yunan düşü

8/7/2019 Yunan Düşü

http://slidepdf.com/reader/full/yunan-duesue 1/247



... .

YUNANDUSU

M IC HA EL L LEW EL LY N SM IT H

Kapak Resmi: I920'de yayrmlanan Venizelos'un Buyuk Yunanistan

harita:... Kadmm clinde tuttugu levhada "Yunanistan yall1yGr ve ya-

~amay'l dcvarn ederektir" diye yazmaktadir. Tarih Dizisi I 06



YUNANDiJ~iJ

M ICHAEL L LEWELLYN SM ITH

(:evjren:

Halim lnal

AYRA~ YAY.NEViOlgunlar Sokak 3/3 0664Q Krzilay/ ANKARA

Tel ; (Q 312) 418 2263

Faks: (0312) 417 0132

YlJNAN DU.'?U (Ionian Vision) • M ic hael L lew elly n S mith • C ev iri: H alim lna l •

© B u . ,ev irin in u uu h a k la n sa khd u • IS BN 975-8037-5Y5 • Birinci Bash . '?uba( 2002

• Dizgi : Mesut Seven= Baski : $ a hi n M a t ba as s Ankara / ~(\t)2



Bu kitap bizi gerisin geri klasik ~aglara g6tUrilyor.

Her yerde hazrr bulunan kaderin 6rdilgil gercek

bir Yunan trajedisine, Her ~eye karsin, Yunan trki

Alcibiades \agmdan beri degi~meyen yetenegiyle

ve karuyla kaderini degistirebilirdi. Eskisi gibi bo-

lunrneyi tum oteki crkarlara yeglediler ve yine es-

kisi gibi bu krizli donemde baslannda buytik adam-lardan biri vardi. Yunanhlann siyasal partilere duy-

duklan biiyiik egilimle Venizelos'un iizerlerindeki

etkisi bu trajedinin eylemini olusturuyor, Sahne Bi-

rind Diinya Savasr; konu 'Yunanhlann dilslerinde-

ki imparatorlugu nasil kendilerine karst elde ettik-

leri ve uyandiklannda bunu nasil yitirdikleri.'

Winston Churchill,

T h e Wo rl d C r is is : T he A fte rm a th (Dunya Kri zi : Sonuf ),

5.379. .



h;tNDEKiLER

1. Buyuk Amac 15

2. Anadolu'daki Durum 40

3. Birinci Diinya Savasr ve Milliyetcilik 59

4. Paris Barrs Konferansl...................................................... 96

5. lzmir'in lsgalt 129

6. Yasayan Tiirkiye 154

7. Maymunun Isrrmasi 199

8. Yeni Rejim: Konstantin Donuyor 2339. Londra Konferansi 261

10. Yaz SaldlrISI . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . 285

11. K.I~ve Umutsuzluk 341

12. < ; t k t { > l Olmayan Caprasrk Bir Yol., 381

13. Felaket. 406

14. lhtilal-Alnlann Yargrlanmasi 440

Kitapta Adlan Cecen Bashca Kisilerin Yasam Oykiileri 471

Kaynakca 482

lndeks 491



ONDEYis

Bu kitap, Yunanistan'in Anadolu'yu t~gali, 1919-1922 ve

Ulusal Bolunme bashkh olup Oxford Oniversitesi'ne sunulan

doktora tezinden kaynaklanmaktadir, Bodleian Kitaphgi'nda

basvurulabilecek olan tez, bu yaprttan daha cok basvuru mal-

zemesini ve daha uzun bir kitap listesini icermektedir. Ben, te-

zin metninde de temel degi:;.iklikler yapnm ve bircok yeni olay

ekledirn,Butun Yunanca adlar, sadece ana rnetinde ceviri halinde

verilmistir; ama kitap listesinde hem Yunancalan (degisik alfa-

beyle) ve hem de Ingilizce cevirileri saglanml:;'hr. Turkce ve Yu-

nanca'run baska bir alfabeyle yazilrnasi sorundur. Uyumu sag-

lamak olasihgi vardir ama uyumu sagJayanlar da (ornegin Ar-

nold Toynbee'nin Turkiye'de ve Yunanisian'da Batt Sorunu adh

kitabmda oldugu gibi) Gounaris adirun Ghunaris olarak yaztl-

mast akla yakm olmakla birlikte, Gounaris adma ahsrms oku-

yuculara garip gorunmesi gibi kansikhklara boyun egmek zo-

rundadir. Benim metnimde uyum yoktur, ama kolay anlasilrna-

Sl saglanml§t1r.

Atina'daki Benaki Muzesi'nin, Ulusal Arsiv'in ve Parla-

mente Kitaphgi'run mudurlerine ve memurlanna, A.J.P. Tay-

lora ve Londra'daki Beaverbrook Kitaphgi'run memurlanna,

kocasirun yaymlanrnarrus belgelerini gormeme izin veren Ma-

dame Marie Argyropoulou'ya, Dr. J . K. Campbell'e, Profesor D.

Dakim'e, el yazilarmu makinede yazan Bayan Lesly Duffield'e ,

Bay P. Counarakis'e, fihristi hazirlayan Bayan Isobel Lawes'a.



babasi Sir John Stavridi'nin belgelerini incelemek uzere veren

Bay V. J . C. Stavridi 'ye, Miss Joanne Stavridi'ye, Dr. Theodor

Stephanides' e, Amiral Sir Bertram Thesigar' e ve Amiral The-

s igar'in yaymlanmarms 'Denizcilik Arulan 'ru kullanmama izin

veren Lady Thesiger'e ve kanma, yaphklan yardimlar ve ver-

dikleri ogiitler icin tesekkilr etmek isterim.

Tarihci ve i~ adarru olan iki Yunanhya da ozellikle borclubulunmaktaytm; Tarihsel konularda sakmmadan verdigi ogiit

ve resimler ilzerinde yapngi olumlu yardim icin Dr. Spyros B.

Markezinis 'e: verdigi cesaret, ogiit ve kisisel amlan icin Bay A.

A. Pallis' e; zen gin koleksiyonundaki fotograflan kullanmama

izin verdigi icin Bayan Markezinis'e de ~ok ~y borcluyum,

Bircok kisi de mektupla bana yardimda bulundular.

Bunlar arasmda Bay Desmond Alhusen, Bay G. Apostolo-

poulos, Albay W.A. Asher, Bayan Ellen Buckingham, Bay Hugh

Bulley, Bayan H. Rosamund Craies, Bayan Teresa Crosfield, Bay

Edward Doylemesh, Dr. 1.Doxiades, Bayan K.H. Johnston, Ki-demli Yuzbas; P.K. Kemp, Lord Kinross, Binbasi Kemal Kutlu-

oglu, Bay G.M. Lee, Bay H.N. Lyster, Bay Ian Lyster, Yiizba~l

F.P. Morris, Bayan Ethel O'carroll, Bay C.F.R. Routh, Bay Geof-

frey Rowell, Bay W. Rusby, Bay T.A. Sanson, Deniz Binbasrsi

R.H. Stokes-Rees, Kidernli Albay F.H. Thompson, Bay David

Tudor-Pole, Bay Denys j. Voaden ve Bay R. Wilkinson bulun-

maktadir.

1. BOYOK AMA~ (Megalo Idea)

Yunanistan Kralltgl , Yunanistan'in degildir;

Yunanisian'm sadece bir par (aSI , en kii(iik,

e n y ok su l bir par(asldtr.

John Kolettis, 1844

2 Agustos 1868'de, Yunanistan'm gen~ krait George'un ka-

rrsi Olga'mn bir erkek cocugu olmustu. Prensin basma gececegi

krallrk yenilmez bir Yunan milliyetcilik ruhu ve isteksiz bir Av-

rupa siyasetiyle gevsemekte olan Osmanh Imparatorlugu'ndan

kopanlmis, yoksul ve Balkan topraklanna slkl~ml~ bir parcadan

olusuyordu, Baglmslzhk icin verilen mucadelede Yunanh savas

krskirticrlanrun ve politikacilanrun Avrupa'mn Buyuk Kuvvetle-

ri'nden koparabildikleri, sadece, en kuzeyde Arta'dan ~kilen

bir hatla banda Volos'a ve doguda Pelion Dagma kadar uzanan

bir kac yuz mil karelik ana toprak (Peloponez) ve bir avuc Yu-

nan adasmdan ibaretti, Yunanhlar icin bu yeterli degildi. Bu

yillar, yeni kralhgm iJeriye bakan atesli yillanydr. Yunus bahk-

lanrun oyna~bgl Ege Denizi boyunca yeni bir gorkemle yukse-

len Bizans'm, yeniden canlandmlrrus bir Yunan lmparatorlugu'>

nun "Btiyuk Amac" yillan idi. Eski Yunan klasikleri dogrultu-

sunda arastirma yaparak du~ kuranlar, ulusun onunde acilrrus

olan yeni ufuklan kapsayacak ulusal bir hitabet gelistiren kur-

siideki politikacilar, yoJ iizerindeki kahvelerde dedikodu ya-

15



panlar, istenilen Yunan dunyasuun nasil olmasi gerektigi konu-

sunda sirur tarurruyorlardr, Girit, Tesalya, Epir, Makedonya,

Trakya, Ege adalan, bunlar hep Helenizrn damgasmt tasiyan

yerlerdi, Daha uzakta da, Kibns, On iki Ada, Anadolu' nun Ege

kiyilan. hatta Karadeniz'deki Pontus vardi,

Glucksberg Hanedaru'run mirascisi, iste bu duslerin icine

dogmu~tu. Ona, milliyetcilik iliskileri ycnunden verimli bir adalan Konstantin adi verilmisti. Dussel alhn r;agl canlandrran ve

Yunan rrkirun sondurulemeyen vatan hasretini uyandiran bu -

ylik kent lstanbul'u Konstantin kurmustu, Soyadi Paleologos

olan baska bir Konstantin de, 1453' de Bizans kentini Turklere kar-

~l savunurken 6Im~tii. Yunanhlarm inanclanna gore, bu, saldir-

makta olan barbar akiruna karst Hiristiyanhgin kahramanca ve

fayda vermeyen bir savunmasrydi. Kral olacak gen,;; prensin adr

-kendisine Paleologos'un adirun verilmeyip, Kralice Olga'nm

sevgili erkek kardesi ve dayrsi Buyuk Duk Konstantin Kons-

tantinovic'in aduun verilmis oldugu hakh olarak ileri suruldu-

gii halde- gizli kalrrus irkci arulan canlandirmaktaydi.

Konstantin'in daha bir ayhkken Sparta Diikii Han edilmesi

kararlastmlnusn. Bunda da simgesel bir seyler vardi. Kral Geor-

ge'un hukiim siirdugu ilk yrllarda getirilen yeni ve liberal Yu-

nan Anayasasi, Yunan uyruklulara soyluluk unvam ya da nisan

verilmesini yasakhyordu, Yunan Parlamentosu'nda yapilan he-

yecanh bir tartisma sonunda, durum olumlu karsilandi, Krahn

yerini alacak olan prens hakkindaki ilk cekismenin, anayasal bir

so run cikarmasi cok ilgincti.

Yunanistan Kral Ailesi, kirac Yunan topragma derinligine

kok salmarms, Avrupah ve kozmopolit bir aileydi, Baglmslz Yu-

nanistan'm ilk krah olan kendinden onceki Bavyera Prensi Ot-

ho'nun birden tahttan indirilmesi uzerine gelen George'un Yu-

nanistan'a ayak basismdan bu yana daha bes yil gecmemisti,

George'un babasi, Danimarka Krah IX. Christian, on dokuzun-

cu yuzyil Avrupa'smm Kral Aileleri Dayamsma Orgutu'nde

bat> yeri ahyordu. Ogullarmdan biri kendi yerine ger;mi~, biri

Kral Haakon adiyla Norvec tahtma oturrnus, bid de Yunanis-

16

tan tahtma cikrrusn, Krzlarmdan en biiyUgU Rus Cart III. Alex-

andr'm kansi Carice Mariaydr, kiir;iigii Alexandra da, Galler

Prensi Edward'ia evlenerek lngiltere Kralicesi olmustu. Boylece

George'un ve onun aracihgryla Yunanistan'in, Avrupa'mn y6-

netimini elinde tutan hanedanlarla sib bag-Ian vardr, Car II.

Alexandr'm en kuctik erkek kardesi Buyuk Diik Konstantinin

kizi Olga'yla 1867'de evlenmesi, Rusya'yla yeni ve daha giir;li.ibaglar kurulmasiru saglaml:; ;h.

On dokuzuncu yuzyrlm ortalannda Yunanistan, Yunan ulu-

sunun geri ahnmarrus bolurnunu de kapsayacak sekilde Kral-

hgm genisletilmesi konusundaki kacnulmaz tarihsel inarusm

uyanrnasiyla kaynasmava baslarrusti, Politikaci John Kolettis,

Kral Otho'yla birlikte, "Btlyuk Amac": sert bir siyasal yuzle

temsil etmis ve bu inaner Ocak 1844'de Ulusal Meclis'te soyle

dile getirmi:;>ti:

Y un an is ta n K ra lh g l, Y una ni st an d e gi ld ir ; Y unanisian'»11 1 sa dece b ir p arr;a SI, en k iir; iik , en yok sul b ir parcastdir.

Yunanhlar, sadece Krallik icinde oturanlar d e gi ld ir le r, a ym

zam anda Yanya'da ya da Selanik 'te, Serez'de ya da Edir-

ne'de , istanbul ya da Trabzon'da , G irit ya da Sisam Ada-

st'nda, Yunan tarihine ya da Yunan trktna b ag h b a; ;k a y e r-

le rd e o tu ra nla r d a Y una nlid ir . H ele nizm in ik i b iiy iik m er ke -

zi uardtr. K ra ll lg m b a; ;k en ti Atina'dir. i st an bu l, b ii yi ik

baskent biitiin Yunanltlarm kenti, dii;;ij, umududur.t

Yunanistan (eylem olarak heniiz gerceklestirilememis ul-

kusel Yunanistan) fikrinin sadece kralhgi degtl, Yunan ulusu-

nun oturdugu biitiin yerleri kapsamma aldigi, 1864 Anayasasr'n-

da yeni Kral I. George'a verilen "Helenlerin Krah" (Yunanistan

Krait degil) unvamyla simgelendirilmisti.

Beslenen bu ama~, on dokuzuncu yuzyilda yat>ayan Orta-

.-;ag dusuncesine sahip oIanlann duygusal iiriinii degildi: bu

amac, yonlerinden biri bakirrundan, yiizyillarca €Ski ve Yunan-

hlann ulusal ve dinsel bilincinin derinligine kok salrrus bir

17



amacti, Bu yon de, lstanbul'u Hiristiyanhk adma ele gecirmek

ve 14S3'te dusmus olan evrensel Hiristiyan Bizans lmparator-

lugu'nu yeniden kurmakn, 0 andan baslayarak Ayasofya'nm

ve kentin kurtanlmasi fikri, Yunan Ortodokslannm yazglsl ve

amaci olarak kusaktan ku~aga aktarilrrusn. Evrensel Hiristiyan

Bizans lmparatorlugu'nun tekrar kurulmasi fikri, Yunanhlann

kafasinda Istanbul' un geri ahnmasi ozlemi halinde koklesmisve zaman ge<;tik~, onceleri di.i~ilnilldiigu gibi belirli bir Bizans

lmpararorlugu kurulmasi fikrinden yavas yava~ vazgecilrrusti,

Yunan bagimsizhk savasmdan once olusan atesli yeni fi -

kirler ve arkasmdan Yunan Kralhgnun kurulmasi, bu ozleme

yeni bir anlam vermis, canlandirrrus ve degistirmtsti . Yuzyrlm

sonlanna dogru, Osmanh lmparatorlugu'nun yonetim kademe-

sinde yavas yava~ buyuk politik ve ekonomik gil<;elde etmis

olan ve kendilerine Fenerliler denHen Istanbul'daki egitim gor-

mu~Yunanhlardan bazrlanrun hevesi, lmparatorluga icten nli-

fuz etmeyi tamamlamak ve Bizans't boyIeee canlandrrmaktt.Ama Yunan Bagrmsizhk Savasi ve Yunan Devleti'nin kurulusu,

lmparatorluk icindeki Yunanhlara karsi Turklerin dusmanhgi-

run kiskirnlmamasr icin ve yeni devletin Yunan enerjisinin oda-

gl olarak davranmak zorunda kalmasi yuzunden Yunan yone-

tim dehasma gerek duydugu goz ontinde tutularak, hie degilse

gelecekydlar icin bu tur heveslere son vermisti.

Yeni Kralhk, bah Avrupa politik kurarrurun etkisi altmda,

Bah madeline gore kurulmustu; bu, <;okuluslu Bizans (ya da

Osrnanh) teokrasisinin karst teziydi. Yunan halknun dinsel ic-

giidiisiinde koklesmis olan Istanbul'u ele gecirme hevesine, !?im-

di, topraklarm Yunan topragi oldugu i<;glidiisU,suurlar konu-

sundaki duygu, bir ulusun ya da irkm yeni devletle uyurn ha-

linde olmasi ve bu nedenle Osmanh lmparatorlugu'ndaki mil-

yonlarca Yunanhrun "kurtanlmasi" gerektigi karusi eklenmisti,

BiitUn bu duygular, <;agda~milliyetcilikle birlesiyordu.

Bu nedenle, BUyUkAmac, on dokuzuncu yuzyi lm ortala-

nnda en azmdan ii<;ayn yomi kapsamaya baslarrush, Tam an-

lamiyla yorumlamnca Buyuk Amac, merkezi Istanbul'da olan

18

Bizans-Yunan Imparatorlugu'nu canlandirmaya yonelik roman-

tik bir dustu. Daha gev~k bir yorumla Buyuk Amac, Yunan ulu-

suyla Turk ulusu arasmda cansmaya neden olmayacak dogal

bir yoldan yavas yavas icten yikilrnasnu saglayacak sekilde Os-

manh Imparatorlugu uzerinde Yunan kultiirel ve ekonornik ege-

menligini saglarnak hevesiydi, O<;iineiiolarak da, Buyuk Arnac,

<;agda~devIet acismdan yorumlandrginda disardaki Yunanhla-rI O iizerinde yasadiklari topraklan geri alarak Yunan Kralhgiyla

birlestirmekti. Ama bu, Osmanh lmparatorlugu'yia aciktan ca-

trsmaya yol acacakn, Butun bu dusunceler yirminci yuzyila ka-

dar yasarrussa da hepsini alt eden iio:;iinciisiiolmustu, Olkiisel

dunya bir seydi, gercek dunya baska bir ~ey. Bu gosteri~li he-

veslerin gerceklesrnesi yolunda ilk admu atabilmesi icin, baglm-

SIZ kralhk, otuz yildan daha fazla beklemek zorunda kalrrusti .

Prens George, daha on yedi yasindayken ve politikada ya

da Balkanhlann yontemleri konusunda tecrube sahibi degilken,

Biiyiik Devletler'in (ozellikle lngiltere'nin) kendisi icin uygunbulduklan tahta oturmak uzere 1863'de Danirnarka'dan gelmis

ve Ingiliz Hukumeti, Iyonya adalanm yeni krahn drahomasi gi-

bi Yunanistan'a vermisti. Bu adalar dizisinin en seckin mucev-

heri olan Korfu, iki spor kuliibiiyle (Byron ve Korfu Atletik)

konuk lngiliz takimlan arasinda yapilan kriket karsilasmalan,

cincibir icen bu karsilasmalann seyirdleriyle hala fngiliz ya~am

biciminin izlerini gostermekteydi.

1881'de Yunanistan'm 810m, Tesalya'run zengin ovalanru

kaplayacak sekilde kuzeye itilmisti. Bu yeni bir basari olmakla

birlikte, Yunanhlar icin gecici bir yerlesmeden ote sayilmiyor-

duo Milliyetci giindemde, bundan soma Girit ve Makedonya

topraklan yer almrsn.

Kral George, yumusak ve kumaz bir yoneticiydi, Cevresini

sarrms alan duzenbaz Yunan politikacilanm bolerek ve gtielinii

kullamp yoneterek, denetienemeyeeek bir tepki yaratmak icin

anayasaYI miimkiin oldugu kadar harfi harfine uygulayarak bu

politikacilarla, basa cikmayi cabucak 6grenmi~ti. Kral, 0zaman-

larm milliyetci heves ve egihmlerinden biraz telastaydi, Dani-

1 ')



marka Sarayr'ndaki yegenlerini, halalanm ve arncalartru her yll

ziyaret etrnesi. basta bulunma duygusunu surdiirmeye yardim

etmisti. Sorunlann ~ozum yolu vardt: bunlarm, hepsi de aile

icindeydi, Konstantin, Parnes Dagmdaki soguk ve genis Tatoi

saraymda biiyiidiigii srra, Yunan yasarrumn dokusuyla yakm-

dan itgilenmek zorunda kalrrusti. Yedi cocuk -Konstantin, Geor-

ge, Nicholas, Andre ve Christopher, Alexandra ve Maria- dadi-lar ve murebbiyelerle buyutulmtislerdi. evde Ingilizce konusur-

iardi ve genelIikle kozmopolit, koksiiz: Atina yuksek sosyetesi-

nin dar cercevesi icinde dolasrrlardr. Konstantin, Askeri Aka-

derni'de okumak icin Berlin'e gitmi~, Alman askeri gelenekleri-

ne ve ya~am bicimlerine karst hayan boyunca hayranhk duy-

mustu. Bu iliski 1889'da II. Kayzer Wilhelm'in kizkardesi Sop-

hia'yla evlenmesinden soma daha da giir;lenmi:;;ti. Belki de onun

askeri tecrubesi ~agda:;; Yunan yasamiyla cok yakmdan ilgilen-

mesine neden olmustu, Yuzyihn son yillannda, daha otuz ya-

smda bir gencken, olaganustu askeri sorumluluklara hazir 0 1 -dugu du:;;iiniiliiyordu.

1897' de Giri t'teki -h a 1 .1 Osmanh lm paratori ugu' nun bir par-

casiydi- Yunanhlar arasmda zaman zaman ortaya cikan ulusal

duygulann galeyana gelmesi, Turk-Yunan cansmasmm yeni-

den baslamasma neden oldu. Giritliler ayaklanrrus ve anavatan-

la birlestiklerini (ENOSiS) Han etmislerdi. Kamuoyu ve ozel-

Iikle subaylar arasmdaki milliyetci duygulann baskisiyla, Yu-

nan Hukiimeti, bu meydan okumayi kabul etmek zorunda kal-

rrusti. Yunanhlar sava:;;a hazirlanrmslardi. Nisanda basibozuk

Yunanhlar, Tesalya'yla Makedonya arasmdaki simn gectiler,

Birkac giin soma da Turkiye ile Yunanistan savasa basladilar.

Dogu cephesindeki Yunan kuvvetlerine. Veliaht Prens Kons-

tantin komuta cdiyordu.

Savas, Yunanistan icin kucuk dii:;;uriieii bir felaket oldu. 0

siralar bir Alman misyonu tarafmdan yeniden duzenlenmis

olan Turk birlikleri, Tesalya'daki Yunanhlan bir aydan daha

kisa surede silip supurduler ve Veliaht Prens'in ordusunu boz-

guna ugratarak Larissa'yi i:;;gal ettiler, Buyi. ik Devletler tarafm-

20

dan zorla kabul ettirilen bans antlasrnasina glire, Yunanistan

tazminat odemek zorunda birakrldi ve borclanna sadik kalmasi-

I1l saglamak icin Buyuk Devletler tarafindan Yunan maliyesini

denetlemek amaciyla bir Uluslararasi Maliye Komisyonu kurul-

du. Ama Tesalya Tiirkiye'ye geri verilmedi, Bu nedenle de sava-

: ; ; 1 1 1 asil etkileri, parasal ve psikolojik oldu. Yunan ordusu, Tur-

kiye'yle dogrudan dogruya catismarun bir faydasi olmadrgnuve koklu bir duzenleme yapilmasi gerektigini anladi. Krahn ye-

rine ge~ecek alan Prens Konstantin'in u n u ve prestiji sonuverdi.

Komutan olarak gorevinin gerektirdigi sorurnluluklanru tasiya-

cak durumda olmadigi anlasilnustr.

Bununla birlikte, on dokuzuncu yuzyil tarihinde Yunan-

hlann kiicuk dusunicti ve yararsiz yenilgileri seyrek bile olsa

basanyla kansikti. Yunanlilar tarafmdan yiiriitiilen politik or-

nek de, "Buyuk Amac=m yavas yava:;; gen;ekle:;;mesini sag-lay an

bir basan gibi goriiniiyordu. Once lyonya adalan soma da Te-

salya, Kralhk topraklanna eklenmisti. 1897'deki bozgun, ulkeicin fazla toprak kaybma neden olmarrush. Yerel ve ge~ici basa-

nsizhklara karsm, genel bir tarihsel egilim Yunanistan'dan yana

cahsiyor gibiydi. Tiirklerin Avrupa'daki kaleleri ~dkiiyor ve As-

ya'daki eski topraklanndan surulecekleri anlasihyordu. Bu bir

zaman ve sabrr sorunuydu, Yine de, Yunanhlar sabirsizlaruyor-

lar ve dii :; ;ii .: ;;urunlerinin olgunlasip ellerine ge~mesini beklemi-

yorlardn ~unkii Turklerin Avrupa' dan cekilmeleri kacirulmaz

gorunmekteyse de, Makedonya'nm, Trakya'mn ve Epir'In miras-

t;lllgma aday alan baskalari da vardr, Trakya ve Makedonya'-

daki Yunan halkmm ~ogunlugu Ege denizi kiyilannda toplan-

rmsti, ic bolumlerdeyse Slavlar ve Muslumanlar ~ogunluktaydl-

lar. Bu topraklara kimlerin sahip olmasi gerektigini saptarna ko-

nusunda bir ()I~uyoktu; buralann sadece diplomatik beceriyle

degil, ayru zamanda Yunan kam da dokulerek tekrar de ger;iril-

mesi icin savasmak gerekiyordu. Bu gercekler: bilen Yunanhlar,

1897' deki 1Itanc verici yenilginin izlerini sili p yok etmekte ka-

rarhydilar . Ulusun durumunun ciddiiigi herkesce biliniyordu,

bundan sonra ge~('n on yil hazirlik zarnaruvdr ama Yunanis-

21



tanin politik kaynaklan zamarun gereklerine uygun degildi. Yu-

nan h la nn lursla n, yeteneklerinin a<;1k hi r ?€ kilde iistiinde gi t-

mekteydi ki, kurumlarmda ve ordulannda koklil reformlar yap-

mak zorunlulugunu duymuslardi. Politika sahnesinde, derebey-

lik gelenegine bagh eski liderlerden Theotokis, Rallis, Dragou-

mis, Mavromihalis'le otekiler arasmda kavga siiriip gidiyordu.

Yuzeyin altmda da, Yunan tarihine damgalanm vunnak isteyenyeni adamlar stralanru bekliyorlardi. Ve Atina'daki politika kav-

gasmdan uzakta, Makedonya ve Girit gibi sirur topraklannda,

kralhgrn geni:?letilmesi istegi daha da ileriye gi:'Jtiiriiliiyordu.

lste bu yillarda Makedonya icin yapilan cansma doruk nok-

tasma gelmisti. Baglmslz kralhktaki bazi Yunanhlar, Bulgar ko-

mitacilanna karsi koymak iizere cete 6rgiitii kurmak ve Yunan

Ortodoks topluluklarma milliyetcilik ruhunu asilamak icin Ma-

kedonya'ya gitmi;;lerdi. Kitapta yer alacak olan bu Yunanhlann

bir <;08u cansmaya katilrruslar ve bunlar 1897 tarihiyle Balkan

Savaslan arasmdaki donemde Yunan milliyetcilerinin yarahcigiiciiniin ve ruhunun biiyiik bir bolurnunu simgelemislerdi.

1904'te, Anastasios Papulas adindaki gen<; bir Yunan subayi,

Yunan geriJIa hareketinin olanaklarnu incelemek iizere gizli g6-

revle bir heyete kahhp Yunan Hiikiimeti tarafmdan Makedon-

ya'ya gonderilmisti. Sonradan Anadolu seferinde Papulas'm

emrinde gi:irev alan yuzbasi Alexandros Kontoulis, heyetin ba-

smdaydr, Tesalyah oldugu ve bolgesi halkma ters dii;;tiigii hal-

de Dogu Trakya'mn bir koyune 6g-retmen olarak g6nderilen

gen<; Georgios Kondilis, daha once Makedonya'mn Kastoria

bolgesinde <;ete reisi olarak savasrrusti. Gene bir yazar ve Yunan

rnilliyetciliginin filozofu olup, 1920'de Venizelos'un ceteleri ta-

rafmdan 61diiriilen Ion Dragoumis de 1902-1908 yillan arasm-

da, konsolosluk gorevlisi ve ashnda catismarun kurmayi olarak,

Manastir'da. Serez'de Philippupolis'de, Dedeagac'ta ve lstan-

bul'da cahsmisn.

Bu yillarda Yunanistan'm icinde de yeni bir kusak yetisi-

yordu. Gii~ dagIimlJrtl tam anlarmyla yansitmayan bir parti po-

litikasi sisteminden, burjuvazinin kuvvet kazanmasmdan usan-

ml§, eyaletlerin de biiyi .imeye baslamasi sonucu her zamanki gi-

bi "yeni adamlarm" 6zlemini ceken Yunanhlar, 1906'da par-

lamentodaki saldirgan taktikleri yiiziinden Iapon Grubu diye

adlandmlan ve 0 siralardaki Japon-Rus savasmda [aponiarm

basvurduklan taktikleri ammsatan taktikleriyle gene radikaller

grubunun meydana cikmasuu merakla seyrediyorlardi.

Bu atesli grubun lideri, yakm isbirligi yapb&! biiyiik politi-

kaci Charilaos Trikoupis'in eski meslektasr yash devlet adarru

Stephanos Dragumis'di. Arna grup icindeki heyecam korukle-

yen, parlamentoya 1902' de girmi;; olan Dimitrios Gounaris adm-

da Patrash gen~ bir avukat ve aydindi. Almanya'da ve Fransa'-

da egitim gormii§ olan Counaris, geni§ kiiltiiri.i olan ilerici bir

adarndi. Bismark'rn Almanya'da sosyal refah alarunda g6ster-

mis oldugu basanlann cok etkisi altmda kalrrusti. Yunanistan'm

dagmlk politik yaplst, kendisine iyice gozden gecirilmesi gerek-

tigi karusiru veriyordu.

Uzun boylu, san sach, sakalh ve biyrkh, sag-lam yapih, kan-ca burunlu Gounaris, goruslerine egemen olusu ve giizel konus-

rna yetenegiyle kamuoyunu hemen etkilemisti, Gounaris'in ku-

suru, kendisini giinden giine dar gorii§lii ktlan kustahhgi ve

doktrine olan egilimiydi. Ama ilk gunlerde. kendisini sabirsiz

kilan ice donuk ve b61iidi cahsmalanyla, politika diinyasmm dik-

katini kendisine cekebilmisti. Arkadaslanyla konusurken, buyuk

toprak sahipleriyle, Yunan ihtilalini yapanlann cocuklaruun

olusturdugu buyuk politik ailelere bagh ikinci snuf kisi ve grup-

lann eseri olan eski Yunan politikasiru degistirecek Avrupa'da-

ki yeni fikirleri anlatirken zincirleme Yunan sigarasr icerdi. Par-

larnentoda ve disanda Counaris, ~gda;;larma iisti inli ik kazan-

rrusn ve gelecegin adarru kabul ediJiyordu.

Politika yasanu boyunca Gounaris'le <;okyakm isbirligi ya-

pan Petros Protopapadakis, Naxoslu sert, kaba saba, sakalh bir

adamdi ve Paris'te miihendislik 6grenimi gormustu, Di:indiigii

zaman Cyclades'den pariamentoya uye olarak katilrnadan once

(.) Bu kavrarn icin Yunanca bir sozcuk (nellndrismos) bile vardrr,

2 3



Korent Kanalinda cahsnus, Evelpides Askeri Akademisi'nde

ders vermisti. Grubun obur uyeleri. yumusak, anlayish, politik

sezgisi olan gazeteci Emmanuel Repulis, Yunan politikasmda

hie goru lmernis bir ~ekiIde 1906' da yirm j yed iyasmday ken Kar-

dica'dan milletvekili secilen ve grubunun en gend olan Apos-

tolas Alexandris; Gournaris'in baska bir arkadasi olan Chari-

laos Vozikis ve A. Panoiyotopoulos'du.

Bazrlan cok onernsizdi arna bu adamlar, yine de politika

bunyesinde bir maya gorevi yaptilar, Olumsuz, yrkici ve ele,?ti-

rid gii~ olarak gerek parlamentoyu, gerekse ulkeyi etkileri alti-

na aldilar. Bununla birlikte, 6zu ve siyasal programl bulunma-

yan bu kisiler sikmn cekiyorlardi. Yapr lan ve gecmisleri ayn 0 1 -

makla birlikte durumdan hosnut olrnadiklan icin birlesmis, akil-

h, radikal alti gene adarndrlar. Ornegin Gounaris, doktriner ve

milliyetci bir aydmdi. Alexandris de eski moda bit liberal.

Grubun en buyuk basansizhgr, bir kimligin bir siyasal da-

yanaguun olmamasmdan degil -bu zaten kacuulmaz bir haldi-boyle bir kimligl ve siyasal dayanagi yaratmakta gosterdikleri

basansizhktr. Bu daha cok Counarisin kendisinde cesaret 01 -

mamasmdan ileri geliyordu. Bir coklan tarafmdan Japan Gru-

bunun dogallideri olarak tamnnus olmasma karsm, Gounaris,

yash Dragoumis'in arkasma slgmmaYl secmis ve boylece ken-

dini ve grubunu, bir olcude, itibanru yitirrnis alan kusakla is-

birligi yapmaya yoneltrnisti. Gounaris, grubu daha buyuk bir

seyin -yeni bir radikal parti toplulugu- 6zi.i yapmak icin hie bir

caba gostermemi~ti. 0 pariarnento cercevesinde cahsmaktan

hosnuttu,

Sonunda da, pesinde gidenlerden olusan kendi grubunu

Gounaris'in kendisi dagitn ve radikal muhalefetin liderliginden

kendi vazgecti. Japon Grubunun cahsmalanru yakmdan izleyen

Basbakan Theotokis, 1908'de Gounaris'e Maliye Bakanhgrm tek-

lif etti ve vergi reformu y la ilgili progranuru y u rurlUge koyma

firsatiru -geno:; Ve lursi olan bir aydmm geri cevtremeyeccgi bir

firsat- verdi. Counaris bu teklifi kabul etti. Bu, yerlesik yoneti-

min klasik bir bastan crkarma olayiydi. Bir kac ay soma da

Counaris istifa etmeye zorlandi.

Bir sure sonra Alexandris sunlan yaziyordu:

B en im g ar ii~ iill1 e g ar e G ou na ris 'in p oliiik : c es ar etive

diiriistl i igii ua rd t . G o una r is , Theoiokis'in kendisin i sevme-

d ig ini ve p att i i ciu de s eo il en N. Kalogeropoutosun daha 0

giil ldelJ Th eo to k a n p a r ii si ni n b a~k an! Jgma aday g ; js te r ilm i~

[liduSl/llu (o k iyi b i{ iyo rd u. A m a G o un ar is , T he oio kis 'in le h-

te o y kul lanmasi n ed en ifle , p ro gr am Zllm o ld ug u g ib i k ab ul

e di le ce gi ne . .. v e b O y/ ec e d e i il ke ni n e ko nom ik ka l kmmas tmn

g er (e kle ~c eg in e in a 111 yordu. B unda n so nra d a, b irdcn g ir-

m i~ o ld ug u B ak an /IS I yin e v ir de n v e p olitik ad a dalia yiiksek

b ir y er v e i in k a za na ra k b lr ak ab ili rd i.2

Gounaris, daha tecri.ibeli bir adamm yapilamayacak diye

tarurnlayacagi bir amacr gerceklestirmek icin bakanhgi kabul

etmisti. Ne kadar buyuk amaclarla htikilmete girmi:;; olsa da. Ja-pan Grubunu terk ederek bu grubun birlesik gucunii yok etmek

isteyen Theotokis tarafmdan oyuna getirilen Gounaris eski siya-

sal partilerin damgasiru tasirnayan yeni bir kuvveti, Yunan ka-

mu yasaminda en saghkh ve en etkin olam kapsayacak bir kud-

reti temsil etme hakkiru kaybetmisti. Daha gii~lii bir baska mu-

cadelenin yolu acilrrusn.

Bu mucadele 1910'da su yuzune cikti. Eleftherios Venize-

los, Girit'in gu<;lii tasra politika okulundan, Yunan politika sah-

nesine birden atlanusti ve kendisinden once hit; kimsenin yapa-

madlgl bicimde bir kac ay soma Yunan siyasal ya?amma ege-

men oluverdi. Bir cikmazdan kurtulmayi saglamak icin ~agn

uzerine gelmisti. Politikacilarin ve Kral ailesinin tutumundan

hosnut olmayan bir subay grubu, Atina yakmlanndaki Goudi'-

de bir darbe baslattilar ve htikilmetin tam anlarruyla elini kolu-

nu baglayarak basan elde ettiler, Politikacilar, devleti yonetrne-

ye hazirhkh olmayan, ne yapilmasi gerektigini hie bilmeyen as-

kerlerin denetimi altmda ve onlann izniyle cahsmaya zorlandi-

lar, Vcnizelos, bu kan!;>lkhgl ,6zmek icin getirilmi:;;t i.



Atina'ya geldigi ve 1910 yihnda Yunanistan baskentinde

politikaya girdigi zaman, Venizelos, nerdeyse kirk alb ya:;;m-

daydi vc uzun boylu, ~er~evesiz gozluklu, sert yuzlu. bryikh. sa-

kallan agarmaya ve saclari dokulmeye baslarrus bir adamdi. Si-

rasiyla Girit'in Osmanh yoneticileriyle, Buyuk Devletler'Ie, ada

ozerkligine kavustugunda ilk Yuksek Komiser olarak atanan

Konstantin'in erkek kardesi Prens Ceorge'la basanyla mucade-Ie etmis, milliyetci ve devrimci olarak geni:;; line sahip bir kisiy-

di. Adarun Yunanistan'Ia birlesmesi icin surdunilen bu rnucade-

leler yoluyla, Venizelos, Yunan sahnesinde kendisine daha bil-

yuk bir ad yaprrusn. Kii<;uk politika oyunlarma katilmanus, buh-

ranh zarnanlarda birden ortaya okiveren kisiler gibi Yunan sah-

nesine crkrvermisti.

Venizelos, 1864 yihnda Girit'in batismdaki Hanya kenti do-

laylannda, oldukca zengin ve guclu bir ailenin cocugu olarak

dog-mu:;;tu. Babasi, kusursuz rnilliyetciligiyle tamnmis bir tuc-

cardi. 1866' daki biiyiik Chit ayaklanmasmm arifesinde Cirit'-

ten kovulmasi iizerine ailesini, Eleftherios'un (kurtanci) ilk egi-

timini yaptlg. Cyclades takimadalan arasmdaki Syra Adasma

gotiirmii::;;tii. Venizelos, Atina Universitesi'nde okudu ve avu-

kat oldu. Girit'e donerek 1889'da politikaya atildi, 1866 devri-

minden sonra Turklerden kopanlan anayasayla kurulmus olan

Girit Meclisi'ne secildi,0 tarihten Girit 'in baglmslzhgma ka-

vusmasina kadar, Venezilos, adarun calkannh politikasirun on

safmda bulundu ve "Girit Sorunu" konusunda muttefiklerle,

dusmanlarla ve Buyuk Devletler'le nasil entrika cevrilecegini

6grendi. Diplomasi ve tartisma yollan kaparunca devrim ba:;;la-

nusn. Girit'te her zamankinden fazla baski ve kargasahgm 01 -

dugu 1897'de Venizelos, Hanya dolaymdaki Akrotiri yanmada-

smda devrimci karargaluru kurdu ve bir bildiri yaymlayarak

Yunanistan'la derhal birlesilmesi icin <;agnda bulundu. Boylece

Yunan Hukumeti bu istn icine suruklendi, Buyuk Devletler, ise

kansmak, savascilan ayirmak ve bir uzlasma ortarru bulmak icin

bir filo gonderdiler. Turk egemenligi altmdaki ozerklik statusu-

nun devammda ve Yunanistan'm gemileriyle askerlerini Girit'-

1 " 1 1 };l'ri ~ekmesi konusunda israr ettiler, italyan Amirali Cane-

\ , < 1 1 , 1 kornutasmdaki uluslararasi filo asileri kusatrrustr. Giritliler

'~IY" ilyfllml~lardl. lhmhlar pazarhk temeline dayanan ozerkligi

~ , l I > U J ediyorlar, asmlar Yunanistan'la birlesme dismda hicbir

~'L'YI'ver demiyorlardi. Venizelos, ikinci grubun lideriydi.

Asmlann ve Yunan ordusundaki Girit davasina yakmhk

.luvanlann karst konmasi gil<; baskrlan uzerine, Yunan Huku-1 1 1 1 'I i,13iiYu k D ev le tler' in iste k le rin e zamanmda boyun egemedi.

HUllun sonunda da, Osmanh lmparatorlugu 17 Nisan 1897'de

Yunanistan' a sava~ ilan etti. Buyuk Devletler de harekete ge<;me-

\It'll beklediler ve Yunanhlann sabirsiz milliyetciliklerinin urit-

Illinu, daha guclu. daha iy i donatilrrus bir kuvvet tarafmdan aci

Iiir yenilgiye ugrahlmak yoluyla toplamalarma seyirci kaldilar.

