbenimadımgüngeldikçeartarodumİkicihandamaksudumbanasenigerekseni

LXXIV

Eydostaşkındenizinegiremgarkolamyürüyemİkicihanmeydânoladevrânımsüremyürüyem

520.Giremdenizegarkolamneelifnemimdalolam

DostbağındabülbülolamgüllerinderemyürüyemBülbülolubanıötemgönülolamcesedtutamBaşımıelimealıpyolunaveremyürüyemBülbülolubanıötemeynicegönüllergüdemYüzümaşkiledem-be-demtoprağasüremyürüyemŞükürgördümdidârınıiçtimvisâlinyârınıBubenliksenlikşarınıterkiniuramyürüyemYunus’turaşkâvâresibîçarelerbîçâresiSendedirderdimçâresidermânımsoramyürüyem

LXXV

YinegeldiaşkelçisiyinedoldumeydanımızYineteferrüc-gâholdusağlısolludörtyanımızYinemahfillerdüzüldüyinebadyalarkurulduYinekadehlersunulduesrikoldubucanımızEviçiaşkiledolduulukiçiâşıkolduCanlarımızhayranolduaşktahtınabinenimizBirnicemizLeylîoldubirnicemizMecnûnolduBirnicemizFerhâdolduaşktanhaberduyanımızMeydanımızmeydanolducanlarımızhayranolduHerdemarşseyran-gâholduhazretoldurevânımız

530.Düşmüşidikolkaldırdıbirliğinbizebildirdi

İçimizeaşkdoldurdudürüstolduimânımızSorarisenaşknerdedirnerdeistersenordadırHemgönüldehemcandadırhiçkalmadıgümânımızYunusaşkınvasfınsöylergerçeklerehabereylerMahrumlarıncanıgöyneraskeroldupinhânımız

LXXVI

DostseninaşkınokukeykatıtaştangeçerAşkınadüşenkişicanilebaştangeçerDünügünüzâroluraşkınileyârolurEndişesisenolancümleteşviştengeçerAşkınadüşenlerinyüreğiyanarolurKendinisanaverendügeliiştengeçerDünyânınmahabbetiağuluaşabenzerÂhırınsanankişiağuluaştangeçerBaşındaaklıolanücretleameletmezHûrilerealdanmazgözilekaştangeçerGerçekâşıkololacanvermeğeoliveDostilepazariçinnicebinbaştangeçerÂriflerebudünyahayâlüdüşgibidirKendiyisanaverenhayâlüdüştengeçer

540.Yunus’ungönlügözüdoludurHaksevgisi

Sohbetihtiyaredenyadubiliştengeçer

LXXVII

GirdimaşkındenizinebahrılayınyüzeroldumGeştedibendenizleriHızır’layıngezeroldumCemalinigördümdüşteçokaradımyazdakıştaBulamadımdağdataştadenizlerisüzeroldumSordumdenizmâlikineırakdeğilsalığınaGirdimgönülsınığınagönülleridüzeroldumVirangönlümeyledimşarbunculayınşarnerdevarHaznesindenaldımgevherdükkânyüzünbozaroldumBenoldükkân-darkuluyumgevherleriledoluyumDostbağınınbülbülüyümbudaktangülüzeroldumOlbudaktabiterîmanîmanbitsegidergümanDüngünişimbudurhemannefsimebirTataroldumCanımbutenegirelinazarımyokturaltınaDüştümayaklaraltınatopraklayıntozaroldumTenimtopraktozaryolcanefsimiltirbeniönceGördümnefsinburcuyücekazmaaldımkazaroldumKazakazaindimyeregördümnefsinyüzükaraHürmetiyokPeygamber’ebentlerinibozaroldum

550.Bunefsiledünyâfânibudünyâyagelenhanı

AldattıneydünyâbeniişlerindenbezeroldumYunussordugirdiyolakamugurbetleribileKendiciğerimkanıylavasf-ıhâlimyazaroldum

LXXVIII

BensenisevdiğimisöyleşirlerhâsuâmSöyleşenlersöyleşsinsensizdirliğimharâmKimseninlezzetindencanıtadalmaziseYürürcansızbirsûretâlemhâlindenbîgamBenbudemsenigördümnicesisabreyleyimSenibirdemgörmeyemüştaktırcümleâlemSenigörenkişiyenehâcethûrukusûrSenisevmeyencanatamudurcümlemakaamİkicihanvarlığıgerbenimoluriseSensizbanagerekmezişseninledirtamamBinyılömrümolursaharcedembukapıdaBengerçekâşıkisemgerekbuyoldaölemÇoklarYunus’adernicediraşkesrikliğiN’itsinezelbezmindeşöyleçalındıkalem

LXXIX

NitekiolmâşukilebenrâzımıbireyleyimGarkolammüşâhedeyeermeyetedbireyleyim

560.Kimdirkionugörübengizlenikaldıahvâli

GösterbanaolkişiyibendahıelbireyleyimBuhalâyıkaydırbanasaklaonucaniçindeBirzerresiyüzbincihanayıtnicesirreyleyimŞunungibiçâpük-nazarbirnazardayüzbinMûsîSer-mestühayrankamusudenicetedbîreyleyimFarzdeğildirkamularaTur’damünâcâteylemekBennerdeysemdostondadırherbiryeriTûreyleyimHidâyeterdikamuyahevâsındangeçmezlereTevfıykyüzünyereurupaşkımışir-gîreyleyimMuhakkıklargöredururYunusgözügördüğünüDüşümsöyleyeyimsananecmileta’bîreyleyim

LXXX

GerrâzımısöylerisemkimsedilimbilmezbenimEğersabıreylerisemgönlümkararkılmazbenimEydûstlareyuslularsizayıdınbenn’ideyimOldostyüzüngörelidenaklımbaşagelmezbenimBûnungibitertibilebenimişimvarmazbaşaElimdenişkalırisecânımdanişkalmazbenimNedeliyimneusluyumbenzerneyebenimişimAşkdenizineharkolupgeldimcanımdoymazbenim

570.Mahabbetinodubenimyüreğimedüştüyanar

YandığımcaartarodumdevrimgeçipsolmazbenimCümleHak’ayolvardılarsabrileHakk’aerdilerAşkınaslıoddandurursabrımileolmazbenimNicededimbugönlümevarsabıreyletekoturOldemdahabedteroluröğüdümüalmazbenimBuYunus’unçünsûretiölüptoprakoluriseBâtınımdanaşksevgisibilinkihiçgitmezbenim

LXXXI

SendengelircevrücefâbenâhuvahetmeyeyimDüşmüşümaşkınodunayanıpnicetütmeyeyimUşyürürümyanayanatupciğerimdöndükanaAşkındanoldumdivâneuyuyubanyatmayayımSeninaşkındenizinedüşübenigarkolayımKimsenemyokelimalakomabenibatmayayımSekizuçmağınhûrîsigelirisebirarayaHergizmânendinolmayasen’onlarakatmayayımYunusEmresenbusözüyüzbinderisenazolaİşidenlerâşıkolaiğendeuzatmayayım

LXXXII

EyyârenleraydınbanabennicesidolanayımNetürlütedbiredeyimyanicesağınçsanayım

580.Canımdaolbütbitiptirgönülümüolalıptır

HeybeniolavutupturayrıkneyebağlanayımÖyleediptirolbeniseçemezemdündengünüAlsıntenialsıncanıkobenonaalınayımBengevheriyimkânımbenbirkulumsultânımolAklımucanımgönlümalandanniçinusanayımOnsuzluğumbanaharamondandururnakdimtamamBunculayınlûtfukeremnerdebulupdinleyeyimOdurbanaYunusdeyenodurbenimbağrımdelenOdurbenibensizkoyanhembenoyumbubenneyim

LXXXIII

DenizoldubirkaçkadehsusuzluğumkanmazbenimİniltilerimeksilmezgözümyaşıdinmezbenimGelsoralımbizimilekimgiresinbahçelereDâimöterbülbüllerigülistânımsolmazbenimBizimilinbahçeleridâimtâzedirgülleriMâ’murdururbustanlarıağyargülümüzmezbenimMansurkadehinnicekezma’şûkasunduelimeDörtyanımdanodurdularkimsehalimbilmezbenimYanayanakülolubamsenma’şukanınyolunaGündebinkezyanarisemdosttanyüzümdönmezbenim

590.CanımaşkınkülüngüneFerhâdoluptuttumbaşım

DâimdağlarıkeserimŞîrin’imhiçsormazbenimYunusaydıreysultânımaşkınileyandıcânımGelkılarisendermanımayrıkcanımölmezbenim

LXXXIV

HernereyedönerisemaşkiledirişimbenimOdurgönlümdeteşvîşimhemaşktıryoldaşımbenimAşksızlaragöynürözümonunçünfâşolurrâzımGörüceğizâşıklarıkaynariçimdışımbenimBuaşkbizerahmânîdirhemcanımızıncanıdırOnuniçinşeytanileherdembusavaşımbenimBenimcanımbirkuşturkimgövdemonunkafesidirDosttanhabergeliceğizbirgünuçarkuşumbenimGeldimdünyayıseyrettimyebugünyeyarıngittimBenbundaeğlenemezembundabitmezişimbenimYunusaydırbenâşıkımhemâşıkımhemsâdıkımBuayrıkâşıklargibiyokturârâyişimbenim

LXXXV

GiderimaklımbaşımdanşâşıbanYanarımaşkınodunadüşübenOdbıraktımcânımadüngünyanarYânarımyâlapyâlaptutûşuban

600.Aşktannevareğersandımise

AşktankimsınmadıuğraşıbanÂşıkolgılma’şukundîdârınaMa’şukolgılaşkilesarmâşıbanYunuscanınaşkaverşükrâneyeKimselerbulmazyarınisteşiben

LXXXVI

AcebolduhalimbuaşkelindenGöremezemyolumbuaşkelindenBukamuâlemintâcıikenuşAyaklaragilimbuaşkelindenGaribbülbülleyinzârıkılıramAkargözdenselimbuaşkelindenGazelyapraklayınbenzimsarardıKararıbanölembuaşkelindenYarınmahşerdebenyırtamyakamıNicezâragelembuaşkelindenN’iderimbenyarinvaslındanartıkBüküldükad-bâlâmbuaşkelindenYunussenTaptuk’unakılduâlarDemekimnekılambuaşkelinden

LXXXVII

610.Eygönlümüneğlencesiayıtbananeyleyeyin

AşkındanoldumâvârederdimkimesöyleyeyinMülk-ifenâdangeçeyinoldostilineuçayınDalayınaşkummânınadenizlerinboylayayınAşkınodurducanımagelsinâşıklaryanımaDökeyinaşkınhonunuâşıklarıtoylayayınGirdimaşkınınbağınabaktımsolumasağımaTürlüçiçeklerderibendostbağınıyaylayayınÂşıkolayınolgünedüşsünâlemegulguleHezâr-destânolubanıdostbağınıyaylayayınYırtamyakamıilüşardüngünükılamâhuzarDeğibendertlibaşımazârılıklareyleyeyinYunusaydırerenlerindirliğinidirilmedimGücümyettiğincebârisoylarınısoylayayın

LXXXVIII

İlâhibiraşkverbanakandalığımbilmeyeyinYavıkılayımbenbeniisteyibenbulmayayınŞöylehayrâneylebenibilmeyeyindündengünüİsteyeyindâimseniayrıknakşakalmayayınAlgiderbendenbenliğidolduriçimesenliğiDirliğindeöldürbenivarıpandaölmeyeyin

620.Gelirsegümanımdilekimsövebanakimgüle

BârîyanayınderdilehâlimdilegelmeyeyinUşyürürümyanayanaciğerimgarkoldukanaTupaşkeseretticananicezârıkılmayayınSeninkokunduyducanımterkiniurducihanınHergizbelirmezmakaamınseninerdeisteyeyinBülbülolayınöteyindostbahçesindenyatayınGülolubanaçılayınayrıkdahısolmayayınMansur’layındârabeniayangösterandaseniKurbankılayınbucanıaşkamünkirolmayayınAşkdururderdindermanıaşkyolunakodumcanıYunusEmreaydırbunubirdemaşksızolmayayın

LXXXIX

GözümsenigörmekiçinelimsanaermekiçinBugüncanımyoldakodumyarınsenibulmakiçinBugüncanımyoldakoyamyarınivazınveresinArzeylemeuçmağınıhiçarzumyokuçmakiçinBenimuçmaknemegerekhergizgönlümonabakmazİşbubenimzârılığımdeğildürürbirbağiçinUçmakuçmağımdediğinmü’minleriyeltediğinVardırolabirkaçhûriarzumyokturkoçmakiçin

630.Bundadahıverdinbizeolhûriyiçiftühelâl

OndangeçtiarzumtamamarzumsanaermekiçinSûfîlereversenonubanasenigerekseniHâşâbenterkedemsenişolbirevleçardakiçinYunushasretdürürsanahasretinigösteronaİşinzulümdeğilisedâdeylegilistediçün

XC

ŞöylehayraneylebeniaşkınodunayanayınHernereyebakarisemgördüğümsenisanayınHembeniokurSübhân’ımeşiğinedüngünyönümAndaçıkarbenimgünümbundaneyeeğleneyinYeditamudediklerikatlanmayabirâhımaSekizuçmakaldamayabundaneyeeğleneyinYüzbinhûrigelirisealdamabucanımıAşkıngönlümyağmaladısendenniceusanayınSeninaşkınduyducanımterkiniurdumcihanınHergizbilinmezmekânınseninerdearayayınHerdemsöylenirhaberinhergizbulunmazeserinGötüryüzündenperdeyididârınagöyüneyinİlm-ihikmetokuyanlaraşktanferâgattırbunlarMansûroldumasınbeniherdillerdesöyleneyin

640.YunusEmre’minbusözücanadolduâvâzesi

Kördürmünkirleringözübennicesigöstereyin

XCI

EydostseniseveldenaklımgittikaldımbenIrmaklarıseyredipdenizleredaldımbenBirzerreaşkınodukaynatırdenizleriDüştümaşkınodunatutuşubanyandımbenOlcandakiaşkolaandagussaolmayaBuaşkbanageleldengussamgittigüldümbenBülbüldeâşıkolmuşkızılgülünyüzüneGördümerenleryüzünhezar-destanoldumbenBuaşkıbanaverdinbennideremkend’özümİçimdışımnurdoldudostaâşıkoldumbenBirkuruağaçidimyolüzeredüşmüştümErbananazarkıldıtâzecüvanoldumbenYunusgerçekâşıksanadınımiskinkogılCümlesindenihtiyarmiskinliğibuldumben

XCII

ÂşıklaranediyemaşkhaberindenşirinAşkiledinleyeneaydayınbirinbirinEvvelyergökyoğikenvaridiaşkbünyâdıAşkkadimdirezelîaşkgetirdinevarın

650.Evvelezelbezmindekimdostyüzüngördüyse

OnuncanıdırâşıksorondanaşkhaberinAşkıhiçbirnesneyemeselbağlasamolmazDünyâdaâhırettenetutusaraşkyerînEmânettirsakıngılaşkhaberinizinhârOturupdeğmeyerdesöylemeaşkınsözünSarraflarınkatındakaideşöyledürürKadrinbilmezkişiyegöstermedigevherinYunus’unhavsalasıaşkiledolmuşdururDerdinsaklayamadıkeksizsöyleraşkdilin

XCIII

Dostyüzünügöreceğ(iz)nicekararkılsın(bu)canŞöyleyağmayavarı(sar)yüzbinzühdile(dîn)îmanTa’nayokturâşıklarahernehâledöneriseFermânolamazkendiyemüşâhedeyegarkolanCânügönülfehmüakılaşkmevcinegarkolıcakNeileansınolkişiyazıkumüzdassıziyanCanındagözüyokkişigörmeyiserdostyüzünüGözsüznicefehmeylesinnerengedirişbucihanYüzbinmeliküsalâtindostyüzünügöreyidiTerkedeyditentertîbinizzetüleşkerhânüman

660.Âşıkniceharâbisevilâyetiartadurur

Onuniçinkidâimâvîrandadırgenc-inihanAyn’el-yakıyngörenkişiırmazgözündostyüzündenNicegörebilsinonubusevidendaşraduranYunus’abuaşkkızgınıkomazdilintutaidiÂşıkama’şukrâzınıdürüstdiyemedilisan

XCIV

KimsedoymazbunazaraaşkilekimpençevuraBunazarakarşıduranhânümânıngarkavereÇüneliniaşkavuraaşkokunakimdirduraGökyüzündenmelâikiaşkonuindireyereGörHârutMârutneidihazretteferiştehidiNasîbinaşkaaldırıpmakaamınZühre’yevereAbdestimiznamazımızdoğrulukturtâatımızAşkilebağladıkkaametsafımızıkimayıraMescidmedreseolduğubâng-cemâatkılındığıHalâyıksafsafdurduğuaşkşükrânesidirzîreİçimdeyanaraşkoduağzımonunderiçesiAşkodununtütünündenYunus’unbenzisarara

XCV

ZihîşîrinhuludilberdurağırevaniçindeCaneviniolalmıştırayrıknesığı(sar)anda

670.Caniçindedostubulanayrıkneyerdeistesin

OnudaşrasananlarınömrügeçtiperâkendeOnunaşkınıngözgüsükendidegösterdibeniGönülesrikHakk’aâşıkesirolmuşbudermandeOnubanasorarisenbuyönümdosttanyanadırHernehaldeyürürisemmihrimartadururgündeBusûrettekimvardahıyönümayrıkyanadöneBenimvarlığımdostaldıeserimdirkalanbundaOnubanasoranlaranicenişanidiveremDililekimedebilebuaşkındurağıkandaZihîilâhîdevlettirkimeyoldaşoluriseKimdostilesürdüaşkıbuaradabumekândaDostyüzünügörenkişikend’özünükoyasıdırDünyatutangelenharîftutsakolurbuerkândaGörniceşirindür(ür)kocalar(ı)yîğitederAyrılmadıesrikliğinedüşvardırbumeydandaYunusgelgörâşıklarıniceyavıvarıpdururDünyaahreteldenkoyupneverendenealanda

XCVI

KaçanoldilberbenimgözümetudaşolduAld’usumuaklımıgönlümeyoldaşoldu[7]

680.Gönlümaydırbenimkulucanımaydırbenimkulu

HiçbilmezimkimindirolarayerdesavaşolduBuikisiarasındabildimdevletbenimimişHiçdanışıgımyokikenbaşımonunlahoşolduHernereyebakarisemoldurgözümetuşolanÖnümardımsağımsolumgençyazoldugerkışolduHızruİlyasdeğilikenölmezdirliğesataştımHergizyemeziçmezikeniçimdopdoluaşolduCümleâlemingönlündevardıronunmahabbetiOnucandansevmeyeninbilkimîmânıtaşolduSeninaşkınodumeğersıçramayakimseneyeBirzerredeğdiYunus’acihaniçindefâşoldu

XCVII

BencileyingörenkişibensevdiğiminyüzünüDelioladağadüşeyavıkılakend’özünüBennicesidiyebilsemcemâlitertibinonunKimcandudağıdırtadamonunkılıcıtuzunuHernereyevarıriseolşirinhuludilberimYetmişikimilleteolgeçirirtürlünazınıKişineyiseverisedilindesözüololurKeksizsöyleyesimgelirdaimaonunsözünü

690.Kişikendikekiiledostalâyıkolmazimiş

Mahabbetburcundaolkorâşık(lar)ınyıldızınıDertsizlerebenimsözümbenzerkayayankısınaHaldaşıbilirkişiningönlündegizlirâzınıBuYunus’ungördüğünüeğerZühregöreidiÇenginieldenbırakıpunutaidisâzını

XCVIII

DosttanhabersorarinsengüzâfdeğildirdostişiBellibilinhiçnesnedirbucihândadostsuzkişiHerkimkidostyüzüngöredostdiyecan(ını)vereOlvaktınoldostaereunutacümleteşvişiKimyolbulısardıronaolkağırırondanyanaDevleterdiondanbanahâcetdeğilhümâkuşuDostişiacebişdür(ür)candenizedalmışdur(ur)CansızlarabirdüştürürgelyorasınsenbudüşüDostaşk(ın)danâlemdolduherbirâşıkondanolduAşksızbitençiçeksolduaşkiledirdostlukhoşuNicediyeyimbenonukabûletmezyüzbincanıOnalâyıkkıymethaniyokturonundenituşuAşkısüreâşıkgerekneolısaraşktanyeğrekAşktıryeregöğedirekkalanıhepsözöküşü

700.Yunusimdisenbenikenâşıklaranesenneben

Yokluktamışdostusevenkomazayrıksıbakışı

XCIX

EzelîdenvaridicanımdabuaşkolduKimsey’eşkeretmedimbildimkioldostkoduDörtkitabıokuyanbulmadıaşkaçâreNebeylernesultanlarnemüderrisnekadıYergökoynarırılmazyellereserdeprenmezÂkıbetşolcanınkimaşkınolabünyâdıAşkanadandoğmadıkimseyekulolmadıHükmünekıldıesircümlebilişüyadıAşkamecnunolanlarassıziyandanfârığKorkmazıssısoğuktanpesnebiliseroduEzeldebenimfikrimEne’lHakidizikrimHenüzdahıdoğmadanolMansûr-ıBağdâdîAşkçenginedüşeninmelâmetolurcanıOnuniçinbed-namdırmiskinYunus’unadı

C

EyyarenleraydamazamcanımneyedaldığınıDililevasfedemezemgönlümükimaldığınıGönlümdolusığmazdileâşıktırolkimhalbileAşknicesîverdiyeleanlayamazn’olduğunu

710.Aşktanhaberbilenlerinaşkderdiledolanların

KüfrüimânolanlarınayıplamangüldüğünüAğlamakgülmekâşıkadirilmekölmekâşıkaKahrilelûtfubirbilirbilmezmelûlolduğunuAşkYunus’ueyledilâlYunuskanıaşkahelâlKoyvârınetsinpây-mâlgörmesinayrıldığını

CI

ErenleringönlündeolsultandükkânaçtıNicebizimgibilerandakonubangeçtiCümleerenleruçtudağlaryazılargeçtiAşkkazanınadüştükaynayıbanıpiştiBudünyanınmeselibenzermurdargövdeyeİtlermurdaradüştüHakdostukodugeçtiÂşıkmıdiyemonacanterkiniurmadıÂşıkonadiyelerkimmelâmetedüştüYineesridiYunusTaptukyüzüngöreldenMeğeronungölündenbircur’aşerbetiçti

CII

Helâlkıldıma’şukaâşıkkendikanınıMa’şuknakşındanokuraşkeriKur’ân’ınıYardanayrıoluncaasılıpölmekyeğdirÂşıkkendibırakırboynunaurganını

720.Gitmezâşıkgözündenhergizma’şukhayâli

NitekimZilhaverirYusûf’unnişânınıDirlikbudurâşıkama’şukyolundaöleSorarlariseaydamâşıkınburhânınıBelkıysileSüleymanaşkadüştübirzamanİsteyipbulmadılarbuderdindermânınıGöktekiHârutMârutaşkiçinindiyereZühreyüzüngörücekunuttuRahmân’ınıGüzâfgörmensizaşkıkimeoğradıiseSultânıiltirbaştanyitirirhânmânınıFerhadbuaşkyolundabaşınkülüngetuttuHüsrevŞîrinderdindendostaverdicanınıLeyli’yle,Mecnunişiacebedür(ür)buhalkaAbdürrazzakterkettiaşkiçinimânınıZemânevefâlarıcefâgelirYunus’aBirdoğruyarbulacakfidîkılarcanını

CIII

EyyârenlerkimişittiâşıktövbekıldığınıYekimişittidenizeoddüşübentuttuğunuŞâhımseninaşkınodudüştügönülderyâsınaAceblerlerkaynayıbanma’rifetlerbittiğini

730.YüzbinİsiileMûsiaşkındaser-gerdangezer

AceblerlerbenidahıaşknihengiyuttuğunuYüzgeçliköğrenmeyenkulkogirmesinbudenizeAşkderyâsıdipsizdürüraceblemenbattığınıSarraflığıöğrenmeyenbugevheriboncuksanırVarırveriryoknesneyebilmezneyesattığınıHerkimonundidârınıbundaayangörmeziseYarınolser-gerdangezehiçbilmeyen’ittiğiniYunusaydırerkuluyumTaptuğ’umuzdostyüzüdürİşbusözeinanmayanedebilsinettiğini

IV

GerçekYolculuğu

(Sülûk)

Savaşınenüstünü,insanınkendinefsiyle,kendidileğiylesavaşmasıdır.

Hadis.

Doğan kişi bir yola düşmüştür, yürür de yürür; gider de gider. Bu gidiş ya iyiliğe, hayra ulaşır, yakötülüğe,şerre.“Birandüşünmek,altmışyıl,yetmişyılkulluktanhayırlı...Heradımdadüşünmek,kendinisorguyaçekmek,hergüngeçengündenilerivarmak,heran iyiye-güzele, iyiliğe-güzelliğeyolalmakgerekir.”Gerçekyolculukbu.Yunusdiyorki:

Sensizyolagirerisem,çâremyokadımatmağa,Gövdemdekuvvetimsensin,başımgötürüpgitmeğe.

Birolgunkişiyeelverip,gönülveripyoladüşen,varlıktanayrılıpyoladüşmüştür,gidegideyokluğavaracak,varlığı,yokluktabulacaktır.Bulunanvarlık,parçabuçukvarlıkdeğildir.TümVarlık’tır.Erilendurak,bencillikdeğildir,kâinatayayılmaktır.Bubuluşlasen-benyokolur.

SorunTaptuk’luYunus’a:Budünyâdanneanladı?Budünyânınkarârıyok,senneimiş,benneimiş?

Bu yolculukta aşılmaz dağlar var, aşılacaktır; geçilmez beller var, geçilecektir; cana –başabakılmayacaktır.

Nebilsinbuaşkıusanlar,uyalar,Nevarsınbuyolaazıksızyayalar?

*

Buyoluzaktır,menziliçoktur,Geçidiyoktur,derinsularvar.Girdikbuyolaaşkilebile,Gurbetlikilebizisalarvar.Herkimmerdâne,gelsinmeydâne,Kalmasıncana,kimdehünervar.

Amabuyolunkaygangeçitlerindeayağıkayıpdüşenler,pekkalkamazlar;çamurabatıpçürürgiderler,kurda-kuşayemolurlarDoğanolansagelir,Taptuk’unkolunakonar;edep-erkânöğrenir.Taptuk,onuavasalar.Avlanır,avınıpîrinegetirir,sunardaövünerekderki:

Yunusbirdoğanidi,konduTaptukkoluna,Avınşikârageldi.buyuvakuşudeğil.

CIV

SöylememekharcısısöylemeğinhasıdırSöylemeğinharcısıgönüllerinpasıdırGönüllerinpasınıgersileyimderisenŞolsözüsöy1egilkimsözünhülâsasıdırKul’ilhakdediÇalapsözüdoğrudiyeneBugünyalansöyleyenerteutanasıdırCümleyaratılmışabirgözilebakmayanŞer’inevliyâsıysahakıykatteâsıdırŞerîathaberinişerhileaydamişitŞerîatbirgemidirhakıykatderyâsıdır

740.Olgeminintahtasıhernicemuhkemise

Denizmercikat’olsatahtauşanasıdır[8]

BundaniçerihaberişitaydayımeyyârHakıykatinkâfirişer’inevliyâsıdırBiztalib-ilimlerizaşkkitabınokuruz[9]

ÇalapmüderrisbizeaşkhodmedresesidirEvliyasafâ-nazaredeligündenberiHâsılolduYunus’ahernekimvayasıdır

CV

AşkimandırbizegönülcemâatKıblemizdostyüzüdâimdirsalâtDostyüzüngöricekşirkyağmalandıAnın’çinkapıdakaldışerîatGönülsecdeederdostmihrâbındaYüzünyerekoyupkılarmünâcâtMünâcatgibivaktolmazaradaKimoladostilebudemdehalvetŞer’ataydursakınşartıbırakmaŞartolkişiyekimedehıyânetErenlernefesidirdevletlirumuzOnunlafitnedenoldukselâmet

750.Belîkavlindedikevvelkidemde

HenüzbirdemdirolvaktbusaatDerildibeşimizbirvaktegeldiDintamamoluncadeğermahabbetDoğrulukbekleyendostkapısındaGümansızolbulurilâhîdevletYunusolkapıdakemînebuldurEzeldenebededektirbuizzet

CVI

ÂriflerortasındasofuluksatmayalarÇünsûfîyeihlâsolduaşkariyâkatmayalarYegelbildiğindenayıtyahutbilenlerdenişitTeslîminucunututuphiçsözüuzatmaylarMumsuzbaldırşerîattortusuzyağdırhakıykatDostiçinbalıyağaneiçinkatmayalarKıymetinduyarisenneyedeğerişbudemErenlerinma’nîsinbilmezesatmayalarMiskinÂdemyanıldıuçmaktabuğdayyediİşiHak’tanbilenlerŞeytan’dantutmayalarŞirinhulklareylegiltatlısözlersöylegilSohbetlerdeYunus’uhergizunutmayalar

CVII

760.Hakıykatinma’nîsinşerhilebilmediler

ErenlerbudirliğiriyâdirilmedilerHakıykatbirdenizdirşerîattırgemisiÇoklargemidençıkıpdenizedalmadılar.BulargelditapıyaşerîattuttudururİçerigiribeninevarınbilmedilerDörtkitabışerhedenâsıdırhakıykatteZiratefsirokuyupma’nisinbilmedilerYunusadınsâdıktırbuyolageldiniseAdındeğşirmeyenlerbuyolagelmediler

CVIII

ÂlemdüşmanolurisebenidosttanırımayaDostkandaisebenandadüşmanlıkayırımayaDostehlibizimilehemdostbundadırbizenegamYüzbincehdedersedüşmandostmahfiliduramayaDüşmanbanan’idebileişimgücümdosttanyanaDostmakamıcaniçindedüşmanelieremeyeSultanlarâcizdirandanegönüldedirnecandaMahrumdurikicihandakimdostyüzüngöremeyeKimekimdostkapıaçadüşmanıelindenkaçaYunusağzıgühersaçadeğmeârifdiremeye

CIX

770.Hoştureğeryürürisemaşkodunayanayana

PesyanmadanniceolamçünaşkodudüştücanaBuişlertamamolıcakhalvetolurma’şukileMa’şukyüzüngörenkişigerekyanavütükeneHernesneçiğolucağızadolmayıncapişmezolBenimdirliğimçiğidiaşkoduoldubehâneBenimdostilepazarımyaratılalıdandeğilSeveridikma’şûkayıhenüzgelmedencihânaAşkma’şûkuTaptuk’dururYunuskuldurolkapıdaGedâlarınalûtfetmekhemkaaidedirsultana

CX

Hakk’ıbuldumeryüzüngörmekileHakk’ıbuldumeryüzüngörmekileEreerdimerdebuldummaksudumBûlamâdımdaşradansormakileHeryerebaktımiseerotururGönlünaldımyüzyeresürmekileHak’tanerertürlünasibcanlaraOlmazimişKâ’be’yevarmakileKâ’besenineşiğindirbilmişolBûlamazsınyolçekiparmâğile

780.Pınarîdimkıldıerenlernazar

DenizoldumdörtyanaırmağileGeldiünYunusdurudurdumuruGözümaçtıkulağımburmağile

CXI

BaktığımyüzdegördümTaptuğ’umunnûrunuMaksûdumbugünbuldumn’iderimbenyarınıYarınımbugünbanahoşbayramdüğünbanaDüştegelirünbanaişitinahbârımıDostunhaberiböylenefsinsanayâreyleBakdostayarareylebuvücûdunşarınıVücûdagelmeyincekimseHakk’ıbilmediBuvücuttangösterdidostbizedîdârınıErindîdârıngördümgümanterkinivurdumDostbahçesinegirdimgörmeyegülzârınıDostunyüzügülbanaâşıkımbülbülonaKayıkmazamdörtyanaçünbuldumaşkeriniElüstübiRabbikümHak’tannidâgelinceMü’minlerBelâdeyipettilerıkrârınıYunusküfürelindenşikâyetegeldilerEysultânımgerçekerkesgiderzünnârını

CXII

790.Eyyârenlereykardeşlergörünbenin’ittimahî

EreerdimeribuldumereteğintuttumahîCanımbirgözsüzcanidiiçidolusenbenidiTuttummiskinliketeğinbenmenzileyettimahîKorkaroldumbirTanğrı’danbizâroldumyatlıhudanİşbuişimsağıncılabenyolumagittimahîGiderdimgönüldenkinikintutanınyokturdîniEyyârenlerbenbusözüuludanişittimahîAnladımkendihâlimigözledimdoğruyolumuTuttumululareteğinhazretebenyettimahîÂşıkisenmiskinYunushazretetutgılyüzünüAnlayanagevherdürürsözsarrafasattımahî

CXIII

AklımbaşımagelmediaşkşarabıntatmayıncaKendiliğimibilmedimgerçekereyetmeyinceKendibilisiylekişihiçerişemimenzileAllah’aeremezkalırereteğintutmayıncaVardinîmangerekiseiyidirilbudünyadaYarınandabitmezişinbugünbundabitmeyinceBülbüldahıâşıkgülenazarHak’tanolurkulaBirkelecigelmezdilegönüllerdeyatmayınca

800.Gönüllerdeburâzımısakınmazderdimsözümü

Âşıknekutlanırsözeaşkmatâ’ınsatmayıncaBiçâreYunus’unsözünkeyâşıkgerekanlayaOkuşbilidirneylesinöğütlemezötmeyince

CXIV

Hak’taninenşerbetiiçtikelhamdülillâhŞolkudretdenizinigeçtikelhamdülillâhŞukarşıkidağlarımeşeleribağlarıSağlıksafâlıkileaştıkelhamdülillâhKuruidikyaşoldukkanatlandıkkuşoldukBirbirimizeeşoldukuçtukelhamdülillâhVardığımızillereşolsafâgönüllereHalkaTaptukma’nîsinsaçtıkelhamdülillâhBerigelbarışalımyadisenbilişelimAtımızeyerlendieştikelhamdülillâhİndikRûm’ukışladıkçokhayüşerişledikUşbahâroldugerigöçtükelhamdülillâhDirfillipınaroldukirkildikırmağoldukAktıkdenizedaldıktaştıkelhamdülillâhTaptuk’untapısındakuloldukkapısındaYunusmiskinçiğidikpiştikelhamdülillâh

KendindenGeçiş–TürlüBoyalaraBoyanış

(Cezbe–Telvîn)

Sülûk, insanıhaldenhalesokar.Kimialevlenir,yanar,külolur,savruluryolcu.Kimikilolur,ayaklaraltınadöşeniryolcu.Kimiyokolur,kendinibulamaz:kimivarolur,herşeybenimder,davayadayamaz,varlıkâleminesığamaz.Ateşolur,yakar;suolur,akar.Yelolur,eser;tozolur,tozar.Cansızolur,birşeyduymaz;gülolur,açılır,solmaz.Samanolur,basılır;hayvanolurkesilir;Mansûrolur,asılır.Heletecellîşimşeklerineamaçoldumu,evvelgelendebenimder,sonragelendeben.“Hefevât-sürçme”,buradaçeşitli şekillerde gösterir kendini. Yolcu, elde ettiği hâli hazmedemez; hem sözleriyle hem hâlleriyle,hareketleriylerenktenrengegirer,türlüboyalaraboyanırvehaklıolarakşerîatehlincehoşgörülmezbusözler,buhâller,buhareketler.Sûfîler,buhâllere“Tekvin-çeşitliboyalaraboyanmak”derler.Yalnızbirşeyvarkigerçekyolerini,kılavuzukorur;o,telviniçindedetemkinibulur;benim,benderkenürperir;

DelioldumadımYunus,aşkoldubanakılavuz;Hazretedeğinyalınızyüzsürüyüvaranbenim

der;yahut,

Benimdeğilbukeleci,devletsenin,Yunusneci?Çündilimekaadirsensin,sensizdilimuzatamayam

deyipbenliğiniortadankaldırıverir;sonundadabuhalini,

Aşkilegelenerenler,içer,ağuyunûşeder,Topuğaçıkmayansulardenizilesavaşeder

derdekınamayakoyulur.

Gerçekyolcularından,burada sapanlar, sapıtanlar,Batınî inançları benimseyip şerîat sınırını aşanlar,gerçekerenleringözlerindendüşenler,gönüllerindençıkanlarolur;buradakalıpaklınıyitirenlergörülürveöylecedebuâlemdengeçipgiderler.

Bazılarıysa geriye dönerler; “ulaşmak, başlangıca gelmektir” derler, temkîn âleminde irşad durağınaererler;kemâldebunlardatecellîeder.

CXV

810.Canlarfidîyolunabucankayusudeğil

SencangereksinbanacihankayusudeğilCanlariçindecansınsenbirÂb-ıhayvansınBizedînüîmansınîmankayusudeğilYudumyâremisildimyâremkimdendirbildimBanayârimkayusuyâremkayusudeğilAşkınbenifâşettisaklayımderdimvelîÇünseniayangördümpinhankayusudeğilDermanolamıbanaderdimbenimkimonaDertlivarayımsanadermankayusudeğilGelinâşıkolalımaşkacevlânvuralımEsrikolupyatmışımcevlânkayusudeğilAşkınokutemrenidokunuryüreğimeAşkiçinbenöleyimtemrenkayusudeğilCânugönülün’ittimaşkınodunaattımSıdkıdahıunuttumgümankayusudeğilAşkınburcundanuçtumcevlânurubangeçtimBendostilebuluştumcevlânkayusudeğilBahr’ummânadalmışımandasedefbulmuşum[10]

Cevheralıpgelmişimummankayusudeğil

820.DurduğumyerTûrolabaktığımdîdarola

NehâcetMûsâbanasenbenkayusudeğilBuYunus’uandılarkervangeçtidedilerBenmenzileeriştimkervankayusudeğil

CXVI

NitekibugönlümeviaşkelindentaşagelirNiceyüksekyürürisemaşkbaşımdanaşagelirNicekiaydıramrâzımsöylemeyemkimseneyeGiderbusabrukarârımdostönümedüşegelirHeynicesabreylerisedostyüzünügörenkişiOlhakıykatgördümdeyenkend’özündenşaşagelirMa’şûkanıntecellisitürlütürlürenklerolurBirşîvedeyüzbingönüllühemişecuşagelirOldostilebenimişimbulutilegüneşleyinBirdemhicâbısürülürbirdemhicapbaşagelirAcebgenemiskinYunusaşktanartıksevdimeğerZirâkibuaşktanyeğrekhiçyokdururbaşagelir.

CXVII

BizedîdârgerekdünyâgerekmezBizema’nîgerekda’vâgerekmezBizeKadirGecesi’dirbugeceKoerteolmasınsehergerekmez

830.Bizeaşkşerbetindensunidelî

BizeuçmâktaKevsergerekmezBadyalardoludoluiçelimbizBizesrikolmayızhumargerekmezYunusesrîyibendüştüsusaktaÇağırırTaptuğ’unaargerekmez

CXVIII

BirsâkîdeniçtimşaraparştanyücemeyhânesiOlsâkıninmestleriyizcanlaronunpeymânesiAşkodunayananlarınküllîvücûdunûrolurOlodbuodabenzemezhiçbelirmezzebânesiBizimmeclismestlerinindemleriEne’lHakolurBinHallâcıMansurgibionunkemindîvânesiOlmecliskimbizdevardırandaciğerkebâbolurOlşem’akimbizdeyanarayugüneşpervânesiBizimmeclisbekrîlerişolŞâh-ıEdhemgibidirBelhşehrinceyüzbinolahergüşedevirânesiYunusbucezbesözlerincâhilleresöylemegilBilmezmisincâhillerinnicegeçerzemânesi

CXIX

SenhodbizebizdenyakıngörünmezsinhicapnedirÇünaybıyokgörklüyüzünüzerindenikapnedir

840.SenayıttıneypâdişahYehdi’llühulimenyeşâ’

ŞerîkinyoksenineyşahsuçlukimdiritapnedirLevhüzerekimdiryazanazdırankimkimdirazanBuişlerikimdirdüzenbusualecevapnedirRahimdürürseninadınrahimliğinbanadedinMürşidlerinmuştuladıLâtaknatûhitapnedirBuişlerisenbilirsinsenverirsensenalırsınNekimkıldımçünbilirsinyebusorunisapnedirHanibumülkünsultânıbutenisehanicanıBugözgörmekdileronubumerhûmameapnedirYunusbugözonugörmezgörenlerhodhabervermezBumenzileakılermezbukoduğunserapnedir

CXX

DinümilletsorarisenâşıklaradinnehâcetÂşıkkişiharâbolurharapbilmezdindiyânetÂşıklarıngönlügözüma’şukdiyegitmişolurAyrıksûrettenekalırkimkılısarzühdütaatTaâtkılanuçmakiçindintutmayantamuiçinOlikidenfâriğolurneyebenzerbuişâretHerkimdostuseverisedosttanyanagitmekgerekİşigücüdostoluncacümleiştenolurazat

850.Onungibima’şûkanınhaberinikimgetirir

CebrâilümürselsığmazşöyleolunduişâretSoruhisapolmayısardünyââhıretkoyanaMünkerüNekirnesorarterkoluncacümlemuratHavfurecâgelmezondavarlıkyoklukbırakanaİlmüamelsığmazondaneterazivarnesıratOlkıyâmetpazarındaherbirkalabaşkayısıYunussenâşıklarilehiçgörmeyesinkıyâmet

CXXI

Benimsâhib-kırandevranbenimdirBenimuşpehlivanmeydanbenimdirHarâmîdenbenimkorkumkayımyokBuzûrubukuvetHak’tanbenimdir[11]

Ebû-BekrüÖmeroldinulusuAliyy-iMurtazâOsmanbenimdirKimâlabutopuçevgânımızdanTopuranmeydandaçevgânbenimdirYunus’umbenYunusişbûcihandaBenimsultankulusultanbenimdir

CXXII

HakbirgönülverdibanâhâdemedenhayrânolurBirdemgelirşâdîolurbirdemgelirgiryânolur

860.Birdemsansınkışgibişolzemherîolmuşgibi

BirdembeşârettendoğarhoşbâğilebustânolurBirdemgelirsöyleyemezbirsözüşerheyleyemezBirdemdilindendürdökerdertlileredermânolurBirdemçıkararşüzerebirdeminertahtes–serâBirdemsanâsınkatredirbirdemtaşarummânolurBirdemcehâlettekalırhiçnesneyibilmezolurBirdemdalarhikmetlereCâlînusuLokmânolurBirdemdivoluryâperîvîrâneleroluryeriBirdemuçarBelkıysilesultân-ıinsücânolurBirdemvarırmescidlereyüzsürerordayerlereBirdemvarırdeyregirerİncilokurrühbânolurBirdemgelirÎsîgibiölmüşleridîrîkılarBirdemgirerkibrevineFir’avnileHâmânolurBirdemdönerCebrâil’erahmetsaçarhermahfileBirdemgelirgüm-râholurmiskinYunushayrânolur

CXXIII

BûfenâmülkündebennîcenicehayrânolamYenicehandânolamyenîcebirgiryânolamGehfeleklerdenmeleklerdendileklerdîleyemGâharşuşemstegerdûnolamgerdânolam

870.Âdımımattımyedîdörtonsekizdenbenöte

DokuzuyoldakodumşâhemrinefermânolamDostferahkıldıterahtanbenteberrâeyledimSûret-iinsânelemhemcânolamhemkânolamGâhbirmüftîmüderrisgehmümeyyizgâhtemizGâhbirmüdbir-ünâkıs(naks)ilenoksânolamGâhbatn-ıhûtiçindeYûnusilesöyleşemGehçıkamarşüzerebircânolamSelmânolamGâhinemesfellereşeytânileşerlerdüzemGehçıkamarşüzrevüseyran(olam)cevlânolamGahişidîremişitmezemişümezemacebNicebirnisyânolamhayvânolaminsânolamGâhma’kuulât-ımahsûlâttakrîr-übeyanGahmaksûrâtolamgehsâhib-iKeyvânolamNicebirsûretteinsânüsıfattacânverNîcebirtilkîolamyâkurtuyâarslânolamNîcebirtecrîdüferdümücerredmünferidYenice(cin)niceinsünîcebirşeytânolamNîcebiraşkmeydanındanefsatınseğirttiremYenicebirbâşımıtûpeyleyipçevgânolam

880.Gâhbirlikiçrebirlikeyleyemolbirile

GehdönemderyâolamkatraolamummânolamGâhdüzahtayanamFir’avnileHâmânileGâhcennettevaramgılmânileRıdvânolamGâhbirgaazîolanEfrengilecengeyleyemGehdönemEfrengolamnisyânileisyânolamGâhbirmeşhûlümerdûdolamuNümrûdolamGehvaramCa’ferolamtayyârolamperrânolamNîcebirâmîolamnâmîolamcâmîolamNîcebirkâmiolamâ-kâmolamnâdânolamGâholaodlaryakamdilleryıkamcanlaryakam

GâhvaramarşaçıkamgehşâhugehsultânolamNîcebirdertlerileodlârayanamyâkılamNîcebirşâkirolamzâkirolammihmânolamTerkidembûhâkübâdıvaraaslınayineŞeşcihettenbençıkambîcismolambîcânolamNîcebirCircîsüBercîsolamuMirrîholamNîcebirCâlînusuBukrâtolamLokmânolamBudokuzarslânuyedievrenüdörtejderhaBunlarınlacengidemRüstemolamDestânolam

890.Birdemîâsûd’olamhüşyârügaafi’lhorduhâm

Birdemîaşüft’olammecnûnolamhayrânolamGönlümüngencinerencirgörmedenbiryolbulamYâhuderyâyagirembîrengübîelvânolamYenicebirbendiyemsensindiyemûtanmadanYenicedeksizolamdilsizolamhayrânolamNîcebirbalçıkt’olamalçaktaolamhârolamGâhvaramgevherolamyâkuutolammercânolamÂdemîliktençıkamûçammeleklermülküneLevnolambîlevnolamgehkevnolambîkânolamGâhmünkaadumutî-iHakkAllâh’ınhasıGehdönemHârûnolamMûsîolamİmrânolamGehduramDâvûdolamtaht-ıSüleymân’açıkamGehdönemgüm-râholamhem-râholamhicrânolamGâhzindandançıkamâzâdolamâbâdolamGehyineder-bânolammahbûsolamzindânolamDârolamgirdârolamMansûrolamber-dârolamTenolamhemcânolamhemînolamhemânolamGâhbeyâban-ıharâbugehserâbugehtübâbGehyineMahmûdolamgehcinolamgehcânolam

900.Gâhizzetteazîzügâhzillettehakıyr

Gehvaramerkânolamreh-bînolamrühbânolamGehdönüphâmûşolambîhişolamser-hûşolamSöyleyemdestânolamhembâğuhembüstânolamYunus’aTapdûğuSaltûğuBarak’tandırnasîbÇüngönüldencûşkıldıbennicepinhânolam[12]

YûnusimdibûsözübenâşıkadîâşıkaKimsanâbensıdkolamhemderdühemdermânolam

GâhhâlîsgâhmuhlisolamuşFurkaanileGâhRahmân’ur-RahimyâHayyüyâMennanolamGehdönembirşemsolamzerremdeyüzbinarşolaGehyînetuğynolamâlemleretûfânolamEvvelîHûâhırıHûyâHûillâHûolamEvvelâhırolkalâvu“Menaleyhâfân”olam

CXXIV

BenemolaşkbahrısıdenizlerhayranbanaDeryâbenimkatremdirzerrelerummanbanaKafdağızerremdeğilayugüneşbanakulHak’tıraslımşekdeğilmürşiddirKur’anbanaÇündostagideryolummülk-iezeldirilimAşktansöylerbudilimaşkolduseyranbana

910.Yoğikenbubârgâhsenvaridinpadişah

AhbuaşkelindenahderdoldudermanbanaÂdemyaradılmadancankalıbadüşmedenŞeytanlânetolmadanarşidiseyranbanaYaradıldıMustafayüzügülgönlüsafâOlkıldıbizevefâondandırihsanbanaŞerîatehliırakeremezbumenzileBenkuşdilinbilirimsöylerSüleymanbanaYunusbuhalkiçindeeksiklidirHakbilirDîvâneolmuşçağrırdervişlikbühtanbana

CXXV

SeverimbensenicandaniçeriYolumütmezbuerkândaniçeriNereyebakarisemdopdolusunSenikandakoyambundaniçeriObirdilberdürüryokturnişânıNişânolurmunişandaniçeriBenisormabanabendedeğilemSuretimboşgezerdondaniçeriBenibendenalanaermezelimKademkimbâsasultandaniçeri

920.Tecellîdennasîberdikimîne

KimîninmaksudubundaniçeriKimecîdârgünündenşu’ledeğseOnunşu’lesivargündeniçeriSeninaşkınbenibendenalıptırNeşîrinderdbudermandaniçeriŞerîattarikatyoldurvarânaHakıykatma’rifetandaniçeriSüleymankuşdilinbilirdedilerSüleymanvarSüleyman’daniçeriUnuttumdindiyânetkaldıbendenBunemezhebdürürdindeniçeriDininterkedeninküfürdürişiBuneküfürdürîmandaniçeriGeçerîkenYunusşeşoldudostaKikaldıkapıdanandaniçeri

CXXVI

HabereylenâşıklaraaşkagönülverenbenimAşkbahrısıolubanıdenizleredalanbenimDenizyüzündensualıpsunuveririmgöklereBulutlayınseyrânediparşayakınvaranbenim

930.Yıldırımolupşakıyangöktemelâikdokuyan

BulutlarahükümsürenyağmurolupyağanbenimGördümgöğünmeleklerinherbiribirişteimişHakÇalab’ınzikrinedenİncilbenimKur’anbenimGördümdeyendeğilgörenbildimdeyendeğilbilenBilenoldurgösterenolaşkaesîrolanbenimSekizuçmakâşıklaraköşküsaraydırbileneMûsî’leyinhayranolupTurdağındakalanbenimKalemçalınacakgörgilhaberböyledürürbil(gil)“Kaalûbela”kelecisinbundahaberverenbenimDelioldumadımYunusaşkoldubanakılavuzHazretedeğinyalınızyüzsürüyüvaranbenim

CXXVII

GöktePeygamberilemi’râcıkılanbenimAshab-ısuffaileyalınacakkalanbenimSabrilekanaatihoşveriptiranlaraKırkkişibirgömleğekanâatkılanbenimKırkındanbirisineçaldımidineşteriKırkındankanakıdıpibretgösterenbenimÖmer-iHattâbilehamadlüdâdişledimOğluylafıskeyleyiphaddebasılanbenim

940.Abdürrezzakoldervişyoldaşedindibeni

Hallâc-ıMansûriledâraasılanbenimİbrahimEdhembaktıtâcutahtıbıraktıHakyolunauyaktıolsırrıduyanbenimMûsîPeygamberilebinbirkelimekıldımİsîPeygamberilegöklereçıkanbenimAdımıYunustaktımsırrımâlemeçaktımBundanileridahıdildesöylenenbenim

CXXVIII

BenimcanımuyanıktırdostyüzünebakanbenimHemdenizekarışmağaırmakolupakanbenimIrmakgibibençağlarımgehgülerimgehağlarımNefsinciğerindoğrarımkibrükîniyakanbenimKırdımbunefsinçerisinbirettimburcubârusunPâkeyledimiçerisinmilketiniyuyanbenimBenhazretetuttumyüzümolaşkeriaçtıgözümGösterdibanakend’özümâyet-iküldenenbenimŞahdidârıngördümayanhiçgümansızbellibeyanKâfirolainanmayanoldîdârabakanbenimBenimdürürbucümleişhikmetimileyazukışBenbilirimyadubilişırılmadanduranbenim

950.Bucümlecandaoynayandamarlarındakaynayan

KüllîdillerdesöyleyenküllîdilideyenbenimNemrudodunİbrâhim’ebenbağubustaneyledimKüfüryüzündendoğubangeneoduyakanbenimOlHallâc-ıMansûrilesöyleridimEne’lHakk’ıBenimgen’onunboynunadarurganıntakanbenimOlHakhabîbiMustafâmi’racaedinceseferOldemcanımhâkeyledimolsırrınıduyanbenimŞimdiadımYunus’dururoldemdeİsmâilidiOldostiçinArafât’akurbanolupçıkanbenimÇerhbenimhükmümdedür(ür)herkandabenoturmuşumMülkbenimelimdedür(ür)yıkanbenimyapanbenimSa’dbenimsaîdbenimYunusdahıbenimledirİlm-iledündürüstâdımolesrârı(duyan)benim

CXXIX

EvvelbenimâhırbenimcanlaracanolanbenimAzıpyoldakalmışlaraHızırmedederenbenimBirkarâratuttumkararsırrımıbenimkimduyarGözsüzbenikaçangörürgönüldegizlenenbenimKündemindekatreuranbirnazardadünyâduranKudretindenhandöşeyipaşknöbetinuranbenim

960.Düzdöşedimbuyerleriçöksüurdumbudağları

SayvaneyledimgöklerigeritutupduranbenimDahıacebâşıklaraikrârüdinîmanoldumHalkıngönlündeküfrileİslâmileîmanbenimHalkiçindedirlikdüzendörtkitabıdoğruyazanAğüstündekaradizenolyazılanKur’anbenimDostilebirliğebitenbuyruğuneisetutanMülkyaratıpdünyadüzenolbahçıvanhemanbenimHamza’yıKaf’tanaşıranelinayağınşeşirenSimurg-uKafardındakioloğuluyılanbenimYunusdeğilbunudiyenkendiliğidirsöyleyenKâfirdirürinanmayanevvelâhirnemanbenim.

CXXX

EvvelkâdimöndensonazevâliyoksultanbenimYediıklîmehükmedipdiritutanSübhanbenimBenbuyeriyaratıncayerüstünegökduruncaUludenizmevcuruncaNûh’atûfanverenbenimDurdedimgökleredurdugöklerdahıkararkıldıYüzbintürlüâdemgeldigetiripgiderenbenimYûsufileçâhainenterâziyealtınuranKafesinibasaduranMısr’ınıssısultanbenim

970.Sûfîilesûfîolansâfîilesâfîbenim

BelbağlayıptâatedenolkerimürahmânbenimKaf’tanKaf’ahükmeyleyendivlerihükmünekoyanYelebinipseyrankılanbumülkeSüleymanbenimYunusdeğilbunudiyenkudretdilidirsöyleyenKâfirolainanmayanevvelâhırhemanbenim

CXXXI

Kâ’bevübütîmanbenimçerhurubandönenbenimBulutoluphavay’ağıprahmetolupyağanbenimYazyaratıpyerdonatangönlümüzevihânedanHoşnûdumataanadankullukkadribilenbenimYıldırımolupşakıyanşakıyıpnefsindokuyanYerka’rasındaberkiyenşoloğuluyılanbenimHamza’yıKaf’tanaşıranelinayağınşeşirenGözsüzleringözündekibozpusarıkdumanbenimEtüderisünğükçatanhükmeyleyipdiritutanKudretbeşiğindeyatanhikmetsütünemenbenimÂşıkolangelsinberigöstereyimdoğruyoluMakaamımdırgönülşarıırılmayıpduranbenimYeregöğebünyâduranırılmadankaaimduranIrmaklaragölçağıranadımYunusummanbenim

CXXXII

980.Olkaadir-iKün-feyekûnlûtfediciRahmanbenim

KesmedenrızkınıverencümleleresultanbenimNutfedenâdemyaratanyumurtadankuşüretenKudretdilinisöyleyenzikreyleyenSübhanbenimKiminizâhideyleyenkiminifâsıkeyleyenAyıplarınıörtücüoldelîlüburhanbenimBirkulunaatlarveripavretümâlçiftlerveripHembirininbirpuluyokolRahîmüRahmanbenimBenimebedbenimbakaaolkaadir-iHaymutlakaHızırolayarınsakkaonukılangüfranbenimDörttürlünesnedenhâsılbilinbenimiştedelilOdilesutopraguyelbünyâdkılanyezdanbenimEtederisüngükçatantenperdelerinitutanKudretişimçokturbenimhemzâhirüayanbenimHembâtınımhemzâhirimhemevvelimhemâhırımHembenoyumhemolbenimhemolkerîmuhanbenimYokturaradatercemanondakiişbanaayanOldurbanaverenlisanoldenizeummanbenimBuyerigöğüyaratanbuarşükürsüdurduranBinbiradıvardırYunusolsâhibi-iKur’ânbenim

CXXXIII

990.Benbiracebilegeldimkimsehâlimbilmezbenim

BensöylerimbendinlerimkimsedilimbilmezbenimBenimdilimkuşdilidirbenimilimdostilidirBenbülbülümdostgülümdürbilingülümsolmazbenimOldostbanagelsindemişsundumkadehalsındemişAldımkadehiçtimşarapartıkgönlümölmezbenimNeTûr’umvarnedurağımhiçyerdeyokkarârımHakk’amünâcâtetmeyebelliyerimolmazbenimSorsorduğumyeribanagelirsengösteremsanaBirzerreceHak’tanayrıgözümnesnegörmezbenimTurdağındabirtecellîgörMûsî’yinelerkıldıYunusaydırhakkatındasözümgerikalmazbenim

CXXXIV

AklınerersesorbanabenevveldenerdeidimDilerisendeyiveremezelîvatandaidim“Kaalûbelâ”söylenmedentertipdüzeneylenmedenHak’tanayrıdeğilidimoluludîvandaidimEyyûbilederdeesîriniledimçektimcezâBelkıysiletahtüzeremühr-iSüleyman’daidimYunusilebalıkbeniçektidemeyuttubileZekeryâ’lakaçtımbileNûhiletûfandaidim

1000.İsmail’eçaldımbıçakbıçakbanakâretmedi

HakbeniâzâdeyledikoçilekurbandaidimYusufilebenkuyudayattımcefâçektimbileYa’kubileçokağladımbuluncafigandaidimMi’racgecesiAhmed’indöndürdümarştanalınınÜveysileurdumtacıMansur’laurgandaidimAlîileurdumkılıçÖmerileadleyledimOnsekizyılKafdağı’ndaHamza’ylameydanaidimEzelîdendilimdeuşTanğrıbirdirhaktırRasûlBunuböylebilirikensanmakigümandaidimYerebünyâdurulmadanÂdemdünyâyagelmedenÖküzbalıkevlenmedenbenezelîandaidimYunusseninâşıkcanınezelîâşıklarileMülkebünyâdurulmadanseyrânucevlândaidim

CXXXV

(Ben)bucihanagelmedensultân-ıcihandaidimSözügerçekhükmürevanolhükm-isultandaidimHalâyıkbundagelmedengöklermelâikdolmadanBumülkebünyâdolmadanmülküyaratandaidimYüzbinyirmidörtbinhasıdörtyüzkırkdörttabakasıDevletmakamındaolgünuluhânedandaidim

1010.Gussabenigörmezidikaygueliermezidi

EndişeşehirdendaşrabiryücemekândaidimYunusbucümlevarlığındostkatındazerredeğilGuftilekelâmdaidimhembundahemondaidim

CXXXVI

Bucihânagelmedenmâ’şukilebiridim“Kulhuvallah”sıfatlıbirbînişannûridimOldemkibirlikidinitesidirlikidiOlpâyansızkudretteneMûsîneTûridimBileidimhazretteolbîkıyaskudretteNeserîkimvaridinekimseyleyâridimYergökyaratılmadanKaalubelâdenmedenLevhkalemçalınmadanmi’raçtakadiridimNicekezgeldimgittimdelimsûretyarattımBuşimdikisûretteYunusolupdûridim

CXXXVII

EyyârenlereykardeşlersorunbanakandaidimAşkdenizinedalıbanderyâ-yıummandaidimOlkibenibekleridiherkandaysamsaklaridiAşkurganıucundakikandildekicandaidimYerebünyâdurulmadanyergökhalâyıkdolmadanLevhukalemçalınmadanmülküyaratandaidim

1020.Yüzyetmişbinferiştehlersafbağlayıpdurucağız

Cebrail’igördüm(anda)oluludîvandaidimDörtkitabıokumadanayırıpseçmekolmadanBenokudumsabakımıKur’an’dahânendeidimKayguelibanaermezgussahergizbenigörmezEndişeşerrindendaşrabirulumakamdaidim[13]

DoksanbinHakkelâmınıeyleyinceHabibileOtuzbinisıroluncaolvakitbenandaidimBenimgibimiskinkuluyüzbingelirseazolaBenimgelişimşimdidiruçmaktaRıdvan’daidimYıldızidimnicezamangöktemalâikarzumanCebbâr-ıâlemhükmederbenolzamanandaidimBenbusûrettenileriadımYunusdeğilikenBenolidimolbenidimbuaşkısunandaidim

CXXXVIII

TehîgörmensizbenidostyüzüngörüpgeldimBâkidevr-irüzigârdostilesürüpgeldimOldursöyleyendildevarlıkdostundurkuldaVarlığımhepolildebenbundagaribgeldimBezirgânınmatâımçokdest-gîrimüstâdımHakZiyanımâssıyacümleandadeğişipgeldim[14]

1030.Yerügökyaratıldıaşkilebünyâdoldu

ToprağanazarkıldıaksırıdürüpgeldimGördümyeditamusunandasekizuçmağınKorkudangünahımıandasızırıpgeldimİsîoldumkudrettenbehânebiravrettenİnâyetolduHak’tanölüdirgörüpgeldimÂdemolupdurmadannefsinboynunburmadanYanıldımbuğdayyedimuçmaktansürlüpgeldimMûsî’yleTûr’açıktımbinbirkelimekıldımBuhalkbizinebilsinandabilinipgeldimNuholdumtûfâniçinçokduruştumdîniçinDuymayanıntagadansuyaboğdurupgeldimYalandeğildirsözümbakyüzümeaçgözünDah’örtülmediizimuşyoldaneripgeldimCercisolupbasıldımMansuroldumasıldımHallaçpamuğugibibundaatılıpgeldimEyyuboldumtenimecefakıldımcanımaÇığırdımSübhân’ımakurtlardürüyüpgeldimZekeryaoldumkaçtımerdimağacageçtimKanımdörtyanasaçıptepemdeldiripgeldim

1040.YalınızSübhânidipeygamberlercanıydı

Yunûshodpinhânidisuretdeğşiripgeldim

CXXXIX

BenibundaveribiyenbilirbenneişegeldimKararımyokbudünyâdagiderimyumuşageldimDünyâyaçokgelipgittimerenlereteğintuttumKudretürünüişittimkaynayıbancuşageldimSertsözilegönülyıktımodoldumcanlarıyaktımSırrımıbuhalkaçaktımâlemetemâşâgeldimBenoldumİdrîs’ıterzîŞîtoldumdokudumbeziDâvûd’ungörklüâvâzıahedipnâlişegeldimÂşıkoldumşuayyüzenisâroldumbalağızaNazarkıldımkaragözesiyaholupkaşageldimMüsîoldumTur’avardımkoçoldumkurbanageldimAlîolupkılıçsaldımmeydanagüreşegeldimDenizkenarındaovakuyudaişleyenkovaİsâ’nınağzındaduâoldumbileişegeldimAyoldumâlemedoğdumbulutoldumgöğeağdımYağmurolupyereyağdımnûroldumgüneşegeldimKaalükıyldengeçenlereyoldagözünaçanlaraAnlayıbanseçenlerevak’aoldumdüşegeldim

1050.Benimaldertlidermânbenimolma’rifetkânı

BenimMûsî-iİmrânîTurdağındanaşageldimYolumsanaolduduraksabahın[15]söyleyendirHakYunusEmredilindeHakolupdiledüşegeldim

CXL

DostbakalıyüzümebensenigörüpgeldimOlyüceyücesinebîgümaneripgeldimEsrikliğimebakmaadımdeliyetakmaEsrikliğimezeldensohbetisüregeldimEzeldenbileidimElest’tebelâdedimOlkadîmîdenizdenselolupgerigeldimİşretineermişimsâlâdeyipdurmuşumOlkadîmîdenizdenselolupgerigeldimAşkbanaİsîolduerenlerduâkıldıBirikikeztopraktanbenölüpdurugeldimMansuraydırEne’lHakdersûretinodayakDeynizdâragelsinlerbendârıkurageldimSormanYunus’tanhaberdostnerdeyseordavarHaberingörenverirbentenhâgöregeldim

CXLI

Canımbenandan(bunda)ezelîâşıkgeldimAşkıkılavuztutupolyoladüşüpgeldim

1060.Değilimkaalükıyldenyeyetmişikidilden

YadyokbanabuildeandabilişipgeldimGeçtimhod-binilindenelçektimdügelidenOlikilikbâbındanbirliğebitipgeldimDörtkişidiryoldaşımcefâdar-urazdaşımÜçilehoşturbaşımbirineboşupgeldimOldördünbirisicanbiridînbiriîmanBirinefsimdirdüşmanyoldasavaşıpgeldimBirkılıkırkyardılarbirinyolgösterdilerBumülkegönderdilerolyoladüşüpgeldimAşkşarabındaniçtimonsekizırmakgeçtimDenizlerbendindeştimummandantaşıpgeldimBenandangeldimbundagerivarırımandaBenandavarasımıandadanışıpgeldimAzrâilnekişidirkasdedesicanımaBenemanetıssıylaandabitrişipgeldimİmdiYunus’anegamâşıkmelâmetbed-nâmKüfrümîmanaşoldemandadeğişipgeldim

CXLII

N’idembengönülilebenimlebilebirdemdurmazMâ’şukyüzüngördümeğeröğütleyipökündermez

1070.Tanğrıiçineyuslulargönlümbanabuluverin

VardıdostilebuluştubanageriboyunvermezBunungibigönülilenicedirlikiltebilemBıraktıyabanabenibirdemgeliphâlimsormazGönülbanayoldaşikenzühdütâatkılaridimYıkıldıbutertiplerimgönülsüzümelimermezGönüliçeridostilebenkapıdaferyâdüzarBinyılzârîkılarisemişbunedirdiyesormazAydırisemeyâgönülhanifarîzayâsünnetAydıryokteşvişikoyabuseviyeamelsığmazEğerleyinaydırisemgörboynumdaborçkalmasınKakırboşarsöverbanaaydırkieyHakk’ıgörmezAğızağızdankutludurolakisözünüztutaBenyüzbinyılsöylerisemsözümkulağınagirmezGönlümdahıcanımdahıelbirettişolikisiYüzbinYunus’tanferâgatdostyüzündengözünırmaz

CXLIII

SeninledirliğimsendenırılmazHayatseninledirsensizdirilmezBenimmünâcâtımsendenyanadırSanavaranyolumsensizvarılmaz

1080.Sensingözlerimiçrebilebakan

SenbilebakmasanyolumgörülmezSenayrıbenseninerdebulayımSensizbuhaknefesömrümsürülmezSeferkılsambanayoldaşolursunKarâretsemgenesensizdurulmazVarlığımsendedirbenbirâletimSun’ıssısunmasaâletkurulmazÂletüharekâtcümlesisendenAnın’çinişinekimsekırılmazBirliktenöteyehiçşerîkinyokKimnoksanergörehükmünyuyulmazÂlemhalkızebunemriniçindeKimdirkikulluğaboynuburulmazBubenimdediğimeğerbenisemNiçinbubenliğeelimurulmazYârenlersalâdırkapıaçıktırBukapıyagelenmahrumsürülmezYunusbutevhidegarkoldukaldıGerigelmekliğeaklıderilmez

CXLIV

1090.Yârabbunederttirdermanbulunmaz

YabuneyaradırzahmıbelirmezBenimgaripgönlümaşktanusanmazVarıraşkadüşerhiçbanadönmezDönergönlümbanaöğütverirçokÂşıkolangönülaşktanusanmazÂşıkkicanakaldıâşıkolmazCanınterketmeyenma’şûkubulmazAşkpazarıdırbucanlarsatılırSatarımcanımıhiçkimsealmazÂşıkbirkişidirbudünyamalınÂhıretkorkusunbirpulasaymazBudünyâolâhiretteniçeriÂşıkınyerivarkimesnebilmezÂşıköldüdiyeselâverirlerÖlenhayvanolurâşıklarölmezBeyimâşıkisenvarsenyolunaBundabaşlaryiterkanlarsorulmazErenlermeydanıarştanuludurSalarlarçevgânıtopubelirmez

1100.Yunusbutevhîdegarkoldugitti

Gerigelmekliğeaklıderilmez

CXLV

GayrıdırhermillettenbubizimmilletimizHiçdindebulunmadıdinüdiyânetimizBudînüdiyânetteyetmişikimilleteBudünyâolahretteayrıdırâyâtımızZahirsuyabanmadanelayakdepretmedenBaşsücûdavarmadankılınırtâatımızNeKâ’bevünemescidnerükû’unesücûdHakkiledâimbecidolurmünâcâtımızGerekKâ’be’yevaralımgerekmescidegirelim[16]

GereksuylayunalımçünbileilletimizSunekadararıtaçünyavuzfi’linbileMeğerbizipâkedeHak’taninâyetimizKiminsözünkimbileakılermezbuhâleYarınandabell’olaMüslümanmürtedimizYunuscanınyenilekimdostluğunanılaAşkiledinlerisenbilesinkudretimiz

CXLVI

Olbensevdiğimnigârn’idemolbendenfârığNevarıphoşgörünemikicihandanfârığ

1110.Kimdenkimevarayımahvâlimsöylemeğe

SözümkimediyeyimsözdenlisandanfârığCihandakimgiriserbuişinarasınaYekimhükmedebilesultânuhandanfârığGerekMüslümanolambinyılibâdetkılamGereksekâfirolaküfrüîmandanfârığGerekseehl-imilletfarîzasınbekleyimGerekseşöhretkovamşöhret-üdindenfârığGerekseilliyyindeyüzbinkezminberuramGerekseşirkbesleyimsıdkugümandanfârığNiceticâretilekesbgösterembenonaŞöylekaadirdirolkimsûduziyandanfârığNicesikullukilesevlibilembenonaHâsuâmonuseverolhepsevendenfârığOnungibima’şukakimgönülverdiyiseTertibdengeçmekgerekolondan-bundanfârığYunussenseverisenhakıykatma’şûkayıFârığolcümlesindenkevnümekândanfârığ

CXLVII

N’iderizhayatsuyuncanıyağmayaverdikGevherisarraflaramâdenyağmayaverdik

1120.Benimolbezirgânkimhiçassıgözetmedim

Çünk’assıdandageçtikziyanyağmayaverdikBuyolunâriflerigeçirmezlermataıŞöyleuryangiderizcihanyağmayaverdikKüfrileîmandahıhicâbimişbuyoldaSelâlaştıkküfrileîmanyağmayaverdikYüzbinyıllıkfikirlehenüzkuşlukolmadanGeçtikbitmezsağınçtangümanyağmayaverdikPayanlıdevr-izamannic’eğlesinYunus’uPayansızdevreerdikdevranyağmayaverdik

CXLVIII

UşyinegeldimbenbundasırsözünayâneyleyemBirsözileyerigöğücümlesinbeyâneyleyemDilerisemteneyleyemdilerisemcaneyleyemGönlümüTurcanımMûsâtahtıSüleymâneyleyemDirlikbanakarşıgelebendirliğinboynunuramÖlümeğervâcibolacanımıkurbâneyleyemAzrâilnekişidür(ür)kastedebilecanımaBenonunkastınıgenekendiyezındaneyleyemYeCebrâilkimolakimhükmedebenimâhımaYüzbinCebrâilgibiyibirdemdeperrâneyleyem

1130.Bubizdenöncegelenlerma’nîyipinhankılanlar

BenanadandoğmuşgibigeldimkiuryâneyleyemYunusseningönlüneviHakvarlığıdopdoludurUşgeldimkiâşıklaravarlıktanihsâneyleyem

CXLIX

NitekibenbenibildimyakınbilkimHakk’ıbuldumHakk’ıbuluncadıkorkumşimdikorkudankurtuldumHiçartıkkorkmazam(bir)zerrekayırmazamBenşimdikimdenkorkayımkorktuğumileyâroldumAzrâilgelmezcanımasorucugelmezsinimeBunlarbeninesorsunlaronusorduranbenoldumYebenoncakaçanolamonunbuyruğunbuyuramOlgeldigönlümüzdoldubenonabirkânoldumAşklılarbizdenalalaraşksızlarhodnebilelerKimleralakimlerverebenbiruludükkânoldumYunus’aHakaçtıkapıYunusHakk’akıldıtapıBâkîdevletbenimimişbenkulikensultanoldum

CL

NederisemhükmünyürürelimdefermantutaramN’îderisemhükmümrevançünhükm-isultantutaramİnsilebucinnüperîdivlerbenimhükmümdedirTahtımbenimyelgötürürmühr-îSüleymantutaram

1140.İblîsüÂdemkimoluryââza(vu)yâazdıra

CümlebenimiyiyavuzkamusunubentutaramDünyâbenimrızkımdururkavmibenimkavmimdürürHerdembenimyargımyürüryargımıcandantutaramSeningibicanvârikenÂb-ıhayâtisteyeniKaranılığagirenibenonunhayvantutaramOnsuzolursamölüyemonunladirioluramSizsanmanızkidirliğihemişecandantutaramDînimimanımoldururonsuzolursamdünyadaNeputahaçataparımnedînüîmantutaramYunusaydırben’olveninazgörmeğilbenolveninBennedesemoldosttutardostdediğinbentutaram

CLI

BinyıleğervasfındiyembirzerresintüketmeyimBirkatredeyüzbindenizbirkatresinayıtmayımNemeselbağlamamolurnehodgönülkararbulurKimbenzedemislümisâlhâşakibenbenzetmeyimKimidebirnakşusuretnakşusurettensenazadNiceakıllarsendematniceözrügözetmeyimAkılçünfenâyavaradeliolannebaşaraDelileresensinçâredelioldumpesn’itmeyim

1150.Öğretimdidilnedesinşartoldursenisöylesin

TevfıykyârikılarisegayrıdilesöyletmeyimNekimderisendebanakomabenibendenyanaBenimhaacetimoldur(ur)senibanaistetmeyimÇünpâdişahgüçlüolapeskulfuzulişliolaBenseninimbananegamgersuçedemgeretmeyimÇünkügirdimbirdenizenekenarvarnecezîreÇündörtyanımdanmevcuraduramkavîhiçbatmayımBenimdeğilbukelecidevletseninYunusneciÇündilimdekaadirsensinsensizdilimuzatmayım

CLII

DostelindenölürisemhiçgümansızgerigelemGanîmetgörüpbudemicanşükrâneverigelemCanındırıygtutankişidostkatındanırakdüşerFidîkılamyüzbincanııraklıktanberigelemCercis’leyinoldostbeniyetmişkezöldürüriseBin(kez)dahıölürisemyüzbinkezilerigelemYüzbinkezdoğamuyağamdostburcundacevlânkılamHembundaolamhemandabundaandavarıgelemYavıkılındımneçâreyürürümdüngünâvâreSoranlaracevapbuduristeyibensorugelem

1160.BinyıltopraktayatarsambenkomayanEne’lHakk’ı

NevaktgerekoluriseaşknefesinurugelemİnanmayangelsinimedostadınıayıtçağırKefendonunpârekılıptoprağımdandurugelemBundanböylen’olasınıdeğmeakılşerhetmeyeYunusaydırâşıklaradosthaberinverigelem

CLIII

Aldıbenimgönlümün’olduğumubilmezemYavıkıldımbenbeniisteyipbulamazamGönlüsüzgirdimyolahâlimdengelmezdileBirdemderdimdemeyebirdertlibulamazamŞâkirimderdimilesataştımgülegüle[17]

DertlilerbulıcağızbensenibulamazamAydırlarisebanaseningönlünkimaldıNicehabervereyimağlarımaydımazamBubenimgönlümalandoludurcümleâlemNereyebakarisemonsuzyergöremezemAyıkolupoturmanayaksızlargetirmenSeverimaşkesriğinbenayıkolamazamYunus’akadehsunanEne’lHakdeminvuranBircür’asundubanaiçtimayılamazam

CLIV

1170.Acebdeğilseniniçinbincanfidîkılarisem

SeninvarlığıncanyeterhoşturcansızkalırisemSenin(ki)derdinolmayasözümacebkelecidirNecanımvarneaydırambirdemsensizolurisemNicekibensenisevemeceleliermeyiserKaçansunarAzrâilelbenisenicanlanırisemGersûretimdüşerisenicezevâterebanaOlkadîmîkimsebenimnicedüşüpdururisemDahıElestbelirmedenbenâşıkidimolma’şukGözümüyüzünetutamyüzbinkabagirerisemDahıcihanagelmedencanımonuseveridiMinnetdeğilYunussananicetapıkılarisem

CLV

BenianmaklığabendenfarıgımN’ederimânıbanpesnelâyıkımBenimyoldaşlığımedebesığmazEdepsizkişiyeniçinrefıykımEltutmazayakdirmezcihanadüştümNekararnemekânnehodtefrıykımCümletekebbürlüğümdöküldükaldıNeesrigimnemahmurnehodayıkım

1180.Nesabrunesükûnnehodbecidiş

NeadımatarımnehodtarıykımBugüncihânageldimuşgiderimSanâsınyolcuidimyekonukumHaniYunushanicünbişharekâtNesermâyemolanevarneyokum

CLVI

HanibanasabrukararseninsözünüdinleyemHanibanaaklubiliduyubanısenisevemHanibanaolhavsalakihâlimibilmeyelerHanibanazûrukuvvetkimseninaşkınadoyamCanımsenisevelidenbenimhâlimhâledönerHanibanausûl-idinilminedebinbekleyemİzzetüerkâniyiadaşkyolundanoksandururBenneredeniyiadıçünterbiyetaşktanyeremGerçeksanaâşıkisemarlanmaklıkne’mdirbenimŞükrânecanımıveremgermelâmetdonungiyemZühdütâatusûl-idînaşkhaddindendaşradururNisbetdeğildürürbanasecdevürükû’ukıyâmDostsûretigözgüdürürbakankendiyüzüngörürGelsinokendisizgelenbenrâzımısanadirem

1190.CangözüylebakangörürYunusgözüylegördüğün

Yoksayabangözüilekimesneyenesöyleyem

CLVII

DînümilletkodurduolbenimcanımalanOnuduyankişiyenegönülkalırnecanDuymayanlarhâlimidîninkoduderbanaNeiledinbeslesincansızgönülsüzkalanSûretimdevarlığımgönülilecanidiCümlesinyağmaladıbanaaşkbağışlayanAşkınserhengibenikomadıhiçnesnedeNeİslâmdanedindeanılmazküfrüîmanŞartufarzolmazondacanıaşkakalandaCevapsızdilsöylenirnicebilsinbulisanEldenişbıraktırdıniteliksizbaktırdıDostlukticâretindeunuttukassıziyanBenineliktenkoduvarlıkdefterindürdüHavfurecâgöstermezhayruşereldenkoyanSormanYunus’tanhaberdostnerdeyseordavarYüzbingüherdenfârığaşkdenizinedalan

CLVIII

Birdürr-iyetîmemkigörmedibeniummanBirkatreyemillâkiummânabenemumman

1200.Gelmevc-iacâyibgörderyâyınihangözle

ZîbahrnihâyetsizkatredeolurpinhanOkuyamadımezvunLeylîadınıMecnunHemLeyliidimandahemMecnunidimhayranBuâlem-ikesrettesenYûsufumenYa’kubOlâlem-ivahdetteneYûsufuneKen’anAdımYunusolduğubûcisimbelâsıdırAdımsorarolursansultanabenemsultan

CLIX

İstediğimibuldumeşkerecaniçindeDaşraisteyenkendikendicihaniçindeKadimdirhiçırılmazonsuzkimsedirilmezAdımadımyerölçerhükmürevaniçindeTutundiyeçağırıroğrıdahıçığırırBuneacâyibağrıbuçağıraniçindeSiyâsetmeydanındagalebedenbakanolSiyâsetkendiolmuşgirmişmeydaniçindeTartmışkudretkılıcınçalmışnefsinboynunuNefsinitepelemişellerikaniçindeSayrıolmuşinilerKur’anürünüdinlerKur’anokuyankendikendiKur’aniçinde

1210.Butılsımıbağlayancümledildesöyleyen

GörnicecevlânederhırkapılaniçindeTürlütürlüimâretköşküsarayyapanolKaranikaptutunmuşgirmişkülhaniçindeBaştanayağadeğinHak’tırkisenitutmuşHak’tanayrınevardırkalmagümaniçindeBirisenbirliğegelikiyieldenbırakBütünma’nîbulasınsıdkuîmâniçindeOruçnamazgusülhachicaptırâşıklaraÂşıkondanmünezzehhâlishevesiçindeGirdimgönülşehrinedaldımonunbahrineAşkilegiderikenizbuldumcaniçindeBuizimiizledimsağımsolumgözledimÇokacâyipergördümyokturcihaniçindeYunusseninsözlerinma’nîdirbilenlereSöylenisersözlerindevr-izamaniçinde

CLX

CanolgılcaniçindekalmagümâniçindeİstediğinbulasınyakınzamaniçindeRükû’sücûdakalmaamelinedayanmaİlmüamelgarkolurnâzuniyâziçinde

1220.İkiliğiterketgilbirlikmakaamıntutgıl

CanlarcanınbulasınişbudirlikiçindeOruçnamazzekâthaccürmücinayetdürürFakıyrbundanâzâddırhass’ül-havâsiçindeŞeriatkorucudurhakıykatordusundaSeniniçinkorunurhâsılorduiçindeAyn’el-yakıyngörüptürYunusmecnunolupturBirilebirolupturHakk’al-yakıyniçinde

CLXI

BenbendeseyrederikenacebsırraerdimahîBirsizdahısizdegöründostubendegördümahîBendebaktımbendegördümbenimilebirolanıSûretimdecanolanıkimdürür(ben)bildimahîİsteyibenbulamazsamolbenisemyebenkanıSeçemedimandanbenibirkezdenololdumahîSûrettopraktırdiyenigönlürnkabûletmezonuButoprağıncevherinihazreteirgördümahîMünkirkişiduymazbunudertlilerinsezercanıBenaşkbağıbülbülüyemolbahçedengeldimahîMa’şukbenimledirbileayrıdeğilkıldankılaIrakseferbizdenkaladostuyakıngördümahî

1230.Değmebiryolkandenbanadağılmayamdeğmeyana

KutluoldubuseferimhoşmenzileerdimahîMansûridimbenezeldeanıniçüngeldimbundaYokkülümüsavurgöğebenEne’lHakoldumahîNeodayanamdağılamnedaraçıkamboğulamİşimbitinceyürüyemteferrücegeldimahîMun’îmoldumyoksulikenbenimoldukevnümekânYerdengöğemağrıbmaşrıkyerügöğedoldumahîNitekibenbenibuldumbuoldukimHakk’ıbuldumKorkumonubuluncadıkorkudankurtuldumahîYunuskimöldürürseniverenalırgenecanıBucanlarahükmedenikimidiğinbildimahî

CLXII

Birşâhakulolmakgerekhergizma’zûlolmazolaBireşikyastanmakgerekkimseeldenalmazolaBirkuşolupuçmakgerekbirkenaragöçmekgerekBirşerbetteniçmekgerekiçenlerayrılmazolaÇevikbahrıolmakgerekbirdenizedalmakgerekBirgevherçıkarmakgerekhiçsarraflarbilmezolaBirbahçeyegirmekgerekhoşteferrückılmakgerekBirgülüyıylamakgerekhergizolgülsolmazola

1240.Kişiâşıkolmakgerekma’şûkayıbulmakgerek

AşkodunayanmakgerekayrıkodayanmazolaYunusimdivartekoturyüzünühazretegötürÖzüngibibirergetirhiçcihanagelmezola

VI

İnancaAitKıssalar

Yunus’unşiirleriarasında,Kur’anvehâdisedayanarakâhretahvâlinibildirenlerdenbaşkageneoikianakaynağa,onlardansonraerenlerinmenkabelerine,halksöylentilerinedayananlarvar.TekraredelimkiYunus, bir halk şairi değil. Kitabımızın “Açıklama” ve “Lûgatlar” bölümüne bakmak, hükmümüzüngerçekliğinigöstermeyeyeterdelildir;bunlarıbiz icadetmedik;Yunusdemiş,bizanlatmayaçalıştık.Oklasikdoğuedebiyatınındabirmümessili;hemdebelkiilkmümessillerindenbiri.Aruzladayazmış;amainancıhisâbına,halkahalkdiliyleveheceylehitabetmeyidahadoğrubulmuşvebunuşuurlayapmışvebaşarmış.Hiçbirşiiriyokki,ondaklasikdoğuedebiyatınınmazmunlarıyerolmasın,İslamîvetasavvufîunsurlaroşiiriörmesin.Amaaruz,ArapçaveFarsçaTürkdilinehâkimolunca,Yunushalkıntasavvufubenimseyen topluluğunamal olmuş, saray çevresi ve günün aydınları onu unutmuşlar.Yunus, tekkeleresığınmış, kendisinden sonra gelen Yunus’ların şiirleriyle, hatta kendinin olmadığı halde ona atfedilenşiirlerledebağdaşmış.

Aydınlarınhalkagözucuyla,birazdamodayauyupbakmayabaşladığıçağlarda,heceyerağbetdevrindesığınağından çıkmış, gün geçtikçe de insani görüş, reel seziş, rahat söyleyiş, özlü ve eşsiz duyuşbakımındanTürkedebiyatınındehasıgüngibidoğmuş.

Bizbubölümde,yalnızkonubakımındanbaştansonadekbirkıssayı,anlatanlarısunuyoruz.Yunus’unkim bilir, daha bu çeşit ne kadar manzum hikâyesi vardı. Mevlânâ’dan Sadî’den çevirileri olan“Risâlet’ün -Nushiyye”yi teşhis esasına göre vemesnevî tarzında nazmedenYunus, nedenmeşhur birhikâyeyinazmaçekmesin?Fakatbizegelenlerbunlar;yetmezmi?Zâtiodiyorki:

Yunusolduiseadımneacep;Okuyalardefterüdîvânımı.Bizdebizegelenleri,bizekalanlarıokuyoruz.

CLXIII

HakbirgevheryarattıkendininkudretindenNazarkıldıgevhereeridiheybetindenYedikatyeryarattıolgevherinnûrundanYedikatgökyarattıolgevherinbuğundanYedidenizyarattıolgevherdamlasındanDağlarımuhkemkıldıoldenizköpüğündenMuhammed’iyarattımahlûkaşefkatindenHemAlî’yiyarattımü’minlerefazlındanGaibişinkimbilirmeğerKur’anilmindenYunusiçtiesridiolgevherdenizinden

CLXIV

PadişahlıksenindirheybetinvarYarattınyerügöğükudretinvarBînişansınnişânınkimsebilmezEğerçibînihâyetâyetinvarCümleinsümelekvuhûşutuyûrKamünunüstüneibâdetinvar

1250.Nedünyaâhıretnekaafunekâf

BularkatrederyâmelekûtunvarNerengüneşekilnekadnekaametNecevhernearaznesûretinvarSenindirarşukürsîvükalemlevhDönerçerhyerdururhoşhikmetinvarBuyüzyigîrmidörtbinnebîyeGecemi’raçgündüzmünacatınvarDörtyüzkırkdörttabakatevliyâyaVerilmişonlarakerâmetinvarAltıbinâltıyüzaltmîşaltıOkunurhalküzereâyetinvarBuameleYunusnîcegeçîserReyegâncümleyeçokrahmetinvar

CLXV

NiteliğimsoranişithikâyetSuvutoprakoduyeloldusûretDörtmuhtelifnesnedenbudörtdıvarım[18]

SâzıkâreylediverdikerâmetYeliletoprağıkıldımuallakSuiçindeodututtuselâmet

1260.Rızkıömrütamameyledihenüz

ŞeşcihetolmadantuttuğukisvetRuhumdankimsenehaberveremezEmrdirkaadirliğiverirharekâtBâkitertiplerimişerhedeyimİnâyetmevcûdusem’-ubasâretAklımınhaberibugünküdeğilOnuerderisenevvelkiâyetSuâlcevapkelecisibunadeğindirBundanböylecihânımbînihâyetYunusilebunadenlinasîbimGönüldostdurağıdilimşehâdet

CLXVI

PâdşehlerpâdşâhıolganîEmrileverîbidibîzecanıOdusûvu(yeli)toprağıteniÂnınilebünyadeylediteniYarattıyetmişikitürlüdiliAradaüstünkodımüsülmanıBizmüsülmanMuhammedümmetineHil’atverdinbizedînüîmanı

1270.Cânnurdandır(u)nûrakarışır

AybeylemesûretolursafaniZekeriyyâağacasığınmağınBıçkıîleikibildirdinanıEyyub’unkurdayedirdinteniniSabrilebulduodâhıdermanıYa’kub’uağladıpaldıngözlerinYûsuf’uMısr’ınsenettinsultanıKamuyasözsöyleniribretiçinYunus’udasöyletirolSübhan’ı

CLXVII

Bizbizibilmezidikbiz’yarataneyledi[19]

ÂşikârbizikıldıkendiypinhaneylediBizdebilepinhandıkgayr-ısenübenidikMutlakbîgümanidikhembîgümaneylediToprağıkudretindensûretühatbağladıDörtferiştehyoğurduÂdemandaneylediÇünyarattıÂdem’ibileidikbizkamuBukamuhâsuâmıbumâdendeneylediAsılma’dendeidikkaygusuzgâniidikŞolbînişancihandanşöylenişâneyledi

1280.GörgilÇalapfazlınıyıkmazâsîgönlünü

YüzbinyiğirmidörtbinoltercemaneylediKamubiryeregiderkimsenicesiyiterİkibirdirbiryetergörbirnedeneylediÂdem’denbunadeğinneelivarneyeninYemeliklegiymeğibirdânedeneylediÇünnefsolduhavâledağıttıdeğmeyolaTatlıoldunevâleolsenübeneylediSeninebilefülânnesöyleriseyalanDünyaâçirkinekalanişingümaneylediElest’tebileidikgözaçtıkbelîdedikAyıdanYunusidikcümlebirdeneyledi

CLXVIII

YergökyaratılmadanHakbirgevhereylediNazarkıldıgevheresığmadıdevreylediGevherdenbuğuçıkarolbuğdangökyarattıGökyüzününbezeğinçokyıldızlareylediGöğ’ayıttıdöndediayayürüsündediSuyumuallaktutupüstüneyereylediYerçalkandıdurmadıbirdemkararkılmadıYüceyücedağlarıHakçöksülereyledi

1290.Azrâilyereindibiravuçtoprakaldı

DörtferiştehyoğurdubirpeygambereylediAllahaydırÂdem’eşükürerdinbudemeBudünyadaneduydundilinneyesöylediYoğikenvareyledintoprağikencanverdinKudretdiliyleandındilimsöylereylediBusözHakk’ahoşgeldikulunazizeylediNegeçtiysegönlündenverdihâzıreylediBusözYunus’akandanhaberveresicandanMeğerolsultanlûtfuonanazareyledi

CLXIX

ÇalapÂdemcisminitopraktanvareylediŞeytangeldiÂdem’etapmağaâreylediAydırbenoddannurdanolbiravuçtopraktanBilmedikimÂdem’inbâtınınabakmadıZâhirgördüÂdem’inbâtınınabakmadıBilmedikimÂdem’ihalkaservereylediKırkyılkalıbıyattıadıâlemituttuGörŞeytan’ıbuğzundannefitnelereylediÂdemtoprakyatmıştıad’âlemitutmuştuFikrinebakİblîs’inya’nîhünereyledi

1300.ÖlyürüyenatlarısürdüÂdemüstüne

Âdem’emekreyleyipya’nîzafereylediÂdem’ingöbeğindenÇalapyarattıatıVafdiyedurugeldiatlargüzereylediÇüngittiÂdemahdıyettiMûsâ’nınvaktiİblis’eişbuişleryavlakesereylediMûsâgönüldüTûr’aHakk’amünâcâtedeGördükimbirakarsuMûsânazareylediMûsâaydırgöreyimişbusunerdengelirGerböyleakarisezîrüzebereylediİleriyevardıMûsâgördülaîniağlarGözüyaşıimişsugözünpınareylediMûsâsordulâineağladığınniçindirN’ideyimağlamadanişimizâreylediMukarrebidimbenolHakk’ındergâhındabolGötürdüurduyerecandanbizâreylediSenbilmemisinMûsâbennedenayrıldığımŞunlarönümedüşerbeniefkâreylediVargılayıtgılMûsârahmeteylesinbanaTövbekıldımişimeboşistiğfâreyledi

1310.Mûsâerdihazretebaşladımünâcâta

UnuttuemânetisözmuhtasareylediÇalap’tanerdinîdâhaniemânetdediOlnidâyacanınıMûsânisâreylediVargılayıtgilMûsârahmetedeyimona

SecdeetsinÂdem’eçünistiğfâreylediMûsâgeldilaînedediHakk’ınbuyruğunSecdeyiişitincedöndüinkâreylediBenondanumaridimderdimedermankılaDerdimdahıarttırdıya’nitımâreylediBeneğertapsamonaolvaktintaparidimŞimdihodtoprakolupzîrûzebereylediÂdemİbliskimolaişiişletenÇalapAyugünüyaratıpleylünehâreylediMa’nînedirİblis’tenfuzulluktururbizdeDuydunsaişbusözdensırr’âşikâreylediÇalapaydırşolkulainâyetbendenolaNeşeytanazdırısarnekimsekâreylediAltıbinyediyüzüyıldangeçenÂdem’iDilegetirdiYunusşimditekrâreyledi

VII

Gurbet

“Yeryüzündegezipdesizdenöncekilerinsonlarınıgörmezmisiniz?”

“Seferedin,sıhhatbulun,faydalanın.”

Bu sözlerin birincisi âyet. İkincisi hadis. Gezip görmek, ibret almak. Aşkın ilacını bile eski tıp, yagezmek demiş, ya yeni bir sevgiliye gönül vermek. Tasavvufta sevgili bir; gezmek de gurbeti tatmak,sıkıntıya göğüs germek bakımından bir terbiye vasıtası, manevi yolculuğa katılan maddi bir yolculuk;yolunuyaymak,inancınısunmakbakımındandabirhizmet.

XIII. yüzyıldan, daha da öncelerdenXVIII. yüzyıla dek doğudan batıya,Mısır’a dek gezginci dervişzümrelerivar;Abdallar,Kalenderîler,Hayderîler,Câmîîler,Edhemîler,MevlevîlerdebileXIV.yüzyıldanXVI.yüzyıladekUluÂrifÇelebi,DîvâneMehmedÇelebivebunlaramensubolanlargibigezgincierlerçıkmış. Gittikleri yerlerde semâ’ meclisleri kuruluyor; oralara halifeler dikiyorlar, oralarda tekkeleraçıyorlar.Konya’yagidipPîrmakamınayüzsürmek,Necef’i,Kerbelâ’yı,Sâmırra’yı,Horasan’ıziyaret,DivâneMehmetÇelebi’ninhâltercemesinincanlıbölümleri.Bugezişler,Anadolu’daMevlevîköylerinimenkabekitaplarına,arşivdefterlerinegeçiriyor.Haccetmesi,şartlardüzülünceherMüslüman’afarz.

Acepşuyerdevarm’olaşöylegaripbencileyin;Bağrıbaşlı,gözüyaşlışöylegaripbencileyin

diyen,

GönülusanmadınsenbuseferdenÇalab’ımsaklasınsenihatardan.Doğalıbağrımıdoğradıgurbet,Sızartamarciğerkanıdamardan

diyesızlananYunus,

Yücedağlarınbaşındasalkımsalkımolanbulut,Saçınçözüpbenimiçinyaşınyaşınağlarmısın?Harâmigibiyolumaarkırıinenkarlıdağ,Benyârimdenayrıdüştüm,senyolumubağlarmısın?

mısralarıylabaşı bulutlu aşılmazdağları şiirlerininunsurları içine almakta.Amao, gurbetten şikâyetedergibigörünsedebubirnazdır,bircilvedir;çünkü,

Dağnekadaryüksekiseyolonunüstündenaşar,YunusEmre’myoksullarayolgösterdivühoşeder.

Yeryergezmiş,vazifesiniyapmış,inancınıyaymış,adınıduyurmuş,halkıngönlünegirmiştirYunus.

İndikRûm’ukışladık,çokhayr-üşerişledik,Uşbaharoldugerigöçtükelhamdülillâh.Şukarşıkidağları,meşeleri,bağları,Sağlıksafâlıkileaştıkelhamdülillâh

Vardığımızillere,şolsafâgönüllere,HalkaTaptukma’nîsinsaçtıkelhamdülillâh.

CLXX

1320.Gönülusanmadınsenbuseferden

Çalab’ımsaklasınsenihatardanKişikimkişininkahrınçekinceGidipgörünmemekyeğdirnazardanDoğalıbağrımıdoğradıgurbetSızartamarciğerkanıdamardanVatanoldudikengurbetgülistanAğuiçmekyeğolduney–şekerdenYunusgöğsünaçıpdostagiderkenÇalab’ımsaklasınonuhatardan

CLXXI

TaştınyinedeligönülsulargibiçağlarmısınAktınyinekanlıyaşımyollarımıbağlarmısınN’idemelimermezyârebulunmazderdimeçâreOldumilimdenâvârebenibundaeğlermisinYavıkıldımbenyoldaşıonulmazbağrımınbaşıGözleriminkanlıyaşıırmakolupçağlarmısınBentoprakoldumyolunasenaşırıgözetirsinŞukarşımagöğüsgerentaşbağırlıdağlarmısınHarâmîgibiyolumaarkırıinenkarlıdağBenyârimdenayrıdüştümsenyolumubağlarmısın

1330.Karlıdağlarınbaşındasalkımsalkımolanbulut

SaçınçözüpbenimiçinyaşınyaşınağlarmısınEsridiYunus’uncanıyoldayımillerimhanıYunusdüştegördüsenisayrımısınsağlarmısın

CLXXII

Acebşuyerdevarm’olasöylegaripbencileyinBağrıbaşlıgözüyaşlışöylegaripbencileyinGezerimRûmileŞam’ıYukarıİller’ikamuÇokistedimbulamadımşöylegaripbencileyinKimselergaripolmasınhasretodunayanmasınHocamkimselerolmasınşöylegaripbencileyinSöylerdilimağlargözümgaripleregöynerözümMeğerkigökteyıldızımşöylegaripbencileyinNicebuderdileyanamecelerebirgünölemMeğerkisinimdebulamşöylegaripbencileyinBirgaripölmüşdiyelerüçgündensonraduyalarSoğuksuileyuyalarşöylegaripbencileyinHeyEmre’mYunusbîçârebulunmazderdimeçâreVarimdigezşardanşaraşöylegaripbencileyin

CLXXIII

BenyürürümyanayanaaşkboyadıbenikanaNeâkılemnedîvânegelgörbeniaşkn’eyledi

1340.Geheserimyellergibigehtozarımyollargibi

Gehakarımsellergibigelgörbeniaşkn’eylediAkarsulayınçağlarımdertliciğerimdağlarımŞeyhimanıbanağlarımgelgörbeniaşkn’eylediYaelimalkaldırbeniyavaslınaerdirbeniÇokağladımgüldürbenigelgörbeniaşkn’eylediBenyürürümildenileşeyhsorarımdildendileGurbettehâlimkimbilegelgörbeniaşkn’eylediMecnunolubanyürürümolyâridüştegörürümUyanıpmelûlolurumgelgörbeniaşkn’eylediMiskinYunusbîçâreyimbaştanayağayâreyimDostelindenâvâreyimgelgörbeniaşkn’eyledi

VIII

İlim-İrfan

Kitabımızın“Açıklama”sınabakar,helezahmeteder,okursanız,görürsünüzkiYunus’unzamanındançoksonrameydana çıkan uydurma ümmîlik (okuma - yazma bilmezlik) hikâyesinin hiçbir aslı yoktur; amagelin,görünkiYunusbazıkere,

Neelifokudum,necim,varlığındadırkelecim,Bilmeyeyüzbinmüneccimtâliimn’ıldızdangelir

diyor; diyor ama burada bir yandan gönül alçaklığında bulunmakta, bir yandan da bir bilgiden, birbilgininzamanındakirevâcındanbahsediyor.

Âşık,ma’şukbirdirbile,aşktangelirhersözdile,BîçâreYunusnebile,nekaraokudu,neak

ve

Neilmimvar,netâatım,negücümvar,netâkatım,MeğersenininâyetinedeyüzümakÇâlab’ım

beyitlerine gelince bunlar, Yunus’un okuma - yazma bilmediğini değil, bilgiye önem vermediğinibelirtmekte. İnsan neler bilir ve neler bilmez? Bu soruyu kıyasla, örnekle vermemizin imkânı yok.ZamanınınenbüyükbilginiMevlânâdaYunusgibi,“Ercesine,sarhoşçasınabirhamleettik,ilmiverdikde malûma eriştik” der; Hayyam da, “Okudum, öğrendim, sonunda şunu bildim ki hiçbir şeybilmiyormuşum”hükmünüverir.

Yunus,

Çünaşkınkitabınıokudum,tahsîlettim.Nehâcetkimkarayıaküstüneyazarım

beytiyle aşk kitabını okuduğunu, artık karayı ak üstüne yazmanın, tarifte, telifte bulunmanınlüzumsuzluğunubelirtiyor.

Dörtkitabınma’nîsinokudum,hasılettimAşkagelincekgördüm,biruzunheceimiş

diyorda,aşkınmanasıanlaşılmaz,anlatılmazbiruzunömürboyunca,dünya,kâinat,varlıkboyuncauzunbirheceolduğunuanlatıyor;amadörtkitabınmânâsınıokuyupeldeettiğinidebuaradabelirtiyor.

Mescittemedresedeçokibâdeteyledim.

diyenYunus,medresedekiibadetin,bilgieldeetmektenbaşkabirşeyolmadığını,ilimeldeetmeninfarz,ofarzıyerinegetirmeninibadetolduğunusöylüyor,hattamelâmetedüşüyorda.

AyıdınYunus’adursun,yüzünüyerleresürsün,Öğüdünkendineversin,okuduğuntutsundemiş

beytiylegenekendisözünce“ilminamelilegüzin”olduğunuaçıklıyor.

Amailimbaşka,irfanbaşkabuyolda,ilimbilmek,irfantanımak,anlamak,duymakveolmak.

Geçmiştedenmiş,geçmişlerdemişlerdersekzamanispatetmeyekalkarız;oysatasavvuftazamanyok;ânvar.Geçmişzihinde,geleceğeerişilmez,sengittikçeogider,içindebulunduğumuzzamangeçmişeakar-durur;zihindekimefhûmungerçeği,içindebulunduğumuzândırancak;amagenededilalışkanlığı,bizdegeçmiştediyelim;HacıBayramSultan,Yazıcızâde’yesormuş:

“SenmiyazdınMuhammediyye’yi?”

Tasdıykcevabıalınca,“Hayoğul,”demiş,“n’olurdubirgönülhakketseydin.”

Ebüs-Suûd,bilgisinemağrurbirmüfessir,birşeyhülislâm,fetvaları insanıinsanadüşmaneden,canıcana kıydıran bir Müfti’l-Enâm. Kimseyle görüşmeye tahammülü yok, tenezzül etmiyor. Bir gün dörtyamalı bir hırkaya bürünmüş, anâsır donunu giyinmiş bir derviş çıkagelmiş Bâb-ı Fetvâ’ya; rastladığımollayademişki:“Efendiyearzet,birselamvereceğim,birsorusoracağım;ayaküstücevabınıdinleyipgideceğim.”

Eşref-i saate rastlamış; arzu kabul edilmiş; girmiş huzura, “Efendim, sultanım,” demiş, “kâinattakibilginlerinbilgisi ezeli bilgiyenispetlenedir, nederecededir, nekadardır?Ama fakıyr çokbilgisizim;bunubirörneklebildir,cevabınıalayım,eşiğiöpüpgideyim.”

Ebüs-Suûd,“Gerçektende,”demiş,“pekbilgisizmişsin;kıyasamısığarbu,örneğemigirer?”

“Vebalibana,”demişderviş;“boynumkıldanince;şeriatınkestiğiparmakacımaz;bildirkibileyim.”

Ebüs – Suûd, tomardan bir kâğıt çıkarmış; oturduğu sedire yaymış; iki yanına birer mühre koymuş.Kaleminihokkayabatırmış, kâğıdınortasınabirnoktakondurmuş. “Bukâğıt,”demiş, “ezeli bilgi olsa,amabununsınırıvar,onunyok,bunubilbirkere.Şunoktadabilginlerinbilgisi.”

Derviş, “Bütün peygamberlerin, filozofların, bilginlerin bilgisi bu noktada mı, noktanın içinde mi?”demiş.

Ebüs-Suûd,“Yanesanıyorsun?”buyurmuş.

Derviş,“Sultânım,”demiş,“kerembuyurdakendineaitbilgiyiayırbunoktadan,gösterbana.”

Ebüs -Suûd, “Derviş,”demiş, “gerçekmiş sözün,pekcahilmişsin;benim ilmimnedirkibunoktadanayırıpsanagösterebileyim?”

“Yaefendim,”demişderviş,“bubenliğinnedir,bugurûrunne?”

Ve çıkıp gitmiş.Derler ki:Ebüs -Suûd, derviş gidince leğen-ibrik getirtmiş, abdest almış, iki rik’atnamazkılıptövbeetmiş,sonradatasavvufyolunasülûketmiş;yaniilimdenirfanayönelmiş.

Belkidoğrudur,sonzamanlarındaolmuştubu.Amabubilgin,irfanakarşınasılgöğüsgeriyor?Diyorkibirfetvasında:

Senbirulusultansın,canlariçindecansın.Çüniyangördümseni,pinhankayısıdeğil

***

Cennetcennetdedikleribirevilebirkaçhûri,İsteyeneversenonubanasenigerek,seni

deyip“Ezvâ’ıgaribe”iletevhîdederlerkenkelime-itevhîditağyîredip“gâhdil-imen,gâhcân-ımendiyenler”vebunarazıolanzeyd,yanionlarınşeyhlerihakkında“küfürlehükmedilir”;bubeyitlerdedecennethakkındakisöz“küfrisarîhtir”;bunların“katillerimübahtır”(Fetâvâ-yıEbüs-Suûd;İst.MilletK.Şer’iye,No.80;271.a-272.a).Bu,Yunushakkında,Yunus’unçağındanikiasırdandahafazlabirzamangeçtiktensonraverilenfetva.

Birazöncesidevar:

Üftâde de aynı şeye takılmış. Mürîdi Hüdâyî tarafından toplanan ve tasavvufî sözlerini ihtiva eden“Vâkıat”tayeryerYunus’tanistişhâdlardabulunanbuşeyhin,Yunus’un,

Cennetcennetdedikleribirkaçköle,birkaçhûriİsteyeneversenonu,banasenigerek,seni

dediğini, cennetin, Tanrı’nın mükâfat yurdu olduğunu, sun’u küçük görmenin, sâni’i küçük görmekolacağından bu sözün doğru bir söz olmadığını söylediğini İsmaîl Hakkı, “Muhammediyye Şerhi”ndesöylüyor(YunusEmreveTasavvuf;s.55).

İşteilimleirfânınarasındakifark.OnuniçindirkiYunus,

İlimhodgözhicâbıdır,dünyâahrethisâbıdır.Kitaphodaşkkitabıdır,buokunanvaraknedir

sorusunusoruyor;onuniçindirkiYunus

Biztâlib-iilmleriz,aşkkitabınokuruz,Çalabmüderrisbizeaşkhodmedresesidir

diyor.

CLXXIV

VuslatıolankişiyebuderdilefıraknedirDostuyakıngörenkişibubaktığııraknedirVuslateriolankişigerekvarlıktanelyuyaİşbuyolagidenkişibirgörelimyaraknedirVuslaterioldunisegörhitâbınbildiniseDostuayangördünisebuvarlığıbıraknedirİlimhodgözhicabıdırdünyaahrethisâbıdırKitaphodaşkkitabıdırbuokunanvaraknedir

1350.Zinhargözünüaçagörnefistuzağınseçegör

DostmenzilinegöçegörondanyeğrekduraknedirAydırsınkimgözümgörürda’vîyima’nîyeirürGündüzüngünşû’leverirgeceyanançıraknedirYunus’tureşkerenihanHakdoludurikicihanGelsinberidostagidenhûrukusurburaknedir

CLXXV

Busemâ’agirmeyensonunapişmanolurErişirbizimileser-be-serdüşmanolurDostturbiziokuyanüstümüzdeşakıyanŞimd’üçbuçukokuyanderindanışmanolurDanışmanıncâhiliunamazdervişleriDervişiledanışmanyavlaküleşgenolurBirniceningönlüneşeytanlardolupdururErenlersemâ’ınaonlarerişgenolurDânişmendoldugeldiokuduğundabulduEhldervişlerecanıkatıkarışganolurHeybîçâredanışmanaytdervîş-idervîşanDervişlereirişenişinepişmanolurYunusaydırMevlânâepsemoturyerindeBusohbetedoymayansonrasevişkenolur

CLXXVI

1360.İlimilimbilmektirilimkendinbilmektir

SenkendinibilmezsinyaniceokumaktırOkumaktanma’nînekişiHakk’ıbilmektirÇünokudunbilmezsinhabirkuruemektirOkudumbildimdamaçoktâatkıldımdemeEriHakbilmezisenabesyereyelmektirDörtkitabınma’nîsitamamdırbirelifteSenelifdersinhocama’nîsinedemektirYunusEmrederhocagereksevarbinhaccaHepisindeniyicebirgönülegirmektir

CLXXVII

KelecibilenkişininyüzünüağedebirsözSözüpişiripdiyeninişinisağedebirsözKelecilerinpişirgilyaramazınışeşirgilSözünusiledüşürgildemegilçağadabirsözGelahîeyşehriyârısözümüzüdinlebâriHazârangevherdînârıkaratoprağedebirsözKişibilesözdeminidemeyesözünkeminiBucihancehenneminisekizuçmağedebirsözYürüyürüyolunilegaafilolmabilinileKeysakınkidilinilecanınadağedebirsöz

1370.Yunusimdisözyatındansöylegözügaayetinden

Keysakınoşehkatındanseniırağedebirsöz

CLXXVIII

BubiracâyiphaldirbuhâlekimseermezÂlimlerda’vîkılarvelîdeğmegözgörmezİlmilehikmetilekimseermezbusırraBubiracayipsırdırilmekitabasığmazÂlemilminokuyandörtmezhepsırrınduyanÂcizkaldıbuyoldabuaşkaeluramazBuaşkınsırrıacepbuaşkıkıldıtalepMeğerkivereÇalaponudeğmegözgörmezOnuolkişigörürolecelsizinölürBunasîbiolalıronlarkicanakalmazHerkimkaldıcanınaermeyiserhonunaVardıdüştühoşderdedahibircanakalmazHadistirMustafa’danaşkileıkrardediBindebirârifbunubakıpokuyabilmezYunuscanınıberketbildikleriniterketFenaolmayansüratşahınavâsılolmaz

CLXXIX

DosttanhabergeldigenedostlaryaraketsindemişDirgensinlermeşâyiheereteğintutsundemiş

1380.Benseverimşolkulumuyoksuldasabreyleye

Bendenonayoleyledimmi’râcımayetsindemişŞolkahrilekazananlargülegüleyedirenlerGötürdümperdelerinididârımabaksındemişHerbirkişidostavaraarmağanındostavereAndabizianmayanlarbundadaunutsundemişFânîdünyadangeçerizbâkıymülkünegöçerizArmağangerek(tir)dostayüklüyüküntutsundemişAyıdınYunus’adursunyüzünütoprağasürsünÖğüdünkendiyeversinokuduğuntutsundemiş

CLXXX

CanımerenleryoluincedeninceyimişSüleymân’ayolkesenşolbirkarıncayımışGönlümaydırvarayımsanagerigeleyimGünlümuyduğubanadostubuluncayımışGötürmedikimsenekimseneningücünüGüçgötürürümdiyenelierinceyimişÂşıkıngözüyaşıdünügündurmazakarÂşıkkanağladığıma’şuksoruncayımışAydırlaridibanaâşıkâvâreolurGeldibaşımagördümolsözyerinceyimiş

1390.Dörtkitabınma’nîsinokudumhâsılettim

AşkagelincekgördümbiruzunheceyimişBendervişimdiyenlerharamıyemeyenlerHarâmınyenmediğielegirinceyimişAydırlarfülânöldümülkiylemalıkaldıOlmalınirkildiğiıssıölünceyimişİkikişisöyleşirYunus’ugörsemdiyeBiriaydırbengördümbirâşıkkocayımış

CLXXXI

EyçokkitaplarokuyansenkimtutarsınbanadakTâbilesinsırrıayangelaşkıdanokusebakGersensenibildinisesûretterkinurduniseSıfatnedirbildinisenekimedersenbanahakBilmeyesinbed-nâmünâmbirolasânahâsuâmBildiniseilmitamamgelaşkıdanokusebakOkumagılilminyüzünilmeamelgerekgüzinAçgönüldenbâtıngözünâşıkma’şukhalinebakBakgılâşıkneişedirma’şûkaolcünbiştedirİkisibirteşviştedirikisanıpbakmaırakİkiliktengeçemedinhâlikaldenseçemedinDosttanyanauçamadınfakılıkoldusanafak

1400.Cübbevühırkatâcütahtversegerektiaşkabaç

DörtyüzmürîdüellihacterkeylediAbdürrazzakOnungibidinulusuhaçöptüçaldınâkusuSendahıbıraknâmusugelberiputunodayakÂşıkma’şukbirdirbileaşktangelirhersözdileBiçâreYunusnebilenekaraokuduneak

CLXXXII

“Lâşerik”tenokursunsonraşerîkkatarsınBireikidimegilfitnekimdentutarsınÇünKur’angöktenindionuAllahbuyurduOndanhaberverbanahakitaptenötersinOkursuntasrifkitapnicebinâvui’râbHavfurecâsendeyoköylekimbirTatar’sınİlmokumaktangerekkend’özünübilmektir.Kend’özünübilmezsenbirhayvandanbetersinİlkokumakma’nîsiibretalmaktırancakÇünibretalmadınsengörmedentaşatarsınOnikibinhadîsicemeylediMustafâUnuttunuzonusizşerhilesözsatarsınKılarsınriyânamazyazığınçokhayrınazDinleneyevarırsözcehennemdenbitersin

1410.Halkafetvâverirsinneiçinsentutmazsın

İhlâsilegelirsenbizdennesneutarsınSenfakıhsinbenfakıyrsanahiçtanımızyokİlminvaramelinyokgünahlarabatarsınBudüzülentertibiayrıksıdımıdersinBaşaramazsınhocaendişedenyitersinİşitYunussözündenibretalgılözündenEğerkabûledersenbirkaçdahıkatarsın

CLXXXIII

DoldurbizekadehiaşkşarabındaneyâsâkiOldenizdeniçirbizek’andaniçerşeyhufakıSohbetimizilâhîdirsözümüzkevsersuyudurŞâhımızşahlarşâhıdırçalgımızdırdostfirakıKimkibirdemsohbetolamüftîmüderrismâtolaBirilâhîdevletolaandaniçenoldubâkiHırkailetaçyolvermezfereciyleâlimolmazDindiyânetolmayıncaokusankamuvarakıOkudunyedimushafıhatâatgösterirsafîÇünküameleylemedingereksevaryüzyılokuBinkezhaccavardınisebinkezgazâkıldıniseBirkezgönülkırdınisegereksevaryollardoku

1420.GönülmüyeğKâ’bemiyeğayıtbanaaklıeren

GönülyeğdürürzirakimgönüldedirdostdurağıGönüllerinkomşularınısmarladıHakRasûleMi’raçgecesidostilebukelecioldubâkiYunusişinbudur(hemin)dutgılgönüllereteğinDilersenbâkiolasıngönülleroldularbâki

CLXXXIV

EysözlerinaslınbilengeldebusöznerdengelirSözaslınıanlamayansanırbusözbendengelirSözkılarkayguyuşadsözkılarbilişiyad[20]

EğerhorlukeğerizzetherkişiyesözdengelirSözkaradanaktandeğilyazıpokumaktandeğilBuyürüyenhalktandeğilhâlıkâvâzındangelirNeelifokudumnecimvarlığındandırkelecimBilmeyeyüzbinmüneccimtâliimn’ıldızdangelir[21]

Şu’lebizeAy’dandeğilaşkeribusoydandeğilRızkımsabuevdendeğilderyâ-yıummandangelirBizbirbehânearadaayrıkdeeldennegeleHakçünemireylercana(bu)keleciondangelirYunusbirderdileâhetkahrevinden’eylerrahatBuderdedermankefâretbirâhilesüzdangelir

IX

DoğruYolaÇağrı

(İrşad)

“Rabbininyolunahikmetle,güzelöğütleçağır;onlarlaengüzelbirtarzdatartış.”