Sonunda patlak veren bir olay, Buyuk Devletleri Turklere

b.ISkl yapmaya ve Girit'i adahlara vermeye zorladi. 1898 eylu-

Hinde birtakim Tiirkler, ingilizlerin bir deniz miifrezesine sal-

t IIrd ila r ve Ingiliz Konsolos yardimcisry la denizcilerden bazila-

1 " 1 1 1 1 oldurduler. Bunun uzerine Buyuk Devletler, vakit gecirme-

L 1 1 . ' 1 1 , adamn denetimini ellerine aldilar ve iki ay icinde Turk as-

kerleri Girit'i birakip gitmek zorunda kaldi. Yunan Prensi Ceor-

};I.', Biiyuk Devletler'm Girit adasmdaki Yuksek Komiserligi'ne

.itandi. Birlesme icin olmasa da, gercek ozerklik icin verilen sa-

V<l~ kazarulrrusn. Daha onceki sert mucadelelerindeki gibi simdi

de, Venizelos, kendini yeni Yuksek Komiser' Ie politik bir savasa

ad aya bilirdi, lste bu mucadeleler, 1905' te silahh bir ayaklanma-

ya, Prens George' un istifasina, daha soma da kacmilmaz olan

t;irit'in Yunanistan'Ia birlesmesi icin bazi manevralara yol acti

ve 1913' te Girit Yunanistan'Ia birlesti ,

Biitiin bu olaylann sonucu olarak, Eleftherios Venizelos'un

adi 1910'da Yunanistan'da iyice biliniyordu. Devrimci mucade-

lelerin atesinde smanrms bir politikaci olan ve enerjisini daha

gems alanlarda uygulamaya hevesli bulunan Venizelos. durn-

rnu gozden gecirmek, Askeri Birlikin devrimci iiyeleriyle go-

rusrnek ve ulkenin sorunlanna siyasal bir <;oziim bulunmasina

yardim etmek icin Ocak 191O'da Atina'ya hareket etti.



Zaman kendinden yanaydi. Birk"" ay icinde siyasal cikma-

ZI yok etmis, Askeri Birlik'in kendi kendini or tadan kaldtrmasim

kabul ettirmis, politika dunyasma Venizelos adiru zorla benimset-

rnisti. Ven ize los, Basbakan ola rak zengin lesmekte olan burjuv azi-

nin serbest meslek ve tuccar kesimine dayanan yerel kuruluslan,

Liberal Kulupleri ve yeni kurdugu Liberal Parti aracrhgiyla, ulke-

nin siyasal yasarruna komuta eden bir yer saglanusti. Anayasal

reform, toplumsal yasalar ve ordunun yeniden duzenlenrnesi

kon ulannda atesle ~ahsan bir doneme baska nhk etti.

1912'de de yurtsever Yunanhlann 1897 yihndan beri bekle-

dikleri an geldi. Venizelos, kornsulariyla yaph8J sabirh pazarhk-

lar sonucu, Turkiye'yc hie degilse guvenle karst gelebilecek bir

Balkan Ittifakr kurdu. Kasun aymda Karadag'm Turklere karst

saldmya ge~mesiyIe genel savas kiskirnldt. Osmanh Imparator-

lugu on bes gun icinde, Karadag, Srrbistan, Bulgaristan ve Yuna-

nistan'Ia sa va~ du rumuna ge ld 1 . Mu ttefik sa ldmlanmn asil yuku-

nu Bulgar kuvvetleri cekti ve Turkler, Kirklareli'yle Lulebur-gaz'da yenilgiye ugrahldllar, Trakya'da istanbul 'un gen;ek kapisi

alan Catalca ha ttma kadar suruld uler. Bu arada Sirp kuvvetleri de

aym sekilde basan kazandilar: eski Sirbistan, Tiirk askerler inden

armdr, Veliaht Prens Alexander'm komutasmdaki Birinci Ordu,

bah Makedonya ilzerine yuklendi ve Manasnr'da bir Turk ordu-

sunu yenilgiye ugraUI. Sikistrrma, Yunanhlann Tesalya'dan Ma-

kedonya yoluyla kuzeye dogru yapnklan basarrh bir ilerleme 50-

nucu tamamlandi. Yunanhlar, Yanya'yi kurtarmak icin Epir'e bir

ordu daha g6nderdiler ve Ege'yi TUrk filosundan temizleyerek

Mi ittefik davasma buy iik yardimda bu lund ular.

Turklerin en buyuk armagaru olan bosaltilrrus Selanik'i ele

geo;irme yansmda, Yunanhlar yirmi dort saatten daha kisa bir

farkla Bulgarian gectiler. Muslumanlann, Yunanhlann, Slav-

larm ve biiyiik bir 6ge olan ispanyol Yahudilerinin" kansik bir

halde oturduklan bu eski kentte, Kral I, George, 1913 Martmda bir

(O ) lspanya'daki engizisyon baskrsnulan yuzyillar once kacan bu Yahudilerlebirlikte, Islamhg, "'-'<;('11 ve gllnilmllzdc de Selanikli diye adlandinlau bir

grup ya~lyonfli bu kentte.

katilin kursunuyla 6lduriildti ve Yunan ordusunun son basanh

seferinde un tin ii tekra r pekistiren Konsta nt in tah ta oturd u.

Balkanlar'daki savas, lngiliz liberalleri arasinda Tiirklere

karst hos olmayan kotu bir duygu yaratn ve boyundurugu silkip

atan bask! ahmdaki uluslara karst da steak bir sevgi uyandirdr.

Balkan ulkeleri ordularirun ilk basanlan, sevinc duygulan-

IIIkarnciladr. Turk ordularr. Makedonya'dan ve Trakya'dan hiz-

la geri cekilirken. bes yuz yi l sonra, Osmanhlann Avrupa'da

ayak bastiklan yerlerden sokulup Asya'daki anayurtlarma su-

ruldukleri aO;lk~a goriiliiyordu. 10 Kasun 1912 Pazar gi.inii artik

sonuctan kimsenin kuskusunun kalmadigi bir sira, Londra'daki

gen~ bir Yunanh yeni giinlilgune ~u heyecan verici satirlan ya-

ziyordu:

B IIa ks am D ow n in g 5 treet 11 n um a ra da ye me k ye dim , ye -

m ek te L lo yd G eo rg e, M asterm an, S pe nd er R ober ts v e ii(ha -

ntm uardi. K o nu sm a, h ep s av a~ k on us un da ud ». A k~ am u em e-g in de L lo yd G eo rg e ~ am p an ya g etir tti v e $U soz le r le kadeh in i

k a ld l ra r ak $ ampanyaY I iff!: 'B u g eee tem silcilerin den b ir i

aramtzda a la n m iu te fi kl er in $ er eft ne v e T ii rk 'i in A o ru p a'd a n

atilmasi, g e ld ig i y er e g i .i nd e ri lm e si ne i (i yo r um . '3

Giinliigii tutan Yunan asilh John Stavridi gen~ bir avukath.

Galli politikaci Lloyd George'la avukathk yapngi sira dostluk

kurmus ve Londra'ya Yunan Baskonsolosu olarak atannusti. Reu-

ter Ajansr'nm muhabiri olarak edinmis oldugu tecrube, Yunan

politikasi uzerinde cok etkin olan Rallis ailesiyle yakm iliskileri,

iy i i? adarru olusu, Yunan ve Ingiliz politika dunyalan arasmda

aracihk yapmasi cok iy i bir yere gelmesini saglarmsn. Milliyetci

Liberal Kulup'un hevesli liberal cevresi, Yunan milliyetci politi-

kasirun atesli dunyasi, gemi sahiplerinden, tiiccarlardan, banka-

cilardan olusan Londra'daki Yunan kolonisinin saglam ve refah

icindeki dunyasi arasmda kolayca ve rahathkla dolasabiliyordu.

o gece Lloyd George hep Balkanlar'daki savastan soz et-

misti, Lloyd George'a sonraki on yi l icin yon veren iJgilerin ve



donanmasmin bir b o ii im i tn i, S lk l§ tl ra b il ir le r v e bundan son-

ra da h er ha ng ! b ir b as ka d iis ma n gem i si yl c ba§a ( Ikab il ir le r d i.

lng ittere 'nin A driya tik D enizinc ya km b ir iissii o lursa , b u

d cniz i k ap am ak k ola yla §d ea kfl. B iiiiin e lv eri;; li y er le r a ra -

stnda D en iz B ak an ltg l'm n y eg le ye ce xi te k y er K e ja lo ny a

Adasmdaki Argostol i 'ydi .

Bundan soma Churchill, bans ya da sava~ srrasmda ingiliz

Hukumeti'ne donanmasi icin Kefalonya Adasnu kullanma hak-

kim veren bir anlasmaya vanlmasiru onerdi, Buna karsihk Yu-

nanistan ne alacakn? Argostoli'de saglanmasl onerilen kolayhk-

larla, savasin sonunda baslayacak bans muzakerelerinde Yunan

isteklerinin lngilizler tarafmdan desteklenmesi Stavridi'nin bir-

birine baglarnaya <;ah~hgt kosullar oldu. Yunanistan, Selanik ve

Ege adalan konusunda yardima gerek duyuyardu. Llyod Geor-

ge, boyle bir anlasma yapi lmasi konusundaki gii<;li.iklere degin-

di, Lloyd George'un da kabul etmis oldugu Churchill 'in fikri,

karsihk olarak Kibns'i Yunanistan'a birakmakh. Churchill'in

Kibns ziyaretini Stavridi soyle anlanyor:

H alk , scsi k lstlm caya k adar bag lfd l ve deuamli Yunan

b aura gm t sa lla dt. B u a te ;; li k arstlanm ad an ne d enli h osnut

k ald lg l1 l1 v aliye s oyle dig i z am an , " Ya sa sm Y u n an is tan " ve

"Yasasm E nosis" yayg aralarm dak i heyecam n k endis! icin

d eg it Y una nisia n'la birle §m eye ya rd lm ed ece gi um ud uyla

o rta ya k on uld u gu anlattldt. Yuna n is ta n' l a b ir le s il m es in d e

b u k ada r israr e dil me si o nu e ik il em is ti ; lngiliz Hukumet i>

ne k ars: h em en h em en h it; b ir ya kl1 lm a yo ktu, sa de ce a lla va -

ia nla birle sm e k onusund a ro k b iiyiik b ir istek oardi ve o la -

n ak b ul ab ili rs e a da le iin y er in e g e ii ri lm e sin i s ag la ya ca kt l.

Burada Yunanistan icin kazarulacak bir odiil yard! ger<;ek-

ten. Konusmayi Venizelos'a bildirmeye can atan Stavridi, Lloyd

George ve Churchill, Asquith ve Sir Edward Creye darusinca-

ya kadar sabirsizligrru frenlemek zorunda kaldi. Churchill ayn-

1 1 I ~ " 1 l til', "Byron sag olsaydi, boyle bir gun onu ne kadar 5(>-

vunhrirdi," s6zunu soylernekten kendisini alamadi.

Ilundan sonraki toplantida -Lloyd Ceorge'in cok iyi bilinen

" j l h . 1 1 l kahvalnsi toplantilarmdan birinde- Stavridi, Argostolr-

d,·"i deniz ussii sorunu dismda, lngilizlere Ege adalanru da kul-

1111 1ll,1 yetkisi verecek ~ekiide Yunanistan'la daha genei kap-

1 1 ; 1 1 1 1 1 1

bir anlasma yapmamn yararh olacagrru oneren, Chur-Ilull'm iinerilerini daha da geni~letmeye gayret etti:

Y un anista n'la , ile rid c b iiy iik o ln ca gm a s ore B iiyiik YI/-

nanistan'la y a pi /a ca k g e ne ! k a ps am l: b ir a nl asm a , lngilizle-

r e, b iitii n g cm iie rin idiism ana k a r§1 bir sauasta kullan m a

o /a n ag ll ll s a gl ay a ca k , d e ni zl er d ek i p o li sl ik ve lngilizlerin

ticaretini korumak odeoini de bize birakmts olacaktt. Do -

nanmanuzi giirlendirl1leyi , lngiltere '11 in o nd erlig ind e ye ll i

g em iler ya pm ayl, h er k onud a ing ilte re 'yle b irlik ie d ao ra n-

m aY I ta ah hiil e de ce gim iz o ne risin de b ulu nm us tu m. Oneri-

n in y erin de o /d ug ll v e d ii~ iin /1 le ye d eg er b ulu nd ug u, W ins -

to n Chutchill'le, B a~ bak allia ve G re y'le d e b u k onuyu g orii-

$cceg i ceoabmi verd i. Bu arada , oncek i g ib i, her §ey gizli

kalacakt t .

lste burada Yunanistan'm yeni dis politikasirun ozu ilk kez

.1'.·Ik<;anlanlmis oluyordu. Evrile cevrile 1916' da Selanik' e, 1919'-

d,I lzrnir'e. 1922'de de felakete giden yolun ilk adinu i~te bu 01-

duo Yunanistan'da yapilan zafer senliklerinin taptaze sevincilI;inde 12 Arahk 1912 giinu Victoria lstasyonu'na ayak basan Ve-

uizelos'un. ingiliz yanhsi politikasmm temelleri anlrrusti.

Lloyd George bile Venizelos'un Londra'ya gelmesinde ace-

Ip ediyordu. Stavridi'ye, "Yunanistan'rn gelecegi Atina'da de-

.~il,ondra'da kararlastmlacaktir. Sizin icin bir olurn kahm so-

runudur," demisti, 16 arahk pazartesi gunu iki adam, Downing

Stn .-et 11 numarada ilk kez bulustular. Venizelos, 0gune kadar

vaprlan rnuzakereleri onayladigiru soylernekte gecikmedi ve

muzakereleri surdurmeye hazir oldugunu bildirdi... Argostoli-



KIbn s pa za r lli'hm ta rnst: Ia r . Sta vrid L gene I bi r inF;iliz- Yunan

anlasrnas: fikrini yeniden ortaya atb:

s/c nize lo «. b u so runu d a m iiza ke r« e tm ek istcd (~ i/li, a ma

Kibns-Argoetoli an/a$ l IWSl l ldan ayn tutm ak Yl1l lhsl oldu-

,~1iI1/1 soy/cdi. Yunal l i s tan ' /11 bi i tiin u lu sa l c :{ il im l er in ill In-

x il te re 'l fl e d ah asib

b ir i $b ir li .~ i yapr /l a ya y ii /l el d(~ il li , Kra l' »

dan ba$laY lp en basit yurtta$a k adar Y unanisian'da herk e-

s in bOy le b ir a nla $mm ll s cu in cl« k ar $lf ay ac a. ~1 1l1 a ctk la dt.

Gcrek U oyri G eorge sackse Isaacs (Sir Rujus Isaacs) / 1 1 1 -

111111 h er ik i iilk « icin d e IW l/lr/1 o la ca lln! k ab ul c tiile r. L lo yd

G eo rg e, lng ilte re 'nin h ie b ir iilk eyle a nffa $m aS I o lm ad lg ma

I'e a ra nu zd ak i a ntla sm anm F ra nsa 'ula ya pi/a ca k a nila sm a

c sa sl an na u ym ns l g er ek t(- :; in e is ar ct e tti; b a$ ka b ir d ev itn le ,

h er ik i u lk enin disisleri , b ir birle riy le siire kli tie icte n b ag -

Ia n fI k uracak la r g iirliik ya d a b a$k a uluslarla satla ~ dU rII-

munda ka r$l lz k ll ya rd l ll lf a$acak la rdl .

Venizelos bunu kabul eiti ve sonmu miizakere etmeye

h az ir o ld ug un u s oy /e di.

Snnraki giinlerde Yunanhlann pohpohlanmasi iyiden iyiye

arttinldi. Churchill, 0sira Almanya'da Vulcan gemi tezgahla-

nnda yapilmakta olan zirhhrun yapm1mm, haL§.bir olasihk var-

sa durdurulmasrm ve yeriue daha kuctlk gemilerin siparis edil-

mesini Venizelos'a onemle ogiitledi. Deniz Bakam, Battenberg

Prensi Louis tarafmdan desteklenen Churchill, baska bir sabah

kahvainsi toplannsmda Fransa ve lngiltere'nin miittefiki olarak

kanlacagi bir savasta Yunan donanrnasirun oynayacagi rolle il-

gili g6ri.i: ;; lerini anlath. Argostoli'den ve Malta'dan harekete ge-

cen lngiliz filosu, biiyi. ik ana gemileriyle Avusturyahlann ve ltal-

yanlann Adriyatik Denizi'nden cikmalanm onlerken, Yunan-

hlar da kucuk ve hizh gcrnileriyle Dogu Akdeniz'de, adalarda

polis g()revi yapacaklardi. Asquith ve Grey, zarnaru geldiginde

yapilan antlasmarun aciklanmasi gerektigi karusmdaydilar: aksi

halde Krbnsm Yunanistau'a verilmesini ingiliz kamuoyu onun-

dl' dogruiama olasillgi kalmayacakn. Bu nedenle, Balkan Dev-

Idlel' iyle Turkiye arasindaki bans muzakerelerinin sonuclanma-

SI ve ingiliz-Yunan antlasmasi haberinin duyurulmasi arasmda

I, ir sli renin gecmesi gere kiiyd i.

Churchill Paris'e gitti, orada Delcasse'yle bulustu, Yunanis-

1 , 1 1 1 ve antlasma konusunu konusmustu, Bir hafta soma, 29 ocak

giinii, Churchill, Lloyd George, Prens Louis, Venizelos ve Stav-

ridi, Avarn Kamara'smda bulustular, Churchill, Yunan donan-

masmin rolii konusunda hazirlarrus oldugu bir muhtirarun kop-

valanru Venizelos'a ve Stavridi'ye verdi. Churchill, gizlilij!;i tam

.mlarruyla korumak icin, muhtiranm altmdaki Deniz Bakanh-

~l'ndan <;lkhglnI gosteren b6liimii kesmisti. Churchill, biitiin de-

nizcilerin biiyiik gemileri yeglediklerini bildiginden Yunan do-

nanma komutanlanmn baskisma karsi, kucuk luzh gemi yapnr-

malari ve aldaticr olan buyuk zrrhlilardan vazgecmeleri icin Yu-

nanhlan bir kez daha uyardi.

Sorunu dusundukce Deniz Bakaru, Argostoli-Kibns antla:;;-

masirun tek basma yapilamayacagma daha genis caph anlasma

uzerine uyusmak gerektigine inandigim Venizelos'a soylemisti.

Askeri isbir ligiyle ilgili gizli maddeleri bulunan, acik bir lngiliz-

Yunan Antlasmasi olabilirdi bu. Fransiz Bakanlan onerilen ant-

Iasmadan yanaydila r. Selanik' e gi tmek uzere Ingiltere'den ay nl-

makta olan Venizelos, konusmalan Kral George'a bildirmek icin

sabirsizlaruyord u:

C hur ch ill d ura kla ma da n b una k ar s: pkh. "Ha yl r, h aY lrk esinlik le o lm az. B oyT e b ir $ ey ya pa rsa k b id iin m iiza ke re le r

tehlik eye g irer, k onu h erhald e orta /tg a yay/lir ve isin sonu

gelir." Venize/os, Krahn ag zmm cok stk: o lduguna isare!

etti ... Lloyd George da, "Oysa biz, burada, aym yeri i$gal

eden k i$i icin aym $f!yi so yleyem eyiz," dem isii. Bunu C hur-

c hill v e P re ns L ou is d e o na vla dt la r.

Venizelos'un, Krala, ama bir tek Krala, bir ingiliz-Yunan ant-

lasmasi olasihguun temellerinin atildigiru ve muzakerelerin ba-



ns imzalandiktan sonra sonuclandmlacagim soylemesi konu-

sunda anlastilar. Venizelos, gelismelerden cok hosnuttu, Yuna-

nistan'a gitmeden once, Stavridi'ye izlenimlerini ozetlemisti:

V en iz elo s. m iiz ak er ele rin ln gilte re v e b elk i d e F ra ns a'y -

la y ap lla ca k b ir a nla sm a ile s on ur la na ca gm l, Y un an is ia n'»

In e sk is ! g ib i ya lm z b as ma , k im se nin d es te k1 em ed ig i, b as mag elecek lerd en uzulecek tek do stu olm aya n bir ulke duru-

m und an kuriula ca gin: dU $unerek m uiluluk dU yllyordu.

$ im d i Y un an is ia n g iir iU b ir d on an ma k ur ac ak , d em ir yo lla -

rim v e ti ca re ti ni g el i$ tir ec ek , in g il te re v e Fransa'nin yardt-

tntyla D og u'd a k im sen in k iiru mseyel1le yec eg i b ir k uvve t

olacakti .

L lo yd G eo rg e'd an so z ed erk en , venizeloe, o nu T ev ra t'-

ta ki p eyg am berler le k lya s/a nm l$ , insa nla r ve o la yla r h ak -

k tnd a biiyiik yetene klerin e ve d uru g or ii$ iine d uyd ug u b ii-

y uk h a yr an lt gl d il e g e ti rm i$ ti .

Lloyd George da aym olcude etkilenmisti, Venizelos'un

aynldrgi gun, Lloyd George, Stavridi 'ye ~oyle diyordu: "0 bu-

yuk bir adam, cok biiyilk bir adam." Venizelos i~basmda oldu-

gu surece Yunanistan gilvenilir ellerde olacakti.

Lloyd George'un Yunan davasma alan yakmhgi, sadece de-

nizdlik konusundaki konusrnalarla kalrmyordu. Yunanistan'm

butiin uluslararasi sorunlanrun her yonu hakkmda Stavridi'ye

ogii.tvermeye hazirdi. Bu sorunlann en onemlisi Ege adalannmdurumuydu. Adalardan sava~ sirasmda Yunanistan tarafindan

isgal edilmis olanlar yeteri kadar guvence altmdaydi. Ama, ltal-

ya tarafmdan isgal edilmis alan on iki ada ne olacakti? Lloyd

George, bu adalann italyanlann elinde kalmasina izin verilme-

yecegini Stavridi'ye israrla soylemisti. iyi yonetilecegi konusun-

da kesin giivence ahnarak, belki bu adalann Turkiye'ye geci ve-

rilmesi bile kabul edilecekti. Stavridi boyle bir seyin felaket ola-

cagmi ileri siirerek karst crkn. Buna Lloyd George ustaca bir ce-

Yap verdi.

S ia o ri di 'n in h a kk : uardi. B i zim bOyl e b i r $ e yi i .i nl ey eb i/ e-

ce gim izi d U$u nu yo rd u. T iirk ler d on med en o nce ln giltere

adalann bosaliilmasmt s ag la ya bilir di. B un da n s on ra d a bi z

h er a d ad a b ir a ya k la nm a h a zl rl ay ab i/i r, h a lk : s il ah la nd tr ab i-

lir dik v e h em en a da la r e ge me nlik le rin i ila n e de ce kle r, le k b ir

T urk un a da la ra a ya k ba sm astna izin ve rm eyece klerin i B U-

yu k D eo letler'e bild ire cek lerd i. K an d ok iilm es in i o nle mek

icin d e lng ilier e a ra ya g irec ek , T iir klerin a da la ra a ya k ba s-

m a la rtn t e ng e1 Je ye ce k, b un da n s on ra d a s ow n d eg i$ ik b ir te -

m e lc d a yam la r ak c o zi on le ne c ek i i.

Lloyd George'un siyasal dtisunce ve eyleminin trpatip Yu-

nanhlannkine benzemesine neyin etken oldugunu burada gor-

mek garip. Kisisel egilimlere dayanarak, sorunlara spektilatif,

dinarnik, sinsice yanasmak: bir ask sertiveninin gelismesinde

gdrUlen, iki tarafm her zaman basvurdugu insan inceligine ve

!,<lfltgmadayanan bir inancla davranmak tuhaf degil mi? Bu an-dan sonra ve gelecek on yrl boyunca Yunanhlar, kendilerine pa-

hahya mal olacak bir bicimde, inandirma konusunda sasirnci

bir guce sahip olan Lloyd George'un, ingiltere'nin yonetici SI-

rnflanyla parti liderleri arasmda yanki uyandmnayacak bir po-

litikayi hicbir zaman tek basma uygulayamayacagiru gozden

uzak tutmuslardr,

Tii.rklere karst giidiilen ortak dava sayesinde gecici olarak

yatrsrrus bulunan Balkan muttefikleri arasmdaki gerginlik, pek

de yuzeyin altmda degildi. Bulgarlarm biitiin Balkanlar 'a goz

dikmesinden cok kuskulanmakta olan ve 0giinlerde elde ettik-

h-ri kazanclara simsiki sanlmaya kararh bulunan Sirplarla Yu-

nanh lar, 1913 Haziranmda ii~iincii bir devletin saldmsi halinde

birbirlerine yardim etme zorunlulugunu getiren gizli bir savun-

ma antlasmasi imzalarruslardi.t Bu ii~iincii devletin Bulgaris-

1.10 oldugu acikti. Boylece ozenle uzak durmaya cahsilan savas,

~I..'ni:?bir cephede Bulgarlarm Sirplara ve Yunanhlara saldirma-

siyla haziran sonunda patladt, Onceleri yer yer bozguna ugra-

van iki muttefik Bulgarian durdurdular ve sert bir savunma



karsisinda buyuk ccsaretlo sava~nll~ clan Yunanhlar, Gevgcli '-

den, Doiran uzerinden Strumca Ovasi'na kadarIlerlediler. Bu

arada Turklsr, durumdan yararlanarak Dogu Trakya'yi tekrar

ele ge~irdjler. Romenler de Kuzeyden Bulgaristan' a girerek, Dob-

ruca yoresini topraklarma kattilar. Savasm patlamasindan bir

ay sonra. yenilen Bulgaristan bans istedi.

Yunanistan'rn iki Balkan savasmda elde etmis oldugu ka-

zanclar, Venizelos'un politikasiru hakh gosterecek g6rkemli ka-

mtlardi: Selanik ve zengin tunin bolgesi olan Kavala'yla birlikte

Makedonyarun kryi kesimi, Yanya ve Cuney Epir, Girit (en so-

nunda enoeis resmen tarunnusn), Midilli, Sakiz ve Sisarn adalan,

ulkenin halkiyla yiizol~iimil neredeyse iki kata ulasnusn,

Bu zafer , Buyuk Amac'm ger~ekle~mesinde ge~ici bir du-

raklamaya neden oldu. HIZh genisleme, Yunan ekonomisinin

ve yonetirninin kavnaklarrm sirunna kadar zorladi ve 1913 Buk-

re~ An tlasmasi' run getirdigi toprak d i lzenlemeleri, Balkan! ar' -

da gecici bir denge ortaya cikardr. Cenisleme doneminin arka-

smdan. artik bansci bir kalkmma ve ilerleme doneminin gelme-

si gerektigini V enizelos' un kendisi de kabul etti,o gline kadar Yunanistan, sirnrlariru, bagllnslz kralhgm

asal smirlanndan Tesalya'ya, oradan Epir'e ve Makedonya'ya

kadar drsa dogru geni~letmi~ti. Tesalva kazarulnus ve Makedon-

ya Balkan rnuttefikleri arasmda paylasilnus olduguna gi.ire, man-

tikh bir tahminle bundan sonra Yunanhlar icin g6zde olan yore-

ler Kuzey Epir ve Trakya olacakti. Ancak bu yoreler Yunan Kral-

hi0'na katildiktan soma, Istanbul's ve Anadolu'va goz kovmak

akilhca bir i : ; ; olurdu. Venizelos'un bir benzetmesi uyannea, ge-

nisleme Yunanistan'in belkemigini -ele gecirilecek topraklarda

destck olacak bir sag-lam Yunanh toplulugunun ya§amasl zorun-luydu- hupalayacak ya da krracak sekildo acele ve rastgele ya-

pilmarna hydi, *

Bu tarihe kadar Yunanistari'rn geni:;;lemcsi sonucunda Sl-

rurlannm icine ~ogunlugu Yunanh olan halk girmi$ti. Yine de,

Epir ve Makedonya'ya da ayak basrnasi sonucunda, Yunanis-

tan, Arnavutlardan, Makedonyali" Slavlardan ve Musluman-

lardan olusan oldukca buyilk azinliklan da icine alnusn, Daha

fazla genislems halinde, azmliklar sorunu ivice agula:;;acaktI. Yu-

nanlilar, Trakya'da, Istanbul'da ya da Bah Anadolu'da ezici \0-

gunlug-a sahip degillerdi. Yunanhlarm bu topraklara yayrlmasi

halinde, halkm Yunanh olmayan kesimi karst cikacak, uzun bir

hazirhk donemindon ge~ilmedikc;e ve mucadelede bulunulma-

dikca, yuzyilm ilk villannda Makedonya'da yaplldlgl gibi ze-

min hazlIlanmadlk~a basan umudu olarnayacaktr. Bah Anado-

lu'da boy le bir m ucadele verilmemisti. .

NOTLAR

1 Markezinis'in Poli t ical History o f M od em Greece adh kitaln, s. 208. Buyuk

Amac kavrarm icin Zakythinos'un Poli t ical History ( )f M o d em G I'e ec e adl i kita-

birun ikinci baskrsirun "Modern Yunanhlarm Ulusal ve Siyasal Yasarm"

bashklt u<;iincli bolumune bak.

2 Alexsandris, Poli t ical Memoirs, s . 16.3 Stavridi Belgeleri arasmda bulunan Sir John Stavridi'nin 1912·J915 arulann-

da, giiru?meler aynntilanyla anlatrlnustrr. Yaprlan gorusmclcrde Stavridi

basmdan sonuna kadar haz ir bulunmustu r.

4 L iv re B l an c G r cc , Paris, 1918, No.2.

rna istegini dile getiren ~ilgnlanna karsilik olarak, Venizelos bu bolgelerin

Bulgaristana brrakrl rnasi gerekligini soylemisti. "(iinkii cog-rafi nedenler

bizi buna itiyor, Muttefikler oralardaki Yunan halklanru da i,erl'l"(, k bicim-

de sirurlarmuz, 0 yond,' geni;;letmemize hazrrlanmakta olduklarim soy le-

seler bile, sorurnlu Bakan olarak ben cok tehlikoli oldugu gerekcesivle bu

oneriyi geri ceviririm. Kabul otmck zorundayim ki., sirurlar: ·b"fb bir

yo ri de geni sl erken Yunan is tan'm belkernig ini 5 flg laml~i ?h rmadJn suu rlan-

m k!pboyunm gen i~ le tmek istemesi zay ,{ lamasma yo l a c ac a kt rr . .. '; L : '1 < 1 1-l?sis, T h e P o li ti ca l H i sf ur y o f Dim ii r io e Couna r i s (Dirnitrios GOlmarih'in Siyasa l

Oykusu) , Al ina 1926 , s .255 -256_ Ba lkan Birl igi ni ko rumak n iyet indo o ldugu 0

5)r al ar boyl e b ir ~,'ysoyledigi icin, Venizelos 3l11~nslZC"olostirilrrust],

(* ) 1913 yihndaki durum Yunanlil ara ancak Yunanistan Makedony asmda M il~·

lu rnanla ra or anl a gCire cc li bi r "ogun iuk saghyoL Yunan lil ar rulfusun d;;ag!

yukan yuzde 44 '[i nii o lus tu ruyor la rdi . (Yunanhla r 328.000, Mi is lumanl ar

465.000, Bulgar lar 104_00D, Yahudi le r 98 .0 (0 ) AA Pall i~ , '1912 -1924 yr lla ri

3T"SJ1)da B<llkal1lar'da C&,Jer', Geogra p ll i <a 1joum,)J,XV, No.4 EWm 1925_

(*) ' l3 el kemigi' sozci ig iin li rt .kokoni, B ir inc i ve Ikinci Halkan Sav"~l sirasinda,

1913 y ihrun Mar t aymda Veni ze lo s' un Mocl is 't e yapt igi bi r konusmadad IT.

o sira Bulger ordulanmn i~galinde bulunan Dogu Makedonya (Drama ve

Kava1a dahil) ve Trakya'da ya~ayml Yunan halklannm Yunanistan'n katil-

38 39



Kil ise , okul ve ticaret, Yunan uygarllgmm

v e B UyU k A ma nn mesalesini ate~liyordu.

2. ANADOLU'DAKi DURUM

G.Sakkas , HISTORY of the GREEKS of

TRIPOLIS in PONTUS,

(Pontus Rumlartntn Tarihi) Aiina, 1957, s, 26

Eski Yunanistan bir devlet olmadigi ve basta dil olmak uze-re bazi ortak yanlan bulunan sehir devletlerinden meydana gel-

digi icin, snurlan yoktu. Bu nedenle, Eski Helenizrnin sirurlan,

degi~mekteki dil sintrlarmdan olusuyordu. Yunanhlarin, somiir-

gcci, kasif ve yiyici olarak ilk girdikleri yerler, Anadolu'nun

Iyonya kryilari (Ege bolgesil olmustu, Iyonya kentleri milattan

once dokuzuncu yuzyilm sonlanna dogru bir birlik kurmusiar-

di, Bah kiyisinda ve Sisam, Sakiz gibi kiyiya yakm adalarda bu-

lunan Yunan somurgeleri ve ticaret rnerkezleri, Karadeniz ktYl51

boyunca Sinop, Trabzon ve oteki merkezlerde man tar gibi biti-

yordu. Izmir, Efes, Bodrum. Miletos, Ildir, Edremit, Foca, Ber-

gama gibi Anadolu'nun kiyi kentleri kiiltur ve dil y{)nunden

Yunanli olarak kalrmslardi, Anadolu'da, Yunanhlardan once yada Yunanhlarla birl iktc var alan Hititler, Lidyahlar, Frigyahlar

Vi;' Karyahlann, kulturleriyle dilleri zamanla silinrnisti. Yunan

uygarl.zg-l ve kUltiirii, Iskender'in fJrtll1alJ zaferleri, Helen kral-

hklari ve Anadolu'nun Roma Irnparatorlugu tarafmdan isgalin-

40



den Dogu Roma Imparatorlugu'nun kurulusuna ve Turk istila-

larma Kadar ayakta durabilmisti,

Iskender donerninc kadar Yunauhlarm Anadolu'daki var-

hklan, kultur ve ticaret yonunden canh, dagllllk bir azmhk ola-

rak, Bah Anadolu vc Karadeniz kryrlarmda toplanrrus ayn ayn

sehir devletlerinden olusuyordu, Bu sehir devletleri buyuk Iran

lmparatorlugu'nun eline ge<;ti. lskcnder, Anadolu i.izerinden

MISH' a, iran' a ve Hindistan'a giderken buraian "kurtardi". is-

kender, Eskisehir yakmlarmdaki Gordion'dan ge<;erken, efsane-

ye gore, cozecek olanm Asya'yi eline ge<;ircccgi soylcnen i.inli.i

di.igiimi.i kIl1C1yJa kesrnisti. Bununla birlikte, Makedonyahlarla

Yunanhlar lskenderin pesinden Ganj nehrine Kadar gittikleri,

doguda yeni Yunan sehirleri kurduklan ve boylece Helenizmin

sirurlanru geni;·;lettikleri haJde, lskenderin dogudaki "Irnpara-

torlugu"nda, pek kucuk bir Yunanh azinhk vardi. Iskenderin

yerine ge<;en ve Asya'daki topraklanru miras yoluyla ele geci-

ren Selosy a Kralhgl zamamnda, ic ve by 1yore leriylebirI ikte An a-

dolu'nun Holonlestirilmesi basanldi. Helenizm donerninde de

Yunan sehir devletine h.§l.§ kuramsal olarak i<;ve dis politikasi-ru kendisi duzenleyen, ozerk, kusursuz politik ve sosyal bir "do-

gal" butun gozi.iyle bakihyordu. Ama ger<;ekte lskender. bu :;;e-

hir devletlerini kendi keyfi kuvvetine boyun egdirmi~ti. Isken-

der'in yerini alanlar, miras yoluyla bu gi.icu ele ge<;irdikten son-

ra sehir dey le t lerini klasik sehi r d ev lctler inden cok bugunku mil-

li devletlere ya da mutlak rejimlere benzeyen. merkezilestiril-

mis. burokrasiye dayali, mutlak kudrete sahip bir devlet reisi

cevresinde toplanrrus kralhklaracevirdiler.

Degi:;;ik diller! konusan, der;i:;;ik irklardan ve d eg i~ ik k ul-

ttir Jere sahi p insanla rdan ol usa n bu kr a I IIkla r bir lestirici .bir il-

keye gerek duyuyorlardi, Selosya Krallan birlestirici ilkeyi He-

Ienizmde buldular. Yunancaresmi dildi, Yunanhlann ve Make-

donyahlann gO<;l l tesvik ediliyordu, Kilikya, Babil , Suriye. Med-

ya ve oteki ulkelerde yerli halktan cok az olmalanna karsm y(\-

netim ve kultur Yunanhlarin ellerindeydi. Egitimli yerli halk, Yu-

nan adetlcrine uyar olmuslar: Yunan adlan alrmslar, Yunanca

ogrenmi:;;lerdi. Boylece de Anadolu yavas yava:;; Helenlcstiri l-

misti,

Anadolu'daki Heleruzrnin Hiristiyanhk oncesi tarihi, <;ag-

das Yunanltlann Helenizmin cografi ve kulttlrel sirnrlanru sap-

tamalanna yardrmci oimustu: bu da Yuna nhl ann, ulkelerinin

gelecegi konusunda guttuklcri amacm bir 6gesiydi.

. Anadolu'nun Huistiyanltk donemi tarihinden cikanlan ulu-

sal duygu, aynca Bizans'm kamciladigi heyecan bu 6geyi daha

da onemli kihyordu. [mparatorlugun y on et ic i S 1 l1 1£ 1 I1mkaynagi,ordusuna onernli bir asker toplama bolgesi vo lmparatorlugun

talul amban olan Anadolu, Dogu Roma ya da Bizans lrnpara-

torlugu'nun kalbiydi. Balkanlar, barbar Slav istilalan altmda ezi-

l ir ve <;ignenirken, Anadolu'ya satasan olmarrust i. Bu kosullarda

Helenizmin aglfhk merkezinin, Eski Yunanistan'dan istanbul' a

ve Anadolu'ya kaymasr dogaldi,

Aym donemde, Bizans lmparatorlugu'ndaki Yunanh un-

surlann aglrhgl, gorkemli Hiristiyan ve [mparatorluk amtlanyla

lstanbul'u Yunan ve de Hiristiyan Imparatorlugu'nun merkezi

yaprrusn. Kuramsal olarak imparatorluk evrenseldi, dini Hi-ristiyandi ve cesitli irklann bir araya gelmesinden olusmustu.

Uygulamada Helenizm egemendi ama Ortodoks Kilisesi, Yu-

nan kirlturuyle, diliyle ve ayinleriyle damgalanmish. Karst ko-

nulmasi olanaksiz bir sel gibi Asya' dan gelen ve onernsiz savila-

bilecek saldinlanyla bile kuculmus lmparatorlugu sarsan Os-

manh Turklerinin akmlan sonucu 1453'te istanbul'un dusme-

sinden once, lmparatorlugun yikilacagiru sczmis olan ve lmpa-

ratorluk bilincine karsm dil ve ulus yoniinden aynhk bulundu-

gu bilincine Sigman Yunanhlar varda.l [stanbul'un 1453'te Ttirk-

lerin cline ge~mesinin ardiridan. Ortodoks Bizanshlar, kentin

geri ahnmasi, zamanla ve Tanrr'run vardmuvla [mparatorlugun

tekrar canla n dml mas! ozlemini beslemeye koyu ld u lar. B u oz-

lernden, kurarn olarak biiti.in Ortodokslara ait ve gen;ekte daha

cok Yunanhlann vureklerinde ya~ayan bircok oyku, dinsel adet,

halk turkuleri ve siirler ortaya qkh.2 Bu olasihk ger<;eklc;;ebilir

gibi gi."irunmeye baslaymca da, ozlem. daha degi~ik alan ~agda:;;

42 43



milliyetcilik ve ulusal kimlik kuramlanyla iyice birbirine karis-

tmldi.

istanbul'un dusmesi ve Tiirklerin Anadolu'nun dort bir ya -

rnna yerlesrneleri sonueu Yunan unsuru sindi ve kiyi yoreleri

disinda tutamagim yitirme tehlikesiyle karst karsiya kaldi, t~bolgelerde koyiuler, Turk dilinin ve adetlerinin etkisi altmda kal-

dilar ve Hiristiyanlann buyuk ~ogunlugu Miisliiman oldu. Ama

on sekizinci ve on dokuzuncu yuzyillarda, Yunan ticaret burju-

vazisinin giieiiniin ve zenginliginin artrnasi sonucu, Ban Ana-doluda Helenizmin ekonomik ve kulturel kudreti gelismeye

basladi. Bah sermayesinin Anadolu'da sornurme olanaklan ara-

makta gosterdigi artan ilgiyIe bu geli;;me desteklendi ve cabuk-

1a st in l d 1.

Helenizmin Anadolu'da tekrar canlandmlmasuun can ahci

noktasi egitimdi. lngiliz uyruklu bir Rum olan Pantoleon Sevas-

topoulos, 1733'te, Osmanh lmparatorlugu icindeki yabano okul-

larm bash altmda turuldugunu bildiginden, lzrnir'de bulunan

Ruhban Okulu'nu ingiliz Konsoloslugu'nun koruyucu kanadi

altma soktu. Basilrms ve el yazmasi nadir kitaplardan olusangiizeJ kitapligiyla bu okul, Bah Anadolu'da Yunan kiilturunun

oviin<; kaynaiSJydl. Ruhban Okulu'nun biiyumesine kosut ola-

rak, bii run Anadolu'da Yunan okullan kurulmasma devam edil-

di, Uygulanan egitim, <;agda§, yuzyilm konulanyla ilgili, Yunan-

hlarda milliyetcilik duygusunu, ana dilleriyle 6viinmeyi, eski

Yunanhlarla ve klasiklerle ozdeslesrneyi ogretmeye yonelik bir

egitimdi.