Kur’an:XVI,125

Taptuk’untapısında,kuloldukkapısında,Yunusmiskinçiğidi,piştikelhamdülillâh

diyen Yunus, artık vardığı illerde, şol safâ-gönüllere Baba Taptuk mânâsını saçacak, canlarıuyandıracaktır.Çorakyerleryeşerecek,ölügönüllerdirilecek,körgözlergörecek,sağırkulakduyacaktır.Can cânânına erecek, vuslat eri olacaktır.Yunus, istîdat ıssını ne güzel çağırmakta, onu varacağı yere,ulaşacağıdurağa,kendinialçaltaraknegüzelgötürmeyeçalışmaktadır.Bakındinleyinnediyor:

Birnazardakalmayalım,geldostagidelimgönül;Hasretileölmeyelim,geldostagidelimgönül.Kılavuzolgılsenbana,günilelimdosttanyana;Bakmayalımöndensona,geldostagidelimgönül

Buyolunsermayesikurumahabbettirdemişler,yoklukturdemişler.Yunusdiyorki:

Yesevgil,dünyatutgıl,yesevgil,yoliletgitİkida’vîbirma’nîbuyoldasığmazderler.Geçmahluktâatından,gözırmadostkatından;Aldanmafânînakşa,fânînakşın’iderler?

Kula kul olmaz sultanlığa yönelen Yunusça; sultan olansa kul olur da kulluğunu bilir. Terk edileceksultanlık,benlikkaygısıdır,ikilikgörüşüdür.Dervişolankişiler,öylesinearı-durulardırkibunlarınherbiri.

Âlembulanırisebulanmadandurula.

Yunus,

İstemeğilHakk’ıırak,gönüldedirHakk’adurak,Sensenligileldenbırak,tendeniçericandadır

beytiylevarılacakdurağıbildirirkenyoldanasılgidileceğinideanlatırve

Dervişindirliğisıratüzredir,Hisâbıettilerzerre-imiskaal

der.Yunus’un dervişlik dediği insanlıktır, olgunluktur.Miskinlik vemiskin, gönül alçaklığıdır; gönlüalçak,kendiniherkestenaşağıgören,ululanmayan,“ilarpa,bizsaman;ilyahşı,bizyaman”diyenkişidir.Yoksa,

Dervişlikdediklerihırkailetacdeğil,Gönlündervişeyleyenhırkayamuhtaçdeğil;

hattaşeyhinyolundayalınayak-başaçıkyürümekbilesonvermez,çünkü,

Ervar,dirlikdirilmiş,yalınayak,açdeğil.

Yunus’un doğru yola çağrısı, gerçeğe, iyiliğe, insanlığa, birliğe, dirliğe çağrı. Yunus söylüyor vesoruyor:

Çünküadınoldufilân,hepdirliğinolduyalan,Gelsinbizema’nîbilen,hakıykattemestûrnedir?

CLXXXV

1430.EvliyâyamünkirlerHakyolunaâsıdır

OlyolaâsıolangönüllerinpasıdırTarttıkbuaşkcefâsıntâerincema’şukaZirâkioldostbenimderdimindevâsıdırHenüzbuyerolmadangökleryaratılmadanEvliyâlarvatanıpadişahkal’asıdırMevlânâHudâvendgârbizenazarkılalıOnungörklünazarıgönlümüzaynasıdırGeyikli’ninolHasansözayıtmışkendidenKudretdilidirsöylerkendininsöznesidirMiskinolbremiskingidesendenkibrükinRuzgârgelipgeçerpeskimenekalasıdırOkuyubanyazmadanyanılıbanazmadanYunusbuaşksözünükimbildibilesidir

CLXXXVI

EykopuzileçeşteaslınnedirneişteSanasuâlsorarımaydıvırbanaüşteAydırkiaslımağaçkoyunkirişibirkaçGelişretimdinlegeçaklıkomabeleşteAydırlarbanaharambenoğrılıkdeğilemÇünküaslımmısmıldırnevarimişkirişte

1440.Banakirişdedileraşkagirişdediler

BenimadımaşkverdibendurmazamkolmaştaŞâdılıkilegeldimişbuâlemedoldumMürvetleredüzüldümkodularişbudüşteAğaçderiderildikirişilebirolduAşkdenizinedaldıbehâneyokbuişteMevlânâsohbetindesazileişretolduÂrifma’niyedaldıçünbiledirferişteFerişteyianmaktanbilesinmuratnedirGecegündüzbiledirseninileherişteOlferiştehleradıKirâmenKâtibîn’dirYazmaktanusanmazlarırmazlaryazukıştaBirisisağomzundabirisisolomzundaBirisihayrınyazarbirisişercünbişteKâğıtlarıtükenmeznehodmürekkepleriAşınmazkalemlerikaaimlerdirolişteHemmeyhâneyevarırhembüthâneyegirerBunlarsaklarlarsenisengaafilsinbuişteYunusimdiSübhân’ıvesfeylegilgönüldeAyrıdeğilâriftenbukopuzileçeşte

CLXXXVII

1450.Bendervişimdiyenkişiişbuyolaargerekmez

DervişolankişileringönlügenğdirdargerekmezDervişgönülsüzgerektirsövenedilsizgerektirDöveneelsizgerektiraradaagyargerekmezEğerdervişisendervişcümleâlemsanabilişFuzulluğuhulkadeğişaradaagyargerekmezDervişolankişilerinmiskinliktirsermâyesiMiskinliktenözgebizemâlümülküşargerekmezErelinialdıniseeregönülverdiniseİkrârilegeldinisepesereinkârgerekmezYunussengördünbireriarttırmagördüğünbiriŞudurbudurdeyibeniderviştârümargerekmez

CLXXXVIII

Dostyüzünebakmağakeysafâ-nazargerekDostilebilişmeyecangözübîdargerekİzzünazdangeçibentertiplerterkedibenVarlıklartüketibenyüzbinolkadargerekVarlıktırhicapkatıkimyıkabuhicâbıDostyüzündennikabıgötürmeyeergerekHicâboldunsensananebakarsındörtyanaKaykımazönesonaşunakimdîdargerek

1460.Gelimdihicâbınyıkhırsevindendaşraçık

HakbağışlayatevşfıykkasdilehünergerekÂşıkaizzetüârvallahibedî’haberÂşıkisencansızgelneserüdestargerekSensenieldenbırakdostyüzünesensizbakMansur’layınEne’lHakdahısebük-bargerekKimdostilebilişelâceremderdedüşeÂşıkcanıhemîşeser-mestühumargerekDostilebilişencanoldurkendineyakınVarlıkleşkerinkırandahıçâpükergerekTerkeylekıylükaalidostavergilmecâliYokluktadırvisâlikamudangüzergerekAkılerdiğideğilbugözgördüğüdeğilDilsözverdiğideğilbîlisanbîsergerekİşitişitkeyişitdostkatınasensizgitDostagideneöndenkendisizsefergerekBoncukdeğilsırsözügelgidelimkosözüDostugörmezbaşgözüayrıksıbasargerekYunusimdiyavıvarbulamasınilüşarKimHakdesinkimbâtıldervişbürdübargerek

CLXXXIX

1470.Budervişlikyolunaaşkilegelengelsin

YadervişlikneydiğinbirzerreduyangelsinHelebizişbuyolagelmedikriyâileBumelâmetlikdonunbizimlegiyengelsinGözüylegördüğünüörteeteğiileBuyolkeyinceyolduryüreğiduyangelsinUlukiçierenlerdemişbizisevenlerKayıkmasıngeriyeolşâhagelengelsinHerkimseverAllâh’ırahmetkılarvallâhiDilsevgisiyleolmazaşkilegöyengelsinİşbusözüaydandanbizenişangerektirSözmuhtasarıbudurcanınakıyangelsinYunussözilekimsekablyetegeçmediBûduvücûddermiyanortayakoyangelsin

CXC

Sûrettengelsıfâtaondanma’nîbulasınHayallerdekalmagılerdenmahrumkalasınBuyoldaacayipçoksen’acebealdanmaAcâyipandaoladostyüzünügöresinAşkkuşağınkuşangıldostunyolunavargılMücâhedeçekersenmüşâhedegöresin

1480.Bundanaşkınşehrineüçyüzdenizgeçerler

ÜçyüzdenizgeçibenyeditamubulasınYeditamudayangılherbirindekülolgılVücûdunondakogılayrıkvücudbulasınHakıykattirHakşarıyedidirkapılarıDergâhındayazlıdırgiripkudretgöresinEvvelkikapısındabirkişiolurondaSanaaydırteslîmolsenmiskinlikbulasınİkincikapısındaik’arslanvardırondaNicelerikorkutmuşolmasınkimkorkasınÜçüncükapısındaüçevrenvardırondaSanahamleederlerolmasınkimdönesinDördüncükapısındadörtpirlervardırondaBusözsanarumuzdurgörkimdelilbulasınBeşincikapısındabeşrühbanvardırondaTürlümata’larsatarolmasınkimalasınAltıncıkapısındabirhûr’otururondaSanaaydırgelberiolmasınkimvarasınÇünsenondavarasınolhûriyialasınBirvayadanötürüyoldamahrumkalasın

1490.Yedincikapısındayedilerotruronda

SanaderlerkurtuldungirdostyüzüngöresinŞudediğimsözlerinvücuddandaşradeğilTefekkürkılarisencümlesendebulasınYunusişbusözleriHakvarlığındansöylerİsterisenkânınımiskinlerdebulasın

CXCI

EğriliğinkoyasındoğruyolagelesinKibrükîniçıkargılerdennasîbalasınNeversenelinileşolvarırseninileBendeseminanmazsınvarıcağızgöresinGönüldepasotururondaseniyitirirİçerişahotururgiremezsingöresinOnikidirhücresiyedidervâzesivarAndaikidilbervarbilmezsinkisorasınVarkardaşınıöldürdahıavretinboşaAnanakâbinkıydırHakk’ıayangöresinBiçâremiskinYunusaşktanda’vîkılarsınDosttanhabergelicekyüzsürüyüvarasın

CXCII

DervişolankişileracebnitedirileYoltakaazâsıbudurbirolaherbirile

1500.İkilikeylemeyehiçyalansöylemeye

ÂlembulanırisebulanmadandurulaAceböylekimolabulanmadandurulaÖylelikisterisenyoldaşolgılerileErileyoldaşolankeyolasıgönüldenÂlemyoldaşolurduolurmısadilileDildennesnenegelmezsuilegönülyunmazGerçeğingelenleriyederlerbirkılileDünügününçekerlerolkılüzülsündiyeÖmrünandaberkitmişyedilirbirkılileİncesanmanolkılıgüzâfsanmanbuyoluErenlergeçtigeldiherbiribirhâlileHerkimhâlihallendiolbeyoldukullandıYunussenkulolagörbeysöyleşirkulile

CXCIII

İşidineyyârenlerevedervişlergeldiCanşükrâneverelimevedervişlergeldiHerkimgörüryüzünüunuturkend’özünüİlm-ibâtındanöterevedervişlergeldiDervişleruçarkuşlardenizkenarınkışlarZihîdevletlibaşlarevedervişlergeldi

1510.SeydiBalımilindenşekertamardilinden

DostbahçesiyolundanevedervişlergeldiYunuskulunoğursuzkimsesiyokyalınızFidîkılıncanınızevedervişlergeldi

CXCIV

DininimânınvarisehorgörmegildervişleriCümleâlemmüştakdururgörmekliğedervişleriAyugüneşmüştakdururdervişlerinsohbetineFeriştehlertesbihindezikrederlerdervişleriTersâlartapıyagelirhükmıslarızebûnolurDağlartaşlarsecdekılurgörüceğizdervişleriOlâlemfahriMustafâsıdkıbütünkân-ısafâOndanisterisensefâsenhoştutgıldervişleriİncidesinâhederlerömrünkökünkuruturlarGözsüzolasınyedelertâbilesindervişleriYergökaydırhırkahakkıhimmetleriolsunbâkıOlpâdişaholdusâkıyesridirlerdervişleriGökteninendörtkitabıgündebirkezokurisenVallahdidârgörmeyesinsevmezisendervişleriYunusaydırbuaşkgeldiölmüşcanımdirikıldıSenbendemekbendenkaldıgörüceğizdervişleri

CXCV

1520.Dervişlikmakaamıhâliçindehâl

FerâgatlıkmakaamıdervişolanamuhâlDervişayrılamazevvelkidemdenHiçfirkatolmadınasibdirvisâlDervişlerfitnekabınbundauşattıHareketettibundaolmadıbattâlDervişlikdirliğisıratüzredirHisâbıettilerzerre-imiskalDervişEne’lHakdersen’olaacebmiHepvarlıkHakk’ındıralâküllihâlDervişırmagözünevvelkidemdenYunusgiripdürhemâhırhemevvel

CXCVI

NebilsinbuaşkıusanlaruyalarNevarsınbuyolaazıksızyayalarGelinbizvaralımYûnus’ugörelimKiyüzünûrundanbinaçlardoyalarHarabâtîlerdengöründüçün(kim)aşkN’iderlerbuârıburengiyuyalarMeleklerdağındasâdıklarbağındaEcelsiznegünvarömürlersayalar

1530.Bizbizikoyalımonlarbizolalım

BirliğiduyanlarikilikkoyalarYunussenbirolgılgönüldesırolgılKidervişolanlarbusırrıduyalar

CXCVII

İşbuvücudşehrinebirdemgiresimgelirİçindekisultanınyüzüngöresimgelirİşidirimsözünügöremezemyüzünüYüzünügörmekliğecanımveresimgelirOlsultanhalvetininyedihücresivardırYedisindeniçeriseyrankılasımgelirHerkapıdabirkişiyüzbinçerisivardırAşkkılıcınkuşanıpcümlekırasımgelirErenlerinsohbetiartırırmahabbetiBîdertlerisohbettenherdemsüresimgelirLeylî-iMecnunbenimşeydâ-yıRahmanbenimLeylîyüzüngörmeğeMecnunolasımgelirDostoldubizemihmanbuncayılbuncazamanGerçekİsmâilgibikurbanolasımgelirMiskinYunus’unnefsidörttabîatiçindeAşkilecansırrınapinhanolasımgelir

CXCVIII

1540.Dervişlikdedikleribiracâyipduraktır

DervişolankişiyeevveldirlikgerektirÇünerdedirlikolaHakkilebirlikolaVarlığıeldenkoyuperekullukgerektirKullukeyleerenebakıpHakk’ıgöreneSendenhabersoranakeymiskinlikgerektirHakerebenimdedivarlığınerdekoduErenlerinhimmetiyerdengöğedirektirBudervişlikberatınokumadımüftilerOnlarnebilsinonububirgizlivaraktırYunussenârifisenanladımbildimdemeTutmiskinliketeğinâhırsanagerektir

CXCIX

KoyupnakşunigârınakşayolvermezinhârNakşileyolagirenâkıbetdünyâseverDünyâyıbırakeldendünyâgeçmezbuyoldanİkiaşkbirgönüldenaslageçmezbuhaberYesevgildünyâtutgilyesevgilyoliletgilİkide’vîbirma’nîbuyoldasığmazderlerGeçmahluktâatındangözırmadostkatındanAldanmafânînakşafânînakşın’iderler

1550.Kalmabudeğmerengeyüzbinyıllıkfersenge

İkicihanbiradımşaşırmadanalarlarBudevrandanütegörkervanyittiyetegörKorkuvarsağdasoldakayıkmadangiderlerYabanyolungözetmeyolevdedaşragitmeCanyolucanevindecanrâzınıcanduyarCanrâzınıcanbilecanvermezrâzındileGerçekâşıkdostilevelenyabandasöylerEvvelkademdenberigerçekyönüileriGeldigideriçeriYunusdaşrabîhaber

CC

CanınıaşkyolunavermeyenâşıkmıdırCehdeyleyipoldostaermeyenâşıkmıdırDostsevgisingönüldecanileberkitmeyenTûl-iemeldefterindürmeyenâşıkmıdırAşkatanışıksığmazdeğmecangöğeağmazPervâneleyinodayanmayanâşıkmıdırNefsarzusundangeçipaşkkadehindeniçipDostyolunaergibidurmayanâşıkmıdırDüngünrıyâzatçekiphalvetlerdedizçöküpSohbetlerdebaşçatıpyanmayanâşıkmıdır

1560.Yunusimdioldostuncefâsınasabreyle

Yüreğineaşkodunurmayanâşıkmıdır

CCI

CanbirulukimsedirbedenonunatıdırHernelokmayerisenbedeninkuvvetlidirNedenliyerisençokoldenliyürürsüntokCanahiçassıyokhepsûretmaslahatıdırBucanni’metihanigelinbulalımonuAsayişkılancanıevlîyâsohbetidirSohbetcanısemirdirhemâşıkınömrüdürHakÇalab’ınemriyleereninhimmetidirEreninyüzüsuluhimmetiarştanuluKimigörsenbuhuluereninâyetidirİnâyetonunişianlamazdeğmekişiBilgilbuhümâkuşuâşıklardevletidirYunus’unyanariçikamudangönlükiçiSuyasayılmazsuçuereninhimmetidir

CCII

BuyoklukyolunabugünbizeyoldaşolankimdirİlimizegünilelimsorunkardaşolankimdirNekaldıkişbuıklimdeağıryüklerinaltındaBuyükleribuyaplarıdöküphaldâşolankimdir[22]

1570.Senibundaveribiditeferrüceylegeldedi

SenevyaparsıneyhâceevitârâşolankimdirBuferşigördükaldandıkhenüzarşaeremedikBuarşaferşeeyhâcegöreferrâşolankimdirGelinizgidelimgelinkiYunusgöçtügönüldüAyaklaradüşerYunusbuyolabaşolankimdir

CCIII

Birkişiyesöylesözükimma’nîdenhaberivarBirkişiyevergönlünücanındaaşkeserivarŞununkimdışıhoşdururbilonuniçiboşdurur[23]

DüngünölenbaykuşdurursanmabütünduvarıvarBirdevlengiçyuvayaparyürürildenyavrukaparDoğanileyindensaparzir’elindemurdarıvar[24]

YokturdoğanlabirliğiyeHakk’alâyıkdirliğiŞolkişidenumerliğionunsafâ-nazarıvarSûretileçokturâdemdeğmesindeyokturkademEvvelâhırolpiş-kademMuhammeddinserverivarErenleryoludurmeşemeşekolaydırkolmaşaMeşeolanyerdepaşaharâmîçokAnter’ivarŞeyhudânişmendüvelîcümlesibirdireryoluYunus’turdervişlerkuluTaptukgibiserverivar

CCIV

1580.Olkişininyokturyeriişbucihanhayrânona

DemesinkimbenşâdiyemyaşâdiliknerdenonaŞeddâdyaptıuçmağınıgirmedenaldıcanınıBirdemonaverdirmediyed’ıklîmitutunonaDemesinkimMüslümanÇalapemrinefermânımTutmaziseHaksözünüfaydayokturdindenonaAyırmasınçüngündoğaretimtenimüşütmeyeÇünvücûdundelikdeğilşu’leermezgündenonaErdonunugiyibenidoğruyolagelmeziseÇıkarsınoldonunyoksanoksanererdondanonaOkişikimsağırdurursöylemeHaksözünonaGerdenirsezâyi’olurnasîbyoktursözdenonaOlkişikimyoleridirgaripgönülleryâridirBirsözdiyemtutariseyeğdirşekerbaldanonaYunusseninkulundururbellibilesinsenonuKosöyleyenlersöylesinyanebişerdildenona

CCV

SencanındangeçemedencânanarzukılarsınBeldenzünharsekmedenimanarzukılarsın“Menarefenefsehu”dersinevetdeğilsinMelâiktenyukarıseyranarzukılarsın

1590.Tıfl-inâ-resteikeneteğinatedinip

ElecevgânalmadanmeydanarzukılarsınBilemedinsenbenisadeftenecevhersinMısr’asultanolmadanKen’anarzukılarsınYunusimdiherderdeEyyubgibisabreyleDerdekatlanamazsandermanarzukılarsın

CCVI

Gönülnitedolanama’şukunbulamayıncaKimseâşıkmıolurgönülsüzkalmayıncaGönüldüreğenonuesîreyleyenseniKimdirâzâdeyleyensenesîrolmayıncaBoynuzencirligeldikkeykatıesiroldukErnazareylemedihâlimizbilmeyinceYedinişangerektirhakıykateereneSevdiğigirmezelesevdiklervermeyinceSözüYunus’tanişitkibirkılmatutöğütİmâretolmayasıntâharâbolmayınca

CCVII

KimekimdostgerekiseaydayımnekılasınıTerkeyleyekend’özünühiçanmayabulasınıResmidürürâşıklarındostyolundakurbanolmakMinnettutarcümleâşıkcanınıaşkalasını

1600.Herkimâşıkolmadıysakurtulmadımekrelinden

KamusundanaşkayırırdünyâahretbelâsınıLâyıkdeğildirdeğmecandostyolunaharcolmağaÜmidtutarcümleâşıkdostakurbânolasınıDosttanyanagidenkişikend’özündengeçmekgerekDostyağmalarcanşarınıalıpgönülkal’asınıDostyolunagünilenegeridönmekolmayısarBilmemisinbukamususendengerikalasınıSûretgözünegörüserdostmeclisikandadur(ur)CankulağıdırişitenbuâşıklarnâlesiniBudünyadadosttanartıkYunusnesneyisevmediBilmemisingayretsizedostudüşmangülesini

CCVIII

KemdürüryoksulluktannicelerinvarlığıNicevarlıkvarikengitmezgönüldarlığıBatmışdünyamalınabakmazölümhâlineYetmişKarunmalınazihîişdüşvarlığıBudünyakimekaldıkimiberhurdarkıldıSüleyman’aolmadıonunberhudarlığıSüleymanzenbilördükendiemeğinyerdiOnunilebuldularonlarberhudarlığı

1610.GelimdimiskinYunusne’nvaryolaharceyle

Gördünelindengiderbudünyanınvarlığı

CCIX

Kimdervişlikisterisediyemonan’itmekgerekŞerbetielindenkoyupağuyunûşetmekgerekGelmekgerekterbiyetecümlebildiklerinkoyaMürebbîsinederisepesolonututmakgerekTutasabrukanâatitahammüleyleyekatıTerkeyleyesûretinibildiğinunutmakgerekDünyâdangönlünüçekeeliilearpaekeUnunaayrıkülkatagüneştekurutmakgerekDiyemonaniceedenefisdileğinbuyoldaKoçankimiftareyleyeüçgündebiretmekgerekBöyledirdervişdileğikoyacümleayrılığıOndanbulısarerliğikahırlarçokyutmakgerekBakmadünyaservisinealdanmahalkgövüsüneDönüpdidararzusunaolHakk’ayüztutmakgerekYunusimdinedirdersinyekiminkaydınıyersinBirkişibusözüdesinonagücüyetmekgerek

CCX

MüşkilihalleylemekdeğmeninişideğilBirkişiyevergönülbuyoldanaşıdeğil

1620.Evliyanıngönlündenkesmeşey’enlillâhı

SanahimmetoleylergözilekaşıdeğilEroldurkimmenzilinherdemgösteriduraDeğmeârifbudüşüyoramazişideğilHaktecellîkılmağacanaslınıbulmağaGönüldensürsiyâvınazarıtaşıdeğilBukelâmınma’nîsievliyânınhonudurYedirmegilcâhilekizîraaşıdeğilYunusbirdoğanidikonduTaptukkolunaAvınşikârageldibuyuvakuşudeğil

CCXI

DervişlikdediklerihırkailetaçdeğilGönlündervişeyleyenhırkayamuhtaçdeğilHırkanınnesuçuvarsenyolunavarmazsanVargılyoluncayürüeryolukalmaçdeğilDersinşeyhinyolunayalınayakbaşaçıkErvardirlikdirilmişyalınayakaçdeğilDurmuşma’rifetsöylerereneYunusEmre’mYoleriyleyoldadıryolsuzayoldaşdeğil

CCXII

OlvakitbirolasınayrılıktankalasınCansızgelbukapıyabâkıydirlikbulasın

1630.Cantutagelirisenyecânımvarderisen

CanışümâredersenküllîsağınçilesinBundanesağınçşümaryebundakimkalırvarÇünböyledüştüsefergerekyoldakalasınDerdilegelmeyincedermânaerişilmezBircanyoldakorisenbinbincanlarbulasınKalmafânîsağıncakastilebakmagenceYüzbinikicihancaoldenlisenolasınTadarsanaşktadındangeçersinzâhirdindenAyrılığınadındanolvakitkurtulasınYaYunushaniaklınkeksizinsöylerdilinPâyânıyokbuyolunyazıdadolanasın

CCXIII

EğeraşkıseversencânolâsınKamuderdinehemdermanbulâsınEğerdünyaseversenmübtelâsınMaânîsırrınınerdeneresinCihanköhnesaraydırsenbeyîsinNicebireskiyehasretlenesinAğudurbaldeğildünyâmurâdıNicebirağuyaparmakbanâsın

1640.Kanatsızkuşlayınkaldınyabanda

KanatlıkuşlaranerdeneresinSanâerdenasâgerekbuyoldaDayânırsanasâyadayanâsınSözübuYunus’ungüzelleredirEğerâşıkolursanûyanâsın

CCXIV

İlkadımYunusidiadımıâşıktaktımTerkedipödüedepşöylehaberbıraktımİzzetekalmışikenâşıklıkne’mdirbenimBenkendielimileyüzümekarayaktımNeassıvarelimdetekyekılambenonaAşıklıkcem’iyyetinbaşlaboynumdataktımBenimgibibendekârkemsağınçilebayarBirpulagücümyetmezmatâımderdimçattımÎsîyarımiğneyleyolbulmadıhazreteBenimbuncamata’lanerdesığısarrahtımÂşıklarmezhebindeşermisârolduYunusÂşıkma’şukaerdibendünyâyauyaktım

CCXV

ErenlerinhimmetinibenbanayoldaşeyleyimHernereyevarırisemcümleişimhoşeyleyim

1650.Koyambudünyâyıgidemçünâhreteseferedem

OluçmaktahûrilerdenbenbanayoldaşeyleyimTazeveyumuşakgiymeyimcümlesindenfârığolamGerdöşeğimtoprakiseyastığımıtaşeyleyimUramyıkamnefseviniodayanahırsuhevâElgötüremşimdengerinefsilesavaşeyleyimTenimdahıcanımdahıhiçbilmediEne’lHakk’ıŞimdiyedekbilmediyseşimdengerituşeyleyimBugüngülenkişibundayarınağlayısarandaRevandökemgözyaşınıyastığımıyaşeyleyimMiskinYunusçağırıp(der)âşıkıyımmiskinlerinİçimmiskindeğilisemiskiniçimdışeyleyim

CCXVI

HakÇalab’ımHakÇalab’ımsencileyinyokÇalab’ımGünahlarımızyarlığaeyrahmetiçokÇalab’ımKullarseninsenkullarıngünahlarıçokbunlarınUçmağ(ın)akoybunlarıbinsinlerburakÇalab’ımNesultannebaylardasınneköşküsaraylardasınGirdinmiskinlergönlüneedindindurakÇalab’ımNeilmimvarnetâatımnegücüm(var)netâkatımMeğersendeninâyetimkılyüzümüakÇalab’ım

1660.YarlıgagılsenYunus’ugünahlıkullarınile

EğeryarlıgamazisenkeykatıfırakÇalab’ım

CCXVII

BirnazardakalmayalımgeldostagidelimgönülHasretileölmeyelimgeldostagidelimgönülGelgidelimcandurmadansûretterkiniurmadanArayadüşmangirmedengeldostagidelimgönülGelgidelimkalmaırakdostiçinkılalımyarakŞeyhimkatındadırdurakgeldostagidelimgönülTerkedelimilüşarıdostiçinkılalımzârıElegetirelimyârıgeldostagidelimgönülBudünyâyakalmayalımfânîdiraldanmayalımBirikenayrılmayalımgeldostagidelimgönülBizbucihandangöçelimoldostilineuçalımArzuhevâdangeçelimgeldostagidelimgönülKılavuzolgılsenbanagünilelimdosttanyanaBakmayalımöndensonageldostagidelimgönülBudünyaolmazpâyidaraçgözünücanınuyarOlgılbanayoldaşuyârgeldostagidelimgönülÖlümhaberigelmedenecelyakamızalmadanAzrailhamlekılmadangeldostagidelimgönül

1670.GerçekerenevaralımHakk’ınhaberinalalım

YunusEmre’yibulalımgeldostagidelimgönül

CCXVIII

EyâgönülaçgılgözünfikrinyavlakuzatmagılBakgılkendidirliğinekimseaybıngözetmegilŞöyledirilgilhalkileölüceğizsöyleşelerBâkidirlikbudurcanımyavuzadilegitmegilDilerisenbudünyayıâhıretedeğşiresinDünügünkılgıltâatiayakuzatıpyatmagılGördünkibirdervişgeliryüzvuronunkademineSendenŞey’ullahedincekaşın-karağınçatmagılDünyaçerbüşirindürürâdemgerekiryiyesiKemnesneyetama’edipköşüpköpürüpyutmagılSöylediğinkeleciyiişittiğingibisöyleKend’özündenzireklenipbirkaçsözdahıkatmagılNefseuyupbeşparmağınbirdeniletmeağzınaKesbirisinvermiskinegerekolaunutmagılYunuskimöldürürseniverenalıryinecanıYarıngöresinsenonuernazarındangitmegil

CCXIX

AşksızlaravermeöğütöğüdündenalırdeğilAşksızâdemhayvanolurhayvanöğütbilirdeğil

1680.Bozyapalakdevlengiceemekyemeertegece

OnunişigözsepektirsalıpördekalırdeğilŞahbalabanşahindoğanzihîövmüşonuövenDoğanzayıfolurisedoğanlıktankalırdeğilKarataşasukoyarsanelliyılıslatırisenHemantaşgenebayağıhünerlitaşolurdeğilYunusolmacâhillerdenırakolmaehillerdenCâhilnevarmü’minisecâhilliktenkalırdeğil

CCXX

N’idelimbudünyâyın’eyleyipn’itmekgerekDâimaaşketeğinkomayıptutmakgerekÇalab’ımbudünyayıkahıriçinyaratmışGerçeğingelenlerinkahrınıyutmakgerekOlyarınkiyollaraandayoldaşisteyenBudünyâdadostunukılavuztutmakgerekUçmakuçmakdediğinkullarıyeltediğinUçmağınsermâyesibirgönületmekgerekErenlerinâhınadağtaşkatlanamadıKalkanıdemiriseoklarıatmakgerekYunusernazarındatâzegülleraçılmışGerçeklerbülbülisenazardaötmekgerek

CCXXI

1690.Geruluyavardınisesûretnakşıne’ndirsenin

Ma’nîyeyolbulduniseişbudünyâne’ndirseninSendünyânınterkinurgılgelipaşkodunagirgilİlerkimenzileergilgerikalmakne’ndirseninBuvücûdunsermâyesiodusuvutoprakdeğilHerbiriaslınagidergaafilolmakne’ndirseninBüt-hânevuşarap-hânemescidoldugerçekcanaBirpulunvarmazziyanayalancılıkne’ndirseninÇünküahretekavisinkobuyalancıda’vîsinMâlühazînesevisinâşıkisenne’ndirseninBenimdirdiyederersinHak’tanda’vîmiedersinPâdişahsuçunabakmazgüm-râholmakne’ndirseninDünügünkaygılaryersin,n’ideyimyoksulumdersinOlcömerttirrızkınverirkaygıyemekne’ndirseninYegilyedirgilbîçâreeksilirseTanğrıvereBirgünteninyeregiregerikalanne’ndirseninYunusolaşkbadyasındanseniğenesrikolmuşsunBîhodikenerdinHakk’aayıkolmanne’ndirsenin

CCXXII

Ma’nîevinedaldıkvücudseyrinikıldıkİkicihanseyrinicümlevücuddabulduk

1700.Buçizginengökleritahtes-serâyerleri

YetmişbinhicaplarıcümlevücuddabuldukYediyeryedigöğüdağlarıdenizleriUçmakiletamuyucümlevücuddabuldukGeceilegündüzügökteyediyıldızıLevhteyazılısözücümlevücuddabuldukMûsîağdığıTûr’uyoksaBeytül-Ma’mûr’uİsrâfilçalansûrucümlevücuddabuldukTevrâtileİncil’iFurkanileZebur’uBunlardakibeyânıcümlevücuddabuldukYunus’unsözlerihakcümlemizdediksaddakNerd’istersenordaHakcümlevücuddabulduk

CCXIII

ŞükürHakk’akimdostbizeayıttıdostyüzünebakAçtımbendegönlümgözümsultânımıgördümmutlakÇünkügördümbenHakk’ımıHakkileoldum(ben)bilişHernereyebaktımisehepgörünendircümleHakAçıkduvacıkkapısıdostlarıiçinolHakk’ınDostuolmakdilerisendostlardanokubirsebakHicaptasınbugünsenigöstermezlerbellisanaHicapdediğimianladünyalıktırgözdenbırak

1710.Sensenibilemeyinceerennazarkılmayınca

SenliğiniarayerdengidermezsenoldutuzakYedidenizüdörtırmaksenimısmıleylemeyeÇünküişinolHakkileolmadısakaldınırakEvliyâdırHakkapısıYunus’dururkapucusuAşkilegeldibuyolaaşkıedindihemdurak

CCXXIV

AşkerinedünyâdaneharirünepalasZirakimgönlüonunkibriletutmadıpasİşamelilebiterlâyıkolursayeterGerekseuryanyürügerekisegiyatlasDileriseneresinferâgatmenzilineVarkanâatdârındanefsiboğazındanasNefs-icüz’îvarlığınakl-ıküll’eulaştırVarlığınyoğadeğşirkalmasınsendehevesBukamutâatlarınbaşımiskinlikimişGelimdimiskinYunustama’ınyayınıyas

CCXXV

EğerdilimbendeisekimsebananesnedemezGönlümgerrevandaiseâlemdekarâreylemezEğergözümbakarisebaktığınaakariseGördüğünbenimderiseodadüşerâreylemez

1720.Eğeraklıbaştaisegönlüdeoltuştaise

İkisibirişteisedüşmanbanakâreylemezDüşmanbenimnefsimdürürvartama’lahırsımdururTama’ilehırsauyangönüllerdeyereylemezGönüllerdeyereylemekMuhammed’egelmişdürürMüstafâ’yaümmetolantamudakarâreylemezOldurbuişleridüzencümlenakışlarıyazanCangövdedengidiceğizyeniçindillersöylemezÖldürenoldirgörenolYunusimdiHakkileolHak’tanartıkhiçkimseneyoknesneyivareylemez

CCXXVI

AşkilegelenerenleriçerağuyunûşederTopuğaçıkmayansulardenizilesavaşederBizbuyoldanüşenmedikerenlerdenusanmadıkKimseyiyavuzsanmadıkherneederkolmaşederKolmaşaverdiksözünüsöziledöktükyüzünüYabancanavlarıgibibilenlerondanşeşederBusohbetegelmeyenlerHaknefesiolmayanlarSürünonubundangitsindururiseçokişederCâhildirmâ’nîdenalmazotururkarârıgelmezÖleceğinihiçsanmazyüzbinyıllıkteşvişeder

1730.Dağnekadaryüksekolsayolonunüstündenaşar

YunusEmre’myolsuzlarayolgösterdivuhoşeder

CCXXVII

YaryüreğimyargörkinelervarBuhalkiçindebizegülervarKogülengülsünHakbizimolsunGaafilnebilsinHakk’ısevervarBuyoluzaktırmenziliçokturGeçidiyokturderinsularvarGirdikbuyolaaşkilebileGurbetlikilebizisalarvarHerkimmerdânegelsinmeydanaKalmasıncanakimdehünervarYunussenbundameydanistemeMeydaniçindemerdânelervar

CCXXVIII

BudünyâyâgönülverensonucupişmanolısarDünyabenimdedikleriheponadüşmanolısarEydostunudüşmantutangıybetyalansözsöylemeBundagammazlıkekleyenondayeridarolısarÇünküolısaryeridarkazançlıkazancıkadarMü’minleregeldihaberâşıklardidargöriser

1740.Maksûdumuzdidaridişeyhimizgerçekeridi

EvveldahıolvaridiâhırdahıvarolısarEvvelâhıroldurebedhemdillerde“Küfvenahad”EvliyâgeçtidünyadanbirsaatkimekalısarAlınevliyâelinidoğruvarınHakyolunuMa’nîbudurbellibeyanbildimdiyenbilmeyiserYunusimdibildimdememiskinliğieldenkomaKimdemiskinlikvariseHakdidârınolgöriser

CCXXIX

EydostbuncakıylükaalnemaksudhodbirhaberdürürYebuncacüstücûnedirgörnehodbirnazardürür[25]

DağlaraşıpberyegeçipeyuzakseferedenlerİstediğinsendeikenacebbuncaseferdürürHiçkılmagılırakseferömürgeçerecelererDostsendedirhalvetseverbugalebehaşerdürürGelırakistemeonucanındaniçericanıSeninlebileduranıgörmeyenbîbaşardürürSenuyursunoluyanıkeksiğinikılarbayıkDahınicebulamtanıkdâimseninleyârdürürMescidümedresesendesendörtyanaperâkendeNekaldınsenbuerkendeişinkatıdüşvardürür

1750.Butevhîddonunugiyenvarlığınyokluğasayan

İşbuyoldakaaimduranbellibilinolerdürürOlişlertamamoluncaoldirliğidirilinceGözünhicabınsilinceyergökdoludîdardürürMiskinYunusonugördügözüvücânısevindiKamusunuyeresaldıma’şûkaintizardürür

CCXXX

EydünügünHakisteyenbilmezmisinHakkandadırHerkandasamondahâzırkandabakarsamandadırİstemegilHakk’ıırakgönüldedirHakk’adurakSensenliğineldenbıraktendeniçericandadırGirgönülebilandadırbenliğindefterinidürOlhasgevherbilandadırsanmakimolummandadırOlummandayüzbingevherbirzerredenoldukemterOlcanazevâlmiererzevâlcanıhayvandadırEylegilsûretinvîrancansırrıdıronaerenBâtıngözüdürdostgörenzâhirgözüyabandadırKimkigafletiçregeçercanızevâlsuyuniçerDervişsırrıarştangeçereğerçiyeryüzündedirYunusEmregözünaçbakikicihandoludurHakGümânısıdkıodayakşöyl’eşkerenihandadır

CCXXXI

1760.Eğergerçekâşıkisenboynundakimenşurnedir

HakyolunasâdıkisenyanlışsanıtezvîrnedirSımakgerekgönlünbütünfâsittircümletâatınGeçmeyinceibâdetinHak’tansanama’zurnedirÇünküadınoldufilânhepdirliğinolduyalanGelsinbizema’nîbilenhakıykattemesturnedirTerkeylegiltentertibingidersendenbenlikadınİçinimâretolmadandışındakima’mûrnedirAydırsınkimgözümgörürda’viyima’niyeirirGündüzüngünşu’leverirbugeceyanannûrnedirGündeyeringidedururkomşunseferededururEcelbirbiryutadururbudünyayamağrurnedirMü’minisengelgelbericebbârolaburçubârûFahredelimerenlerima’lûmolanmenkûrnedirBundabelidiyenkişiordatamâmolurişiBizdennişanisteyeneolHallâc-ıMansûrnedirYunusimdisöyleHakk’ıAllahsanaoldusâkıyGidergönüldekişekkielindekimenkurnedir

CCXXXII

MuştulanızâşıklarabuaşkuludevletolurAşkkimekimdeğdiisecânındabilişretolur

1770.Hersevdiğiterkinurakayıkmayadeğmeyana

Herdemonunseyran-gehihemzâtuhemsıfâtolurSeyriiçindeçâpük-bâzfikridaimnâzuniyâzÇünseadetolduhem-râzhezâranmünâcâtolurMüşahedekaparonuhembikararolurcanıHerdemda’visizdirma’nîbuderdilerahatolurOlbînişandırcihandannediylimdilimizondan[26]

Olâlim-ideyyânzâtherzâtiçindezâtolurBuhlütema’sığmazonaizzetdekaldıbiryanaYolbulamazhırsuhevâkimdekibudevletolurOlişlereelierenHakaşkınagönülverenDostunugözegözgörencümlevarlıktanmâtolurKimindiyseolnüzûlonagelircümleusûlTa’ziyetevarıriseolölüyerahmetolurYunuserdirnihâyetsizaşkondandahıgaayetsizNegaayetvarnenihayetkamusubirhazretolur

CCXXXIII

EydostseniseverimcanımdayerinvardırGecegündüzuyunmazacebahvâlimvardırGülügöredururkendikenesunmazelimKorkmadüşmanlarındançündoğruyerinvardır

1780.Düşmanlaraydırbanasözdemeknerdensana

SözdemeknerdenbanaillaüstâdımvardırElegetirdügeliharceylemiskinlereDünyâyıkimsetutmazsonucuölümvardırBundankend’özüngidenoldururyoldakalanBenimbirkarıncayavallahistâdımvardırYunusmiskinkend’özüntoprakeylegilyüzünMa’şûkayayaraşıkbirmiskinliğimvardır

CCXXXIV

N’oturursundışkapıdagöriçerinelergezerTama’artırırdâimâsafbağlamışfitnedüzerGelimdigelkanâatausantutmaztezbinataOlmayakimecelyetefâsidolasatıpazarSenkandaisenteslimolkamulardanaşağadurEdebtâcınbaşınaurgörmüfsidnicesikızarYaramazdırbuhlühasetkibirmübârizdirgayetKökünükazyabanaatfarığotureygam–güzârKogılbudünyâbâbınıöğrendostlukedebiniBulursanustabânınıöğeverenkaldanzararKibrümanîdirsubaşıdelimkişidiryoldaşıSenolmagılonuneşionauyanyoldanazar

1790.Vardediğimyerlerdedurhıkduhasediodaur

İhlâsgelircümleyiyurYunusyoluyavlakdüzer

CCXXXV

AşksızâdemdünyâdabellibilinkiyokturHerbirisibirnesneyesevgisivarâşıktırÇalab’ındünyâsındayüzbintürlüsevgivarKabûletkend’özünegörhangisilâyıktırBiriRahmân-ırahîmbiriŞeytân-ıracîmOnunyazığımüzdüsevgisnetaalluktur[27]

DünyâdaPeygamber’inbaşınageldibuaşkTercemânıCebrâilma’şûkasıHâlık’tırÖmerüOsmanAliMustafâyârenleriBudördününulusuEbû-Bekr-iSıddıyk’tırÂlemfahriMustafâmi’râcaağıcağızÇalap’tandilediğiümmetineazıktırYunussanahakıykatbudururbuyurduğuGözünlegördüğünedönüpbakmayazıktır

CCXXXVI

DüngidergündüzgelirgörnicesiüzgelirPâdişahhükmüileâlemdedüpdüzgelirKaranlıklarsürülürâlemmünevverolurIşıdınurkandilihavayaazazgelir

1800.Birbakgılsağasolakayıkmadeğmeyola

Dinilekuşürününicetürlüsazgelir[28]

SözıssısözünalırsûrettopraktakalırHerkimbuhâlibilirkend’özündenvazgelirAşkbenliğimilettiakıldörtyanagittiYunus’ayüküyettibilmeyeneazgelir

CCXXXVII

AşkilebilişcanlaraezelebedolmayısarGüm-râholupbucihandakimsebâkikalmayısarBirdonakanbulaşıncayumayıncamısmılolmazGönülpisinyumayıncanamazrevâolmayısarGönülpisinyumadınsakibrükinikomadınsaİkrarbütünolmayıncaerdennazarolmayısarMurdardünyâyabulaşandevşirübeniduruşanErdenhimmetolmayıncaömürgeçeryunmayısarYunusimdisenHakk’aerdünügüngönlünHakk’averGönülgözügörmeyincehiçbaşgözügörmeyiser

CCXXXVIII

EşkerekıldımbugünpinhânımıCanveribenbuldumolcânânımıCangönülhayrankalıptırma’şukaMa’şukilesürerimdevrânımı

1810.Derdgerektirdertgerektirdertgerek

KimgerekderdeveremdermânımıBîmekânımonuniçindünyedeKimsenebilmezbenimmekânımıOnubuldumun’ideremayrığıYağmayaverdimbugündükkânımıTopbenimçevgânıaldımçalarımKimalabutûptançevgânımıYerbenimdirgökbenimdirarşbenimGörnicesigermişimsayvânımıYunusolduiseadımneacebOkuyalardefterüdivânımı

CCXXXIX

AcebacebnenesnedirbuderdilefirakbanaCanımısarhoşeylediaşkağıvutiryakbanaKiminkimrencivarisederdinedermanistesinKestibenimburencimidermanoldubuderdbanaAşkodunayanderisengönül!eregirderisenKaranılaraydınolanekandilüçırakbanaGökteninendörtkitâbıgündebinkezokurisenErenleremünkirisendîdarıraksendenyana

1820.MiskinYunuserenleretekebbürolmatoprakol

Topraktanbiterküllisigülistan(dır)toprakbana

CCXL

BuaşkdenizinedalanhâcetdeğilonagemiYahut(biz)kandabulalımbusohbetilebudemiDünyâlığımyokturdemebugussayıöküşyemeMa’şukugersevdinisegidergönlündekigamıBensevdiğimma’şûkayısendahıbirgörseidinVermeyeydinbuöğüdüfidîkılaydınbucanıÂşıkkişibilmezöğützirâassıkılmazöğütUnuturolkibrükîniterkeylergiderdükkânıGerçekâşıkolanlarınyüzündenişanıolurDününgünündurmazakargözleriyaşınınkanıBucümleâlemsevdiğişudinileîmandururAşksızgerekmezvallâhişoldîniileîmanıYunusyüzünkaldırmagılaşıklarınayağındanEylefidîyüzbincanıandanbulasınSübhân’ı

CCXLI

AşkileisteridikyinebuldukolcanıGömlekedinmişgiyersûretilebuteniGirmişsûrettegezercümleişleridüzerGerikendinesöylergevherilebukânı

1830.Budünyabirpazardırsûretlerdükkânolmuş

BudükkânagiribenoldursatanbukânıBirnicelerkayırırbuncamalımkaldıderVerenolduralanolsormaznedirziyanıYunusimdisensendenayrıdeğilsincandanSensendebulmazisennerdebulasınanı

CCXLII

AndanberikimaşkınbenimleyoldaşolduRahmanyolunabenigöstermeğebaşolduCanımüzeredurdurahmançerisinderdiŞeytanilinivurdukeyyağmataraşolduAşknefsilineaktınebulduiseyaktıKibirkal’asınyıktıandaçoksavaşolduDostyüzünayangördümsırhaberlerinsordumDedigizlibilmezsinuşsöyledimfaşolduAşkaldıelimbenimgösterdidoğruyolumHakk’aşükürkimhâlimbayağıdanhoşolduOnlarkigözaçtılarbudünyâdangeçtilerAhreteulaştılarmenzilleriarşolduBunlarbundakaldılardünyâyaaldandılarYalancılaroldularhepbunlarkolmaşoldu

1840.Ölenlerhâlinbilmezgözaçıpöğündermez

MiskinYunusEmre’ninmeğerbağrıbaşoldu

CCXLIII

BirsuâlimvarsanaeydervişlerecesiMeşâyihnebuyruryolhaberinicesiVergilsuâlecevaptutalımolsunsevapŞu’lekimegösteriraşkevininbacasıEvvelkapışeriatemrünehyibildirirYuyagünahlarınıherbirKur’anhecesiİkincisitarîkatkulluğabelbağlayaYoludoğruvaranıyarlıgayahocasıÜçüncüsüma’rifetcangönülgözünaçarBuma’nîsarayınaarşadeğinyücesiDördüncüsühakıykatereeksikbakmayaBayramolagündüzüKadirolagecesiBuşeriatgüçolurtarîkatyokuşolurMa’rifetsarplıkdururhakıykattiryücesiDervişindörtyanındadörtulukapıgerekNereyebakarisegündüzolagecesiOnaerendervişeikicihankeşfolurOnunsıfâtınöverolhocalarhocası

1850.Dörthâliçindedervişgereksiyâsetçeke

MenzileermezkalıryoleriyuvacasıKırkkişibirağacıdağdangücünindireYebuncamüritmuhibsıratnicegeçesiKüfrünatarkensakınîmânınurmayasınYoksasırsıngüvecisebilolurgüveciDörtkapıdırkırkmakamyüzaltmışmenzilivarOn’ereneaçılırvilâyetderecesi[29]

ÂşıkYunusbusözümuhaldiyesöylemezMa’nîyüzüngösterirbuşâirlerhocası

KendiniKınayış

(Melâmet)

Gerçek erenler, bu yolun demişler, sonu melâmet. Her şeyin bir sonu var; o son da bir başlangıç.Yaşayışın hiçliği gençken anlaşılmaz; yıkımın çetinliği yapılırken düşünülmez. Kendini “iyi” bilen,başkalarınınkötülüklerinigörür,yererdekendiayıbınıgörmez.Ama“Kendiayıbınıgören,başkalarınınayıplarıyla oyalanamaz” buyurulmuş. İnsan ne kadar olgunlaşırsa noksanını o kadar anlar! Nitekim nekadarbilgidederinedalar, enineboyunagenişlerseokadarbilgisizliğini, bilmediklerinin sınırsızlığınıduyar,küçülür.Eldeettiğişeylerinhiçliğini,eldeedilemeyenlerinsonsuzluğuidrâkettiririnsana.Gerçekyolculuğununsondurağıdabuyüzdenmelâmettir.

Melâmetikiyöndendeolur,halkdakınarinsanıveYunus:

Kılarisem,kılmazisemolHakbilirniyâzımıBananamazkılmazdemebenkılarımnamazımı.

der.

Sunekadararıtaçünyavuzfi’linbileMeğerbizipâkedeHak’taninâyetimizKiminsözünkimbile,akılermezbuhâle,Yarınandabell’olaMüslüman,mürtedimiz

sözleriyleonuyolagetirmeyeçalışır;gelmezseboşverir,yolunagider.

Amabirdeerinkendinikınayışıvardır;asılişdeburadadır.

Yunus,çetinbirsülûkdevresigeçirmişti.Zâhitliktenârifliğeerişmiş,geçiciaşktangerçekaşkayetişmiş,kendindengeçmişve türlüboyayaboyanışâleminde,kimisensindemiş,yokluğabürünmüş;kimibenimdemiş,esmiş,coşmuş,doğmuş,dolunmuş,bütünkâinatıkendindegörmüş,katredeummanı,zerredegüneşiseyretmişrenktenrenge,haldenhaleuğramış,erimiş,sızmış,tortudanarınmış,sonrairşâdâlemindegönülalçaklığıyla dostları çağırmış, onlara yol göstermiş, onların önüne yol kesilmiş, yürütmüş, ulaştırmış;fakatsonundagerçekvarlığakarşıbütünbunlarınhiçliğiniduymuş,duyurmuştur.

Dervişlikmi?Eybanadervişdiyen,ne’moladervişbenimDervişlikyaylasındahareketimkışbenimHırkam,tacımgözlerimfasîdişlerişlerim,Heryanımdangizlerim,binbirfasîdişbenimİyilikmi?Eybanaiyidiyen,benimkamudanyavuz,AlnımıAybilirimbugözlerimiyıldızBuvücûdumşehrindebuçukpullukassımyok,Amelimmahalleleriserbeserkalmışıssız.İbadetmi?Benoruçnamaziçinsüciiçtimesridim,Tesbih-uSeccâdeyçindinledimçeşte,kopuz.

***

EybanaiyideyenbenimkamudankemterŞöylemücrimimyoldamücrimlerbendenserverŞeyhlikmi?Takındımşeyhlikadın,kodummâşuktâatın,Verdimnefsinmuradın,kaniHakkilepazar?

***

Boynumdaicâzetim,riyâiletâatım;Endişemayrıyerde,gözümyolungözetmez.

Hattabirazdaha,birazdahailerigiderYunus,giderdederki:

İsteridimAllah’ı,buldumiseneoldu?Ağlaridimdünügün,güldümiseneoldu?ErenlermeydanındayuvarlanırtopidimPadişahçevgenindekaldımiseneoldu?Erenlersohbetindedestekızılgülidim,Açıldım,elegeldim,soldumiseneoldu?ÂlimlerulemâlarmedresedebulduysaBenharâbâtiçindebuldumiseneoldu?İşitYunus’u,işit,yinedeliolduhoş;Erenlerma’nîsinedaldımiseneoldu?

Gerçekyolunkurucusu,Tanrısırrınamahremolan,kılavuzlarakılavuzlukeden,peygamberlerinulusu,erenlerin baş tacı bile “Seni, sana layık tanıyışla tanıyamadım; sana, sana değer kullukla kullukedemedim”derseYunusnedesin?

CCXLIV

EybanaiyideyenbenemkamudankemterŞöylemücrimimyoldamücrimlerbendenserverBenimgibimücrimkulbirdahıisteyibulDilimdeilmüusûldileğimdünyaseverZâhirimiyiyerdegönlümfâsidhaberdeBulunmayaBağdad’dabencileyinbirayyârDışımgöynüiçimhamdirliğimbudurmüdamYolvarmadanbirkademarştanveririmhaberDışımbilişiçimyaddilimhoşgönlümmürtedİşimyavuziyiadböylefitnekandavar

1860.KimekimöğütverdimolHakk’aerdigördüm

BanabenimöğüdümhiçeylemedieserTakındımşeyhlikadınkodumma’şuktâatınVerdimnefsinmuradınkaniHakkilepazarYayıldıYunusadısuçturcümletâatıÇalab’ıminâyetisuçungeçiremeğer

CCXLV

EybanaiyidiyenbenimkamudanyavuzAlnımıAybilirimbugözlerimigündüz[30]

BuvücûdumşehrindebuçukpullukassımyokAmelimmahalleriser-be-serkalmışıssızHücredevebucaktaHakk’alâyıkamelyokKimdederdüfirakvarkimlerdeeserlisözHalkhepayağındururbenseğirttimoturdumGeçtimsadıryerinedöşekkalınyerimdüzBunungibisalûslukçünkimelimegirdiArtıkn’işimeyararderdüfirakâhusûzBenbirkitapokudumkalemyazmadıonuMürekkepeylerisemyetmeyeyedidenizBenoruçnamaziçinsüciiçtimesridimTesbîhuseccâdeyçindinledimçeştekopuz

1870.Yunus’unbusözündensenma’nîanlarisen

Konyamenâresinigöresinbirçuvalduz

CCXLVI

SûfîyimhalkiçindetesbihelimdengitmezDilimma’rifetsöylergönlümhiçkabûletmezBoynumdaicâzetimriyâiletâatımEndişemayrıkyerdegözümyolumgözetmezSöylerimma’rifetisâluslanırımkatıMiskinliğedönmeyegönlümdenkibirgitmezHoşdervîşimsabrımyokdilimdeinkârımçokKulağımdangirenihergiziçimişitmezÂlemçıraktırsadırgönlümbunugözetirN’ideyimHakkorkusuhergiziçimdenbitmezGörenlerelimöpertacuhırkamabakarŞöylesanırlarbenizerrecegünahetmezDışımdaibâdetimsohbetimhoştâatımİçpazardagelincebinyıllıkayyaretmezGörenlersûfîsanırselâmverirutanırOncaişkoparaydımeleribengüçyetmezDışımdervişiçimboşdilimtatlısözümhoşİllâettiğimişidînindeğşirenetmez

1880.YunuseksikliğiniAllah’ınaarzeyle

Onunkeremiçoktursenettiğinoletmez

CCXLVII

Eybanadervişdeyenne’moladervişbenimDervişlikyaylasındahareketimkışbenimDervişadınedindimdervişdonundonandımYolabaktımutandımhepişimyanlışbenimHırkamtacımgözlerimfâsidişlerişlerimHeryanımdangizlerimbinbirfâsidişbenimYoldanhabersorarlaraydırıminanırlarKalbimsâfisanırlarvaynedüşvarişbenimİçerimebakarsanbuçukpulluknesneyokDaşramınkavgasındanâlemlerdolmuşbenimYunusaydıryârenlereygerçeğimerenlerBuyoldaolanhâllerAllâh’akalmışbenim

CCXLVIII

BuömrümyokyereharcatmışımbenCanımıgörneodaatmışımbenKimesnekimseyeetmemişolaOnukimkendimebedetmişimbenAmelimrahtınıderdimgötürdümKamûassımziyânaatmışımben

1890.Cihandabirsınıksaksıdanötrü

GüherlerimyabânaatmışımbenAmelimnekivarsahepriyâdırAcebdirihlâsıunutmuşumbenGeceyeeresinikimsebilmezTûl-iamelbaşınuzatmışımbenDügeliömrümüharcınasürdümZiyandanbellidirneutmuşumbenBiçâreYunus’unçokturgünâhıOnundergâhınayüztutmuşumben

CCXLIX

BananamazkılmazdemebenbilirimnamazımıKılarisemkılmazisemolHakbilirniyâzımıDosttanartıkkimsebilmezkâfirMüslümankimdiğinBenkılarımnamazımıHakgeçirdiysenâzımıOlnâzıdergâhtageçerma’nîşarabındaniçerHicapsızcangözünaçarkendisilerdostgözümüDostbundadırbellibeyandostdîdârıngördümayanİlmühikmetokuyanınbunadeğindirazimiHerdemdostyolunbulmayıpgizlima’nîşerheyleyipDeğmeâşıkşerhetmeyebenimbugizlirâzımı

1900.Sözümma’nîsineerinbînişandanhaberverin

DertliâşıklarasorunbenimbudertlisözümüDertâşıkındermânıdırdertliâşıklarganîdirKaadirkudretünüdürderişitenlerâvâzımıDostisteyengelsinbanagöstereyimdostuonaBudursözümöndensonabenbilirimkend’özümüYunusimdisöyleHakk’ımünkirsanatutsundakıBişiptürürHakk’ınhonuâriflertatsıntuzumu

CCL

AşkbezirgânısermâyecanıBahâdırgördümcanakıyanıZihîbahadırcanterkinururKılıçmıkeserhimmetgiyeniKamusunbirgörkemterinergörÖlügörmegilpalasgiyeniTezçıkarırlarfevk’al–ülâyaBinÎsigibidîneuyanıTezindirirlertaht’es-serâyaBinKarungibidünyakovanıÂşıkolanınnişânıvardırMelâmetolurbellibeyânı

1910.ÇünMansurgördüolbenimdedi

OdayaktılarişittinanıOdayandırdınkülünsavurdunÖylemigerekseniseveniZinhâreyYunusgördümdemegilOdayakarlargördümdeyeni

CCLI

Çalab’ınaşkıbenimbağrımıbaşeylediAldıbenimgönlümüsırrımıfâşeylediHergizgitmezgönüldenhiçeksikolmazdildenÇakıpkendinurunugözümetuşeylediCangözüonugördüdilondanhaberverdiCaniçindeoturdugönlümüarşeylediBirkadehsunducanacaniçtikanakanaDolugeldipeymânecanısarhoşeylediEsrikolducânımızdürdökerlisânımızOlÇalab’ımınaşkıbenisarhoşeylediBenkaçandervişolamtâkionaeşolamYüzbinbenimgibiyiaşkhırka-pûşeylediYunusimdiavunurdostugördüsevinirErenlermahfilindeaşkacünbişeyledi

CCLII

1920.Erenlerbirdenizdirâşıkgerekdalası

BahrıgerekdenizdengiripgevheralasıGenebizbahrıoldukdenizdengevheraldıkSarrafgerekgevherinkıymetinibilesiYürüvarepsemola(ne)simsarlıksatarsınAlîgibiergerekişbusırraeresiMuhammedHakk’ıbildiHakk’ıkendidegördüCümleyerdeHakhâzırgözgerektirgöresiDilerızkınıHak’tan“Nahnukasemnâ”pinhanNefsinbilmişergerekgözhicabınsilesiDedimişbunefesiâşıklarhükmüileBahıllıksızergerekbirkararadurasıYürüheysûfîzerraknesâlûsluksatarsınHak’tanartıkkimolakuladilekveresiHakdurağıgönüldeâyâtıvarKur’an’daArştanyukarıcandaaşkburcununkal’asıŞöyledeliolmuşumbilmezimdündengünüYüreğimdeişlediaşkodununyâresiGelimdimiskinYunustuterenlereteğinCümlesimiskinlikteyoklukimişçâresi

CCLIII

1930.Yâilâhîgersuâletsenbana

CevabımişbuidiandasanaBenbanâzulmeyledimettimgünâhN’eyledimn’ittimsanâeypâdişâhGelmedendedinhakımakemdiyeDoğmadandedinAsâÂdemdiyeSenezeldebeniâsîyâzasınDoldurâsınâlemeâvâzesinBenmidüzdümbenisendüzdünbeniPûrayipnîşegetirdineyganîGözümâçıpgördüğümzındâniçiNefsühevâpürdoluşeytâniçiHapsiçindeölmeyeyimdiyeaçMısmılumurdaryedimbirikikaçNesneeksildimimülkündenseninGeçtimihükmüm(ye)hükmündenseninRızkımıyeyipseniaçmıkodumYeyeyipöynünümuhtaçmıkodumKılgibiköprügerersingeçdiyeGelsenisentuzağımdanseçdiye

1940.Kılgibiköprüdenâdemmîgeçer

YedüşeryâdayanıryahutuçarKullarınköprüyaparlarhayriçinHayrıbûdurkimgeçerlerseyriçinTâgerekbünyâdımuhkemolaolOlgeçenleraydalaruşdoğruyolTerazikurarsınhevâsettartmağaKasdedersinbeniodaatmağaTerazionagerekbakkalolaYebezirgântâcirüattârolaÇüngünahmurdarlarınmurdârıdırHazretindenyâramazlarkârıdırSengereklûtfileonuörtesinPesnehâcetmurdar’açıptartasınSentemâşâkılasınbenhoşyaman

HâşelillâhsendeneyRabb’el-enâmSenbasirsinhodbilürsünhâlimiPesnehâcettartasına’mâlimîGeçmedimiintikamınöldürüpÇürüdüpgözümetoprakdoldurup

1950.DeğmedihiçYunus’tansânâziyan

SenbilirsinâşikâravunihanBiravuçtoprağabuncakıylükaalNeyegerekeyKerîm-îZü’l–celâl

CCLIV

İsteridimAllâh’ıbuldumiseneolduAğlaridimdünügüngüldümiseneolduErenlermeydanındayuvarlanırtopidimPadişahçevgânındakaldımiseneolduErenlersohbetindedestekızılgülidimAçıldımelegeldimsoldumiseneolduÂlimlerulemâlarmedresedebulduysaBenharâbâtiçindebuldumiseneolduİşitYunus’uişityinedeliolduhoşErenlerma’nîsinedaldımiseneoldu

CCLV

ÇıktımerikdaimaandayedimüzümüBostanıssıkakıyıpderneyersinkozumuAğrılıkyaptıbanabühtaneyledimonaGerçidegeldiaydırhanialdınkuzumuKerpiçkoydumkazanapoyrazilekaynattımNedirdiyesoranabandımverdimözünü

1960.İplikverdimçulhayasarıpyumaketmemiş

BecidbecidısmarlargelsinalsınbeziniBirserçeninkanadınkırkkatırayüklettimÇiftdahıçekemedişöylekaldıkazınıBirsinekbirkartalısalladıvurduyereYalandeğilgerçektirbendegördümtozunuBirkütilegüreştimelsizayağımaldıGüreşipbasamadımgöynündürdüözümüKafdağındanbirtaşışöyleattılarbanaÖylelikyoladüştübozayazdıyüzümüBalıkkavağaçıkmışziftturşusunyemeyeLeylekkodukdoğurmuşbakaşununsözünüGözsüzefısıldadımsağırsözümişitmişDilsizçağırıpsöylerdilimdekisözümüBiröküzboğazladımkaldırdımserekodumÖküzıssıgeld’aydırboğazladınkazımıBundandakurtulmadımn’idesinibilmedimBirçerçidegeld’aydırhanialdınközümüTospağayasataştımgözsüzsepekyoldaşıSordumsefernereyeKayseri’yeazimi

1970.Yunusbirsözsöyledinhiçbirsözebenzemez

Münâfıklarelindenörterma’nîyüzünü

XI

Yunus’unDünyaGörüşü

Yunus, gerçek yolculuğunda da, varacağı durağa ulaştıktan sonra da, melâmete düşünce de gözleriniyummamış,kendi içinedalmamış,dünyadanayağınıkesmemiş,hayalderyalarındadalgalanmamış insanbir şairdir. Ölümden şikâyetlenen şiirleri, yaşayışa ne kadar bağlı olduğunu gösterir; ölümsüzlüğekavuştuğuna inandığı zamansa, güzelden güzelliğe geçtiğini, benlikten ayrılıp topluma yayıldığını,gönülleregirdiğiniaksettirir.

Yinebubâd-ınev-bahârhoşnev’ileestiyine,Yinekışınsoğukluğufuzulluğunkestiyine.

gibitabiattasvirlerinederastlarızYunus’ta.

KargailebülbülübirkafesekoysalarBirbirisohbetindendaimmelûldeğilmi?ÖylekimkargadilerbülbüldenayrılmağıBülbülündemaksûdubillâhîoldeğilmi?

beyitleriylebirbiriyleuyuşamayan,yaratılışları,düşünceleri,dilekleriayrıolan,yetişmelerizıtbulunankişilerinuyuşmalarınaimkânbulunamadığınınegüzelvecanlıanlatır.

MoğolakınınınakislerinideyeryerYunus’tagörürüz.ZamanınıneleştirisiniYunus’tanduyalım:

İşitinheyulular,âhır-zamanolısar,SağMüslümanseyrektir,oldagümânolısar.Dânişmendokur,tutmaz,dervişyolungözetmez,Buhalköğütişitmez,sağırhemanolısar.Gittibeylermürveti,binmişlerbireratı,Yediğiyoksuleti,içtiğikanolısar.Yunus’un,MüslümanlarzamâneyatlıolduHelâlyenmez,haramlezzetlioldu

beytiylebaşlayantaşlamasıdadevrininbiraynasıdırdiyebiliriz.

Yunus’unherkesikavrayan,düşmanlarıbiledostedensınırsızsevgisini,

Abdestimiz,namazımız,doğrulukturtâatımız,Aşkabağlılıksafımız,safımızdankimayıra

beytinegüzelanlatır.

Budünyabirgelindir,yeşilkızıldonanmış.Kişiyenigelinebakıbanıdoyamaz

diyedünyasevgisinibelirtenYunus,

Birkimsenindevletinetâ’nedibenbizgülmeyiz,

Nemünkirizâlimlere,neTersâ’nınhaçındayız.Bizbununneliğinbildik,dünyânınnesinekaldık?Arzumuznefsiçindeğil,dünyâteferrücündeyiz

der;insanınzaafınıda,

Bendervişimdiyenler,hârâmıyemeyenlerHarâmınyenmediğielegirinceimiş

beytiyleifadeeder;amagenede,

Kemdürüryoksulluktannicelerinvarlığı,Buncavarlıkvarikengitmezgönüldarlığı.Süleymanzenbilördü,kendiemeğinyerdi;Onunilebuldularonlarberhudarlığı

ve,

Duruş,kazan,ye,yedir,birgönülelegetir,YüzKâ’be’denyeğrektirbirgönülziyâreti.Usludeğildelidirhalkasâlûsluksatan,NefsinMüslümanetsinvarisekerâmeti

beyitleriyleçalışmayı,yemeyi,yedirmeyi,gönüleldeetmeyi,gerçekkerametinhavadauçmak,denizdengeçmek olmayıp nefsiMüslüman etmek olduğunu söyler ve bir hadise de işaret eder.Yunus’a göre enbüyüksavaş,enüstünhac,enmakbûlkulluk,gönülyapmaktır;enyüceiş,gönülalçaklığıdır.

Miskinliktebuldular,kimdeerlikvarise;Merdivendenittileryüksektenbakarise,Aksakallıpirhoca,bilmezkihâlinice,Emekyemesinhaccabirgönülyıkarise.Sensananesanırsanayrığadaonusan,Dörtkitabınma’nîsibudureğervarise.

*

Binkezhaccavardınise,binkezgazâkıldınise,Birkezgönülkırdınisegereksevaryollardoku,Gönülmüyeğ,Kâ’bemiyeğ,ayıtbanaaklıeren,Gönülyeğdürürzîrâkimgönüldedirdostdurağı,

Gönül ve insan; insan birliği, birliği - dirliği dünyaya yaymak; insan kardeşliğini duyurmak; ayrılığıgidermek, silmek, yok etmek, dinlerdeki maksadın, insan birliğini sağlamak olduğunu anlamak veanlatmak “Ey insanlar, şüphe yok ki biz sizi bir erkekle bir kadından yarattık ve sizi, boylara ayırdıktanışasınız diye; şüpheyokkiAllahkatında enyüceniz, en çekineninizdir; gerçektendeAllahher şeyibilir, her şeyden haberdardır” ayetinin (XLIX, 13), “Düşün de bak, sen kızıl yahut simsiyah rengindendolayıhiçbirkimsedenhayırlıdeğilsin;üstünolmakistiyorsan,hayırlıolmakistiyorsançekinTanrı’dan”

(Câmi’us - Sagıyr; 1, s. 71), “İnsanlar (kilim, halı dokunan), tarağın dişlerine benzerler, birbirlerinineşitidirler”hadislerinin(Künûz’ül-Hakaaık;II,s.185)hükümlerini insanlıkâleminekabulettirmek, işteYunus’unyöneldiğiyön.

Bizkimeâşıkisekâlemleronaâşık,Kimedeğildiyelim?Birkapıdır,birtarıyk.Yetmişikimilletekurbanolâşıkisen,Tââşıklarsafındatamamolasınsâdık.Hâsuâm,muti’âsıdostkuludurcümlesi,Kimeaydıbilesingelevindendaşraçık.

*

Birçeşmedensızansuacı,tatlıolmaya,Edeptirbizeyermek,birlüledensızarım.Yetmişikimillete,suçumbudur,hakdedim;Korkuhıyânetedir,yebenniçinkızarım

beyitlerininşümûlünegirmeyenvarmıdır?

İştebugörüşünson-ucudurkiYunus,

BenAy’ımıyerdegördüm,neisterimgökyüzünde?Benimyüzümyerdegerek,banarahmetyerdenyağar

demiş,böyleeşsizbirbeytidünyaedebiyatınaarmağanetmiştir.

CCLVI

AtabelindenbirzamananasınadüştügönülHak’tanbizedestûrolduhazîneyedüştügönülAndabenicaneyledietüsünğükhaneylediDörtongünüdeyiceğizdeğritmeyedüştügönülYürüridimandapinhanHakbuyruğuvermezamanVatanımdanayırdılarbudünyayadüştügönülBenibeşiğevurdularelimayağımsardılarÖndenacısınverdilertuziçinedüştügönülGündeikikezçözerlerbaşınaakçadizerlerAğzımaemcekverdilernefskabzınadüştügönülBunesneyiterkeyledimyürümeyeazmeyledimOn’kisünğügünyazarlareldeneledüştügönül,OğlanikensultankoparkimelinkimyüzünöperAkılbanayoldaşoldusultanlığadüştügönülBuçağilesakalbitergöreningülreğitutarGüzellerkatındabitersev-seviyedüştügönülHayırdanşerriçokseverişlemeğebecidiverNefsinindileğinkovarnefsevinedüştügönül

1980.Kırkbeşindesûretdönerkarasakalaakiner

BakıpşeybetingörünceyoldurmayadüştügönülYolagiderbaşaramazyiğitliğeelivarmazBunesnelerikoyubanyuvanmayadüştügönülOğl’aydırbunadıölmezkızaydıryerindendurmazHiçkendihâlindenbilmezhaldenhaledüştügönülÖlüceğizşükredelersindenyanailedelerAllahadınzikredelerçokşüküredüştügönülSugetireleryumağakefensaralarkomağaAğaçatabindirelerteneşiredüştügönülEğervariseamelingenğolısarseninsininEğeryokiseamelinoddanşarapiçtigönülYunusanlayıverhâlinşunauğrayısaryolunBundaelinererikenhayrişleredüşgilgönül

CCLVII

MiskinâdemoğlanınefsezebunolmuşturHayvancanavargibiotlamağakalmıştırHergizölümünsanmazölesigünüanmazBudünyâdanusanmazgafletöğünalmıştırOğlanlaröğütalmazyiğitlertevbekılmazKocalartâatkılmazsarprüzigârolmuştur.

1990.Beylerazdıyolundanbilmezyoksulhâlinden

ÇıktırahmetgönlündennefsgölünedalmıştırYunussözüâlimdenzinhârolmazâlimdenKorkadurunölümdencümledoğanölmüştür

CCLVIII

İşitinheyulularâhır-zamanolısarSağMüslümanseyrektiroldagümanolısarDânişmendokurtutmazdervişyolungözetmezBuhalköğütişitmezsağırhemenolısarGittibeylermürvetibinmişlerbireratıYediğiyoksuletiiçtiğikanolısarYa’nîerkoptuerdenelinçekmezmurdardanDeccalkopısaryerdenonlaruyanolısarBirbirineyanyanaettiğimkalırsanaYarınmahşergünündecümleayanolısarEyYunusimdiseninaşkilegeçsingününSevdiğinkişisenincanınacanolısar

CCLIX

BudemyüzümsüreduramherdemAy’ımyenidoğarHerdembayramdururbanayazımkışımyenibaharBenimAy’ımışığınabulutlargölgekılmayaHoşgedilmezdoluluğunûruyerdengöğeağar

2000.Onunnûrukaranlığısürergönülhücresinden

PeskaranlıknûrilebirhücreyenicesığarBenAy’ımıyerdegördümneisterimgökyüzündeBenimyüzümyerdegerekbanarahmetyerdenyağarSözümAygüniçindeğilsevenlerebirsözyeterSevdiğimsöylemezisemsevmekded’ibeniboğarN’olaYunussevdiiseçoktursenisevicilerSevenlerigöyerdedionuniçinboyuneğer

CCLX

HiçbirkişibilmezbizibizneişiniçindeyizNehırsımızbaydırbizimnenefsimiziçindeyizBirkimsenindevletineta’nedibenbizgülmeyizNemünkirizâlimlereneTersâ’nınhaçındayızBizbununneliğinbildikdünyânınnesinekaldıkArzumuznefsiçindeğildünyâteferrücündeyizYunusaydırheysultânımözgeşâhımvardırbenimKodünyâaltıngümüşünnebakırutuncundayız

CCLXI

HakcihânadoludurkimseneHakk’ıbilmezOnusensendenisteosendenayrıolmazDünyayainanırsınrızkabenimdirdersinNiçinyalansöylersinçünsendediğinolmaz

2010.Ahretyavlakıraktırdoğrulukkeyyaraktır

AyrılıksarpfiraktırhiçvarangerigelmezDünyâyagelengeçerbirbirşerbetiniçerBubirköprüdürgeçercâhilleronubilmezGelintanşıkedelimişkolayıntutalımSevelimsevilelimdünyâyakimsekalmazYunussözünanlarsanma’nîsinidinlersenSanaiydirlikgerekbundakimsenekalmaz

CCLXII

BizkimeâşıkisekâlemleronaâşıkKimedeğildiyelimbirkapıdırbirtarıykBizneyiseverisekma’şûkaonuseverDostumuzundostunayadendişenelâyıkSengerçekâşıkisendostundostunadostolBuhaldekalırisendostadeğilyaraşıkKimeazbakarisenaslıyüceyerdedirBunyerindeduranasığınıgeçerferıykYetmişikimilletekurbanolâşıkisenTââşıklarsafındatamamolasınsâdıkSenHakk’aâşıkisenHaksanakapıaçarKosenibeğenmeğivarlıkevinibiryık

2020.Hâsuâmmutî’âsıdostkuludurcümlesi

KimeaydıbilesingelevindendaşraçıkYunus’unbudanışıgenc-inihansözüdürDostaâşıkolanlarikicihandanfârığ

CCLXIII

KulpâdişahsızolmazpâdişahkulsuzdeğilPâdişâhıkimbileydikuletmeseyort–savulSultanhemîşesultankulhemûşekulidiOlkadimpaşaidiusûliçindeusûlTanğrıkadimkulkadimayrılmadımbiradımGörkulkimTanğrıkimdiranlaeysâhib–kabûlBizebirliksarayındoğrubeşâretayınGeçikilikfikrindenkogılbeğliğiyâkulGörimdigizliseyriseyiriçindesırrıKulbilmezbutedbirikimedeğdibunüzûlAyıtayıtkamusunnekânünemâdensinSûret-ipürma’nîsinpadişâhısendebulGelimdihicâbınaçsendenayrılsanakaçSendebulasınmi’racsanagelircümleyolKancavardıneyâkılbirağızdancümledilCüz’iyyât-ımüselselhaberverirakl-ıküll

2030.Yunusbakneredesinneyerdenegöktesin

Bekleedepperdesingelimdisentapıkıl

CCLXIV

KogıldünyâbezeğinibudünyayeldiryahayâlNekılısarbizevefâçünküpusudadırzevâlİstemeömr-ifânîyidünyakimekaldıbâkiYüzbinmelikyüzbinsultanrâyegânkodumülkümâlNiceuzunendişeleryoldaşidibizimileDostfikretindenartığıcümletenfânîdirbattâlAlgılkendielinilegenekendihisâbınıYoksaserhenglerelindekatıyaramazolurhâlÖldürnefsindileğiniiletteneşirüstüneYoksakeksizölüceğizfermânolursanagassâlHerkimsanasorarisei’tikadınnedirHakk’aÖpgilelinayağınbudurcevabınasuâlYunussanafarîdadırişbusırât-ımüstakıymİleyindehaşre-neşrehakk’alyakıyngerekvîsâl

CCLXV

Seninbendemekliğinma’nideusûldeğilBirkapıkullarınaşaşıbakmakyoldeğilSensanayararisenbusözdenduyarisenNereyebakarisendemegilsenoldeğil

2040.Yetmişikimilletinhemma’şukuoldurur

Âşıkıma’şukundanayırmaklıkfâldeğilKüfrünüatarikenîmanınvurmasakınHırsbizimledüşmandırbilişlidirildeğilİşbusözdenbirhabermuhtasardırmuhtasarEtbireriihtiyarkahıtlıktanboldeğilBeşebukuşdilidirbunuSüleymanbilirSanaderimeyhocabudiltehîdildeğilSağasolabakmadanhoşsöylerTaptukYunusOlgerçeğeâşıklarküllîsağdırsoldeğil

CCLXVI

TehîgörmekimseyihiçkimseneboşdeğilEksiklikilenazarerenlerehoşdeğilGönlünüdervişeyledostilebilişeyleAşkerişolma’nidedervişiçiboşdeğilDervişbilirdervişiHakyolunadurmuşuDervişlerhümakuşuçaylakubaykuşdeğilDervişlikaslıcandangeçtiikicihandanHaberverirsultandanbellidiryadkuşdeğilEyYunusHakk’ıbilensöylemezhergizyalanİkilikilegelendoğruyolbulmuşdeğil

CCLXVII

2050.Birkezgönülyıktınisebukıldığınnamazdeğil

YetmişikimilletdahıelinyüzünyumazdeğilHan’erenlergeldigeçtibunlaryurdukaldıgöçtiPervâzurupHakk’auçtuhümakuşudurkazdeğilYololdurkidoğruvaragözoldurkiHakk’ıgöreErolduralçaktadurayücedenbakangözdeğilDoğruyolagittiniseereteğintuttuniseBirhayırdaettinisebirinebindirazdeğilYunusbusözleriçatarsankibalıyağakatarHalkamata’larınsataryükügevherdirtuzdeğil

CCLXVIII

Builegaribgeldimbenbuildenbezerim[31]

BututsaklıktuzağındemigeldiüzerimÇünkibenbundageldimbenanıbundabuldumMansûr’umdârageldimuşküloldumtozarımÇünaşkınkitabınıokudumtahsilettimNehâcetkimkarayıaküstüneyazarımDörtkitabınma’nîsibellidirbirelifteBidedirmegilbanabuyoldanazarımBirçeşmedensızansuacıtatlıolmayaEdeptirbizeyermekbirlüledensızarım

2060.Yetmişikimilletesuçumbudurhakdedim

KorkuhiyânetediryebenniçinkızarımŞeriatoğlanlarıniceyoledebizeHakıykatderyâsındabahrıoldumyüzerimDostbanagelsindemişbenimkaydımıyemişBenyüzümkarasındanteberrüklerdüzerimYunusbukuşdilidirbunuSüleymanbilirGerçekâşıkbuyoldanekılasınsezerim

CCLXIX

BenimbundakararımyokbenbundagitmeğegeldimBazirgânımmatâımçokalanasatmağageldimBengelmedimda’vîiçinbenimişimseviiçinDostunevigönüllerdirgönülleryapmağageldimDostesriğideliliğimâşıklarbilirneliğimDeğiştiribenikiliğimbirliğebitmeğegeldimOhocamdırbenkuluyumdostbahçesibülbülüyümOlhocamınbahçesineşâdolupötmeğegeldimBundabilişolancanlarandabilişirlerimişBilişibenhocamilehâlimarzetmeğegeldimYunusEmreâşıkolmuşma’şûkaderdindenölmüşGerçekerinkapısındahâlimarzetmeğegeldim

CCLXX

2070.Bundanberigönüldümdostilebilegeldim

PesbuâlemeçıktımbiracebhâlegeldimOldostaçtıgözümügösterdikend’özümüGönüldekirâzımısöyledimdilegeldimGörneyuvadanuçtumbuhalkarâzımaçtımAşktuzağınadüştümtutuldumelegeldimTuzağadüşengülmezâşıklarrâhatolmazSöylerimdilimbilmezbiracebilegeldimBenbundageldimbudemgeriilimegidemSanmakibundabenialtınamalageldimDeğilimkıylükaldenyeyetmişikidildenHalimahvâlimnedirbumülkesorageldimNehaldeyimnebilemtuzaktayımnegülemBirgaripçebülbülemötmeyegülegeldimGülMuhammedteridirbülbüld’onınyeridirOlgülileezelîcihânabilegeldimMesciddemedresedeçokibâdeteyledimAşkodunayanıbanandanhâsılageldimKudretsûretyapmadanferiştehlertapmadanÂlemhalkıdönmedenileriyolageldim

2080.YineYunus’asordumaydırHaknûrungördüm

İlkyazgüneşigibimevcurupdoğageldim

CCLXXI

Hak’tanbanaoldunazarHakkapısınaçaroldumGirdimHakk’ınhaznesinedürrügevhersaçaroldumDevlettavıbaşakonduaşkkadehibanasunduCanımiçtiaşktankandıkaray’aktanseçeroldum[32]

EsrittiaşkadüşürdübenhamidimaşkpişirdiAklımıbaşadevşirdihayrışerdenseçeroldumHayradöndübenimişimendişedenazadbaşımNefsiminbaşınıkestimkanatlandımuçaroldumGöçenlermenzileyettivardıondakarârettiÖmürgeçtikavilyettigönüldümuçgöçeroldumMiskinYunusbilişelicânugönülverişeliTapduğ’umaerişeligizlirâzımaçaroldum

CCLXXII

BenbendebuldumçünHakk’ışekkügûmanne’mdirbenimOldostyüzüngörmezisembugözlerimne’mdirbenimGelsinmünâcâteyleyendoksanbinhâcetsöyleyenDaşrâibâdeteyleyengörsün(ki)dostne’mdirbenimMusîolupTûr’açıkamnûrolubangözdenbakamSözolubandildençakamsûrunagamne’mdirbenim

2090.MûsîvarırTûr’açıkarandavarırnûrabakar

DosttangayrızerrekadarbugözlerimgörmezbenimUşbenbenicemeyledimoldostaîmâneyledimBirliğinekıldımkametriyâtâatne’mdirbenimOldostbanaümmîdemişhemâdımıümmîkomuşDilimşekergövdemkamışbusöyleyenne’mdirbenimÜmmîbenimYunusbenimdokkuzatamdörttüranamAşkodunadüşüpyanamsukubazarne’mdirbenim

CCLXXIII

ErenleremuhibikenyemünkirolduğunnedenKeysakıngıltatlıcanınoklarıçıkmadanyaydanKahırerenleratıdırgayretdahıhil’atıdırErenleryayıkatıdıroklarıgeçerkayadanBizemuhibolanlarıHak’tandilerizonlarıDönüpmünkirolanlarıtezçıkarırlararadanBundaelayaköpülürgörenincanıkapılırGaribmüsâfiryapılırzavyevümescid-hâneden[33]

AğuiçersenûşolsunsüciiçersehoşolsunYunusileyoldaşolsungelsinAllâh’ınagiden

CCLXIV

Çerh-ıfelekyokidicanlarımızvarikenBizolvaktindostidikAzrâilağyâriken

2100.Niceyıllarbizondacemidikcankânında

Hakıykatâlemindema’rifetsöylerikenÇalapaşkıcandaydıbubilişikandaydıÂdemHavvâkandaydıbizonunlayârikenDüngeldiSafîÂdemdünyayabastıkademİblisaldadıoldemuçmaktangezerikenCanlarondabiliştioldemgönüliliştiÂlemhalkıkarıştıdenizlerkaynarikenNegökvaridineyirnezebervardınezîrKomşuidikcümlemiznurdağınyaylarikenNeoğulvardınekızervâhidikandabizYunusdosttanhaberveraşkilegöyneriken

CCLXXV

ÇokçokşükürsenÇalab’amaksûdumaerdimbugünMüştakidimbuncazamanpîrimyüzüngördümbugünKaygubenialmışidicanımzebûnolmuşidiGördümpîriminyüzünüolkayguyusürdümbugünGelsinyardanayrıdüşengurbetilebağrıpişenDostbahçesiiçindekiaşktertibinkurdumbugünYunusaydıryarkuluyumdostbahçesibülbülüyümSöyleyeyinşimdengerigülzârımagirdimbugün

CCLXXVI

2110.Ondanyeğreknevardırkişibilekend’özün

Kend’özünbilenkişikamulardanolgüzinKişigerekçokbileolgereköğütalaMenzileersemdiyenbelirsinhazinhazinBuyolyavlakuzaktırdünyâonatuzaktırButuzağauğrayankomayakılavuzunBeneminolsamdeyenyeeminlikisteyenGeçsinbukaalükıyldentoprağaursunyüzünKimerekullukedeolazaptankurtulaMutlakolyarlıganırkimgörürseeryüzünYunusbirhaberveririşitenlerşâdolurGenceuğrasamdeyenizlesinerinizin

CCLXXVII

OldostbizegelmezisebendostagerivarayınÇekeyimcevrücefâyıdostyüzüngörüvereyinSermâyebiravuçtoprakonudahıaldıbuaşkNesermayevarnedükkânpazaraneyevarayınKurulmuşturdostdükkânıdostiçinegirmişgezerGünahımçokgönlümsızarbendostaçokyalvarayınGönlümaydırdostbenimdirgözümaydırdostbenimdirGönlümaydırgözesabretbirdemhaberinsorayın

2120.Haknazarkıldığıcanabirgözilebakmakgerek

OnakimolnazarkılabenonuniceyereyinTaptuk’umaydırYunus’abuaşkHakk’aersegerekKamulardanolyücedirbenonanicevarayın

CCLXXVIII

CanlarcanınıbuldumbucanımyağmaolsunAssıziyandangeçtimdükkânımyağmaolsunBenbenliğimdengeçtimgözümhicabınaçtımDostvaslınaeriştimgümânımyağmaolsunİkiliktenusandımbirlikhânınakandımDerdinşarabıniçtimdermânımyağmaolsunVarlıkçünseferkıldıdostandanbizegeldiVirangönülnurdolducihânımyağmaolsunGeçtimbitmezsağınçtanusandımyazukıştanBustanlarbaşınbuldumbustânımyağmaolsunYunusnehoşdemişsinbaluşekeryemişsinBallarbalınıbuldumkovanımyağmaolsun

CCLXXIX

EğeraşkıseversencânolâsınGönüllertahtınasultânolâsınSeversendünyeyîmihnetbulâsınErenlersırrınıkaçanduyâsın

2130.Dikenolmagülolerenyolunda

DikenolurisenodâyanâsınNiyâziçinbuyurduHaknamâzıNiyazdanvaysanâgaafilolâsınErenlernefesinâsâedinsenEğernefsineuyâsınfenâsınİbâdetlerbaşıdırterk-idünyâEğermü’minsenânâinanasınAtanananhakınyetürdüniseYeşildonlargiyesindonânasınEğerkonşuhakıboynundaiseCehennemdeyarınbâkıkalâsınYunusbûsözlerierendenaldıSanâdâhıgerekisealâsınGönülegirenigünendiderlerGönülesendegirkimgünenesin

CCLXXX

AşkilininhaberindesemişidemisinYoldaşolupolyolasenbilegidemisinOlilinbağıolurşerbetiağıolurKadehtutmazolağınûşedipyutamısın

2140.Olilinzavadasıcefâtutagidesi

ŞekerayrığasunupsenağıtadamısınOlildeaygünolmazaygüngedilipdolmazTertiplerterkedibenışmarunudamısınİşbutenintertibioduyeltopraksudurYunussencevapeylesudatopraktamısın

CCLXXXI

İlmindegarkolalıuşbenbenibilmezinDililesöyleyibenvasfınaeremezinSıfatıngelmezdilekandalığınkimbileSun’unsaymakdililebenhiçlâyıkolmazınHemevvelsinhemâhırkamuyerlerdehâzırHiçmakamyoktursensizbenniçingöremezinGörmedendelioldumyanıldımgünahkıldımUsumaklımaldırdımesridimayılmazınÇünkimbeniesrittincanugönülelettinAyırmabenisendenbuluştumayrılmazınBanacanısenverdinAzrâil’ebuyurdunTeslimedeyincanıyalanda’vîkılmazın

CCLXXXII

BuncagönülaldırıpcihânasultanmısınHükmüncanlarageçercaniçindecanmısın

2150.Bakışınbincanalırderdinyürektekalır

GörenkendidenvarıruşşâkaKur’anmısınUçankuşlaruçunurseniyelgörsedururDivlerhükmünegirerBelkiysSüleymanmısınYüzündengüntutulurAydoğmağautanırGörenheybetekalırYûsuf-ıKen’anmısınÖlügörsedirilirkalıbınacangelirTopraktanâvazgelirİsa’bniMeryemmisinAşkındîneşûreylerarslanazencireylerKatıtaşımumeyleryoksaFerhadsenmisinAşkınHakk’airgörürolgözlerdidârgörürGörenlerbaşindirirİbrâhimEdhemmisinYüzündîdarnûrudursaçınmi’racdünüdürGörencanınunuturFahr-ıÂlemsenmisinYunussevdiğingözleaşkyolunukeyizleRâzıgönüldegizlesözehâkimsenmisin

CCLXXXIII

HerkimekimdervişlikbağışlanaKalpıgidepâkolagümüşleneNefesindenmiskileanbertüteBudağındanilüşaryemişlene

2160.Yaprağıdertliiçindermânola

GölgesindeçokhayırlarişleneÂşıkıngözüyaşıhemgölolaAyağındasazbitipkamışlanaCümleşâirdostbahçesibülbülüYunusEmrearadadurraçlana

CCLXXXIV

BirsözdiyeyimsanadinlecanınvariseKem-tama’lıkeylemeaklınsanayâriseMa’nidegetirmişlerkardeştenyaryeğrektirOğuldandahatatlıeğerdoğruyâriseGördünyârineğridirne’nvariseverkurtulUslulardanhaberdirişittiğinvariseYârinsanamukaabiltapısındasücûdkılÇıkarciğerinyedireğerçârenvariseOnsuzsözüngörnedirçoksözhayvanyüküdürArifebirsözyetertendegevhervariseEkmekyeyiptuzbasmakolnâmertlerişidirEkmekonukomayatuzunhakkıvariseEylikerinyârıdırölürs’uçmakyeridirSendensonrasöylenirnedirliğinvarise

2170.Yunusmiskindelidirhemsözündenbellidir

Ayıplamanyârenlereksikliğivarise

CCLXXXV

ZinhargönülevindetutmayavuzendişeBerk’iyçinkuyukazanâkıbetkendidüşe[34]

KendiyeyaramazıberikiyesananolAdıMüslümanonunkendibenzerkeşişeKomadığınaradannesneyigötürmegilKomadığıngötürmekbudurayatlıpîşeYarınHakdîdârınıgörmeyiserüçkişiBirdenğcibirkovucubirigammazdırpaşaYunus’tanbirnâsîhattutanyavuzolmayaBilkimiyisözileherbirişgelirbaşa

CCLXXXVI

VuslathâlinaydısaramvuslathâlinbilenlereYeditürlünişangerekhakıykateerenlere(Bu)yedisindenbirisieksikolursaolmayaBirnesneeksikgerekmezbusarpyolavaranlaraEvvelnişânıbudururyermeyecümlemilletiYerenleryerinikaldıyerdeğmediyerenlereİkincinişânıoldurkimnefsinisemirtmeyeZinharsizondanolmanıznefsinekulolanlara

2180.Üçüncünişânıbudurcümleheveslerdengeçe

HeveslereriyoldakoryetemezyolvaranlaraDördüncünişânıoldurdünyâdanmünezzeholaDünyasenisayrıeylernekulkaysısayrılara[35]

YunusyedinişandedievetüçünügizlediOnudahıdeyiveremgeliphalvetsoranlara

CCXXXVII

MiskinliktebuldularkimdeerlikvariseMerdivendenittileryüksektenbakariseGönülyüksektegezerdem-be-demyoldanazarDışyüzüneosızariçindenevariseAksakallıbirkocabilemezhâliniceEmekyemesinhaccabirgönülyıkariseSağırişitmezsözügecesanırgündüzüKördürmünkiringözüâlemmünevveriseGönülÇalab’ıntahtıgönüleÇalapbaktıİkicihanbed-bahtıkimgönülyıkariseSensananesanırsanayrığadaonusanDörtkitabınma’nîsibudureğervariseBildikgelenlergeçmişkonanlargerigöçmüşAşkşarabındaniçmişkimma’nîduyarise

2190.Yunusyoldanazıbanyüksekyerdedurmasın

Sinlesıratgörmeyesevdiğididârise

CCLXXXVIII

OnsekizbinâlemhalkıcümlesibiriçindeKimseyokbirdenartıksöylenirbiriçindeCümlebironubirlercümleonagiderlerCümledilonusöylerherbirtebdiliçindeCümlegözonugözlerkimseyoknişanverirGörenkimgösterenkimkaldıkmüşkiliçindeKimgördüonuayannehodnakışnenişanSözüLenterânî’dirMûsî’yeTuriçindeDoksanbinHakkelâmıaltmışbinhâsuâmıOtuzbinihâss’ül-hasoldurursıriçindeOldururolgizlisözârifsöylerdüngündüzHiçnişanıdenmedihûrukusûriçindeYunussendilerisendostugöremderisenAyandırgörenlereolgönülleriçinde

CCLXXXIX

BîmekânımbucihandamenzilimdurağımandaSultanımkitahtutacımhullevuburağımandaEyyûb’umbusabrıbuldumCercis’imkibinkezöldümBenbumülketenhâgeldimbi-küllîyarağımanda

2200.Bülbülümuşötegeldimdildemenşurtutageldim

BundamüşkümsatageldimgeyiğimotlamımandaKimnebilenekuşumbenşolayyüzetutaşambenEzelîdensarhoşambeniçmişimayağımandaDeliyimpenditutmazamdeğme(bir)yeregitmezemİşbusözüişitmezemveliykinkulağımandaSırsözüeşkeredenmezandasuodagöyünmezDünügünyanarsöyünmezbubenimçerağımandaBenbumülkekıldımcevlânyedikereurdumseyranMuhammednûrunugördümbenimdirmekânımandaYunusbufikretedaldıhepcihanıardasaldıVallâhihoşlezzetaldıdolmuşturdımâğımanda

CCXC

Yinebubâd-ı(nev-)beharhoşnev’ileestiyineYinekışınsovukluğufuzulluğunkestiyineYinerahmettirbîkıyâsyineişaretoldudem–sazYinegeldibuyeniyazkutlukadembastıyineYineyenihazînedenyenihıl’atgiydicihanYineverildiyenicanotuşecersüstüyineÖlmüşidiotuşecerdirildilerübittilerMüşriklerenükteyetervareyledinesliyine

2210.Yinesehermergızârıhoşakaresriksuları

CihanlarasaçtınisârcümleâlemdostuyineYinegörüngökdonanıpdonukatkatrengebatıpBülbülgülekarşıdurupcanbudağaastıyineSözümyazukış’çindeğilvallâhbudüşiçindeğilÂşıklarıncur’asındanYunuskadehsüstüyine

CCXCI

Ma’nîberatınaldıkuşyineelimizeAşksözünveribidipâdişahdilimizeAşksözlerinsöylercancanlarıhayraneylerCâhillergiremezlerbubizimsırrımızaSırrımızaeremezleriğenyoldaşolmazlarDeğmelerhaldaşolmazbubizimhâlimizeHâlimizehaldaşolsırrımızasırdaşol[36]

MüşkilinayânolsunbaşindirulumuzaBubirgenc-inihandırn’isterdeğmelerbundaNiceördeknicekazhoşinergönlümüzeŞolyakımıbizyaktıkdünyaeldenbıraktıkAhretikabûlettikşâkirizulumuzaYunussenbahrıolgılaşkgöllerinedalgılBuhaksözlerialgıleresinkânımıza

CCXCII

2220.Göreninhâlidönernişansızbînişâne

EsrittincümlehalkısırfiçildipeymâneSenbîsıfâtsıfâtsınbînihâyetnihansınÂşıklaradevletsinmeşhurolduncihânaSözünişitenkulakkendidengittiandakCümlegönüllermutlaksaddakbediburhânaSeninlebirdembirlikoldurcihandaerlikSendenayrıksıdirlikoldukamuefsâneSeninhikmetinıraksensincanlaradurakSenyandırdığınçırakebediömüryanaHâss’lu-havâsbâbısınâşıklarkitabısınMutlakdidarkapısıngörücekmahluksanaYergökkaamidurduğudenizlermevcurduğuCennetühurolduğucümlesanabehâneDahıyergöryağıdıcümlesözmensûhidiÂşıklartaparlardıolbînişanSübhân’aBugözkend’özüngörmeznişannişanınvermezYunus’unaklıermeziğenoldudîvâne

CCXCIII

KiminnezehresivardırsanakılıçyürütmeğeCümleâlemelindedirkimnebilirelkatmağa

2230.Verenalansenolıcakkimcünbişeyleyibile

HerkandaysakudretseninpîrüyiğitoynatmağaCümlehaznelersenindirkimedilersenveresinKiminzehresivardururdestursuzeluzatmağaİkicihanınvarlığınkudretelitutupdururYolyokdururhiçkimseyesendizbiradımatmağaCümleâleminüstünehayruşerrisaçansensinHışmurahmethavâledirkendiaslınakatmağaTevfıykinâyetolmasakimsebebeyleyibileHerkandasakudretseninherişeeluzatmağaİblisüÂdemkimolurbundafuzullukeyleyeYerliyerinesenkodunkulgeldikullukkılmağaEyyârenlersizbusözüdinlengönülkulağıylaCandudağıhâlisgerekaşkşarabınıtatmağaBudirliğiduyancanınhiçfikribundadeğildirYunusdilinyumuşdururbutevhîdiayıtmağa

CCXCIV

HaknuruâşıklaraherdemnüzûldeğilmiKimekimnüzûldeğmezHak’tanma’zûldeğilmiEl-kalbumine’lkalbirevzeninsorunnedirHergönüldengönülerastdoğruyoldeğilmi

2240.Kargailebülbülübirkafesekoysalar

BirbirisohbetindendâimmelûldeğilmiÖylekimkargadilerbülbüldenayrılmağıBülbülündemaksûdubillâhişoldeğilmiCâhilileârifinmeselişunabenzerCâhilkatındaîmanma’lûmmechûldeğilmiYetmişikimilletinsözünüârifbilirMiskinYunussözlericümleusûldeğilmi

CCXCV

Menzil’ırakbuyolunbuyolakimvarasıMüşkiliçokbuyolunbunukimbaşarasıBuyolayarağgerekçokeksikkezekgerekKoydemiryürekgerekbusarpyolavarasıİncesıratköprüsüsıfatimişbuyoldaDostagidenkişinindoğrulukturçâresiKimdekimdoğrulukvarHakÇalaponuseverİkicihanayararolerinsermâyesiDoğrulukmancınığıistiğfartaşıiseDoğruvardıatıldıyıkıldınefskal’asıİmanaldanğuçlarıbilinçokturbuyoldaNefsineuyanlarıngitmezyüzükarası

2250.Yüzbinriyâçerisibilinvardırbuyolda

NefsöldürmüşergerekolçeriyikırasıYunusimdisalâdırgelgidelimyokluğaGözlerinlâyıkisedostdîdarıngöresi

CCXCVI

NicebirbesleyesinbukaddilekaametiDüştündünyâzevkınaunuttunkıyâmetiDuruşkazanyeyedirbirgönülelegetirYüzKâ’be’denyeğrektirbirgönülziyâretiUsludeğildelidirhalkasâlûsluksatanNefsinMüslümanetsinvarisekerâmetiYüzbinpeygambergelehiçşefâatolmayaVayeğerolmaziseAllâh’ıninâyetiNefsinMüslümanedenHakyolundoğruvarırYarınonaolısarMuhammedşefâatiYunusimdisendahıgerçeklerdenolagörGerçekerenlerimişcümleninziyâreti

CCXCVII

DilsizlerhaberinikulaksızdinleyesiDilsizkulaksızsözüncangerekanlayasıDinlemedenanladıkanlamadaneyledikGerçekerinbuyoldayokluktursermâyesi

2260.Bizsevdikâşıkolduksevildikma’şukolduk

HerdemyenidirliktesizdenkimusanasıYetmişikidilcediarayasınırdüştüOlbakışıbizbaktıkyermedikâmuhâsıMiskinYunusolvelîyerdegöktedopdoluHertaşaltındagizlibinimranoğluMûsî

CCXVIII

MüslümanlarzemâneyatlıolduHelâlyenmezharamkıymetliolduOkuyanKur’an’akulaktutulmazŞeytanlarsemirdikuvvetliolduHarâmilehamirtuttucihânıFesâdişleredenhürmetliolduKimekimTanğrı’danhaberverirsenBakırbâşınsalarhuccetliolduŞagridüstâdilearbedekılarOğulataileizzetliolduFakirlermiskinliktençektielinGönülleryıkıbanheybetliolduPeygamberyerinegeçenhocalarBuhalkınbaşınazahmetlioldu

2270.TutulmazolduPeygamberhadîsi

HalâyıkcümleHak’tanutluolduYunusgelâşıkisentövbeeyleNasûh’atövbeucukutluoldu

CCXCIX

YorteygönülsenbirzamanâsûdefârığhoşyürüKorkmakayıkmakimsedengussavugamdanboşyürüHakıykatebakarisennefsinsanadüşmanyeterVarimdiolnefsinileuruşsavaştokuşyürüNefstireriyoldakoyanyoldakalırnefseuyanNeişinvarkimseilenefsinekakıboşyürüDilerisenbûdünyanınşerrindenolasıneminTerkeylebûkibrukinihırkayagirdervişyürüİsterisenbûdünyedeebedîsarhoşolasınAşkkadehindolugetironikiaysarhoşyürüKimsebağınagirmegilkimsegülünüdermegilVarkendima’şûkunilebahçedeolalışyürüGönüllerdeiğolmagılmahfillerdeçiğolmagılÇiğnesneninnedadıvargelaşkodunapişyürü

2279.Yunusimdihoşsöylersindinleyeneşerheylersin

Halkanasihatsatıncaerolyolunakoşyürü

AÇIKLAMAB.52.Şukudsihadiseişaretedilmektedir:

“YüceAllahkıyametgünüderki:EyÂdemoğlu,hastalandım,nedenbenidolaşmadın?(Kul)Yarabbider, ben seni nasıl dolaşabilirim ki sen, âlemlerin rabbisin; (Allah) bilmedin mi ki der, filan kulumhastalandı;niyeonudolaşmadın?Onudolaşsaydınbeni,onunyanındabulurdun;EyÂdemoğluder;sendenyemek istedim; neden doyurmadın beni? (Kul)Yarabbi der, ben seni nasıl doyururumki sen âlemlerinrabbisin. (Allah), filan kulum senden yiyecek istedi; neden onu doyurmadın; bilmedin mi ki onudoyursaydın bunun ecrini katımda bulurdun der. Ey Âdemoğlu der, senden su istedim; neden bana suvermedin? (Kul),Yarabbi der, ben sananasıl su verebilirimki sen âlemlerin rabbisin. (Allah) der ki:Filankulumsendensuistedi,nedensuvermedinona?Onasuverseydin,bununecrinikatımdabulurdun.”(Câmi’us-Sagıyr,Mısır-Matbaa-iHayriyye;1321,C.I.S.65)

B.54.Âb-ıHayat.Türkçesi“Bengisu”dur.Busudaniçen,ölümsüzlüğekavuşurmuş,Kur’ân-ıKerim’inXVIII. suresinin (Kehf) 60-65 ayetlerindeMûsâ Peygamber’in, genç arkadaşıyla iki denizin kavuştuğuyerevardığı,oradaMûsâ’nınarkadaşının,birkaynaktakisudanabdestalırken; torbadabulunanvebazırivayetlere göre kızarmış ve yarısı da yenmiş olan balığın, suyun sıçramasıyla dirilip denize atılarakgittiği,birazsonraMûsâ’nınbunuduyupvak’anıngeçtiğiyeredöndüğü,oradakendisine;Tanrıtarafındanbilgi verilmiş birisini bulduğu anlatılır. Aynı surenin 66-82. ayetlerinde Mûsâ ile bu zatın arasındageçenleranlatılır.Ayetlerdegençdiyeanılan,Yûşa’Peygamber’di.Mûsâ’nınbuluştuğuzatdaHızır’dır.Batı kaynakları bu rivayetiGilgameşDestanı’na, İskenderhikâyesiyle, İlyas’laHahamYeşuâbenLeviarasında geçtiği söylenen Yahudi efsanesine dayamak isterler. Halk rivayetlerinde İskender, aşçısıAndreas’lakaranlıklardiyarındabusuyunkaynağınıbulmayagider.Andreas,yanındaki tuzlubalığıbirkaynakta yıkarken balık dirilip suya atlar. Andreas da onun tutmak için suya atılır; tutamaz, fakatölümsüzlüğeerer.Bunuİskender’eanlatır.Kaynağıbulmakiçinbirhayligezerler;fakatbulamazlar.

HalkrivayetlerindeÂb-ıHayâtıHızırveİlyasPeygamberlerbulupiçmişler;ölümsüzlüğeermişlerdir.ŞimdiHızırkarada,İlyasdenizdeaczedüşenlereyardımetmeyememurdur.

TasavvuftaÂb-ıhayât,manevifeyze,neşeye,zevkeişarettir.

B. 59. Ejderha, Aji Dahâka’dan bozmadır; Aji Dahâka, eski Hind-İran inancında Zulüm devidir kisonradan“Deh-âk”şeklindesöylenmiştir.Deh-âk,yanionayıp,çirkinlik,cücelik,zalimlik,oburluk,kötüsöz söylemek, yalancılık, acelecilik, akılsızlık, korkaklık, utanmazlıktır; Deh-âk, bunları temsil edendevdir,yanikötükuvvettir.İran’ınmitolojiktarihineDeh-âkadlıbirhükümdartarzındagirmiştir(Cem-Cemşid,Feridunmad.e.bk.)

B.67.Dörttekbirnamaz.Rükû’vesücûduolmayan,bütünMüslümanlarafarzolduğuhaldebirisikılarsaöbürlerininkılmasına lüzumbulunmayan,herMüslümanölünce,yıkandıktanveketenesarıldıktansonrasağıkıbleyegelmeküzereyere,yahutyüksecikbirmahalle(Mûsâlla’ya)konupcenazeöndeolmaküzerekıbleyekarşıkılınan,okunandualardabütünMüslümanlaravebilhassaoölüyeyarlıganmadilenennamaz.Bunamazdadört, yahutbeş tekbirvardır; her tekbirden sonramuayyen şeylerokunurve son tekbirdensonranamazbiter.

B.76.KaafL.Surebuadlaanılırve“Kaaf,andolsunbüyükveşerefliKur’ân’a”mealindekiayetlebaşlar.Kaaf,birrivayetegöreTanrıadlarındandır.Dünya’yıçepeçevrekuşatandağınadıdırdiyenlerdevardır.Halkinançlarınagöreyılaneceliyleölmezmiş;mutlakaöldürülürmüş.Ölümdenkurtulanveyüzyılyaşayan yılanın boynuzları çıkar, ağzından ateşler saçar, nefesiyle hayvanları, insanları çekip sömürür,

yutar, kayaları eritir, bir ejderha olurmuş.O vakitmelekler, ateşten zincirle onu çekerler, Kafdağı’nınardınaatarlarmış.Budağınardındadevlerdebulunurmuş.

B.77.Süleyman-Taht,dev-peri.Süleyman,Davûd’unoğludur.“Ahd-ıAtıyk”teikihükümdarolarakbildirilenDavûdveSüleyman,İslamdinindeikipeygamberdir,Süleyman“Ahd-ıAtıyk”teyazıldığıgibiputlara hizmet etmemiş, kâfir olmamıştır. (Kur’ân, XXI, Enbiyâ’ 378-82; II; Bakara, 101). Kuş dilinibilirdi, hayvanların dillerini anlardı (XXVII; Neml; 16-19). Şebe padişahının ve kavminin güneşetaptığınıHüdhüd’ten(çavuşkuşu)öğrenmiş,onutahtıylagetirtmekistemiş,emrinetabiolancinlerdenbirifrit,yerindenkalkmadangetiririmdemiş,kendisineTanrıtarafından,kitaptanbilgiverilenveziriyse,gözyumupaçıncayadekgetireceğinisöylemiş,önceBelkıys’in tahtını, sonrakendisinigetirmiş.Belkıysvekavmi imânâ gelmişlerdir (XXVII, 20-44).Yel onun tahtını; dilediği yere götürmeyememur edilmiştir(XXI,81,XXXIV,12).

B.78.Firavun,Nûşin-revan,Karun.FiravunMûsâPeygamberzamanındaMısırhükümdarıolankişidir.Kur’ân’daFir’avndiyegeçenbuad,halkdilindeFiravunşeklindesöylenir.Tanrılıkdavasınagirişenbuadam, Mûsâ’ya inanmamış, tutsak olarak kullandığı İsrailoğulları’nın Mısır’dan çıkmalarına mûsâadeetmemiş, fakat Tanrı tarafından gelen belalar üzerine İsrailoğulları’nı bırakmış. Mûsâ sopasıyla KızılDeniz’evurunca,İsrailoğulları’nınboylarısayısıncadenizdeonikiyolaçılmış,Mûsâvekavmigeçtiktensonra, onları bıraktığına pişman olan Firavun ve ordusu artlarına düşmüş, deniz kavuşunca da hepsiboğulmuş,Firavun’uncesedi ibretolmak içinkıyıyavurmuş,öbürlerinincesetleridahibulunamamıştır.Kur’ân’ınII,VII,X,XI,XIV,XVII,XX,XXIII,XXVI,XXVIII,XXIX,XXXVIII,XL,XLIII,XLIV,L,LI,LIV,LXVI;LXXIII,LXXIX,LXXXVveLXXXIXsurelerindeadıgeçerveolaylarıanlatılır.

Nûşin-revanveNûşirevan,İranSasânîhükümdarlarındanyirmincisidir.Milâdın531.yılındahükümdarolmuş,579.yılındaölmüştür.Adaletiyleünalmıştır.

Karun,MûsâPeygamber’inteyzesinin,yahutamcasınınoğludur,diyenlervardır.“Âhd-ıAtıyk”teKorahdiyegeçer.KendisineuyanikiyüzellikişiyleMûsâvekardeşiHârûn’aisyanetmiş,Tanrıdaonlarıyerebatırmıştır(A’dâd,XVI,1-35).

Kur’ân’da, hazinelerinin anahtarlarını, güçlü kuvvetli on-on beş kişinin taşıyabildiği, böyle olduğuhaldezekâtvermediği,buyüzdenöncehazinesinin, sonrakendisininyerebatırıldığıbildirilir (XXVIII,Kasas;76-82).AyrıcaadıFiravunveHâmân’lageçer.Halkrivayetinegörekendisivehazinesi,hergünboyumiktarıncayerebatmaktadır.Yerebatanhazinesine,yürüyüpgidenhazineanlamına“Genc-irevân”dadenir.