1773'tc, Ayvahk'taki Yunan topluluguna genis yerel ozerk-

lik saglayan ve topluluk sirurlan icinde hie bir Musliimarun

oturmasma izin vermeyen bir imparatorluk fermaru cikanlrrus-h.3 Bundan sonra Ayvahk, Yunanhlann Bah Anadolu'daki giri-

simlerine ve yeteneklerine acilan olanaklann ornegi sayildi. Ve

yerlesrnek amaciyla Mora/dan, adalardan Yunanhlar gelmeye

basladilar. Ayvahk kasabasi, zeytinyagi ve sabun ticaretiyle bii-

yudu, zenginlesti, ilk Yunan girisiminin bir ornegi olarak, Yu-

nan Kurtulus Savasi'run patlarnasmda ve 1917 yilmda Tiirklerin

misillemesini uzerine cekti . Bu misillemeler sirasmda ugramlan

can ve mal kayiplarma karsin, kasaba kendini yine toparladi ve

. yeniden iskan edildi ve refaha kavusturuldu.

Bagimsiz Yunanistan'in kurulmasi, Bah Anadolu sorununu

kamcilarrush, Yunanistan ornek olarak ahruyor ve h§J§ kurtan-

lamarrus olan topluluklar icin bir amac sayihyordu. Aym do-

nemde, bah kryilanndaki Yunan topluluklannm ekonomik yon-

den ge1i§meleri kismen anayurttan Yunanhlann go<; etmesine

bagh oldugundan, gar; cekici bir hale geldi. Maden islerinde tee-

riibe sahibi olan Lavrionlu ve MidilJili Yunanhlar Bergama'daki

ve Balya'daki'l maden ocaklanm isletmek 1<;1nharekete ge<;mi~-

lerdi, Izmir Korfezi'nin yanmda bulunan Erythrai yanmadasi-

na, Sakiz adasmdan gelen Yunanhlar 1821'de yerlesmislerdi. Za-

gorili Yunanhlar Aydin' a, Maniotslu Yunanhlar bahk dolu ve

meyva bahceleriyle cevrili bir goliin yamnda kurulmus olan

Apollonia'ya yerlesmislerdi. Toynbee'ye gore, 1921 yihnda Kula

kasabasmdaki halkm ortalama yansl yerli halktan, yansl da 5a-

kiz Adasiyla oteki adalardan gor;enlerden olusmustu.f

On dokuzuncu yiizyrl Yunan gor;ii sadece Yunanhlarm giri-simciligine ve hareketli olmalanna bagh degildi: aym zamanda,

bah sermayesinin girisiyle Anadolu'nun bah ticaretine acilrrus

olmasma da baghydi. 1850'lerde demiryollan icerilere dogru Y I-

Ian gibi krvnlarak uzamp gitmeye baslamisn ve bunlar Avru-

pa'run teknolojik siyasal ustunlugunun simgeleriydi. 1856' da

imtiyazi verilen lzmir-Aydm demiryolu bir lngiliz kurulusuy-

duo Bu demiryolu, izmir'den giineye dogru ilerleyen ve birden

iceri, Aydin yoruine donen, sonra da Nazilli'yi ve kuzeydeki De-

nizli'yi ger;erek Menderes ovasiru hrmanan, Egridir'de kalan bir

demiryoluydu. Bu demiryolunun Anadolu'nun ekonomik ya;;;a-rru ttzerindeki etkisi hayli onemli olmustu:

iz mir , T U rk iy e'd ek i, d t~ ar ly a yo lla dtg l m alla rm d eg er i-

n in d t$ ar da n gelen m a ll ar tn d eg er in de n d ah a [azla oldugu

b irk ac lim and an b irid ir ve islerinin b u d urum a g elm esi d a-

h a r ;o k iz mi; -A yd m d em ir yo lu s ay es in de dir . .. B u d em ir yo -

4445



1 1 1 - ,tZ1in'r' l 'n. ! h r a t " n h i H athrntakl(1;katmalm~, i i Y I 1 i ztlJIl·t i1J.da

if; i icatety i: fniJndeli i;,iiyii,i{ bi r k'. ;~ktrhC1 olmustur. Df;"1l1ir -

yoiu ~evfe:sindeki yan;il~rdf'n hlh:'1;.'/cddl'n Or!d(l i:klanrr ( < < $ a -

nn) rIemiryolll f i rkeHn it; ki.JTuIu(iu.l1a.;jn buyaiut ortalama

(lJ! arkatartml~ didugll o n v ,U 5n ce '" r es m en f.l(lklimm!}tl.

Bu dl:m.i r¥Qhlchjanni l { j ·b i ; r~ok f ; ; ;Mik4 'O r yeniSi1Bll 'gi kuru-

l u ' $ l i l J ' j l.irtaya rlktm~, yaredc baY!~ve g , i J - u e n c e n i n 'hfikiim

sllnl1"<lj rt~dent"i" de f':his/~''1~W.q iKm L;«'I,,«:lI1dniinemU•• ' 0 . . . . . . , . ~ ,. }I'~ ." _& ~ •• ~'.~~~',"1. ~., .

I1rtl~Iarftjfillmii~ i'iir. b '

ulasan Bagdat demiryolu, 8ab Anadolu'da onernli stratejik ve

ekonomik degeri bulunan bir ulasim sistemini tamamlarrusti.

Yeni fusatlardan vararlanmakta gecikmeyen Yunanhlar, demir-

yollan boyunca icerilerc sizdilar, licarct merkezleri kurdular,

Izrnir'de buyuk Avru pa ticarcthanelerin in kticii k :;;ubelerini ac-

tilar ya da temsilcilikler aldilar.f

On dokuzuncu yuzyilda ve yirminci yuzyilm baslarinda

Anadolu Yunanhlan, aym ti.irden birlesik bir topluluk degildi.

Anadolu'nun kuzeydogusunda, Pontus'dan gelen ve cok eski

bir Yunanca konusan bir Ortodoks toplulugu vardi, lcerilerde

ve ozellikle Konva vilayetinde, Yunancadan cok Turkce konu-

~an bir Ortodoks toplulugu bulunuyordu. Yunan dili yerine

Turkce konusulmasi, Turklerin Anadolu'ya yerlesmeleri iizeri-

ne baslarrus, on dokuzuncu yuzyilda Yunan milliyetciliginin ve

egitiminin yaygm bir sekilde ve bilincli olarak canlanrnasi uzeri-

ne durdurulmustu, Bunlar, Konya vilayetinin Karaman ilcesin-

de ya:;;ayan Karamanh Hiristivanlardi. Sadece Yunan altabesini

biliyorlardi, kitaplan da Yunan alfabesiyle yazilmis Turkce ki-

taplardi.? Kiyi yorelerindeki Ortodoks Yunanhlarm tersine, bun-lar, Mi.isli.imanlardan ne meslek, ne de irk yonunden ayirt edile-

bilirlerdi ve sadece dinleri aynydi.

Yunan dilinin Turkce karsismda ortadan kalkmasi cok es-

kilerdc basladi, icinde bulundugurnuz yuzyJ1a kadar da surdu.

Anadolu'yu I880'de ziyaret eden seyyah Leake, "Kapadokya

Yunanltlann C;ogunlugu kendi dillerini bilmiyor ve kilise ayinle-

rinde Turkce kullarnyorlardrJ' ' diye yazmisti. Bir gazete mu-

habiri, 18I6'da, kutsal kitaplan yaymlamak icin on iki y11once

kurulmus olan lngiliz ve Yabanci Incil Dernegi'ne yazrrus 0 1 -

dugu bir yazida, "Ankara Hiristiyanlan arasmda gecerli tek dilTurkcedir ve bunu da dog-ru durust okuyamamaktadirlar. Bu

nedenle Ermeni ve Yunan harfleriyle yazilrms Turkce inciller

burada cok makbule gec;ecektir"ll diyordu.

On dokuzuncu yi.izyIim ortalarmda, Anadolu'nun batism-

daki bir cok kasabada Turkce konusan Karamanh Hiristiyan

topluluklan vardi.l- On dokuzuncu yuzyilm milliyetci, egitim-

Bi; yararh etkiler, ]S&:1iteirntLy?.zl verilnris olan, lzrnir-Ka-

saba. dezniryoluyla da ,gfihl1dil.. Bu demiryolu lzrrrir'den i(eriye

d{~ru, M01:nisa,Kasaba ve Alaf3.t'hir'd~n gl;:<;0rek,U~'i1k yatnac;ltk

nrn a~lp .Afyortkarahisar'e kadar u'zamr.l91O'da da, bu dernir-

yolunurt kuieyt> dogru Marmara. denizi kryilanndaki Han(b(~

tn;:l 'ya uzatilmasi amacryla Izrnir-Scma ek hattrmn yapilrrrasi.

iQILintti .yaz verildi, 13u'Fransiz gii"i$itni konusundaki I)l$i~le.ri

tlakanlt~Vmn ·taran.:;;:()yl:e ozetlenebilir:

B u . d IJ m ir ye li ar l. . . M avisa, A ia$ l!hir ve Soma J/iire1erine

biiyiik hizmet ierdr: bulunmu,~ 1 : r e ' IZlnir-Ayd111 demiryolu-

nun pa¥l 'd a kat:hrSa tz l11ir ' in ihrm:al lJ1m gem:<ilelibnesi bu

de'miryoUan suyes{11.de.olmusiur. H ll§ ia iiz iim v e zeytircr pl -

ma k u ze re , me ioa UrM:j in in i r ; o k ur t : r t . fw; tJr . Str iJ l1~1n t ln. . re-

k i y tUa td fl li u d em it yo ll an {: ev r es in d e o tu ra n 'PC r;ogunlu$u

Yunanholan ha l) : a gunrkada t gUrU lmemi$ b it u oU u ,g a ku -

t Ju~)nu; ; Iur . 7

BOSol7.i;;i'nd.!o ba;;Taym:'ak Ef;ki~hir yoluyla Ankara'ya ula-$~m:'ie ek.hatti Eskf$l"hir'den bar?.Iayarak Afyenkarahisar- yoluy-

13 Konya1ya giden Anadolu derrriryolu.von sekizinei yuzyilrn,

sonlanvla Oil dokazurrcu vuzvrhn baslannda yapilmasi tamam-

l,mml~'oizln ve Konya'da;~ 13i~~layarakT<lrsu&ydu>'t~ Adana'ya

4 7



sel ve kulturel canlanmasi, bunlardan degiL daha cok istanbul

ve Izrnir gibi btivuk kentlerde Yunan dilini konusan burjuva top-

luluklanndan gelmi~tir . Kararnanh topluluklar, Yunanca konu-

san Yunanhlar icin ana dilin ilk ve en basta ogretildigi bir ham-

madde olmuslardi. Karamanhlar ogrenmeye hevesliydiler, Is-

parta'daki yerel bir ogretmenin sirufma davet edilmis olan bir

Fransiz seyyahi, "KIr sakalh, yoksul ihtiyarlann, babalarm ve

buyuk babalann ogrenci olarak okula geldiklerini, tarunlanyla

birlikte ana dillerinin alfabesini hecelediklerinil'' gormu:;;tUr.

Anadolu'daki ut;;i i.ncu Yunanh topiulugu, izmir'de ve ta-

rihsel kentlerin bulundugu kiyilannda oldukca toplu bulunan

halkti. Bu, baglarda, zeytinliklerde cahsan t;;iftt;;ilerden baslaya-

rak arta 51mB olusturan katiplere, magaza sahiplerine, avukat-

lara ve milliyetci hareketin can damanm olusturan, Istanbul'-

da, Iskenderiye'de ya da Liverpool'daki benzerleriy Ie iclerde ya-

:;;ayan Karamanh Yunanhlardan cok daha fazla ortak noktalan

bulunan refah icindeki tilccarlardan olusma degi:;;ik bir toplu-

luktu. Cogunlukla Yunanistan Kralhgindan gOt;;eden bu adam-

lar yoluyla, Yunan dili ve Bi.i.yi.ikAmac propagandasi yapil-maktaydi,

On dokuzuncu yuzyrl seyyahlanrun Anadolu'daki Yunan

topluluklanm tarumlamalan, dilzenli, dine dayah belli bir hiye-

rarsik ve toplumsal kurulus cercevesinde enerji ve canhhk do-

lu bir yasamlan oldugu izlenimini birakiyordu. Yunanhlann ya-

sam biciminin temeli, Osmanh Devleti 'n in Rum Milleti icin koy-

dugu smirlar icinde, olabildigi kadar kendi kendini yoneten bir

topluluk dusuncesine dayaruyordu. Yerel papazm, onun aracih-

glyla istanbul'da biitun kiliseleri temsil eden Patrik'in yonetimi

ve yetkisi altmda toplulugun kendi temsilcileri , anlasmazhklan

ve Osmanh yonetimiyle il iskileri diizenleyen koy ihtiyar kurul-

Ian ya da yargiclan, para islerine bakan veznedarlan, ogret-

menleri secen, programlari ve ders kitaplanru saptayan, yar-

dimlan yoneten ephors adh kurullan vardi. On dokuzuncu yU7. -

yilda ve yirminci yuzyihn baslannda Yunan topluluklan, toplu-

lugun ve gelecek kusaklann yararma toplu hareket etmekte ci-

kar olduguna inanan ve disiplin icinde cahsan topluluklardi, Sa-

dece zengin iyilikseverlerin comortligi ve Yunan halknun kendi-

liginden yapml~ oldugu yardlmlarla okullar ve hastaneler ku-

ruldu, ya;;ahIdJ. Eranos denen, hayir isleri ve sosyal amaclar icin

-toplanrrus fon, her Yunan kasabasmm ya da koyuni.in yasarru-

run bir simgesiydi. Toynbee'nin belirttigi gibi, Yunanhlann top-

lu hareket etmedeki dehalan, aym zamanda kulupler kurmakta

da kendini gosteriyardu.14 Sadece izmir degil. aym zamanda

tasradaki kucuk merkezler de, kuli.ipler, edebiyat dernekleri ve

cesitli yardim kurumlanyla doluydu.

Yunanhlar, yabano konuklar tizerinde, her zaman olumlu

sayilmasa da hareketli olduklan izlenimini brrakiyorlardi. Mur-

ray, r;;ogunlukla Yunanh ya da Yahudi ve "ilke sahibi olmayan,

egitilmemi:;;" bazi izmirli tercumanlann, yabanctlann oteki ya-

bancilara karst tamkhk yaptiklanru soylediklerine isaret etmis-

tir.15 Aym zamanda Yunanhlar, her : ; ; e y sa tan buyuk magazala-

nn sahibi olarak da iyice yerlesmislerdi:

H er k asa ba da , ek mek ; p eyn ir , sa ga n, p lm sa , se ke r, k ah -

ue, kaba iuz, sabun, zeytinyagl, tursu, to pl u i gn e, d ik i? i g -nesi, ciui, sicim, kibrit , lngiliere'den i tha l edilmis bircok'

m al ve b u m a ll an n A lm a ny a'd a n i th a l e di lm i $ t ak li tl er in i

sa tan E rm eni ya d a Yunanli b ir b a kk a l bulunurdu.i>

<::ogunlllkia tasra kokenli alan Yunanh bir bakkal, gent;; ya-

smda Galata'ya ya da Pera'ya gider, ticareti ogrenir, kentin

kozmopolit havasmdan kapma bilgiler, rnilliyetci fikirler edin-

dikten ve Yunan dilini 6grendikten sonra, 6grendiklerini yay-

mak icin koyune donerdi,

Ti.irklerin Gavur lzmir dedikleri lzmir, Bah Anadolu'da He-

lenizmin yuregiydi. Anadolu demiryalu ~ebekesinin kurulma-

smdan cok yararlanrms olan izmir limarurun, on dokuzuncu

yuzyilda cok geni;;lemesiyle kentin nufusu artrms ve ticareti bu-

yumusru. Bundan baska, nufusun Yunanh oram 1800'de ucte bir-

den daha azken, Balkan Savaslan oncesinde hernen hemen yan-

48 49



ya yukselmisti. Boylece on dokuzuncu yuzyrlda Yunanhlan su-

rekli olarak Turk unsurunu astrlar. Yuzyihn sonlannda da hakh

olarak lzmir'in bir Yunan kenti oldugunu Bed surebilirlerdi,

Izmir'In yabancllarla alan ticareti de, nufusun ~ogalmasl sonu-

cu artnustr, Baslangicta Levant Company tarafmdan acilan i<;:

ticaret, yeni demiryollanyla genisledi ve on dokuzuncu yuzyi-

hn sonlannda lzmir'in ihracan, Istanbul limaru da dahil olmak

uzere Ti.irkiye'nin butun obur limanlanndan ya:ptlan ihracati

ge<;:ti.17kbolgelerdeki mallar, islenmek ve ihrac edilmek uzere

buyuk nehirlerin vadileri uzerinden demiryoluyla Izmir'e gon-

derilmekteydi, lngiltere ve Fransa'run buytik bolumunualdrgi

bashca ihracat mallan, kuru incir, kuru uztim, arpa, zeytinyagi,

palamut, afyon, meyankoku, yun, hah, pamuk, tutun, deri ve

civadan olusuyordu.lf Bttyuk ticarethanelerin <;:ogunun sahibi

yabancilardi. C. Whittall and Company, rneyankokii t icareti ya-

pan MacAndrews and Forbes, Oriental Carpet Manufacturers

gibi ticarethaneler buyuk ve etkili olmakla birlikte, sayilan azdi

ve kent ticaretindeki paylan buytimekte olan Yunanhlarla basa

ctkacak gibi degildi.

Anadolu'daki Ttirk- Yunan iliskileri uzerinde kacnulmaz

yansimalan alan Yunan Kurtulus Savasr'yla bu yuzyrlm ilk yil-

tan arasmda Yunanhlar, <;:ogalmaYI, yerlesmeyi, iceriye slzmaYl

becermisler, yeni isler kurrnuslar, Osmanhlann cok az miida-

halesiyle karsilastiklan halde milliyetcilik propagandasi yap-

maYI becermislerdi, 0ste lik geni~ capta bir kiyimla da karsilasma-

rruslardi. Bunun kismen de olsa nedeni, Anadolu'daki egitim

gormu~ Yunanhlann, kuramsal olarak Yunan milliyetciligine

yakmhk duyduklan halde bu yakmhgin Yunanistari'Ia birlesil-

mesi gibi kesin bi r siyasal istege kadar uzanmarrus olmasiydi, Bu

.tur bir istek, uygulanabilecek bir polit ikanm disinda kahyord u.

Yine de Jon Turkler devrimiyle 1908 ve 1914 yillan arasin-

da Balkanlar'da baslanlmis alan buyuk kansikhk, Izmir yore-

sindeki Yunanhlann durumunda buyuk degi~ikliklere yol acti

ve Turkiye'yle Yunanistan arasmda bir ara neredeyse savat>a

kadar varacak bir "sown" haline sokuldu. Jon Turk devriminin

parlamentoyu ve anayasaYI geti rmesi sonucu Hiristiyanlar ara-

smda olumlu duygular ve umutlar -Ton Dragoumis'e gore, lm-

paratorlugun "birlikte yoneticisi" olmak dii~u- uyandirrmsn.

Ama bu hevesler Jon Tilrklerin, azinhklan Osmanhlastirma po-

litikasiyla carcabuk ve tehlikeli bir sekilde kursaklarda kaldi,

Dusmanhklar ve anlasmazhklar daha sert bir hal aldi, Jon Turk-

lerin militan milliyetciligi ve Turk olmayan unsurlan bir Turk

havarunda ezip hamur etme politikasi, Yunanhlann umutla Ati-

na'ya bakmalarina yol acn. Bundan soma da Balkan Savasi bas-

ladi ve bu savasta Yunanistan, Sirbistan, Bulgaristan ve Kara-

dag Avrupa' daki Turklerin ilzerine cullandi.

Balkan Savasi'nm, Turklerle Anadolu'da bulunan Yunanh-

lar arasmdaki iliskiler uzerinde, 1821'deki Yunan Kurtulus Sa-

vasi'nda oldugu gibi, psikolojik etkileri olmustu, Titrkler, do-

gal olarak Yunanhlan Osmanh yapmak istiyorlardi. Oysa Yu-

nanhlar, Tiirklerin kapilarina kadar gelmit> olan Eski Yunanis-

tan' daki dmdaslan icin icten yakmhk besliyorlardi. Bah Ana-

dolu'daki Mu slumanlar la Hiristiyanlar arasmda artan bu ger-

ginlik dismda. g6911enler olayi yi.izilnden Turk- Yunan iliskileri

yirmi yil kadar alt ust oldu.

Balkan muttefik ordulan Makedonya ve Trakya'da ilerle-

dikleri sira, yoksul Musluman g6<;menlerinin ilk dalgalanm on-

lerine katip surrnusler, bans antlasmasi yaplldlktan soma da bu

go<;:menler istanbul' a akm etrneye dev am etm isti,*Bulgar ordusu-

nun 1912' deki ilerlemesinden once Dogu Trakya'dan 100.000' den

fazla Musluman go<; etmisti, aym yrl icinde de ortalama 10.000

Musluman Makedonya'dan aynlrrusn. Tiirk-Bulgar Antlasmasi

geregince yaklasik 50.000 Musluman Batt Trakya'dan 1913'te

aynlrruslardi. bundan soma da, 100.OOO'den fazla Musluman

Makedonya'yi bosaltnusn.l? Avrupa'daki Musluman topluluk-

('J Toynbee Osmanli yetkililerinden aldlgl?u rakamlan veriyor:

1912·13

Balkan Savasr'nda Osmanhlann yitirdikleri top-

raklardan gelen go~menler 177.352

Balkan Savas.' nda Yunanhlann Osmanhlardan

aldiklan topraklardan gelen gognenler _ _ __ 68_947

1914·15

120.566

53_718

50 51



1 Inn I n ted irgin edilmesi, Anad 01u' d aki H1risti yanlara misilleme

yapilmasrmn nedenlerini olusturdu, Gu nedenlerden biri, 6~ al-

mak arzusuydu, Bunun dismda bir de pratik neden vardi, Bu da,

kovulan bir Hiristiyan ailesinin blrakbg1 bos yere bir Musluman

g6~men ailesinin yerlestirilrnesi olasihgirun dogmasiydi.

Turklerin 1914'teki misillemeleri daha cok Bah Anadolu'-

daki Yunan topluluklan iizerine yoneldi. Basibozuk ceteler (bun-

lar Makedonya'daki komitalann-" Tiirkler tarafmdan kurulan

benzerleridir) tarafmdan Osman h yetkili lerin in hosgorusuy Ieya-

pilan saldmlarla sisternli bir ~ekilde kiyr yorelerindeki Yunanh

topluluklar yerlcrindcn atildi, evlerine ve topraklanna 0 1 konul-

du, siddet kullarularak kacmaya zorlandilar. Arnold Toynbee'-

ye tipik bir olay anlatilrrusti :

H er y an de n, H ir is tig unla r, s an da l b ulu p k ru; ma k icin nh -

itm la ra k O$u yo rla rd l. G ec e o lu nca sja k ad ar h ie b ir i k alm a-

n us i» . K o rk u ( tg lt kl an yla s il ah s es le ri b ir bir in e k an $l yo rd u.

P an ik a k ad ar b iiy iik tii ki, b ir k ad in r ;o cug uy la b ir lik te 6 0

s an iim d er inlig ind ek i s ud a b og uld u . .. B iz , kaptlann kinla-

r ak e ole re g irild ig ini v e a tla rla es ek le rin y ag m a e dilm is m al-

la rla y iik lii o ld ug unu g ur diik . B u d ur um b iitiin giin deoam

e tt i. A ks am a d og ru k il (i ik b ir f ep ey c ( lk tz gl 1n da , y il z d eo en in

y ag m a e di lm i~ma l la r la yuki ii o ld ug un u g o rd u m. 23

1 91 4 b ah ar tn da b ir s ab ah , y er el Osmanl: ye tk i li lc r i, B e r-

galt/a'daki Yunanlilara, a ym g e ee k a sa b ad a k a hr la rs a g ii ve n-

l ik le ri ni s ag la m ay ae ak la rm l b il di rd il er . Y un an lt la r, t a$ ty a-

b ild ik le ri c fya la r d l$ md a h er ~ ey ler i Inr uk nr ak k ar anh k b as -

m a da n D ik ili i sk ele si ne uardilar v e k en di le ri ic in t G $ t t bulur

b ulm az , M i di ll i adasina k ac ar ak o ra da a U t ytl kaldtlar.21

Yunanhlar, Midilli ve Sakiz adalarma, daha da uzaklara 51-

gmml~lardl. Foca bir hayalet kcnte donusmustu.

Anadolu 'daki Turk- Yunan iliskilerinin kotulestigini goste-

ren bu tiir olaylar, Anadolu Yunanlilanrun davalanm benimse-

rneleri icin Yunan polit ikacilarina yapnklan baskiyi ve Yunan-

hlarm da .kendi sorunlann ~6zmek icin enosise yonelmelerini

acrklarnaktadir, Kiyrlardaki Yunanhlara yaptlan Osmanh baski-

si ve Yunanhlanu ulkedenkovulmalan, Ege adalarma sahip 01-

ma konusundaki anlasmazhk ncdeniyle Yunan Htikumetine bas-ki yapmak ve Osmanlilastirma politikasuun basanya ulasma-

masiru saglamak icin tasarlanrrus sisternli politikarun bir par~a-

siydi, Basariyla sonuclannus olan Balkan Savaslan, Jon Turkle-

rin Osmanhlastirma politikalan ve Venizelos'un ki:;;i liginde Yu-

nanis tan'm Bliyiik Yunanistan'i ger~ekle:;;tirebilecek bir lider bul-

dugu karusi, Ban Anadolu'daki daha romantik ve dils tutkunu

Yunanhlan, yardim icin umutlanm Eski Yunanistan'a baglamaya

yoneltmisti,

Dogal olarak Venizelos, Yunanhlara yapilan iskenceyi sert

bir dille protesto etti ve Tiirkiye'yle Yunanistan arasmda bir sa-va:;; 9kar5a Yunan-Sirp savunma antlasmasiru nasil yorumlaya-

cagml Sirbistan'a sordu. Bununla birlikte, Venizelos, sirf Ana-

dolu Yunanlilarma karsi olan yakmhgi nedeniyle enosis davasi-

ru kamuoyuna aciklamaya ya da baska bir nedenle, Turkleri kis-

krrtmaya pek hevesli degildi. Venizelos, Tiirkiye'yle Yunani~-

tan arasindaki anlasmazlrklan, Turkiye'nin Midilli, Sakiz, Si-

Buna benzer ve bundan daha k6til olaylar, Bah Anadolu

kiyilannda tekrarlanrmstt.

Bircok adam oldiirme, irza ge~me, yakip yikma olayi vardi

ama bunlann hie bid "ylgm halinde bir kiyun" saytlamazdi.

Yunanhlarm 'diogmos' dedikleri bi r baskiydi bu. Fransiztarukla-

rr, 9.000 kisilik bir by] kasabasi olan Eski Foca'da 1914 Hazi-

rarunda ge~en olayi soyle anlatnlar:

"11 Haziran giinii Foca cevresindeki koylerde oturan Yu-

nanhlar, birden Foca'ya indiler vo koylerinin Turklerin saldinsi-

na ugradIklan haberini yaydilar, Ertesi gun saldm Foca'ya da

yayildi ve kiyim ba~lad122 Bir giin bir gece yilgi ve yagma de-

vam etti , Kasabaya saldiran Turk ceteleri, eski Gras ve siivari

tufckleriyle donahlmislardr.

'52



sam" ada Ian uzerinde Yunan egemenligini kabul etmesi kosulu-

na dayah olmak uzere, bans yoluyla cozumlemek istiyordu.

Boyle bir anlasma, dl~ engeller obnadan Yunanistan'a kalkmma

ve ilerleme icin bir sure saglayacakh. Cercekten de Venizelos.

Anadolu'daki Yunanhlarm cozumlenmemis durumlan konu-

sunda okadar mantrkh dusunuyordu ki, Batt Anadolu Yunan-

hlari sorununu kokunden <;:ozebilecek bir anlasmayi miizakere

etme yoluna bile basvurmustu, Venizelos, Turk Trakyasmdaki

bir Anadolu'nun Aydin vilayetindeki Yunanca konusan halkm,Yunan Makedonya'smdaki ve Epir eyale tindeki Miisluman halk-

la kendi isteklerine bagh olarak degi:;; tokus edilmeleri icin Babi-

ali'yle bir anlasrna yapmI:;;b.24 Milli azmhklar konusunun cozum-

lenmesinde yeni ve koklU bir adim olan bu anlasma'" karma bir

komisyonun gozetimi altmda azmhklann dilzenli ve rahat bir

seki lde degi:;; tokus edilmesini, gor;menlere ait tasmmaz mal lara

deger bicilmesini ve bunlann tasfiye edilmesini ongoruyordu,

Anlasmarun muzakere edilmeye baslarulmasi, Anadolu'daki Yu-

nanhlann durumunu hemen rahatlatrrusti: ama Tiirkiye'nin Bi-

rinci Di inya Savasr 'na girmesiyle komisyonun oncelikle yapacagiisler aksadi, goc;:menlerin bu anlasmadan faydalanarak gor;mek

isteyip istemedikleri ya da goc etmeye zorlarnp zor lanmay acakla-

n konulan saptanamadr ve anlasma onaylanamadi,

Boylece bir kac yilhk bir sure icinde, Bah Anadolu'daki Yu-

nan toplulllkianm durumu ve yapilacak islern, hicbir Yunan no-kiimeti tarafmdan savsaklanamayacak bir sorun haline geldi.

Birinci Diinya Savasi bu sorunu daha da alevlendirdi, Bir Yu-

nan Hiikilmeti icin iki olasihk vardi, iyonya Helenizmini yeni-

den gerceklestirmek icin savasm biricik firsat oldugunu Veni-

zelos gibi kabul etmek bunlann ilkiydi; r;linkii Tiirkiye'nin Mer-

kezi Devletler arasmda yer almasma.karsrhk Yunanistan'in Milt-

tefikler safma gecmesi, Izmir'in Turkiye'den geri almmasi icinIngiltere'yle Fransa'run Yunanistan'a maddi ve manevi yardim

yapmasHu saglayacakn. Boyle dustinenler icin, Yunanistan'm

Tiirkiye'ye karst savas acmasiyla Anadolu Yunanhlanmn kar-

{illa :;;acaklan sikmtilar ve iskenceler, ilerde umulan enosis odu-

liiniln bedelinden baska bir sey degildi.

Ote yandan, beklenmedik kosullarm bir araya gelmesi di-

smda, Yunanistan 'm Bah Anadolu 'ya yerlesmeyi umut edeme-

yecegi de tartisilabilirdi. Bu nedenle Anadolu Yunanhlanrun

yaranna olarak, Tiirkiye'ye karsi savasa girm.ekie bu i.i lkeyi mi-

sillemeye ve iskence yapmaya kiskirtmaktan kacmmak akla ya-kin geliyordu. Bah Anadolu'daki Yunanhlann bu dururnu.Ve-

nizelos'a karsi olanlar tarafmdan Yunanistan'm tarafsizhgirun

gerekr;esi olarak gosterilebilirdt.

Bu iki ayn varsaymun sonuclan sonraki bolumde arastmla-

caktir, Bir sure ara verildikten sonra Osmanhlar tarafmdan Yu-

nan topluluklanna yapilan baskmm 1916'da daha genis capta

ve daha sistemli bir sekilde yeniden baslatilrrus olduguna bura-

da sadece deginmekte yarar va rdir. K 1Y lyorelerindeki topluIuk-

lar, biiyiik bir ;;iddetle, tlirlu acilar ve kayiplarla Ir; Anadolu'ya

surulduler, 1917 Martmda tum Ayvahk halki evlerinden cikanl-di, Bahkesir' e ve oteki ir; merkezlere gonderildi, Soma da, Av-

rupa'daki yitirilmis Turk vilayetlerinden gelen Miisliiman gor;-

menler kasabaya yerlestirildi. Ayvahk'taki, Bergama'daki, Di-

kili'deki ve obur kasabalardaki Yunan kiliseleri, okullan, hasta-

neleri ve evleri siirgiinden soma yagma ediIdi.25 Tiirkier, sur-

giinlerin, dusman olan ve soz dinlerneyen Yunan haUa.ndan ki-

n Turkiye'yle Yunanistan arasmdaki Ege Adalan olayi, Balkan Savasi'ndan

soma Buyuk Devletlerin Imroz ve Bozcaada dismda bu adalan 1914 $u-batindaki bir kararla Yunanistan'a verme!eri uzerine baslarrusti, Tii.rkiye,

Midilli, Sakiz ve Sisarn adaian i<,;inbu karan kabul etmedi, ileri siirdiigii

gerekce de stratejik dururnlan ve Anadolu'daki kalabahk Rum toplulukla-

rina yakmhklanydi. Yunanistan bir oldu bittiyle adalan i:;;galeUi. 2. Dun-

ya Savasr'run sonucu da bu durumu yasallasnrdi.

(H) Ikinci Balkan Savasi soriunda Tiirkiye'yle Bulgaristan arasmda yapilan

antlasma, Buigar ve Musluman halklarla Trakya'daki or!ak smmn on kilo-

metrelik bir kesimindeki tasmmaz mallanrun degi~ tokusunu ongoren bit

protckolu da iceriyordu, Ama bu antlasrna geriye de gidiyor, Balkan Sa-

va~1siiresinee yapilan gii..lerle ilgili ayrmtilan da ele ahyordu. Tiirk-Yu-

nan antlasmasi, iinleyici olarak halklann yer degi~tirmesiru oncelikle ileri

surrnekteydi. Ama.. devletler arasindaki iliskileri duzeltrnek ve "1kaeak

sorunlan azmliklar dismda <;tiziimlemekti. Pentzopoulos, Till!B al ka n E x-change o f Minorities (Balkanlarda Azmliklarm Degit\Tokusu), s, 54-55.

54 5 5

lere kar~l tarn anlarruyla yan tutmustu ve ornegin Turklerin her zaman



Yunanhlara bel baglayacaklarnu, "Tu rk her zarnan Yunanh lann go lgesin-

de ve onlar la birlikte ya~aml~, yasamakta ve ya~ayacak tJr", diye yazrrustr.

Bkz. ad) ge,>en eser, s. 83.

5 Toynbee, s, 123.

6 Bkz. ingiltcre Dl~i~Jeri Bakanhgi'run ~Ikardlgl Pe ace Handb ooks X, no. 59,

Analolia adli bolum, s. 50. ingil tere DI~i~leri Bakanhg-I Tarih Dairesi tarafin-

dan Bans Kon fer an sl'n a gidecek Ing iliz ternsilcileri i~in hazirlanrru s olan

bu el kitabi, Anadolu'nun ekonomik ve insan cografyasma ait cok giizel ve

kisa bilgi i<;ermektedir.

7 A.g.e., s. 53.

8 Bkz, Toynbee, s. 122-123 ve Pe ac e Handb ook s X, no. 59'un tamami.

9 Karamanh Hiristiyanlar icin, R. Clogg'a, 1850'den once ingiliz ve Yabanci

I ncil Derneg i rarafindan basilrr us ve dagrtilrms Karamanhlara ait metinlere

ve [ o ur na l o f E c cl es ia s ti ca l H i st o ry XIX, no. J ve 2, 1968'e bkz. Ba~hgl kor-

kutucu olmasma karsm bu makale, Kararnanlilar ve onlarla ilgili edebiyat

yonunden ilgi cekicidir.

10 Clogg'un adi ge,>en eserinin 66. sayfasmda s6zil ediien W.M. Leake'in

Research ill Greece, Londra 1815 adh kitabmda, s. 8Tye bkz.

11 Clogg'un 58. sayfada sozunu ettig-i, lngiliz ve Yabanci Incil Dernegi'nin 13.

Raporu , 1817, s , 23' e bkz,

12 Ornegin l&14'te bir gezi sirasinda Rahip J. Brewer tarafmdan ziyaret edi-

len Afyonkarahisar, Kula, Alasehir, Kenya, I sparta. Burdu r, Danlzli v e Mi-

halrcik'ta Yunan harfleriye basilmis incil Dernegi'nin biitiin yaymlan da-

g-lhlml~!J, Clagg, s, 188.

13 Gaston Deschamps tarafmdan verilen ve Paris 'te 1919'da yaymlanan Le

C ar ac te re C re e d e L'Asie Mineure adh kitapta ,>Ikan An a do l u' da k i H e ie n iz m

hakkindaki konferansi, s. 40-4l' e bkz , Karamanh olaynun kaynagl hakkin-

da Deschamps's herkesin bildigi ~eyler soylenmis ve dagiruk bilgi le r ve-

rilrnistir: "Blrbirlerinin ana dillerin i ogr enmemeleri icin biitiin bir kUF'g l

olusturan kadm ve erkeklerin dilini kesmislerdi." Incil Dernegi'nden Pin-

kerton da ayru oykuyu anla tmist r ve bu da, Karamanhlann Yunan dilini

bilmemelerine karsm, ulusal duygulannm ne kadar gil<;1ti oldugunu sirn-

gelemektedir. Clogg, s. 60'a bkz.

14 Bkz. Toynbee, s, 123.

15 Bkz. Murray'in Turh'!} ill Asia adh el kitabi (1870 baskisr ') s. 18.

16 A.g.e., B. 17.

17 P ea ce H an db oo ks X, No. 59, s. 196, 1910-1911 ic in rakamlar vermektedir . He -

le niz m in A ~ia M illu r (Yerlerine Donemeyen Yunanhlarla ilgili Londra Ko-

mitesi tarafindan 1919'da yaymianml~ kuc iik kitap) Izmir'in Fransa'yla ve

ozellikle Marsilya'yla on yedind y(izyildan beri yaphgl ticaret hakkmda

i lg i cekici b ilgi verrnekte. 1887'de izm;r'<I,·n yapilan ticaretin Istanbul/dan

yilann ternizlenmesi gerektigi zorunlulugunun yo l a<;h,!;laskeri

bir onlem oldugunu ileri suruyorlardi ve bu gercekti: ¢nkii

Batt Anadolu'daki Yunan halki Miittefik Devletler hesabina ca-.

susluk yaptyordu, Binlerce Yunanhmn siirgiin edilmesi ya da

korku icinde g6<;etmesiyle sonuclanan Turk baskisi" Yunan top-

luluklarmda 6<;alma istegini artirdi, Yunanistan'Ia birlesme, bu

konuyu Venizelos'un ve hukumetlerinin kafalannda canh tut-

rna sonucunu dog-urdu.

NOTLAR

Campbell ve Sherrard'in M o de rn G re ec e adh kitabi s, 21-23. Bu gorti~ierin

asal anlancrsi, lmparator II . Manuel's Pelcpcnez'de ulusal "Helen" devleti-

run yeniden ku rulrnasnu ve Eski Yunan din ve felsefe gelenegine donulme-

sini oneren George Gemistos Pletho'dur .

2 Ornegin, bkz. N. Politis'in Select ions fr om / Ir e S on gs of t he G re ek P eo p le kitabi-

run 4. baskisi, Alina 1958, s, 12-13.

3 Bkz. Finlay'in His l o ry o f Greece ve G. Sakkaris'in HistoryofKydoll ies adh kitap-

lanndan soz eden Toynbee'nin T h e W e st er n Q ue st io n i n G re cc ea nd T ur ke y adhk itabi, Atina 1920, s, 122 -123. Kydoll ies , klasik lesmec il er ta ra frndan ort aya

atilrrus halis Yunanca addir; anlarru da Turkce Ayval l k , 'Ayva Aga~bg-l'yla

ayrudir.

4 Bu ve Le Car ac te r e Grcc de I 'A s ie M i ne u ri , Paris 1919, s. 79-93'te sozil edilen

A. Philipson'un R eis en u nd F or sc hu ng en ill Kleinasien, (Gotha, 1910-1915)

adli kitabmda verilen ornekler. Bu yapitlann ikincisi, Yunan davasi yaran-

na clan yazarlann tarukliklanru ortaya koyan bir propaganda yapindrr.

BOrin Universitesi'nde cografya profesoru olan Dr. Philipson , Ban~ Kon-

f eransr'nda Ven izelos'un bildirisinde ~ok destek aldlgl b ir otoriteydi. ph i-

l ipson ,>okiyi b it cografyaci o labi li rd i a rna, Yunanhlarm yaranna ve Turk-

(*) Izmir 'deki Yunani st an Yuksek Komlse rligi 'n in Gene! Sekreter i Counaraki s,

sava~ sirasinda Yunanis tan 'a si ir ii lenler in sayl smm 105.000, Anadolu ideri-ne surulenlerin saYIsmm.da 50.000 oldugunu tahrnin ediyor; D oc um en ts o f

t he B ri ti sh F o re ig n P o li cy ( Ingi li z D~ Pol it ikas iyla i lg il i Be!gcler ), b ir inci se ri ,

XV, no. 21, s, 182-184. Ama bu rakamlar Sevr Ant lasmas r' yl a Yunanist an 'a

birak ilan kesimle ilgilidir. Tum Bali Anadolu'yu ilg ilendiren su rgunlerin

saYlsl <;ok daha yilksek olmahdrr. Dogn Trakya (Ti irk Trakyasi ) Yunanli lan

da aCIo;:ekrni~lerdir. Bkz, Pallis, 'Uluslarm G{i~ii' , Geographical [ournal , lxvi,

no. 4 ., Ekim 1923.