B.87.Azrail.Ölümmeleğidir;eceligelencanlınıncanınıbumelekalır.XXXIIsürenin(Secde)11.ayetinde“Ölümmeleği”diyegeçer.LXXIXsürenin(Nâziat)ilkve3.ayetlerindekâfirlerinveinananlarınruhlarını alan meleklerden bahsedilir ki bu melekler, Azrâil’in emrine tabi meleklerdir. Türkçe’de,Azrâil,“canalıcı”diyedegeçer.TanrıÂdem’iyaratacağıvakittoprakalmaküzeregönderdiğimelekler,yerin sızlanması üzerine acıyıp emri yerine getirememişler, Azrâil bu işi başarmış, Tanrı da onu canalmayamemuretmiştir.

B.90.Beyitte,“Herümmetin,herkesinbireceli,muayyenbirölümzamanıvardır;ecellerigelincenebirangeribırakılır,nebiranönceyealınır”mealindekiayeteişaretedilmektedir.

B.92.Beyitte, “Bir şeyi seven,onuençokanandır”mealindekihadise işaretvardır (Câmi;C. II, s.141).

B. 99. Kıyamet. Kur’ân’ın birçok ayetlerinde geçer, daha başka adlarla da anılır; alâmetleri de

zikredilir.Koyubirdumanheryanıkaplayacak,çetinbirsesduyulacak,yeryüzüsarsılacak,dağlarpamukgibiatılacak;İsrafilsur’uüfürecek,bütüncanlılarölecek,kıyametkopacak,ikinciüfürüştecanlılardirilipArasatmeydanındatoplanacak,ahıretâlemibaşlayacaktır

B.100. İsrâfil. İbranice adıSerâfim,Serâfil, yahutSarafin’dir.Diğerüçü,Cebrâil,Mikâîl veAzrâilolandörtulumeleğinbiridirSur’uüflemeyememurdur.Sur,birborudur.

B. 102. Sırat.Kıyametten sonra dirilen insanlar amel defterleri verilip suçları, sevapları tartıldıktansonra, cehennem üstüne gerilmiş olan kıldan ince, kılıçtan keskin Sırat Köprüsü’nden geçecekler,günahlılar cehenneme düşecekler, günahsızlar cennete gideceklerdir. İnananlar Sırat’tan geçerlerken,cehennem, çabuk geç ey mü’min, ışığın ateşimi söndürdü, diye feryad edecektir (Câmi, I, 111).Mü’minlerin Sırat Köprüsü’nden geçerken şiarları, yani parolaları “Rabbim, sen esenlik ver, esenlik”sözüolacaktır(aynı,II.,s.33).

Sırat, yol anlamına gelir. Sırat’ı bildiren hadislerden şu hadis, dikkate değer: Yüce Allah, Sırat’ımüstakıym diye bir örnek getirdi. Sırat’ın iki yanında iki dıvar var; duvarlarında, aşağıya salınmışörtüleri bulunan açık kapılar var. Sırat’ın başında, ey insanlar, dağılmayın, hepiniz Sırat’a girin diyebağıranbiridurur;üstündedebukapılardanbiriniaçmakisteyene,sakınyazıkolursana;açarsandüşersindiyebağıranbiribulunur.Sırat,Müslümanlıktır;duvarları,yüceAllah’ınsınırlarıdır.Açıkkapılar,yüceAllah’ın haram ettiği şeylerdir. Sırat’ın başında nida eden, Allah’ın kitabıdır, yukarısında duran öğütverenmünâdî,herMüslüman’ıngönlündekiAllahkorkusudur(aynı;II,s.43).

B.105.Beyitte,“Dünyâ,mü’mininzındanıdır;kâfirincenneti”hadisineişaretvardır(Câmi’;I,s.14).

B.106.III:surenin(Âliİmran)106-107ayetlerinde,kıyamette,kötülükedenlerlekâfirlerinyüzlerininkararacağı,mü’minlerinveiyikişilerinseağaracağıbildirilmektedir.Beyittebunaişaretvebuayetlerdenmaneviiktibasvar.

B. 122.XXI. Surenin (Enbiyâ’) 104. ayetininmeali şudur: “Biz o güngöğü, kitap sahifelerini dürüpbüker gibi dürecek, bükeceğiz. Önce nasıl yaratmaya başladıysak tekrar yaratacağız; bu, vaadimizdirbizimvegerçektendeyapacağızbunu,gücümüzdeyeterbunuyapmaya.”

B.138.“Mıkdârınıbilenkişi,haddiniaşmaz”mealindeArapçabiratasözüvardır.

B. 139.Nefes.Heceyle yazılan ve sohbetlerde okunan şiirlereBektâşîler “Nefes” derler; bu teriminXIII-XIV.Yüzyıllardabulunduğunu, kullanıldığını,Yunus’unbu şiirinden anlamaktayız 1924. beyitte degeçer.

B.143.Süleyman-Mülk.75.beytinizahınabk.

B.157.Hızır-İlyas,Âb-ıHayat.54.beytinizahınabk.

B. 158. Sen olmasaydın. “Sen olmasaydın gökleri yaratmazdım” mealindeki kudsi hadise işarettir.Aliyy’ül-Kaarî, bu hadisi “Mevzûat”a almakla beraber, “Sen olmasaydın cenneti, cehennemi, dünyayıyaratmazdım”mealindeki hadislere nazaranmana bakımından doğru olduğunu söyler (İst.Mat.Âmire-1289,s.67-68).

B.179.Ahd-ıSâbık-Elest.Eskiahidanlamınadır;Elestbezmi,meclisi,ezelmeclisidiyedeanılır.Elest, Arapça’da, değil miyim demektir. VII. surenin (A’râf) 172-173. ayetlerinde, “Hani rabbinÂdemoğullarının sırtlarından zürriyetlerini izhar etmişti de kendilerini kendilerine tanık tutarak, benrabbinizdeğilmiyimdemişti;onlardaevet, tanığız, rabbimizsindemişlerdi.Budakıyametgünübizimbundanhaberimizyoktudememeniz,yahutdaatalarımızönceşirkkoşmuştu,bizonlardansonragelmişbir

soyuz;bizideoboşveasılsız işlerdebulunanlarınamelleriyüzündenhelakmıedeceksin,dememeleriiçindi”buyurulmaktadır.Buizharetmekeyfiyetini,ÂdemPeygamber’insırtından,kıyametedekgelecekzürriyetini izharediponlardan tanıklıkalmış,bu tanıklığamelekleri şahit etmiş, sonrageneozerreleriÂdem’in sulbüne iade etmiştir tarzında anlayanlar olduğu gibi, ayette Âdem’in denmediğine,Âdemoğulları’nındendiğinegöreayetişutarzdaanlayanlardaolmuştur:Anarahminedüşenvedünyayagelenherkes,Tanrı’nındelillerinigörmekte,adetaTanrıtarafından,rabbinizdeğilmiyimdiyenTanrı’nınhitabınıgerçeklemektedir.Sûfîleregörebuhitapvecevapmisal âlemindeolmuştur.Ayetler, bunlardanbaşkaçeşitlitevillerledeanlatılmıştır(Kur’ân-ıKerimvemeali;C,II,Açıklama;s.LXIII-LXIV).

B.183.“Ölmedenönceölün;hisâbınızgörülmedenhisâbınızıgörün”mealindevehadisolarakrivayetedilen söze işaret olunmaktadır.Aliyy’ül-Kaarî, bu sözün demevzu olduğunu söyler (Mevzuat, s. 87);ancak,ferdiyettengeçmek,benliğiterketmekanlamınaalınırsamealenhadissayılabilir.

B.193.Münker-Nekir.Sorucu,Sorucular.Çirkin,görünmesi istenmeyenvebilinmezanlamınagelenMünkerveNekir,İslaminancınagöre,ölükabirdedirildiktensonrageliprabbini,peygamberini,dinini,kitabınısoracaklar;mü’minolanve iyi işleryapansorularınacevapverecek,kâfirvekötüiş işleyensecevapveremeyipazabauğratılacaktır.

B.197.Hubb’ül-vatan“Vatansevgisiimandandır”mealindebirsöz,hadisolaraknakledilir.Mevzû’olmaklaberaberanlambakımındandoğrudur(Mevzuat,s.38-39).

B.198.Azrail,87.beytin izahınabk.Bubeyitte,“Ogünmalveoğullarfaydavermez;ancakAllah’aselimbirkalblegelenfaydalanır”mealindekiayetle(XXVI,Şuarâ’;88-89).“Ogüninsankardeşinden,anasından,babasından,eşindenveçocuğundankaçar”mealindekiayetleredeişaretvardır(XXX.Abese;34-36).

B. 199.Halvet.Arapça yalnızlık demektir. Tasavvuf yolunda, dervişin yalnızca bir yere çekilip, birodayakapanıpazyemek,aziçmek,azuyumaküzerekendiniibadetehasretmesinederler.Halvetsüresi,çokdefakırkgündür;buyüzdenArapçaveFarsçakırkanlamınagelen“arbain”ve“çile-çihle”sözleriyledeanılır.

B. 209. Salâ. Çağırmak, seslenmek anlamlarına gelir. Terim olarak kutlu dini günlerde, sabahnamazından, cuma günleri cuma ezanından önce minarelerde, hususi bestesiyle Hz. Peygamber’e ithafedilensalât-üselâmadenir.AyrıcacenazesalasıdavardırkiHz.Peygamber’esalât-üselâmdansonraecelhakkındakiayetlerokunurvebusûretlebirisininöldüğübildirilmişolur;duyanlar,kiminöldüğünüanlayıpdostluklarıvarsacenazesinegiderler.BuâdetAnadolu’dahâlâvardır.

B. 212. Yedi Tamu - Sekiz cennet. Tamu, Türkçe cehennem demektir. XV. surenin 44. ayetindecehennemin yedi kapısı olduğu bildirilir. Kur’ân’da çok defa “ateş” sözüyle geçer. Alevi şiddetlianlamınagelen“Cahîm”, II. surenin119.,yanananlamına“Saîr”,LXVII. surenin5, salt ateşanlamına,“Lazâ” , LXX. surenin 15., kızmış, kızarmış anlamına, “Sakar”, LXXIV. surenin 26-27, dipsiz kuyuanlamına “Hâviye”, CI. surenin 9-11, yürekleri saran kaygı anlamına “Hatuma”, CIV. sürenin 6-8.ayetlerinde geçer. Böylece cehennem sözüyle beraber bu sözlerle, yedi cehennemin anlatıldığı kabuledilmiştir.

Cennet,kabagölgeyleörtülü,güneşigöstermeyecekkadar sıkağaçlıbahçeanlamınagelir;Türkçe’decennete“Uçmak”denirBirçokayetlerde“cennetler”diyegeçer.X. sürenin25.ayetindeesenlikyurdu,XVIII.surenin107.ayetindebahçeleranlamına-Firdevs,XX.surenin76.ayetindeebedioturulacakyurt-And,XXV.surenin15.ayetindeebedilikyurdu-Huld,XXXII.surenin19.ayetindesığınılacakyurt-Me’vâ,XXIX.surenin64.ayetindeyaşayışyurdu-Hayvan,XXXV.surenin35.ayetindeoturulacak,yurt-

Dârül-Mukaame,LVI.sürenin12.ayetindenimetleryurdu-Naîmdiyegeçer.Hadislerdedesekizcennetinbulunduğubildirilmiştir.

B.213.Münker-Nekir,193.beytinizahınabk.

B.216.İsrâfil–Sûr.Tanrıkatındadereceleriyücedörtmeleğinbirininadı.ÖbürleriCebrâil,MikâilveAzrâil’dir. İbranice adı Serâfim, Serâfil, yahut Serâfin’dir ve İsrâfil bu adlardan gelmiştir. Sûr’uüfürmeye memur olan bu melektir. (Tefsirlere ve İslam Ansiklopedisi’ne bk.) Sûr, keyfiyetinibilmediğimizbirboynuzdur.Tanrıemriylebunuüfürüncekıyametkopacak,bütüncanlılarölecekler,sonrabir daha üfürünce ölenler dirilecek, soru - hisap için Arasat meydanında toplanacaklardır Sûr’unüfürülüşü, Kur’ân’ın VI. suresinin 73. XVIII. suresinin 99. XX. suresinin 102, XXIII. suresinin 101.XXVII.suresinin87.XXXVI.suresinin51.XXXIX.suresinin68.L.suresinin20,LIX,suresinin13.veLXXVIII,suresinin18.ayetlerindebildirilir.

BubeyitteXIV.surenin,“Ogün,birgündürkiyeryüzüdebaşkabiryeryüzünedöner,göklerde.Herkes,birvekahhârAllah’ıntapısındatoplanır”mealindeki48.ayetindenmaneviiktibasvardır.

B. 217.Mikâil - Terazi.Mikâil, dört büyükmeleğin biridir;Kur’ân’da “Mikâl” diye geçer (II, 98).Rahmetleri yağdıran, bereketleri izhar eden, rızıkları dağıtan melektir. Mizan, terazi anlamına gelir.Kıyamet koptuktan sonra herkesin iyiliği, kötülüğü, keyfiyetini bilmediğimiz bir terazide tartılacak,iyilikleri ağır gelenler cennete, kötülükleri ağır gelenler cehenneme gideceklerdir. Kur’ân’ın birkaçyerinde,meselaXXIII.surenin102-103.,CI.surenin6-9.ayetlerindegeçer.

B. 221. Yevme yeşfa’. II. surenin, “Âyet’ül-Kürsi” denen 225 ayetinde, Allah katında, ancak onunizniyleşefaatedilebileceğibildirilmektedir;beyittebunaişaretediliyor.

B.222.Kıl–Sırat.102.beytinizahınabk.

B. 225. Halil - Cömertlik - İbrahim – Nemrûd. Halil, Arapça dost anlamına gelir; İbrahimPeygamber’in,Tanrıdostuolduğu,IV.surenin125.ayetindebildirilmesidolayısıylalakabıolmuştur.Hz.Peygamber’in soyu, İbrahim’e çıkar. Gördüğü bir rüya üzerine oğlu İsmail’i, Tanrı’ya kurban ederkenbıçak kesmemiş, o sırada Tanrı tarafından bir koç gönderilmiş, rüyasının yerine geldiği vahyedilmiş,İsmail’inyerinebukoçukurbanetmiştir.Hembuolayyüzünden,hemdeçokcömertolupdaimakonuklarıdoyurduğundancömertlikleanılır.Keldanıstan’dahükümsürenNemrut,tanrılıkdavasınagirişmişti.Aynızamanda kavmi putlara tapardı, İbrahim putları kırmış, baltayı da en büyük putun boynuna asmıştı.Nemrut, yaktırdığı bir ateşe İbrahim’imancınıkla attırmış, fakat ateş güllük gülistanlık olmuş, İbrahimyanmamıştı. Kur’ân’da kırk dokuz yerde adı geçer. “Ahd-i Atıyk”te Tekvin bölümünün 12-25. baplarıİbrahim’eaittir.

B.226.Süleyman–Karınca.SüleymanPeygamber,birgünkarıncalarovasındangeçerkenbirkarınca,karıncalara yuvanıza girin de Süleyman ve ordusu sizi çiğnemesin demiş, Süleyman, bunu nedensöylediğinisorunca,okarınca;senindebdebeniseyredalarlardarablerinianmayıunuturlardiyecevapvermiştiBuolay,sonkısmıhariç,Kur’ân’ınXXVII.süresinin18-19.ayetlerindebildirilir.Aynızamandabirkarıncanın,Süleyman’abirkarıncabudunuarmağangötürdüğüdehalkhikâyelerindendir.BuyüzdenSüleyman,edebiyatımızdakarıncayladaanılır(77.beytinizahınadabk.).

B. 235. Palheng. Farsça dizgin, suçlunun bağlandığı ip, kement, tazının boynuna geçirilen halkaanlamınagelir.DervişlerdevebilhassaKalenderilerleAbdâllardaveBektaşilerde,kemerinüstünevesoltarafa,midehizasına,altındakihalkayageçendarbirkuşaklabağlanan,akıyk,balımtaşıdenenbalgamîtaş,yahutbaşkabirdeğerlitaştan,meselaNeceftaşındanyapılmışolantaşadenir.Onikiİmam’aişaret

olarak on iki köşeli yapılmış olanlar da vardır. Erenler yoluna bel bağlamaya ve riyâzata işarettir(Mir’ât’ül-MakaasıdfîDef’il-Mefâsid’ebk).

B.237.Arapdili.CennetehlininArapçakonuşacağınadairbirhadisrivayetedilmiştir(Câmi’;I.s.9.)

B.249.V’ettekuu-Tezraû.“V’ettekuu”,çekinin,sakınınanlamınagelir;Kur’ân’ınmuhtelifsurelerinde,muhtelif sigalarlayetmiş sekiz ayettegeçer.Tezraû, ekerseniz anlamınadır.Kur’ân’ınXLVIII. suresinin29.ayetinde,Hz.Muhammed’inAllah’ınrasulüolduğu,onunlabulunanlarındakâfirlerekarşıçetin,kendiaralarında merhametli oldukları, Allah’ın lütfunu, ihsanını ve rızasını diledikleri, yüzlerinde secdeeseriningöründüğübildirildiktensonraonlarınbuvasıflarınınTevrat’taveİncil’dedebulunduğubeyanedilmekte,bununadetaekilmişbirtaneyebenzediği,filizlenipyüceldiği,ekincilerişaşırttığıörnekolarakanlatılmaktadır. LVI surenin 63-64. ayetlerinde de, “Görmez misiniz ektiğiniz tohumu? Siz mibitiriyorsunuzonu,yoksabizmibitiriyoruz?”deniyorki,butohumhembildiğimiz,gördüğümüztohumdur,hemdeTanrıbaşarısıylayaptığımızhayırlıişlerdir.Beyittebuayetlereişaretedilmektedir.

B.262.Zebâni.Cehennemdekiazapmelekleri.XCVI.surenin18.ayetindedegeçer.

B.279.YâSîn.Kur’ân’ınXXXVI. suresibusözlebaşlarvebuadı taşır.Sîn,Tayyboyu lehçesindeinsan anlamına gelir ve hitap Hz. Muhammed’edir. Ölüm haline gelen kişinin baş ucunda bu sureninokunmasıâdetolmuştur.

B. 280.HadisKelâm.Hz. Peygamber’in sözlerine hadis denir.Yaptığı işlere fi’lî, birisini yaparkengörüpmaniolmadığıişleritasvibettiğianlaşıldığınagörehadis-îtakrirîdenir.

Hadislerin râvilerinin hallerini bildiren bilgiye, Ricâl bilgisi, hadislerin rivayetlerine ve râvilerinegöredoğrulukderecelerinideğerlendirenbilgiyeHadis’inusulbilgisidenir.Kelam, inançları tahlil vetenkideden,mezheplerdenbahsedenbilgidir.

B. 281.Kevser.Kur’ân’ınCVII. suresi üç ayettir ve “Şüphe yok ki biziz sanaKevser’i veren; artıknamazkılrabbinevekurbankessen.Şüphesiz,sanabuğzedenyokmu,odurneslikesilen”mealindedir.Kevser,sonsuzhayır,bereket,sayısızümmet,kesilmezsoysopmanalarınageldiğigibi,cennettedeHz.Muhammed’in havuzunun adıdır. İki yanında inciden kaplar olup, bu kapların yıldızlar kadar sayısızbulunduğu,mü’minlerebuhavuzdanAli’ninsuvereceğihakkındabirçokhadisvardır(Kur’ân-ıKerimveMeali;Açıklama,II,s.CXXVIII;Fedâl’ül-Hamsetimin’esSıhâh’ıs-Sitte;II,s.98-103).

B.284.Namaz–Dindireği.“Namaz,dinindireğidir.”(Hadis,Câmi,II,s.42.)

B. 285. XVII. sürenin 44. ayetinde, her şeyin Allah’ı tenzih ettiği, yani O’nun noksan sıfatlardanmünezzeh olduğunu bildirdiği beyan buyrulmakta, fakat onların tesbihini siz anlamazsınız denmektedir.Beyittebuayeteişaretediliyor.

B. 302.Amel defterleri - Tanıklar.Herkesin dünyada yaptığı işler, ameller, keyfiyetini bilmediğimizdefterlereyazılacak,XVII.surenin71.,LXXXIV.sürenin7.ayetlerindebildirildiğigibi imansahibiveiyilik etmiş kişilere, mahşerde bu defterler sağ yanlarından, kâfirlere ve kötülük etmiş olanlara solyanlarındanveartlarındanverilecektir.Tanıklar,âzâmızdır.XLI.surenin20.-22.ayetlerinde,kulakların,gözlerin derilerini; dünyada yaptıklarına tanıklık edeceklerini, neden söylediniz diye sorulunca da herşeyisöyletenAllahbizidesöylettidiyecekleribildirilmektedir.

B. 307.Ameldefterleri –Boyun.XVII. surenin12-13 ayetlerinde, herkesinyaptığı şeylerinboynunaasıldığı,kıyametgünündeysemeydanaçıkarılacağıbildirilmektedir.

B. 328. Zühre - Saz. İranlılarınNâhid,YunanlılarınAfrodit, RomalılarınVenüs dedikleri bu yıldıza

Fenikeliler Astarte derlerdi. Tabiatın bitmez, tükenmez doğurucu gücünü temsil eder (Otto Geemann:“MytologieDerGriechenundRömer;Leipzig-1895;s.62-71).Zühre,müziğeçokdüşkünsayılırveçokdefa sazla, müzikle beraber anılır. Eski yıldız bilgisinde Zühre, kutlu bir yıldızdır; musikiy erbabıylahanendeler,buyıldızamensuptanınır.

B.331.Hûri–Gılman.Hûriler,cennettemü’minlerinalacaklarıcennetkızları,gılmandamü’minlerehizmet edecek gençlerdir. Kur’ân’ınXLIV. suresinin 54., LII. suresinin 20., LV. suresinin 72. ve. LVI.suresinin22.ayetlerindehûrilerden,LVI.suresinin17.ayetindedegılmandanbahsedilir.

B. 343. Cercis. Doğrusu Circîs’tir. İsa Peygamber’den sonra, onun şeriatiyle hükmetmek üzeregönderilen bu peygamberi kavmi yetmiş kere öldürmüş, o da yetmiş kere dirilmiş. İmam Ca’fer’üs -Sâdık’tan rivayet edilen İstiftah duasında adı geçer (Hâc Şeyh Abbâs-ı Kummî: Mefatıh’ul - Cinân;Tehran-1359H.1319ŞemsiH.S.145).

B.352.Beyitte“Ateşolmayanyerdendumançıkmaz”atasözüanlaşılmaktadır.

B.353.YağıTatar.YağıTürkçe’dirvedüşmandemektir;Tatar’danmaksadıMoğollar’dır.Nitekim546.beyitte, “nefsine bir Tatar olduğunu” söylerken, 1405. beyitte korku ve ümit olmayan birine “sankiTatarsın”deyipgeneMoğollar’ıkastetmektedir.

B. 381. Hamza - Kafdağı. Hz. Peygamber’in amcası Hz. Hamza, çok kuvvetli olduğundan fütüvvetgeleneğinde pehlivanlar tarafından pir tanındığı gibi Kafdağı’nın ardına aşırıldığı, orada devlerde,ejderhalarlasavaştığıhakkındadabirçokhalkhikâyeleriuydurulmuşturBuhikâyeler,“Hamza-Nâme”adlıkitaplardatespitedilmiştir.

B.405.İbrahim–Nemrud.225.beytinizahınabak.

B. 406. Levlâk – Ahmed. Ahmed. Hz. Muhammed’in adlarındandır; Kur’ân’ın LXI. süresinin 6.ayetindeAhmeddiyeanılırveİsaPeygambertarafındanbuadlatebşiredildiğibildirilir.“Levlâke”senolmasaydındemektir;158.beytinizahınabk.

B.412.“İnsansevdiğiyledir”mealindekihadiseişaretedilmektedir(Câmi’;II.s.172).

B.442.İnanankişininkalbi;Allahevidir,arşıdırgibihadislerrivayetedildiğigibi,“Yerime,göğümesığmadım da bana inanan kulumun gönlüne sığdım” mealinde bir hadis-i kudsî de vardır (Ahâdis-iMesnevi;s.26).

B.444.Azâzil.Şeytan’ınadıdır.

B.500.Ferhad-Külüng.Ferhad-ŞirinveHusrev,birhalkhikâyesidir.ErkekevlatbırakmadanölenbirhükümdarınyerinegeçenMihînBânûadlıkızınınŞirinadlıçokgüzelbirkızkardeşivardır.Mihîn,Şirin’e bir köşk yaptırır. Köşkü, Bihzâd adlı ressam, resimlerle bezerken kendisine yardım eden oğluFerhad’aMihînBânûâşıkolur;fakatFerhaddaŞirin’evurulur.Mihîn,şehrindışındaakannehrin,köşkünönündengeçirilmesiniister.Ferhadbuişiüstünealırvearadakidağıdelmeyekoyulur.BusıradaHürmüzadlıbirpadişah,Ferhad’laŞirin’inaşkınıduyarveŞirin’iFerhad’aalmak içinMihinBanü ile savaşagirişir. Fakat bu sefer de Hürmüz’ün oğlu Husrev, Şirin’e âşık olur, Ferhad, dağı delerken Husrev’indadısı,Ferhad’ıortadankaldırmakiçingelir.Ferhad’a,Şirin’inöldüğünüsöyler.Ferhadelindekikülüngü,teessüründen beynine vurarak intihar eder. Bunu duyan Şirin gelir, Ferhad’ın nâşine kapanıp ağlarkenFerhad’ınbelindekihançerigörür;çekipkendikalbinesaplar;Ferhad’ınnâşiüstündecanverir.

BuhikâyeyiXII.yüzyılşairlerindenNizâmî(1195-1196)beşmanzumhikâyesindenbiriolarakyazmış,XIV. yüzyıldanXVI. yüzyıla kadar gelip geçen İran şairlerindenHus-rev-iDihlevî,Hâtifi,Vahşî,Asaf

Han; XVI. yüzyıl Türk şairlerinden Şeyhî, XVI. yüzyılda Âhî, Celîl ve daha birçok şairler bu halkhikâyesini nazma çekmişlerdir. Halk arasına yayılan bu hikâye, ortaoyununa, Karagöz oyununa kadargirmiştir.

B. 502. Uçmak – Ebleh. “Cennet ehlinin çoğu aptallardır.” (Hadîs, Câmi’; I, s, 44) Hadistekiaptallardanmaksat,halkı,halkınmenfaatlerini,kendisinden,kendimenfaatlerindenüstüngörüpkendini,inanca, topluma, insanlığa adayan ve feda eden, bu bakımdan da ferdiyetçiler tarafından aptallıklatöhmetlenen kişilerdir. Beyitte aynı zamandaHz.Ali’nin, “Bazı kişiler, cennet için ibadet ederler; bu,tacirlerinibadetidir.Birbölükhalkdakorkusundankullukeder;budakulların,kölelerinkulluğudur.Birbölük de vardır: Allah’a şükretmek için kullukta bulunur; işte bu, hür kişilerin ibadetidir” sözü dehatırlanmaktadır (Nehc’ül -BelâgaMücesseset’ul -A’lemiyy’il -Matbûât;Beyrut,C. III. 4. bölüm, s.189).

B. 515. 516. Sûfî -Ahi,Mecnun - Leylâ: Sûfî, tasavvuf ehli. Tasavvuf sözünün, yün anlamına gelen“sof”tan,Hz.Peygamber’inmescidininsofasındayatıpkalkanve“Ashab-ıSuffa”denenyoksulsahabeyenisbetedilmelerinden,artıkanlamına“safâ”dangeldiğisöylenmişsede,Yunancahikmetanlamınagelen“Sofos”kelimesindengeldiğişüphesizdir.Buadıilkolarakalan,150Hicri’de(767-768)vefatedenveŞam’da.ilktekkeyikuranEbu-Hâşim-iKûfî’dir.

Ahî, kardeşim anlamına Arapça bir sözdür. Kökü, Sasanlılar devrinde olan ve ortaçağda esnafıteşkilatlandıranfütüvvetehli, şeyhlerine“Ahî”derlerdi,birşehirdekiahîlerin tâbî’olduklarıAhî,Ahî-Baba,Anadolu’daAhî-Türkdiyeanılırdı (A.Gölpınarlı: İslamveTürk İllerindeFütüvvetTeşkilatıveKaynakları;İst,Üniv,İktisatFakültesiMecmuası;Cilt,XI,Sayı:1-4).

Mecnun-Leylâ,Arapedebiyatındanİranedebiyatına, İranedebiyatındanTürkdivanedebiyatınadivanedebiyatından halk edebiyatına geçmiş, halk hikâyesi hüviyetine bürünmüştür. Âmiroğulları boyundanKays, bir başka boydanLeylâ adlı bir kızı sever, aşkından deli olur, dağlara düşer.Mecnun deli diyeanılmaya başlar; başından birçok olaylar geçer; sonunda Tanrı aşkına ulaşır. Leylâ da, Mecnun’unaşkından hastalanır, ölür. Mecnun, Leylâ’nın kabrine gider; dünyadan bezdiğini söyler, ruhununkabzedilmesi için Tanrı’ya yalvarır; duası kabul edilir ve orada ölür, Leyla’nın yanına gömerler. İranşairlerindenNızâmî,buhikâyeyiçokgüzelbirşekildevemesnevi tarzındayazmıştır.TürkşairlerindenFuzûli’ninde“LeylîvüMecnûn”uvardır.KlasikİranveTürkedebiyatındaLeylâ,Leylîtarzındasöylenir.

B.520.Elif’mim,dal.Arapalfabesindekibuüçharf,yani“a,d,m”harfleriyazılınca,“âdem”sözümeydanagelirki“insan”demektir.

B.546.NefsimebirTataroldum.353.beytin,izahınabk.

B. 562.-B. 563. Mûsâ - Tecellî, Tûr. İsrailoğullarını Mısır’dan çıkaran, tutsaklıktan kurtaran,MuseviliğikuranveKur’ân’daXXXIII. surenin7. ayetindebildirildiğigibidiğerleri,Hz.Muhammed,İbrahim,MûsâveİsaolanÜlü’l-azimbeşpeygamberdenbiriMûsâ’dır.MûsâdoğmadanFiravun,yaniMısırhükümdarıbirrüyagörmüş.İsrailoğullarındanyenidoğacakbirinin;saltanatınıyokedeceğişekildeyorumlanmış, Firavun, İsrailoğulları’ndan doğan erkek çocukların öldürülmelerini emretmiş; emri icraedilmeyebaşlanmış;Mûsâ’nınanası,TanrıilhamiyleonubirsepetekoyupNilNehri’neatmış;Firavun’unzevcesionugörüpalmış,evlatedinmişti.Mûsâ,hiçbirsütnineninmemesinialmayıncageneanası,Tanrıilhamıylagidiponasütnineolmuş,Mûsâ;Firavun’unsarayındabüyüyüpyetişmişti(XX,37-40).Birgün,İsrailoğulları’ndan birine zulmeden bir Mısırlıyı bir yumrukta öldüren Mûsâ, bunun duyulduğunuanlayıncaMedyen’ekaçmış,ŞuaybPeygamber’esığınmışonunsürülerineçobanlıketmiş,kızınıalmıştı.Medyen’den, Şuayb Peygamber’in yanından ayrılınca çölde yolunu yitirmiş, zevcesine; ilerde gördüğüateşegidipyolbilenbirinibulursasoracağını,kimseyibulamazsaateşalıpgeleceğinisöyleyerekateşe

doğrugitmişti.Kendisigiderkenateşindeuzaklaştığını,gerigeldikçeateşindegeldiğini,aynızamandaağacın, çalıların yanmadığını görüp şaşırmış; bu sırada ateşten “ayakkabılarını çıkar, mukaddes Tuvâvadisindesin” sesiniduymuş, sopasınınyılanoluşu, elininparıl parıl parlayışımucizeleriyleFiravun’agitmeyememurolmuştu(XX,10-25).

İsrailoğulları’nıTanrıemriyleMısır’dançıkarmayamemuroluncaFiravun’a,kardeşiHarun’lagitmiş,onamucizelerinigöstermişti.SopanınyılanolduğunugörenFiravun,bunubüyü sanıpbüyücülerehabervermiş,büyücülertoplanıpgelinceiplerini,sopalarınıatmışlar;ipler,sopalaryılanolmuş,Mûsâsopasınıatıncaodabüyükbiryılanolupöbürleriniyutmuştu.Mûsâyılanıtutupalıncasopahalinedönmüş,fakatiplerlesopalarınortadakalmadığınıgörenbüyücülerMûsâ’yainanmışlar,bununüzerineFiravunonlarınellerini, ayaklarını çapraz olarak kestirip hepsini astırarak öldürtmüştü (XX, 9-73). TanrıMısırlılarınmahsullerineçekirgeüşürmüş,kurbağalarıçoğaltmış,öldürücüyellerestirmiş,suyukanhalinegetirmiş;her ilk doğan hayvanı ve insanı öldürmüş daha başka belalar vermişti. Firavun her bela geldikçeİsrailoğulları’nıbırakmayıvaadetmiş,fakatbelageçincevazgeçmişti,sonbelaolanölümüzerinesözünütutmuştu. Mûsâ, İsrailoğulları’nı, Kızıldeniz’den sopasıyla denize vurup; boyları sayısınca açılanyollardan geçirdikten sonra ordusuyla artlarına düşen Firavun, deniz kavuşunca ordusuyla beraberboğulmuştu.

MûsâPeygamber’eotuzgeceninva’deverildiği,ongeceyledeomüddetikırkaçıkardığı,sonrakavmiarasında Harun’u halife bırakıp Tanrı’nın buyurduğu yere vardığı, Tanrı’nın Mûsâ ile konuştuğu VII.surede bildirilir.Mûsâ, rabbine, rabbim; bana görün; sana bakayım demiş. Tanrı, sen beni hiçmi hiçgöremezsin;fakatdağabak,yerindedurabilirsegörürsünbuyurmuş,rabbininazametidağatecelliedincedağ paramparça olmuş, zerre zerre dağılmış. Mûsâ da düşüp bayılmış, kendine gelince; seni noksansıfatlardantenzihederim,tövbeettimsanavebeninananlardanilkiyimdemiştir(142-143).“Erini”banagörün,“Lenterânî”benihiçgöremezsindemektirve143.ayettegeçer.

B.565.Necm-Tâbir,Düş.“Necm”,gizliveeşsizbilgileranlamınagelen“ulûm-ıhafiyye”ve“ulûm-ıgarîbe”dendir.Ulûm-ı garîbe, sözü herkes tarafından bilinemeyen anlamını da verir. “Necm” de yıldızbilgisidirki,buna“ilim-inücüm”ve“tencîm”dederlerdi.Birkişinindoğduğuan,hangiyıldızhâkimse,yıldızı sayılır ve o yıldızın kutlu ve kutsuz hale gelişinin, o adamınhayatında iyi ve kötü olaylara yolaçacağınainanılırdı.Düş,yanirüyadabubilgiyegöreyorulurdu.Yıldızbilgisi,Keldanîler’denkalmışve İslambununbatıl olduğunukabul edip şiddetle aleyhindebulunmuştu; fakat genedebuna inananlar,bunubildiğiniiddiaedenler,sonzamanlarakadarvardı(Câmi’II,140;148;Künûz’ul-Hakaaık,II,206).

B.588.Mansûr,Ebu’l-MugıysHuseynb.Hallac,meşhurrivayetegöreBeyzâlı’dır.Şeriatauymayansözleriyüzünden309’da(922)Bağdat’taasılaraköldürülmüştür.“Ene’lHakk-BenHakk’ım”şeklindeözetlenen sözleri vardır.AdınıMansûr,Hallâc,Hallâc-ıMansûr diye anarlar.MüteveffâL.Massignendivanını, “Kitab’ut -Tavâsin”adlıkitabını, sözleriniveasılışhikâyesini. toplayan“Ahbâr’ül-Hallac”ıtercemeleriyleyayınlamıştır.

B.590.Ferhâd-Şirin.500.beytinizâhınabk,

B.624.Mansûr-dâr.588.beyittegeçti,

B.650.Ezelbezmî.179.beytinizahınabk,

B. 661.Yakıyn.Ayn-el - yakıyn.Yakıyn, iyiden iyiye inanış, tamanlayış anlamlarınagelir. Sûfîlerceyakıyn, üç dereceye ayrılır; İlm’el - yakıyn, akla, bilgiye dayanır. Ayn’el - yakıyn, görüşe dayananinançtır. Hakk’al - yakıyn ise inancın oluş haline gelmesidir. Birinci yakıyn akıl ehline, ikincisi bilgiehline,üçüncüsüirfanehlineaittir(Risâle’ül-Kuşeyriyye;s.57).BuüçyakıyninadlarıKur’ân’ınCII.

suresinin5.ve7.ayetleriyleLXIXsuresinin51.ayetindenalınmıştır.

B. 665. Hârût -Mârût, Zühre. Hârût veMârût, Kur’ân-ı Kerim’in II. suresinin 102. ayetinde geçer;SüleymanPeygamber’inkâfirolmadığı, şeytanlarınkâfirolduklarıbildirilirve insanlarabüyüyapmayıöğrettikleri söylenir; sonra da Bâbil’e indirilen Hârût ve Mârût adlı iki meleğin, biz sizi imtihanaçekmeye memuruz, sakın kâfir olmayın demeden kimseye bir şey öğretmedikleri anlatılır. Halkrivayetlerinegörebu ikimelek, insanların isyanındanyakınmışlar,Tanrıonlarda şehvetvardır, sizedeşehvetversem,sizdeisyanedersinizdemiş;onlarisyanetmeyeceklerinisöyleyince,Tanrıonlaraşehvetveripyeryüzüne inmelerinibuyurmuş.Gündüz inerler,halkarasındahükümsürerler,geceİsm-iA’zam’ıokuyupgöğeağarlarkengününbirindebirkızaâşıkolmuşlar.Kız,‘İsm-iA’zam’ıöğretirlersebunlararamolacağını söylemiş, öğretmişler, kadın bu adı okuyup göğe çıkıncaTanrı onu çarpıp bir yıldız yapmış.Zührebukadınmış,Hârût’laMârût’ubudünyaazabıylaahretazabıarasındamuhayyerbırakmış,dünyaazabına razı olmuşlar. Bunları Bâbil kuyusuna baş aşağı astırmış. Büyücüler, o kuyunun başına gidipbunlardanbüyüöğrenirlermiş.BuyüzdenedebiyattaHârût-Mârût,Zühre,Bâbilkuyusu,büyüvebüyücüileanılır.

B. 695. Hümâ (Devletkuşu). Kimin başına konarsa devlete erişeceğine, padişah olacağına inanılan,kemikle geçindiği söylenen bir kuş. Bu kuş, bazı kere Zümrüdüanka dediğimiz Simurg’la karıştırılır.Hüma,edebiyattadevletvekemikleanılır.

B. 706.Mansûr-ı Bağdadî.Mansûr, Bayzâlı olmakla beraber Bağdad’da asıldığı için Bağdâdî diyeanılmıştır.588.beytinizahınabk.

B.715.Tanrı’nınDâvudPeygamber’e,dünyaköpeklerinüşüştüğübirleşebenzer,buyurduğunadairbirHadis-iKudsîvardır(İthâfât;s.128-129).

B. 720. Yusuf - Zelihâ. İsrailoğııllarından Ya’kub Peygamber’in oğludur. Pek yakışıklı ve güzelolduğundanvebabası,onuçoksevdiğindenonbirkardeşiYusuf’ukıskanmışlar,buaradaonbiryıldızlaay ve güneşin kendisine secde ettiğini rüyada görmesi ve rüyasını kardeşlerine de söylemesikıskançlıklarını arttırmış; onu öldürmeye karar vermişler; babalarından gezmek üzere izin almışlar veYusuf’ubattalbirkuyuyaatıpbabalarına,bizoynarkenonuelbisemizinyanındabırakmıştık,kurtyemiş,demişlerdi

BusıradakuyuyasualmakiçinkovasallayanbirkervancıYusuf’ubulmuş,bunuhaberalankardeşlerigidip bizim kölemizdi, isyan etti, bu cezayı verdik deyip onu ucuz bir fiyatla satmışlardı. Kervancı,Yusuf’uMısır’agötürüpsattı;Mısırhükümdarınınmaliyeişlerinebakanzat,Yusuf’usatınaldı.Yusufçokgüzelolduğuiçinbuzatınzevcesi,Yusuf’agönülkaptırdıvebirgünonunlabuluşmakistedi.Yusufrazıolmayıncaüstüneatıldı;Yusufkaçarkengömleğine,arkadansarıldıvegömlekyırtıldı.BuaradakocasıkapıdibindegörününcesuçuYusuf’unüstüneattı.Adamındanıştığızat,gömleköndenyırtıldıysakadındoğru söylüyor dedi. Gömleğin arkadan yırtıldığını görmekle beraber dedikodunun önünü almak içinYusuf’uzindanaattırdı.Yusufzindandayediyılkaldı.Busıradabirsuçyüzündenzindanadüşmüşolanvemaliyememurununşerbetçisibulunanzatlabirbaşkasınıngördükleri rüyayıyorumladıveyorumuçıktı;şerbetçikurtuldu.Azizdenenmaliyememurudabirrüyagördü;yorumcular,burüyayıyorumlayamadılar.Yusuf’a, Aziz’e söyleyeceğini, suçsuz olduğunu hatırlatacağını vaad eden şerbetçi, kendisinin vearkadaşının rüyasını yorduğunu hatırladı, vaadini yerine getirdi.Aziz de, şimdi hak yerini buldu deyipYusuf’uzindandançıkarttı;onunlagörüştü.YusufAziz’inrüyasını,yediyılbolluktansonrayediyılkıtlıkolacağı şeklinde yorumladı veAziz’in emriylemali işlerememur oldu.Yusuf kıtlık yılları için zahiresakladı,kıtlıkbaşlayıncaherkeseerzakvezahirevererekaçlığın,sefaletinönünegeçti.Civardakıtlığadüşenler de Mısır’a başvurmaya başlarlar; bu arada kardeşleri de gelirler, fakat Yusuf’u tanımazlar.

Yusuf, kendisini ölümden kurtaran kardeşinin heybesine; şerbet tasını koydurur ve hırsızlık var diyekardeşlerinin heybelerini, bu arada o kardeşininkini de aratır; tas, onun heybesinde bulununca, bizdehüküm,hırsızınburadaalıkonmasıdırder;onuyanındaalıkorveonasonradankendisinitanıtır.Birzamansonra gene kardeşleri gelince, onlara da kendini tanıtır. Suçlarını söyleyip bağışlanma dileyenkardeşlerine, gömleğini verir, bunu babama götürün ve hepiniz gelin der. Yakup, Yusuf’un hasretiyleağlaya ağlaya görme hassasını kaybetmiştir.Onlar yoldayken,Yusuf’un kokusu geliyor der ve oğullarıgömleği getirince yüzüne gözüne sürer; gözleri görmeye başlar. Beraberce giderler ve anası, babası,kardeşleri tahtınınönündeyerekapanırlar.Yusuf işte rüyamçıktı derve İsrailoğulları böyleceMısır’ayerleşmişolurlar.

“Ahd-i Atıyk”te “Tekvin” bahsinde Yusuf’un hikâyesi, bilhassa mali işlere memur olduktan sonrakiicraatı,birpeygambereyakışmayacaktarzdaanlatılır(XXXVIII-XL).

Kur’ân-ıKerim’debuçeşitşeyleryokturveXII.sureolanveYusufsuresidiyeanılansurede,Yusuf’unbaşındangeçenler,“kıssalarınengüzeli”diyeanlatılır.

RivayetleregöreMısıraziziöldüktensonrayerinegeçenYusuf,azizinevvelcekendisinegönülverenzevcesini almıştır. Bu hanımın adı Zeliha’dır ki, İran edebiyatıyla Türk divan edebiyatında Züleyhatarzında söylenir. Surenin 30-31 ayetlerinde,Mısır kadınlarınınZüleyha’yı kınamalarına karşılık, onunkadınlarıdavetedipherbirinebirbıçakveturunçverdiği,sonraYusuf’ugörünce,buinsandeğil;yüce,büyükbirmelekdedikleriveonungüzelliğinekapılıpturunçyerineellerinidoğradıklarıdabildirilir.

BütünbumünasebetlerleYusuf,edebiyattagüzellik,kurt,kuyu,turunç,Züleyha,Mısır,Ken’anili,aynızamandagenekuyuanlamınagelenKen’an,eldoğramakveYakup’la;Yakupdadar’ülahzân-hüzünlereviağlamak,gözdenolmak,Yusufvegömlekleanılır.

B.722.Belkıys.Süleyman.77.beytinizahınabk.

B.723.Hârût-Mârût.665,beytinizahınabk.

B.726.Leylâ–Mecnun.515.beytinizahınabk.

B.726.Abdürrezzak(Şeyh-iSan’ân).Sûfîlerdenbirşeyhmiş.BirgecerüyasındaRumülkesinegittiğini,orada puta taptığını görür. Elli kere haccetmiş olan bu şeyh, bu rüya üzerine dört yüzmüridiyle Rumülkesinegider.Oradabirkâfirkızınıgörür,âşıkolur.Kızıister;kızputatapmasını,dinindendönmesini,zünnarkuşanmasını,domuzgütmesiniteklifeder.Şeyhhepsinerazıolur;müritleri,şeyhtenümitkeserekdağılırlar,ülkelerinegiderler.HaccagitmişveonlarayoldaşolmamışbirmüritbunuduyuncaTanrı’yayalvarır; bir gece rüyasında Hz. Muhammed’i görür, şeyhin tekrar imana geldiğini haber alır. ÖbürdervişlerleRumülkesinegider;şeyhibulur;beraberceRumülkesinibırakıpyoladüşerler.Busıradakızdagördüğübirrüyaüzerineonlarınpeşindenyolaçıkar;onlarayetişipMüslümanolurveölür.

Attâr,“Mantık’ut-Tayr”dabuhikâyeyipekgüzelanlatır.“Nefahât”da,Hicri525Ramazan’ındavefateden ŞeyhHammâd-ıDabbâs’ın hal tercemesinde, halife tarafından elçilikle Rum ülkesine gönderilenİbniSakkaaadlıbirisinin,padişahınkızınaâşıkolupHıristiyanlığıkabulettiğiyazılıdır;Şeyh-iSan’ânhikâyesininbuİbn-iSakkaa’nınbaşınagelenolaydanilhamalınarakdüzüldüğüdüşünülebilir(Lâmiîterc.s.588-589).

Tiflis’eüçkilometrelikbirtepedeŞeyh-iSan’ân’aveoradakirivayetegöresevgilisiNinaadlıGürcükızına ait bir mezar bulunduğunu, Müslüman, Hıristiyan, birçok kişinin cuma ve pazar geceleri; yayaolarak bumezarı ziyarete gidipmum yaktıklarını, çiçekler serptiklerini, mezarda bir papazınmücâvirolduğunuAlîCevâhir-Kelâm’ınbirmakalesindenöğreniyoruz(ArmağanMecmuası;ellibeşinciyıl,otuz

dokuzuncudevre;No.11-12.Behmenveİsfend-mâh.1349;s.761-763).

B. 730. İsâ. Şeriat sahibi beş büyükpeygamberdenbirisidir (Kur’ân,XXXIII, 7).Kuran’da, babasızolarak,Cebrâîl’inüfürmesiyleMeryem’ingebekalıponudoğurduğu,buyüzdenAllah indindeÂdem’ebenzediği (III. 95), Hıristiyanların zanları gibi asılmadığı, öldürülmediği; diri olarak göğe ağdırıldığıbildirilir;yirmibeşyerdeadıgeçer.

Îsâ’nın topraktankuşşeklindeyoğurduğubalçığaüfürünce,kuşolarakcanlanıpuçtuğu,anadandoğmakörlerin gözlerini açtığı, ölüyü dirilttiği, hastaları iyileştirdiği III. surenin 49. ve V. surenin 110.ayetlerinde bildirildiğinden körlerin gözlerini açmak, hastalara şifa vermek ve ölüyü diriltmekle, yanisolukla anıldığı gibi, Îsâ’nın duasıyla gökten yemek indiği V. surenin 112-114. ayetlerinde bildirildiğicihetle “mâide-yemek”le de anılır. “Ahd-i Cedid”de Îsâ’nın, Orşilim’e bir merkebe binerek girdiğianlatıldığından (Matyus, XXI. 1-11) “eşek”le de zikredildiği ve bu münasebetle irfan sahibi oluşlairfansızlığıntemsiledildiğivardır.

B. 737. Kul’il - Hak. Kur’ân’ın IV. suresinin 171. ayetinde Kitab ehline, dinlerinde aşırı inancasapmamaları,Allahhakkındaancakhak,yanidoğruolansözüsöylemeleriemredilmektedir

B.738-739.Şer’inevliyâsı-Hakıykatteâsı.Hakıykat’inkâfiriŞer’inevliyası.ŞeriatehlinceTanrıherşeydenmünezzehtir;Vahdet-iVücûd’a inanan ve kendilerine hakıykat ehli diyenlere göreyseTanrı’danbaşka hiçbir varlığın vücudu yoktur; varlık ancak O’nundur. Kâinatın varlığı, nisbî ve izâfîdir. BubakımdanherşeydeTanrısıfatlarını,TanrıkudretvehikmetinigörüpherşeyiO’nunmazharıbilen,herşeydeO’nunsıfatlarınınzuhûrunumüşâhedeedensûfîler,şeriatehlinenazaranhoşgörülmez.Beyitlerdebutelâkkıylereişaretedilmektedir.

B.743.Safâ-nazar.İkiArapçasözdenFarsçakaidesinceyapılanbuterkip,temizbakışanlamınagelir.Mürşidin nazarından sâlike, yanimanevi yolcuya feyiz geldiğine inanılır. Sâlikin de her şeye, herkesetemiz,arıbirbakışlabakmasıgerektir.

B.744.Kur’ân’ınLXX.suresinin22.-23.ayetlerinde,namazlarınıdaimiolarakkılanlarövülmektedir;buayetlereişaretediliyor.

B.750.Elest-Belâ.177.beytinizahınabk.

B. 758. Âdem - Buğday, Şeytan. Âdem, Kur’ân’da bildirildiği gibi ilk yaratılan insan ve ilkpeygamberdir. II. surenin 30.-38. ayetlerinde Allah’ın, meleklere, yeryüzünde bir halife yaratacağınısöylediği, onların da, yeryüzünde kan dökecek birini mi yaratacaksın; biz hamd ederek seni noksansıfatlardantenzihetmedeyizdedikleri,Tanrı’nın,bensizinbilmediğinizibilirimdeyipÂdem’iyarattığı,onaadlarıbellettiği,meleklere,gerçeksenizbunlarınadlarınısöyleyindeyinceözürgetiripbilmediklerinibildirdikleri,Âdem’inherşeyinadınısöylemesiüzerinedemeleklereÂdem’esecdeetmeleriniemrettiği,XVIII.sürenin50.ayetindecintâifesindenolduğuaçıklananİblis’tenbaşkabütünmeleklerinsecdeettiğianlatılmakta ve Âdem’e ondan yaratılan Havvâ’yı eş edip cennete soktuğu, neyi dilerlerse yiyipiçmelerini, ancakbir ağacayaklaşmamalarını buyurduğubildirilmektedir. 36.-39. ayetlerdede İblîs’in,onlarıkandırıpyememeleri emredilenağacınmeyvesiniyedirdiği,bununüzerinecennetten sürüldükleribildirilir. Ahd-i Atıyk’te cennet, lügat manasıyladır ve Aden’de bir bahçedir (Tekvin; Bap. III.).Meyvesindenyememeleriemredilenağaç,hayatvehayrı-şerribilmekağacıdır(aynı,II,9).Kur’ân’da“ebedilik, ebedi hayat ağacı” diye geçer (XX, 120); men edilen meyve, buğday, üzüm, unnap olarakrivayetedilmiştir.Enmeşhurrivayetbuğdaydırvehayattankinayedir.Âdem,toprağınkokmuşbalçığındanyaratılmıştırveTanrıbubalçığıkudretelleriyleyoğurmuş,sonraonaruhundanüfürmüş,canvermiştir.

Ahd-ıAtıyk’teŞeytan,yılandır(Tekvin;III,1-15).Kur’ân’daŞeytanveİblisdiyegeçer.İblis,şiddetlisıkıntıyadüşmek,kederlenmekmanasınagelen“İblâs”tangelenArapçabirkelimedirdiyenlerolduğugibibaşkabirdildengeldiğinisöyleyenlerdeolmuştur(El-Müfredât;s.59;Mu’cem’ul-Beyân,C.I.s.81).Asıl adı İbranca, Azâzil’dir. Şeytan, rahmetten uzaklaştırılmış, yanıp kavrulmuş manalarına gelir.Kur’ân’ın birçok ayetlerinde İblis’in ateşten yaratıldığı (meselaVII. 12) bildirilmekte,VI. sürenin 15.ayetinde de bütün cinlerin, ateşin dumansız alevinden halk edildiği beyan edilmektedir.Âdem’e secdeetmediği için Tanrı tarafından lanete uğratıldığı, onun da, beni kıyamete dek yaşat da, özü doğrukullarından başka bütün kullarını azdırayım diye temennide bulunduğu, Tanrı’nın, onu sûr üfürülünceyedeksağbıraktığıdaKur’ân’dabildirilir(XV,36-43).

B.811.Âb-ıHayvan.Ab-ıHayâtanlamınadır:54.beytinizahınabk.

B.829.Kadirgecesi.Yıliçindekibirgeceninkadri,şerefipekyüceolduğundan,kadriyüceKur’ânogece indiğinden,biryıl içindeolacakşeylerogece takdiredildiğinden,ogeceyere inenvegöğeağanmeleklerinyüzündenyeryüzüsıkışıkbirhalegeldiğindenbuadlaanılmıştır.XCVII.suredeKur’ân’ınogece indiği, II.surenin185.ayetindeRamazanayında indirildiğibildirildiğinden,bugeceRamazanayıiçindedir ve hadislere göre son on gecenin tek sayılı gecelerinden biridir. Sûfîlere göre, sâlikin kendikadrinibildiğigecedir(Kur’ân-ıKerimveMeâli;IIAçıklama,s.CXXV-CXXVI).

B.837.Bekri,Edhem-Belh.Bekri“bükrî”denbozmadır.Bükre,Arapçasabahdemektir.İçkiyedüşkünolupsabahleyinuyanıruyanmaziçkiyebaşlayanalkolikleredenir.

Edhem,İbrâhimb.Edhem’dir.İbniEdhem,Edhemoğludiyedeanılır.Belhpadişahıykensaltanatıterkediptasavvufyolunagirenbuzat,Hicri161’de(777-778)Şam’davefatetmiştir.

B.840.Yehdi’illâhulimenyeşâ’;Allahdilediğinedoğruyolugösterirdemektir.II.surenin142,213,X.surenin25;XIII.surenin27.,XIV.surenin4.,XVI.surenin93,XXII.surenin16.,XXIV.surenin35.ve46.,XXVII.surenin56.veXXXV.surenin8.ayetlerindegeçer.

B.841.Levh-Kalem.Levh,üstüdüzşeyedenir.Kur’ân’ınLXXXV.suresininsonayetindegeçer.Buvebundan önceki ayette, şerefli, yüce Kur’â’ın korunmuş levhte (Levh-i Mahfûz) bulunduğu bildirilir.Kalem, levhaolacakşeyleriyazanmanevikalemdir;LXVII. surenin ilkayetindegeçer.Her ikisinindekeyfiyetinibilemeyiz.Levh’iveKalem’iteviledenlerdeçıkmış,Levh,Tanrıbilgisi,Kalemdeiradesidirdenmiştir(Ta’rifât).

B. 842. Lâ taknatû.XXXIX. surenin 53. ayetinde geçer; ümit kesmeyin anlamına gelir. Ayetinmealişudur:“Deki:Eynefislerineuyuphaddiaşankullarım,Allah’ınrahmetindenümitkesmeyin;çünküAllahbütünsuçlarıbağışlar,o,suçlarıörten,mü’minlererahmetedendir.”

B. 845. VI. surenin 103. ayetinde, gözlerin Tanrı’yı idrak edemeyeceği, fakat onun gözleri idrakedeceği,latifolupherşeydenhaberibulunduğubildirilmektedir.Beyittebuayeteişaretvardır.

B.850.Hz.Peygamber’in“Allah’labirvaktimolurkiovakteneşeriatsahibibirpeygambersığabilir;neTanrı’yamanenyakınlaştırılmışbirmelek”buyurduğurivayetedilmiştir(Ahâdis-iMesnevî;s.246).Beyittebuhadiseişaretvardır.

B.852.Havf– recâ.Korkuveümitdemektir. İnanankişininbu ikisi arasındaolmasıgerektir; ancakTanrıdostları,X.surenin62.ayetindebildirildiğigibibuikisindendedışarıdır.

B.856.Ebû-Bekr,Ömer,Osman,Ali.İslamdailkdörthalife.Budördüne,seçilmişdörtdostanlamına“Châryâr-ıGüzîn”denir.

B. 857. Tup - Çevgân. Ortaçağda pek meşhur bir oyun. Çevgân Türkçe’de “çevgen”, topu çelmeyeyarayanucueğri,sopadır.Oyuncular,ikitarafolupatlarabinerekellerindekiçevgânlatopu,karşıtarafınikidirekarasındakikalesindengeçirmeyeçalışırlar.Bunamuvaffakolantaraf,oyunukazanır.

B. 863. Calinos - Lokman. Calinos, miladi 181’de Bergama’da ölen Yunanlı hekimdir; eserleriArapça’yaçevrilmiştir.

Lokman,EyupPeygamber’in kız kardeşinin, yahut teyzesininoğluolduğu,Habeşî bir köle bulunduğusöylenen peygamber, yahut veli olduğu rivayet edilen zattır. Kur’ân’ınXXXI. suresi, onun adını taşır.Batılılar,buzatınVI-VIIyüzyıllardayaşayanEsopeolduğunukabulederler (Savary’ninKur’ân terc;s.407, not 1. E. Palmer Terc, s. 350, not 1).Halk rivayetlerinde Lokman, her şeyin hikmetini bilen birhekimdir;otlarona,neyeyaradıklarını,hassalarınısöylerler.

B. 865. İncil - Ruhban. İncil, İsa Peygamber’e inen kitaplar. Müslümanlara göre İncil bir haylideğişmiştir ve bugünkü “Ahd-i Cedîd” İsa’ya inen İncil değildir. Hıristiyanlara göreyse İsa’nın hayatıİncil’dir ve yazılmış olan birçok İncil’den kabul edilen dördü, bu dinin mukaddes kitabıdır. Ruhban,rahipler,yaniHıristiyanrûhânîleridir.

B. 866. Hâmân. Firavun’un veziridir. Kur’ân’ın XXVIII. suresinin 6. ayetinde, Firavun’un tanrılıkdavasına kalkıştığı, Hâmân’a bir ateş yakıp tuğla yapmasını, yüksek bir köşk kurmasını emrettiği, buköşkeçıkarakMûsâ’nınTanrısınıbilmekistediğinibildirdiğianlatılır.XXIX.surenin39.ayetindeKarunveFiravun’la anılır, helakedildiğibildirilir.XL. surenin24. ayetindeMûsâ’nın,FiravunveHâmân’laKarun’a gönderildiği, 36.-37. ayetlerinde de Firavun’un, göklerin kapılarına erişmek için Hâmân’ayüksekbirköşkkurmasınıbuyurduğuanlatılır.

B. 867. Cebrâil. Zorla olgunlaştırmakmanasına gelen “cebr” sözüyle Allahmanasına “il” sözündenmeydanagelmiştir.Tanrı kudreti,Tanrı kuludemektir. II. surenin87. ayetiyle253. ayetinde,V. surenin110.,XVI.surenin102.ayetlerindeadı,“Rûh’ul-Kudüs”diyegeçer.IV.surenin171.,XIX.surenin17.,LXVI.surenin12.ayetlerinde“Rûh”diyeanılır.XXVI,surenin193.ayetinde“Rûh’ulEmîn”diyegeçer.LIII. surenin 5. ayetinde Peygamber’e Kur’ân-ı öğreten güçlü kuvvetli melek diye anılır; 6. ve 7.ayetlerindeHz.Muhammed’in onu yüce ufukta, kendi suretiyle gördüğü, 9. ayetinde aralarında iki yaykadar,hattadahadaazbirmesafebulunduğu,13.-15.ayetlerinde,Sınırağacınınyanındabirkeredahagördüğübildirilir.LXXXI.surenin19.ve20.ayetlerindeArşsahibiTanrı’nınkatındaenyücemertebeyesahipolduğubeyanedilir.II.sürenin97.ve98.ayetlerindeadı“Cıbrîl”diyegeçer.Derecelerienuludörtmeleğinbiridirvepeygamberlerevahiygetirenmelektir.

B.870.Yedi,dört,onsekiz,dokuz.Yedisözüyle;dünyayımerkeztanıyanveçevresindesırasıyladönenAy,Utârid,Merîh;Güneş;Zühre;MüşteriveZuhalyıldızlarınınbulunduğugöklerkastedilmektedir.Dört,ateş, hava su ve topraktır ki bunlar, dört tabiatı, yani sıcaklığı, soğukluğu; yaşlığı, kuruluğu meydanagetirir dört basit unsurdur. Varlık âlemi, bunlardan meydana geldiği için bunlara dört direk anlamına“Erkân-ıErbaa,Evtâd-ıErbaa”vedörtbasitunsuranlamına“Besâit-iErbaa”dadenir.Onsekizse,onsekiz bin âlemdir. Dokuz, dokuz kat göktür. Yedi yıldızın bulunduğu farz edilen yedi göğü, burçların,sâbitelerin bulunduğu sekizinci kat gök kaplar; bu göğe, sâbiteler, burçlar göğü anlamına “Felek’üs -Sevâbit,Felek’ül-Burûc”denir.Bugöğüde, içindehiçbirşeyolmayan“Felek-iAtlas”kuşatır.Dokuzgök, Tanrı’nın ilminde sabit olan “İlmî sûretler”in, başka bir deyimle “Akl-ı Küll”ün, yani yaratıcıkudretinaktifkaabiliyetiylebuaktifkaabiliyettenmeydanagelen“Nefs-iKüll”ünpasifkaabiliyetinizharettiği varlıklardır ve her birinin aktif ve pasif güçleri, eski deyimle akıl ve nefisleri vardır. Bunlarındevrindendört unsurmeydana gelir, dört unsurla dokuzgökten, üç çocuk (Mevâlîd-i Selâse) belirir kibunlar da, cansızlar (Cemâdât), bitkiler (Nebâtât) ve canlılardır (Hayvanat). Hepsi on sekiz olur.

Araplardasonsayıbindir;tafsildolayısıylaherbiribinsayılır;böyleceOnsekizbinâlemkabuledilir.

B.873.Yunus–Batn-ıhût(Balıkkarnı.Selman)YunusPeygamber’eait“Ahd-iAtıyk”tedörtbaplıkbirbölüm vardır. Kur’ân-ı Kerim’de IV. ve VI. surelerde yalnız adı geçer (163, 86), XXXVII. surede,139.-148. ayetlerde etraflıca anlatılır.X. sure,YunusSuresi adını taşır; 98. ayette adı geçer.XXXVII.surenin 143.-144. ayetlerinde, balık karnında Tanrı’ya dua ettiği anlatılır. Yunus Peygamber kendisineinanmayankavmineTanrıazabınıngeleceğinibildirmiş,kavmiağlayıptövbeedinceüstlerinegelengazapbulutudağılmış,Yunuskaçıpbirgemiyebinmişti.Gemiaçılıncafırtınakopmuş,gemidekiler;içimizdebirsuçluvar;onudenizeatarakkurtuluruzdemişler,kuraçekmişler,üçkeredekuraYunus’unadınadüşünceonudenizeatmışlar.BirbalıkYunus’uyutmuştu.Yunus,balıkkarnındaduayabaşlayıncabalıkonukıyıyabırakmış. Bu yüzden kendisine “Balık sahili” manasına gelen “Zü’n-Nun” denmiştir. Kur’ân’da XXI.surenin87.ayetindebuadlaanılır.

Selman,FarsdiyarındanolupMedine’yegelerekMüslümanolmuştu.HendekSavaşı’nda,Medine’ninkorunması için hendek kazılmasını teklif etmiş, teklifi kabul edilmişti. Hakkında, “Selman, bizEhlibeyttendir”hadisivaridolmuştu (Câmi; II. s, 28).ÜçüncühalifeninzamanındaMedayinvalisiykenoradavefatetmiştir.

B.876.Keyvan.Zuhalyıldızıdır.YunanmitolojisindeUranos’un,yaniyerinoğluKronos’turvezamanıtemsileder.Yerlegöğünoğullarıolandevler,babalarıUranos’laçarpışırlar.Uranos,onları tutup tutupGea’nın içine atar. Gea, oğullarının öcünü almak için Kronos’la birleşir. Kronos babasını sakatlar;kardeşlerini kurtarır;OlimpDağı’nayerleşir.Babasınınyaptığını çocuklarındanbulacağındankorkarakçocuklarınıyutmayabaşlar.Zeusdoğuncaanası,Kronos’abirtaşyutturur,oğlunudaGirit’egötürüpbirmağarayakoyar.Zeusbüyüyüncekardeşlerinibabasınakusturur,sonradaonuyerindibineyollar.Zuhalziraatinkoruyucusudur.RomalılaronaSaturnderler.Doğudaenbüyükkutsuzyıldızdır.Minyatürlerde,sağelindebirinsankafasıbulunan,solelindedebirinsanınavucunukavramışolanihtiyarbiradam,yahutatabinmiş,sağelindebirkılıçbulunanbirşahıssuretindetemsiledilir.Zuhal,yedincikatgöktedir.

B.882.Efreng–Ceng.Frenklesavaş.Haçlıseferlerinihatırlatmaktadır.

B. 883. Ca’fer-i Tayyar. Hz. Ali’nin kardeşidir. Mekke’de, müminlere eziyette bulunan müşriklerinşerrinden Habeş ülkesine hicret eden Müslümanlara reis olmuştu. Hayber’in fethi günü gelip Hz.Peygamber’lebuluşmuştu.Hz,Peygamberbunapeksevinmiş,bilmemkibuyurmuştu,Ca’fer’ingelişinemi daha fazla sevineyim,Hayber’in fethinemi? “Ca’fer yaratılışta, huyda en fazla bana benzeyendir”hadisideonunhakkındadır.HicretinsekizinciyılıMu’teSavaşı’nda;ellerikesilmişveşehitdüşmüştü.Hz. Resul, “Ca’fer’i gördüm, iki kanatla cennette uçuyor” buyurmuşlardı. Bu yüzden uçan manasına“Tayyar” lakabıyla anılmıştır (Sefinet’ül -Bıhar; I. s. 158-160;Câmi’; II, s. 18; SosyalAçıdan İslamTarihi.Hz.Muhammedveİslams.,124-125).

B. 884.Câmi, Farsça kadehemensup, içkiye düşkün demektir.Hicri 536 da (1141-1142) vefat edenAhmetNâmıkıyy-i Câmî’yemensup tarikat ehline deCâmiler denir. Bu tarikatmensupları, sakallarınıtıraş ettirirler, bıyıklarına hiç dokunmazlar, kulaklarına küpe takarlar, başlarına keçe külah giyerler,bellerine demir kuşak kuşanırlardı. Saçlarını uzatırlar, yanlarına koyverirler, yahut büküp külahlarınınçevresine dolarlardı. Yanlarına ziller takarlardı. Müziğe pek düşkün olan Câmiler XVII. yüzyıla dekAnadolu’damevcuttu(Vahidî;Manâkıb-ıHâce-iCihanveNetice-iCan).Yunus,hembunları,hemsözünlügatanlamınıkastediyor.

B.887.Şeşcihet.Altıtarafdemektir.Küçük,büyük,herşeyinön,art,sağ,sol,yukarıveaşağıolmaküzerealtıyönüolduğukabuledilmiştir.

B. 888. Bercis, Calinos, Bukrat, Lokman. Bercis, müşteri yıldızıdır. Altıncı kat göktedir. YunanlılarZeus,LatinlerJüpiterdemişler,buyıldızabirtanrılıkizafeetmişlerdi.Onunkudretini,yalnızkadertahdidedebilirdi, Tahtının önünde hayır ve şer fıçıları olduğuna, bunlardan hayrı ve şerri çıkardığına,yıldırımları, şimşekleri gönderdiğine, yağmurları yağdırdığına, Olimp Dağı’nda oturduğuna inanılırdı.Doğu’daMüşteri, büyük kutlu yıldızdır. Din, bilgi, utanç, gönül alçaklığı, namus, belâgat ona mensupsayılırdı.Gökyüzükadısıvehatibianlamına“Kaadî-iFelek,Hatib-iFelek”diyedeanılırdı.

Bukrat, İskender’denyüzyılönceyaşanmışmeşhurbirhekimdir.CalinosveLokmaniçin861.beytinizahınabk.

B.889.Dokuzarslan,yedievren,dörtejderha.Rüstem-Destan.Dokuzarslandanmaksatdokuzgöktür.Yedievrenleyediyıldız,dörtejderhailededörtunsurkastedilmiştir.

Rüstem,İran’ınmitolojitarihindekikahramandır.Zâladlıbirininoğludur.Zâl,ihtiyardemektir,doğduğuzaman saçı, başı, kirpikleri bembeyazmış, Bu yüzden Zâl dendiği gibi, babası Sâm, bu benim oğlumolamaz,bundabirdüzenvardeyipZâl’iAlburzDağları’naattığındanZâl,“Destan”diyedeanılmıştır.Destan,hile,düzen,herzemanalarınagelir.Zâl’ibizimZümrüdüankadediğimizkuşbeslemiş,sütvermiş,yetiştirmiştir.SeyistanveZâbulistaneyaletlerinehükmedenRüstemdokuzyüzyılyaşamış.Rüstem,eskiHindmabutlarındanbiridir;İran’ınmitolojiktarihinebirkahramanolarakgirmiştir.

B.904.Furkan,Rahmân’ür-Râhim,Hayy-Mennân,Furkan,gerçeklebatılınarasınıayırananlamınagelir.II.surenin185,III.surenin4.veXXV.surenin1.ayetlerindeKur’ânbuadlaanılırveXXV.sureninadıda“Furkan”dır.II.surenin53.,XXI.surenin48.ayetlerindeTevrat’adabuadverilmiştir.Rahman,dânyâda, her yaratılmışa acıyan, onlara rahmet eden;Rahim, ahirette rahmetimü’minleremahsus olan;Hayy, daimi diri ve hayatı kendisinden; Mennân, lütuf ve ihsanda bulunan anlamlarına gelir; Tanrıadlarındandır.

B. 906. Küllü men aleyhâ fân. LV. süresinin 48. ayetidir; “Yeryüzündekilerin hepsi de yok olur,geçicidir”mealindedir.

B. 911. Arş. Tavan, bir şeyin üstünü örten şey, çardak mânâlarına gelen Arapça bir söz. Yüceliğibakımındanpadişahmeclisinevebumünasebetlehükümvekudretmanasınadagelir.Kur’ân-ıKerim’inIX. suresinin 129., XVII. suresinin 42., XXIII. suresinin 26., LXXXV. suresinin 15. ayetlerinde Allah“yüce ve ulu arş sahibi”,XXI. surenin 22.,XL. surenin 15. ayetlerinde “arş sahibi” diye övülür.VII.surenin 54., X. surenin 3., LVII. sürenin 4. ayetlerinde yerleri ve gökleri yarattıktan sonra tedbir vetasarrufunun arşı kapladığı,XX. surenin 5. ayetinde rahmeti umumi olanTanrı’nın arşı tedbir eylediğibildirir.LXXXI. surenin19.-20. ayetlerindegüçkuvvet sahibi büyükelçinin, yaniCebrâil’in arş sahibikatında mevki sahibi olduğu, XL. surenin 7. ayetinde meleklerin arşı taşıdıkları, LXIX. sürenin 17.ayetindekıyametgünüarşısekizmeleğintaşıdığıbildirilir.Müslümanbilginlerininçoğunluğunagörearş,Tanrı’nınkudretiverahmetiyleherşeyikavrayıpsaptamasıvebilgisidir.Sûfîlercearş,varlık,bedenvetümcisimdir(Ta’rifât,s.100).Bubakımdanbütünmezâhir,Tanrıarşıdır.

B. 923. Şeriat Tarikat, Hakıykat, Ma’rifet, Sûfîlerce. Şeriat; Tanrı emirlerinin, inançların tümüdür;bunlarıniçyüzü,Hakıykattır.Tanrıhükümlerinindışyüzünden,içyüzünegidişyolunaTarikatdenir.Şeriat,tamtenzihedayanır.Tanrı’ylayaratılanlarıtamamıylaayrıbilmektir.Hakıykattaysebütünvarlıkizâfîvenisbîdir;varlıkO’nundur;başkavarlıklar, ancakonunmazharlarıdır;her şeyonun ilmindeki suretlerin,O’nun hikmet, kudret, sanat ve sıfatlarınınmezâhiridir; her olayda onun bir hikmeti vardır. Hakıykateerişen, adeta kendisini kaybetmiştir; iradesi elinde değildir. Hakıykate varan, cezbe âlemindedir;ulaşmıştır;fakatkemal,geriyedönmekleolur.Tekrargeridönüncehermazhardan,omazharınistidadınagörehikmetini,kudretinigöstereninTanrıolduğunu,fakatbuâlemin,TanrısıfatlarındakiRahman-Kahhar

(acıyan-kahreden),Muhyi-Mümît(dirilten-öldüren)gibizıtlarınmeydanagetirdiğibirvahdetvenizamâlemiolduğunuanlar;hermazharakarşımuamelesiomazharınistidadınagöreolur;sınırıaşmaz;coşuptaşmaz; şeriattan ayrılmaz; sorumluluğu yerinde bulur. Halkta Hak kudret ve hikmetini görür ki bu dama’rifettir.Sûfîler,budörtdurağa“Dörtkapı”daderler.

B. 936. Mi’râç. Arapça’da, merdiven anlamına gelir; Hz. Muhammed’in hicretten sekiz yıl önce,Ramazanayınınonyedinci,yahutReceb’inyirmiyedincigecesiMekke’denKudüs’egitmesine,oradandagöklere ağmasına, geçmiş peygamberlerin ruhaniyetleriyle görüşmesine, cenneti, cehennemi; melekûtâleminigörmesine;dönerken“Sidret-ül-Müntehâ”denenveCebrail’in,oradan ileriyegeçmesineruhsatolmayanyerdevahiymeleğiCebrail’ikendisuretiylebirkeredahagörmesinedenir.Mekke’denKudüs’egidişiXVII.surenin1.ayetinde,göklereağması,LIIIsurenin7.-18.ayetlerindebildirilir.

Burak, cennet atına verilen addır; bark, yani şimşek gibi hızlı gitmesinden dolayı bu adla anılmıştır.Mi’raçtaHz.Muhammed,Cebrâil’ingetirdiğibirburak’abinmiştir.

B. 936. Ashâb-ı Suffa. Medine’ye hicretten sonra yatacakları yer, giyecek ve yiyecekleri bir şeybulamayan yoksul sahabe, mescit yapıldıktan sonra Hz. Peygamber tarafından, mescidin sofasınayerleştirilmişti.Bunlarındörtyüzkişikadarolduklarırivayetedilmiştir.Halkarasında,kırkkişiolaraksöylenegelmişlerdir(Sefînet’ül-Bıhâr,II,s.35).

B. 937. Kırk kişi - bir gömlek. Ashâb-ı Suffa hakkındaki söylentilerden olmakla beraber birliği deanlatmaktadır.

B. 938. Kırklar - Neşter, kan. Bu, Aleviler arasındaki bir hikâyeye işarettir; güya Hz. Peygamber,kırkların meclisine girmek istemiş, toplandıkları eve gitmiş; kapıyı çalmış. Kimsin demişler. Hz.Muhammed,“Peygamberim”demiş.Kırklar,burayaPeygambersığmazdemişler.İkikerebuböyleolmuş;üçüncüsündegöktengelensesüzerinekapıda,“Kavminhizmetçisiyim”deyinceiçeriyealmışlar.İçerideotuzdokuzkişivarınış;Alidebaşlarıimiş.Kimsinizdiyesorunca,bizkırklarız,kırkımızındagönlümüz,varımız yoğumuz birdir demişler.Hz.Muhammed, nedenmalum deyinceAli kolunu sıvamış.Neşterlekolunu yaralayınca öbürlerinin de kollarından kan akmaya, aynı zamanda damdan da kan damlamayabaşlamışki, budaonlaradünyalıkbulmak içingidenSelman’dan akankanmış.Ali, kolunubağlayıncahepsinin kanı dinmiş.Derken Selman gelmiş, bir üzüm tanesi getirmiş. BunuHz.Muhammed’in önünekoyup bize üleştir, demişler. Hz. Peygamber şaşırınca, Tanrı Cebrail’le cennetten, nurdan bir tabakgöndermiş, ne yapması gerektiğini de söylemiş. Hz. Peygamber tabağa su koymuş, üzümü de ezmiş.Kırklarbusudanbireryudumiçipesrimişler,semâ’akalkmışlar.Hz.Peygamberdesemâ’agirmiş,semâederken de sarığı düşmüş. Kırklar o sarığı kırk parçaya bölüp bellerine bağlamışlar (Bısâtî’nin ŞahTahmasbzamanındayazdığıManâkıb’ul-EsrârBehcet’ül-Ahrâr’ındannaklen;1017Hicri’deyazılmışnüshadanistinsahettiğimiznüsha;22.b.-23.a.Alevilerbukitaba“BüyükBuyruk”derler).

Yunus’un bu şiirinden anlaşılıyor ki aslı olmayan bu hikâye, XIII.-XIV. yüzyıllarda da yaygınmış.1065’tevefatedenOğlanlarşeyhiİbrahim’intasavvufisözlerinizaptedip“Sohbet-Nâme”adlıbiresermeydanagetirenhalifesiKütahyalıGaybîSun’ullahda(1072H.’densonra),şeyhinin“VedahıSeyyid-iKâinatA.M. hin-i siyâhatteYemen’ e vurup İsâm-ıYemeni’nin kapısını çaldıkta kimdir dediklerinde,Muhammed’imdedi.Ayıttılar;BukapuyaMuhammedsığmaz,varkendühaline.Âhır’ul - emr,Üveys’idelilittihâzidinüpbirdefadahagelüpkapuçaldıktakimsindiyüsualolunduktatalim-iÜveys’lebirabd-ifânîyim diyü cevap verdiklerinde kabûl eylediler. Anınçün gâh, İnnı le ecidu nefes’ür - Rahmâni minkibel’il - Yemen dirlerdi” dediğini yazıyor ki, yukarıdaki hikâyenin değişik şeklinden başka bir şeydeğildir(Bizdekiyazma,s.26).

Bazı sûfîlerin, İsâm’ın Üveys’in amcası olduğunu, bunların Hanîf dininden olduklarını; İsâm’ın,

zamanınınkutbubulunduğunusöyleyipbuaslıolmayanhikâyeyitevilettiklerinideduyduk.

Buvebunabenzeyenbazıbeyitler,Yunus’tahiçolmazsabirmüddet,bâtınîinançlarınbulunduğunudagöstermektedirki,bubeyitlergeçtikçefikrimiziarzedeceğiz.

B. 939. İkinci halife Ömer, adaletiyle övülür. Oğlunu zina halinde görüp dayak atarken öldürdüğühakkındauydurmabirrivayetvardır.

B.956.İlm-iLedün.Tanrıkatındanverilenbilgi.52.beytinizahınabk.

B.959.Kün.Arapça“ol”demektir;Tanrıiradesinibildirir.Kur’ân’ınşusureveayetlerindegeçer;II.117,III.47,XIX.35,XXXVI.83,XL.68.

B. 960. LXXVIII. surenin, “Yeryüzünü hazır bir yaygı olarak yaymadık mı ve dağları, çiviler gibiçaktık”mealindeki6.ve7.ayetlerineişaretedilmektedir.

B. 962. Dört kitap. Mûsâ Peygamber’e inen Tevrat, Dâvûd’a inen Zebur, İsa’ya inen İncil ve Hz.Muhammed’einenKur’ân-ıKerim’dir.

B.964.Simurg:Buismivar,cismiyokkuş,otuzkuşbüyüklüğündeolmasıyüzündenbuadlaanılmıştır.Vücudundaotuzrenkbulunduğundanotuzrenklianlamına“Sîreng”dedenmiştir.Boynuçokuzunolduğu,görünmeyecek kadar yüksek uçtuğu için Arapça’da “Ankaa” ve “Ankaa’yı Mugrıb” diye anılmıştır.Rüstem’inbabasınıbukuşbesleyipyetiştirmiştir.YuvasınınKafdağı’ndaolduğusöylenenbukuş,devletkuşuylakarıştırılır.Koyunlarıvediğerhayvanlarıkapmaklayetinmeyipçocuklarıdakapmayabaşladığıiçin zamanın peygamberinin duasıyla neslinin munkarız olduğu da rivayet edilmiştir. Türkçe’yeZümrüdüanka diye geçen bu kuş, masallarımızda, Keloğlan’ın dostudur. Tasavvufta Ankaa, herkesçetanınmayanKutb’avemaddeninherşeklialmakkaabiliyetinedenir.

B.965.LVII.surenin3.ayetine işaretedilmektedir.Ayetinmealişudur:“Odurevvel,odurâhır,odurzâhir,odurbatınveodurherşeyihakkıylabilen.”Ayet,varlığıdaimivekendisindenolmak,herşeyioyaratmakbakımındanevvel;herşeyinveherkesinzevaliolduğuhalde,Oebediolduğuiçinâhır;kudretvesun’uylazâhir;zâtiylebâtındırtarzındatefsiredilmiştir.

B.966.Yediİklîm.Sübhân.Eskicoğrafyacılaragöredünya,yediiklimeayrılır:

1. Batı illerinden, Berberiyye’den, Habeşistan’dan, Yemen’in güneyinden Hindistan ve Çin’e, DoğuOkyanusu’nunbazıadalarınadekuzar.Buiklimdeenuzungün12,5saattir.Halkısiyahrenklidir.

2. Sudan’ın veArap ülkesinin kuzeyindenHürmüzDenizi’ne varır; Hindistan veÇin’in ortalarındangeçer,DoğuOkyanusu’nunortasındakiadalaraulaşır.Halkınınrengiesmerdir.

3. Batının kuzeyinden, Mısır’dan geçer, Kudüs, Şam, Kûfe, Bağdat, Basra, Şiraz, İsfahan ve Farsmemleketleriyle Hindistan ve Çin’in kuzeyinden geçer, aynı denize varır. Halkı buğday renkli veesmerdir.

4. Akdeniz’le Sebte Boğazı’nın, Endülüs, Frengistan ve Rumeli’nin güneyinden, Anadolu’nun yarıkuzeyinden geçer, Tarablus,Antakya, İskenderun,Halep,Erzincan,Diyarbakır,Musul, Tebriz, Erdebil,Kazvin, Tûs, Lâhûr, Keşmir ve Horasan’dan, Hıtâ ve Huten’in kuzeyinden, Hindistan ve Çin’ingüneyindengeçer;DoğuOkyanusu’ylaadalaravarır.Halkınınrengi,beyazayakınesmerdir.

5.İspanya’nınkuzeyinden,Avrupa’nınortalarındangeçer,Anadoluşehirlerininçoğuna,Sivas,Erzurum,Şirvan, Hazer Denizi’ne Giylan ve Câm gibi şehirlere uğrar; Harzem, Semerkand, Buhârâ, Bedahşan,

Türkistan ve Kıpçak Çölü’nden, Çin Seddi’nden, Hıtâ ve Huten ülkelerinin ortalarından gene DoğuOkyanusu’navarır.Halkınınrengibeyazdır.

6. Avrupa’nın kuzeyinden Venedik ve Rumeli’den, Azak’ tan geçer. Gürcistan, Tiflis, Gence, Revanşehirlerinevarır;Şirvan’ınkuzeyine,DerbendKalesi’ndenDağıstanveEjderhan’aulaşır.Hazer’inkuzeytarafından geçer. Karakalpak, Özbek, Çağatay, Kaşgar, Türkistan, Tataristan, Deşt-i Kıpçak, Huten veHıtâ’nınkuzeyindenDoğuOkyanusu’ndakiadalaravarır.Halkınınrengisarıdır.

7.BatıOkyanusu’ndanbaşlar.PortakalülkesiyleİngilizülkesindengeçipKuzeyülkelerinden,Kıpçak,Bulgar ve Rus diyarından, Hazer’in kuzeyinden, İskender seddinden doğu Okyanus adalarına varır.Halkının rengikızıldır (MemâlikveMesâlikkitaplarına,kısaveetraflıbilgi için“Ma’rifet -Nâme”yebk.).

Sübhan,Tanrıadlarındansayılır;noksansıfatlardanmünezzehanlamınagelir.

B. 967. Nûh - Tûfan. Nûh, ilk insan ve ilk peygamber olan Âdem’in torunlarındandır. Ulu beşpeygamberin biridir. İnsanlar kötülüğe düşmüşler, Tanrı onları doğru yola davet etmek için Nûh’ugöndermiş, XXIX. surenin 14. ayetinde bildirildiği veçhile dokuz yüz elli yıl kavminin içinde kaldığıhalde kendisine pek az kişi iman etmiş.Bunun üzerine yeryüzünde tandır altından su kaynar gibi sularkaynayıp fışkırmaya, gökten yağmur yağmaya başlamış. Nûh, daha önce yaptığı gemiye, Tanrı emriyleinananlarıvehermahlûktanbirçiftialmış,sulardağlargibidalgalanmayabaşladığısıradaoğullarındanbirideimanetmediğiiçinboğulanlarakatılmıştı.TufanınsonundagemiAraratdağlarınınbirtepesiolanCûdi’yeoturmuş,gemidekilerdışarı çıkmışlar, insannesli yenidenonlardan türemiş.NûhveTufanXI.surenin25.-50.ayetindeanlatıldığıgibiNûh’unadı,XXIV.surenin38.ayetindegeçer.XXXIII.surenin7.ayetinde, ulû’l-azm beş peygamber arasında anılır. LXXI. surenin adı Nûh suresidir; bu surede dekendisindenvekavmindenbahsedilir.

Ahd-ıAtıyk’te“Tekvin”bölümünün6-10baplarıNûh’aaittir.

B.968.XLI.surenin11.ayetindeTanrı’nıngöğüveyeryüzünüyaratmayıiradebuyurupherikisinede,dileyerek,dilemeyerekgelinbuyurduğu,ikisinindedileyerekgeldikdedikleribildirilmektedir;beyittebuayeteişaretedilmektedir.

B.969.Yûsuf-Altınlasatılmak.Yûsuf’unMısır’daaltınlasatıldığı,hattabirkocakarınındasırtındakisamançuvalını,terazininkefesinekoyduğu,bunaşaşanlarada,alamayacağımıbiliyorumamahiçolmazsakefedebenimdebirşeyimolsundediği,halkrivayetlerindendir(720.beytinizâhınabk.).

B. 973. Kâ’be - put. Kâ’be, Müslümanların kıblesidir. II. surenin 144. ayetinde, nerde bulunulursabulunulsun, namazda Kâ’be’ye karşı durulması emredilmekte. 125. ayetinde Kâ’be’nin ve çevresinineminlik yeri olduğu bildirilmekte, 127. ayetindeKâ’be’nin İbrahim ve İsmail Peygamberler tarafındanyeniden bina edildiği anlatılmakta, 158. ayetinde, yeryüzünde insanlar için ilk kurulanmabedinKâ’beolduğubeyanolunmaktadır;aynısurenin97.ayetindegücüyetenkişiyehaccın,yaniMekke’yegidiphactöreninivaktindeedaetmeninfarzolduğubildirilir.XXII.sureninadıHacsuresidirve25-37.ayetlerdehactörenleribelirtilir.V.surenin97.ayetindedeKâ’be’nin,Allahtarafındanhürmetifarzolanbirmabetolduğu söylenir. Yeryüzünün, Kâ’be’nin altından, su üstüne yayıldığı İbn Abbâs tarafından rivayetedilmiştir;buyayışLXXIX,surenin30.veXCI.surenin6.ayetlerindezikredilir(Ebû-Aliyy’il-Fadlb.Hasan’it -Tabrasi;Mecmaul -Beyân fiTefsir’il -Kur’ân;Tehran - Şirket’ül -Maârif’il - İslâmiyye;1379H.1339Ş.H.c.X,s.434).

Kâ’be,Hz. Peygamber tarafındanMekke zapt edilmeden putlarla doluydu.Hz. Peygamber,Mekke’yi

zaptettiktensonraKâ’be’dekibütünputlarıkırdırmıştır.

B.980.Kün-Feyekûn.Ol,olurdemektir.959.beytinizahınabk.

B.989.Binbirad.Tanrı’nın,zatına,sıfatlarına,işlerinenazaranbinbiradıolduğusöylenir.

B. 998. Eyyub - dert, Süleyman - mühür: Eyyup, İsrailoğulları peygamberlerindendir. Zengin, mal -mülk,evlat - ayal sahibibulunanbupeygamber,“Ahd-iAtıyk”agöreŞeytan’ınTanrı’ya,onabukadargeçimverdindeoyüzdensanakullukediyordemesiüzerineTanrıtarafındansınanmış,evladıölmüş,malı-mülküyokolmuş,kendisidehastalanmış,dertlerekarışmıştı.SonundaTanrı,duasınıkabuletmiş,onadaha fazla mal - mülk ve evlat vermiştir. 42 baptan meydana gelen bir bölüm, “Ahd-ı Atıyk”te bupeygambereaittir.Kur’ân’daXXXVIII.surenin41-44.ayetlerindeEyyub’danbahsedilir.

Halkrivayetlerindevücûduyaralarakarmış,yaralarakurtdüşmüş,bütünbunlarasabretmiş,fakatkurtlarkalbinevedilinedeyürüyünce,yarabbi,kalbimle senidüşünür;dilimle seni zikrederim;onlarıbağışlabanademiş;bununüzerineiyileşmiştir.

Gene halk rivayetlerine göreSüleymanPeygamber’in bir yüzüğü vardır ki, bunda, İsm-iA’zam, yaniTanrı’nınenbüyükveşerefliadıkazılıdırveSüleyman,buyüzdeninsanlara,hayvanlara,cinveperilerehükmeder.Hattabiraralıkbuyüzüğübirşeytanelegeçirmiş,Süleymanlıkdavasıylahükümsürmüşolduğuda halk rivayetlerindendir. Attar, bunu “Mantık’ut - Tary”da hikâye eder. Mevlânâ da “Mesnevi”debundanbahseder(Nicholsonbasımı;I.b.3618-3624;IV.b.353-354).

B. 999. Zekeriya - ağaç. İsrailoğulları peygamberlerindendir. “Ahd-ı Atıyk”ın sondan bir önceki 14baplıkbölümübupeygambereaittir.Kur’ân’ınXIX.süresinde, ihtiyarkenbirçocuğuolduğu (1-15), II.surede Meryem’e kefil olduğu anlatılır (35-37). Zekeriya, kavminden kaçıp bir ağacın içine girmiş,kavmi,şeytanıniğvasıyleZekeriya’yı,testereyleveağaçlaberaberortadanikiyedilmiştir.

B.1002.Mi’raç-Nalınıçevirmek.Yemen’deBen-iKarenboyunamensubolanÜveys’ül-Karenî,birhadise göre tâbiînin, yani sahabe devrini idrak edenlerin en hayırlısıdır (Câmi; II. s. 7). Hz. Alizamanında, Sıffîn savaşında ona ulaşmış, ölüm üzerine bey’at etmiş ve geldiği gün savaşa girip şehidolmuştur. Halk bu zata Veyselkaranî der; hakkında birçok menkıbeler nakledilir; bunlardan biri demi’raçta,Hz.Peygamber’inayakkabılarınıçevirmesidir(936.beytinizahınabk).

B. 1003. Ali - Kılıç. Yiğitliği dolayısıyla Hz. Ali, kılıçla anılmıştır. “Ali’den başka er yok,Zülfekaar’danbaşkakılıç”sözüdemeşhurdurZülfekaar,Hz.Peygamber’inkılıçlarındandır;onuAli’yevermiştir.

B.1004.Rasûl.Şeriatsahibipeygamberedenir.

B.1005.Öküz-Balık.SevirveHûtburçları.Aynızamandabirhalkinancınagöre,dünyabiröküzünboynuzuüstündedurmakta,öküzbalığınüstünde,balıkdenizde,denizdeyelüstündebulunmaktadır.Buinanç,öküzvebalığabenzetilenkümeyıldızlardanmeydanagelmişolsagerektir.

B.1009.Yüzyirmidörtbin–Dörtyüzkırkdört.Peygamberlerin, şeriat sahibiolanlarıyladiğerbirpeygamberin şeriatına tabi olanlarının yüzyirmi dört bin olduğu, erenlerin de dört yüzkırk dört bölükbulunduğuhakkındakiinancaişaretedilmektedir.

B.1012.KulHuvallah.Kur’ân’ınCXII.suresi,“DekiAllahbirdir”diyebaşlarvebesmeleylebeşayetolanbusurede,Allah’ınbirliği,cismânîvasıflardanmünezzehbulunduğubildirilir.

B.1016.Nicekezgeldim–gittim.Bu sözü ihtiva eden şiirlebunabenzer şiirlerde “tenâsuh” inancı

yoktur.Tenâsuh,insanıntekamületmedikçe,ölümdensonraruhunun,anarahminedüşenbirinsana,yahuthayvanageçmesi,yahutbitkiveyamadenolarakyenmek,içilmek,yıpranmaksuretiyletekrarhayvanveyainsansuretinegelmesi,böylecekemaleulaşıncayadekâlemdedevretmesiinancıdır.Buinancıgüdenleriçindeinsanın,ancakinsansuretindedevredeceği,nebatavehayvana,hattacansızlarareddedilebileceğikanaatine sahib olanlar vardır. Bu kanaatler, sırasıyla “tenâsuh, terâsuh, tefâsuh” adlarıyla anılır. Buiptidaiinanç,ilkçağlardanberisüregelmiş,Batınîlerinruhainananlarıdahaşirveneşribusuretlekabuletmişlerdir.

Yunus’un ve diğer sûfîlerin gelip gitmekten bahsettikleri şiirlerle sözlerse, tasavvufun “devir” ve“tecelli” inançlarını belirtir. İnsan,maddesi itibariyle, anayla babanınmenisinden vücut bulur.Ana vebaba, bu meniyi, yenip içilen şeylerden elde eder. Yenip içilen şeyler, hayvan, nebat ve madendir.Hayvan, nebat vemaden, dört unsurun, yani ateş, su, hava ve toprakla dokuz göğünmahsulüdür.Bütünbunlar;maddi varlığa bürünmeden önce Tanrı’nın ilim ve iradesindemüsteklektir, fakatmevcuttur. Şuhaldeinsan,Tanrıilimveiradesinden,sırasıylagöklere,unsurlara,cansızlar,canlılarvebitkilerâleminegelmiş, sonra ana rahmine düşmüştür. Ana rahminde, kendisine; bir “lâtife-i rabbâniyye” olan ruhnefhedilmiştir.Budeviresnasında,doğrudandoğruyanebatvecemattaninsanagelen,nebatvecemattanhayvanagelen,hayvankenölüp;yenmedengene“neşir-dağılma”âleminegidenbulunur.Fakatbumaddibedenle ruhun ilgisi yoktur. Esasen ruh, can olarak kabul edilirse; âlemde her zerrede can vardır.Cansızlarda çokuzunmüddet varlığını korumak, nebatlardabüyümekveüremek, canlılardaduymakvehareket etmek suretiyle beliren bu kabiliyet, “Rûh-ı Cemâdî, Rûh-ı Nebâtî; Rûh-î Hayvanî” adlarıylaanılır.Hayvandabuüçruh,nebattailkikisi,cansızlardailkivardır.İnsandaysaüçüyleberaber,idrakvenatıka (anlayış ve konuşmak) suretiyle tecelli eden “Rûh-ı İnsânî” vardır ki, bu ölümden sonra bakıykalan,âhıreteintikaledenTanrınefhidir.Gerçektasavvufehlincetenâsuhbatıldır.Bubakımdan“yağmurolupyazdım,yelolupestim,tozoluptozdum,geldim-gittim”gibisözler,tenâsuhudeğil,budevrianlatır:

“Tecelli”yegelince,sâlik,yanimaneviyolcu,sülûkünde,maneviyolculuğunda;geçmişpeygamberlerin,erenlerin mazhariyetlerinde, sıfatlarında fani olur; cezbe âleminde, bunlarla bulunduğunu, hatta bunlarolduğunusöyler.Buçeşitsözlerdendetenâsuhinancınıanlamak,oçeşithükümçıkarmakdoğrudeğildir.

B.1018.Kandil.Tanrı,ÂdemPeygamber’iyaratmadanöncebirmelekyaratmış.Ona,benkimim,senkimsin sorusunu sormuş;melek, ben benim; sen de sensin cevabını verince onu kahır ateşiyle yakmış.Ondansonrayarattığımeleklerdeaynıakıbeteuğramışlar:Cebrail’iyaratıncaonadabusoruyusormuş.Cebrail cevap vermeyip hayran bir halde gezip dolaşmaya başlamış. Derken arşta bir kandil görmüş;ışığınınyarısıak,yarısıyeşilmiş.Okandilden,senrabbimsin,benkulunumdiyecevapvermesi,kendisinesöylenmiş;odaTanrı’yabucevabıvermişveTanrırızasınaermiş.Bukandil,MuhammedPeygamber’leAli’ninnûruymuş(Yemîni:Fazîlet-Nâme;AhmedHızır,AliHayderneşri;İst.1325-1327;s.76-80).

B.1020.Cebrîl.Cebraîl’e,CebreîlveCibrîldedenir.866.beytinizahınabk.

B.1023.Habib-Doksanbinkelâm.Habib,dost,sevilenanlamınagelir;Hz.Muhammed’e,Habîb’ullah- Allah sevgilisi denmiştir; bu hususta birçok hadisler vardır (Tirmizî, Kenz’ül - UmmâlMüsned’dennaklenFedâil’ül-Hamse;I.s.42-44).Hz.Muhammed’in,mi’raçtaTanrı’yladoksanbinsözkonuştuğu,otuzbininihalka,otuzbininiirfanehlinesöylediği,otuzbininidegizlediğisöylenegelmiştir.

B.1035.Taka.NuhPeygamber’ingemisinediyor.

B.1044.İdris-Terzi,Şit-Bezdokumak,Davud-Ses.İdris“Ahd-ıAtıyk”teEnuşdiyegeçer(Tekvin,V. 6).Kur’ân’ınXIX. suresinin 56. veXXI. suresinin 85. ayetlerinde anılır; Tanrı tarafından yücelereağdırıldığı bildirilir. Şit Peygamber, Âdem’in oğullarındandır. “Ahd-ı Atıyk”ın aynı bölümünde geçer;İdrisPeygamber’inbabasıdır(Tekvin,V.3-9).Fütüvveterbabınıninancınagöreilkolarakİdris,terzilik

sanatınıicadetmiş.Şit,yahutdiğersöylenişegöreŞisdebezdokumuştur;buyüzdenİdristerzilerin,Şitdeçulhalarınpîrisayılmıştır.

Dâvud,Kur’ân-ıKerim’de bir peygamber olarak anılır. II. surenin 251. ayetindeCâlût’u öldürdüğü,Tanrı tarafından saltanatavepeygamberliğenail olduğu, IV. surenin118.XVII. surenin55. ayetlerindekendineZebûrverildiğibildirilir.V.surenin55.ayetinde,İsrailoğulları’ndankâfirolanlaraDavud’unveİsa’nınlanetettiğisöylenir.VI.sürenin84.ayetindepeygamberlerarasındaadıgeçer.XX.surenin78-80.ayetlerindeDavud’a,kendisiyleberaberTanrı’yınoksansıfatlardantenzihetmeleriiçindağlarlakuşlarınrâmedildiği, savaşlarda insanıkoruyanzırhyapma sanatınınbelletildiği,XXXII. surenin15. ayetinde,kendisiyleoğluSüleyman’abilgiverildiği,16.ayetinde,oğlununkendisinevarisolduğu,XXXIV.surenin10-11. ayetlerinde, dağlarla kuşlara,Davud’la beraberTanrı’yı tenzih etmeleri emredildiği ve demirinonayumuşatıldığı,XXXVIII.sürenin17-26.ayetlerinde,genedağların,kuşlarınonunlaakşamvekuşlukçağlarında Tanrı’yı tesbih ettiği, iki hasmın arasında, onları yargılayıp hükmetmesi için Tanrı halifesiolduğubeyanolunur.

Davud,Ahd-iAtıyk’tebirpadişahtır(Mülük-iEvvel,XVI-XXXI,Mülük-iSânîveSâlis,I-II).

DavudDoğuKlasikedebiyatındases,müzik,demirvezırhlaanılır.

B.1102.Yetmişikimillet.Millet,dinveşeriatanlamınagelir.Hz.Peygamber’in,ümmetininyetmişüçbölüğeayrılacağını,yetmiş ikibölüğüncehennemlikolacağını, ancakbirbölüğününkurtulacağınıhaberverdiğirivayetedilmiştir(Câmi’,II,s.110).Bubölüklerin,mezhepolduğukabuledilir.

B.1114. İlliyyin.Yücelikanlamınadır.Cennetinenyüceyeri,Siccîn,yani cehenneminenkötü, aşağıyerikarşıtıdır.İlliyyin,inananlarınameldefterlerininbulunduğugök.Siccin,kâfirlerinameldefterlerininbulunduğuyerdirdedenmiştir.Kur’ân’ınLXXXIII.suresinin7-9ve18-19.ayetlerindegeçer.

B. 1231.Mansûr – Kül. Huseyn b.Mansûr’il – Hallaç öldürüldükten sonra yakılmış, külü Dicle’yedökülmüştür.588.beytinizahınabk.

B.1242.İnci.Tanrı’nınöncebirinciyarattığı,onakudretnazariylebakıncaeridiği,buğusundangökleri,suyundandenizi,köpüğündenyeryüzünüyarattığısöylenir.

B.1250.Kaf–Kâf.İlkharflesözü,ikincisiylekevni,yanivarolanlarıkastediyor.

B.1251.Cevher.Kendindenvarolan; araz,varlığı cevherlebelirendir.Sûret,bir şeyingörünüşüdür.Şekil,renk,sûret,uzunlukv.s.cismenazaranarazdır;cisimseonlaragörecevherdir.Fakatcisimlerdetümcismenazaranarazsayılırlar.

B.1252.Kürsi.Üstüneoturulacakşeyanlamınagelir.Kirskökündendir.Topluanlamınadakullanılır.Yapraklarıformahalinegetirilenkâğıtlara“kürrâse”denir.Kirs,birşeyinaslıanlamınıdaverir.

Kur’ân’ınII.suresinin255.ayetinde,Tanrı’nınkürsüsününgökleri,yeryüzünükapladığıbildirilmektedirki bu ayete, Kürsî ayeti anlamına “Ayet’ül - Kürsî” denir. İbni Abbâs’ın rivayetine göre kürsî, Tanrıbilgisidir,saltanat,tedbir,hükümvetasarrufanlamlarınageldiğidesöylenir(Müfredât;s.441.

B.1258-1259.Dörtmuhtelifnesne.Yel,toprak,su,od.Eskileregöremaddeâleminimeydanagetirendörtbasitunsur.

B.1261.Ruh-Emr.XVII.surenin85.ayet-ikerimesinde,“Sanaruhtansorarlarsadeki:Ruh,Rabbiminemrindendir; zaten size de bilgiden az bir şey verilmiştir” denmektedir. Emr, iş ve buyruk anlamınagelmekle beraber VII. surenin 54. ayet-i kerimesinde “Bilin ki halk (Yaratma) da O’nundur, emr de”

denmesineVI.surenin73.,IX.surenin94.ve105.,XIII.surenin9.,XXIII.surenin92.,XXXII.surenin6.,XXXIX.surenin46.,LIX., surenin22.,LXII. sürenin8.,LXIV.surenin18.ayetlerinde,“şehadet”,yanigörünen,bilinenâlemkarşılığında,“Gayb-Emr”kullanılmış,buyüzdendeEmr,melekûtâlemi,kuvvet,Tanrı’nınkudretâlemiolarakkabuledilmiştir.

B.1341.Şeyh.İhtiyar,uluanlamlarınagelir.Tasavvufta,irşâdamezunolankişiyedenir.

B.1349.İlimgözhicâbı.Yaniperdesi.İlim,insanavarlıkverirse,adamıbenliğedüşürürse,kişikendiniher şeyibilir sanır, bilmediğinigöremez.Fakatbildikçe,bilmediği şeylerin sınırsızolduğunu,bildikçebilmediğinibilenkişi,bilgisini“irfan”halinegetirmiştir.Bubakımdanilkbölüğegöre ilim,gözhicabıolur.Sûfîlerceilimgaayedeğil,vasıtadır.

B.1353.Semâ’.Şimâ’, işitmek,musikidinlemek,güzelsesvenağmelerlecoşupvecdegelerekraksagirmek, dönmek anlamlarına gelir; bu söz, semâ’, hatta Anadolu’da Aleviler arasında samah tarzındasöylenir.Sûfîlersemâ’ı,dahadoğrusumusikiyi,birvecitvasıtasıolarakhoşgörmeklekalmamışlar,biribadet telakkiy etmişlerdir. Mevlânâ, Şems’le buluştuktan sonra, onun teşvikiyle semâ’a meyletmiş,Şems’tensonradasemâ’meclislerikurulup“gûyende”ve“kavvâl”denenokuyucularvebilhassarebapçalanlarneşidelersöylemeye,rebapçalmayabaşlayıncaMevlânâdavecdegelipraksabaşlar,buaradaşiirler inşadederdi.KendisindensonraadınakurulanMevlevilik’tebuyüzdenmusiki,şiirvesemâ’üçasliunsurolarakkabuledilmiş.XV.yüzyıldaMevlevimukabelesisonşeklinialmıştır(Mevleviâdâbveerkânıadlıeserimizebk.s.43-109).

B.1356.“GerçektendeŞeytan,kangibidamarlardaakar,dolaşır”hadisineişaretedilmektedir(Câmi’;I.s.68).

B. 1358.Derviş-i dervîşân.Yüksek sesle okunan ve “gül - bang” denenmürettep dualarda, bilhassasonlarındasöylenenbirsözdür.

B.1359.Mevlânâ.Efendimiz,ulumuzanlamınagelenbusöz,dinbilginlerineverilenlakaptır.

B.1363.DörtKitabınmanası - Elif.Dört kitap, 960. beyitte bildirildiği gibi Tevrat, Zebur, İncil veKur’ân’dır.“Elif”,Arapalfabesinde ilkharftirveyukarıdanaşağıyaçekilendüzbirçizgiylegösterilir;hiçbiryanındanoktasıyoktur.Bubakımdansûfîler,elifharfini,Tanrı’nınzatâleminebenzetirlerdir.Yunusbubeyitle,herşeyvahdetâlemininzuhûrundanibaret;banakesretten,çokluktanbahsetmeyindiyor.

B.1373.Dörtmezhep.Mezhepgidilenyol,yanimüctehidinKur’ânvehadisiesastutarakinancınagöre,akılyahutkıyası,kabulediyorsasahabeninyahutİmam’ınre’yinibildirmesidolayısıylaonunimametinikabuledenlerinbirmeseledeittifakınıdemtutarakkurduğuhükümlerin,kabulettiğiibadetvemuamelatta,hattainançtavardığısonuçlarıntümüdür.Sahabeyiâdiltanıyanehlisünnet,Hanefî,Mâlikî,Hanbelî,Şâfiîolmaküzeredörtmezheptanır.

B.1375.İrâdîölüm.Ölmedenöncevarlıktan,benliktengeçmek.

B.1377.Aşkileıkrargerek.“Kim,benimbirdostumladüşmanlığakalkışırsaonunlasavaşagirişirim;benimle savaşmış sayarım onu. Kul, ona farz ettiğim şeylerden gayrı bana sevgili olan bir şeyleyaklaşamaz.Nafileleredevametmekledebanayakınlaşır-durur;sonundaonuseverim;sevincedeadetaduyduğukulak,gördüğügöz,tuttuğuel,yürüdüğüayakkesilirimona;bendenbirşeyistedimiveririm,birşeydenbanasığınırsaonukorurum...”(Kudsîhadis;İthâfât,n.82)

B.1403.Lâşerike.VI.surenin168,XVII.surenin111,veXXV.surenin2.ayetlerindeAllah’ınşerikiolmadığıbildirilir;buayetlereişarettir.Buinanç,İslam’ınesasinancıdır.

B.1405.Tatar.MaksatMoğollardır.353ve546.beyitleredebk.

B.1406.“Andolsunkibiz,cinlerinveinsanlarınçoğunucehennemiçinyarattık;onlarınkalblerivardır,düşünmezleronunla;gözlerivardır,görmezlerogözlerle;kulaklarıvardır,duymazlarokulaklarla.Onlardörtayaklıhayvanlarabenzerler,hattadahadaaşağıdıronlar.Onlardırgaflettekalanlarıntakendileri.”(Kur’ân;VI.179)

B.1409. “Vayöylesinenamazkılanlaraki,namazlarınıunuturlarveonlarbütün işlerinigösteriş içinyaparlarvezekâtvermeyimenederler.”(CVII.4-7)

B: 1410. Fetvâ. Şer’i bir meselede bilgin kişinin verdiği hüküm. İran ve Türk klasik edebiyatında,kafiyezoruyoksa“fetvi”tarzındaokunur;“dava”nın“da’vî”okunduğugibi.Fetvâ,bilhassayazılıolarakverilir;sonuna,Arapça“Allahdahaiyibilir”cümlesiyazılıpimzalanır.Soru-cevaptarzındayazılması,soranveyasoranlarınadlarıyerine“Zeyd,Amr”kadınsa“Hind”yazılmasıdaâdettir.

B.1417.Ferecî.Ferec,Arapça’da sıkıntıdankurtulmak, fereci,genişliğe, ferahlığamensupdemektir.Sûfîlerdenbiriningönlü sıkıldığıvegiydiğigiysininönünüyırttığı,buyüzden,genişkolluyakasız,önüaçıkveüstegiyilengiysiyebuadınverildiğisöylenir.

B.1418.YediMushaf. “Kur’anyedi çeşitokunur”ve“Kur’anyediokunuşagöre inmiştir”mealindehadislervardır (Câmi’; I, s.90-91; II, s.47).Buokunuşlarusulleriylebirbilgihalinegetirilmiş,buna“Kırâat bilgisi” denmiştir, Okunuşlar, boyların deyişlerine göre olup söz ve anlam değişmez. Ayrıca,“Kur’ân,yedikonuüzereinmiştir:Emir,nehiy,teşvıyk;korkutuş,öğütveibret;hikâyeler-örnekler”ve“Kur’ân,nehiy,emir,helal,haram;muhkem(manasıaçıkvebelli),müteşâhin(manasıtevilleanlaşılan)veörneklerolarakyediesasüzerine inmiştir.”, “Helalinihelalbilin;haramınıharamsayın;emrettiğiniyapın,nehyettiğininehyedipçekinin,örneklerindenibretalın;muhkemiyleameledin,müteşâbihineinanınveinandıkdeyin,hepsiderabbimizinkatındadır”hadisleriysebuyediyi,konubakımındanbildirmektedir(Ahâdis-iMesnevî;s.83-84;Câmi’;I,s.91).

B.1421.Gönül–Komşu.“Cebrâil,banakomşuhakkındaokadartavsiyedebulundukimirastaonlardadahildir,mirasagireceklersandım.”(Câmi’;II.s.124-125)

B.1445.KirâmenKâtibin.LXXXII.surenin10-12ayetlerinde,“Şüpheyokkisizekoruyucularmemuredilmiştir elbette; büyüktür onlar, yazarlar, bilirler ne yaparsanız” denmektedir. Herkesin yaptıklarınıyazanmelekleredenir.

B.1482-1492.Hakşehri-Yedikapı.Hakşehri,vücuttur.Yedikapıdanmaksat,yedinefisolsagerektirkibunlar,kötülüğüfazlasıylabuyuran(Emmâre),kötülüktebulununcakendinikınayan(Levvâme),iyiliğiilham eden (Mülhime), iyiden iyiye inanca eren (Mutmainne), Tanrı’dan razı olan (Râzıyye), Tanrırızasını kazanan (Marzıyye), tamamıyla arınmış olan (Sâfiyye -Zekiyye) nefisler, daha doğrusu nefsin,insanın yedi kaabiliyetidir.Bu adlar şu surelerdeki ayetlerden alınmıştır:XII. 53,LXXV. 1-5,XCI. 7,LXXXIX.27-28,9Sülûkmanevibiryükselişolduğundanbuyedikapıyı;yedigökkapısıolarakdakabuledebiliriz.Yedinefis,Halvetiyyeilebaşladığındanbuikincitevcih,dahadoğruolsagerektir.

Yedikapıyı, iki kulak, iki göz, burundelikleri ve ağızolarakdayorumlayabiliriz.Burnubir sayarakyedincikapıtenasülaletidir.Bunlarla,Tanrıbuyruğunauygungören,duyan,kokan,söyleyenvehelalindenbaşkasınadokunmayankişi,kapılarınıgerçeğeaçar;aksihaldekapılarcehennemkapısıkesilir.

B. 1497. Öldürülecek kardeş, nefis olmalıdır. “Sizden hiçbir kimse yoktur ki şeytanlardan biri onaarkadaşolmasınbuyurdu;yasenyaResulallahdediler;evetbuyurdu,bende,fakatAllahbanayardımetti,o Müslüman oldu” hadisine istinad ettirebiliriz (Ahâdîs-i Mesnevi; Müslim ve Müsned’den naklen);

öldürülmesi, şeytanlığının öldürülmesidir. Boşanacak zevce, şehvet olmalı. Ana, unsurlardır; nikâhkıydırmak,onutabîatinebırakmak,böyleceunsurlarınhükmündençıkmaktır;bizböyleanlayabildik;başkatürlüşerhedebilenetsin;dahadoğrusunubulanınbuluşunauyar,bulamayanındasözünüdinlemeyiveririz.

B.1503–1504.Birkılileyedilmek.Gerçeklikyolununzahmetiniveinceliğinibildirmektedir.

B.1561.Nefis–binek.“Nefsin(bedenin)binekatındır,onayumuşaklıklamuameledebulun”mealindebirhadisrivayetedilmiştir.

B.1578.Anter.Hz.Ali’ninsavaştığıveöldürdüğüsöylenenmuhayyelveesâtîrîbirkahraman.

B. 1581. Şeddâd. Bir rivayete göre bir boy olan İrem’in reisi, başka bir rivayette İrem adlı şehrikurduranhükümdar.Buhükümdarilkolaraktanrılıkdavasınakalkışmış,İremşehrinecennetdemiş,şehrinveşehirdeyapılanköşkünkuruluşubitincegörmeyegiderkenbiryandaköşkleberaberşehir,öteyandakendisibatmış,LXXXIX.Surenin(6-8.ayetlerindeİrem’denbahsedilirvedirekleriolan,yapısısağlambulunanbuşehrin, şehirler içindemisilsizolduğubildirilir.Şeddâd’ın,Âd’ınoğlu,bu sözünÂd’ınbiradı,birlakabıolduğudasöylenmiştir.