56 57



yapilan ticaretten daha fazla oldugunu gostermektedir,

1 8 P ea ce H a nd lw ok ~ X, No. 59, s. 107-108,

19 A.A. Rallis'in Geographical lournal lxvi, No.4, Ekim 1925' le yaymlanan

(1912-1924 ylilarmda Balkanlar'daki Irksal Go.;ler) yaztsi gi:irkemli bir ara~-trrrnadrr,

20 Toynbee'nin T he W es te rn Q ue st io n adlt kltabmda <;etelerin ve bu deyimin

tarumlamasiyla ilgili ara~hrmaya bkz. s. 278-280.

21 Toynbee, s, 140'Ia Bergama Yunanhlann i:iykiisune dayanarak bir tasviryapmaktadrr,

22 Felix Sartiaux'nun Th e New Europe'da yaymlanan makalesine bkz. xiv, No.

175, 19Suba! 1920.

23 Gi:irgi.itamklanndan biri olan M. Manciet'nin, Horton'un T he B lig ht o f A sia

adh kitabirun 47-48. sayfalannda aktanlan taporn. Horton, Yunan isgeli

sirasmda izmir'de Amerika Birlesik Devletleri Konsolosu'ydu ve Yunandavasi yanhsiyd],

24 Bkz, Pentzopoulos'un T h e B a lk an E xc ha ng e of Mi l10r i lf us an d its Im pac t u pon

Greece adh kitabi, s . 56.

25 Bkz. Toynbee, s, 143-144.

3. BiRiNCi DUNYA SAVA$I VEMiLLiYET<;iLiK

S ir E dw ard G re y'in a gu tle dig i g ib i,

Yunanisian'a Anad o lu 'd a o er il ec ek im ti ya z ll lrm ,

B ul g ar is ta n y ar a rm a baz i o zoer i le r de bu lunmag :

k ab ul e tm em iz h al in de , B alk an S ao as la rm d an g al ip ctkarak:

ik i ka t buyuyen Yunanisian 'a , a yn t b uy ii kl Uk te v e

da ha a z zeng in o lm aya n b ir Yunanisian'm

e k le nm e si ni s ag l ay ae a k k a da r g e ni ~ o la e ag l k am smd aYlm .

Venizelos tarafmdan Kral Konstantin'e yazilnusnr.

30Ocak 1915

23 Ocak 1915'te, lngiliz Disisleri Bakaru Sir Edward Grey,

Atina'daki lngiliz Elcisi Sir Francis Elliot' a telgraf ~ekerek, Yuna-

nistan'm MUttefikler yamnda savasa kahlmasi halinde, "Yuna-

nistan' a Bah Anadolu kiyilannda ~ok onemli toprak odiinii veri-

lecegi" onerisinde bulunmasi icin talimat yollarmsn, Grey, "Mr.

Venizelos kesin bir soz isterse bunun verilmesinde bir zorluk 0 1 -

mayacagma inamyorum", cumlesini de telgcafma eklemisti.!

Grey, lzmir'i Yunanistan'a nasil sunabilirdi? Savasm ba~

larinda, Balkanlarda, Srrp topraklanndaki korkunc Sirp-Avus-

turya ordularmm catrsmasi sirasmda Yunanhlann isbirligi yap-

malan, Bulgar ve TUrk tarafsizhgmi ya da isbirligini tehlikeye

dusurmemek kosuluyla MUttefik Devletler tarafmdan yararh

5859



bulunmustu. Agustos 1914'te lngilizlerin girisimivle, Venize-

los'un Yunanistan'in butun gi.icuyle i~birligi yapma ynlundaki

fevkalade onerisi, Yunanistan'm savasa girmesi sonucunda Tur-

kiye'nin ve belki de Bulgaristan'm kiskirtihp tarafsizhktan vaz-

ge~ecekler i, Merkezi Dev letler' e katilacaklan gerekcesi one su-

rulup Muttefik Devletler tarafmdau ger i cevri ldi.

Turkiye'nin sava:;;a girmesiyle, Miittefik Devletler, bu .;e-

kimserlikten kurtuldular: ama Bulgarlarm sorunu hala ayakta

duruyordu. Artrk Grey'in amaci, Bulgaristan'i, Yunanistan'i ve

Romanya'yi (devarnh olarak Avusturyalilann saldinlanru kar-

silama yukunu uzerine alacak olan) Sirbistan'Ia Merkezi Dev-

letler'e karst i:;;birligi yapmak icin kandirmakn. Bunun sonucun-

da Yunanistan dogrudan dogruya ise kansacak, Bulgaristan da

hie degilse tarafstz olarak kalacakti. Bu politika, Yunanistan'm

gelismesi icin dogal topraklar alan Makedonya ya da Trakya

topraklanru , Bulgaristan'm karst grupla birlesrnesi korkusuyla,

ingiltere'nin Yunanistan'a oneremeyecegi sonucunu verrnisti.

Mi.ittefikIer, Bulgaristan'a sadece Trakya'run Titrklerin elindeki

bolumunu onermek durumundaydilar, oysa Bulgarlann amaciMakedonya'da yayilmakti, Bulgaristan'm isbirligi yapmasma

ya da tarafsiz kalmasma lngiltere tarafmdan oncelik verildigine

gore, Makedonya'da Bulgaristan'a imtiyaz tammalan icin Sir-

bistan ve Yunanistan'i kandirma zorunlugu ortaya crknusti. Bal-

kan comertligine uymayan boyle bir atihrrun ger.;ekle:;;t irilebil -

mesi icin de, Yunanistan'a baska yerde bir toprak onermek ge-

rekiyordu.

Toprak odunleri konusunda yapilacak oneri, ~imdi harita-

ya bir bakista anlasilabiliyordu, Yunanistan'a kuzey smmnda

odun vermek Sirbistan'Ia Bulgaristan'm da bu topraklarda goz-leri bulunduguna g(5re, soz konusu olamazdi, Istanbul ve Bo-

gazlar yoresinde ya da Kuzey Anadolu'da odiin vermek de Rus-

ya'nm alnus oldugu durum dolayisiyla olasihk dis: kalmaktay-

dr . Rusya'nm yuzyillarca suren dii:;;ii, kendi sulan olan Kala-

deniz'den Akdeniz'in ihk sularma ge~it veren, Ruslann ticari ve

stratejik cikarlan icin hayati bir yol alan Bogazlar'a egemen

olmakn. Savas, bu odum; elde etmek icin Ruslara bir firsat ver-

misti. Cann Disisleri Bakam Sazonov, Yunanhlann yollanm tika-

rna lanna iz in vererek durumu teh likeye sokamazdi.

Bunun dismda adalar kahyordu. ~ogunlukla Yunanhlann

yaliadlgl sirin On tki Ada'yi Yunanistan'a onermek uygun bir

yol olurdu. Ama 1912'den beri bu adalar Italya'run i~gali altin-

davdr, Ve bu srrada Muttefiklcr, ltalya'yi Ittifaka girmesi icin

kandirmaya cahsiyor lardi. ltalya'yla yapilmakta alan g6rii:;;me-

ler, yalruz On iki Ada'nm degil, ltalyanlar, Arnavutluk'taki

Epir'i de kendi nufuz alanlan saydiklarmdan cok sayida Yu-

nanhrun yasadrgi kuzey Epirin (simdi giiney Arnavutluk) de

ele almmasma olasihk birakmarrush.

En sana, halkmm yuzde sekseni Yunanh olan Kibns kah-

yordu. Ama Kibns da lngilizlerdeydi. Aynca da baskalanna ait

olan seyleri sunmak daha kolaydi. Kibns. lngiliz Hukumeti'nin

en son oynamaya hazir oldugu bir kozdu. Bu kozun oynanma-

srna gerek kalmadan once ortada lzmir ve yoresi vardi. Buralan

dusman olan Osmanhlara aitti ve "en onemli toprak odunu"

olan bu yerleri baskasina ko\ayhkla vaat etmek olasihgt bulunu-

yordu.

Venizelos'un, Ingiliz-Yunan antlasmasi konusundaki istegi

savastan once belirtilmisti. Fransiz Kara Kuvvetleri heyetinin ve

lngiliz Deniz Kuvvetleri heyetinin Yunanistan 'a g6nderilmeleri,

Venizelos'un, Yunan cikarlannm lngiliz ve Fransiz cikarlarryla

aym oldugunu kabul ettigini g6steriyordu. Stavridi araciligiyla

Londra'da Lloyd George ve Churchill'Ie yapilan gizli gorii~me-

ler, Venizelos'un Dogu Akdenizdeki lngiliz kuvvetleriye Yu-

nan amaclanrun birlestigi olasihgrna inanmasuu saglarrusn. Bu

amaclar sonucunda, Dogu Akdeniz konusunda yapilacak lngi-

Iiz-Yunan antlasmasi fikri Lloyd George'un uretken kafasmda

yer etmis ve hicbir zaman bu fikri kafasindan ctkarmarrusn. (0

siralar gene! bir konu olan [ngiliz- Yunan antlasmasmdan cok

lyonya adalarmdaki deniz ussuyle ilgili ozel durumu di.i~i.inen

ve ltalyan donanmasirun zorlu tehdidiyle ilgilenen Churchill icin

sorun aym degildi. Churchill, Balkan Savaslari sirasmda bile,

60 61



Lloyd George kadar Osmanh Imparatorlugu'nu g6zden crkar-

rna yanhsi degBdi.) Venizelos, Yunan crkarlarmm Dogu Akde-

niz'de Yunanistan'm lngiltere (bunun dogal sonucu olarak da

Fransa) He tam bir isbirligi yapmasl gerektirdigine yurekten ina-

narak g6rii~meden aynlrrusti.

Venizelos'un politikasi iki yonluydu: Olabildigi kadar Yu-

nan hallam icine alacak sekilde Yunan Devleti'nin topraklanm

genisletmek ve Yunanistan'i Akdeniz'de onemli bir devlet hali-

ne getirmek. Bu iki ama<; birbirini tamamlamaktaysa da, aym

degildi. Balkan Savaslarmdan soma ikinci ama<; oncelik kazan-

rrusn. Venizelos , Yunanistan'a ait s irurlarm beklenen genisleme

olasihgiru yaratacak bir bans ve kalkmma donemini, boylece de

Yunan kaynaklanmn <;ogalmasml ve Yunan yonetiminin gelis-

mesini ummaktaydi, Birinci Diinya Savasr'mn patlarnasiyla bi-

rind ama<; 6ncelik ka zanmisn. Venize los' un kafasinda say as, top-

rak genisletmek icin savsaklanarnayacak bir firsat olarak yer

ahyordu, Bu frrsattan favdalarulmasi durumunda, Yunanistan

yeni ekonomi ve insan kaynaklanna sahip olacak, zamanla

bunlar Yunanistan'i bir hie olmaktan cikaracak ve onemi bulu-nan "ikinci smif bir devlet" durumuna sokacakti.

Ayru zamanda da, politika bilincine sahip olan butun Yu-

nan diinyasma milliyetcilik fikrinin verilmesi halinde, umulan

sonuc baktrmndan elestirilernez bir politika olurdu bu. Asil an-

lasmazhk yaratacak :;;ey, bir amaca ulasmak icin basvurulacak

araclardi.

Venizelos'a karst olanlar, sadece Venizelos'a karst oldukla-

n icin bir araya gelen ve kendi aralarmda anlasamayan, cesitli

politikacilardan ve askerlerden olusmus bir topluluktu. Dus-

manlan tarafmdan bunlara verilen bir cok ad arasmda, Kralci-

lar, Gericiler, "Eski Politikacilar" bashcalanydi ama bunlan ta-

mmlayacak en uygun :; ;eysadece "Venizelos'a karst" olduklan-

m soylemekti. Aralannda biiyiik diplomat George Streit gibi

Krahn darusmanlan ve dostlan; Venizelosculugun karst konul-

maz bir bicimde buyurnesiyle kenara atilnus olan eski politikaci

grubunun dii:;; kinkhgina ugraml:;;, yaslanmakta 'olan Dragou-

mis, Rallis, Mavromichalis, Theodokis gibi tarunrrus Iiderleri.

Gounaris gibi Venizelos'un yasrn olan adamlar vardi, (Eski Ja-

pon Grubundan olan Repoulis ve Alexandiris, Venizelosculara

kahlrruslar, otekiler muhalefette kalnuslardi.) Akilh bir avukat

olup Venizelos'un partisine girmi§, bakanliga kadar yukselmis,

yolsuzluklan nedeniyle istifaya zorlanmis olan Nikolaos Stratos

olayi ilgi cekicidir. Bu olay ilzerine Stratos muhalefete gecmis,

su g6tiirmeyen yeteneklerini bosa harcayarak 1922'ye kadar mu-

halefette kalmisn. Compton Mackenzie'nin 1915'te italya'ya gi-

derken Spatsa i adh vapurun merdivenine dayanrrus olarak g6r-

diigiinde kendisini dusunmeye iten adam Stratos'du:

E sk i li de ri nin p olitik as ma y ur ek te n i na nm a st, a ma ki$i-

s et n ef re ti n ed en iy le t as ar la ya b il di gi h er t ii rl ii u yg u ns uz y ol a

b as ou ra ra k m u ha le je ! e tm e k i ci n o icdantnt sa imas t Stratos' :

u n [ el ak et i o lm u st u. S tr at os , k a ra s ak al ll , iri y ap dt b ir a da m -

dt ve g ozler inde ters bir a nlam oardi. G i iv e rt ed e S t ra to s '-

d an v e b end en b a$k a k im se yo ktu. K end i h aya lim ill k urb am

o ls ay du n, k o ca a d am i b a ca k la n nd a n t ui up d en iz e a im a k yii·r ek lilig in i k en d im d e b ul ma m g er ek ir di. S tr ato s m ii tte fik le ·

r in d us ma n» , Y un an ls ta n't n d ii$ ma m , h atta k en di k en din in

d ii $n ta m yd t. B ir k a ra t a n in d a, S tr at os , u r; su z bucaksi: ka -

r an hk d en iz b og un ca u za na n b ev az k op ii kle ri n arasinda bo -

suna r ; abala yab i li r d i. 2

Biitiln bunlarda melodramatik bir hayal giicilniin i~ledigi

g6riiliiyor. Stratos, kurnaz, haris ve yetenekliydi ama trajik bir

kahraman degildi.

Venizelos'a karst olanlar, savasm kazarulmasi icin ingilte-

re'nin desteklenmesinin yanhs ah desteklernek oldugunu ya da

hie degilse desteklenmesi gereken ahn desteklenip desteklenme-

yecegini bilmemek oldugunu ileri surtiyorlardi. Sonunda Milt-

tefikler savasi kazansalar da, kaybetseler de, Venizelos'un Yu-

nanistan'm toprak biltiiniiigiine Bulgaristan tarafmdan gelecek

yakm tehlikeyi g6z 6nilnde tutmadrgnu soyluyorlardr. Miit-

tefikler savasi kazansalar da, Asya'daki Tiirkiye topraklanru acikca anlasilmadikca tarafsiz kalmayi benimsemisl -rdi. Mirtte-



parcalamayi gerceklestirecekleri konusunda yazih giivence ver-

medikleri siirece Venizelos'un diplornatik yontemleriyle Ana-

dolu'da bir toprak odununun gen;eklei?mesi olasihgi yoktu. Son

olarak da, Venizelos'un Turkler icin bir sir olmayan politikasi,

savastan sonra kesin olmayan enosis umuduna karsm, Anado-

lu'daki Yunan topluluklanru yakm bir geleeekte bazi baskilarla

karsi karsiya birakacaktr-'

Venizelos yanhlanyla Venizelos'a karst olanlar arasmdakifarkh diplomatik g6rui?ler, Venizelos'la ona karst olanlar arasm-

daki psikolojik Iarki yansinyordu. Venizelos'un polit ikasi, lngi-

lizlerin galip geleceklerine ve Dogu Akdeniz'de Ingiliz ve Yu-

nan crkarlanrun aym olduguna tam anlamiyla inanmasindan

ileri geliyordu.j Bu inancin korlestiren I§lgl altmda, Yunan mil-

dahalesinin ne zaman yaprlacagi ve bu mudahalenin illkeye na-

sil kabul ettirilecegi 6nemli g6riililyor, aynnttlar ve pratik he-

saplar sonuc olarak ilgisiz bulunuyordu. Yapilan hesaplara go-

re, boyle bir mild aha le halinde Bulgaristan'm Yunanistan'a sal-

dirmasr ve Anadolu'daki Yunanhlara daha fazla baski yapilma-Sl tehlikeleri ortaya crkabilirdi, ama bu tehlikeler gerceklesse bi-

le, savas sonunda elde edilecek gorkernli odunler hepsini karst-

layacak ve hakh gosterecekti, Dolayisiyla Venizelos kesinlikle

mildahale firsatiru aradi . Bu. bir hayalcinin ve bir kumarbazm

politikasiydt,

Venizelos'a karsi olanlar ne hayalciydiler, ne de kumarbaz-

dilar. Mudahale sorununa yaklasimlan pazar yerindeki diikkan

sahiplerinin kuskusunu tasiyordu. Bunlann savasa karst tutum-

Ian olumsuzdu. Bazilan 1915 yihnda savat>tnen cok beklenen

sonueunun ya bir dengeleme ya da bir Alman zaferi olacagmainaruyorlardi. Ama bu inane kendilerini Merkezi Devletlerle

isbir ligi.y apma ya yonel tmemisti, Za ten lngilizlerin Akdeniz'de-

ki donanmalanyla denizden yapacaklan baskiya Yunanistan

karst duramayacagi icin boyle bir se y soz konusu olamazdi. Ve-

nizelos'a karst olup akilhca dusunenler, Yunanhlann bircok

onernli isteklerinin Muttefik Devletler tarafmdan karsilanacagi

fiklerin, Yunanistan'in toprak biHtinltigi.i konusunda giivence

vermeleri (Yunanistan'm Bulgaristan'a toprak vermesi kesinlik-

le soz konusu degildi) ve bundan baska Bulgaristan tarafmdan

yaprlma olasihgi bulunan istilaya karst da Yunanistan'i askeri

yonden desteklemeleri gerekirdi. Savasi kazanmayr ve "Osman-

h lmparatorlugu'nu tasfiye etmevi" baslica amaclardan biri ola-

rak benimsedikleri konusunda inandinci karutlar g6stermeleri

de zorunluydu.f Pratik deyirnle 1915 yrlmda bunlan istemek,aym kendilerine verilmesini isternek demekti.

Savasm talihi degi§tikc;e, Venizelosculann ve Venizelos'a

karst olanlarm durumlan da her gtin degi§iyor ve bu arada Yu-

nanhlar tehdit edil iyor, Yunanhlara rusvet ler veril iyordu. Bir

bakima, inanclarmda kararsizhga dusmeyen tek bir Yunanh po-

litikacrya rastlamak olasihgr pek azdi. Yunan politikasmm asil

amaclanndan vazgecmernekte direnen Venizelos'un kendisi bi-

le savasm ilk aylanndan bu yana fazlasiyla doneklik gostermis-

ti. Savasm bunalunh zamanlarmda toplanhya ~agnlan politika-

cilardan ve eski devlet adamlarmdan olusma "Kralhk Meclisi"toplantrlanndan birinde, Venizelos, Yunanistan'rn Almanya'yla

pazarhga oturma haklannrn sakh tutmasim Krala onerecek ka-

dar ileri gitmi:?ti.6 "Venizelos' a karsi olanlarm donekligi de,

'Kralhk Meclisi' toplantIiannda parti liderleri tarafmdan verilen

ogutlerle ve ozellikle yash, ters biri olan Dimitrios Rallis'in Yu-

nan mudahalesini olanea giicuyle" kiskirtmasi sonueu a~lga cik-

rrusn.? Olkenin bOltindtigti bir zamanda, 1915olaylarmdan son-

ra, Venizeloscular, Alman yanhsr bir tarafsizlik polit ikasi yuru-

ten saglam bir Kralci blokun var oldugu efsanesini yaratrruslar-

di, Cercekte Venizelos'a karst olanlar, dl§ dunyaya beslediklerikuskular nedeniyle birbirlerinden kopmuslardi ve Venizelos 00-

lerine istanbul gibi ycmler atmca milliyetcilik duygulan uyan-

rrusti,

Venizeloscular, Alman yanhsi olma girisimleriyle cok se y

elde etmislerdi. Tarihsel olarak, Yunanistan'm liberal Bah de-

mokrasileriyle olan iliskileri. Almanlarla olanlardan daha gi.i~-

luydu, ama Yunanistan'da politikavla ilgilenenler kultur ala- ,Hl11ll11 da havasi cok farkhdir: Streit'rn aruian hesaphdir ve ki-



runda daha cok Fransa ve Almanya'ya donuk bulunuyorlardi.

Bu d6nemde sivrilen politikacilardan bircogu. Yunanhlann de-

yirniyle, egitimlerini hayranhkla , "Avrupa"da tamamlarruslar-

dr. Almanya'dan cok Fransa'ya gitmislerdi bunlar. Liberal olan-

lann Paris'e, Kral yanhlanrun Berlin'e gittikleri konusunda ke-

sin bir ornek yoktu. Gercekte, Venizelosculann cogu Berlin'de

okumuslardi.f Venizelos'a karst cikanlardan, Alman yanhsi 01 -

duklan konusunda pesin yarglya varmaYl gerektirebi leeeklerinsaYlsl da pek fazla degildi.

Askerlere gelinee, belki de asked egitimde milliyetcilik duy-

gusunun aglr basmasi nedeniyle, egitim gordukleri i.ilke ve 0

ulkenin siyasal g6rli~leriyle iliskilerinin daha siki oldugu izleni-

mi uyanabilirdi. Her ikisi de Kral yanhsi ve Venizelos'a tam an-

larruyla karsi olan Metaxas ve Xenophon Stratigos, Kral dahil

Kral yanhsr ve Venizelos'a karst olan hie; kimsenin yapmadigi

gibi, Berlin Askeri Akademisi'nde okumuslardi, Danglis, Paras-

kevopulos, Pangalos ve biitun onde gelen Venizelos yanhlan

egitimlerini Fransa'da yapnuslardr.Sadece Almanya'ya yakmhk duvmak bir SW; olmadigi gi-

bi, Muttefik Devletler'e sevgi gostermek de bir erdem sayila-

mazdi. Gunaris'in, Bismark'm getirmis oldugu sosyal sigorta

yasalanna ve on dokuzuneu yuzyil Almanya'smm kiiltiir ve fel-

sefe alanlanndaki basartlarma hayranhk duymasi , Haldanein

ingiltere'deki davrarusiy la karsilastmlabilirdi. Ama Almanya'-

ya yakmhk duymak, Metaxas'la baskalanrun Alman askeri gii-

eiinii ve diplomat ik iyi niyetin i abartmalarma yonelen olasihk-

lara ve cikar hesaplanna etki ediyordu. Boylece Alman yanhsi

olmak Venizelos'a kars i c ikanlann kararlanru etkiledigi gibi,Venizelos'un lngiliz dostu olmasi da kendi politikasirun tehlike-

lerini onemli olcude kiic;iimsemeye yoneltrnisti onu. Bu olaym

onemi, Krahn kararlanm buyilk capta etkileyen loannis Metaxas'

la Ceorgios Streit gibi iki adanun yargIiannm giie;lii bir bicimde

etkilenmesinden geliyordu.

Bereket, hem Streit hem de Metaxas arulanru yazdilar, iki

~1g ini gizlemektedir; Metaxas' mki ler duygusa ldir, yoksun lu-

)\,unu, gururunu, bencilligini ve hirsuu saklayamaz. Metaxas,

diplomaside ve politikada daha az teeriibesi olan bir askerdir:

Streit bilgili ve tecnibeli eski bir diplomattir, Kendisine cok

(inem veren, kisa boylu, 6C;1 gibi bir adam olan Metaxas, asnrm-

zm ilk on yihnda en buyuk asamayi yapan Yunan kurmay su-

baylanmn en kurnazidrr, Almanya'da gordiigu egitimin sonu-

cunda Prusya disiplininin ve Alman militarizminin giietiniinctkisinde kalnusn. Metaxas'm duzen tutkusu kisiligine de yan-

smusn. Kurmay olarak Metaxas birinci siruf bir subaydir. Vic-

tor Dousmanis'le birlik te Balkan Savaslarmda cok onemli bir rol

oynarrusnr.

Metaxas'm savasa karst takmdlgl durum karmasrkn. Sava-

sa, kazananlarla yenilgiye ugrayanlann aym olcude zarar gore-

cekleri bir felaket diye bakiyordu ve Yunanistan'm savasm di-

smda kalmasrrun dogru olduguna inamyordu. Aneak dinine

bagilhgl, 0giinkli toplumun ve ahlakm durumundan hosnut 0 1 -

mayisi. insanhgm aneak bu buyuklukte bir felaket sonueu yiik-selebilecegine onu inandirrrusn. Metaxas, baslangrcta, Almanla-

nn karada iistiin gelmelerini, lngilizlerin denizdeki egemenlik-

lerini korumalanru, sonunda da kendi kosullanru kabul ettire-

rek sava§m bir crkmaza girerek bitmesini beklemisti, 17Agustos

1914'te, Venize los' la aralannda ki anlasmazhgm ilk belirtileri or-

taya cikn.

S on z am a nla rd a V en iz elo s, A lm an ya 'y a k ar ~1 i cie nlik le

h es le di gi d ii$ ma nilk y iiz iin de n b ir k en ar a aiilmtsit, hatta

g er ek li gin de n d e j az la u nu tu lm u st u. G er ce ki en , A lm a ny a>

m n kazanmast ctkarlarmuza uym az .. . T ek o lum lu $ey, In-giltere'nin kar$ lsmda olmamamizdtr. B er ek et, b un u h er ke s

anladl.9

Giinler gectikce, Metaxas'm Alman ahlak deger\erine ve

asked etkinligine karst olan hayranhgi kendini tazlasiyla gos-

teriyordu:

67

Metaxas'm gorii~ii, 0siralar Yunan halkmm ~ogunlugunun dil-



D isip lin ve d iiz en, yiik se k m ane oi d eg erle ri ve b ire vc ili-

gi he r zaman al l eder . Bireycil ik sanaia i rk la n m e vd an a

ge ti r ir , i le r i ve uyg ar trk lar de gil ... Tersine, bireycilik par-

~ al ay an b ir i .i ge dir v e a bU l tr kl ar b iiy ii k irklar d eg il d ir le r . . .

A ki ll : i ns an la r d er in e g itm e zle r, d er in e giden insanlar da

a k lU l d eg il le r d ir . ..

F r an st zl ar tn i .i ze ll ig i bO li in m ii ~ o lm a k , d is ip li ne g e lem e -

m e k u e b en ci ll ik tir , b ir ey ci lik d eg il ; aksllidirlar, hem ne ya~

zlk k i b iiy iik ii/fiid e, a ma a kz llllz kla n s ad ec e g ia e! s ozle r e t-

m e ve , k ib ar lz ga v e g ii ld ii ri il er e y ar ar .ll

~iincelerine dogrudan dogruya aykm dusuyordu. Metaxas'm

bu sozleri, daha sonralan Venizelos yanhlannm "kucuk ama

diiriist bir Yunanistan'un Kral yanhsi politikasi, dar kafah tuc-

carlarm korkak politikasi diye niteledikleri seyin bilincli olarak

kabulii anlamma geliyordu.P

Metaxas, Almanya'nm tam anlarruyla yenilgiye ugrayacagl~

na inanmadigi gibi boyle bir seyin olmasiru da istemiyordu; boy-

le bir ~ey olursa, lngiltere, Dogu sorunlanru diizenlerken diledi-gi gibi davranmakta ozgiir kalacakn, Metaxas'm Almanya'ya ve

Almanya'mn asked iistiinliigiine besledigi hayranhk, kendisini,

Venizelos'un sonunda Miittefiklerin savasi kazanacaklan ve O~

manit lmparatorlugu'nu tasfiye etme durumuna girecekleri ko-

nusundaki iyirnserliginden kusku duymaya yoneltmisti, Alman

askeri giiciiniin Bah Avrupa'da ve Rus cephesinde (Mtittefikle-

rin toparlanmalan uzerinde durulmayarak) kendini karutlamasi

ve Miittefiklerle yapilan uzun cekismelerde MUttefik deviet

adamlannm Yunanistan'm Bulgaristan korkusunu ciddiye al-

mak istemediklerinin ortaya cikmasry la Metaxas' ingorii~leri da-ha ~ok kesinlik kazanrrustt.

Kisisel nedenierie Metaxas, Venizelos'dan uzaklasmaya ha-

zirdi, Sinirli bir sekilde ona tepeden bakiyordu. Metaxas, daha

yash adamlann dostluk ve iyi niyetlilik konusundaki gosterile-

rine deger veriyor, ama Venizelos'a donek ve kararsiz gozuyle

bakiyordu ve Venizelos'un kendisini "kullanarak" tarafsizhgma

ve bagimsizhgma yapabilecegi saldm gosterilerinden cok icerli-

yordu. Her zaman Venizelos'tan ve 6tekilerden aynlarak kendi

ayaklan uzerinde duracaguu soyluyordu.l+

Venizelos'a gelince, 0da Metaxas'm ve Dousmanis'in ogiit~lerinden hicbir zaman tam anlarruyla kurtulmus degildi ve kus-

kulan da bundan ileri geliyordu. Venizelos, bunlann i~ basin-

dan uzaklasnnlmalanyla Yunanistan'm en yetenekli ve en tee-

rubeli iki kurmay subaymdan yoksun brrakilacagiru biliyordu.

Ama politikasirn tehdit eden Kral uzerindeki etkilerinden olu-

Odev ve Tann'va bOylln egm e dU yusHyla ya~m da her

~e yi cidd iye alan sag la m A lm an ruhu, ma nc vi g e li ~i m ba -

ktmtndan cocuksu olan Yunanhlarm hosuna g it me z . ..

Alman ruhunu anlamt» olanlar, kendi ruhumuz yerine

Alman ruhunu almadan ve Yunanlt y et en eg im i zl e o ze l1 jk ~

. lerimizi, Yunanlt o ld llg um uz u g os te re n ~ ey le rj s ilk ip at -

madan ruhum uzu A lm anlann ruhu gibi sekillendirenleri-

m iz m u tludurlar. lO

Bu gorU~, Metaxas'rn, "~lmank ve sapik cocuklar" dedigi

Fransizlara karst alan nefretiyIe damgalanrmsh:

Bu tiir g6rii~ler Metaxas'm askeri ve siyasal yargilanru et-

kilemisti. On dokuzuncu yuzyilda bir Alman kurmay subayirun

yazmI~ oldugu amlar,26 Agustos'ta Metaxas'a p ar la k b ir fik ir

oermis, Metaxas da bu fikri not etmis ve soma arkadaslan Dous-

manis'Ie Streit'e aktarrrusn, Bu fikir, "Yunanistan'in giivenligi,

Almanya'mn kazanmasi halinde guvence altmdadir'tdanl- iba-retti. Venizelos'un, "Yunanistan'm gelecegi Milttefik Devletlerle

el ele vermesi halinde guvence altma girer," dustmcesine kar-

siydi, Her iki dU~iincede de ahlaka aykin bir yan yoktu. Ama

Metaxas'm g6rii~U, ulkesinin Almanya'nm mUttefiki olan Tur-

kiye lehine yuzyilhk genisleme emellerinden (hie degilse ge\id

bir sUre icin) vazgecmesi anlamma geliyordu. Bu nedenle de

686 < )

~an kay nag! da yok etmek istemiyordu." l er 'i n k a za nm a o/aslllgi bulundug una inandig im do gru-



George Streit'in tutumu da bununla benzesiyordu. Buyuk-

babasi Kral Otho zamamnda Yunanistan'a gelmi:;; ve bir Yu-

nanh kadmla evlenmis olan bilgili diplomat Streit, Krah, tapar-

casma seviyordu. Kral iQ,n :;;oyle diyordu: "lctenlikli ve en ufak

hilesi olmayan derin ve ince bir zeka, Tann onu Yunanistan'm

selarneti icin korusun.rl'' Viyana'da Yunanistan elcisi olarak

hizmet etfigi ve Alman kokenli oldugu icin, Streit, Mihver Dev-

letlerinin temsilcileriyle I:;;yapmay! kolay buluyordu. Kuskucu,

cekingen, hatta btlyukluk taslama egiliminde olan Streit, Ve-

nizelos'un dengesiz dehasiru kuskuyla karsihyor ve Krahn ta-

rafsizhgr kabul ettirmeye cahsrnakta hakki olduguna inaruyor-

du, (Streit ve isbirligi yaptIgl kimseler, bunun Yunan halkmm

~ogunlugunun isteklerini yansittrgr anlamma geldigini soylu-

yorlardi.) Streit, Krahn tarafsiz kalma konusunda zaman zaman

sarsilan karusnu desteklemekle, 1915 Marbnda Venizelos'un ye-

rine gelen ve gi.ivenoyu alamayan Gounaris hiikiimetinin Yuna-

nistan'i Mi.ittefik Devletler'e fazlaca yaklastirmasiru onlernekte

onemli roJ oynamisn. Streit' In polit ikasmm terneli , Balkanlar 'datarafsiz bir birlik meydana getirmekti. Bunun nedeni de Mut-

tefik Devletler'Ie Mihver Devletleri'nin dusmanhgim cekmemek-

ti. (Venizelos'un savasanlar blokuna katilma di.i: ;;iincesine kar-

:;;lydl bu.)

Streit, Rus elcisi Demidov'la yaphgl gorusmede durumunu

soyle anlatmisn.

duro * Benim Alman yanl tl lg l ln ll 1 i i[ p 'i s ii v ud ll r.16

B en ne b ir ind en , n e ijb iiriind en korkllyorum. tYani ne

P ru sq a' nm m i li ta ri zm i nd en , ne de Slav t e h li k es i nden) . . .

K ii(iik ulu sla r, B iiy iik D eo le tle r a ra sm da d en ge o lmas i icind ua e tm elid ir ler , bu da do gal b ir yasa g ib i is lerin tab iattn-

da n dogar ue k endi k endini d iize nle r ... M iitte fik D evle t-

Sonuc olarak, Venizelos dismda bir politikayz zorla kabul

ettirebilecok etkinlige ve sayginhga sahip tek politikaci Kraldr.

Kral, daha tutarsiz ve daha az anlayisla Streit'in ve Metaxas'm

g6rii:;;lerini paylasiyordu. Ama daha cok Venizelos'un guzel ko-

nusmasirun etkisi alnndaydi: istanbul dusuyle daha kolay sii-

ruklenebiliyordu ve Yunan politikasmm son hakemi olmak ne-deniyle de yi.iklenmi;; oldugu sorumlulugu biliyordu. Krahn iki

arnacr, Yunanistan'm rarafsizhguu korumak ve Venizelos'un go-

revden ahnmasiyla politik ve anayasal bir krizin yaratilmasiru

onlemekti. Sonuc olarak bu arnaclann birbiriyle uyusamadigi

anlasildi ve tarafsizhgm korunmasi icin Venizelos istifa etmeye

zorlandi.

Venizelos'a karst olanlarm tutumlannm kisisel olarak ele

almmasi, politikamn saptanmasnun birkac kisinin elinde kal-

masmdan Bed gelmi:;; tir. Metaxas , 1914 Ag:ustosunda, diimenin

Kral, Venizelos, Dousmanis ve kendisinden olusan topu topudort adamm elinde oldugunu yazrrusn: bu biraz abartih bir sav-

di. G. Theotokis, D. Rallis, Zaimis, S. Dragoumis gibi parti lider-

lerinden ya da eski devlet adamlanndan hie; biri kesin rol oyna-

yamarrusn. Ne parlamento, ne de "ulke" sorunlann 0;;6ziimlene-

cegi bir forum degildi, Halkoyuna basvurmarun cok az anlarru

vardi. Sadece 31 Mayls/13 Haziran 1915 secimlerinden sonra,

iio;;yil icinde ilk kez, Venizelos hakh olarak politikasimn anay-

lanmasiru isteyebilirdi, Oyun Atina'da, Venizelos'a karst olan

Kral, kurmaylar, Streit, Gounaris ve birkac kisiyie buyi.ik sec;-

men o;;ogunlugunun ulkenin yazgisnu eline biraktrgi Venizelosarasmda oynannusn. Sir Edward Grey'in 1915 Ocagindaki one-

risine Venizelos'un kendisi yol acmisn. Sir Francis Elliot 6 Ocak'-

ta Venizelos'u gormus, Yunanistan'm Sirbistan'a yardim etme-

sini onermisti, Venizelos, sadece Sirbistan yuzunden Yunanis-

(") Venizelos, 1915~ubatmda, kendisine karsi geldigi i\in Dousmarns'i gorev-d~n aldi. Am" bu. Krahn hosuna gitmeyinc€ onu yeniden aym goreve getir-dl.

(0) Streit her zaman boyle dusunmernistir,

tan'in savar;;a kanlma nlasliIgl bulunmadigmi, arna Kucuk As- dL20 Kuzey Ege denizindeki ormanhk Tasoz adasma bakan ku-



ya' daki Yunan azin Ilgmm du rumunun umutsuz oldugunu, Turk-

Yunan ilir; ;kileri bir all once kesilebilir ve Turkiyey Ie savasa

girilirse ortaya konabilecek "gorkernli ooiil"un kamuoyunu ye-

terince harekete getircrek Yunanistan'm Mii ttefik Devletler sa-

fmda sava~a girmesini sagleyacagr cevabim verdi. Bu cevap uze-

rine, Elliot, hukumetine darusacaguu belirtti.l?

Bu g{iri .ir; ;menin 1~lglllda, Muttefik Devletler, 24 Ocakta yap-

nus olduklan oneriyi hazirladilar. Bu oneri, Bulgar isteklerininparlarnentodaki yorulrnak bilmez destekcileri Buxton'lann, ba-

smm ve Londra'daki Balkan Komitesi'nin ogiitlerine dayamyor-

du. On dokuzuncu yuzyilm sonlannda Balkanlar 'a yapnus 0 1 -

dugu geziler sonucu bu yorelerin polit ikasiyla yasami boyunca

ilgilenmis alan Noel Buxton, Balkan Birligini sag Jarnak ve BaI-

kanlan Osrnanh yonetiminden kurtarmak icin bu komiteyi 1903-

te kurmustu, Lloyd George ve Churchill'in onerisiye, Bulgaris-

tan'in isbirligini ya da tarafsiz kalmasiru saglarnak icin, savasm

basla nnda kardesi C. R. Buxton'Ia birlikte Balkanlar'da resmi

olmayan bir gorey iistlenmigti, iki kardes 1915 Ocagmda, Greytarafmdan 23 Ocakta benirnsenmis politikavi yansitan ve Bul-

garistan'l Mi.iUefik Devletler safma alabilmek icin tek yolun Yu-

nanistan'a Anadolu'da ayricahklar tammak ye boylece Bulga-

ristan'a da Makedonya'da ayncahklar saglamak oldugunu one-

ren "Balkan Devletleri Hakkmda Notlar" hazirlarmslardi.Jf Bu

siralarda Noel Buxton, Bakanlar Kurulu uyeleriyle iliskideydi

ve Bulgaristan'm mi.idahalesini onlemek ya da olumlu tarafsiz-

hgml saglarnak icin Balkan politikasmm genel olarak saptana-

bilmesi amaciyla Venizelos'un Anadolu hakkmdaki gori.i :;;lerini

basanyla bu iiyelere a:? llarnl:?t i.19

Bu nedenle 24 Ocak tarihlioneri Venizelosa hie yoktan yaptlmanusti: bu oneri, Buxton'un

"Balkan Bloku" politikasmm Venizelos tarafmdan daha once-

den kabul edilrnesine dayandinlrrusn,

Yunanistan'a yaprlan "oneri" incelenmekteyken, Rus DJ~-

isleri Bakarn Sazonov, Yunanistana baska yerlerde saglanacak

oduller kar:?lhgmda Kavala'yi Bulgaristan'a birakmasiru iste-

cuk ve islek Kavala limaru, ikinci Balkan Savasi sirasmda Yu-

nan ordusu tarafmdan almrrusn, Kavala, bilyiik bir tiltUn mer-

keziydi. Ama sorun olan nokta bu degildi. Onemli olan nokta

Yunan kam dokulerek "geri almrms" olan Kavala'run verilme-

sinden soz etmenin vatan hainligi gibi gorulmesiydi.

Sazonov'un onerisi Buxton plaruyla uyusum halindeydi,

Ama Grey, iinlU. telgrafIm 23Ocak giinii Elliot'a gonderdiginde

Bulgaristan'a tarunacak ayncahklar soz konusu edilmemisti,Grey, Miittefik Devletler'e katr lmasiru ya da tarafsiz kalmasiru

saglamak icin, Buigaristan'a, Makedonya'da iyi bir odul veril-

rnesi konusunda Mi.ittefiklerin gi.ivence saglamalanrun "cok is-

tenilen birsey" old ugun u yaznusn. Ellio t' dan, Bulgaris tan' a ve-

rilecek 6di.iliin "daha cok Sirplan. ilgilendirdigini" ve Yunanis-

tan'm roli.iniin Sirplara tarunacak ayncahklara itiraz etmernesi

oldugunun Venizelos'a soylernesi istenrnisti." Kavala'dan soz

edilmiyordu. Yunanistan'r ve Balkanlar'i ilgilendiren biltun go-

rusmelerde hukumeti dilrtiiklemekte olan Lloyd George, Yuna-

nistan'm Kavala'yi Bulgaristan'a geri vermesi diye bir seyin ar-tik soz konusu olmadigma dair Venizelos'a gilvence verrnesini

Stavridi'ye soyledL21

Venizelos, Kavala'yi Bulgaristan'a birakacagma soz verrne-

den, Mi.ittefiklerden diledigi oneriyi koparrmsn. Ancak geriye

bakihnca cok acele davramlrrus oldugunu gosteren ~y, 24 Ocak

giini.i Venizelos'un Kral'a yazrrus oldugu uzun muhhrada Ka-

vala sorununu kendisinin ortaya atrrus olmasi ve bu muhtirada

Yunanhlarm bir kosulu olan Balkan blokunun gerceklesmesi

halinde, Miittefik Devletler tarafindan yapilan onerinin kabul

edilmesinde diretmesiydi. 22 Sadece Sirbistan'dan verilecek ay-ncahklarm Bulgaristan'i doyurrnayacagiru belki de anlarrusti ve

(.) Fikir, Sirbistan'm batidaki (Dalmacya, vb.) kazanclanna karsthk Manastir -

Ohri kesiminde odi in vermesiydi, Sirplann Maksdonya'da Bulgarlaraherhangi bi r odun vermelerinin Balkan Savasi'ndan sonra Balkanlar'dakurulan dengeyi bozacagi , askeri ve siyasal (evrelerde Venizelos 'un da

payla~acagl bir g(l~li.imuhalefet yaratrrusti.

bu nedenle Yunanistan'm, Grey'in onerdiginden daha ileri git- m i? olacaktir. Aynca bu d evl et le r a r as tn d a ka r$ ll lk l l g i lv enee



mesi gerektigine karar vermisti, Venizelos, bundan boyle Yu-

nanistan'm tarafsiz kalmasi icin sag-lam nedenler oldugunu Kra-

la yazryordu:

a nt la sm a la ri i mz al an ac ak , ekonomik konularda i?bi r lig i yap l-

l ar a k g e li sme i c in b ir b ir le r in i d e st ek l eme l er i s a gl an ti e ak t rr .

Am a s im d i k o su ll ar (o k a ci k b it s ek il de degi;;mi?tir. Bu -

giln A na do lu k on us un da ki u lu sa l g o ri i$ le r im i zi n g e r( e kl e? -

mcs i olastlik lan onum uze serilm isk en, boyle g ork em li bir

u lu s al p o li ti k an tn ba$anya ulasmas tns saglnmak i ci n B al -k a nl ar 'd a b a zi o zo er il er de b ul un ab il ir iz .

Her ?eyden once, V ardar nehrinin sag k ty/sm a kadar

uzansa bile, S t rb i st a n' tn B u lg a r is ta n 'a b tr ak a ca g t t op ra k -

l a rl a i lg i li i ti ra z la nm tz i ger i (ekmeliy iz .

Bunun la b i rl ik i e, toprak kazanc t Bulgaristan't e sk i m id -

fe fi kle ri ye i$ bir lig i y ap m ay a y a d a h ie d eg i/ se e sk i muttefik-

lerine kar?1 !Jo$gorWi i bi r tarafsdIk politikasuia yoneltme-

y e y etm ez se , ne k ad ar ac t o lu rsa o ls un , T iir kiy e'd ek i H e-

Ienizmi kuriarmak v e u zu n tarihi b oyune a H ele nizm in h a-

re ke tli o ld ug u b iitiin to pra kla ri ic ere n g erc ek B iiyilk Y una -nistan'in ya ra tJ lma s ll ll s a g/amak icin, Ka va la 'y t g oz de n (1-

k a rma Yl o ne rm e k te d ur ak samay ae ag lm .

V ine de bu o z ve r i, s a dee e Bulgaristan' tn tarafslz k a lma -

stnm bedeli degil, Bulgaristan'tn ob i ir mi l tt e fi k ler iyle bir-

l ik te g er fe kt en s av a§ a kat t lmas inm kar$lllgldlr.

B u g or ii$ um k ab ul e dilirse , M iitte fik D eo le tle r'in a ra ya

g ir me si y/e , B ulg ar is ia n'a b tr ak ila co k t op ra kl ar da o iu ra nla -

r a v e Y un an is ia n smtr lan i ce ri si ne g or ,; m ek i st ey en le re a it

m ii lk le ri n B ul ga ris ta n ta ra fm d an s atm almaeagl konusun-

d a k esjn g uve ne e sa ;1 1a nm asl g ere ke ce kiir. A ym z am and a,Bulgaristan sintrlan i ci nd e o t ur a n Yunan h alk ty la Y un a-

nisian sintrlan icinde oiuran Bulger halkuun d eg i§ t uk u$

ed i lmes i , ik i devlete ai t bo?aitllim§ mulk le r in k ar§ lh kh sa -

till almmasi konulannda da bir anlasm aua uanlacak ur ...

B oyleee de B alk anlar'dak i etn% jik yerle$m e k esinlik le ta-

m am la nm ts ve B alk an F ed era sq onu jik ri d e : :;:e rr,; ek le $firil-

Krala yazilnus olup ancak ufak bir bolumu aktanlrrus alan

bu muhnra, Veruzelos'un erdemleriyle kusurlanru acik secik

gostermektedir. Venizelos'un kafasmda, bir yandan dost devlet-

lerin Feder asyon halinde birlesrneleriy le Balkanlar'daki yerles-

me sorununun kesin olarak \ozumlenmesi; Balkan devletlerininkarsihkh kuskularirun ortadan kaldmlmasi; politikasiru savasm

kosullanna cabucak uydurrnasc milli azinhklar sorunlan co-

zumienmedikce Balkanlarda kesin bir anlasmaya vanlamayaca-

glOm kabul edilmesi vardi.

Obur yandan da, yapilan onerilerin c;ogu Yunan halkirun

buyuk"bOlumiinun egilimlerine bakihrsa hie;de gercekci goriin-

miiyordu. Venizelos, Balkan "dengesi" doktrinini tam anlamiy-

la ters ceviren bir oneride bulunuyordu. Bu nedenle onerileri,

Balkanlar'da kesin bir anlasrnaya vanlabilmesi amaciyla Bulga-

ristan'm yatistmlmasuun, yayrlma yanhsi Bulgar milliyetciligi-ne cesaret verecegi goru$unde olan Genelkurmay'm ve Kral'm

dU$uncelerine kar$lydl.23 lkinci olarak da, Venizelos'un plam,

Yunanistan'm Bah ve Dogu Makedonya'ya yayrlma olasihguu

ortadan kaldmyordu, Tarihsel olarak Helenizmle ilgili butun

topraklan iceren daha buyuk bir Yunanistan yaratmak iddiasi-

run ger\'ekle i1gisiyoktu. Venizelos'un onerisi Anadolu'da daha

zor ve tehlikeIi olan bir yayrlma konusundaki kuskulu umutlara

karsi. ilerde Balkanlar'daki genisleme umudundan Bulgaristan

yaranna ozveride bulunmayi kapsiyordu. Oc;unciiolarak da, Ve-

nizelos, Balkan Savaslan sirasmda kazarulmis alan zengin vedegerli Yunan topraklannm birakilmasiru oneriyordu, Venize-

los kendisini destekleyenleri buna inandirabilirdi, ama muhale-

fetin kamru beynine cikaracagr da kuskusuzdu,

Venizelos, ertesi gun Londra, Paris ve Petrograd'daki Yu-

nan elciliklerine c;ektigi telgrafta daha olC;iiluydii.24Grey tara-

fmdan yapilan onerinin Yunanistan'ca kabul edilmesi, Bulga-

/.j75

ristan'Ia Romanya'mn durumlarma baghydi. Kavala, hie soz k im d a n p a rc al am a k v/a stllg l yo ktur . B oyle b ir huzursuzluk;



konusu edilmemisti, Kansik ve kosula bagh planm Balkan dev-

letlerinin tutumlan nedeniyle yurumemesi hayret verici degildi.

Ama Venizelos yenilgiye ugratlimamll;>h.

Politikasma yoneltilen gercek tehdidin, dis politikaya bicim

vermekte bas rolii oynamak gucune sahip olan ve gecmisteki

ornege gore buna yetkisi bulunan Kraldan geldigini biliyordu.

Bu rollin kesin sirurlan tarumlanmarrusn. Asil onemli olan, ik i

siyasal gii~ arasindaki denge ve bu gii~lerin herkes tarafmdansevilmesi ydi.

Bu nedenle Venizelos, butun inandirma gildinG Krahn ken-

disi ve Krahn en yakm darusmaru Albay Metaxas iizerinde top-

larrusn, Bu srrada Genelkurmay Baskanlrgi g6revini yapmakta

olan Metaxas, kendisi de dahil olmak iizere yuksek rutbeli ya-

kin arkadasi Dousmanis ve butun kurmay subaylanna yonelti-

len siyasal disiplinsizlik suclanndan birisiyle karst karsiya bu-

lunuyordu, Venizelos, 26 Oeak gilnil Metaxas'a Grey'in oneri-

sinden soz etti ve "Kavala'run Bulgaristan'a geri verilmesinin

arnk soz konusu edilmedigine" dair Metaxas' a giivenee ver-di.25 Yapilan onerinin getirebilecegi askeri sorumluluklann ne

olabilecegini arasnnrken, Metaxas, Turkiye'nin kimin tarafm-

dan ve nasil tasfiye edilecegini ve Yunanistan Anadolu'da sa-

va:,>halindeyken Avrupa'daki suurlanrun Bulgaristan'a karst ki-

min tarafmdan ve nasil savunulacagnu sormustu, Venizelos, bu

plan icinBulgaristan'm Yunanistan veMuttefik Devletler'Ie isbir-

Jigi yapmasmm ternel kosul oldugu cevabmi verince, Metaxas

bu islernin dikkate almabilecegini kabul etmeye yanasrrusn.

Ertesi gilnil Metaxas, Venizelos icin ~ok aynnhh bir muhti-

ra26

hazrrlanusti. Bu rnuhtirarun sonunda, herhangi bir gueunBah Anadolu'ya devamh yerlesrnesinin ~ok zor oldugu belirtil-

misti, Metaxas'in deyimiyle Bah Anadolu :;;oyletarumlanrrush:

s o nunda , e k onom i k ve etnik a la n l ar a yaYl la r ak onlenme ola-

sllIgl o /m aya n surtusm ele re yvl a {a ca kttr. B u d a, p arc ala n-

nus t op r ak la ri birlesiirme konusunda {a tl~ ma la r o rta ya r'-

karacaknr.

Metaxas, varrrus oldugu bu sonucu tarihsel bircok ornekle

desteklemi:;;27ve BatIAnadolu'da aynlaeak bir bOlgeye uygun bir

suur saptama olasrhgirun bulunmadigina isaret etmisti, Metaxas,cografya ve ekonomi yonimden en uygun sirunn, Karadeniz

Ereglisi ve Sinop arastndaki bir noktadan baslayip dagltk bolge-

lerden gecerek Ankara yoresinden Akdeniz' e uzanan ve Ana-

dolu'yu ikiye aYlran bir cizgi oldugunu savunmustu. Bu sirur.

hie degilse, Anadolu'yu. ortasmdaki Tuz goluyle, Dogu ve Bah

Anadolu olarak ikiye ayiracakti. Bu durumda da Yunanhlann

eline gececek Bah bolgesi, ezici ~ogunlugu Miisluman olan hal-

ki icine alacakti.Metaxas, onemli bir noktaya deginmi:;;ti . Anadolu'nun as-

keri eografy asmi Toynbee' den daha iyi kimse tarif edemez. Toyn-bee'ye gore sorun, lzrnir'den baslayarak diiz ovalara uzanan

demiryolu sebekesine sahip Batt Anadolu'yu ele ge~irmek de--

gil, onu elde tutmakh:

Anadolu, cografya, e ko no m i, ta ri h ve e tnik yo nle rd en

birbirine s imsik : ba gh p a rca la r dan olusmakiadir .

Huzursuzluk yaratm akslzm bit topraklart p olitik ba-

Ba ts Anado tu 'n un i{ bo lg es/nd e b ir 1 ;0 1parcasmtn bu -

lundug u ge rfek tir, am a ong oriilen bu suur B aii k tYlsm dan

o ri alam a 2 50 milden daha uzak ii r . .. Bundan ba?ka , { o li in

he r biiim nokiasmda K uze y ve G ii.ne y sm trla rm da n Orta

Anadolu ve Dagu Anadoiu'nun g en i? a la n i{ kesimlerine

g o tu re n g e ri tl er uardtr. Wkenin ban kesim in i eline gecirenz af er k az anm ts bin icin, A nadolu'dak i {O liin, bir slm r ol-

mast bakmundan deger i Jaz la abar tl lmama ltd tr .

lzmir'in b att k tytsm da n ya yla c ioanndan b a? la ya ra k i ki

ne hir (h er ik isi d e dc mir yoillyia g er/le n G ed iz ve M end ere s

ne hirle ri) ua disini izle ye re k i{e riye ve d og uya d og ru g id er-

ken, istilacuun, ilk ag lzda yiiz m il ya da blln~ yakm uzun-

76

Iuk ia ki a pk b ir nehir o a di si ni g e cm e s! g e re ki r. B un da n s on - nyla tedirg i n ed ilir. 1 50 m il d aha dog uda olan ik inci hat d a,



ra dikine yukselen b ir y aylnyIa k ar ?lla w ve bu yaylaya itr-

m a nd ik ia n s on ra , c ip la k, Lincolnshire kirliklan g ib i d um -

d i iz , o z e ll ik l e k l?m bo? tar la lan , baiak, donmus ya da karla

o rtiilil a la n 1 50 m illik b ir araziyi a sm a k: z or un da dt r. B od ur

palamut [undal ik lan ve yer ycr diizensiz olarak dag/ara

d og ru s io ril en k ay alI kl ar , t ek dii ze 1ig i v e a ra zi ni n a t; ;z kl lg ll 1l

on leyememekted i r . Buralarda karavolian v e d em i ry ol la n

h em en h em en yo k g ib id ir , b unla r o lm ad tk {a d a a ra zi ulasimyo niind en e lo er is li d eg ild ir . V ar o la n k ara yo lla n ve d em ir -

y oU a T ! d a d ol amb ac h dt r . .. 28

c ol un o rt ad an k es ti gi y ay /a lll n k uz ey v e g U ne y y i: in le ri nd ek i

d ag la r d ola yls ly la k uze fd en g un eye uz ana n haiur.

B irinc i h at ... S ag kanadi Sim ao'a vc so l kanadt M ug la

dag larm a dayall, yay/anm inislerinin baits tna yak m bir

yerde k uzeyden g une ye g iden haiiir . Bu na t sauunmac i ta -

raftnd an tutuld ug u siireee , ish/an ba ttdak i d uz top rak lar

i tz e ri nd e s lk l ?l p kalir, A ntalya ve M arm ara iizerind en to p-

l u h ar ek ei o la sll lg tn l k ay be de n b ag la ntl /a n, g er il la s ao as la -

Ikinci hattm. istilaci icin birinci hattan daha elverisli oldu-

gunu Toynbee ortaya koyrnustur: Yunanhlar da 1920'de aym

seyi karutlayacaklardir. Bu hat, savunanlar cephesini ikiye bol-

mektedir ve istilacrya. lzrnir yoluyla bah kiyilarmdan ve Mar-

mara yoluyla kuzey bat! kiyilanndan faydalanabilecegi birlesikbir cephe vermektedir, Ayru zarnanda bu hat, Eskisehir Afyon-

karahisar arasmda demiryolu ve karayoluyla yaylamn yanlann-

dan rahat bir ulasim saglamaktadlr. Ama obiir yandan, bu hat,

istilacmm yollanru uzatmak ve fiziksel bakimdan savunulrnasi

kolay olmayan cok uzun bir cephe olusturarak, ciddi sorunlara

yol acmaktadrr. Toynbee'nin yazdigi gibi, bu iki cephe arasmda-

ki stratejik fark, aralanna dusen yaylamn bah seridinin Ana-

dolu'ya girmek icin askeri bir anahtar olmasi. yanmadada sava-

:?m ve htlkumetin odak noktasi yapilmasr icin yeterlidir. Bu ta-

rihsel dusunceler savastan soma Yunanhlarm deneyiyle genisbir sekilde ortaya cikrrustir.

Metaxas'm en sonunda yaptJgI "ehveni §er"i secmek oldu,

Antalya korfezinin cevresindeki siradaglardan baslayarak Mar-

mara denizinde Gemlik'in batismdaki bir noktaya uzanan cep-

heyi secti, Metaxas, bu hathn, Ege deniziyle ic bolgeyi birlesti-

ren dogu-bab ovalanm birbirinden ayirmaktaki keyfi bir cografi

hat oldugunu kabul etmisti: bu dogal ekonomik ve politik yolla-

nn birbirinden aynlmasirun sonucu da, Yunanhlan daha icerile-

re cekrnek olabilirdi,

28 Ocakta Venizelos, Metaxas'i tekrar gordu. Bu kez de,Yunanistan'm mudahalesini saglayacak olan Balkan blokunu

gerceklestirebilmek icin gerekirse Drama'yi ve Kavala'yi Bul-

gariara verecegini soy ledi, Metaxas buna butun gucuye karst

koydu,

ilk o la ra k B aso ak ana , Yunan to pr ak la rm d an o zo er id e

b ll/un ma ya ne k end isinin, ne d e b a$ ka b irinin h ak k: olmadi-

Istilacirun karsrlacagi baska bir sorun da, Anadolu yanma-

dasirun onemli bolumunu kaplayan ortadaki yaylanm savunan-

lar icin, istilacilann kanatlardan saldinda bulunmalarma elve-

risli daglarla c:;:evrilmi$olmasidir. I e : ; : bolgeyi Ege denizinden ve

Karadeniz/den aYlran siradaglar "duz topraklan cevirerek bu-

runlan Ege denizine dikey gelecek bicimde batiya dogru uza-

mp gitmektedir." Kuzey'de, Simav ve KUtahya'daki daglar, lz -mir'den Afyonkarahisar' a ve Izrnir'den Marmara denizi kiyila-

nndaki Bandirma'ya giden demiryollarma tepeden bakarlar.

Uludag'm buyuk Y1gml Bursa'ya, Marmara kiyismdaki Mudan-

ya'dan ve Bursa uzerinden Eskisehir'e giden hayati yola !"ge-

men durumdadir. Bu dag yigmlan yaylamn batt noktalannda

istilacuun kanatlarla baglantilanru engellemektedir.

Toynbee'nin gozlemledigi gibi bu cografyayla ilgili 6geler

Anadolu'nun istilasi halinde iki hattan birinde bir cephe mey-

dana getirir:

79

g lm , b Oyle b ir o z ve r id e b u lu n uh n as i halinde ulusal bir/igin b ir s efe rin M U tte fik le r ta ra find an d este k1 enm ey ee eg ini a n-



b o zu la ca g . o e d eo lc ti m iz in t em e ll cr in de n sarsl laeagl konu-

sundak i gorii$iimii anla t t tm .

B und an so nr a, A na do lu 'd a Y un an a zm llg ma k a~1 bii-

yiik bi r Tiirk: r ;o g un lu gl ! b ul un du gu y an ii nd ek i di i suncemi

geli$tirdim. Bizim Ana do lu 'y a y cr le $m em iz h a li nd e Y un an

K ra lll gmm a zi i g oz le g or ii li ir b ic im d e d eg i$ Ce ek ti v e b ur ad a

o tu ra n h alk a c ek ic i kllmak ian IIZUll hazlrllk calismalarm-

dan sonra boyle bir $e yin yap ilm asl iste nebilirdi. Bundanb a$ k a, Y un an deuleti , b ug U n b oy le si ne g en i$ toprak lan sO -

murge olarak yoncfmeye ue si . imiirmeye haztr degildi. * Ay-

nca, icten ge/eeek direnme le re kar$1 deoletin g ii ve nl ig ill i v e

sauunmast tu saglamak ic in h em en h em en buWn Yunan or -

dusu y tl la r b oy u saoaearak. e ri yi p g id ee e kt i. Y e rl i h a lk : a s ke -

r e a lm a k ve bunlardan yeterli b ir o rd u k urm ak icin UZUIl

bir zam an g erek ecek fi. B oylece de, deoleiin g eri k alan ola-

nak lan ve kaynaklan yok edilecekii . Bu n ed e nl e A u ru p a '»

dak i durum um uz uzun sure icin z aY ljl am l$ o la ea k v e bi r

Bulgar saldtnsi halinde bO yl e b ir durum b ii yi ik t e hl ik e le rg osterecek ti. B ulg arian ve Sirplart e tk is iz h ale g et ir er ek

A u ru p a'd a ki d ur um um uz u gUven a lt tn a a lt rs ak ; d eo le ii n

v a rl tg l t e hl ik e y e sokulmadan Anadolu'ya uzanmak g az e a 11 -

nabilirdi. Mak ed on ya K ra ll P h il ip 'i n b u na b en ze r b ir p o li ii -

k a i zl ed ig in i d e a nl at tt m .

M iit te fik D eo le tl er 'i n, T ii rk iy e'y i t as fiy e e de re k b iz i d es -

te kle me le rinin so z k onusu e dile me ye ee gini, S trp la nn ya p-

m l$ olduk lan seferden sonra ta raftnuzdan yap tlacak yelli

la t t tm . Boylece, Strbistan' la sava$mak v e D r am a 'u la Kava-

l a 'd a n v a zg e cm e k t eh li k el er in i g az e a llp k ar ~d lg m da elimi-

z in bO$ ka lma si o /a sl Il gI v ar dl .29

But;okonemli birkac gun icinde, Metaxas, Venizelos' un Ana-

dolu politikasina karst bir cok itiraz one surdu. Ama Venizelos

bunlann hicbirine yuz vennedi. iki adam, karsihkh zoraki bir

sayglya dayanan dart yilhk huzursuz isbirliginden sonra, ya-~mlan siiresince cozumleyemeyecekleri anlasrnazhklarla birbir-

lerinden aynlrruslardi, Ne biri ne de obiirii , 0sira tutmus oldu-

gu yoldan bir daha aynlmayacakn. Aralarmdaki cansma sadece

her ikisinin karutlanru giit;lendirmeye yardim etmisti, Anadolu

seriivenine karst ve bu seriivenden yana olan kamtlar hicbir za-

man boylesine acik secik ortaya anlmarmsn, kar~t1hgmda da ki-

sisel dusmanhklann, parti ve hiziplerin acimasiz sularmda kir-

letilmis, tahrif edilmisti,

Metaxas'i kandrrmayi basaramaymca, Venizelos, baska bir

muhtirayla yeniden Krala ba~vurdu:30

(.) Venizelos'a k a r . ; ; l olanlann Anadolu politikasrru 'sornurgecl' olarak tarurnla-

malan, vatan h a in li gi d iy e sudannusb. Ama Metaxas'm somurge sOzciigii-

nli knl lanmasi: Yunanistan 'm Anadolu'da savunabt lecegl b ir snur kur-masnun burada buyuk bir Tiirk o;ogunlugll buiundugunu kabul etmesine

bagh oldugunu soylemesiyle dogrularunaktadlr. Atina'daki l talya Buyukel-

<;"isiKo nt B o sd a ri , 1915 yilmda Gounaris hukumetinde Dl~i~leri Bakam ola-rak Zogratos'ra yapilan bi r konusrnayr aktarmaktadrr. Bu konusma sirasm-da, Zografos, Anadolu'da venlmesi dusuntilen odunleri, 'hayati ' olarak ta-rumlarrustrr, A. Bosdari , Od ie g ue m : B a ic an is ch c. della GmlJde Guerm (BalkanSavasmdan Dunya Savasma), Milano, 1917,s. 120.

Kauaia'nm elden (lkanlm aSI ku$k usuz fak u z u c u bir

ozoeridir ve ben de bOyle bi r ogiitte b ulunm ak la en d erin

aelyt k en di i ci m de duyuyorum . Ama bu ozoer i s on uc u e ld e

e d il ec e k u lu sa l kazandan h e sa ba ka tt Jg lm zaman, bOyle b ir

oneride bulunm akia duraksam a gosterm iyorum . Sir Ed-

w ard G rev'in og Utledig i g ibi Y unanisian'a A nadolu'da ve-

r ile ce k t op ra kl ar -k u$ ku su z b iz im B ulg ar is ta n 'a k ar $1 b i r o z-

o e ri d e bu lu nmami z halinde- 0 k a da r g e ni $ olacaknr k i, B al-

k an s ava $Ia rm da n ik i k at b iiyiim ii$ o la ra k akan Yunanis-ta n 'a , a ym b ii yii kli ik te ve dalJa az zeng in olm ayan bir

Yunan is tan e k lenece ki ir .

Venizelos, Yunanistan'm Miittefik Devletler'den Anadolu'-

da hakh olarak isterneyi umdugu topraklann, Finike bumun-

dan baslayrp Edremit korfezine kadar uzanan ve 125.000 kilo-

fl O 81

metrekarelik ic bolgeyi de kapsayan butun bah kiyilarr diye ta- Daha biiyuk Y una n is ta n 'i n s e fe rb e r e d il eb ilm es in i sag-

l ay ac ak y en i k as m ak la ra d a ya n/ la ra k b ii ti in a sk er i g il ci lm ii -



rumlanusti. Buna karsi vazgecilecek topraklar (Drama, Kavala

ve Sansaban kazalan) sadece 2.000 kilometrekareydi. Drama ve

Kavala yoreleri zengindi, ama Anadolu'da istenilen topraklarm

zenginligiyle karsrlastmlamazdi, Halka gelince, Yunanistan Ana-

dolu'daki 800.000'den fazla yeni Yunanhyi kazanacakti ve obur

yandan Kavala yoresindeki 30.000 kadar Yunanlt Yunanistan

icin kayrp sayilamayacakh. Cunku Venizelos bunlan degi~ to-

kus etmeyi tasarlarrush. Venizelos, Dogu Makedonya'dan ayn-lacak Yunan halkirun degi;; tokus edilerek bunlann Anadolu'ya

go~ etmelerini saglarnayi, boylece de Izrnir yoresindeki Yunan

unsurlanru guclendirmeyi planlarrusti.

Venizelos, boyle bir firsahn ikinci kez ele gecemeyecegini

savunuyordu. Yunanistan savasa girmeyecek olursa, Anadolu

Yunanistan icin tam anlarruyla kaybedilmis olacakti, Venizelos,

verimli ve refah icindeki yoreleriye Ege bOlgesinde egemen gu-

ce sahip daha buyuk bir Yunanistan'm i~a~lcl bir goriintusunii

Krala sunmustu. Venizelos, Genelkurmay Baskanhgirun temkinli

davrarusmdan kusku duyuyordu:

zu dilzenleyinceye kadar B alk an ya nm ad asm da sa va $ (Ik-

m a st h alin dc , b ir ka c yl l ic in b ir lik le rim iz in b ir boli tmiin ii

Anadolu 'da ayaklan m a olaslllgnll o ri ad an k al di rm a k icin

k ul la nm a k z or un da ka l aca g ll nl z d o g ru dur . Boyle b ir a ya k-

lanma olaszl lgz d a, O sm a nl i I mp a ra to rl ug u 'n un ta m anla-

m lyla ta sfiye si s onu cu M iis liil1 1a n uy ruk la mnlz J ty sa lla ~a -

c ak ia n v e y as ala ra b ag ll k ala ca kla n ic in or iadan kalkacakttr .

K a ld t k i, b oy le b ir a ns ae ic in k ul la ntl ac ak k uo oe tlc r f ok ku«

siire icinde Anadolu'daki Yunan halk: iaraftndan sl lg lana-

cakttr.

Gene lkurmay, umulmadtk b ir b ie im de b u g or il$ le ri p ek

iyi b en im s em emi s g or il nm e kt ed ir . B ir y an da n b u k ad ar g e-

n i$ y en i t op r ak la n y on etmek z orun lu lu gu yl a k a r$ ll a$a ca g l-

mtzdan, obur y an da n d a sava $a g irme kl e B ul ga rl ar da n da -

h a (o k Y lp ra na ca g!m lz da n, s aua sta n s on ra b u d ur um da n

f ay da la na ra k Bul ga r la rm b iz e s a ld lr a ca gmdan korkiuklan

soylenmektedir.

Bu sasirnci iyimser sozler, Venizelos'un, Osmanh Devletr-

nin tam anlanuyla tasfiye edilmesi halinde gerceklesecek olan

Yunanistan'in gii~ kazanrnasi ve Turkiye'nin giiciinu yitirrnesi

gibi sakat ama cekici bir gerekircilik kurarrurun etkisi altmda

kalrrus oldugunu gostermektedir.

Venizelos, Kavala'run online yem olarak ahlmasnun belki

de Yunanistan'i kandrramayacagi olasiliguun bulundugunu ka-

bul ediyordu, Bu durumda da yapilan onerinin degeri, Yuna-

nistan'm Muttefik Devletler'den elde edecegi iyi niyete ve des-

tege bagh kahyordu. Anadolu'da verilecek topraklarla yeni Yu-

nanistan'm gii~ kazanacagina "bazi devletler" ve ozellikle ln -

giltere inanrmsh. lngiltere, Yunanistan'i simdi "Turk devletinin

tasfiyesi sirasmda Doguya yeniden sekil verme konusunda asal

bir unsur olarak" kabul ediyor, Yunanistan'in birden genisleme-

yi basarabilmesi icin gerek duyacagi ekonomik ve politik deste-

gi vermeye hazirlaruyordu,

Bah Anadolu dli~li Venizelos'u, onerdigi davrarusm askeri

tehlikelerini ve Kavala onerisinin ulusal butunltlk iizerinde ya-

pacagi Y l k 1 C I etkileri g6rmeyecek duruma sokmustu. <;linkli Ka-

vala, liberallerle, ilerde "ulusal grup" (ethnikos didiasmos) olarak

tarumlanacak muhalifler arasmda artmakta olan anlasmazhgm

simgesi haline gelecekti. Krahn miittefik devletlerin Celibolu

Venizelos birinci zorlugu kabul etmekte, ama Anadolu'-nun yonetiminin Yunan devletinin giiciiniin disinda olmadiguu

ileri siirmekteydi. Venizelos, yeni ele gecirmis olduklan toprak-

lann yonetimiy Iemesgul olacaklan icin Bulgarlann saidmsi kor-

kusunu silip ahyordu. Dustmcesinden bir tek noktada odiin ver-

mekteydi:

82

seferine bir tumen verip yardtm ederek Yunanistan't savasa sok-

rna girisimini onaylamarnasi iizerine Venizelos 6 Mart 1915'te

may'dan cesaret alan Kral, Streit ve Counaris, Yunanistan'm

toprak butunlugunun Muttefik Devletler tarafmdan gi.ivence al-



istifaya zorlanmca, yeni Gounaris hukurneti Kavala konusunu

Venizelos'un yuzune vurmaktan kacmmarrus, Venizelos da ce-

Yap vermekten geri kalmarrusn.f

Aralanndaki serf ve hie de aglrba~h olmayan tartisma iki

tarafm iliskilerini kokunden sarsrrus, ilerde isbirligi yapma ola-

slhgml da ortadan kaldirrmsh. Ama anlasmazhgm kokeni bas-

ka yerdeydi. Venizelos'a karsi olanlann inanclarma gore, so-nunda kosullar ne olursa olsun, Venizelos Yunanistan'i savasa

sokmakta kararhydi. (Bu inane Venizelos'un Kavala konusun-

daki tutumuyla percinlenmis gorunuyordu.) Venizelos yanhla-

nna gore de, kosullar ne olursa olsun Yunanistan'm tarafsizhgr-

J1 i korumak gerekiyordu. Tarafsizhktan vazgecmek icin uygun

gordiikleri kosullar goz onunde tutulursa her iki gorii~ii de ak-

la yakm bulma olasihgi vardi, ama 1915 yrhrun ilk yansmda her

iki gori.i~ii tam anlarmyla benimsemek de kolay degildi .

Secimle isbasma gelmi~ olan 0giinkii hukumete karst da

goruslenni desteklemek icin Venizelos dusmanlanrun ve Kra-hn kararlrhgiyla duygular harekete getiriliyordu. Ve anlasmaz-

hk pa rti politikasi y la besleniyord u. 1910' dan beri ganimetler-

den yoksun birakilrrus alan Venizelos'a karst olanlann bu ga-

nimetlerden paylanru almalan istegi ve Liberallerin de, Kralm

kisiligine ve Krahn darusmanlanna "karsi koyrna'tyi kokunden

halletmek arzusu i1e besleniyordu. Fakat anlasmazhgm koke-

ninde, sava~a girmek ya da tarafsiz kalrnak yatiyordu. Bu Veni-

zelos'un geni~leyen ve ingiltere ile isbirligi halinde dinamik bir

Yunanistan hayalini tas iyanlar ill' dis dunyaya karsi g6rii~leri

dar, kuskulu ve savunma halinde olanlann psikolojileri arasm-daki geni~ anlasmazhgi yansrtiyordu.

Venizelos'un diismesiyle Muttefik Devletler'in Yunanis-

tan'i savasa sokma giri~imleri son bulmarrusti. izmir ve ~evresi-

nin Yunanistan'a verilme onerisi 1915 Nisarunda Gounaris hii-

kilmetine yeniden yapilrrusn. Yeni hukiimetin Muttefik Devlet-

ler'Ie pazarhklan da hicbir zaman hararetH degildi. Genelkur-

tina ahnmasmda diretmislerdi. Muttefik Devletler ise, Bulgaris-

tan'm durumu belirsiz kaldigi siirece boyle bir guvence verme-

yi ciddi olarak gaze aimarruslardi.

Venizelos'a karsi olanlann Miittefik Devletler'In iyi niyeti-

ne besledikleri inanctan arta kalan da. Muttetiklerin Kavala ko-

nusundaki uygunsuz davraruslariyla ortadan kalkrrusti. 29 Ma-

yista Miittefik Devletler Bulgaristan'i bastan cikarma amaciyla,

Yunanistari'm Anadolu'da alacagi topraklara karsihk Kavala'yr

Bulgaristan'a birakrnasi icin cahsacaklarrna soz verdiler.V Yu-

nan hukumeti bunu protesto etti, Bu zarara bir de hakaret ekle-

yerek, Miittefik Devletler, 3Agustos giinii Yunanistan'a Anado-

Iu'da herhangi bir toprak kazanci saglanmasmm Kavala'run ve

Yunanistan'm baska yerlerde kazanacagi topraklarla orantih ola-

rak, cevresinin Bulgaristan'a birakrlmasi kosuluna bag-h bulun-

dugunu belirterek Bulgaris tan'a giivence verdiler.33 Counaris,

cok sert bir notayla, boyle bir dii:;;iini.i~ bicimini bir kez daha ge-

ri cevirdi. Bu notada, Yunanistan'm "kan dokerek elde eUigi,

kendi etinden oldugu icin kardesleri sayilacak insanlarm ilze-

rinde yasadigr' ulusal topraklarmm bir bolumunu bile Bulga-

ristan'a veremeyecegi belirtiliyordu.H

Balkanlar'da toprak duzenlemesi yapma pesindeki Miitte-

fik Devletler, Balkan halkrrun son zamanlarda kan dokerek ele

gecirdigi topraklara ne denli gii<;Jii bir duyguyla bagh oldugu-

nu hie bir zaman anlayamarmslardr, Bir Balkan blokunu gercek-

lestirmek icin acemice yapilan bu giri:;;im, Counaris hiikiimetiy-

Ie g6rii~rneleri durdurdu. Krahn hastahgi ve Gounaris yanhlan-

run ellerinden geldigi kadar ikt idarda kalmak istemeleri yuzun-

den neredeyse iki ay gecikrnis olan yeni Yunan Meclisi'nin top-

lantisi birkac gu n soma yaprldi, 13 Haziran genet secimlerinde

317 rnille tveki lliginden 184' iin iikazanrrus olan Venizelos, tekra r

iktidan eline gecirdi.

Anadolu'da Yunanistan'a toprak verilrnesi sorunu, savas

sirasinda bir daha soz konusu edilmedi, Yunan crkarlarmm odak

noktasi Canakkale Bogazi'ndan, istanbul'dan ve Anadolu'nun

ban kiyilanndan, Selanik'e ve kuzey sirunna cevrilmisti, Bura-

los'a karsi olanlara gore, antlasma Balkanlarda cikacak kansik-

hklar icin yapilrrus olup, Avrupa'daki genel bir savasa uygula-



da Yunan istan' m mii ttefiki Sirbistan' 111 ord u Ian Avustury ahla-

ra karsi sava~lyor ve simdi de Bulgarlara karst saldrrmayr umu-

yoria rdr.

Arsiduk Ferdinand'm Saraybosna'da oldurulmesinden ve

sa v a~lll basla masmdan sonraki ilk ha fta l arda, A vustury a as-

kerleri Drina'yi ge~erek Sirbistan'a girmi~ler ve Sirplar tarafm-

dan yigib;e durdurularak Sirp topraklarmdan kovulmuslardi.O~ ay sonra yapilan bir saldirrda, Avusturyahlar, Sirbistan'm

baskenti Belgrat'i 1914 Arahgnun baslannda ellerine gecirmis-

lerdi. Kolubara nehri boyunca karst saldmya gecen Sirplar,

Belgrat'i kurtarrruslar ve Avusturyahlan yeniden Srrp toprakla-

nndan cikarrruslardi. Kucuk ama yurekli, tifiisten kmlan ve do-

narurm yetersiz Sup ordulan, Tuna boyunca yerini alnus, Mer-

kez Devletleri'nin rniit tefikleri Turkiye'yle ulasmuru kesmisler-

di. Almanlar bu engeJi surup atrnaya karar verdiler. 0 gune dek,

Sirplann karsisinda yalruz Avusturya h la r vardi. 1915 Ey Iiilun-

de Almanlar ve Avusturyahlar, Balkan savas alarunda Bulga-ristan'la birlikte hareket etme konusunda anlasnlar. Alman ve

Avusturya ordulan kuzeyden Tuna ve Sava nehirierinden asa-

glya dogru iler lerken, Bulgarlarda guneydogudan Sirbistan uze-

rine yiiriiyeceklerdi. Boylece Sirp ordusu buyuk bir tuzaga du-

secekti. 22 Eylulde Bulgar ordulan sefere hazirlanmaya ba~-

ladi. On bes giin soma da saldmya gecildi, Sirp ordusu daghk

araziden kahrarnanca cekilerek Adriyatik Denizi'ne ulasn, ora-

dan da Korfu adasma slgmdl. Bu olaylarm Yunanistan iizerinde

etkiler i onernli oldu.

Bulgaristan'm niyetleri a~lkhga kavusunca Yunanistan so-runu, artik Miittefik Devletler 'Ie birlikte Turkiye'ye karsi savasa

girmek ya da girmernek olmaktan cikn. tersine, Bulgaristan Sir-

bistan'a saldirrrsa Sirbistan'a yardim etmek ya da etrnemek ha-

line geldi. Bunun olcusu, 1913 tarihli Yunan-Sirp antlasmasiy-

dl.35 Venizelos yanhlarma gore, Bulgaristan 'm Sirbistan'a karst

savasa girrnesi antlasmada ong6riilmii~ bit durumdu; Venize-

namazdi. Antlasma iizerindeki kavga, Venizelos yanhlanyla Ve-

nizelos'a karst olanlar arasmdaki anlasmazhgm biiyiimekte ol-

dugunun baska bir isaretiydi ve bu anlasmazhk Anadolu seru-

veninde de ortaya cikh, Yunanistan'da 1922'de ve daha sonrala-

ra kadar yi iriitii len ic pol itika kosullanru olusturdu.

Bulgaristan'm seferberlik ilaru, 1915 Eyliiliinde Kralla Ve-

nizelos arasmdaki ikinci buyuk anlasmazhga neden oldu. Yu-

nanistan, hemen ordusunu seferber etti. Yunan-Srrp antlasmasi-

na gore, Yunanistan Sirbistan'i antlasma hukumlerine uymaya

davet ederse Sirplar, Bulgaristan sirunnda 150.000 asker bulun-

durmak zorundaydilar. Sirbistan'm tam anlarruyla eli kolu bag-

hydi ve boyle bir ~ey yapabilme olasihgr yoktu. Bu nedenle Ve-

nizelos, noksamn Muttefik askerler tarafmdan kapatilmasiru

onerdi, onerisi de ingiltere ve Fransa tarafmdan kabul edildi.

Kral ve Venizelos'a karsi olanlar, Muttefik askerlerin Selanik'e

cikarma yapmalarmm Yunanistan'm tarafsizhguu ~ignemek ola-

cagnu ileri siirerek buna karst koydular. Venizelos Meclisten

giivenoyu aldr: ama Krahn Venizelos'un politikasma devamh

karst crkmasi yiiziinden Venizelos 5 Kasimda ikinci kez istifaya

zorlandi. Artik Selanik'e ctkarma yapmakta olan Miittefik kuv-

vetleri -"Selanik Bahcrvanlanru" - durdunnakta cok ge~ kahn-

rrusti, Bu kuvvetler, Selanik'i genis bir transit merkezine cevirdi-

ler, Ohri'den 'ba~layarak Orfano Korfezi'ne kadar uzanan bir

hat iizerinde siper kazarak yerlestiler ve Sirp ordusunu kurtar-

makta ge~ kaldilarsa da, Alman ve Bulgar i1er lemelerine basa-

nyla karst koydular.