B. 1589. Nefsini bilen Rabbini bilir. Hadis (Sefinet’ül - Bıhâr, II. s. 603).Mevzu’ olduğunu, fakatkendinin bilgisizliğini, yokluğunu, aczini bilen kişinin, rabbini bilgisiyle, bakaasıyla, kudretiyletanıyacağıcihetlemanabakımındandoğruolduğunusöyleyenlerdevardır(Mevzuat;s.83).

B.1609.Süleyman - zembil.SüleymanPeygamber’inokadarkudretiyle, saltanatıylagenedezembilörüpsatarakkârıylageçindiğisöylenmiştir.

B. 1612. Mürebbi. Arapça terbiye eden, yetiştiren, kemale götüren anlamınadır. Mürşit, yani şeyhmanasınageldiğigibimürşitvekilinededenir.

B.1614–1615.Unakülkatmak,üçgündebiriftar.Devrindekiriyâzatusullerinibildirmesibakımındandeğerlidir.

B. 1647. İsa - iğne. Halk rivayetine göre, İsa göğe ağarken yakasında dünya mallarından bir iğnebulunduğuiçindördüncükattabırakılmıştır.

B. 1658. Kırık gönüller. “Ben gönülleri kırık kişilerin katındayım” mealindeki Kudsî hadise işaretedilmektedir(İthâfât;s.29).

B.1699-1705.Şiir.Hz.Ali’nin,tercemesinisunduğumuzşuşiirindenmülhemdir:

Dermânınsende,fakatseninhaberinbileyok,

Derdindesenden;fakatsengörmüyorsun.

Kendiniküçücükbirbedensanıyorsun;

Oysakoskocaâlem,dürülmüş,içindesenin,

Öyleapaçık,apayanbirkitapsınki,

Gizlişeyleronunharfleriylemeydanaçıkmada.

Dışarıyabirihtiyacınyoksenin;

Gönlündeyazılmışyazılar,herşeydenhaberverirsana.

(İmam’ıAlîBuyruğuadlıkitabımızabk.s.240-241)

B.1703.Beyt’ül -Ma’mûr.MâmûrevanlamınaArapçabir söz.Kur’ân’ınLII. suresinin4. ayetindegeçer. Dördüncü kat gökte, Kâ’be’nin hizasında bulunan ve gök ehlinin kıblesi olan manevi mabed.Kâ’be’ninadıdırdiyenlerdevardır.

B. 1711. Yedi deniz. Eski coğrafyacılara göre şunlardır: 1) Çin Denizi, 2)Magrib Denizi (AtlantikOkyanusu),3)RumDenizi(Akdeniz),4)Karadeniz,5)TaberiyyeDenizi(ŞapDenizi),6)CürcanDenizi(Hazer),7)HârzemDenizi(FarsDenizi)

B.1716.Nefs-iCüz’î.Akl-ıKüll.Cüz’înefis,Küllinefsinherinsandakitecellisidir.Akl-ıKüll(TümAkıl),Yunan felsefesinegöreyaratıcıkudretin aktifkaabiliyetidir,Bukaabiliyettenpasifbirkaabiliyetdoğmuşturki,bunadaNefs-iKülldenir.Buikikaabiliyettendokuzgökveonlarıncirimleriolanyıldızlarmeydana gelmiştir. Her göğün aktif kaabiliyetine akıl, pasif kaabiliyetine de nefis denir. Sûfîlere göreAkl-ıKüll,Tanrı’nın ilk taayyünüdür; zatındabütünmevcudatın, ilmi suretlerle sabit oluşudur ki, buna“Hakıybet-i Muhammediyye” denir. Bu ilmi suretlerin, kuvvetler halinde zuhûru, Melekût âleminimeydanagetirmiş;buâleminmaddeşeklindezuhûrudabuâlemiizharetmiştir.

B.1721.“Düşmanınençetini, sanaenfazladüşmanolan,bedenindekinefsindir.” (HadisiKünûz’ül -Hakaaık;I.s.40)

B.1741.CXII.sürenin,“Onahiçbirkimseeşit,denkolamaz”mealindekisonayetiolan4.ayeteişaretediliyor.

B.1843–1853.Dörtkapı.Kırkmakam.Şeriat,tarikat,hakıykatvema’rifetinherbirininonarmakaamıbulunduğukabuledilmiştir(922.beytinizahınabk.).

B.1856.İlm-iUsûl.Metodbilgisi.Tefsir,hadisv.s.gibidinibilgilerinbirermetoduvardırki,buayrıbir bilgidir. İnceleme ve eleştirme esasına dayanmayan bilgin; müfessir ve muhaddis, yalnız nakilcisayılır,gerçekmüfessir,muhaddisbubilgilerinmetodlarınıdaeldeetmekzorundadır.

B.1857.Ayyâr-Bağdad.Ayyâr,hileci,düzenbaz,yankesicianlamınagelir.Aynızamandaçokdolaşan,çevikveyiğitanlamınıdaifadeederAbbasoğullarısonzamanlarındaiktidarıkorumakiçin,yaygınolanfütüvvet erbabının reisliğini elde etmişlerdi. Fütüvvet ehlinin kılıçlı bölüğüne “Ayyâr” denirdi. Bubakımdan bu söz Bağdad’la beraber anılıyor. Sonradan Safavîler de tasavvufa karşı oldukları haldefütüvvetehlinikorudular.Odevirdeayyârlar,şahınfedaileriydi.

B. 1868. Kur’ân - Yedi deniz. Kur’ân’ın XVII. suresinin 109. ayetinde tanrı kelimelerini yazmayadenizinmürekkepolsayetmeyeceği,birmislidahakatılsagenetükeneceği,XXXI.surenin27.ayetindedeTanrı kelimelerini yazmak için ağaçlar kalem olsa, yedi deniz de mürekkep olsa gene yetmeyeceğibildirilmektedir.Beyittebuayetlereişaretedilmektedir(1711.beytinizahınadabk).

B.1898.İlm-iHikmet.Eşyanınhikmetlerini,illetlerinitahliledeneskifelsefe.

B. 1909. Melâmet. Kınamak anlamına gelir. Melâmete düşmek, kınanmaktır. Melâmeti ve Melâmî,kınanananlamınagelir.Tasavvufbünyeleşipbuinancıgüdenlerhalktanveşeriatehlindenayrı,toplantı,oturuş ve ibadet yerleri, yani tekke, dergâh, âstâne ve zaviyeleriyle, ibadet tarzlarıyla, giyimkuşamlarıyla,hattakullandıkları terimlerlemüstakilbir sınıf teşkilettikten,birkuvvethalinegeldikten,iktidar tarafındanvakıflarla, ihsanlarla beslenmeyebaşladıktan sonra, bunları kabul etmeyenbir zümremeydanageldi.Bunlarca,halktanayrılmak,giyimkuşamözelliği,tekke,zikirv.s.tasavvufunruhunaaykırısayılmaktaydı.Zikirveriyâzat, insanıhayalleregötürür,halktanayrılmak,adamabenlikverirdi;vakıfla

beslenmekse,halkınsırtındangeçinmekti.Bunlartasavvufvesûfîadınıbilekabuletmiyorlar,ayrıelbise,tekke v.s. yi istemiyorlardı. Bunlarca, insanı kemale götüren, ancak aşk ve cezbeydi. Şeriata riayettensonra sohbet, aşk ve cezbe, aynı zamanda çalışıp kazanarak yemek ve yedirmek, halkın kınayışınaaldırmamak, hatta kendini kınamak, kendini herkesten aşağı görmek gerekti. “Ey inananlar, sizden,dininden dönen olursa, Allah öyle bir topluluk getirir ki, onları sever; onlar da O’nu severler; onlarinananlara karşı alçalmışlardır, kâfirlere karşıysa üstündürler. Allah yolunda savaşırlar ve kınayanınkınayışındankorkmazlar.Bu,Allah’ınverdiğibirüstünlüktürki,onudilediğineverirveAllahlütfubolmabuttur, her şeyi bilendir” mealindeki V. surenin 54. ayetini şiar edinmişlerdi. Melâmetîlelerin buideolojilerinin,bilhassaçalışıpkazanmakesasını,yaniiktisadiyönünüfütüvvetehlitemsiletmiş,esnaflasanatvezenaatehliniteşkilatlandırmıştı(“100SorudaTasavvuf”adlıeserimizebk.İst.GerçekYayınevi-1969,s.118-143).

B.1924.Nahnukasemnâ.XLIII.surenin“Dünyahayatındageçimlerini,yaşayışlarınıbiz taksimettik”mealindeki32.ayetineişaretedilmektedir.

B.1925.Nefes.Tasavvufiveheceyleyazılmışşiir,139.beytinizahınabk.

B. 1932. Asâ Âdeııı. XX. surenin 121-122. ayetlerinde, Âdem Peygamber’in, yememesi buyurulanağacınmeyvesiniyiyipTanrı’yaisyanettiği,sonradabağışlandığıbildirilmektedir.“AsâÂdem-Âdemisyanetti”sözü,121.ayettegeçer.Peygamberlersuçsuzolduklarıiçin,busözÂdem,yapılmamasıdahaiyi olan şeyi yaptı tarzında anlaşılmalıdır. EsasenÂdem cennette kalmak için değil, yeryüzünde Tanrıbuyruklarını buyurup hükmetmek için yaratılmıştır; bu bakımdan “Bu ağaca yaklaşmayın” emri,yaklaşmalarınısağlamakiçinverilmiş,teşviktazammüneden,dikkatlerinioağacaçekmekiçinverilmişolanbiremirdir(758.beytinizahınabk.).

B.1995.Deccâl.Deccâl,haklabatılıiyiceörten,yeryüzünügezen,yalansöyleyen,uydurmaşeylericateden,bâtılıhakgösteren,kötükişilertarafındanmuktedâtanınan,birçokkişilerebaşbuğolanmanalarınagelir.Deccâl’ıntekgözlüolacağı,alnındakâfirolduğununyazılıbulunacağı,peygamberlik,hattatanrılıkdavası güdeceği, yanında cenneti, cehennemi olup kendisine inananları cennetine, inanmayanlarıcehennemine atacağı, cenneti ateş, cehennemi cennet kesileceği bildirilen bu yalancı kişinin zuhûru,kıyametin on büyük alametinden biridir. Medine’ye giremeyecek, bu sıralarda Mehdi zuhûr edecek,Deccâl’iöldürecek, İsapeygambergökten inecek,Mehdî’yeuyacak,yeryüzündenzulümkalacak,dünyaadaletledolacaktır(Tecrid’üs-Sarih;c.I.Fadail’ül–Medinebölümü;s.119,Müslim;c.VIII,s.178-179).Hz.PeygamberzamanındadoğmuşolanSâyidb.Sayd’ınDeccâlolduğu,kendisineİbnSeyyâd,İbnSâid de dendiği, asıl adının Sâf bulunduğu, çıkacağı ve öldürüleceği zamana kadar yaşayacağı, asılDeccâl’denönce,otuzayakınDeccâl’inpeygamberlik iddiasıylaçıkacağıhakkındadarivayetlervardır(Müslim;aynıcilt,s.189-190;Sefinet’ül-Bıhâr;I.s,439-440).

B.2029.Akl-ıKüll-Cüz’iyyât-ıMüselsel.Akl-ıKülliçin1716.beytinizahınabk.Herşeyinbirbirininneticesiolmasıveherneticeninbaşkabirşeyesebepolması,birbirineulanıpgidenparçabuçukşeylerimeydana getirir; bunlara “Cüz’iyyât-ı Müselsel” denir. Birbirini meydana getirenler ile “Cüz’iyyât-ıMüselsil”diyeanılır.

B.2037.Haşir-Neşir.Derleniptoplanmak,dağılmakanlamlarınagelenikiArapçasöz.Ölümdensonravücudun çürüyüp gitmiş cüzû’lerinin bir araya gelip vücudun tekrar teşekkül etmesine ve dirilencanlıların,insanlarınsoruiçintoplanmalarına“haşr”denir.Türkçe’debusözler,“haşir-neşir”suretindesöylenir.

Sûfîlerin “devir” inancına göre vücudun parça buçuklarının, cansızlar, bitkiler, canlılar, unsurlar...âlemindenbabaveanahalinegelmesi, sonraana rahminedüşmesidehaşirdir;onlara insanınmaddesi

neşirâleminden,böylecehaşredilir(1016.beytinizahınadabk).

B.2093Ummî,dörtana,dokuzbaba.DevirinancınagöreAkl-ıKüllveNefs-iKüll’denmeydanagelendokuzgöğündönmesindendörtunsurmeydanagelir,dokuzgöldedörtunsurdandaüççocuk(Mevalîd-iSelâse), yani cansızlar, bitkiler ve canlılar zuhûr eder. Canlıların en mütekamili insandır. Dokuz gök,insananazaranbaba,dörtunsursaanasayılır;böylecegöklere,yücebabalaranlamına“Âbâ-iulviyye”,unsurlaradaaşağıdakianalaranlamına“Ümmehât-ı süfliyye”denmiştir.Beyittekidörtana,unsurlardır;dokuz baba da göklerdir.Ümmî, anayamensup, anasından doğduğu gibi kalan, okuma yazma bilmeyendemekse de beyitteki ümmi, bu manaya alınamaz; Yunus, anasının dört, babasının dokuz olduğunusöylemeklebuiltibasıortadankaldırmışoluyorve“ümmi”oluşuylaunsurlaramensupolduğunubildiriyor(889.ve1016.beyitlerinizahınadabk).

B. 2106. Pir. Farsça ihtiyar demektir. Tasavvuf terimi olarak bir tarikatın ulusu, daha ziyade dekurucusu“pîr”sözüyleanılır.

B.2130.Dikenolma,gülol.Herkesihoşnutvememnunet,kimseyiincitme;herkesedostol,kimseyeyükolmademekolan“Gülol,hârolma;yârol,bârolma”sözü,sonzamanlaradek,bilhassaMevlevilerveBayrâmîMelâmîleri(Hamzavîler)arasındaatasözüolaraksöylenirdi.

B.2156.Fahr-ıâlem.Âleminövündüğüzat,Hz.Muhammed(S.M).

B.2171.Bubeyitte,“Kardeşiiçinkuyukazan,okuyuyadüşer”mealindevehadisolaraksöylenensözühatırlıyoruz.Bunumevzusayanlar, fakatmânâbakımındandoğruolduğunusöyleyenlervardır (Ahâdîs-iMesnevî, s. 14). “Pek kazma komşun için, derin kaz kendin için” ve “İl için kuyu kazan kendi düşer”atasözlerimizaynımealdedir.

B.2174.CIV.surenin,“İncedeninceyealayedenkovucularınhepsinindevayhallerine”mealindeki1.ayetindeniktibasvar.

B.2188.Sensananesanırsan.“Kendiniçinsevdiğin,istediğinşeyi,insanlariçindesev,iste...”(Hadis;Câmi’,I,s.9)

B.2195.Sûfîler,insanları“ubbâd”yahutavâm,“ahyâr”yahuthavâsve“hâss’ül-hâs”yahut“ahass’ül-havâs” diye üçe ayırırlar; Yunus, ikinci deyimleri kullanıyor. Avâm, ibadet ve itaatla uğraşanlar,hakıykattenhaberleri bulunmayanlardır; ikincibölük,hakıykatyolcuları, üçüncübölüksegerçeğeulaşıpvarılacakyerevaranlarvegeridönenlerdir.Doksanbinkelamiçin1023beytinizahınabk.

B.2209-2210.“Allah’ınrahmeteserlerinebak;ölümündensonrayeryüzününasıldiriltir...”(Kur’ân;XXX.50)

B.2235.“Beninsanlarıvecinleri,ancakbanaibadetetsinlerdiyeyarattım.”(Kur’ân;LI.59)İbadetteşart, marifet olduğundan ayetteki “ibadet etsinler diye”den maksat, “beni tanısınlar”dır diye tefsiredilmiştir.

B. 2239. Kalbden kalbe. Arapça’da “Gönülden gönüle pencere vardır” mealinde, Türkçe’de de“Gönüldengönüleyolvar”tarzındabiratasözüvardır

B.2242.Malûm-Meçhûl.Malûm,bilinen,bilinmiş,meçhuldebilinmemişanlamınadır.Bilgisizkişi,inanca dair şeylerin bazısını inanarak bilir, bazısınaysa aklı ermez ve onları bilmez. Bilgi sahibiyse,inancınıbilgisiylekabuleder;fakatinancınıitminanhalinegetirmişolanirfansahibiimaniylebirleşmiş,birolmuştur;bilgisini,görüşveoluşhalinegetirmiştir.

B. 2271. Nasûh - Tövbe. Arapça’da “Tevbe”, suçtan vazgeçmek, nâdim olmak anlamına gelir veTürkçe’de töbe tarzında, ilk hece biraz çekilerek söylenir. Kur’ân’ın LXVI. suresinin 8. ayetinde,inananlara,nasuhtöbesiyletövbeetmeleriemredilmektedirkibusöz,“özden,birdahayapmamaküzere”anlamını verir. Bir halk hikâyesine göre Nasûh, kadınlara düşkün bir kişiymiş. Köse oluşundanfaydalanarakkadınlarhamamnatellakolarakgirmiş.Birgünpadişahınkarısı,kızı,cariyeleriylehamamagelmiş.Kızınküpesindenbir inci kaybolmuş.Kapıyı tutupherkesi aramayakoyulmuşlar.Nasûh, aramasırasıkendisinedegelirseerkekolduğununmeydanaçıkacağını,göreceğicezadanbaşka,birdeelegünekarşı rezil olacağını düşünerek Tanrı’ya candan gönülden tövbe etmiş; arama sırası tam Nasûh’agelmişken inci bir yerde bulunmuş ve Nasûh kurtulmuş; bir daha da bu işi yapmamış. Mevlânâ“Mesnevi”ninV. cildinde bu hikâyeyi pek güzel bir surette anlatır (Nicholson basını; Leiden, 1933, s.143-148).

SÖZLÜKTürkçe“t”,Arapça“a”,Farsça“f”harfleriyle

gösterilmiş,ikidilinkarışımındanyapılan

terkiplerlesözler,terkipvesözdeki

sıraya,uyulankuralagöre

geneaynıharflerle

belirtilmiştir.

A

Âbâd(f):Mâmûr.

Âbâdolmak(f,t):Mâmûrolmak.

Abes(a):Boş,lüzumsuz.

Âb-ıHayvan(f):İçeninölmeyeceğisu.Bengisu.Açıklama’daÂb-ıHayat’abk.

Aceb(a):Acaba,şaşılacakşey.

Aceblemek(a):Şaşmak,şaşırmak.

Acib(a):Şaşılacakşey.

Aciz(a):Acizdekalan,aczedüşen.

Acûz(a):Kocakarı.

Âdâb(a):Edepler.

Âdem(a):İnsan.

Âdemi(a):İnsan.İnsanlığamensup.Biradam.

Âdemoğlu(t):İnsan.

Adeylemek(t):Ün,şöhretkazanmak.

Adl(a):Adalet.Herşeyiyerinekoymak.Adalettebulunmak.

Âfet(a):Kötübirşey.Kötülük.

Ağaazetmek(f,t):Başlamak.

Ağaçat-Ağaçtanat(t):Tabut,salaca.

Ağı-Ağu(t):Zehir.

Ağmak(t):Yukarıyaçıkmak.

Ağyar(a):Gayrılar,başkalar,yabancılar.

Ahbâr(a.):Haberler.

Ahd(a):Zaman,devir.

Âhır(a):Son,nihayet.

Ahşam(t):Akşam.

Âh-uzâr(f):Ahedipağlamak,sızlanmak.

Ahvâl(a):Haller.

Ahzan(a):Hüzünler.

Akdem(a):Dahaönce.

Akça(t):Para.

Âkıbet(a):Son.

Akîl(a):Akıllı.

Âkılân(a,f):Akıllılar.

Akmak(t):Akınetmek,saldırmak,hücum.Meyletmek.

Alâküllihâl(a):Herhalde.

Alçaklık(t):Tevazusahibioluş.

Aldamak(t):Aldatmak.

Âlem(a):Dünya,kâinat.

Alem(a):Bayrak,Alamet.

Âlî(a):Yüce,yüksek.

Âlim(a):Bilgin.

Alıpaktarmak(t):Tutupyereçalmak.

Alkışetmek(t):Övmek.

Allâhutaâla(a):YüceAllah.

Âlem-ikesret(a,f):Çoklukâlemi.

Âlem-ivahdet(a,f):Birlikâlemi.

Âlet(a):Araç,organ.

Alışmak(a):Tutuşmak.Ünsiyet.

Aleyhisselâm(a):Esenlikona.

Âmm(a):Halk.Halkınirfansahibiolmayanları.

Amel(a):İş.İbadet,kulluk.

Âmî(a):İrfansahibiolmayan.

Ân(a):Zamanınbölünemezcüz’ü.

An(f):O.

Anber(a):Güzelkokulubirnesne.

Anca(t):Okadar.

Ancılayın-Oncılayın(t):Onungibi.

Anda(t):Orada.

Andak(t):Onunkadar,okadar.Hemen.

Andan(t):Ondansonra.

Ar(a):Utanmak.

Ara(t):Yer,mekânvezaman.Oarada.Osırada.Oyerde.

Arasât(a):Arsalar,meydanlar.Kıyamettensonrahalkıntoplanacağıyer.Mahşer.

Arâyiş(f):Süs,püs,bezenti.

Arbede(a):Kavga,gürültü.

Arı(t):Temiz.

Arılık(t):Temizlik.

Arıtmak(t):Temizlemek.

Ârif(a):Anlayan,tanıyan.Halvekemalehli.

Artık-Artuk(t):Başka,gayrı.

Arkuru-Arkırı(t):Tersine.Engelolarak.

Arz-ıhâl(a,f):Halibildirmek.

Arzu(f):İstek,dilek.

Arzulamak(t):İstemek.

Asâ(a):Sopa,dayanılandeğnek,baston.

Asî(a):İsyaneden,başkaldıran.

Asil-zâde(f):Soyluboylubirininoğlu.Olgunkişi.

Assı(t):Kâr,fayda.

Asûde(f):Rahat.

Asâyiş(f):Düzgünlük,düzenlik.

Aşir(a):Kur’ân’danonayet.

Âşık(a):Seven.

Aşmak(t):Geçmek,Dağıbeligeçmek.

Âşikâr(f):Apaçık,meydanda.

Aşüfte(f):Dağınık,perişan.

Ata(a):Vermek.

Atâyi(a,f):İstenmedenverilmiş.Tanrıvergisi.

Attâr(a):Güzelkokusatan.Gereklişeylerinhepsinisatan.

Âvâre(f):Başıboş,yersizyurtsuz.

Âvâz(f):Ses.

Avret(a,t):Kadın.

Avunmak(t):Oyalanmak.

Ayağ-Ayak(f):Kadeh.

Ayağındurmak(t):Ayağakalkmak.

Ayan-Iyan(a):Gözlegörülmek,ortada.

Âyât(a):Ayetler.Deliller.

Ayb(a):Utanılacakhal,harekete.

Âyet(a):Kur’ân-ıKerim’dekimanasıtamsöz.Delil.

Âyet-iKüll(a,f):Tamvebütündelil.

Ayıtmak(t):Söylemek,demek.Hitabetmek.

Ayrık-Ayruk(t):Artık.Başka.

Ayrıksı-Ayruksu(t):Başkaca,diğer.

Ayrıksaınak(t):Yabancıbulmak.

Ayş(a):Yaşayış.Zevkvesafâ.

Ayyâr(a):Düzenbaz.SelçuklulardevrindeveSafavilerzamanındaBağdatveİran’dafütüvvetyolununkılıçlıtakımı.Milisasker.

Azâb(a):Suçlularacezavermek.

Âzâd(f):Hür.

Azdırmak(t):Yolunukaybettirmek,yoldançıkarmak.

Azık(f,t):Yolyiyeceği.

Azîm(a):Pekbüyük,ulu.

Azim-Azm(a):Birişe,birşeyesarılmak.

Azıtmak(t):Yolyitirmek.

Azmak(t):Yoldançıkmak.Yolyitirmek.

B

Bâb(a:):Kapı.Birkitabınbölümlerineverilenad.

Bac(f,t):Vergi.

Bâd(f):Yel,rüzgâr.

Badya-Batya(t):Topraktanyapılan,suveiçkiiçilenkap.

Bağ(f):Sebze,meyveveçiçekekilenalan.

Bağır(t):Göğüs.

Bağrıbaşlı(t):Göğsü,yüreğiyaralı.

Bahâ-Paha(a.t):Değer,kıymet.Güzellik.

Bahâdar(t):Yiğit,güçlükuvvetlikahraman.

Bahil(a):Nekes.

Bahr-Bahır(a):Deniz.

Bahrı(a,t):Denizördeğininbircinsi.

Bahr-ıummân(a,f):Uçsuzbucaksızdeniz.

Bâk(f):Korku.

Bakaa(a):Daimikalış.Ölümsüzlük.

Bâkıy(a):Kalan,ölümsüz.

Bakım(t):Birine,birşeyebakış.Görüş.

Bâl(f):Kanat.

Bâlâ(f):Yüksek,uzun.

Balaban(t):İri.Çakırdoğankuşu.

Balığıtaşaçalmak(t):İşibozmak.Bitirmek.

Balkımak(t):Parıldamak.

Bang(f):Ses.

Bang-Cemâat(f):Ezan.

Bâr-gâh(f):Yükyeri.Büyüklerinsarayları.

Bartutmak(t):Paslanmak.

Bûrû(f):Hisar.

Basar(a):Göz.Görmek.

Basîret(a):Görüş.İleriyigörmek.

Basîr(a):Herşeyigören.Tanrıadlarından.

Baş(t):Çıbanınişleyenbaşı.

Başvurmak(t):Sonugelmek.

Bâtıl(a):Yanlış,asılsız.Gerçekkarşıtı.

Batmak(t):Pislenmek,kirlenmek.

Bâtın(a):Görünmeyen.Tanrıadlarından.

Bâtıngözü(t):Cangözü.

Batn(a):Karın.

Batn-ıHût(a,f):Balığınkarnı.

Battâl(a):Çokbatıl,asılsız.Tembel.

Bay(t):Zengin.

Bayağı(t):Değersiz.Olduğugibi.

Bayık(t):Gerçek,meydanda.

Baylık(t):Zenginlik.

Baymak-Bayımak(t):Zenginolmak.

Bâzâr(f):Pazar,alışverişyeri.

Bâzergân-Bezirgân(f):Alışverişleuğraşan,tacir.

Becid(a,t):“Bicid”denbozma,acele,adam-akıllı,iyice.

Bed-baht(r):Bahtıkötü,talihsiz.

Bedî’(a):Eşsiz–örneksiz.Tanrıadlarından.

Bed-nâm(f):Kötüadlı.Adıkötüyeçıkmış.

Bed-ter(f):Dahadakötü,pekfena.

Begaayet(a,f):Çok,pekfazla.Sonadek.

Bekrî(a):Bukre,yanisabahsözündenbozma.Uyanıruyanmaziçkiyebaşlayan.Alkolik.

Belâ-Beli(a,f):Evet,Tasdiksözü.

Belbağlamak(t):Teslimolmak,hizmetekoşulma.

Beleş(t):Bedava,parasız.

Bend(t):Bağ,Düğüm.

Beng(f):Afyon.

Bengi(f):Afyontiryakisi.

Berr(a):Kara,yer.

Berât(a):Biryere,birmevkıesahipolmayıgösterenvehükümettarafındanverilmişolanresmikâğıt.

Be-dar(f):Darağacınaasılmışolan.

Bere-Berre(f):Kuzu.

Berhudar(f):Birhayra,birkısmetesahipolmak.Hayırlareldeetmek:

Beşaret(a):Müjdehaberi.

Beşe-paşa(t):Ulureis,yücederecelikişi.

Bevvâb(a):Kapıcı.

Beyâban(f):Çöl.

Beyolmak(t):Başolmak.Zenginleşmek.

Bezemek(t):Süslemek,tezyinetmek.

Bezenmek(t):.Süslenmek.

Bezek(t):Süs-püs.

Bezm(f):Meclis.

Bıçkı(t):Testere,

Bi(f):Nefiyeki.Bikarar,kararsızgibi.

Bican:Cansız.

Bidâr(f):Uyanık.

Bigane(f):Yabancı.

Bigi(t):Gibi.

Bihiş(f):Kendindengeçmiş,habersiz.

Bihod(f):Kendiniyitirmiş.

Bikir-Bikr(a):Dokunulmamış.

Biküllî(a):Tüm,tamamıyla,hepsi.

Billâhi-Bilâh(a):Allahhakkıyçın.Yemin.

Bile(t):Beraber,

Bilelik(t):Beraberlik.

Bili(t):İlim.

Biliş(t):Bildik,yabancıolmayış,

Bilişmek(t):Bildikolmak.

Bina(a):Kelimeyapılarınıinceleyenbirilim.

Binbaşı(t):Binerekumandaedenaskerîsubay,

Binye-Bünye(a):Bedenyapısı.

Birle(t):İle,beraber.

Birin-birin(t):Birer-birer.Teker-teker.

Birikmek(t):Sahipolmak.Toplanmak.

Bismillâh(t):Allahadıyla.Buyur.

Biş(f):Çok.

Bişe(f):Orman.

Bişmek(t):Pişmek,olgunlaşmak.

Biş-ükent(f):Çok-az,Türkçe’de“az-çok”tarzındasöylenir,

Biti(t):Mektup,kitap.Ameldefteri.

Bitmek(t):Çıkagelmek,kısmetolmak.

Bitrişmek(t):Birleşmek,ittisâl.

Bizâr(f):Bezmek,bıkkın.

Bizâretmek(f,t):Bezdirmek.

Boşmak-Boşumak(t):Kızmakhiddetetmek

Boşu(t):Kızgınlık,öfke.

Boyunburmak(t):Teslimolmamak.

Boyuneğmek(t):Tâbiolmak.

Boyunvermek(t):Teslimolmak.

Bozayazınak(t):Nerdeysebozacaktarzdahareketetmek.

Bozpusarık(t):Dumanlı,sisli.

Bozyapalak(t):Fazlatüylüvebozrenkli.

Börkümek(t):Püskürmek,fışkırmak.

Buçuk(t):Yarım.

Bûd-uvücûddermiyan(f):Varyokortada(Herşeydenvazgeçmek).

Buğ-Buğu(t):Buğu,duman.

Buğz-Buğuz(a):Nefret,sevmeyiş.

Buhl-Buhul(a):Nekeslik.

Bular(t):Bunlar.

Bulanmak(t):Kirlenmek.Gönülekötüdüşünceveşüphegetirmek.

Burağ-Burak(a):Şimşekgibiyürükcennetatı(Açıklama’yabk.)

Burc(a):Kal’akulesi.Arzkümeyıldızlaraverilenmedarınınonikidebiri,ad.

Burhan(a):Kesindelil.

Bunyeri(t):Şaşkınlık,acizyeri.

Bühtân(a):iftira.

Bünyâdeylemek(f,t):Yapmak,kurmak

Bürran(f).:Keskin.

Bürd-übar(f):Mal–mülk

Büstan(f):Bağ,bahçe,bostan.

Büt(f):Taşvesairedenyapılanvetapılannesne,put.Güzel.

Büt-hâne(f):Putatapılantapınak.

C,Ç

Câh(f):Yer,mevki.

Câhil(a):Bilgisiz.

Câm(f):Kadeh.

Câmi(f):Kadehemensup,Alkolik.Birtarikatehli.

Can(a):Cintâifesi

Canalıcı(t):Azrail.Canlarıalmayamemurmelek.

Canavar(t):Domuz.

Canınadağetmek(t):Canınıdağlamak.Canyakanbirelemeuğramak.

Can-ver(f);Canlı,hayvan.

Casus(a):Gizlişeyleriizleyiphaberveren.

Cazû(f):Cadı.Büyücükatı.

Cebbâr(a):Kırıklarıonaran.Tanrıadlarından.Cebirvezorsahibi.

Cebbâr-ıalem(a.f):Alemincebbârı.

Cebri(a):Zorla.

Cehalet(a):Bilgisizlik.

Cehd(a):Direnmek,çalışmak.

Cellecelâl(a):Ululuğuyüceldikçeyücelsin,ululansın(Allahadındansonra“cellecelaluhu”denir.)

Cemfiat(a):Topluluk

Cemeylemek(a,t):Toplamak,birarayagetirmek.

Cevabir(a):İnciler,mücevherler.

Cevher(a):İnci,mücevher.Kendivarlığıylavarolanşey.Cevherlebelirene“araz”denir.Renkşekilarazdır;onlaranispetleelsim,cevherdir,

Cevlân-Cevelan(a):Gezinmek.

Cevşen(a):Zırh.

Cezbe(a):Çekiş.Tanrı’nınkuluçekişi.

Cezire(a):Ada.

Cife(a):Leş.

Cihan(f):Âlem.

Cin(a):Gözegörünmez:hayırlıları,şerişlerdebulunanlarıolanyaratıklar.

Cinayet(a):Cürümdenbüyükbirsuç.Adamöldürmek.

Cisim-Cism(a):Boşluktayerkaplayan.Beden.

Cûş(f):Kaynayıpköpürmektaşmak.

Cûşagelmek(f,t):Coşmak,taşmak.

Cübbe(a,t):Üstegiyilen,kalkıkyakalıyahutyakasız,kollu,önüaçık,ayaklaradekuzanangiyim

Cümle(a):Hepsi,tüm.

Cünbiş(f):Oynayış,hareket.

Cünbişeylemek(f,t):Hareketetmek.

Cur’a(a):İçilecekşeydenbiryudum.

Cür’et(a):Cesaret,atılganlık.

Cürüm-Cürm(a):Suç:

Cüşt-ücû(f):Araştırmak.

Cüz’iyyât-imüselsel(a,f):Birbirineulanıpgidenparçabuçukşeyler.

Çağada(t):Vakitli-vakitsiz

Çağırmak-Çığırmak(t):Feryatetmek.

Çalı(f):Kuyu.

Çalab(t):Tanrı,gücüyeten.

Çabuk(f):Çabuk.

Çapûk-bâz(f):Çevikişgören.

Çarh-ıfelek(f):Dönengök.Gökyüzü.

Çâr-sû(f):Dörtyan,çarşı.

Çavuş(f):Haberci.Emirgötürüpgetiren.

Çerp(f):Yağ.Yağlı.

Çerâiğ-Çırak(f):Kandil,mum.

Çeri(t):Asker.

Çerçi(f,t):Ortakçı.Herşeysatanseyyarsatıcı.

Çeşni-Çâşni(f,t):Dat,lezzet.

Çeşte(t):“Şeş-tar”danbozma.Altıtellisaz.

Çevgin-Çevgen(f):Ucueğrisopa.Bununlatopçelinirveikidirekarasındangeçirilmeyeçalışılır.Tûp-uçevgânoyunu.

Çirk(f):Kir,pis.

Çizginmek(t):Dönmek.

Çukal(t):Zırh.

Çulha(t):Bezdokuyan.

Çü(f):Çünkü,ovakit.

Çün(f):Çünkü,ovakit,değilmiki.

Çöksü(t):Büyükçivi,eğ

D

Dağıtmak(t):Tepmek.

Dad-dal(t):Zevk,tad

Dâdetmek(f,t):İmdadayetişmek.

Dâd-üsited(f):Alışveriş.

Dağetmek,dağlamak(t):Vücudunuateşledağlamak,yakmak.

Dağı(t):Dahı,daha.

Dahı(t):Dahi,daha.

Dak(t):Hile,düzen.

DakTutmak(t):Kusurbulmak,kınamak.

Dalalet(a):Sapıklık.

Dalbınmak(t):Sudabatıpçıkarakkurtulmakiçinçırpınmak,

Damarsekitmek(t):Kötühuylarınıyenmek.

Dâne-Darağ(t):Yem,yiyecek.

Danış(t):Deyiş,şiir.

Danışıketmek(t):Müşaveredebulunmak.

Danışmak(t):Birininyahutbirkaçkişinin,birişhakkındafikirlerinialmak.

Danışman(t):Danışılankişi,bilgin.Farsça“dânişmend”den.

Dâniş(f):Bilgi.

Dânişmend(f):Bilgin.

Dapa(t):Yönelip,yönalarak.

Dâr(f):Adamasılacakdirek.

Darburmak(a,t):Sıkıştırmak,zorlamak.

Darlık(t):Sıkıntı,aciz.

Dartınmak(t):Çekinmek,sıyrılmak,

Dertmek(t):Çekmek,sıyırmak.

Da’vi(a,f):Dâvâ.

Ded(f):Yırtıcıcanavar.

Değin(t):Kadar.Sabahadeğingibi.

Değermi(t):Yuvarlakşekilde.

Değirmek,değürmek(t):Haberiletmek,götürmek.

Değme(t):Herkes,herşey.Değmekişibilemezgibi.

Değirtmek(t):Oynatmak,hareketettirmek.

Değşirmek(t):Değiştirmek.

Dem(a):Kılavuz.

Delim–Delüm(t):Pekçok,hayli.

Dem(a,f):Kan,zaman,an,soluk.

Dem-be-dem(a.f.):Zamandan–zamana.Soluktansoluğa.

Demeçekmek(t):Soluğunualıpçekmek,

Deniî(t):Biran,birsoluk.

Dem-saz(f):Uygun,düzgün.

Denci(t):Kınayan,aleyhtebulunan.

Denli(t):Kadar.

DenizMâliki(t):Denizdehükümsürenperi.

Deprenmek(t):Hareketetmek.

Depretmek(t):Hareketettirmek,

Derban(f):Kapıcı.

Derec(a):Yücelik,mevki.

Dergâh(f):Kapı,tapı,Büyükbirzâtınoturduğuyer.

Derilmek(t):Birarayagelmek.

Dermande(f):Âcizkalmış.

Dermek(t):Birarayagetirmek.

Dermiyân(f):Arada,esnâda.

Dervaze(f):Kapı.

Derviş(f):Yoksul.Varlığındangeçmiş,birtarikatagirmişolan.

Destan-Dâstân(f):Masal,hikâye.Düzen,hile.

Destâr(f):Sarık

Dest-gir(f):Eldentutan,yardımeden.

Divirmek(t):Deyivermek,söylemek.

Deva(a):İlaç.

Devlengiç(t):Çaylak,taygarkuşu.

Devletkuşu(t):Başınakonanınpadişaholduğunainanılankuş.

Devrân-ırüzgâr(f):Zamanıngeçmesi,dönmesi.

Devr-izaman(a,f):Zamanıngeçmesi.

Dırâka(a,t):Taraka,takırtı,tarrâka.

Dırig,dırigaa(f):Esirgemek,yazık.

Didâr(f):Buluşmak,yüz.

Diger(f):Ayrı,yabancı.

Dil(f):Gönül.

Dilber(i):Gönülalan,sevgili.

Dildirmek(t):Biçtirmek.

Dilgü(t):Tilki.

Dil-pezir(i):Gönlünkabulettiği,güzel.

Dil-teng(i):Gönlüdar,sıkılmış.

Din(a):Kıyamette,herkesedünyadayaptıklarınınkarşılığınınverilmesi.Ceza.İlahihükümlerintümü.

Dinar(a):Liranındörttebirideğerindealtınpara.

Dinmek(t):Susmak.

Dip(t):Hemen.

Dirfilli(t):Yol-yol,iplik-iplik.

Dirginmek(t):Ayrılmak.

Dirilmek(t):Yaşamak,birarayagelmek.

Dirlik(t):Hayat,yaşayış.

Div(f):Şeytan,dev,devanası.

Divan(f):Hükümetişleriningörüldüğüyer.Şairvenesircilerineserlerinintopluhaldebulunduğukitap.

Divane(i):Deli.

Diyanet(a):Dindarlık.

Diyâr(a):Ülke.

Dizçökmek(t):Tabiolmak,uymak,

Doğanedinmek(t):Alıcılığa,irşâdaalıştırmak.Terbiyeetmek,

Dokumak(t):Birişekoyulmak,işgörmek,

Dolmak(t):Tamamlanmak;olgunlaşmak.Ay’ınbedirhalinegelmesi.

Dolmuşok(t):Yayiçindeatılmayahazırok.

Dolunmak(t):Batmak,gurûbetmek.

Don(t):Elbise.

Donanmak(t):Süslenmek,giyinipkuşanmak.

Donatmak(t):Süslemek,giydirmek.

Doymak(t):Dayanmak,tahammületmek.

Dökmek(t):Saçmak,yaymak.Bolbolvermek.

Dölenmek(t):Çevrededönmek,dolanmak.

Durrac-duraç(a):Turaçkuşu,kekliğebenzerbirkuş.

Durak(t):Durulacakyer,makam.

Durmak(t):Ayağakalkmak.

Durugelmek(t):Ayağakalkıpgelmek,birişegirişmek

Duruşmak(t):Birkaçkişiilebirliktebirişiyapmak,çalışmak.

Duşolmak(t):Rastlamak.

Duvacıkkapısı(t):Duaedilenkapı,Sevgiiçintasgıyredilereksöylenmiştir.

Düzah(f):Cehennem.

Dügeli(t):Bütün.Hepsi.

Dün(t):Gece.

Dürr(a):İnci.

Dürmek(t):Devşirmek,kaldırmak,

Dürr-iyetim(a):Eşsizinci.

Dürüst(f):Doğru.

Düş(t):Rüya.

Düşyormak(t):Rüyatabiretmek,

Düşvâr(f):Göç,zor.

Düzmek(f):Tanzimetmek.

E

Ebed(a):Sonsuzluk.

Ebter (a): Devamı gelmeyen, yarıda kalan. Zürriyeti, soyu sopu kesilmiş. Kuyruğu kesik hayvan.Bereketsiz,hayırsız.

Ece(t):Reis,birtaifeninulusu.

Ecel(a):İnsanhayatınınöncedentakdiredilensonu.

Edeplemek(a,t):Te’dibetmek,ikazetmek.

Efgan(f):Bağırış,çığlık.

Efsane(f):Masal,hikâye,mitoloji.

Egin,eğin(t):Sırt,omuz.

Eğlemek(t):Durdurmak,oyalamak.

Eğlenmek(t):Oyalanmak.Biryerdebirmüddetkalmak.

Ehl-imahşer(a,f):Mahşerehli.

Ehl-imillet(a,f):Milletehli.Müslüman.

Ejderha(i):Büyükyılan.

Ekietmek(a,t):Birşeyyemek.

Eksildi(t):Suçlu,kusurlu.

Eksiklik(t):Suç,günah.

Eksimek(t):Eksilmek,azalmak.

Elalmak(t):Birmürşideintisabetmek.

Elatmak(t):Birişebirliktekoyulmak.

Elurmak(t):Birşeyebaşlamak.

Elyumak(t):Biriştenvazgeçmek.

Em(t):İlaç,merhem.

Emcek(t):Meme.

Emin(a):Emaneteriayeteden,güvenilir.

Emr(a):Buyruk.Görünmeyenâlem.

Endişe(f):Düşünce,şüphe,kuşku:

Epsem(t):Dilsiz,konuşmayan.

Er(t):Asker.Erkek.Yiğit.Gerçeğeulaşanlar.

Erişken(t):Boyunaerişen,bunuişedinen.

Erk(t):Kuvvet.kudret.

Erkan(a):Rükünler,esaslar,direkler,

Erte(t):Sabah.

Ervâh(a):Ruhlar.

Eseretmek(a,t):Tesiretmek,maddi,yahutmaneviizbırakmak.

Esen(t):Selamet.Sağlık.

Esfel(a):Enaşağı.

Esilmek(t):Dökülmek.

Esir(a):Tutsak.

Eskice(t):Yıpranmış.Değersiz.Eskişey.Giysi.

Eslemek(t):Kulakasmak,dinlemek.

Esrik(t):Sarhoş.

Esrimek(t):Sarhoşolmak

Eşkere(f,t):Âşikar,apaçık.

Etektutmak(t):Birşeyheintisabetmek.

Eved(t):Acele.

Evkâr(f):Davarsırtındakiyara.Kötürüm.

Ezel(a):Zamanınönsüzlüğü.

F

Fadl(a):Üstünlük,ululuk.

Fakı(a,t):Fakıyh,dinihukukmütehassısı.

Fakıyr(a):Yok-yoksul.Varlığındangeçenkişi.

Fakr(a):Yokluk-yoksulluk.Varlıktangeçiş.

Fani(a):Geçidi,ölümlü.

Fariğ(a):Feragateden,vazgeçen.aldırışetmeyen.

Fariza(a):Farzolan,dindeyapılmasıgereklidinîemir.

Farz(a):Dinîvecibe,borç.

Fâsık(a):Kötülükişleyen.

Fâsid(a):Fesatçı,bozguncu.

Faşetmek(f,t):Açıklamak,meydanaçıkarmak.

Fayız(a):Feyizveren.

Fegan(f):Bağırıpçağırma.

Fehm-fehim(a):Anlamak.

Felek(a):Gök.

Fena(a):Yokluk.

Fenamülkü(a):Yoklukmülkü,dünya.

Feragatetmek(a,t):Aldırışetmemek,vazgeçmek.

Ferah(a):Genişlik,rahatlık.

Ferda(f):Yarın.

Feride(a):Tek,emsalsiz.

Ferişteh(f):Melek.

Ferıyk(a):Bölük.Birinançtaolan,öbürinançlardanayrılankişiler.

Fermanolmak(f,t):Uymak,tâbiolmak.

Ferseng(f):Üçmillikmesafe,fersah.

Ferş(a):Yaygı,yeryüzü,döşeme.

Ferrâş(a):Döşemedöşeyen.

Feryâdetmek(f,t):Bağırıpçağırmak.

Feth-fetih(a):Açmak.

Feth-ibâb(a,f):Kapıaçmak.

Fevk’al-alâ(a):Yücelerinyücesi,üstü.

Fida-Fidi(a):Bağışlamak

Fiil(a):İş.

Fikret(a):Düşünmek.

Filhâl(a):Hemen,derhal.

Firkat(a):Ayrılmak.

Firâset(a):Keskinanlayış.Seziş.

Fitne(a):Sınayış,imtihan.Bozgun,kötülük.

Fuzul,fuzulluk(a,t):Fodul,fodulluk.Sıradan,töredendışarıişyapan,lafedenkişi.Münasebetsizlik.

G

Gaflet(a):Anlamamak,gaafilolmak.

Galebe(a.t.):Kalabalık.

Galtan(f):Yuvarlanmak,yuvarlanan.

Gamgüzar(f):Gamlavakitgeçiren.

Gamgin(f):Gamlı,tasalı.

Gammâz(a):Kovucu.Gözucuylabakan,cilveli.

Gani(a):Zengin.Tanrıadlarından.

Garez(a):Maksut.Hınç.

Garipsemek(a,t):Eşsiz,tuhafbulmak.

Garkolmak(a,t):Boğulmak,batmak.

Gassâl(a):Ölüyıkayan.

Gayet(a):Son.Netice.

Gazâ(a):Savaş.

Gazelyaprağı(t):Sararmış,solmuşyaprak.

Geda(f):Yoksul,dilenci.

Gedilmek(t):Bütünlüğüazalmak.

Geh-gâh(f):Bazı,kimivakit.

Gene(f):Define,hazine.

Gençay(t):Yeniay.

Genc-inihan(t):Gizlidefine.

Gençyaz(t):İlkbahar.

Gengez(t):Geniş,ferah.

Genk(t):Geniş,ferah.

Geri(f):Eğer.Şarteki.

Geri(t):Sonra.

Gerdan(f):Dönen,boyun.

Gerdûn(f):Kâinat.Gök.

Geşt(f):Gezmek,dolaşmak.

Gevher(f):İnci,

Gevheri(f):Sarraf.

Gınâ(f):Zenginlik.

Gırîv(f):Bağırış,çığlık.

Gıybet(a):Birisiyokkenaleyhindebulunmak.

Gil(f):Toprak,balçık,kil.

Giriftâr(f):Tutkun,âşık.

Giryân(f):Ağlayan.

Gökçek(t):Güzel.

Gökekin(t):Olmamış,sararmamışekin.

Gönüleri(t):Eren,aşkehli.

Gönenmek(t):Süslenmek,donanmak.

Gönülalmak(t):Meyletmek,sevmek.

Görkdü(t):Güzel,

Gövü(t):Güvenç,itimad.

Göymek(t):İçtenyanmak.

Göynü(t):Yanık,yara.

Göynümek(t):Kendikendineiçtenyanmak.

Göyündürmek(t):İçteniçeyakmak.

Gözegözgörmek(t):Karşıkarşıyagelmek,bakmak.

Gözgü(t):Ayna.

Gözsepek(t):Dumanlı,puslu.

Gözsüzsepek(t):Köstebek.

Gözsüzmek(t):Nazlanmak,cilvelenmek.Sevinmek.

Gufran(a):Yarlıgamak,bağışlamak.

Gulgule(a):Çığlık,gürültü,patırtı.

Gusl(a):Boyabdesti,yıkanma.

Gussa(a):Tasa,üzüntü,sıkıntı.

Gussayemek(a,t):Kederlenmek.

Gûş(f):Kulak.

Gûştutmak(a,t):Dinlemek.

Gûşe(f):Köşe.

Güç(t):Kuvvet.

Güft(f):Söz.

Güher(f):İnci.

Gülreğitutmak(t):Güleceğigelmek.

Gülistan(f):Gülbahçesi.

Güman(f):Şüphe,işkil.

Gümrah(f):Yolunukaybetmiş.

Gün(t):Gündüz,güneş.

Günde(t):Daima.

Günilmek(t):Yönelmek.

Gürûh(f):Topluluk.

Güzaf(f):Boş,asılsızlaf.

Güzer(f):Geçmek.

Güzide(f):Seçilmiş.

Güzin(f):Seçkin.

H

Hâb(f):Uyku.

Hace(a):GücüyetenherMüslüman’ınömründebirkereyapmakzorundaolduğudiniziyaret.Kâbe’yiTavafvehactöreniniedaetmek.

Hâcât(a):Dilekler,istekler.

Hadd(a):Sınır,miktar.Şeriattasuçluyaverilenceza.

Hak(a):Gerçek.Tanrıadlarından.

Hâk(f):Toprak.

Hakıyr(a):Bayağı,aşağı.

Hâlık(a):Yaratan,Tanrıadlarından.

Halilî(a,f):Halil’emensup,cömert.

Halis(a):Özüsözüdoğru.

Halvet(a):Yalnızlık.

Hâm(f):Çiğ.Olgunolmayan.

Hamiyyet(a):Korumak.Gayretvepeklik.

Hammâl(a):Taşıyan,hamal.

Hâmûş(f):Susan.

Han-hon(f):Yemek,sofra.

Hânedan(f):Soy-sop.Aile.

Hânende(f):Şarkıokuyan.

Han-üman(f):Mal-mülk,ev-bark.Varlık.

Har(f):Hor,zelil.

Harab(f):Yıkık.

Harabat(f):Meyhane.

Harâmi(a,f):Haramyiyen.Hırsız,soyguncu.

Harcayetmek(t):Kâfigelmek.

Hârici(a):Dıştakalan.Dindendışarıolan.

Harif(a):İşeri,birhırfetehli.Arkadaş.

Harir(a):İpek

Hass(a):Hususi,özel,olgun.

Hased(a):Kıskançlık.

Hass-ül-havass(a):İnsanlarınenseçilmişleri.

Haş(f):Kerpiç.Taş-tuğla.

Hâşâ(a):Asla,olmazşey.

Hâşelillâh(a):Allahhakkıyçinolmayacakşey.

Haşem(a):Tâbiolanlar.Kullar,köleler.

Haşer(a,t):Kalabalık.

Haşerât(a.boz):KalabalıkHalktabakasınınkötükısmı.Böcekler.

Haşr-haşir(a):Biryeretoplanmak.Öldüktensonrakıyametkopuncadirilmek.

Hatâ:(a):Kusur,yanlışlık.

Hatar(a):Tehlike.

Havale(a):Birisinebirişvermek.

Havass(a):Haslar,seçilmişkişiler.

Havf(a):Korku.

Havsala(a):Anlayış,tahammül.

Hayy(a):Canlı.Tanrı’nınadlarından.

Haya(a):Utanmak.

Hayf(a):Yazık.

Hayfavarmak(a):Hiçlenmek,yazıkolmak.

Hayrân(a):Şaşırmış,şaşkın.

Hayuhû(a,f):Hayhuy,gürültüetmek.

Hayz(a):Kadınlarınaybaşlarındaâdetgörmesi.

Hazereylemek(a.t.):Çekinmek,sakınmak.

Hazret(a):Tapı,huzur.

Hece(a,t):“Hecâ”danboz,sözünteksesleri.

Hece(t):Mezartaşı.

Helâl(a):Yapılmasıcaizolan.Zevce.

Helâk(a):Ölmek,yokolmak.

Hemdem(f):Solukdaş,dalmaberaberolanarkadaş.

Hemişe(f):Boyuna,daima.

Hemrâh(f):Yolarkadaşı,

Hemrâz(f):Sırdaş.

Hepi(t):Hepsi.

Hergiz(f):Asla.

Hevâ(a):Heves,nefseaitşeyleredüşkünlük.

Hevi(a):Korku.

Heybet(a):Korkuveriş.Yücelik.

Heyhât(a):Yazık.Hasret,mahrumlukbildirensöz.

Hezâr(f):Bin,binlerce.

Hezâr-destan(f):Bülbül

Hıkd(a):Kin.

Hırka(a):Üstegiyilenönüaçık,topuklaradekuzanankolluelbise.Dervişhırkasıyakasızolur.

Hırka-pûş(a,f):Hırkagiyen.Derviş.

Hırmen(f):Harman.

Hırs(a):Birşeyinüstünedüşmek.Harisolmak.

Hısal(a):Huylar.

Hışm(f):Öfke.

Hıyânet(a):Hainlik.

Hicab(a):Örtü,perde.

Hicran(a):Ayrılık.

Hidâyet(a):Doğruyolubulmak.

Hidmet(a):İşgörmek.Huzur,tapı.

Hikmet(a):Biristek,sebep.

Hil’at(a):Elbise,değerlielbise.

Himmet (a): Çalışmak, gayret göstermek. Birinin manevi bakımdan iyi bir hale gelmesi için gönületmek.

Hitâb(a):Birinesözsöylemek.

Hod(f):Kendi.

Hodbîn(f):Kendinigörenbeğenen.

Hord-uham(f):Ufaktefek,kırıntıdöküntü.

Hû,huy(a):Yaratılıştakivasıf,huy.

Hûb(f):Güzel.

Huccet(a):Reddedilmezdelil.

Hucre(a):Küçükoda.

Hût(a):Balık.

Hulk(a):Huy,ahlakınmüfredi.

Hulle(a):Cennetelbisesi.Beldenaşağısınıveyukarısınıörtenikiparçalıelbise.

Humâr(a):Sarhoşluğunverdiğisersemlikvebaşağrısı.

Hûr,hûri(a):Cennetkızı.

Hurrem(a):Sevinçli,neş’eli.

Hüşyar(f):Akıllı-fikirli,zeyrek

I-İ

Iklim(a):Havasıaynıolanyerbölgesi.Birbölgeveoranınözellikleri.

Ikrâr(a):İnancınısözlebildirmek.

Ilan(t):Yılan.

Ildurum(t):Yıldırım.

Ildız(t):Yıldız.

Inıkmak(t):İtaatetmek,muti’olmak.

Irağ-ırak(t):Uzak.

Irılmak(t):Biryerdentamamenayrılmak.

Irmak(t):Biryerdentamamenayırmak.

Is(t):Sakin,tenha.Sahip.

Issı(t):Sıcak.

Işımak(t):Parıldamak,aydınlanmak.

İcâzet(a):İzinvermek,şeyhlikberâtı.

İğen(t):Pek,çok.

İhlâs(a):Öztemizliği.

İhtiyaretmek(a,t):Seçmek.

İkibaş(t):Evvel-ahır.

İl(t):Ülke,memleket.Yabancı.

İlâhi(a):Tanrısal.

İley(t):Çevre,etraf.

İlkyaz(t):İlkbahar.

İlm(a):Bilmek,bili.

İlm-ibatın(a):Batınbilgisi

İlm-ihikmet(a):Eskifelsefe

İmâm(a):Kendisineuyulankişi.Dinvedünyaişlerindemuktedaolan.

İmâme(a):Sarık.

İmaret(a):Mamuryer,yapı

İmrûz(f):Bugün.

İn(f):Bu.

İnâyet(a):Yardımetmek.

İnmek(t):Gönülalçaklığı.

İns(a):İnsan,insancinsi.

İntikam(a):Öçalmak.

İntizâr(a):Beklemek.

İ’râb(a):Arapça’dakelimelerinokunuştarzı.

İrgürmek(t):Ulaştırmak,götürmek.

İrkilmek(t):Şüphelenmek,tereddüdedüşmek.

İrmek(t):Vermek,ulaştırmak.

İrürmek(t):Eriştirmek,ulaştırmak.

İrşâd(a):Doğruyolugöstermek.

İstad(f):Durdu.Hoşgörü.

İstiğfar(a):Tanrı’nınsuçlarıörtmesinidilemek.

İşret(a):Zevk,safa,geçim,yaşayışvesohbet.Sonradaniçkiiçmekanlamınagelmiştir.

İşucu(t):Netice,son.Sebep.