Ertesi yil , Mii.t tefik Devletler 'in Yunanistan'm tarafsizhgiru

devamh ve acik bir bicimde c;ignemeleriyle gecti. Bu is, hem Se-

lanik'teki zorba General Sarrail, hem de Atina'daki Muttefik

Devle tler temsilcileri tarafmdan yiiriiti ildii. Sarrail ordulanrun

koruyucu kanadi altinda, Pornihos Zymbrakakis, Georgios Kon-

dylis ve sadik birkac yandas 1916 Agustosunda Selanik'te Ulu-

sal Savunma diye adlandirdiklan Venizeloscu devrim hareketi-

87

ni iE ih ni ki A m yn a) baslatnlar, Bunlar Atina'daki Kral yanhsi

hukiimetten kendilerini kopardrlar ve Makedonya cephesinde

sine, artrk Venizelos yanhsi politikada cikarlanru aramak zorun-

daydr, iki yandan birinin secimi subaylar icin, karst tarafm ya



Muttefik ordularla birlesmeleri icin Yunanhlara cagnda bulun-

dular. Bunlar Sarrail'in koruyueu kanadi altmda, Yunan garni-

zonunun <;ogunlugunu kendi yanlanna cektiler. 25 Eyliilde , ye-

nizelos, devrimci harekete damgasuu vurmak icin Girit'e git-

mek uzere Atina'dan aynldi, Girit'ten sonra, Ege adalanndan

gecerek 9 Ekim giinii Selanik'e vardi, Burada Venizelos, eum-

huriyetci degil, ama devrirnci "Gecici Hiikumeti" kurdu ve boy-

Ieee Yunanistan'in yanslru sava~a soktu.

Ulkenin iki eepheye aynlmasi ulustaki derin ve bagdasnnl-

rna olasihgi bulunrnayan psikolojik bolunmenin simgesi oldu.

Cecici hukumetin Selanik'te kurulmasi, Venizelos yanhsi yone-

timin ve politika duzeninin Atina'dakine kosut olarak kuzey

Yunanistan'da gelismesi anlarruru tasiyordu, 1916'da Yunanis-

tan'da iki devletin bulunmasl olayi, 1917'de Krahn Miittefikler

tarafmdan snurdisi edilmesine, Venizelos Atina'ya dondiigii za-

man da iki devletten birinin oburunti ortadan kaldirmasma, boy-

Ieee de aradaki dusmanhgm artmasma ve daha da gii<;lenmesi-

ne yo! actr,

Ordudaki gorunum cok aokn. Venizelos'un devrimci hu-

kilmeti, Yunanistan'i acikca Miittefik Devletler safinda savasa

sokmak amaciyla kurulmustu, Bu nedenle 'Cecici Hukumet' da-

ha ilk gtinden bir orduya gerek duyuyordu. Bu hukumet, ivedi

ve bazen de acrmasiz davranarak Ulusal Savunma Ordusunu

savasan etkin bir gii<; haline getirdi. Yunanistan'daki her subay

boylece ya Selanik'teki Ulusal Savunma Ordusuna katilma ya

da Kral'a ve Atina hiikiimetine bagh kalarak Eski Yunanistan'-

da kalma yollanndan birini secmek zorundaydi. Kesin bir kam-

ya sahip olmayanlann secimlerini cogunluk cografi duruma

gore ya da yan tutarak vermeleri kisi icin onemliydi: <;iinkii iler-

deki asamalar bu kararlara bagh olacakti. Boyle bir secim yap-

mak hem kisilerin meslekleri yonunden, hem de Yunanistan'm

yanru icin verimli olacakn, Ulusal Savunrna Ordusuna katil-

mak iizere Selanik yolunu tutan subay, Kral yanhsi subaym ter-

da grubun egemen olmasi halinde, kidernin yok olmasi anlarru-

na geleeekti. Bu da meslek y6niinden ciddi bir gerileme ve belki

meslekten atilrna sonucuna varacaktr. Bu nedenlerle Venizelos

ve Konstantin arasmdaki "aynhgl gidermek"ten soz etmek artik

olumlu goriilmemeye baslanrrusn. Dusmanhk topunu bir kez '

yuvarlamaya baslattiktan sonra durdurmak olasihgi hemen he-

men yok gibiydi.

Bu g6r ii~, iki devlet bi rlesti rildik ten sonra Venizelos yanhsi

rejimin, muhaliflerine karst takinrrus oldugu tavrrla tam anla-

rruyla kamtlandi. lktidan yeniden eline gecirdikten sonra, Ve-

nizelos, 1917 Hazirarunda Atina'ya dondugunde. Miittefik bir-

likler, "yabanci siingiileri"yle muhaliflerini aJaya aldilar, Kral

Konstantin, kesin olarak birakmamakla birlikte tahtmdan cekil-

meye zorlandi, lsvicre'ye cekildi ve yerine ikinci oglu Alexandr

hal oidu. Yirmi li<; yasinda bir cocuk olan Alexandr, surgune

babasiyla birlikte giden Veliaht Prens George yerine Venizelos

yanhlannca daha kolay kul larulabilecegi ic in secilmisti.

Venizelos hiikiimetinin ve miittefik destekleyicilerinin ilk

onlemleri muhalefeti ortadan kaldirmak ve iilkeye bir cesit Ve-

nizelos yanhsi parlamento saglamaktl. 1915 Arahgmdaki genet

secimler sonunda kurulmus olan Meclis, secimleri boykot etmis

olan Venizelos yanhlan icin ge<;ersizdi. Bu nedenle Venizelos,

"31 Mayrs Meclisi" ya da "Lazarus Meclisi" olarak bilinen ve 13

Haziran 1915'te kurulrnus olan Meclisi tekrar isbasma ,aglf-

makta diretti. Bu tutum alii bir Medisin garip bir bicimde orta-

ya cikanlmasi oldu. Lazarus Meclisi'nde Venizelos yanhlan ezi-

ci bir <;ogunluga sahiptiler. Son iki yrldaki kargasahklardan son-

ra, bu Medisin iilkenin garii~iinii yansmp yansitrnadiguu soyle-

mek olasihgi da yoktu. Ama Venizelos, sonradan kabul ettigi

gibi, Liberallerin kaybetmelerinden korkarak yeni bir genel se-

cim yapilmasr yoluna basvurulmasiru istememisti.F' Ulusun ege-

menlik haklarmm bekcisi tavnm takinrrus olan Liberal Parti, sa-

vasa katilma konusunda Kral ve Venizelos arasmdaki ikinci kez

88 W)

ortaya cikan anlasrnazhktan sonra, 31 Mayis Meclisi'nin anaya-

saya aykin olarak Kral tarafindan dagltIldlgl doktrinine daya-

revlileri hakkmda tam bir ternizlik yapma yetkisi verilmist i,

Memurlar arasmda yapilan temizlik de geni~ tutulmustu. Bir



narak olti Meclisin tekrar canlandmlmasina gereko:;;ebuldu,

Lazarus Meclisi'nin 11 Agustos 1917 tarihli oturumunda

198 mil letvekil inden 188'i Venizelos'a giivenoyu verdi. (On ba-

kan cekimser kaldi, muhalifler oylamayi boykot ettiler.) Bu ara-

da muhalefe t, liderlerinden yoksun birakrlrrust r. Gounaris, Dous-

manis ve Metaxas'r da icine alan ve Venizelos'un Alman dostu

olarak tarumladrgi otuz kisilik bir liste hazirlanrrusn, Politik bir

dergide makale yazdrgi icin Ion Gragoumisde son anda Iisteye

eklenmi:;;ti.37 Bu adamlar Korsika'ya gonderildiler ve burada

Fransizlarm gozetimi al tmda iki f r o : ; ytl kaldilar, Stephanos Dra-

goumis, Skouloudis, Lambros ve Baltazzis gibi Venizelos'a kar-

: ; ; 1 olan onder politikacilar grubu, Hepadaktylos'un da aralarm-

da oldugu bir cok tarunrrus subay, polisin gozetimi altmdaydi.

Kendi istegiyle Kralla birlikte giden Streit, siirgi in edilmek ve

evinde hapsedilmek yoluyla kiio:;i ikdustlriilmekten yakasiru kur-

tardi. Krahn akrabaIan ve aileleri de iiIkeden aynlmak zorunda

kaldrlar, Ilunh alan N. Stratos ve D. Rallis, yoia getirilme olasih-

gl bulunmayan Alexander Zaimis (siirgiinier sirasmda basba-

kandr) dismda Venizelos'a karst olan o;ok az insan Yunanistarr-

da bir :;;eyyapabilmis ve ozgur kalabilmisti, Cozonunden kaldi-

nlan adamlann giio;li i ve aO:;lko;aVenizelos'a karsi olmalan, "Mut-

tefik Devletlere Dusrnan" olmalan kadar onemli bir nedendi su-

rulmeleri icin, "Muttefik Devletlerin Dusmaru" deyimi, Ion ve

Stephanos Dragoumis gibi adarnlar icin kullaruldigi zaman tek

basma bir anlam tasrmazdi,

Bu onlemler lur cikaran elebasilan ortadan kaldirrrus ve

muhalefeti de liderden yoksun biraknusn. Hiikiimet rnekaniz-

masma ve kamu hizmetlerine kesinkes ve koklil olarak yeni bir

sekil verdikten sonra, Venizelos rejimi, koklesmeye ve Kralcihk

"hastahgiru" sokup atmaya caba harcadr. Hukumet adalet me-

kanizrnasinm devamhhgiru askiya aldi, Cecici Hiikumet tara-

fmdan daha once isten atilrrus alan yargiclann ve savcilarm az-

lini geriye giderek onayladl.38 Adalet Bakanhgr'na, adliye g6-

kararnameyle subesi ya da kidemi ne olursa olsun biitiin kamu

gorevlilerinin dcvamhhgi askiya ahnrmsn. Baska bir kararname

de, sivil mernurlardan herhangi birinin derecesinin dusurulme-

sine ve baska bir yere atanmasma yetki veriyordu. Universite 6g-

retim uyeleri, belediye baskanlan. koy muhtarlan ve obur me-

murlar da temizlik hareketinden nasiplerini aldllar.39

Ulusun herhangi baska bir kesimi gibi Ortodoks Kilisesi de

bolunmekten kurtularnarrusn. Anayasaya uygunlugu kuskulu

olan yasalar ~Ikanlarak, 2 5 Arahk 1916'da Venizelos'un afaroz

ed ilmesi olay I gibi Venizelos' a kars t yaptlan gosterilere kanlmis

olan Atina ve Larissa ba:;;piskoposlanyla bir cok baska piskopo-

su yargIiamak icin yeni dinsel mahkemeler kurulrnasi ongorul-

di.i.40 Bu din adamlan sorumlu bulundu ve dereceleri du;;iiriil-

duo Bazilan da tSSIZmanashrlara kapatildilar. Venizelos vanhsi

olarak bilinen Meletios Metaxakis, Atina Baspiskoposu olarak

Theoklitos'un yerini aldi.Boylece parlamento, ordu, kilise ve kamu hizmetleri, Ve-

nizelos'a karst o lan onemli ogelerden temizlenmisti. Yalmz Gou-

naris, Metaxas ve Theoklitos gibi basta gelen adlann temizlen-

meleri ve siirtilmeleriyle yetinilmemi~, aym zamanda ya parti-

nin lunc almasuu saglarnak ya da kamu hizmetlerinde Venize-

los yanhlanna yer acmak icin pek cok kucuk memur i:;;lerinden

anlnuslardi. 41 Boy Ieee islerinden olanlann say lSI kesinlikle bi-

linmese de sayilan epey fazlaydt.

Liberal olmayan bu onlemler; totaliter egilimin ya da tek

partili devlet kurma girisiminin isaretleri degildi. Bu onlemler,

daha cok Yunan politika mekanizmasuu "dogal" haline dondur-

mek icin almrmstr. Bu dogal durumda, bir siyasal par ti kendis ini

destekleyenlerin ve yanda:;;lanmn gereksinmelerini karsilamak

icin ayakta durabilirdi.V Bu durum, zamarun garip kosullann-

da ortaya cikrrusn. Savastan onceki "Eski Partiler"in tasfiye edil-

mesi ve politikada Venizelos yanhlanyla Venizelos'a karsi olan-

lann iki guO; b iciminde geli:;;mesi, butiin halki dolayh etkisi al-

9091

hnda birakan bir rejim degi:;;ikligine neden olmus ve ulusun ya -

sarrunda tam anlamiyla bir kansikhk meydana getirmisti. Bun-

;I Bu tartismalar ve bu konudaki degi~ik dusuncelerle Siwa~m ilk aylannda

Venizelos'a kar~1olanlann tepkilerini giinii gunune en iyi anlatan iki ya-

pit: Streii'in Amlan (3. cilt, ozellikle ii, A'ya bkz.l ve M da xa s'm A m /a n, ii'ye



dan baska, Atina'da ve Selanik'te iki dusman htikumetin, iki dii:;;-

man ord unun ve yoneticilerin bu lunmasr, 1917 'de bu iki dey letin

birlesmesi sonunda kokten bir yeni duzenlemeyi zorunlu kilrrus-

h. Son olarak da iki taraf arasmdaki ideoloji aynhgi, Venizelos-

Kral cekismesi ve savasm ortaya crkardigi sorunlarla beslenen

kisise l ve anayasal aynhk aradaki dusmanhgi artirrrus, Venizelos

yanhlarma, dusmanlanna dinsel denebilecek bir inancla karsi

koymak firsatiru verrnisti . Venizelos yanhlan, Kralc ihk "hastah-

gml" ortadan kaldi rrnaktan soz etmeye baslarmslar ve liderlerin i

icten bi r bagh hk atesi yIeonurlandirrruslardi.P

Venizelos, hem asm sagl ve hem de asm solu etkisiz brrak-

rnak, sonunda kendi partisini genel secim smavma sokmak yo-

luyla Yunan politikasimn merkezine yerlesrnek ve orada kalmak

amaciru giidiiyordu. Bu arada da, sava~m ulusal tehlike oldu-

guna dayanan Venizelos, bash ve 6~ alma hareketlerine hosgo-

ruyle bakmaya hazirdi. Kendinden hernen onceki rejimlerin 01-

culerinden daha yumusak olan bu bash ve 6~ alma hareketleri,

yine de Venizelos'a karsi olanlann iktidarda bulunduklan za-

mankilerden daha az yaygm ve yumusak degildi. Venizelos yan-

hlanrun bazi bask! onlernleri, Venizelos'a karst olanlann mevcut

rejimin yasalhgmi kabul etmemeleri , ordudaki karst koyma ha-

reketinin vatan hainligine kadar gotiiriilmesi yiiziinden gerekli

g6riilmii;;tii. Ama bircok onlem bu nedenlerle bile hakh gosteri-

lemezdi.

Bu. toplumu kokunden sarsan ve Yunan politika ya;;amlnl

yirmi yildan fazla bir sure boyunca ac r etkisi a ltmda brrakan,

bugun bile izlerine raslanan bir dusmanhkti.

NOTLAR

bkz,

4 Bu dururn en a9k bir ~ki lde, Venize los'un Krala verdigi 17$ubal-2 Marl

1915 tarihli ii<;iincii muhtira ve Markezinis'in Political History o f M o de rJ l

Greece adh kitabmda (iii, s. 376-378) anlanlmaktadtr.

5 Bu kosullarm gelisrnesi ve olusmasi Streit' in Arulanndan izlenebilir, ive ii,

AveB.

6 Bkz. Frangulis'in La Grece, SOli sialu! international, son hisioire dirlomaliqu~

adh yaprti, 2 . baski, i , s. 184 . D. Ral li s bunu vakit yit irmedcn bezirganhkolarak suclarrustir.

7 Frangulis, i,5.186-187; Streit, ii, A, s, 29-31-

8 Doktora tezimdeki ayrmnlar, s. 59.

9 Bkz. Metaxas'in Arulan , ii, s. 338, 17Agustos 1914'teki onsoz.

10 Ag.e., ii, s. 348, 3 Eyl(jl 1914.

11 Ag.e., il, s. 366-367,21 EylUl 1914.

12 Ag.e. , ii ,s . 340,26 Agustos 1914.

13 Poli ti s' In , 26 Marl 1915 'le Strei t tarafmdan verilen muhnrayi anlansma

bkz, 26 Agtlslos 1917'de Millet Medisi'nde yapligl konusmada, Balkan-

lar'daki her duzenlerne olasihgmm "bir kasaba bakkahnrn butcesine" ben-

zeyecegine dair ozenle hesaplar yapml~lir, Tile Vindication of Greek National

Policy, s. 52.14 Metaxas'm yawlgl, ii,4,5,13,15,30,31 Agustos 1914tarihli onsozlere bkz.

15 Bkz.Strei t, ii , A , s. 64 .

16 Bkz. a.g.e., ii,A, 5.49-50,6/19 Mart 1915tarihli onsoz,

17 Ingiltere DI~i~leriB.lkanhgl, 371,Cilt2241, Elliot'tan Grey'e, 70eak 1915.

18 Stravridi Belgeleri . 1915, (Balkan Devletleri Hakkinda Gizli Notlar) Ocak

1915, N. ve c.R. Buxton tarafmdan yazilan i. ve ii. bolumleri, "Eger savasm

sonunda Kavala'run devredilrnesi hakkmda bir karar verilecekse, bu karat

Izmir'in verilmesi vaadlyle birlikte verilmelidir", i. bolum, s. 4. Buxton'Iar

boyle bi r polit ikayr "Balkanlar 'm birlesmesi sorununun gercek <;i iz iim

yolu" olarak gorrnuslerdir.

19 Bkz. Stavridi Belgeleri, 1915,Stavridi'den Venizelos'a, 22Ocak 1915.

20 Ingi ltere DI~i~leri Bakanhgr, Seri 371, Cilt 2242, Petrograd'daki Bucha-

nan'dan Crey'e, 220cak 1915.

21 Bkz. Stavridi Belgeleri, 1915, Stavridi'den Venizelos'a, 22Ocak 1915.

22 Bkz, metin Markezinis'de. iii ,s. 372-374.

23 Bulgaristan kuskusu. Genelkurmay'm ve Kral ailesinin kafalarma egernen-

di. Peens Nicholas (Konstantin'in kardesi) tarafrndan 1915'de yazrlan ve

Price eliyle Lloyd George'a gcnderi len mektuplara bkz, LtG. Belgeleri ,

Dosya D, 20/2/26.

Ingillz DI~i~leri Bakanhgi Belgeleri , Seri 371, 011 2242, Greyden Elliot'a,

Oeak 23, 1915.

2 Bkz.Compton Mackenzie 'uin First Athenian M~moir5bashkh arulan, Lend-

ra 1931, s. 320·321.

91

24 Bkz. Melin Str eit'in , ii,A, s. 181-182.

25 Bkz, Metaxas, ii, s, 385.

26 A.g.e .. ii, s. 386-390. Bu srrada Metaxas'm gorusleri icin, aym zamanda Pal-

Resmi Gazete'ye ve Ugili bakanhklann arsiv lerine dayarularak tam bir ar a~-

hrma yapilmasuu beklemek zorundayiz, Malainos, Ordudan ve Savunma

Bi lkanhgl' ndan anlanlan 3.000 subay ve 3.000 [andarrna ola rak saptamakta-



lis'i n G r~ ~u ', A na to lia n A dv en tu re a lld A fte r adh kitabma bkz., s. 20-28.

27 Th e W,~lerl1QUe>/iOll adh kitabmda Toynbee'nin istila giri~imine ve Ana-

dolu'nun i~galine ail tarihsel olusum hakkindaki tartismalanyla karsi lasn-

nruz, s . 220-224.

28 Bkz. Toynbee, s. 214-215.

29 Melaxas 'm Am/an, ii, s. 391-392. Metaxas notlarmi 19 Ocak ve 1 Subat

1915' t e ya pll g l gor ii ?me le r uzeri ne yazrrus ti .

30 Melin Markezini s' de iii, s . 374-376, 30 Ocak 1915 tar ih li muhti ra .

31 Venizelos'Ia Gounaris arasmdaki sert yazismalar i<;in bkz. Markezinis, iii,

s.378-380.

32 Driault ve Lheritier'nin H i st o ir e d i p loma l ique de la Grixe de 1821 e nos iours

adh yapitmda s, 191'e bkz. Ayru zamanda da LtG. Be lgeler i' ne , C 25/1[ /1

bkz.

33 Bkz. Driault ve Lheritier, s. 194.

34 Bkz. LtG. Belgeleri, C 25/11/1, aym zamanda Streit'in butun rnetni, Arular

ii, B, s. 155-157.

35 Bkz, 1 Haziran 1913 larihli fttifak Antlasrnasr'run rnetni, Yunan Beyaz Ki-

tabs, ii, 1920, No.2, evvelce sozu edilen Askeri Antlasma met ru , No.4.

Burada Antlasma ve Yunanistan'm yukumlulukleri genie olarak tartisrl-

mtstrr. Karsrt iki gorii~ icin Sakellaropoulos'un Th e S ha do w o f th e Wes t adh

yapitma (2. baski, s. 419-424 ve Vintiris'in Greece adh yapitma (1910-1920, s.

391-394) bkz.

36 Bkz. George Vintiris'e yazilan 3 Mayis 19311ar ih li mektup, Vinli ris , ii . ek 4,

s.418.

37 Bkz , Pol i ti k i Ep i t ll eori s is ' de yaymlanan ve Yu n an e gemen li gi ni n <;ignenme-

sinden yak.man makale, 1917, s. 705.

38 ilgili kararnarnelerden Malainos'un His /on ; of Fo r e ign l n te r o eni i on s yapm

soz ediyor, s, 5--6'ya bkz,

39 A.g.e., V, s. 7'ye bkz.

40 A.g.e., V, s. 7-9.

41 Malainos (V, s. 10) profesorleri ve belediye baskanlanru iceren sivil 00-

kanltklardan 7.332 memurun atildiklanm hesaplamaktadir. Bunlann ~ogu

ogretmendi. (Egitim ve Ku ltur Bakanhgi'udan 3 .149 k isi) Markezinis, hak-

h olarak bu rakamlar hakkmda kuskucu olunrnasi gerektigine isaret et-

mekbedi r, i v, s, 231'e bkz, Markezinis'e bkz, iv, s, 231. Burada Markezinis,

dolayh olarak degindigi gibi Malanainos'un Resmi Gazete'den cok Fran-

gulis ve ikinci derecedek i kaynaklardan yararlandigma i~arel etrn ek tedir.

Veruzelos, J our na l o f De l' a le ~ 'd e (1920, s . 775-776) sayi lan tabiat iyl a <;okda-

ha dusuk tutrnaktadir. lnandmo bir degerlendirmede bulunabilmek i"in

drr.

42 Yunan siyasal partilerinin nitelikleri hakkrnda Campbell ve Sperrard'rn

Modem Greece adlt yap itma bkz., 5.390-394; Legg'in Poli t ics illModem Gree-

ce yap.l lna bkz., s. 125-162.

43 Meclis Baskam Sophoulis, Muttefik Devletlerin zaferini kutlamak i~in 23

Kasun 1918'de yaphgl toplantrda, Venizelos'u "Yunanistan'a layik, Buyuk

Anavatana layik ve Helenizmln ulusa l minne tta rhgma layrk" olarak ta-

rurnlarrusti, Markezinis, s . 258.

Masum Avrupahlarm gi'izlerine perde cekrnekte tecrube sa-

hibi alan Balkan Devletleri icin. propaganda yeni bir oyun de-



A . J . Balfour'dan Harold Nicolson 'a ...

gildi. Ama Yunanhlar, bu alanda belki hasimlanndan da ustay-

drlar ve daha cok dog-aI ust ilnltlkleri vardi, Ce<;de olsa sava~a ga-

lipler safmda kahlrruslardi (ve sava~ cabasma Yunanhlann yap-

mIt' olduklan katkmm deg-erini Bati kamuoyuna gostermek icin

buyuk bir caba harcanrmsn). Venizelos, propaganda savasmm

onemini tam anlanuyla kavrarrustr ve bu it' icin genit' kaynaklar

ayirrrusti. Ama Yunanistan'm en iyi kozu ve propagandasi Ve-nizelos'un kendisi ve devlet adarru olarak sahip oldugu undu.

Venizelos, butun zamaruru ve enerj isini yrlmadan iiIkesinin "sim-

gesini" yaygmlastirma isine ayirmaya hazirdi .

Avrupa baskentlerinde Yunan kulupleri ve hayirseverleri

kararlar alrruslar, para toplarmslar, konferanslar duzenlemisler,

Yunanhlann her zarnan ,ogunlukta olduklanm gosteren Balkan-

larm etnografya haritalanm bashrrruslar. makaleler ve kitapcik-

lar yaymlamrslardi. Yunan milli mart'ml ve Solomos'un Ozgur-

IUgun Ilahisini lngilizceye cevirmesi icin Rudyard Kipling'i ik-

na etmislerdi. Bunlar Da il y T e le g ra p h gazetesinde yaymlanrms-

tl.2 Liberal lngiliz kurumlanndaki Yunan dostlan, Harold Spen-

der, Lord Bryce, Londra Kraliyet Koleji'nden Ronald Burrows

btl dava ugruna cahsrruslardi,

Venizelos, Londra'da Lloyd George'la ogle yemegi yedik-

ten ve ilerde Tiirkiye He yaptJacak anlasma hakkmda kendisine

uzun bir muhtira verdikten sonra, Bans Konferansr'na hazirlan-

mak icin Paris'e geo;mit 'ti .3 Yunanis tan'm konferansa sunulacak

istekleriyle ilgili resmi raporu eliyle hazirlarmsti, Kendi gorusu-

nil Muttefiklerin devlet adamlanna kabul ettirmek icin canla bas-

la cahsmaya koyulmustu. Ama Milttefik Devletler'in, Turkiye ve

Balkanlar'm durumuyla ilgili pesinde kosacaklan kendi crkarlan

vardi ve Birinci Diinya Savasi sirasmda, bazilan bans ~agmda

raha tsiz edici ala bilece k yukum IiiIukler alhna girmi§lerdi.

Bu ilk giinlerde lngilizlerin, kendilerine ozgil bicimde karar-

lastmlrms bir Anadolu politikasi yoktu. Kafalarmdan haU ata-

madiklan Gelibolu olayt yuzunden bans ve savas durumunda

4. PARtS BARI~ KONFERANSI

Biitiin giicii ellerinde tuian,

t am anl am ly la c ah il ii{ adam,

o tu rmu sl ar v e s ad ec e b ir r ;o cugun

onderliginde kualan par{alamaktadfrmr.

Venizelos'un Atina'ya yerlesmesiyle Yunanistan, savasta

kendisine dusen rolu Miittefik Devletler yanmda oynama duru-

muna gelmisti. Milttefik Devletler'in egitim ve donahm yar-

dimlanyla, Selanik harekatmdaki Ulusal Savunma Ordusu 1918

sonbahannda korkunc bir ordu haline getirilmi~ti. Yunan bir-

Ukleri, Bulgar cephesini yaran, Merkel. Devletlerin in cokmesine

ve Birinci Diinya Savasr'run birden sonuclanmasma yol acan

Mu ttefik Dev le tlerin 1918 Eylulundeki toplu saldinsuun on saf-

halannda bulunuyorlardt. 30 Ekimde Amiral Calthrope, Osman-

h lmparatorlugu'nu Muttefik Devletler'in insahna birakan bir

ateskesi Turklerle Mondros'ta imzaladi. !

Baris gorii~meleri srrasmda Yunan istekleriyle ilgiJi kam-

panyasma baslamak ic in, Venizelos acele Bah Avrupa'ya gitrnisti.

Venizelos, lngiliz devlet adamlan, gazetecileri ve Yunan dostla-

nyla iliski kurmak, ileride verilecek uzun mucadele icin Yunan

propaganda mekanizmasrru duzenlemek arnaciyla. ekim ve ka-

sim aylannm onemli bohimlerini Londra'da ge,irdL

bogazlan acik tutmaYl gen;ekle~tirm"'nin asal bir cikar saglaya-

cagiru anlarruslardi. Lloyd George, Yunanhlara cok yakinhk du-



yuyor ve Ti.irklerden hie hoslanrruyordu. 1918 Ocagmdaki unlu

konusmasmda pek cok taahhute girrnisti:

B iz T iir kiye 'yi b ni-k el1 tind en ya d a Irk b ak un md an (0-

g unlugu T Urk o lan A nadolu ve T rak ua'nm namli zengin

ioprak lanndan yok,qlll I nr ak m ak i ci n sava~;jl1lyoruz ... Ti irk

irkn: In b as ke nt i is ta nl ru ! o lm a k i iz er e T ur k lm p ar ato rl ug u' »nun va ta m olan to pra klard a" ka lmas tna kars: akmamak!«

birlikte A kd en iz 'lc K ar ad eu iz arasindak: g c (i t u lu sl ar ar a ss

b ir s faWy e s ok ul ar ak t ar af "l zl tg l s ag la na ra k fl r g o ri i; ;i im i iz e

gore , Arabistan'm, E rm e nis ta n't n, lr ak 'm , S ur iu e'n in , F il is -

t in ' in ayn ayn b ir er u lu sa l b ir li k o la ra k tantmlanmalan ge-

rekmek ied ir .

!ZIN30303

. 1 : : 1z

!'"" "~ 2~

~s

'" '"

Savas arnaclan konusunda yapilan bu aciklamalann bag-

layrci hie bir yam yoktu. Ban? Konferansr'nda her ?ey kaypak ve

pazarliga elverisliydi, pek cok ?ey de satisa crkarrlrmsn. Savassrrasmdaki konusmalarda soylenilen birkac soz Lloyd George'u

baglamlyordu. Ama kendisine de sik si k hanrlaulmaktaydi.

Disisleri Bakanligr'ndaki masasmda oturan, Paris'e cok sey-

rek giden ve olaylarm yuzeyinde kalan Lord Curzon, Yakm Do-

gu hakkmda Lloyd George'un hicbir zaman ogrenemeyecegi ka-

dar bilgi sahibiydi. Bundan ate, ne yapmak istedigini de ayrmh-

II olarak biliyordu. Ona gore Turkler, sonsuza dek Istanbul'dan

ve Avrupa'dan atilmahydilar. Lord Curzon, daha 1918 Ocagm-

da Turkiye sorununun coztimunu ana cizgileriyle bir kaglt iize-

ririe harita olarak cizmisti, "Yaklasik bes yuzyil Avrupa politi-

kasmda entrika ve yolsuzluk kaynagi alan" Turklerin Avrupa'-

dan kovulmalan gerekiyordu. Tiirkler, Arap ve Ermeni toprak-

Ianru birakmahydilar. Ama Tiirkler, Anadolu'yu da tumuyle el-

lerinde tutmahydilar. istanbul ve Bogazlar uluslararasi bir sta-

(O J Bu, Lloyd George'un cografya konusundaki buyuk gaflanndan biridir.

99

ti.iye sokulmahydr.t Bu ~6zi.im hem adaletli, hem de pratik olur-

duo Curzon Ti.irkleri sevmezdi ve pek co k ~agda:';l g ibi, bir tek

Uluslararasi islerin saghkh olmayan diinyasmdaki bu tiir

bir sogukkanh esenlik, zarif tavirlarla ve dustlncesiz bir alayci-

hkla birlesince, Curzon'un iistiine koti.i adam gozuyle bakmasi-



"Tiirk" varnuscasma Ti.irkleri tekil olarak adlandinr, Turk'u bo-

zuk ahlakh, sik ici, entrikaci diye nitelerdi, Ama Yunanhlara da

hie inaner 'yoktu, onlarm da yonetme yetenegi bulunmadigma

ve ahlaksiz olduklarma inarurdi, Italyanlar konusundaki g6rii-

:,;ii de boyleydi. Curzon'un sevdigi cok az yabanci vardi." Cur-

zon'un tarafsiz ve anlayish nefreti, dogu konusundaki engin

tecriibesi, onerilerine bir cesit hakhhk kazandmyordu.Haberden yoksun birakilrms ve genell ikle f ikri ahnmayan

Curzon, Balfour'un cekilmesini sabirsizhkla bekleyerek, Disis-

leri Bakanhgr'nda Dl:,;i~leri Bakan Vekili olarak bir ~y yapama-

dan i.iziintii icinde otururken, Balfour, en iyi yardrrncilanyla

birlik te Bani? Konferansi 'na katilrnak iizere Paris'e gi tmekteydi.

Curzon'un degil de Balfour'un Paris'teki olayJan etkileyebile-

cek ve Lloyd George'un kaypakliguu dengeleyebilecek giicii var-

di. Ama bu arada Balfour, hangi <;:oziimyolu kabul edilirse edil-

sin, pek onemsemez bir uyusukluk icine gornuluydtl. Iki ada-

min sorunu ele almalan arasmdaki fark -Balfour'un sogukkanhve sarstlmaz bir adam olmasma karsm. Curzon sinirli, kendini

begenmis, yapngi her seyin dogru olduguna inanan bir insan-

dl- Selanik'te bulunan General Milne'nin Kafkasya'daki ingiliz

genel politikasirun ne oldugunu soran telgrafma verilecek ceva-

bin Bakanlar Kurulu Dogu lsleri Komitesi'nde yapilan tartisma-

Sl sirasmda, acikhkla ozetlenmisti:

Balfour: Diinyanm uza k koselerinde konsolosluk gorevi yap -

makta olan memurlanrmzm gercksiz meraklan insaru sasirt-

maktadir ... Bu yerlerle i1gili bir politikarruz olmasirun bizim i~i-

miz oldugunu sanrruyorum,Lord Curzon: Bir poli tikar ruz olrnazsa, cok kotii durumlara

dusebiliriz. Ne arnacla <; :ah:,;hglmlz konusunda bir fikrimiz 01-

masi gerektigi karusmdayun.f

na yol aciyordu.

Fransa'mn, Anadolu'da, ingiltere'den daha az onemi olan

uzun surel i stratejik cikarlan vardi. ama Yakm Dogu'yla duy-

gusal baglan aym orandaydi. Fransizlar Dogu Akdeniz iizerin-

deki kiilti.irel egemenlikJerini, Tutun Tekeli ve Diiyunu Umu-

miye gibi Osmanh kurumlanndaki parasal cikarlanru koruma-

ya kararhydilar, Fransizlar, Yakm Dogu ve Orta Dogu'yu Miit-

tefik Devlet ler arasmda parcalayan Skyes-Picot Antlasmasi'run

savas srrasmda ongordiigii ekonomik ganimetlerdeki paylann-

dan, ingiliz manevralan sonucu yoksun birakilmamakta da ka-

rarhydilar.s

Fransa'run basmda, sararrms fildisi rengi tenli, sarkik uy-

kulu gozlii, Fransa'run cikanna uzun uzun susan ya da kisa ko-

nusmalar yapan cins bir adam, yash kaplan Georges Clemen-

ceau vardi, Ev sahibi iilkenin temsilcisi olarak Konferansa bas-

kanhk ediyordu. Yillar once Yunanistari'i ziyaret etmis olan Cle-

maneeau klasik Yunanistan'm hayraruydi, .-;agda:,; Yunanhlan

da eski Yunanhlann bozuk ahlakh, pic torunlan olarak gorur ve

kiiO;iimserdi. Karsihkli yapilan hizmetler nedeniyle iyi bir cahs-

ma bagl kurmus olduklan halde, Clernenceau'nun Venizelos'Ia

iliskileri pek rahat degild i. Konferans masasmda. Fransa'run son-

suz cikarlarmm koruyucusu olarak gri eldivenleriyle uyamk ve

sessiz, Yunanistan'dan kuskulanmakla birlikte yiizeysel sorun-

lara karst ilgisini kaybetrnis halde oturuyordu. Ve Yunanistan

isleri, Almanya, Ren Havzasr, savas tazminati, hatta Suriye ko-

n usu yla karsrlas tmldigmda yuzeyse Ika hyord u.

Konferansm bilinmeyen ogesi Amerikahlardi. Baskan Wil-

son'un, Osmanh Irnparatorlugu topraklarmda yasayan ulusla-

rm kendi kaderlerini saptarnalanru destekleyecegini herkes bili-

yordu. Amerikahlann Yakm Dogu'da hangi sorumluluklan ust-

lenmek isteyeceklerine gelince, bu konuda kimse bir i?ey bilmi-

yordu. Ornegin, istanbul ve Bogazlar'm ya da egemen bir ulus.) Goriindtigii kadanyla bunun bir istisnasr Bulgar politikacssr Stambuliski'ydi.Curzon onun kbylii kokenli olusun uve kaba saba davraruslanru severdi.

1001 1 1 1

olarak kondi basins ayakta duramayacak olan, Amerika Birle-

sik Dev letleri' y le egitim ve yard Imlasma yon linden 51 ki iliskisi

buiunan Ermenistan'in yonetimini bir sure uzerine alabilecek

in ar UIW I/J /Z Ill e n g ii (l ii k oz u olduglll1U anlaqan v cnizelo«,

balUn isteklerini aakca ortava kOylllll?, tam a nla mrf !« a (l k

ka lp li li k le kO IlU?I IIU?,b o yl e yap l ll aY l y eg g o rm i i? ti i. F l u J ! ol i-



miydi? Amerikahlar, Eski Diinya Devletleri'nin "somurgeci" gi-

ris imleri sonucunda Turkiye pazanndan yoksun birakilmamak-

ta da kararhydilar.

Bu ii<;buyuk liderin destegine Venizelos'un ihtiyaci vardi,

o da bu destegi saglarnaya koyulmustu.

Mercedes Oteli'nde konuklanru buyuleyen, onemli heyet-

lerin nispeten kii<;iik uyeleriyle dostluk kurmak icin zaman a}'l-

rabilen, hep el altmda bulunan ve her zaman kandtrrnayi bece-

ren Venizelos, Konferansm yildizlanndan bid olmustu, Harold

Nicolson babasma ;;oyle yaziyordu: "Venizelos'un burada sa-

hip oldugu yeri size anlatarnam! Avrupa'da iki biiyuk adam var-

sa bunlar Venizelos'Ia Lenin'dir." Konusmasi, "sevimliligin,

ceteciligin. dunya politikasuun, yurtseverligin, cesaretin. edebi-

yatm garip bir karisirru gibiydi ve her seyin ustunde. Venizelos,

gozliiklednin altmdan guli.irnseyen gozler i pml pml. basmda

siyah ipek takkesivle iri yan bir adamdi.t"

Venizelos, ihmh, zeki ve iyi devlet adarru olarak Inzla tin

kazanmrstr. Atesli bir ictenlige ve irade giidine dayanan bu un,

buyuleyici davraruslar ve politik hunerle birlikte, Venizelos'a

Yunan isteklerini son noktasma kadar goti.inne olanagim sagla-

rrusti. Amerika Birlesik Devletleri, Ingiltere ve Fransa'yla ikineil

konularda (Amerikahlarla , Milletler Cemiyeti konusunda; Fran-

srzlarla, Fransa'nm gliney Rusya'daki takmttlan konusunda; In-

gilizlerle de Kibns konusunda) isbirligi yaptlgl goruntusuntl

vererek, Yunanistan'm ltalya'ya ve baskalanna yonelik istekle-

rin in onlar tarafmdan tam anlamiyla desteklenecegini. urnuyor-

du. Charles Seymour admdaki gen~ bir Amerikah, Venizelns'-

un tcknigini ;:;6yte tarurnlarrush:

t ik a a k ll ll hk yoniindcn l te m en h em e n B is ma rk 'u t p o li tik as »:

na uymaktaydl. B as ka la n g ib ! i k i y ii zl ii daurannus olsaydl

bit yarar saglayamazdt; simdi bizim yakl1lh,~lIIlIzl kazandt.

On 1 1 1 1 politikas: ill/nil olmaktl.9

B ii)/iik de olei a da nn iintini: nastl kazanmis oldu,qul1u

anlayabiliyorum. Clive Day ' in g e r ce k le masa l a ra smdak if a r-

kl b il di >U ll i ( ok c ab uk s t' zm i~ ti Salll)/orulll. Diiriistliigiil1c

1963't0 Seymour yukanda aktanlan sozlerinin altma "Ne-

nizelos ve ihmhhk ha?" diye bir not dii;;mi.i~tU. Bu ihmhligm

asal degiL daha cok bicirnsel oldugu dogrudur. Harold Nicol-

son, saydarn olmayan garip sozlerle Venizelos'u savundugu Sl-

ra bunu kabul etmeye yanasmanusti neredey se. Yen izelos' u kus-

kUSU7:bir emperyalist. ama ayru zamanda da "herkesten insan-

ClI,her an saldirmaya hazir bir zeka, uygulamada hemen hemen

oldilrucii bir nezaket" diye tarumlarrusti . Anladigun kadanyla,

centilmen bir emperyalist demek istiyordu.

Fransizlann Cuney Rusya'ya asker gonderme\erine karsi

tak rnrrus old ugu ta V1r Venizelos' un onceliklerini ve yon temle ri-

ni anlamak bakimmdan onemlidir. Fransiz hiikurneti, Ukray-

na'daki Bolseviklere karsi Denikin'in Beyaz Ruslanna yardim et-

rnek icin cok sayida asker yollamaya karar verdiginde ve adam

kitligiyla karsilastigmda, Clemenceau Yunanhlara basvurdu. Du-

raksama gostermeyen Venizelos, destekleme vaadinde bulun-

du . Fransiz askerleri 1918 Ara hgllld a Odessa' y a ~1ktilar, oca k

aymda da iki Yunan tumeni peslerinden gi tti. Bu sefere katilan-

l ar b uy uk bir f el ak etle k ar sila sn la r v e birkac ay sonra kargasahk

icinde bozguna ugradilar. Bah Avrupa'da savas bittikten epey

sonra Fransiz birlikleri bu dava ugruna sava~maya hazir degil-

lerdi, Yunanhlar geregince savasrruslardi. Ama Kmm'da birta-

kim Yunan topluluklan varsa da, bu savasta Yunan cikarlart S l ' > Z

konusu dcgildi. Yunanhlarm giri:;; imIeri Rusya'daki Yunanhlan

etkiledi, yasamlanru daha zor bir duruma soktu. Venizelos, sirf

Paris Baris Konferansi'nda yapilan oncmli pazarlrklarda istekle-

rini Fransrz lara kabul ettirrnek icin (}~dusunu savasa stlrmustu.

I<H

Bundan soma Paris'te. Basbakanlan Orlando ve dis politi-

kalanrun kararnsar miman Baron Sonnino tarafmdan temsil

edilmekte olan ltalyanlar kahyordu, Miittefik Devletler'den ay-

verilmisti.) Fransa, Suriye byl seridini, Adana vi\ayetini ve Ana-

dolu'nun Suriye-Mezopotamya'yla yeni Rus topraklan arasm-

daki bolilmilnu alacakti. ingiltere de Bagdat'la birlikte giiney



n olarak, ltalya'nm Anadolu'da Yunanhlarm istekleriyle dogru-

dan catisan somurgeci istekleri soz konusuydu. Yunan ve ita 1-

yan tutkulanyla cikarlannm dogrudan dogruya cansmasi, Ve-

nizelos icin ii~ buyuk devlet adarmmn destegini onemli duru-

rn a sokuyordu.

ltalya'run istekleri savas sirasmda yapilmis gizli anlasmala-

ra dayamyordu. Savastan cok {'mee, Italyan milliyetcileri Gi.i-

ney Anadolu'daki Antalya yoresini bir okar alaru olarak gor-

mtislerdi. 1912'den sonra da ltalyanJann Anadolu'daki ticareti

ve parasal gi r isimleri hay H geni~lem isti, Atina'daki ingiliz EI-

cisi, savas sirasmda cevrilen Italyan entrikalanndan inee bir dil-

le soyle soz ediyordu:

N e R odo s olmali e ll er in de n e d e S tamp al ia

B II n ed en le g em ; b ir a da m g on de rd ile r A nt aly a'y a,

G e ne s im d i o ra da s ik : (a ll$ m ak ta dl r

Tiirk'i; kandumak icin

"Yasastn, ya §a sm ita lya ' d iye b ag lr ma k i{in.1o

Mezopotamya'yi elde edecekti.

Skyes-Pieot Antlasmasi'nda, ltalya'ya Tiirkiye 'den verile-

eek payia celisen hicbir ~e y yoktu. Ama Grey sonunda gizli ant-

lasmarun kosullanru ltalyanlara aciklaymca, Sonnino, Izmir' i,

Konya'yi, Adana'yi ve Mersin'i Antalya'yJa birlikte istedi. Bu-

ralan, ilk bakista, Londra Antlasmasi'ndaki "Antalya vilayeti

civanndaki y6re"ye girecek bir bicimde yorurnlanabilirdi,

Celiskili istekler, Lloyd George'la Fransiz Basbakaru Ri-

bot'un 1917 Nisarunda Sonnino ve italyan Basbakaru Boselli'yle

toplandiklan Fransiz Savoie'smda kucuk bir kasaba olan St.

Jean Maurienne Antlasmasi diye bilinen antlasmayla uzlastml-

nusn. St. Jean Maurienne gorii;;meleri, italya'mn Adana ve Mer-

sinden vazgecmesini ongoren daha sonraki bir antlasmarun

esaslanru koymus, ltalya da boy Ieee Skyes-Picot Antlasmasi'm

tarurrush. Bu odune ve Kral Konstantin'in Yunan tahhndan atil-

mast hakkinda Sonnino'nun daha onceki anlasmadan vazge~-

mesine karsi hk, italy a'y a Anadolu'da: ya l ruz Konya'yi degil, Iz-

mil" i de iceren acik ve kesin seki lde.saptanrms bir yore verilmis-

ti.12 Bose iii bu konuda, "biz Izrnir' e kar~l hk onlara bir kral ver-

dik" di yecekti.P

ltalya'run, geni~ capta ulusal gurur duygularma dayanan

ve milliyetci baskilarla ayakta tutulan Anadolu politikasi, fazla

gelen insan giici.ine i~ alaru acmak. komur ve bug-day elde et-

mek icin yabanci topraklara gereksinme duymasi nedeniyle eko-

nomik ve sosyal bir temele de dayamyordu. italyanlann kafala-

nuda Anadolu, Birinei Dunya Savasi'ndan onceki Afrika'run ye-

rini alrrusn, Konya ve Aydm'a verimli talul ambarlan, el deg-

memis kaynaklan olan topraklar gozuyle bakihyordu:

ita lya' runMiittefik Devletier safmda say a~a girmesinden on-

ce yapilan pazarhk, Turkiye'nin yenilmesi halinde toprak istek-

Ierini ileri silrme firsatiru vereeekti. ltalya'run ganimetlerden ne

pay alacagml beHrleyen Nisan 1915 tarihli Londra Antiasma-

si'yla, "Turkiye'nin parcalanmasi halinde Antalya vilayeti dva-

nndaki yoreden Italya'ya toprak verilmesi" kararlastinlrrusti.U

Bir yil sonra, Sir Mark Sykes ve Fransiz Georges Picot, ital -

yanlann haberi olmadan, aym adi tasiyan ve savas sonrasi Ana-

dolu'daki ingiltere, Fransa ve Rusya'nm etki alanlan ile verile-

cek topraklan tammlayan gizli antlasmayi miizakere etmislerdi,

Trabzon, Bitlis, Van ve Erzurum vilayetleriyle Cuney Kiirdis-

tan'm bir bolumu Rusya'ya verilmisti, (Daha once 1915 tarihli

istanbul Antlasmasi'yla istanbul ve Bogazi~i yoresi RUS\,l\ d

Burada ik lim go{m enlerim izc {ok uygundur, birr elli

nustr iir iinii a lm dlsm a g or e d e ve rim lilig i (o k iy i bil inmek-

te dir; b ir d e, is le nm em is g eni? topraklari b ulun dug u, k ent-

1(1·4 10')

le r dah il k i lome t re k a re ue b ug ii n y ir m i y ed i k i~ i d il~ m es iy le

kamtlanmaktadir; huy/cee halk, I ta lyan sV111i i rgeci l i, q iyle(ok

$e y k az an ac ak u c h i (h i r $ cy ka yb etmcyecck ti r.14

dtr . . . i ta ly al l d e ol et adamlarmin gaz oniinde iuttuklart aSI!

ama ( s om ii ri iy se ( an la d ig u ll k a da ny la bana oy le ge l iyo r ) 011(,-

rilen a la nd an d ah « Ilyg Wl yer d ilnya nm hi(hir k V$ esind e



h i l lunamaz .

Osntanli is til ac ie : B iz an s im p ar at or lu gl l 'n il o ri ad an k al -

d irm ad an o llc e D og u sulartndaki i ta /v an k e nt le ri Bats UY-

g arltg ml surd iir iojo rla rd : B u sa va$ T iirk 'iln g iicuni: p ar-

calarsa, b ir le sm i « b ir i ta ly a' nm , llZlln s ii re d en b e ri T ii rk 'i in

b o ~ b ir ak ll ll $ O / dl lg l l k 0 11 1 ~1 1o p ra k la r da u yg a rh g l y el li de n

k urm ak ic in biiyiik bir p ayl iistlendig ini g orm ck te n se uiru;

duyacaglln .16

Yunan ve Italyan ctkarlan, Izmir dismdaki iki noktada da-

ha catisryordu. On iki Ada'run Italyanlar tarafmdan i~gal edil-

mesi (Londra Antlasmasi'yla onaylannusn bu) Yunanhlann bu

adaiar konusundaki hakh istekleriye dogrudan celisiyordu. Yu-

nanhlann "Kuzey Epir" iizerindcki istekleri de, italyan istekleri

ve italyan askerlerinin Arnavutluk'ta bulunmasi nedeniyle teh-

likeye girmisti, italyan isgal ordusunun komutaru General Fer-

raro, 3 Haziran 1917'de, ltalya'run koruyuculugu altmda Arna-

vutluk'un "Birl igini ve Baglmslzhgllll" Han etmisti."

Venizelos, ltalyaniarla anlasmaya hevesliydi arna yalmz

Epir ve On iki Ada konusunda g6ru;;mcye hazirdi. Izmir konu-

sunda tartismak bi l e i stemi yard u. Ven izelos, 1918 Arahgmda Ro-

rna' dan ge~erken ve bir ay sonra Bans Konferansi oncesi Paris'>

te iki tarafh bir anlasma yaprlrnasiru ileri surmusru. Sonnino dr-

smdaki ltalyanlar bu istegin etkisi altmda kalrruslardi. "Ama

Sonnino g()rii~iinde diretmi:;;ti."15 Sonnino, Londra Antlasma-si'yla 1917 Agustosundaki antlasmarun metinleri uzerinde du-

ruyordu. tki ulkeden hie birinin lzrnir 'den vazgecmeyecegi acik-

hga kavusunca, ltalyanlarla Yunanhlann iliskileri birden kotu-

ledi.

ltalya'run Anadolu uzerindeki niyetleri, hie degilse ilk za-

manlar, fngilizler tarafmdan hosgoruyle karsilanmaktaydi, Bal-

four, 1917 Nisarunda italyan elcisine bir mektup yazarak cahs-

kan ltalyan ciftcilerinin yerie~tigi Cuney Anadolu'nun kir ya-

sanurun diissel bir tasvirini yapmisn:

ita lya 'l1 IlJ , A kd eniz tarunm t uyg ulam ak ta usia , g cni$

b ir n ii fu « [ a zl os : u ar d t. Bu insanlar, g ti ne yb a tl A n ad o lu 'd a

g er ek si nll le le rin c q o k u yg ll ll b ir to p ra k tIC i k lim bu la ca k la r -

Balfour'un kir ya:;;amlm tasvir edisinde, Skyes-Picot Ant-

lasmasr'yla Fransizlara onerilmis alan topraklardan -Mersin ve

Adana'yi iceren- vazgecmeleri icin hareanan bir caba da vardi.

(:e:;;itli kosul lar dolayisiyla 1919 Kasirrunda bu mektubu g6rmii~

alan Curzon soyle bir not dii~mii:; ;tii:

"Diistincelerimin, Balfour'un rnektubundaki gereksiz ve

acrkh buldugum neredeyse biitiin onerilerle uyusmadigrru soy-

lemekten iiziintii duyuyorum." Curzon, ltalyan emperyalizmi-

ne degil de lngil iz cmperyalizmine inaruyordu.

Lloyd George da, ltalyanlarm Giiney Anadolu'yu somurge

haline getirmelerine ilke olarak karst degildi. Ama iki rakip ulus

lzmir'i alamazdr, Bu odulu kimin alacagi, istegin hakhhgma ve

bans yapanlarm zekasina degil, kosullann bir araya gelmesine

ve bans konferansi koridorlarmdaki kisilerin birbirlerini etkile-

melerine baghydl. Iste bu noktada Venizelos \,ok gii~l iiydii.

Venizelos'un Turklerle yapilacak bans antlasmasi konusun-

daki g6rii~leri, Londra'da bulundugu sira Lloyd George'a g()n-

dermis oldugu muhnrada uzun uzadiya belirtilmi:;;ti.17 Bu muh-

tirada. Osmanh lmparatorlugu'nun parcalanmasma dair planlar

da vardi. Suriyc'nin. Filistin'in ve Mezopotamya'run koparilma-

lanm oldu bitti sayan Veuizelos. Anadolu'da baglmslz Erme-

nistan devletini de iceren ii~ yi. 'mlU bir diizenleme yapilmasiru

l'meriyordu. Buna gore, Mil letler Cemiyet i'n in gC)7.etimi altmda') Bu. l .ondra Antlasrnasr'nin ~ignenmesi demekti,

j()()

istanbul ve dog-u Trakya'yi birlestiren egemen bir devlet kuru-

lacak, Bogazlar'm ozgtirl tig-ti sag-Ianaeak ve bati Anadolu Yuna-

n is ta n' a katilacakh.

Kibns konusuna yine deginmemisti:

K ib rts a da s: k on usu nd a n ic in b elir li b ir is te gin ile ri s u-



Venizelos buyuk bir inancla Anadolu'da istedigi gents top-

raklann "hie bir gucluk ' ;lkmadan" kolayhkla suurlandmlabile-

cegini yaziyordu. 800.000 Yunanh, Yunan bOigesi dismdaki Ana-

dolu'da kalabilecekti, ama Yunan bOlgesi "ayru oranda Osmanh

halkiru da icerecek sekilde kurulabilirdi", Bans antlasmasi da,

Yunanhlann, Yunan bolgesi dismdan. Turklerin de bu bolge

icinden karsrhkh ve istege bag-h olarak g6<; etmelerine eesaret

verecek bicimde kaleme ahnmahydi.

Boylece, Venizelos Anadolu'yu, halklan bir arada ya~aya-

bilen Turk, Yunan ve Ermeni bolgelerine aynlmis olarak tasarh-

yord u. Venizelos 1914' te de buna benzer bir .;6zum iibos yere ara-

ml~h.18 Amaci Anadolu'da surttisme nedenlerini ortadan kal-

dirmak, icerden yrkilmayacak ve savunulma olanaklan bulu-

nan, gti.;lu bi r Yunan bolgesi yaratmakn.

Venizelos, Yunan isteklerini anlatmak ve hakh gostermek

icin 3 ve 4 ~ubat gu.nii: on kisilik kurul onune ciktr, Venizelos'-

un acrklamasr, on iki saat kesintisiz cahsmayi gerektireeek bi-cimde Yunanea hazlrlanml~,191918 Arahginda lngilizce ve Fran-

sizca yaymlanrms Ba rt s K onj er an s: Cmces in de Yunanis tan20 bas-

hkh uzun ve resmi bir kitapciga dayamyordu.

Bu kitapcikta Venizelos isteklerini yii:ksek tutmustu. Veni-

zelos sag-lam gen;eklere dayandirarak Tiirkiye'nin elinde bulu-

~Qan Ege adalanru ve aln yildan beri ltalyanlarm isgalindeki On

iki Ada'yi istiyordu. 200.000 nufuslu ve .;ogunlugu Arnavutca

konusan hemen hemen butun kuzey Epir'i de kultirrel ve tarih-

sel nedenlerle istiyordu. Bah Trakya'yi (Bulgaristan'da) ve Yu-

nan istatistikleriyle de \ogunlugunun Musluman oldugu kabul

.edilen Tii:rklerin elindeki dogu Trakya'yi ist iyordu. Venizelos, In-

gilizlerin aitnganhklarma karst incelik g6stererek ne Kibns ko-

niisunda, ne de uluslararasi cikarlar bulundugu soz konusu 0 1 -

dugu icin istanbul konusunda resmi bir istekte bulunrnustu. Da-

ha sonra on kisilik kurul onunde isteklerini tekrarlarrussa da

r id m em i s o ld ug u s or ul ab il ir . 0 ( V en iz ei os ) b un u r e~ i. tl j n e-

d enle r1 e y ap ml$tlr, b u ne de nlerd en e n iin em lis i d e ln giliz

h ii ki im e ti ni n s av a$ s on un da y et er i k a da r goniU yiiceligi gos-

t er e re k K l b rt s'l , Yunan is ta n 'a o e re c eg i ne i na nm ts o lm a st-

dtr. Oze t lemek g e r ek i rs e , Yunan is i an , Kione dahil d og u A k-

d e ni z'd e k i b i lt ii n a d a /a n i st iy o rd u .21

Venizelos, Pontus Yunanhlan tarafmdan ortaya atilan so-

runu, Yunanhlann en kalabahk oldugu Trabzon vilayetini yeni

Ermenis ten devletiyle bir lestirerek ~oziimlemeyi oneriyordu. Bu

~ozii:m yolu Yunanistan'i, anayurdun cok uzagmdaki birtakrrn

Yunanhlann korunrnasi sorumlulugundan ve Yunanistan'm

kendini Turklere karst savunmada zayif dusmekten kurtanyor-

duo Venizelos, Pontus Yunanhlanmn Pontus'u egemen bir Yu-

nan Cumhuriyeti'ne donusturme isteklerini akilhca geri ~viri-

yordu.22

Venizelos Kuzeyba h Anadolu' da, Marmara kiyilannda Ban-

dirma'run batismdan baslayarak Meis adasrrun karsisma dusen

guney Anadolu kiyilanndaki noktaya kadar uzanan serit icin-

deki topraklan istiyordu. Bu serit Izmir'i ve Aydin vilayetin in

onemli bir bolumunu icine almaktaydi.

1912'de Fener Patrikhanesi tarafindan yaptinlmis sayima

gore, Yunanhlar tarafmdan istenmekte olan bolgede, bir mil-

yondan biraz daha fazla Tiirke kars nhk 800.oo0'den biraz fazla

Yunanh, 100.000 kadar Ermeni, Yahudi ve tek tuk baska uluslar-

dan kisiler ya:;;lyordu. Venizelos, isine gelmeyen bir sayurun etki-

sini azaltmak icin bolgeye komsu adalardan Imroz'u, Bozeaada'-

yi, Midilli'yi, Sakiz't, Sisam't, Nikaria'yi, Rodos'u ve On Iki

Ada'larla Meis'i (25.000 Tii: rke karst 370.000 Yunanh yasiyordu

buralarda) ekl iyordu. Venizelos, ekonomik ve cografi bakimlar-

dan bu adalann Turkiye topraklannm bir par\asl oldugunu ileri

sii:rerek yaptIgl manevrayi hakh gostermek istiyordu. Costeri-

lOS 10 9

len bu neden, Balkan savaslanndan soma Turklerin, Ege adala-

rtrun Yunanis to.n' a ver i lmesi Slrasm da ileri su rd tikleri nedendi.

(Venizelos, bu nedenden crkrnasi gereken garip sonucu kestire-

gen;ekle~mesiyle, Adriyatik'ten Karadeniz'e kadar uzanan, Ak-

denizin baglanyla zeytinliklerini ve klasik tapmaklan icine alan

cok eski zamanlardaki Helenizrn ocagl tarihsel sahiplerine don-



memisti, Yunanistan'm ban Anadolu'yla ilgili isteginin geri cev-

rilmesi halinde, Tiirkler, Vcnizelos'un sozlerine dayanarak kiyi-

yo. yakin adalarin geti verilmesini isteyebilirlerdi!) Kiyiya yakin

adalar eklendi mi, Venizelos bu bolgede Yunanhlann ~ogunluk-

to . oldugu ileri surulerek ban Anadolu'nun Yunanistan'a veril-

mesini isteyebilird i. Venizelos. a) '1 ll zarnanda bah Anadolu'nun

ekonomik ve cografi yonden orta Anadolu yaylasmdan ayn 01 -

dugunu do. ileri surmekteydi. Ege havzasi, iklim ve yapl olarak

Ege bolgesinin bir parcasiydi. Zcytinlikleri ve baglan, Akde-

niz'in ihk iklimi ve bitkileriyle, Anadolu'nun sert iklimli steple-

rinden cok ayriydi. Venizelos, savas srrasinda stirulmus ve ko-

vulmus 450.000 Yunanhnm da yerlerine geri gonderilmeleri ge-

rektigini ileri suruyordu. Bunlardan yasamakta olanlann kendi

evlerine ve ellerinden almrms topraklarma yeniden yerlestirile-

bilmelerinin, Osmanh egemenliginin ortadan kaldmlmasma bag-

h oldugunu savunmaktaydi,

Biiti in bu nedenler, Venizelos'a, sadece nufus gerek\esiyle

elde edebileceginden daha biiyi.ik bir bOige isteme firsati veri-

yordu. Etnolojik nedenlerle bir tek lzmir sancagiru isteme hakki

olabilirdi ancak, Hem de basvurulacak sayrrnlar 1918-1919 yrl-

lanrunkiler degi\ , 1914-1916 bask! doneminden onceki sayrmlar

olmahydi. Sadece tarihsel ve cografi dayanakh gorusler de kus-

kusuz kesin bir sonuca glitiirmiiyordu. Buna karsihk romantik

olmayan, ama inandmci karst savlar da vardi." Arna Venizelos'-

un goru~leri herhangi bir baska ilgilininkinden daha fazla kus-

ku uyandirrnayan istatistik biJgilerie desteklenip birlesince Bii-

yiik Yunanistan'm surukleyici amaci ortaya cikrrustr. Bu amacm

mii:;; o lacakti. Inanmak isteyenler icin, bu arnac karst durulacak

gibi degildi.

Bu durumda Tiirkiye ne olacakti? Turkiye, Kastamonu, An-

kara ve Kenya vilayetlerini icine alan, acmacak haldeki kucuk

bir Anadolu talul ambarma donusturulecekti. Turkler, yenilgiye

ugraml~ dusmanlar gibi, 1 3 M l : ; ; Konferansi'na katrlrnarruslardi.

Zaman zaman tumden unutulmus gibiydiler. 13ununla birlikte.

Venizelos davasiru Paris 'te savunurken bile, ateskes i uygulamak,

si[ah I an n top lanrnasm Ive tes iim cd ilmes ini denetleme k icin Ana-

dolu'nun genis topraklanm dolasrrus olan Muttefik subaylan,

bu ateskesin yenilgiden ileri gelen bir boyun egmeye dayali za-

yif temeller uzerinde durdugunu acik sccik anlamaya baslamis-

lardr. Bu boyun egmenin altmda, her an patlayabilecck ulusal

nefret duygu Ian yah yord u. Anadol u' nun denetlenemeyen ic bol-

gclerindeki sakh silahlar ortaya crkanlacak ve yepyeni bir Turk

Anka savasm kul leri arasmdan dog-up yiikse\ecekti.

Venizelos, Yunan isteklerinin anlatilmast konusunda on ki-

silik kurul uzerinde olumlu etki yaprmsti. Callilerin sivesine ca-

Ian konusmasma deginerek Lloyd George'u pohpohlarrus, Ku-

zey Epir'deki Amerikah 6gretmenlerin erdemlerinden soz ede-

rek Wilson'a iltifat etmis, On iki Adalar'da yapilan s linger av-

clhgma ait fotograflan gostererek Kurul'da iyi hava yaratrrus-

h.23 Ama istekte bulunan bircok kticiik ulus liderinin boyun eg-

mek zorunda kaldiklan giiliin\ islem daha cok dinsel bir torene

benzemekteydi. Bu istekler konusunda hicbir karara vanlrna-

nusti.

Venizelos, Yunanis tan'da kendis ine vekalet eden Repoul is'e

yazdigi bir mektupta, Dort Biiyi.ikler uzerinde yapml~ oldugu

olumlu etkiyi anlatnus ve Paris gorusmelerinin sonucu uzerine

ilk kez iyirnser dusunrne hakkiru kendinde gtirmii:;;tii:(*) Izmir, Anadolu tirunlerinin dog-al O;lkl~ yoluydu, Bunedenle Izmir ve o;evre-

sinin Yunanistan'a brrakrlmasi i< ; bolgelerin ekonomisini felce ugrarabillrdi.Toprak Komitesi'ndoki Amerikahlann Yunan isteklerine karst cikan gorll~-leri bu noktada toplaruyordu, Venizelos, bah kiyisrnda bir Acrk Liman ku-racagma SOl. vererek bu itir,lZ) yansnrdi.

l zmir VI' Ayvalik'm, bllgii!1 t am an lam r fl a emtrlarim ci -

ze/JIcyecl'i;:im i( b o lg d er iy lc b ir li kt c b iz e verill'cc,Xillc hcmcn

11 0 1 1 1

h em en k esin g iJziiyle b ak ab iliyo rum . A ym za ma nd a, b ir ya

da ik i a dayla K llzey E pir'd en va zg e(ersek K tbrts ve O n ik i

A da 'ntn d urum una d a k esin g oziiyle ba ka bilirim ... K uzey

tegin goril~iilmesine bile karst cikryorlardr. Italyanlar, lzrnir b61-

gesinin, Anadolu icin yapi lacak genel anlasma dismda ve tek

basma ele ahnarak gorii~iilmesinin hakb olmayacagiru i1eri su-



~p ir'den ve On ik i Ada'nin b ir bO lu m ii nd en v az ge (m e k,

/ta /ya 'y Ja ilis kile rim iz i n or ma lles iir me miz in v e B ah A na -

d o lu 'y a y er le ~mem iz d en s on ra i ta ly a 'l 1I l1 g i Js fe re ce g i t ep k i-

y e b ir S on o er m en in b ed el i 0 1a ca ktt r.24

ruyorlardi. Ayru zamanda Izrnir konusunun, Yunan istekleri ve

6nceJigi bulunan bazi kararlarla (Londra Antlasmasi ve St. Jean

Maurienne antlasmasi) .-;ah~hgl konusunda diretiyorlardi.

Toprak Komitesi'nin raporu, Yunan isteklerinin gercekles-

mesini kolaylasnrmanusn. Toprak komite lerinin cesitli raporla-

nru incelemek uzere kurulrnus olan koordinasyon komitesi, ilk

verilen raporda uyum olmadigim ortaya koymus ve Amerika-

hlann, Yunanhlann Trakya konusundaki isteklerine karst '-;lk-

malanm goz onunde tutarak, anlasmazhgm daha da ileri oldu-

guna isaret etmi~lerdi.27 Bununla birlikte, mart sonlanna dogru

Amerikahlar, Anadolu'da Yunanhlara bir b61ge verilmesinin uy-

gun olacagi fikrine yanasrrus g6riindiiler.28

Boylece 1919 yih ilkbahannda her ~y havadaydi ve hicbir

sorun .-;ozumlenmemi~ti. Yuksek Konsey, Turkiye ile yapilan ant-

lasmayi ciddi olarak ele altncaya kadar kesin hicbir karar verile-

meyecekti. Yunanistan'm Izmir'de bir bolgeye sahip olrna istegi

Toprak Komitesi'ndeki lngiliz ve Fransiz temsildleri tarafindan

kabul edilmisti, Clemenceau, l talya'yla olan iliskileri nedeniyle

Fransa'run izmir'in Yunanistan'a verilmesi konusunda ilk admu

atamayacagiru, ama Yunanhlann Anadolu konusunda besledik-

ler i duygulan anladiguu, oteki devletlerin pesinden gidecegini

Venizelos 'a s6yledi.29 Kendilerine gUvenen gene bans uzmanla-

n bir Yunan bolgesi meydana getirilmesi halinde ortaya cikacak

pra tik zorl uklart anladiklan zaman kuskular basladi.

Ornegin. nisan ortasmda lngi liz heyetinin ik i yetkilis i Ha-

rold Nicolson ve Arnold Toynbee, soruna .;ozilm bulmak icin

bir araya geldiler ve a~agldakj anlasmaya vardilar:

Lloyd George'un onerisi uzerine, 4 Subat gunu yapilan on

kisilik kurul toplannsinda, Yunan istekleri, "Karar verilmek uze-

Ie sorunlann en dar smirlarma indirilmesi ve hakh bir anlasma

icin onerilerde bulunulmast" amacryla bir uzrnanlar kuruluna

havale edilmii?ti .25 Yukanda sozu edilen terimlerin hem dar hem

de .-;aprai?lk anlarru vardi: caprasik anlarru vardi . ;unkii Yunan

isteklerinin "haklihgmr" saptamak icin hang! ol~ilniin kabul OOi-

lecegi konusunda bir belirti yoktu: dar anlamhydi, <;ilnkil Turk

ve Bulgar antlasmalanrun genel cercevesi haric tutularak Ko-

mite'ye sadece Yunan isteklerinin saptanmasi gorevi verilmis-

ti.26 Konferans tarafmdan atanan toprak komiteler i arasmda yal-

OlZ bu komite verilen sure i.;inde isini tamamlanusn, ama oy bir-

Jigini saglayamarrusn, Cenis anlamda, lngiliz ve Fransiz deJege-

leri Yunanistan'm isteklerine hosgoruyle yaklasrrusti, Amerika-

hlar daha az comerttiler ve Yunanhlann Batt Anadolu'yla ilgili

isteklerini kabul etmemislerdi: ltalyanlar da her Yunan istegine

siddetle karst koymuslardi."

Fransa ve ingiltere, Venizelos'un istediginden daha kucuk

olmakla birlikte Yunanistan'in bah Anadolu'da buy ilk bir bol-

geye sahip olmasi konusunda anlasrruslardi, Amerikahlar an-

lasmaya yanasmarruslardr, ciinku ellerindeki istatistikler Izmir

kentinin dismda her sancakta Yunanhlann azmhkta oldugunu

gosteriyordu ve lzrnir bolgesinin i~bolgelerden aynlmasim eko-

nornik nedenlerle uygun bulmuyorlardi, italyanlar boyle bir is- (1) A rk asm da o ld uk ca g en i$ b ir b Oig e o lm ad lk ,a , k im se

lsum bul'u b ir sure vek aleten yo netem ez. O bur yand a g eni?

b ir bO lg e Y un an halkim i ci ne a la C il k v e a yl 1l z am a nd a i le ri -

d e k uru la ca k T ur kiy e'nin M an na ra 'yla b ulu n Jlla $lm ll1l k e-

(.) Pransizlar, komitede Yunanhlardan yana bir o;izgibenimsediler. Kuzey Epir'-

deki. C;;~ri<;a'nmfngilizlerin itirazlanna karsm Yunanistan'a verilmesi icinIlk gmsim onlardan geldl. 30Mart tarihli komitenin son rapomna bakiruz.

11 2 113

secekiir . (2) Bi z askerlerimizi r ;a r r; ; abu ker h is e tt ig im iz e , h a l-

k imtz da u sa nm is b u lu n du g un a gore, Y un an lt la n I zm ir 'e

sokmanuzm o Ia na g l y ok tu r. Y a ni l zm ir 'd e kalabilmelerini

sorununu de ahslanru protesto ederek Paris'i de birakip ulkesi-

ne gitti. Zamana gelinee, ltalyanlar, Paris'e donmek zorunday-

dilar. Ama ltalyanlann bulunmadiklan srra. Muttefik Devletler



s ag IamaY I d em e k istivoruz. Miutefik Deoletler' in destegi 0 1 -

m ad ik ca ya d a geride k ala n T ur kiy e io pr ak la rt M iit te /i k D eo -

l e il e r a ra s tnda payla$llmadlkra, Y una nltla r lzm ir'd e iu tn-

n am a zl ar . Y in e de , Yunanltlar lzmir'i alamazlarsa Venize-

l os i kt id ar da k a lamay ac ak tt r. (3) Bu nedenle b i z ka rd i ig i i-

m u {azmeyi o n er iv o ru z . T t ir k ie r , Anaqolu 'yu e ll er ln d e t ut -

sunlar. Yunanlilara yalmz Tiirkiue'nin Aorupa'da kalan

b iiliim u o erilsin. V e B og azla r, T una K om iS YO IllI'nun so h ip

o ld u gu ye tk i le r e benzer yetkiler uerilerek bi r "Bogazlar K o-

m is uo nu " ta ra fm da n d eo am li d en e t le n s in .

Boyle bi r r oz um y oil ln un hu ; degilse k es in o lm ak gibi

bi r nifeligi bu lu na c ak i tr . B ii iu n oteki {a zum yo lla n ile rid e

anlasmazltk lara yo l acar . Bi z b un la rt b ir kaglt iizerine koya-

11m, i mz al an m tz i a ia lt m ve ye rine g and ere /im . A ma d ik ka fe

a ltn ma ya ca gm t d a b ile lim .30

liderlerinin ve ozellikle Wilson'un Italyanlara karst gostermis

olduklari kusku ve dusmanhk neredeysc isteriye donil~mii:;>til.

lste bu ofkeli ve gergin hava icinde Baskan Wilson, 2 Mayis gil-

nil, Italya'nm lzrnir'e iki kruvazor gonderdigi konusunda bir

rapor ahnea soyle konustu:

Bu akla yakindr. Sir Eyre Crowe, kabul edilmesi istegtye bu

plaru Balfour'a gonderdi. Ingiliz yetkil ileri Anadolu konusunda

aydmhga kavusrnaya basladiklan, Amerikahlann Trakya ko-

nusunda direndikleri (bu Arnerikahlann Bulgaristan'a duyduk-

Ian yakmhktan ileri geJiyordu) ve Italyanlann anlasrnaya ya-

nasmak istemedikleri bir sirada, Yunan isteklerinin anlasma yo-

luyla cozume baglanmasl cok uzak gorunyordu. Ama mayis aYI-

run ilk on be? gilnilnde her se y birden ve sasrrticr bir bicimde

degisiverdi.

Bunahmm bir an once ortaya ~lkmasma ltalyanlar sebep 01-

dular. Anadolu sahnesinde, bans konferansmm bu konuda ve-

recegi kararlardan once davranmak gibi gorunen birtakim gi-

risimlerde bulundular. Aym zamanda, Adriyatik'te Fiume ko-

nusunda Cumhurbaskaru Wilson'Ia icine dustiikleri anlasrnaz-

hk 1 . 1 4 ; noktasma geldi. 24 Nisanda Orlando, ltalyan heyetiyle

birlikte ban? konferansmdan ayrildr ve O~ Bilyilgiln Adriyatik

Fiunte 've ve lzmir'c g em i g i. hl dc rd ik lc ri ni g ij ri iy or um .

B en en biiyiik kruoazorii JJ 1 liz alan G eorge W ash in glon' 1I

Fiue've ya da lzmir'c g ond ere bilirim ... B oyle ya pa rsa m k a-

tu bir sonuc uerebilir ve bu SOI1I1CUI1 saoa« olmas in t h ie is -

iemem. Ama i ta ly a' nm iutumu k ll ~k us llz s ald ir ga n b ir iu-

tumdu v e i ta l ya bans: t eh d it e tmek t ed ir .

L lo yd G eo rg e: B ay Yenizelos' tan aldlglm b i r h u be r, ital-

yan/arla Y un an lt la ra k a rs : Y lld lrm a p alitik asm a ye nid en

ba;;layan T iir kle r a ra stn da A na do lu k on us un da b ir a nla sm a

o /d u ll /n u gOs fe rmek t ed ir . Ba y V en iz elo s, lz mir 'e b ir s au as

g em is i g al ld cr mem iz i is tiy or VI.' k end isi d e b ir Y una n g cm isi

gondermeyi o ne r iy or .: B enim g o ri i~ ii J1 1 U r ii m uz ii ll d e lz -

mir'e g em i g on de rm emi z g er ek tig i y on ii nd ed ir .

Clemenceau: Mil le tl er C em iy et i icin iy i bi r ba$langt{

dogrusu.31

Aym gece Venizelos, Harold Nicolson'Ia yemek yedi ve ltal-

ya bunahrrurun Yunan istekleri ilzerindeki etkilerini goril~tii.

Nicolson, ltalya'nin Adriyatik'te vazgececegi yerler karsilrgmda

Anadolu'da odun verrneyeceginden korkuyordu. Venizelos de-

rin derin icini cekti, Lloyd George'la Wilson'dan destek ve gii-

vence sagladiguu bildirdi. Nicolson, Anadolu'da iistunluk ka-

zanmak icin caba harcamakla italyanlann Yunanhlara akilsizca

yardimda bulunmus olduklarrru anlatrrusn. Venizelos, daha za-

fere ulasmadan ileriye donuk planlanru genis bir sekilde anlath.

"Hie bir politika adarru benim sahip oldugum sayginhga sahip

114 J 1')

kuskuyla karsilayabilecegi lzmir'in Yunanhlar tarafmdan i: ;;gali-

ni guvence altma almak amaciyla bu heyecan g6sterilmi~ti. Bazi

degi:;;ik durumlarda (gercekten de on gun sonra) Lloyd George,

Italyanlann guney Anadolu'da genis bir yoreyi ellerine ge>;ir-

degildir" dedi Nicolson' a.32

italyanlann Anadolu'daki girisimleri 5 Mayis gunu Yuk-

sek Kurul'da yeniden ele almdi, Baskan Wilson, Rodes adasm-



K end im izi o ir oldu b itt iy le k ar $1 k ar $ly a b ula ca gn , lt al-

yanlar Anado lu ' ya yer le$ tni$ o la co kl ar . B un u d ur du rm a nt n

tek yolll, bir siire m anda yonetim inde k alacak ycrler soru-

nunu ve k te a z am a nd a {oziim lem ek vc B a it A n a do l u'n u n

i $g a li ni d e hemen g er re kl e$ ti rm e kti r. B u bize, Kafkaslar 'dan

cekilmek vc Bulgaristan 'a a sk er g ond erm ek o la na gm l sa gIa -

yacakttr; Am er ik al ila r l st an bu l'u , Franstzlar da Suriye'yi

i$ga l edccek lerd i~ . Biz Yunanlilann lzmir'i i$gal etmelerine

izin vcrmeliyiz. lzmir'de klylln b a sl am a ki a v e Y un an h alk t-

tu k imse ko ruvamamak iad t r.

Clemenceau: ~Il stra lzmir yo re s in d e i ta ly a nl a rm k i u ;

g emi si o ld ll gW l II b iI iy or m u su nu z? Y ed i t an e.

L lo yd G eo rg e: E n iy i $ ey , b u i $i l ta ly an la r d immeden on -

c e aram izda k arara bag lam ak flr. Y ok sa italyanlarm bize bu

i$ i ka bul e t ii re cek l er in e i nan tyo rum .

Clemenceau: Be n dilediginiz g ib i h are ke i e tm eye haz i-

nm .33

meleri olasihgma daha sogukkanhhkla bakrrusti .

Bu konu 0\ Buyuklerin 6 Mayista yaprrus olduklari top-

lantida daha derinligine ele ahndi. Ertesi gi.in Orlando ve Son-

n~n~ toplantida hazir olacaklan icin vakit ge>;irmemek gerekir-

di, Italyanlann sinsiligi On fki Ada'YI ltalyanlara veren 1915

Londra Antlasmasi'mn haksizhgmm ve Amerikan askerlerinin

Turkiye'nin berhangi bir bolumunu i:,;gal etme olasihgtrun soz

konusu edildigi uzun ve sonuea vanlmayan gorii~melerin orta-

smda Lloyd George birden araya girdi:

da ita lyanlann vahsetinden ve giristikleri kiyimdan yakman Yu-

nan halkmdan bir dilekce aldigiru aciklarrusn. ita lyanlara ve "00-

gu Akdeniz/de giristikleri genii? captaki ey l em" e karst sert bir

~Ie!?tiri yoneltme srrasi Lloyd George gelmisti. Lloyd George,

Italyanlari, Bulgarlann komsularma saldmda bulunmalanru ko-

ruklemekle ic bolgelerle Marmaris'e asker 9kararak Antalya i : ; ; -

galini geni~letmekle sucladi:

lmparatorluk Geneikurmay Baskaru Sir Henry Wilson, bu

toplantiya kanlrrus ve arulannda ~6yle bir yorumda bulunmus-

tu: "Bu seylerin yansma bile inarumyorum, ama Lloyd George

~ok heyecanlanrrusnP" Kuskusuz bu heyecarun bir bolurn i.iyap-

maciktr ve Baskan Wilson'un italyanlara karst olan artr rus ofke-

sinden faydalaomak ve boy Ieee daha sogukkanh donemlerinde

ita lya 'm n bizi A sya'da bir oldu bittiyle kars: kar~lya

getirmesine izin »erm eveceg im iz konusunda bir k ez dah a

diretiqorum. Bi z Yunanhlann lzmir'e asker ctkarmalannt

kabul eimeliuiz.

Ba $k a n W i ls on : i ta ly an la n b ir s er ii ue ne g i ri sm e k ie n ala-

k oym anm en iyi yolu p aradir.Llo yd G eo rg e: H er za ma n p ar astzh k (e km !$ o ld uklan hal-

d e b iz , Tiirkleri v e B al ka n deoletlerini s ava $m ak ta n h i{ a la -

k oya bild ik m il B enc e, b iz V enize lo s'a lzmir'e a sk e r g o nd er -

mesini s oy le m eli yiz . N er ed e kanstkhk ya da k nnm t eh li ke si

v a rs a Y u na n hl an n o ra ya a sk e r c tk a rm a la n na i zi nu erm e le ri

k on usu nd a a mir alle rim iz e ta lim at yol1ayacaglz .

B a~ k an W i ls on : N ic in o nl ar a s im d id en a s ke r { lka rma l a-

rm t soylem iyorsllnuz? B una bir itirazm tz var m t?

L lo yd G co rg e: H i« b ir iiiraum yak.

C le me nc ea u: B enim d e i i irazim y ak . l ta lv an la n l Iy ar ma -It mivtz?

L lo yd G eo rg e: B en ce , h ay tr .35

B6yle~e, kacuulmaz olan tarihsel karar rastgele ahnrrusti,

Baskan Wilson, Italyanlan uzak tutmayi basarabilecek seytaru

lJ!

bile lzrnir'e sokabilirdi, Yunanlrlarm isteklerine daha derin bir

y ak in hk d uy rn asa . lta ly an la nn lz rnir'e girmelerine sevincle izin

verebi lirdi. Clemenceau daha karars izdi, SOl'.vermis ti, ama son-

fa karanrn degi~tirecek ve p isma nh k d uy ac ak n.

Turklerin karst koyma tehlikesi bulundugunu ve bu iki huku-

mete haber verilmesi gerektigini soyleyerek direnrnisti . "Kurba-

galar" diye adlandirdrgi i.i\ politikaci tarafmdan giz lice duzen-

lenen herhangi bir plana hie inaner olmayan General, amlannda



Yuksek Kurul'un tarihsel toplantisi sabah saat on birde ya-

prldi, Ogle yemeginden sonra, Lloyd George, Venizelos'a tele-

fan etti ve konferansin Alman Antlasmasi'yla ilgili kosullann

onaylanacagi ogJeden sonraki oturumundan once Fransa Disis-

leri Bakanhgi binasina gelmesini istedi. Venizelos, ogleden son-

ra 2.45'te geldi. Lloyd George'un kendisine nasil basvurdugunu

amlarinda soyle anlahyor:36

bu isi "elbette butiin bunlar delilikti" diye yorumlanusti.P

Karar almmisti ve aynntilan hazirlanmaktaydi. Plamn iki

yapicisl artik biraz dinlenmeye cekilebilirler ve uzun vadeli ko-

sullan dustmebilirlerdi. Lloyd George, 9 Mayis giinii Venize-

los'la aksam yernegi yedi ve yemekte coskuyla konustu:

"Hazirda a s k er in i z , .> ar m i? "

"Eoet , v ar . N e ya pm ak icin?"