İtab(a):Azarlamak.

İvaz(a):Karşılık.

İvmek(t):Aceleetmek.

İye(t):Sahip,ulu,er.

İzin-izin(t):İzleyeizleye,izindengiderek.

İzlemek(t):Tabiolmak,yolundangitmek.

İzzet(a):Üstünlük,şeref.

J

Jeng(f):Pas.

K

Kâ’be(a):Mekke’dekimescidMüslümanlarınkıblesi.

Kaabil(a):Kabuleden,alan.

Kaabiliyet(a):Kabuletmeyegücüolan.İstidâd.

Kaadi(a):Yargıç,kadı,hâkim.

Kaadir(a):Gücüyeten.Tanrıadlarından.

Kadir(a):Değer,kıymet.

Kaal(a):Söz.

Kaal(t):Tortu.

Kaamet(a):Boy.Namazadururkensöylenensözler.

Kâbin(i):Nikah,nikahparası,mehir.

Kabz(a):Almak.Sıkıntıyadüşmek.

Kad(f):Boybos.

Kaçan(t):Vaktâki,ozaman.

Kadd-ibâlâ(f):Uzunboy.

Kadem(a):Ayak,uğur.

Kadim(a):Ezeli,eski.Evvelsiz.

Kadimi(a):Ezeliolan.

Kafdankafa(t):Baştanbaşa.

Kahhâr(a):Kahreden.Tanrıadlarından.

Kaht-kahıt(a,t):Kıt,Kıtlık.

Kahil(a):Tembel.

Kahr-Kahır(a):Zorlama.Mahvetme,helaketme,batırma.Çoküzüntüduyma.

Kahrî(a):Kahırla,zorla.

Kaaim(a):Ayaktaduran.Birininyerinitutan.Namazkılan,vaktininamazkılmaklageçiren.

Kakımak(t):Kızmak,öfkelenmek.

Kallâş(a):Kalleş,hilebaz,dönek,yalancı.

Kalmak(t):Eğlenmek,işegirişmemek,durmak.

Kalmaş,Kolmaş(t):Asılsızsözsöyleyen,geveze,herzevekil.

Kâmî(f):Muradınaermiş.

Kâmil(a):Olgun.

Kamu(t):Hep,hepsi.

Kân(f):Maden.

Kanaat(a):Yeterbulmak,yetinmek.

Kanca(t):Nasıl.

Kancasına(t):Nasıl,nice.

Kanda(t):Nerde.

Kandığı(t):Nerdeki.

Kâr(f):İş.

Kara-ak(t):Yazı,yazılanyazılar,kitap.

Ka’ra(a):Dip,enalt.

Karanu(t):Karanlık.

Kararbulmak(t):Biryerdeeğleşmek.Biriştedevametmek.

Karavaş(t):Halayık,cariye.

Kâretmek(f):Kâreldeetmek.Bezmek,usanmak.

Kargı(t):Mızrak.

Kanmak(t):İhtiyarlamak,kocalmak.

Kâr-übâr(f):İş,güç.

Kaasır(a):Kısa.Kusurlu.

Kaş-Karağ(t):Kaş-göz.

Kat(t):Yan,ind.Huzur.

Katı(t):Çok,pek.Çetin,şiddetli.

Kavî(a):Kuvvetli.

Kavl-Kavil(a):Söz.

Kaygu-Kaygı(t):Korku,gamgussa.

Kayıkmak(t):Düşünmek,kuşkulanmak.

Kayı-Kayu(t):Korku,gamgussa.

Kayyûm(a):Daimaiştegüçteolan.Tanrıadlarından.

Keffaret(a):Birsuçakarşıbağışlanmasıiçinyapılaniş,verilenpara.

Kefen(a):Ölünün,yıkandıktansonrasarıldığıbeyazbez.

Kek(t):Dilek,istek.

Keksiz,keksizin(t):Dilemeden,birdenbire,ansızın.

Kelâm(a):Söz.

Keleci(t):Söz,kelime.

Kelecibişirmek(t):Pişkin,olgunsözsöylemek.

Keler(t):Kurbağa.

Kem(a):Az,kötü.

Kemin(f):Aşağı.Pusu.

Kemine(f):Çokaz,endeğersiz.

Kend’özü(t):Kendisi.

Kerîm(a):Büyük,ihsansahibi.Tanrıadlarından

Kesret(a):Çokluk.

Keşiş(f):Hıristiyanpapaz.

Kevn(a):Varlık.

Key(t):Pey,şiddetli,çetin.

Kezek(t):Nöbet,sıra.

Kıble(a):İbadettedönülen,yönelinenyer,Kâ’be.

Kığırmak(t):Çağırmak.

Kıldankıla(t):Bütünayrıntılarıyla,incelikleriyle.

Kıyl-ükaal(a.f):Dedikodu.

Kışla(t):Kışlanılacakyer,kışlak.

Kışlamak(t):Kışı,kışlaktageçirmek.

Kıvanmak(t):Sevinmek,neşelenmek.

Kıyâm(a):Ayağakalkmak.

Kıyâs(a):Birmeseleyi,benzeriyletartıpbirkararavarış.

Kızdırmak(t):Isıtmak,hararetlendirmek.

Kızgın(t):Ateşli,sıcak.Öfkeli.

Kızlığ(t):Kıtlık.

Kızmak(t):Isınmak,hararetlenmek.

Kibr-Kibir(a):Ululanmak,kendinibeğenmek.

Kiçi(t):Küçük.

Kim(t):Ki.Bundanbellikigibi.

Kimesne,kimsene(t):Kimse.

Kisvet(a):Elbise.

Kizb-Kizib(a):Yalan.

Koca(t):İhtiyar,yaşlı.

Koçmak(t):Kucaklamak,sarılmak.

Koduk(t):Eşekyavrusu,sıpa.

Kolmaş(t):Herzevekil,münasebetsiz.

Konuk(t):Misafir.

Kopuz (t): Hindistan cevizinin içi boşaltılıp üstüne deri gerilerek yapılan, yayla çalınan bir çalgı.Rebap.

Korucu(t):Muhafız.

Kovmak(t):Birişiboyunayapmak,devametmek.

Koz(t):Ceviz.

Kösüpkömürmek(t):Oburcayemek.

Köz(t):Korolmuşateş.

Kudret(a):Gücüyetmek.

Kul(t):Köle.

Kullanmak(t):Kul,kölesahibiolmak.Zenginleşmek.

Kurmak(t):Yayıokatılacakhaldegermek.

Kusur(a):Eksiklik.

Kusûr(a):Kasırlar,köşkler.

Kuşluk(t):Gündoğduktansonraöğledenöncekiçağ.

Kûtâh-Kûteh(f):Kısa.

Kûteh-nazar(a):Kısagörüşlü.İleriyigörmeyen.

Kutlu(t):Uğurlu,mübarek.

Küfr-Küfür(a):Tanrıhükümlerini,yahutbuhükümlerdenbiriniinkâreden.

Külli(a):Hepsi,tümü.

L

Lâ(a):Nefiyeki.Yok.

Lâcerem(f):Hasılı,hülasa.

Lahza(a):Gözbakışıkadarbirmüddet,an.

Lain(a):Lanetlenmiş,rahmettenmahrumedilmiş.

Lâl(f):Dilsiz.

Lâ’net(a):Rahmettenmahrumedilmek.

Latif(a):Güzel,nazik,ince.

Leb(f):Dudak.

Leşker(f):Asker.

Leyl(a):Gece.

Lisan(a):Dil.

Lûtf(a):İhsandabulunmak,iyiliketmek.

M

Maâb(a):Varılacakyer.

Maâni(a):Anlamlar.

Ma’den(a):Maden.

Mağrûr(a):Gururlanan,benlikli.

Mâh(f):Ay.

Mahabbet(a):Sevgi,sevmek.

Mahbûs(a):Hapsedilmişadam.

Mahfîl(a):Toplanmayeri.

Mahal(a):Yer.

Mahmur(a):Yarısarhoş,uykulu.

Mahrem(a):Sırbilen,yabancıolmayan.

Mahsûlât(a):Eldeedilenler.

Mahşer(a):Toplantıyeri.Kıyamette,ölenlerindiriliptoplanacaklarıyer.

Makam(a):Durak.

Makhûr(a):Kahredilmiş.

Maksûd(a):Dilenen,istenen.

Maksûrât(a):Kısıtlanmışşeyler.Parçabuçuklar.

Ma’kulât(a):Akıllaanlaşılabilenşeyler.

Ma’lûm(a):Bilinen.

Ma’mûr(a):Onarılmış.

Mânend(f):Benzer,eşit.

Ma’ni-ma’nâ(a):Anlam.

Mâr(i):Yılan.

Ma’rifet(a):Tanımak,anlamak.

Ma’sıyyet(a.):İsyanetmek,kötüiş.

Maslahat(a):Yerinegöreicabedeniş,söz,hareket.

Maşrık(a):Doğu.

Ma’şuk(a):Sevgili.

Ma’şuka(a):Sevilenkadın.

Mata’(a):Matah.Malmülk.

Matarbaz -Madrabaz (t, f):Muhtekir. Birmalı saklayıp azaldığı, değerlendiği zaman yüksek fiyatlasatan.Malınazalıpdeğerlenmesisiiçinelindekinisaklayan.

Matolmak(t):Kaybetmek,oyundaaltolmak.

Mazarrat(a):Zararvermek.

Ma’zûl(a):Azledilmiş,iştençıkarılmış.

Meâl(a):Anlam.

Ma’zûr(a):Özürlü.

Mecâl(a):Tilkat,güçkuvvet,tahammül.

Meçhûl(a):Bilinmeyen.

Meclis(a):Oturulacakyer.Toplantıyeri.

Mecnun(a):Deli.

Meded(a):Yardım.

Mededermek(a,t):Yardımamazharolmak.

Medrese(a):Dersokunanyer.

Mekkâr(a):Hileci,düzenci.

Mekr(a):Hile,düzen.

Mekrümet(a,):Ululuk,yücelik.

Melâik(a):Melekler.

Melâmet(a):Kınamak.

Melek (a): Tanrı buyruğundan çıkmayan,maddi cisimleri, cinsiyetleri olmayan, latif, göze görünmezyaratıklar.

Melekût(a):Melekler,kuvvetlerâlemi.Maddiolmayanâlem.

Melûl(a):Elemli,üzgün.

Menî(f):Benlik.

Menkûr(a,t):“Münkir”denbozma.İnkâr,inkâreden.

Menkur(a):Boru.

Mennâ’(a):Fazlasıylameneden,engelolan.

Mensûh(a):Hükmükaldırılmış.

Menşûr(a):Ferman,berat.

Menzîl(a):Konaklanacakyer.

Mercan(a):Denizdebirnebattançıkankırmızıvedeğerlitaş.

Merd(f):Erkek,er,yiğit.

Merdan(f):Erkekler,erler.

Merdân(f):Ercesine.

Mardûd(a):Reddedilmiş,kovulmuş.

Margzâr(f):Çayırlık,çimenlik.

Merhûm(a):Rahmetli.

Mescid(a):Secdeyeri.Küçükcami.

Mescid-hâne(a.f):Mescit.

Meselbağlamak(a.t):Örnekgetirmek.

Meskenet(a):Yokluk,yoksulluk.Benlikten,varlıktangeçmek.

Mesrûr(a):Sevinçli,sevinmiş.

Mest(i):Sarhoş.

Mestâne(i):Sarhoşçasına.

Mestûr(a):Örtülmüş.

Meşâyih(a):Şeyhler,ulular.İhtiyarlar.

Meşe(f,t):Farsça“bîşe”denbozma.Orman.

Meşgul(a):Birşeyleuğraşan.

Meşreb(a):Suiçilecekyer.Maşrapa.Tabiat,huy,zevk.

Mevc(a):Dalga.

Mevcurmak(a,t):Dalgalanmak.

Mevcûdât(a):Varolanlar.

Mevzûn(a):Vezinli,ölçülü.

Mey(f):Şarap,içki.

Meyl(a):İstek.Gönülakması.

Mezhep(a):Gidilecekyol.Dindeanlayış,ibadetyolu.

Mikdâr(a):Had,mevkiegöreşeref.

Mihman(f):Konuk.

Mihman-dâr(f):Konukağırlayan,gezdirenkişi.

Mihr(f):Mahabbet,sevgi.Güneş.

Mihrâp(a):Namazda,imamındurduğukıbleyekarşıoyulmuşyer.

Milk(a):Saltanat.

Milket(a,t):Varlıklı.

Millet(a):Şeriat.Dinihükümler.

Minber(a):Camideüstündehutbeokunanmerdiven.

Mir-leşker(f):Askeriamir,komutan.

Muhalif(a):Aykırı,karşın.

Mirvarı(f,t):İnci.“Mirvarid”denbozma.

Misâl(a):Örnek,benzer.

Miskaal(a):Birbuçukdirhemlikağırlık.

Miskin(a):Yok,yoksul.Varlıktan,benliktengeçmişkişi.

Miskinlik(t):Varlıktan,benliktengeçiş.

Muallak(a):Biryeredeğmedenboşluktaduranşey.

Muhakkık(a):Gerçeğeermiş.Gerçekleyen.

Muhâl(a):Olmayacakşey.

Muhib(a):Seven.

Muhkem(a):Sağlam.

Muhlis(a):Özüdoğru.

Muhtasar(a):Özetlenmiş.

Muhteşem(a):Büyük,ulu,buyruksahibi.

Mukabil(a.):Karşı.

Mukarreb(a):Yaklaştırılmış.

Mukarrer(a):Kararlaştırılmış.

Murdar(f):Pis,leş.

Muştucu(t):Müjdeveren.

Muştuculuk(t):Müjdecilik.

Mutlak(a):Salt.Birkayıtlakayıtlanmamış.

Muti’(a):İtaateder.

Mutrıb(a):Çalgıçalan.

Mübâriz(a):Savaşan.Savaşeri.

Mübâreze(a):Savaş.Çaba.

Mücerred(a):Tek,yalnız.

Müdam(a):Boyuna,daima.

Müdamî(a):Daimi.

Müdebbir(a):Tedbirdebulunan.

Müderris(a):Dersokutan.

Müfsid(a):Fesatçı,bozguncu.

Müftî(a):Dinihükümveren.

Mühr-Mühür(a):Üstünead,yahutalâmethakkedilenveyazınınaltınabasılan,sahibinibelirtennesne.

Mührurulmak(t):Susturulmak.

Mülk(a):Varlık,saltanat.

Mülk-idiğer(a,f):Başkavarlıkâlemi,ahiret.

Mülk-iezel(a,f):Ezeli,zevalsizsaltanat.

Mülk-ifena(a,f):Yoklukmülkü.Dünya.

Mümeyyiz(a):Birşeyianlayan,ayırteden.

Mü’min(a):İnanan.

Münâcât(a):Tanrı’yagizlicedua.

Müneccim(a):Yıldızbilgini.

Münezzeh(a):Arınmış,temiz.

Münferid(a):Yalnızkalan,tek.

Münkad,(a):İnkıyâdetmiş,tabiolmuş.

Münkir(a):İnkâreden.

Mürebbi(a):Terbiyeeden,yetiştiren.

Mürsel(a):Gönderilıniş.Şeriatsahibipeygamber.

Mürted(a):Dinindendönmüş.

Mürüvvet(a):Adamlık,erlik.

Müsafir(a):Konuk.

Müstağrak(a):Boğulmakisteyen.Kendindengeçmişkişi.

Müşahede(a):Görüşmek.Gerçeğigörüş.

Müşk(f):Misk.

Müşkil(a):Zor,güç.

Müşrik(a):Şirkkoşan,Tanrı’yaeş,ortaktanıyan.

Müştak(a):Özlemçeken,özleyen.

Müyesser(a):Kolaylaştırılmış.

Müzd(f):İşkarşılığıücret.

N

Nâçar(f):Çaresiz,aciz.

Nâdan(f):Bilmeyen.

Nagam(a):Nağmeler.

Nahcîr(f):Av.Tutulmuşhayvan.

Nâkâm(f):Muradınaermemiş.

Nakd(a):Akçe.Peşin.Eldekişey.

Nâkıs(a):Eksikli.

Naks(a):Eksikolmak.

Nakş(a):Suret,şekil,bezenti.Resim.

Nakş-unigâr(a):Süs,püs.

Nâkus(a):Çan,kiliseçanı.

Nâlân(f):İnleyen,feryadeden.

Nâle(f):İnleyiş.

Nâliş(f):İnleyiş.

Nâmî(a):Büyüyen,boyatan,türeyen,üreyen.

Nar(a):Ateş.

Nâreste(f):Erişmemiş.Genç.

Nâm(f):Ad,san.

Nasîb(a):Rızık,pay.

Nasihat(a):Öğüt.

Naşı(t):Mezheptendışarıkötükişi.Engel.

Nazar(a):Bakmak,bakış.

Nazargâh(f):Bakışyeri.

Nazarıssı(a,t):Bakışsahibi,bakışıylafeyizveren.Mürşit.

Nazarkılmak(a,t):Bakmak.

Nazik(f):Nazük’ten.İnce,zarif.

Nâz-üniyâz(f):Nazlanmakveyalvarmak.

Nebî(a):HabergetirenPeygamber.

Necm(a):Yıldız.

Nefes(a):Soluk.

Neheng(f):Timsah.

Nem(f):Islaklık.

Neng(f):Ayıp,utanılacakşey.Arvehayâ.

Nese(t):Nesne.

Neşr(a):Dağılmak.

Neûzübillâh(a):Allah’asığınırız.

Nevâle(a):Yeyinti.

Nevbâhar(f):İlkbahar.

Nevbet(a):Nöbet,sıra.

Neyşeker(f):Şekerkamışı.

Niçe(t):Nekadar,nasıl,nice.

Niçeme(t):Hernekadar.

Nicesi(t):Çokları,çokkimseler.

Nidâ(a):Bağırış,çağrı.

Nifâk(a):İkiyüzlülük.

Nifrîn(f):Bed-dua,lanet,ilenmek.

Nigâr(f):Güzel.

Nihan(f):Gizli.

Nihayet(a):Son.

Nikap(a):Perde.Yüzörtüsü.

Nisârolmak(a,t):Saçılıpdökülmek.

Nisyan(a):Unutmak.

Nişan-nişâne(f):Belirti,alamet.

Nişe(t):Neişe,neden,niçin,nasıl.

Nite-ki(t):Nitekim,nasılki.

Nitekim(t):Nasılki.

Nitelik(t):Keyfiyet,mahiyet.

N’itmek(t):Neetmek.

Niyaz(f):Yalvarınak.

Nöker(f):Uşak.

Noksan(a):Azlık,tamolmayış.

Nûr(a):Işık,aydınlık.

Nûşolmak,Nûşetmek(f,t):İçmek,tadbulmak.

Nutfe(a):Meni,erliksuyu.

Nükte(a):Anlamıince,gizlisöz.Espri.

Nüvahtetmek(f,t):Okşamak,gazel,şarkıokumak,müzikaletiçalmak.

Nüzül(a):Yiyecek,içecek.

Nüzûl(a):İnmek.

O

Od(t):Ateş.

Oğlan(t):Ergenlikçağınagelmemişerkek.

Oğlancık(t):Küçükerkekçocuk.

Oğratmak(t):Birderde,birişedüşürmek,mübtelaetmek.

Oğrı-uğru(t):Hırsız.

Okumak(t):Çağırmak.

Ol(t):O.

Olukdem(t):Oanda,hemenderhal.

Olurmısa(t):Olsaydı,olabilse.

Onmak(t):Düzenegirmek.Rahatakavuşmak.

Onarmak(t):Yapmak,tamiretmek.

Onat,öğet(t):Doğru,layık,adamakıllı.

Onulmak(t);Düzene,rahatakavuşmak.

Ortalanmak(t):İşinortasınagelmek.

Ö

Öd(t):Edep.Safrakesesi.

Ög(t):Asıl,öz,maya.Akılfikir.

Ögindirmek(t):Aklınıbaşınaalmak.

Öğmek(t):Övmek,medhetmek.

Öğün(t):Biryeyimlikyemek,birvakittekiyemek.

Öğüt(t):Nasihat.

Öküş(t):Çokfazla,ziyade.

Ömr-ifânî(a,f.):Yokolacakömür.

Ön(t):Evvel,önce.

Öndül(t):Biryarıştakazanılanmükâfat,ödül.

Örtürmek(t):Örtülmek.

Öşr,öşür(a):Ondabir.

Öte(t):İleri.

Ötürü(t):İçindolayı.

Öz(t):İç.

Özge(t):Başka,yabancı.

Özlemek(t):İştiyakduymak.

P

Pâdşâh(f):Padişan,hükümdar.

Pâk(f):Temiz.

Palan-Pılan(f):Hayvanavurulaneyer.Eğeraltınakonanbez.Adigiyimkuşam.

Palas(f):Aba.Adiveeskigiyim.

Palheng(i):Eyerkayışı.Kemend.Dervişlerinkemerüstünetaktıklarıtaş.

Panbuk(t):Pamuk.

Pare(f):Parça.

Paşa(t):“Beşa”dadenir.Reis,ulu.

Pay(t):Hisse.

Pâyân(f):Son.

Pâyandan,pâyende(f,t):Direk,destek.

Pây-mâl(f):Ayaklaraltındakalış.

Pâzar(f.t):Pazar,çarşı.

Perakende(f):Dağınık.

Perrân(f):Uçan.

Pes(f):Sonra.

Perişan(f):Dağınık,darmadağın.

Pertev(f):Işık.

Peymâne(f):Kadeh.

Peymânesidolmak(f,t):Eceligelmek.

Pinhan(f):Gizli.

Pîşe(f):İş,sanat.

Pîş-kadem(f):Önder.

Pîş-keş(f):Armağan.

Pîş-rev(a):Öndegiden.

Piyâle(f):Kadeh.

Pul(t):Akça,değeriazpara.

Pür-nûr(f):Nurlu,ışıklı.

R

Rahmân(a):Rahmetidünyadaherkesikavrayan.Tanrıadlarından.

Rahmânî(a):Rahmân’amensup.

Rahîm(a):Rahmetiahırettemü’minlerehasolan.Tanrıadlarından.

Rahmet(a):Acımak.

Rahl(a):Göçmek.

Raht(f):Mal,mülk.

Rast(f):Doğru,düz.

Râygân(f):Bedava,ucuz.

Recâ(a):Dilemek,istemek,yalvarmak.

Rebab(f.a):Birmüzikaleti.

Reddolmak(a,t):Kovulmak.

Reh-bin(f):Yolgören.

Renc(f):Zahmet,hastalık.

Rencûr(f):Hasta.

Revan(f):Giden,ruh.

Rıyâzat(a):Azyemek,aziçmekveazuyumaksuretiyleibadetekoyulmak.

Rif’at(a):Üstünlük,yücelik.

Riyâ(a):Gösteriş.Görünsündiyeibadet.

Rüku’(a):Namazda,beldüzbirhalegelmekveellerledizlertutulmaküzereeğilmek.

Rühbân(a):Rahipler,Hıristiyanpapazları.

Rumûz(a):Remizler.Anlamıkapalısözler.

Rüzgâr(f):Zaman.

Rûzî(f):Rızık.

S

Sabak(a):Dersmeşk,ödül.

Sabr(a):Dayanmak,tahammületmek.

Sâbır(a):Sabreden,sabırlı.

Sâbit(a):Duran,ayrılmayan.

Sa’d(a):Kutluluk.

Saddak(a):Gerçek.Gerçeklemek.

Sâdık(a):Doğru,gerçek.

Saf(a):Hiza.Birhizadaduranlarındizisi.

Sadıryeri(a.t):Odanınbaşköşesi.

Safâ(a):Temizlik,arılık.

Safâlaşmak(t):Eşler,dostlarlagönültemizliğiylemuamele.

Safâ-nazar(a.f):Temiz,riyâsız,şehvetsizbakış.

Sâfî(a):Temiz,arı.

Sağ-Sağlık(t):Sıhhatte,sıhhat.

Sağetmek(t):Yerinegetirmek.

Sağınç(t):İstek,hülyâ,düşünce.Kazanç.Keder.

Sağış(t):Sayı,mikdar.

Sağışgünü(t):Hisapgünü.

Sahhâ(a):Biriçenesıhhatveafiyetolsunyerinesöylenensöz.

Sâhih-kabûl(a.f):Kabuleden.

Sahâ-Sâhavet(a):Cömert,cömertlik.

Saîd(a):Kutlu.

Sakalagülmek(t):Aldatmak,alayetmek.

Sakka(a):Sudağıtan,suveren.Saka.

Sakınmak(t):Esirgemek.

Sâkıy(a):Suveiçkisunan.

Sâkin(a):Biryerdeoturan.Heyecansız,rahatkişi.

Salâ(a):Çağrı.

Salaca(t):Üstündeölügötürülentahta.

Salât(a):Namaz.

Salâtin(a):Sultanlar.

Salavât(a):Hz,Peygamber’evesoyunadua.

Sâlûs,Salûsluk,Salûslanmak(f,t):Düzenbaz,riyakâr.Riyakârlık,suretoğruluğu.Buhuyuhuyedinmek.

San(t):Sanki.Umulanşey.

Sapmazıs(t):Sapmaksızın.

Sarp(t):Aşılmasıgüç,geçilmeztepevedereleriolan.

Sarpiş(t):Güçiş.

Sataşmak(t):Birgüçişeoğramak.

Satı-pazar(t):Alışveriş.

Savaş(t):Harp.

Sayakmak(t):Aslınaulaşmak.

Saykal-Saykalurmak(a,t):Parlaklık,cila.Parlatmak.

Sayvan(t):“Sâye-ban”danbozma.Gölgelik.

Sayyâd(a):Avcı.

Sâz(t):Sazdenenmüzikaleti.

Sâz-kâretmek(f,t):Düzenesokmak.

Saâdet(a):Kutluluk.

Sebilolmak(a,t):Bololmak,alabildiğineverilmek,bağışlanmak.

Sebük-bâr(f):Hafifyüklü,çevik.

Secde (a): Alın, dizler, ayak parmakları, avuçlar yere gelmek üzere yere kapanmak. Tanrı’ya secdeetmek.

Seccade(a):Namazkılınırkenyereyayılanvesecdeedilenyaygı,halı,kilim,bez.

Seferetmek(a.t):Biryeregitmek.

Seğirmek-Seğirtmek(t):Koşmak.

Sehl-Sehil(a):Kolay.

Selamet(a):Esenlik.

Sem’(a):Duymak,işitmek.

Seng(f):Taş.

Ser(f):Baş.

Serap(a):Çöldeadamıngözünegörünensu,vahahayali.

Ser-be-ser(f):Başbaşa.

Serakoymak(t):Bırakmak.

Ser-gerdan(f):Başıdönmüş.Serseri.

Ser-encâm(f):Baştangeçen.

Serbeng(f):Çavuş.

Ser-hoş(f):Sarhoş.

Ser-mâye(f):Satışvekâriçinkonanmalvepara.

Ser-mest(f):Sarhoş.

Server(f):Ulu.Büyük.

Sevi(t):Mahabbet,sevgi,aşk.

Sevişmekolmak(t):Boyunaaşkadüşeduran.

Sevrikmek(t):Varlıktangeçmek.Bakmak.

Seyr(a):Gitmek.

Seyretmek(a.t):Gezmek.

Sezmek(t):Anlamak.

Sıddıyk(a):Gerçek.

Sıfat-Sıfât(a):Sıfat.Sıfatlar.Zâtilekaaimsıfatlar.

Sımak(t):Kırmak.

Sırat(a):Yolgitmek.Bakmak.

Sırreylemek(a.t):Gizlemek.

Sırf(a):Yalnız.

Sırât-ıMustakıym(a.f):Doğruyol.

Sınmak(t):Kırılmak.

Sınık(t):Kırık.

Sınıkmak(t):Kırılmak,bozgunauğramak,aitolmak.

Sızmak(t):Madeninerimesi,kalpınıngitmesi.

Simsâr(f):Alıcıylasatıcıarasındakiaracı.

Sin(t):Mezar.

Sineküşmek(t):Leşolmak,yaralıberelihalegelmek.

Sinle,Sinlek(t):Mezarlık.Mezartaşı.

Sinmek(t):Hazmolmak,suyunyertarafındanemilmesi.Korkmak,biryeregizlenmek.

Sipâhi(f):Atlıasker.

Sir(f):Tok.

Sivâ(a):Tanrı’dangayrıvarlıklar.

Siyaset(a):Cezavermek.Öldürmek.

Soğulmak(t):Suyu–seliçekilmek,ferikaçmak,akıpkurumak.

Sohbet(a):Görüşüpkonuşmak.

Sonuç(t):Netice.

Soru-Hisap(a):Kıyamettensonramahşerde,öldüktensonrakabirde,dünyadaişlenenişlerinsoruluphesabınınyapılması.

Sorucu-Sorucular(t):Kabirdesorusoranikimelek.

Soylamak(t):Uymak,mütâbaat.Bugün,huyunasuyunadiyekullanılıyor.

Söyünmek(t):Sönmek.Bitipsönmek.

Sözçatmak(t):Sözsöylemek.Sözüsözeulamak.

Söz-katmak(t):Birisibirsözsöylerkensözünekarışıpeklentileryapmak.

Suâl(a):Sormak.İstemek.

Subaşı(t):Sübaşı.Kumandan.

Sûd(f):Fayda.

Sûfî(a):Tasavvufinancınıbenimsemişkişi.

Suk(a):Çarşı,sokak.

Sun’(a):Yapış.İş.Sanat.Kudret.Yaratış.

Sûr(a):Boynuzboru.Kale,hisar.

Sûret(a):Şekil,yüz.Güzellik.

Sûretgözü(t):Cangözükarşılığı.

Susak(t):Suiçmeyemahsuskap.Sukabağınıniçioyularakyapılansukabı.

Susalık(t):Susamak,susuzluk.

Sûz(f):Yanış,yakış.

Sübhan(a):Noksansıfatlardanmünezzeh.Tanrıadlarından.

Süci–Sücü(t):İçki.

Sücûd(a):Secdeetmek.

Sükker(a):Şeker.

Sükûn(a):Sakinlik,hüzûr,rahatlık.

Sünğek-Sünğük(t):Kemik.

Sünmek(t):Çıkmak,uzamak.

Sürüyügelmek(t):Sürünerekgelmek.

Süsmek(t):Yeşeripbüyümek,uzamak.

Ş

Şâd(f):Sevinçli,neşeli.

Şâdîlik(f,t):Neşe,sevinç.

Şefakat,şefkat(t):Esirgemek.

Şâh-şeh(f):Hükümdar.Satrançtaşlarındanbiri.

Şâhenşeh(f):Padişahlarpadişahı.

Şakımak(t):Kuşunneşeyleötüşü.

Şâkir(a):Şükreden.

Şar(a,t):“Şehr”denbozma.Şehir.

Şarab-hâne(a,f):Şarap,içkiyeri.

Şarteylemek(a,t):Birşeyibirşeyeşartkoşmak.

Şecer(a):Ağaç.

Şehâdetgetirmek(a,t):Tanrınınbirliğini,Hz.Muhammed’ingerçekpeygamberolduğunusöylemek.

Şehd(f):Bal.

Şehriyâr(f):Padişah,hükümdar.

Şehvet(a):Şiddetliistek.Nefisisteği.

Şek(a):Şüphe,işkil.

Şekavet(a):Kötülük,haydutluk.

Şekerleb(f):Şekerdudaklı.

Şekeristan(f):Şekerkamışlığı.

Şekl-Şekil(a):Biçim,tarz.

Şem’(a):Mum,ışık.

Şems(a):Güneş.

Şer(a):Kötülük.Hayrınzıddı.

Şerhetmek(a,t):Anlatmak,açıklamak.

Şerîk(a):Eş,ortak.

Şermende(f):Utanan.Utanış.

Şermsar(f):Utangaç.

Şeşcihet(f.a):Altıyön.Yukarı,aşağı,ön,ard,sağ,sol.

Şeşmek(t):Çözmek,çıkarmak.

Şeşolmak(t):Rastlamak,tesadüf.

Şeşta(f,t):Şeş-târ’dan,altıtellisaz.

Şeybet(a,f):İhtiyarlık,saça-sakalaakdüşmek.

Şey’ullah-Şey’enlillâh(a):Allahiçinbirşeyistenirkendervişlerinsöylediklerisöz.

Şeydâ(f):Delidivane.Âşıkınsıfatlarından.

Şikâr(f):Av.

Şir-gir(i):Arslanavcısı.Yiğit.

Şirk(a):Tanrı’yaeş,ortaktanımak.

Şirin(f):Tatlı,güzel.

Şive(a):Cilvelihareket,eda.

Şöhret(a):Ün,ad,san.

Şu’le(a):Parlaklık.

Şu’levermek(a.t):Parıldamak,aydınlatmak.

Şûr(f):Tuzlu.Coşupköpürmek.

Şûreylemek(t):Coşmak.

Şukr-Şükür(a):Görülenlutfa,edilenihsan,eldeedilennimetekarşılıkmaddi,maneviminnet.

Şümâr(f):Sayı.

T

Tâat-Tâât(a):İbadet,itaat.İbadetler,taatlar,kulluklar.

Tâbir(a):Düşyormak.Birşeyiyorumlamak.

Tabı-Tabıl(f):Davul.

Tabıl-bâz(f):Davulçalan.

Tâc(a):Başagiyilenşey.Değerliserpuş.

Tâ’cil(a):Aceleetmek.

Tad(t):Lezzet.

Taht’es-serâ(a):Yerinaltı.

Takaza(a):İhtiyaç,lüzum.Sıkıştırmak.

Takdir(a):Kaderlemek.OlacakşeylerinolmadanTanrıtarafındanbilinmesi.

Taksir(a):Kusuretmek.

Takrir(a):Kararlamak.Anlatmak.

Talbınmak(t):Çırpınmak.

Taleb(a):İstemek.

Tama’(a):Üstünedüşerekeldeetmeyeçalışmak,açgözlülük.

Tama’dar(a.f):Tamahsahibi.

Tanımak(t):Damlamak.

Tamu(t):Cehennem.

Tâ(f):Sonbildirenek.

Tan(t):Göğünçevresi,ufuk.

Ta’na(a):Kınamak,yermek.

Tanla(t):Seherçağında,sehervakti.

Tanagelmek(t):Şaşmak,şaşırmak.

Tanık(t):Şahit.

Tânihâyet(f):Sonunadek.

Tap(t):Yeter,kâfi.Yetergelmek.Boyuneğmek,münkadolmak.

Tapı(t):Huzur.

Tapıkılmak(t):Ululamak.

Tapmak(t):İbadetetmek.Bulmak.

Tapıyadurmak(t):Huzurdadurmak.

Tapşırmak(t):Teslimetmek.

Taşbağır(t):Merhametsiz.

Tarah(a):Gam-gussa.

Taraşolmak(f,t):Kırılmak,yokolmak.

Tarıyk(a):Yol.

Tartmak:Çekmek.Kılıcıkınındansıyırmak.

Târ-ümar(f):Darmadağın.

Tasrif(a):Fiilçekimi.

Tay(a):Ağ.

Taylasan(a):Sarığınsalıverilenucu.

Tazı(a,t):Tâzi’den.Arapatı.

Tebdil(a):Değiştirmek.

Teberrâ(a):Beriolmak,yüzçevirmek,sevmemek.

Teberrük(a):Armağan.

Tecelli(a):Görünmek.

Tecrîd(a):Tekolmak,ayrılmak.

Tedbir(a):İşi,sonunagöredüşünerekyapmak,akıllıhareket.

Tefekkür(a):Düşünmek.

Tefrîd(a):Tekoluş.

Tefrıyk(a):Ayırmak.

Teferrüc(a):Ferahlamak,açılmak,gezipdolaşmak.

Teferrüc-gâh(a.f):Gezinti,ferahlayışyeri.

Tefsîr(a):Manayıaçmak.

Tehî(f):Boş.

Tekebbür(a):Ululanmak.

Tekbir(a):Ululamak,tekbirgetirmek.

Tekoturmak(t):Yalnızolmak.Usludurmak.

Tekyekılmak(a,t):Dayanmak,güvenmek.

Temâşâ(f):Seyretmek.

Temennâeylemek(a,t):İstemek.

Temyiz(a):Ayırmak,seçmek.

Teng(f):Dar.

Teneşir(f):Ten-şûy’dan.Üstündeölüyıkananayaklıtahta.

Tenhâ(f):Issız.

Terceman (a): Sözü, o dili bilmeyene, onun diline çevirerek söyleyen. Muayyen işlerde dervişlertarafındanokunanmürettepdualar.

Terk(a):Birşeyibırakmak.Vazgeçmek.

Tersâ(f):Hıristiyan.

Tertîb(a):Sırayakoymak.Düzmek.

Tervende(f,t):Yeniyetişmişturfanda.

Tesbîh(a):Tanrı’nınnoksansıfatlardanmünezzeholduğunusöylemek.Muayyenduavesenayısayıilezikretmek.

Teşvıyk(a):Şevkegetirmek.

Teşvîş(a):İşkilesevketmek.Karıştırmak,Kargaşa1ık.

Tevâzu’(a):Gönülalçaklığı.

Tevekkül(a):Tanrı’yadayanmak,güvenmek.

Tevfıyk(a):Başarıyaermek.Erdirmek.

Tevhid(a):Tanrı’yıbirlemek.

Tezlik(t):Acelecilik.

Tezvîr(a):Düzen,yalan,kötülük.

Tıfl-Tıfıl(a):Çocuk.

Tıfl-ınâ-reste(a,f):Ergenlikçağınaerişmemişçocuk.

Tılsım-Tılısım(a):Yeregömülenparavesaireninçalınmamasıiçinokuyupüflemek.Busûretleçalmakisteyeneelikılıçlıbiri,yahutbirejderhagöründüğüneinanılırdı.

Timâretmek(f,t):Yarayı,hastayıiyileştirmek.

Tiryak(f):Panzehir.

Tiz(f):Keskin,tez.

Toy(t):Düğün,ziyafet.

Toylamak(t):Karnınıdoyurmak.

Tudaşolmak(t):Rastlamak,gönülvermek.

Tûfan(a):Şiddetliyağmur,sel.

Tuğyan(a):Azmak,öfkelenmek.Nehrintaşması.

Tokuşmak(t):Birbirinesaldırmak.

Tûl-iemel(a.f):Uzun,olmayacakistek.

Tup(t):Hep,tümden.

Tuşolmak:(t):Rastlamak.

Tuyûr(a):Kuşlar.

Tüketmek(f):Bitirmek.

Türâb(a):Toprak.

Türetmek(t):Fazlalaştırmak,üretmek.

Tütmek(t):Dumanıçıkmak.

U

Ubrulmak(t):Devrilmek.

Ucûb(a):Kendinibeğenmek.

Uçmak(t):Cennet.

Umman(a):Büyükdeniz.

Umu(t):Ümit.

Urgan(t):Kuvvetliip.

Urudurmak(t):Hemenkalkmak.

Uruşmak:(t):Birbirinevurmak.Savaş.

Uruşgan(t):Boyunavuruşan.

Uryan(a):Çıplak.

Us(t):Akıl.

Usan(t):Aptal,tembel.

Uslu(t):Akıllı.

Ustaban(f,t):Usta,yapıcı.

Uş(t):İşte.Şimdi.

Uşanmak(t):Kırılmak.

Uşatmak(t):Kırmak.

Uşşak(a):Âşıklar.

Ut-Utlu(t):Utanç,utangaç.

Utmak(t):Oyundaüstolmak.

Uya(t):Herşeyeuyan,ahmak.

Uyakmak(t):Batmak,gurûbetmek.

Uz(t):Doğru,yerinde.

Uzgelmek(t):Tamvedüzgünbirhalegelmek.

Ü

Ücret(a):Birişekarşılıkverilenpara.

Üleşgen(t):Herşeyidostlarıylaüleşmeyihuyedinen.

Ün(t):Ad,san.

Üstad(f):Birişte,birbilgideileriolan,usta.

Üstün(f,t):Sütun,direk.

Ütmek(t):Geçmek,uçmak.

Üzmek(t):Koparmak.

Üzülmek(t):Kopmak.

V

Vâcib(a):Yapılmasıgerekenşey.

Va’de(a):Vaad.Buluşmakiçinyervezamantayini.

Vahdet(a):Birlik.

Vâkıa(a):Olanşey.Rüyâ.

Vallalıu’alem(a):VeAllahdahaiyibilir.

Vâlih(a):Şaşıran,hayran.

Varak(a):Yaprak,kâğıt.

Vasf-ıhâl(a,f):Halinanlatılması.

Vasl(a):Ulaşmak,kavuşmak.

Vaya(t):Fayda,sermaye,kâr.

Vebâl(a):Suç,günah.

Vefâ(a):Gerçeklik,sözdeduruş.

Vehm(a):Sebepsizkorku,kuşku.

Velî(a):Dost,sahib.Eren.

Velî(t):Lakin,belki.

Veribimek(t):Göndermek,yollamak,

Vezîr(a):Padişahtansonraenyüksekmakamsahibi.

Vilâyet(a):Baş,buyruksahibiolmak.Erenlik.

Viran-Virâne(f):Yıkık.

Visâl(a):Buluşmak,ulaşmak,kavuşmak.

Vuhûş(a):Vahşihayvanlar.

Vuslat(a):Kavuşmak,buluşmak.

Vücûd(a):Varlık.Beden.

Vücûh(a):Vecihler,yüzler.Münasebetler.

Y

Yaban(t):Yabancı,vahşi.

Yad(t):Yabancı,mahremolmayan.

Yağı(t):Düşman.

Yakayırtmak(t):Bıkmak,usanmak,şikâyet.

Yakım(t):Ateş,hararet,aşk.

Yalap-Yalap(t):Alevalev.

Yalıncak(t):Çıplak.

Yapalak(t):Tüylü.

Yapmak(t):Kapamak.Birşeyimeydanagetirmek.

Yarağ(t):Yarayan,gereklişey.Silah.

Yaren(f):Yarananlamına,dostlar.

Yâri(f):Dostluk,yardım.

Yastanmak(f):Dayanmak.Yaslanmak.

Yat(t):Yan,ind.

Yayıvarmak(t):Kaybolmak.

Yavlak(t):Çokfazla.

Yavuz(t):Kara,kötü.

Yay(t):Yaz.

Yayyasmak(t):Geriliyayıgevşetmek.

Yaylamak(t):Yaylayaçıkmak.

Yazı(t):Sahra,ova.

Yazık-Yazıklı(t):Suç,günah.Suçlu,günahlı.

Yeğ-Yeğrek(t):İyi,dahaiyi.

Yelevermek(t):Ziyanetmek,eldençıkarmak.

Yeltemek(t):Meylettirmek.

Yeniyaz(t):İlkbahar.

Yenile(t):Yenidenşimdi,henüz.

Yıylamak(t):Koklamak.

Yitmek(t):Kaybolmak.

Yoldokunmak(t):Boyunagitmek.

Yolurmak(t):Birininyolunuurmak.Hırsızlıketmek.Yoldançıkarmak.

Yortmak(t):Koşmak.

Yöğrük-Yörük(t):Hızlıgiden.

Yöğşürmek(t):Koşuşmak.

Yumak,yuymak(t):Yıkamak,arıtmak.

Yumuş(t):Hizmet.

Yuvanmak(t):Tembellik.

Yüzdökmek(t):Şerefsizliktebulunmak.

Yüzüsulu(t):Şerefli,haysiyetli.

Z

Zâr,zâri(f):Ağlamak,ağlayıpinlemek.

Zât(a):Öz,asıl.

Zavya(a):“Zaviye”denbozma.Bucak,küçükvekonukkonaklamayayarayantekke.

Zâkir(a):Zikreden,Tanrıadlarınıanan.

Zebâne(f):Alev,yalım.

Zeber(f):Üst.

Zehre(f):Güç,takat.

Zekât(a):Temizlemek.Sahibininelindebiryılıaşanveçoğalanmaldanyoksullaraverilenpay.

Zemzeme(a):Nağme.

Zeng(f):“Jeng”denbozma.Pas.

Zerrak(a):Riyakâr.

Zevâl(a):Yitmek,yokoluş.

Zihî-Zi(f):Nedehoş,nedegüzel.

Zillet(a):Aşağılık.

Zinhâr(f):Sakın.

Zîr(f):Alt.

Zulmet(a):Karanlık.

Zûr(f):Kuvvet,güç.

Zühd(a):Zahitlik,fazlasofuluk.

Zül-celâl(a):Ululuk,ıssı.

Zünnâr(f):Hıristiyanpapaz1armmbellerinebağladıklarıveucunahaçbağladıklarıkuşak.

AÇIKLAMADAGEÇENMADDELERİN

ALFABETİKCETVELİVE

BEYİTNO.LARI

A

Abdürrazzak(Şeyh-iSan’an):726.

Âb-ıHayât:54,157.

Âb-ıHayvan:811.

Âdem-Buğday:758.

Ahd-ıSâbık:179.

Ahî:516

Akı-ıKüll:2029.

Allah’ınrahmeteserleri:2209.

Alayedenler:2174.

Alî(Birşiirlerindenmülhemşiir):1699-1705.

Alî-Kılıç:1003

AmelDefterleri:302,307.

Arabdili:237.

Arş:911.

AsâÂdem:1932.

Ashâb-ıSuffa:936.

Aşkileıkrâr:1377.

Ateş-Duman:352.

Avam-Havâss,Hâss’ül-havâss:2195.

Ayyâr-Bağdâd:1857.

Azâzîl:444.

Azrail:87,198.

B

Bekrî(Bükrî):837.

Bercis:888.

Beyt’ül-ma’mûr:1703.

Binbirad:989.

Birkılileyedilmek:1503-1504.

Bukrat:888.

C

Ca’fer-iTayyâr:883.

Calinos:863.

Câmî:884.

Cebrâil:867.

Cebrâîl:Melek:850.

Cevher:1251.

Circîs:343,888.

Cüz’iyyât-ımüselsel:2029.

D

Dâiminamaz:744.

Deccâl:1995.

Derviş–Danışman(Danişmend):1355.

Devir-Nicekezgeldimgittim:1016.

Dikenolma-gülol:2130.

Dindireği-Namaz:284.

Dokuzarslan.Yedievren.Dörtejderha:889.

DörtKapı:1843–1853.

DörtKitap:962.

DörtKitabınmanası-Elif:1363.

Dörtmuhtelifunsur:1258-1259.

Dörtmezheb:1373.

Dörttekbirnamaz:67.

Dört.Yedi.Dokuz.Onsekiz:870.

Dünyâ-Leş:715.

Dünyâ-Zından:105.

Düşmanlarınençetini:1721.

E

Ecel:90.

Edhem-Belh:837.

Ejderha:59.

Elest-Belâ:179.

Elif-Mim,dal:520.

Evvel-Âhır.Bâtın–Zâhir:965.

Eyyub-Derd:998.

EzelBezmi:179.

F

Fahr-iÂlem:2156.

Ferecî:1417.

Ferhâd-Külüng:500.

Fetvâ:1410.

Fir’avn:78.

Freng-Ceng:882.

Furkan:904.

G

Gevher(İnci):1242.

Gök-Yer:968.

Gönül–Komşu:1421.

Gözler–Görmek:845.

H

Habîb-DoksanbinKelâm:1023.

Haddinibilmek:138.

Hadis-Kelâm:280.

Hakşehri-Yedikapısı:1482–1492.

Halil(İbrahimP.)–Cömertlik:225

Halvet:199.

Hâman:866.

Hamza-Kafdağı:381.

Harût–Marût;Zühre:665,723.

Hastalandım,hatırımısormadın:52.

Haşır-Neşir:2037.

Havf-Recâ:852.

Hayvandanbeter:1406.

HerşeyAllah’ıtesbiheder:285.

Hızır-İlyas.Âb-ıHayat:157.

Hubb’ül-vatan:197.

Hûri:331.

Hümâ-Devekuşu:695.

İ

İbrâhim-Nemrûd:405.

İdris-Terzi:1044.

İlliyyin:1114.

İlim-Gözhicabı:1349.

İlm-iHikmet:1898.

İlm-iLedün:956.

İlm-iUsûl:1856.

İncil-Rühban:865.

İsa:730.

K

Kâ’be-Put:973.

KadirGecesi:829.

Kaf:76.

Kaf-Kâf:1250.

Kalbdenkalbeyol:2239.

Kandil:1018.

Kaarun:78.

Kevser:281.

Keyvan:876.

Kırıkgönüller:1658.

Kırklar:938.

Kırkkişi-Birgömlek:937.

Kıyâmet:99,106,122.

KirâmenKâtibin:1445.

Kulhuvallah:1012.

Kul’il-hak:737.

Kuyukazmak:2171.

Küllümenaleyhâfân:906.

Kün:959.

Kün-feyekûn:980.

Kürsî:1252.

L

Lâşerîk:1403.

Lâtaknatû:842.

Levh-Kalem:841.

Levlâk:406.

Leylî-Mecnun:726.

Lokman:863.

M

Mâlik:263.

Ma’lûm-Mechûl:2242.

Mansûr:588,706.

Mecnun-Leylâ:516.

Melâmet:1909.

Mevlânâ(Efendimiz,büyüğümüzanlamında):1359.

Mikâil:217.

Mi’râç:936,1002.

Mûsâ-Tecellî:562,563.

Münker-Nekir:193.

Mürebbî:1612.

N

Nahnukasemnâ:1924.

Nasûh-Tevbe:2271.

Necm-Ta’bir:565.

Nefes:139,1925.

Nefis-Binek:1561.

Nefsinibilmek:1589.

Nefs-iCüz’î-Akl-ıKüll:1716.

Nûh-Tûfan:967.

Nûşîrevan:78.

Ö

Öküz-Balık:1005.

Ölmedenönceölmek:183.

P

Palheng:235.

Pîr:2106.

R

Rıyâzat:1614–1615.

Riyâ-Namaz:1409.

Rûh-Emr:1261.

S

Safa-nazar:743.

Salâ:209.

Semâ:(Simâ’):1353.

Sensananesanırsan:2188.

Sevensevdiğiniçokanar:92.

Seven-Sevilen:412.

Sırât:102,222.

Simurg:964.

Sûfî:516.

Süleyman-Belkıys:722.

Süleyman-Karınca:226.

Süleyman-Mühür:998.

Süleyman-Mülk:143.

Süleyman-Taht.Yel:77.

Süleyman-Zembilörmek:1609.

Ş

Şeddâd:1581.

Şer’inevliyası:Hakıykatteâsî:738-739.

Şeşcihet:887.

Şeyh:1341.

Şeytan-Kandamarları:1356.

Şit-Bezdokumak:1044.

T

Taka(Nûh’ungemisi):1035.

Tatar:353,546,1405.

Tezraû:249.

Tup–Çevgân:857.

U

Uçmak-Eblehler:502.

Unakülkatmak:1614.

Ü

Ümmi(Dörtana,dokuzbaba):2093.

V

Vattakuu:249.

Y

Yakıyn:661.

Yaratış-Kulluk:2235.

YâSîn:279.

YediDeniz:1868.

Yediİklim:966.

YediMushaf:1418.

YediTamu:212.

Yehdi’llâhulimenyeşâ:840.

Yer-Yaygı:960.

Yetmişikimillet:1102.

Yevmeyeşfa’:221.

Yunus-Balık:873.

Yûsuf-Altınlasatılmak:969.

Yûsuf-Zelîhâ:720.

Yüzyirmidörtbin:1009,1253

Z

Zebânî:262.

Zekeriyâ–Ağaç:999.

Zühre:328.

BİBLİYOGRAFYAAbdülbâki Gölpınarlı: İslâm ve Türk illerinde Fütüvvet teşkilatı ve kaynakları (İst. Üniv. İktisat

FakültesiMec.11.c;Ekim-Temmuz1950,No.14)

AbdülbâkiGölpınarlı:BurgâzîveFütüvvet-Nâme’si(İst.Üniv.İktisatFak.Mec.15c.,Ekim1953-Temmuz1954,Na.1-4).

AbdülbâkiGölpınarlı:Vilâyet-Nâme(Manâkıb-ıHacıBektâş-ıVelî,İst.,İnkılâbK.1958).

AbdülbâkiGölpınarlı:YunusEmreveTasavvuf(İst.,RemziK.,1961).

Abdülbâki Gölpınarlı: Yunus Emre ve Yattığı Yer (Eskişehir, Yunus Emre Derneği Yayın, No. 5;Eskişehir-GüzelişMat.,1963).

AdnanErzi:İstanbulKütüphanelerindenNotlarveVesikalar(Belleten.T.TarihKurumu,c.,XIV,s.53.Ocak,1950)

Bedi’uz-zamanFürûzanfer:Ahâdis-iMesnevî(TehranÜniversitesiYayın.1334,ŞemsîHicrî)

EflâkiAhmedDede:Manâkıbal-Ârifîn(Hazırlayan:Prof.TahsinYazıcı:T.TarihKurumuMat.,I,II,Ankara1959–1961)

Lâmiî:NefâhâtTercemesi(İst.Mat.,Âmire-1270)

Lâmiî:Munâzara-iSultân-ıBahârbâ-Şehriyâr-ıŞitâ(İst.,Vezirhan,İzzetMat.,1290)

Mecdî:ŞakaayıkTerc.(Mat.,Âmire-1269)

Mecmûa:İst.NuruosmanîK.No.4904(940Hicrî’detertiplenmiş)

Mecmûa:KitapçıRâifYelkenci’de(XIV–XV.yüzyılaait)

MuhammedMedenî:İthâfât’üs-Seniyyefi’l-Ahâdîs’il-Kudsiyye(Haydarâbâd1323)

MünâvîAbdurrauf:Künûz’ül–Hakaaık(Cami’üs–Sagıyrhâşiyesinde)

SüyûtîCelâleddin:Câmî’üs–Sagıyr(MısırMat.,Âmire–1321)

Önsöz’degeçenkaynaklarınmühimbirkısmı“YunusEmreveTasavvuf”,birkısmıdaEskişehirTurizmveTanıtmaDerneği’ninFatihK.’dekidîvân’ıntıpkıbasımıylabastırttığı“Risâletal-NushiyyaveDivan”adlı eserlerimizin bibliyografyalarında etraflı bir surette bildirildiğinden burada tekrarına lüzumgörmedik.

[1]kandağı:nerdeki

[2]“Bunice...”yahut“yenice...”olsagerek.

[3]“hâline”olmalı.

[4]Böyleyazılmış;fakat“gömlek”olacak.

[5]Bubeytinbirincimısraı“görmedimünkirolan” tarzında;şüpheyokkiyanlış;yada“gördü inkâradalan”, yahut yazdığımız tarzda olacak. İkinci mısrada “Ömrünü zulmete salan ma’rifetin yoksuludur”yazılmışki,ikihecefazla.

[6]“Neesrik”,vezindolayısıylaulanarakokunuyor.

[7]“Aldıusumu”vezinyüzünden“Ald’usumu”okunuyor.İlkbeyittebirerheceeksiktir.

[8]“Katıolsa,”vezinyüzünden“kat’olsa”okunuyor.

[9]“Tâlib-iilimleriz”vezindolayısıylaböyleokunuyor.

[10]“Bahr-›ummâna”,vezinyüzündenböyleokunuyor.

[11]“Kuvvet”vezinyüzünden“kuvet”tarzındaokunuyor.

[12]Taptuk’danolduhemBarak’tanSaltuk’a

Cûşkıldıçünkibûsırbennicepinhâholam.

[13]“Endişeşehrindendaşra”olsagerek.

[14]Zıyanımıassıyaanda...”olursavezindüzelir.

[15]“Sabakın”olsagerek.

[16]Mısrada“varalım,girelim”sözleri“varlım,girlim”tarzındaokunursavezindüzelir.

[17]Gülrekgüle.

[18]Bumısralardabirerhecefazladır.

[19]Mısraınikincicüz’ü“biziyarataneyledi”dir;ikincimısraınikincicüz’ü“kendiyipinhaneyledi”dir;vezinyüzündenböyleokunuyor.

[20]Mısradaikiheceeksik“Sözkılarkayguluyuşadsözkılarbilişleriyad”tarzındaolsagerek.

[21]Aslı“neıldızdan”.Vezingereği“n’ıldızdan”olmuş.

[22]Mısradaki“yapları”,“yapıları”dır;vezinyüzündenböyleokunuyor.

[23]Bumısraınikincicüz’ü“bilkimiçiboşdurur”tarzındayazılmış;birheceeksik.

[24]“Zîraelinde...”dir;vezinyüzünden“zir’elinde”okunmasıgerek.

[25]Mısranınikincicüz’ündeki“görne”,“görene”dir;vezinyüzündenböyleokunuyor.

[26]“Diylim”,“diyelim”dir;vezinböyleokutuyor.

[27]“sevgisine”vezinyüzündenböyleokunuyor.

[28]“Dinile”,“dinle”dir;vezinyüzündenböyleokunuyor.

[29]“Onaerene”,vezinyüzündenböyleokunuyor.

[30]“yıldız”olsagerektir.

[31]“Benbuile”diyebaşlıyor;birhecefazla;“ben”olmayacak.

[32]“Karay’aktan”,“karayıaktan”dır;vezinyüzündenböyleokunuyor.

[33]“Zavye”,“zaviye”dir,vezinyüzündenböyleokunuyor.

[34]“Berikiiçin”,vezînyüzündenböyleokunuyor.

[35]“Kaysı”,“kayısı-kaygısı”dır;vezinyüzündenböyleokunuyor.

[36]Mısradaki“ol”lar,“oldur”ve“olur”yazılmıştır;butakdirdevezindeikihecefazlaoluyor.