" Ba ska n W ilso n, Ba y C lem encea u ve b en bug iin lzm ir'i

i ~g a l e tm e ni ze k a ra r t ie rd ik :"

"Biz hazinz:"

Y unanisia n, Y akm D og u'd a buyuk olanaklara sa/ lip-

ti r ve bu olanak lardan faydalanabi lmek icin a s k er li k yoni in -

d en o la bi ld ig in ce g ii r; :/m m en iz g er ek ir . B iz B ir le ?i k Am er i*

k a'nm lsta nbul'd a b ir sure icin yo netim i k llrm ayl iizerine

a/mas In Iaglamaya r; :a lJ? lyoruz .B ir le sik : Amer ika 'n tn lsian-

b il l ' a y er le ?m e si , z ama n i g e li nc e kentin egemenlig iniz alttna

gecmesine h i( bi r ? ek il de e ng e l o lamaz. Ba skan Wilson bu dii-

$iinceye kars: degildir, am a Am erikan kam uovunun ve bu

nedenle Senaio 'nun k ab ul e di p etmeqeceginden k ll $k u d uy -

makiadir . Ka bu l e im em el er i h al in de ln gil te re 'n in b en im se -yeceg i iek {oziim yo lu lsianb ul'un Y una nisian'a o erilm esi

olacakttr. 39

Lloyd George, Italyanlann entrikalanrun bu karann veril-

mesine neden oldugunu Venizelos'a anla tti.Iki adam konferans

salonuna girdikten sonra toplanbnm baslarrus oldugu Han edil-

di, Karara sekil verildigi sua Venizelos, buyulenmis gibi bakr-

yordu. General Sir Henry Wilson, Lloyd George'a yaklasti ve

a r kasma oturdu, iki adam bir sure kon ustu lar. (Lloyd George' a,

bu karann baska bir savasi baslatmak olacagiru bilip bilmedigi-

ni soran general, ilk kez ve siddetie Karan protesto ediyordu.

Lloyd George, genera lin protestosu uzerinde durmadij.V Wil-

son, Amiral Hope'un yanma gitti. Hope, Lloyd George'la ko-

nusmustu. Baskan Wilson da General Bliss'Ie, Bi5ylece de haber

ortahga yayilnusti. Arkalanndan, asker olan kara VI " deniz da-

rusmanlan, Vcnizelos'Ia Astroia Oteli'nde toplanmak ve Yunan

crkartmasirun ayrmtr lanru saptamak icin konferans salonundan

aynldilar.

General Wilson, bunun Yunanhlan ilgilendiren bir i~ oldu-

gunu ve Yunanlrlarm komutasmda yapilacaguu, italyanlann ve

Bu aksam yemeginden sonra Venizelos, butun kritik anla-

nn gunlugunu tutmaya karar vermisti.t" Bu dramatik VI " heyE'*

canh gunleri dile getiren krsa ve oz cumleler, Venizelos'un ken-

disi ve giz li ya:,>amlhakkmda hicbi r ~y anlatmamaktadir.

ltalyanlara ve Tiirklere ne cevap verilecegi konusundaki

onemli ~orun daha cozumlenmemisti. Baskan Wilson, Lloyd

George ve Venizelos, ftalyanlan bir oldu bittiyle karst karsiya

brrakma yanhsiydilar.tl Sonunda, Kurul'un 12 Mavis sabahi ya-

prlan toplantismda, Clemenceau karan Orlando'ya bildirdi ve

Yunanhlarm lzrnir'e asker crkaracaklanru. kentte askeri bir gu\

bulunduracaklanru acikca anlatarak italyanlan Miittefik Dev-

letler tarafmdan lzmir'e vaprlacak cikarmaya kahlmaya <;agudl.

ns 119

Kararm temel nedeninin, italyanlan lzmir'den uzak tutmayi is-

temek olrnasi, tartisrnalara biraz da Ikiyuzluluk katrrustr, Ital-

yanlann onayiru saglamak icin, Clemenceau asker cikanlmesi-

Um du gum g ib i, A na dQ lu'd a ita lya 'ya ve rile ce k o diinle r

f lkri ~o k o n de g e/i yo rd u . .. B en b iiy iik h ar it aY I y em e k I1 la Sa SI

uzerine serm isiim , herk es de c eoresine top la nm l~h. Lloyd



run bans konferansinm Izmir'in gelecegi konusundaki kesin ka-:

rarin ters etkisi olacagi uzerinde 6nemle durmustu, "Asker ~l-

karma, Anadolu'daki topraklan i~gal etmek ya da paylasmak

anlamma gelmez, sadece halki korumak demektir."42 Orlando,

Sonnino'ya darusmak icin kendisine bir sure tarunmasim istedi,

Yiiksek Kurul, 0gun ogleden soma toplandiginda da teslim 0 1 -

duo Clemenceau, vermis oldugu soztl tekrarlarrusn: "Bugun lz-

mir kimseye ait degildir, bu kentin gelecegi konusunda karar

vermek bir sorun olamaz, asil sorun ge~id girisimleri belirli bir

amacla yapmaktlr."43 Boylece Yunan crkarmasma karst daha faz-

la kosul ileri surup itiraz eden kalmarrusn.

Balfour, 0< ; Buyugun Anadolu'ya karsi davrarusrru, "Bii-

tun gucu ellerinde tutan, tam anlarruyla cahil olan u~ adam,

oturmuslar ve sadece bir cocugun onderligiyle kitalan parcala-

maktadirlar' diye tarum lamistir. 44Yunanlrlann Anadolu'y a gon-

derilmeleri konusundaki karar, aceleyle, uluorta ve buyuk bir

gizlilik icinde, Venizelos'un kiskrrtmasi uzerine Uc Buyukler ta-rafmdan kendi girisimlen sonucunda ve uzrnanlara darusilma-

dan ya da sonuclan dU$Unulmeden almrrusn. Venizelos'un ver-

mis oldugu bilgiye dayanarak, Lloyd George, bu karann mima-

n olmustu, Yunan Toprak Komitesi 'nde bulunan Amerikah uz-

manlann gorU$lerini dikkate almayan Baskan Wilson, ltalya'yi

sikmhva sokmak icin bu plana kaprlrrusn. Clemenceau da bu i$-

te, yardrmo bir rol oynarrusn.

Dolayh yoldan anlasildigt gibi karar, Anadolu'yu kapsa-

yan plarun bir parcasi degildi.4s 0< ; Buyukler, ancak karar alm-

diktan soma, 13 Mayis gunu, Anadolu'da bir sure manda yo-netiminde kalacak yerler ve etki altma ahnacak bolgeler konu-

suy la ilgili sorun u ciddi olarak ele almaya baslarruslardi, 46Ha-

rold Nicolson'un, Nitot sokagmda 0gun tamk oldugu goruntu,

0< ; Buyuklerin cok onemli bir isi ne kadar bilgisizce ele aldikla-

rim basanvla anlatmaktadir:

G eo rg e, A .j. B alfo ur, M ilne r, H enry W ilso n, M alle t ve ben.

L lo yd G e or ge , O r la l1 do 'y la Sonnino'nun b ir ka ( d ak ik a S on -

r a g e le ce kle rin i s oy le di v e k en dil er in e n e o ne re bi le ce gi ni b il-

m e k i st cd ig in i sordu. B en d e A nta ly a b Olg es in in it al ya nl a-

ra, g iiney A nad olu'nun g eri k alan bO liim unun de F ransiz-

lara u e ri lm e s in i im er d im . M ilne r, M allet ve H enry W ilson

b un a k ar s, aktilar, A . J . Ba lf ou r c ek im s er k ul dt .

K a ra rs lz O r la nd o 'y la i na tc t S on ni no yemek salonuna

a ld tk la n s tra b iz M id f ar tl ~t yo rd uk . H e rk e s haritanin basi-

na oiurm ustu. Boylece dag llilm ak uzere olan pasianm go-

riinii~ u b iiy utiilm ii~ tii. L lo yd G eo rg e, ne o ne rd ig ini l tal-

y an la ra g o st er di . i ta ly an la r, Kusadasi'n: da istediler. "Ha-

ytr! Alamazsimz, orast Yunanlilarla doludurl" d ed i L lo yd

G eorg e. "M ak ri'de de Yunanhlar var, lskenderun'a kadar

b ut ii n k ly ll ar da Yunan topluluklan t iar" diye konusmasim

silrdurdii, "Yok, h ay lr ! O ra da J az la Yunanli yok" diye ku-

la gm a fislld ad lm . " Ta m tersine, y e~i le b o yanm l~ oldugunu

gormiiyor musun?" d iy e ya mtla dl L lo yd G eo rg e. 0 zaman

L lo yd G eo rg e'un, h ar ita mi b ir e tn olo ji h arita si sa nd lg /nI,

y e~ il le ri o va la r y er in e Yunanlilar ve kahuerengileri d e d ag -

la r y erine T iirk ie r k ab ul e ttig ini a nla dtm . L lo yd G eo rg e k u-

sur la nnt b iiyiik b ir olgunlukla d iize ltm eyi b ilir. ~ yta n g ib i

de k urnazdtr . B u duultm eyi de biiyiik bir k eyifle yap tt.

Bu arada Or la nd o 'y la S on ni no aralartnda it aly an ca k o-

n usiu la r ve E re gl i k om ii r mad e nl er in i i si ed i le r. Artik bu

k onu h ak md a g er r; ek te n y ef er in ce b il gi s ah ib i o la n Lloyd

George, "Kom iir r;ok kijt ji, Ulten Jazla bir ? C Y de kalmamu"

de di. Son nino bu g orii~ ii. O rland o'ya c eoirdi. O rla ndo da

" Eu et , e ve t, a m a b ir m o ra l e tk is i o lu r! " d iy e y al 1lt la dl.47

Sonunda ltalyanlar, Antalya'da bir sure manda yonetimi

kurmayr kabul ettiler, Biri Milletier Cemiyeti Antlasmasi'run

12 0 121

manda yonetimi konusunda, "iIgili halkm onayml ve istegini"

almayi kosul olarak ileri surdi.igilne isaret etti, Bu soz buyuk bir

alay konusu oldu. Gene, idealist olan ve sarsrlmis bulunan Ni-

colson, Orlandonun yanaklannm kahkahadan sallandigmi ve

di. "Ama sevgili delikanh, simdi Paris Konferansr'nda oldugu-

muzu un u tuyorsun uz, s6y led iklerinizin tumu sadece estetikle

ilgili."50 Yine de, Balfour, Lloyd George'un onerilerine kars i cik-

ti ama soylcdikleri hemen bir kenara itiliverdi." Gorusmelerin



~i~gozlerinm sevinc yaslanyla doldugunu gormustu,

Anadolu'nun durumunun genel bir anlasmaya baglanmasi

konusunda yapilrms alan bu ilk giri~im, 0 an gelen esinin etki-

sinde kalrrnsn. Ayru gun ogleden soma, O~ Buyukler, sabahki

islerini Baskan Wilson'un evinde pekistirdiler. Clemenceau,

mavi eldivenli ellerini san benizli bir goril gibi haritanm uzeri-

ne koydu ve sandalyesinin kenannda sessizce oturdugu sirada

Lloyd George, kararlarmi Harold Nicolson's anlatb.48 Nicolson,

hemen Astoria Oteli'ne dondu ve gerekli yazilan yazdirdi.

14 Mayista durum ~6yleydi: Yunanistan, a~agl Menderes

ovasiru da icine alan 1zmir-Ayvahk bolgesini elde edecekti. Ana-

dolu kisa sure i~in mandayla yonetilmek iizere ii~ bolgeye aynl-

rrusn: Yunanhlar, Aydin vilayetinin geri kalanmda; Italyanlar

gtiney Anadolu'da; Fransizlar da kuzey ve orta Anadolu b6lge-

lerinde kisa sure rnanda yonetimini ellerine alacaklardi, Ame-

rikahlar da, Ermenistan'da kisa sureli bir manda yonetimi kura-caklardr, Nicolson, karisma soyle yaziyordu:

ahlaksizca aceleye getirilmesi nedeniyle Nicolson iizi.intii duyu-

yordu, yine de Turkiye'ye ilgi anlasmarun genis cizgileriyle ele

ahnmasma kadar yaklasik bir yI i gecti.

Anadolu'ya verilecek bicim konusunda acik bir goru~il 01 -

mayan Lloyd George, baska kosullarda Amerikahlarm ve Fran-

sizlarm karst koymalanyla eriyip gidecek bir sonucu elde ede-

bilmek icin ltalyanlann velvelesinden faydalandt, Lloyd George,

Yunan ctkarmasi olasihgnu ortadan kaldirabilecek olan Anadolu

konusundaki kati antlasmarun bir an once yapilmasim saglamak

icin, Yunanistan'm gizlilik icinde ve acele 9karmaYI baslatmasm-

da direnrnisti , Krskrrtici Venizelos'tu, Lloyd George kendi is-

tegiyle suca ortak oluyordu: Churchillin deyimiyle de, "Veni-

zelos'un, lzrnir'e girmekle en bi.iyilk dort devletin vekili olarak

davrandigmi ileri surmeye hakkr vardi, Ama bir ordegin yuzme-

ye baslamasi gibi hernen Izrnir'e gitti."Sl Venizelos'un gudulen

So n iki a yd lr k urulun b ir p la n haz ir lamak ic in b iz e z a-

m an tammasma dua e de rk en v e y alv an rk en , m ily on la rc a

i ns an m e se nlis i h ak km da b Oy le sin e k ar ar o er ilm es i n e k or -kU I 1( d e g il m i l

Bun/ann v er m is o ld uk la n k ar ar la r, a hl ak a uygUl l 0 1 -

m ad lS I g ib i p ra lik d e d eg il. " Am a d elik anli, ne yapllmaSll11

i st iy or su n? B u i~i e onuc iand irmak ge r ek i r! "

lsin g arip uan: benim Yunanh lan tlltm u~ olmamdt r .O ysa bunla r, en astn o id uS ll m z am a nl ar o ne rd ik le ri md en

r o k i le ri , h em d e t eh li ke li b ir b ic im d e i le ri g i lt il er . 49

(O J 17 Maps gunu Lloyd George, Anadolu'nun paylasilruasr konusund~ 0

zamana kadarki tutumunun tersine davranrnaya basladi. Balfour, elestirel

bir muhtrra vermis, Montagu ve Muslurnan Hint Delegasyonu 0gi.inki.i

Yuksek Kurul topiantrs indan once Anadolu 'nun paylastmlmasma olanca

gi.i,Jeriyle karss crkrmslardr, Mantoux, us Dt! li / Jf r al iol1 s dH Co ns e il d e s Quain'

{Dortler Kurulu'nun Oturumlan), no. 81 ve 82 , Nicolson, Pea cemak in g 1 91 9

(Bans Yapmak) 1919, s. 273-274.

19 Mayis'ta, Lloyd George ltalyanlan Anadolu'ya sokmanm sadece ka-

nsikhk yaratacagiru one surdu: tum Anadolu uzerinde Fransiz manda yo-

netimi kurulmasiru onerdi, Mantoux, II, no. 83. Aym gtin yapilan Bakanlar

Kurulu toplannsi da Balfour, Montagu, Milner, Curzon ve Churchill arasm-

daki gorO;; aynhkla ruu ort aya koydu ve Lloyd Ceorge'un yeni ortaya a\llgl

ho;; karsr lanmayan paylast irma onerisini gii ,lendirdi; Nicolson. P e a c e -

making, 1919, s, 281.

21 Mayrsta, Yuksek Kurul'un uzun suren oturuf.Oundil, I.~oyd.Georgepaylastirma gori.i~i..inden vazgecti VC' gorll;;lerindekl bu deg~lkltgl Hint

Muslumanlanmn gor(l~lerinin onemine, bir de Ingiliz kabinesinin karannabagladl. Anadolu uzerinde kurulmasuu onerdigi ruanda yonetiminin Fran-sizlara degil de, Arnerikahlara buakrlmasiru istedi. (Bu yeni goru;; degi~jkli-gi. Turkiye dssinda sayilan Yunan kesi rn iu i ve Ermenis tan' a ver ilecek lop-

raklan orkilemiyordu.) Mantoux, I!. no. 86.

Nicolson, bu diisuncelerini A . J . Balfour 'a a~lkladlgl zaman

buyuk adam yorgun ve sakindi, "Butun bunlar dogrudur" de-

12212:\

gozle goruluyordu, davraruslari da acrkti. Ama Lloyd George'u

bu zor ve tehl ikeli kara ra hangi neden yonel tmisti?

Lloyd George durumun farkmdaydt ve darusmanlannm

kendi gorii~iine aykin gtiri i~ler ileri siirmelerinden iiztlntil duy-

karsismda, Tiirk dostu darusmanlarm ve politikacilann uyanla-

nru gi:)Z onunde tutmama olasihgi vardi, Lloyd George, Yunan-

hlan desteklemeyi daha akilo hale sokmaya kendisini zorlanus

olsaydi, Yunanistan'm Dogu Akdeniz'de lngiliz cikarlanru ko-



muyordu. Curzon, Izrnir bolgesinin Yunanistan'a verilmesine

karst oldugunu acikca stiylemi~ti.52 General Sir Henry Wilson,

Yunanhlann izmir' e gonderilecegi karan kendisine bild irilince,

bu girisimin ne sonuclar verecegi konusunda Lloyd George'u

uyarnusn. Bakanlar Kurulu'nun beyni alan ve Yuksek Kurul'-

un 7 Mayis toplanhsmda hazir bulunan Sir Maurice Hankey,uykusuz bir gece gecirmis ve Yunan seruveni hakkmdaki ciddi

kuskularmi Lloyd George'a bir mektupla bildirmek icin sabah

saat beste yataktan kalkrrusti. Bu mektup Lloyd George tarafrn-

dan hemen Venizelos'a gonderilmi~ti ve Venizelos mektupta ya-

zrlanlara inanmarrusn.S' Savas Bakam olan Winston Churchill,

karan hayret ve kaygryla kar~daml~h.54

Yapiian uyanlar bosunaydi, Yuksek KuruI'un gizli gorii~-

meIer yapmasl, sonuclan derinligine dusunulmeden karar alm-

masma yol acmistr, Karan uygun bulmayan asked uzmanlar,

biroldu bittiyle karsi karsiya birakilnuslardr." Lloyd George, Yu-nanhlan Anadolu'ya g6ndermek istiyordu ve dolayrsiyla buna

karst alan hicbir fikri dinlemek istemiyordu,

Lloyd George, Balfour'un, Eyre Crowe'un ve Harold Ni-

colson gibi ikinci derecedeki uzmanlarm Yunanistan'm istekle-

rine duyduklan yakmhkta zayif bir destek bulmustu, Lloyd Ge-

orge'un Yunanlilan desteklemesi, zayif, can cekisen, guven ver-

meyen Turkiye yerine, canh, kudretli ve genisleyen bir ulus

olan Yunanistan'm Dogu Akdeniz'de giir;lii bir devlet haline gel-

digi inancma dayamyordu. Her frrsatta Venizelos tarafmdan

koriiklenen boyle bir Yunanistan'm yeniden dogmasi dusuncesi

ruyabilecegini, Hindistan'Ia Ingiliz lmparatorlugu ulasim yolla-

n ya da Bogazlar tehlikeye girdiginde Ingiltere'nin destegine

inanabilecegi bir giio:;:olacagnu ileri siirebilirdi.55 Bu cok tehlike-

li cekic i dus , Turkiye'nin zayif oldugu gibi bir on yargiya da-

y andmlrrusn.

Mayism 0 atesli ve cilgm ilk on bes gununde, Lloyd Geor-

ge, Kibns ve lstanbul'u icine alan56 Bogazlar'a egemen, Korfu

adasmdan izmir'e kadar bilyiik bir cernberle Ege Denizini saran

ve kendisini elestirenlerin 0ana kadar sandiklanndan daha bii-

yiik bir Yunanistan'r aklma koyrnustu. Lloyd George'la Venize-

los'un paylastiklan bu duste bir olaganustu yan oldugu dii~u-

nulse bile, iki adamm yalruzhginda da iirkiitiicii birsey vardi,

Clemenceau'nun cekingenligi, Amerikahlann giivensizligL ita 1-

yanlarm kizgmhklan. askeri darusmanlann cekimserlikleri der-

din baslamak uzere oldugu konusunda i1gilileri uyarmahydi.

NOTLAR

1 Bkz. Haword, T he Pa rt it io n o f T ur ke y, 1966 baskisi, s. 208-209.Frangulis'in

yapinnda, Ateskes'in Fransizca metni, ii, s. 14-16.

2 Bkz. Kitsikis, Propagallde 1'1 pressions en polil ique internotionale , /a Grece 1'1 5~

Reoendications a l a C o nf er en ce d e la P ui x, Paris 1963, s, 181.

3 Bkz. U.G. Belgeleri, F 55/1111, Lloyd Ceorge'un The Trulh abou! Peace

Treaties yapib hakkmda bilgi veren mektubu, ii, s, 1128-1231.

4 Bkz. Nicolson, C ur uJ n: T he L as t Phll.<e,s, 76-81.

5 Dogu 1$leriKomitesi 42. toplannsi, 9 Arahk 1918.CAB 27/24.

6 Bkz.J .C Hurevitz'in Princeton Universitesi tarafmdan 1956'da yaymlanan

Dip lomacy in /h ~ N ea r a nd M id dle E as t ad h yaplli. ii, s. 19.

7 Bkz. Nicolson'un 1919'da yaymlanan Peacemaking adh yapiti, s. 221.

8 A.g.e., s. 205.

9 Bkz. Seymour' un Let/as fro m Ih e Par i s Peace Conference adh yapth, s, 56.

10 Bkz. LJ.G. Belgeleri , F 55/3/2, Elliot'dan Hardinge'e, 9 Nisan 1917.

J 1 Cmd 671, Madde 9' a bkz.

12. Bkz. D.B.F.B. iv, s, 640-641'de <;ogunlllkla St. Jean de Maurienne Antlas-

(0) General WHson'un 10 Mayis tarihli guncesinden: "Bunlann turrul <;lIgmcave kotu... Venizelos, li<;buyukleri kendi arnaclan icin kullaruyor. Onlar git-t ikten soma, Bliss, Le Bon, Fuller ve ben .. . sacma ~yler yapacagsz." Call -well, Field-Mar~lral Sir Henry Wi/SOli, (Feldmaresal Sir Henry Wilson). II,s.I92.

12412')

masi d iye arulan 18 Agustos tarihli I ngiliz-Pransrz-Italyan antlasmasuun

metni. Nisan aymda St. jeanne de Maurienne'de yapilan gorusmele r i "in,

ayru yapltm 638-639. ve Lloyd George'un Peace Treat ie s adh yapituun ii, 773

ile sonraki sayfalanna bkz. 18 Agustos tarihli antlasrnarun onsozunde ,. Rus-

yoresine yapilan < ; " 1 karma ha k kmda ki olaylan anla tan ve G. Roussos tara-

fmdan yazilnus yazi vardir. Bunlar simdillk yaymlenmasi yasak bulunan

D. Lambrakis in ars ivlerindon aktarrlrmstrr.

25 Bkz. F.R.U.S. 1919, i ii , s . 875.



larin muvafakah kayd iyla" kelimeleri vardi, bu daha soma Lloyd George'a

raha tbir kacamak yolu h az tr l ar r us t i. F .R .L l.S .1919,484 ve 720. sayfalara bkz.

13 Bkz. Se tOI1-Watson ' un I r a/ y F r om L i b er a li sm 10 Fascism aJI I yapll l, s. 464, no. 3 .

14 Bkz.. D .D.1. ( Ita lyan Diplornat ik Be lgeler i) 6 . se ri , i, No. 393, s, 195-200, Or-

du C.cnelkurmayhgmm hallrlad]gl savas sonundaki somurgecilik progra-

nu hakkrndaki 18 Kasim 1918 ta rihl i muht rra,

15 Rh . !J.G. BeJge1c'rL Dosya 56/2/16, Roma 'da lngillz el"isi olan Rood tara-lmdan 19 Aralik 1918 '<.k Baltou r'a yazrlan ve Venizo los'un Nitti ve Italyan

Kabinesi hakkindaki sozlerinin etkisini anlatan ozel rnektup. Rodd, ital-

yanlatm Rodes drsrnda On tki Adalar'dan ve Kuzey Epir'den vazgecrnele-

ri yolunda buyuk bir olasihk bulundugu sonucuna varmaktadir. D.D.i, 6.

Seri, i, s . 423. Par is 't ek i I ta lyan e lc ls i Bonin Longare 'run Sonnino'ya yazdlgl

6 Ocak 1919 tarihli yan

16 Bk7. D.B.F.P. (Ingiliz Dis Politikasryla ilgili Belgeler), iv. no. 573, n, 3, s,

848-851.

17 Bkz. LLG. Belgelermdeki muhtira ve 2 Kasirn 1918 tarihli mektu p, F 55!1/

II.

18 Bkz. Pentzopoulos'un T he B alk an E xch ang e o f M ino rities a nd its im pa ct u po n

Gn't 'Ce adh yapin. s. 55-56.19 Bkz. G re ec e b ef or ~ t he P ea ce C o ng re ss , Londra, 1918. 00 k isilik komisyon

huzurunda Venizelos'un yaptlgl beyanlar icin r.R.Us. (Birlesik Ameri-

ka'mn DI~f1i~kileri Konusundaki Belgeler) 1919, i ii , s. 856-875'e bkz,

20 Baris Konleransi'nda Yunan rnuzakereleri icin Talbot'un raporuna bkz.

F.O. 421/298, no. 6. Talbot, Yunan heyetine irlibat subayi olarak kattlrms

ve Venizelos 'Ia s iki i liskiler kurrnustur.

21 Bkz. Onlar Konseyi'nden once Venizelos, 3 ~ubat 1919. f.R.U.S. 1919, iii, s,

861.

22 Bkz. A.g.C'.,s. 872-873. Pontus Yunanhlan isteklerini surdurrnekte diren-

mislerdir, T h e P o n tu s Q u es ti ol l adh yapitta Trabzon Baspiskcposu Chrysanl-

hus'un baskanhk ettigi Pontus Heyen tarafrndau 10 Marl 1920'de bans

konferansma verilen muhtrraya bkz. Pontus Yunan heyetleri tarafmdan

1920 ve 1922'de Venizelos'a yapilan basvurmalar i"in Venizelos Belgeleri,

s. 315 ve 316'nm ,,~it li yerlerine bkz,

23 Bkl. Nicolson, Peacemak ing 1919, s. 208-209.

24 Bkz. Venizelos'un Repoulis'e yazdlgl 4 ~lIbal 1919 tarihli rnektup. TlIchyd-

rOllWS, no. 793, 21 Haziran 1969. Taclwdromo«, No. 788-802 'de (2 MaYls-22

Agl lstos 1969) Par is 'te bulunan Venize los t arafmdan At ina' daki Repouli s' e

yM.l1rl1l~ bircok mcktup Voruzclos'un Mayis 1919 anilaruun ozeti. iT.mir ve

26 Bk:z. .Nicolson, Peaceml l k ing , 1919, s , 105-Hl6. Nicolson, Yunan Koml tes i'ne

uzman teknik darus rnan ola rak kat tlnus ve kes in raporu hazi rl ar rust rr .

27 Bkz. Frangulis, ii, s, 48-49. Trakya sorununun gelismesi konusu i"in Ve-

nizelos'un Repoulis'e 9 Aguslos 1919'da yazdlgl mektuba bkz, Tachyd-

romos , no. 795-796 ve 4 ve 11 Ternmuz 1969.

28 Bkz. Nicolson, Peacemak ing , 1919, s. 236-237.

29 Venizelos'un Repoulis'e yazdl!';1 27 ~ubal 1919 tarihli meklup i"in 792 sa-yih ve 13 Haziran 1969 tarihli Tachydrornos' a bkz; Ingiliz Drsisleri Sa-

kanhgi 421/298 no. 6 (Talbo t'un B a T J ~ Konferansi'ndakl Yunan miizakere-

le ri hakkmdaki raporu] ,

30 Bkz. Nicolson, Peacemak ing . 1919, s. 255-256.

31 Bkz. Mantoux, L e s D e li be ra ti on d u COJ1~eilde s Qua l re , i,s. 455-456.

32 Bkz. Nicolson, Peacemak ing , 1919, s, 264.

33 Bkz. Mantoux, i, s, 486.

34 Bkz. Callwell, F i el d-M a rs h al l S ir Heiny Wilsoll: His l if e a n d D i ar ie s, i i, s . 188.

35 Bkz. Mantoux, i, s. 499.

36 Venizelos'un Arulan, Tach I Idromo>, no. 788, 16 Mayis 1969 (kars, 40. not ve

sonrasi),

37 Bkz. Callwell, ii, s. 190.38 A.g.e.

39 Venizelos'un Amlan, s. 10-11.

40 6-19 Mayis 1919 olaylanru abartrnadan anlatan bir am, Tachydromos , no.

788-791 ve 16 MaYls ·6 l Iaziran 1969'da yaymlannusnr . Venizelos baslangr -

cr ~yle anlatrnaktadrr: "Aksam yerneginden sonra bi\tiln bunlan yaz-

maya karar verdirn, Bunlar ulusun yanlll i"in <;ok onern tasimaktadrr.

Murnkunse bunahmm sonuna kadar aru lanrru yazmayi surdurecegim, Ge<;

de olsa yerinde bir karar, Acaba surdurebilecek miyim? Kuskuluyum,

Daha sirndiden bu kadanru yazmak icm bir saatten fazla zaruan harcadim

ve boyle yapmakla uykumu kactrdrm, Bu kosullarda, yann tazla bir sey ya

da iyi bir ~y yapmak gi. icunu kendirnde bulamayacagim."

41 Mantoux, i, 66, Venizelos'un Arulan, s. 14.

42 Mantoux, ii, no. 75, s. 49 ve sonraki sayfalar, ClemenCC,lu, Yunan i~galinin

her zarnan ge<;ici bir nitolik ta~ldlgmda, Venizelos'a ve Lloyd George'a

karsi israr etmistir.

43 Bkz. Mantoux, ii,no. 6. s. 51.

44 Bkz. Nicolson Peacemak ing 1919, s. 280. Nicolson, kendisiniu cocuk gibi

davrandrgmdan kusku duy rnustu.

Nicolson, C u r; :, m: T h e L aM P h as e. s . 93.5

126

46 Mantoux, ii, no. 77.

47 Bkz. Nicolson, Peacemaking 1919, s. 272-273.

48 A.g.e., s. 274.

49 Ag.e., s, 276.



50 A.g_e.,s, 277.

51 Bkz.Churchill , T h e W or ld Crisis: I h e A / lama / h, s, 366.

52 Bkz. Nicolson, Cllrwn: Th e w sl Phase, 5 _ 79-80.

53 Bkz. Venizelos'un Arulart , s.9-10.

54 Bkz, Churchill, s. 367.

55 Lloyd George'un politikasirun hakh oldllgU 20 Arahk 1920 tarihli zabitta

Nicolson tarafmdan iyice anlatdml~hr, D.B.F.P.,xii, no, 488.56 Venizelos'un Arulan, Istanbul konusunda, s, 10--11,Mantoux ii, s. 59, Kib-

ns konusunda yapilan 13Mayis 1919larihli toplanti.Ak tU I v e i le ri g i5 ri i; ;l ii ol du kl ar t, k on us m a s an at mt d a

b il d ik l er i i ci n e n zo r smao la r d a a r k ada s la nndan

iiste r ; lkml$ o la n W i ls on , L lo yd G e or ge , C le m en ce au

v e V e ni ze lo « g ib i P a ri s't e ti n s ah ib i d ev le t

a da m la rt nt n, b Oy le f el ai h v e o ld ii ri ic i: b ir adim

atmaya n as tl k an dm lm ts o ld uk la nn t b ug iin e kadar

anlamts degilim.

Winston Churchill , The World Crisis:the Aftermath ( Di in ya K ri zi : S on uc , s. 369)

Ateskesin basmdan beri Yunanhlar. lzmir'de etkin bir pro-

pagandaya giri~mi~lerdi. Propaganda yapmakta etkin rol alnus

olan Yunanh gazeteci, Michael Rodas, Yunanhlar, Italyanlar ve

Tiirkler arasmda iiste (lkmak icin yapilan cabalan ~6yle anlat-

rrusn:

o s tr a l zn ti r, g iz li b ir sava;; gi5riilltiisU vermeye ba#a-IIW;tl. lngilizier d urum u k avrm m$la rd l ve a pk r;a b izim ya -

I1II11IZI tufllyorlardl. lngitiz Konsolosu lzmir'e g elm is , b ii-

tu n H ir is tiua nla n s erb es t b trak tumts , E ry th mi'yi ziy ar et

e im i s . .. ylktk H t ri st iv an k as ab al ar uu u e k i. iy le ri ll i g i5 rm i i$ ,

d on ii eu nd e TU rk l id er le ri yl e s er f k on u$ lI 1u $ v e H lr is ti ya n-

128129

la ra k ars : d ao ra ru sla rd an o nla rt s oru mlu tu tm us tur . F ra n-

s tz la r, b iz e y ar du n eimekien k ua nm am tsla rd u: V e ita ly al1 -

l ar , T ii rk u ns ur la rla b ir li kte ( atl §m a ya k nt tl nn sla r, b iz e SIi(

y ii kl em e k u e l zm i r' dc n bizi a tmak i(111ellerinden geleni yap -

r e§ itli k ur ulu sla r p e g aze te le r y alu yla m itc ad ele fi su rd ure -

rek e sk i ve yeni duyg u/arm Y lg llm asm m, a riik he me n he me n

k ap an lm a o /a s!llg l k alm aya n a ra a (lk llg m m d ah a ziv ad e d e-

rinlesiirilmeeinin ik i Ir k ic in d e za ra rlt a ld ug unll p e akar la-



mislardir . J nna u yg un g e lm e d ig in i aniamamisiardir ... Tiirkler, bizim

politika sistemimizin liberalligine ve adalet yanllsl aldutu-

n a i na n mamakiad t r la r . 2zmir'de, Girit adasirun Yunan Kralhgiyla birle~tigi srralar

adadan aynlmis, Yunanca konusan ve Musluman alan cok sayi-

da Ciritli Ti.lrkhalki vardi, Venizelos, Anadolu'da bir Yunan hu-

kurneti kurulmasi fikrini bunlara asrlamak icin Makrakis adm-

da Ciritli bir politikaciyi gi.indenni§ti. Makrakis bu gorevinde ba-

sanh olmustu. Giritli Turklerin koy meydanlannda kucuk grup-

Jar halinde oturduklan, nargilelerini fokurdatttkian ve Makra-

kis'Ie bir!ikte Girit'teki eski yasamlanru ozlemle arurnsadiklan

gorlilm u~tii.

lzrnir'de dogrudan dogruya Atina'daki Disisleri Bakanhgr-

na sorumlu bulunan bir Yunanistan Ternsilciligi kurulmustu, Bu

ternsilcilik, Ermeni ve Yahudi liderlerinin destegini kazanrrus

oldugunu ileri surrnekle birlikte, ne Levantenler -bunlar Akde-

nizin dogu kiyilannda dogmus ve biiyiimu~ Avrupa asilh kisi-

lerdir- ne de Turkler uzerinde bir etki yaphgml kabul etmisti.

Tilrkce Koyli i ve Fransizca Liberti? gazetelerine yapilan yardim-

lar onemli bir sonuc vermemisti, Levantenler, Turkiye'de, Yu-

nan serrnayesinin cikarlanru destekleyecek olan ve denenmemis

bir Yunan yonetiminden cok kapitulasyonlarla ticari ve ekono-

mik ayncahklarla eski yonetimin yabanci crkarlanna daha iyi

hizmet edeceginin farkmdaydrlar,

Yunan Temsilciligi Atina'ya gondermis oldugu raporunda,

yola getirilme olasiligi bulunmayan Turkler'i saf bir bicimde ta-

rumlarmsn:

Bu temsilciligin basan g6sterememesi sasilacak ~ey degildi,

Temsilciligin varligi, Yunanistan'in bu topraklan kendi toprak-

lanna katma politikasi guttuguniin bir karunydi.

Birden Miittefik Devletler'in harekete gectikleri goruldu,

onemli gelismeler olacagi konusunda bazr haberler ortahga ya-

ytldl.

Miittefik Devletler'in niyetleri konusunda Vali lzzet Bey'e

haber verildikten soma, 14May IS gunu Miittefik Devletier'e bagh

birlikler, Amiral Calthorpe'un komutasmda izrnir kislasma el

koyrnak icin ctkarma yaptilar. Kentin Yunanhlar tarafindan i?-

gal edilecegi yolunda bir haber ortahga yayilnusti. Ogleden son-

ra Leon gemisinin kaptam ve ateskesten beri Yunanistan'm lz -mir Temsildsi Mavroudis, Yunan toplulugunun liderlerini bit

araya topJadt ve Venizelos'un biiyiik heyecanla karsrlanrms olan

bildirisini okuyarak, Yunan ordusunun yola ~tkttgl haberini ver-

di) Bu haber bird en ortahga yayildi. Cece binlerce Turk, Yahu-

di mezarhgirun yamndaki Bahribaba sirtlannda toplarup buyuk

bir gasteri yapmak amaciyla atesler yaktilar ve davullar caldi-

lar." Ayru gece, ~ogunlugu Turk olan yuzlerce mahkumun ceza-

evlerinden kacmalarina, Turk yetkilileri ve Muttefik Devletler

tarafmdan cezaevlerinin denetlenmesiyle gorevlendirilrnis olan-

T ii rk le r, t op r ak sOr/mu tbunun (ozU m/enm esi ne onla-

r tn vc n e d e b izim e liniizd ed ir) lie § ck ild e {o ziim le nir se {o -

z iim le ns in , A rn au utla nn , G ir itlile rin , L az la nn tie cezaevi

k ar ;; km l o ld uk la rt s oy le ne n k i§ ile ri n e n k oi ui er in i ic in e a la n

('J Yunanhlar bu gosterinin isgale direnme amactyla yapJldJgJnI soyluyorlardi.Muttefiklerarasi Sorusturrna Kurulu da, Yunanhlann izmir'e ayak basma-

smdan soma ';Ikan oiaylan lzmir'de Turklerin oteki yabanci unsurlardan.;okdaha kalabahk oldugunu karutlamak arnacma bagladr, Bkz. D.B.F.P.'de-ki komisyon raporuna, 1.seri, ii, no. 17,ek A;Turklerin bu konudaki aQkla·rnalan ve niyetlerinin barlKI bir direnrne oldugu konusundaki bildirilerinincevirileri icin bkz. Toynbee, s. 404405.

1.'\0 UJ

KARADENlz

lutu oldu. Saat yedide nakliye gemileri korfezin girisinde g6riin-

diller, Yanrn saat sonra Patris gemisi kordona yaklasiyordu. Ge-

minin kaptan koprusunde bir boru sesi duyuldu. Vapurlar dii-

dirklerini otturmeye basladilar.

Y /I K, IN DQOO . I ;TNO lO Ji !< . 1915



Yunan birlikleri karaya cikmaya basladigmda Baspiskopos

Hrisostomos kutsamak icin one firladr. Gemilerden ilk cikan as-

kerler silah cattilar ve kordonda hora teptiler. Kalabalik bunlan

alkrsladi ve gozya~l doktu. Saat dokuz bucukta isgal ordusunu

olusturan Birinci Tumen'In ii<; alayi da karaya cikrrusn.

Bir giin once Miittefik Devletler'e bagh birlikler karaya crk-rrusti ama, simdi karada tek komuta Yunanhlardaydr, 4 ve 5. Pi-

yade Alaylan. kentin kuzey ve dogusunu isgal etmek icin yuru-

yii~e ge<;tiler.Verilen emirlerdeki kansikhk yuzunden, Karanti-

na'run giineyinde karaya cikarak kenti i~gal icin mahalle arasm-

dan ilerleyecek alan 38. Efzun Alan tam kordonun ortasmda

karaya ayak bash. Bu nedenle de belirtilen yere ulasabilmek icin

heyecanla kalabahgm onunden gecerek guneye dogru yiiriimek

zorunda kaldi. Bu yol, birligi, hiikumet konagmm ve diizenii

Turk birliklerinin kapanlnus oIduklan krslarun onunden gecmek

zorunda birakti. Saat ona dogru yanlan sua yuruyen ve pe§le-rind en gelen crlgma donmus Rumlarla birlikte 38. Efzun Alayi,

Kordon boyunca yuriiyii§e gecti. Alay, kislayi ge<;er ge<;mezde

biri ates acn, *

Kargasa bas gosterdi. Konak meydanmdaki bahcede bulu-

nan Yunan birlikleri birden yayhm ate~e basladilar, kisladaki

Turk subaylan teslim oluncaya kadar yanm saat sureyle krslay;

kursun yagmuruna tuttular.

Turkler, teslim olduklariru g6stermek icin elleri havada kl~-

ladan ctkmaya koyuldular. Ate§ ba~ladlgl sira VVh it ta ll a n d Co :-

ya ait yazihanenin balkonunda bulunan Donald Whittall, sayi-Ian az olan tarafsiz gozlemcilerden biriydi. "Tutsak Turkler cok

AKOENiz

[ann basmdaki italyan binbasuun sue ortakhgiyla goz yumuldu.

Bunlardan bazilan, kislamn yarundaki depolardan silah almayi

basardilar.

. Ertesi sabah, 15 Mayis gunii hava acik ve guzeldi. Binlerce

Rum, kordonda toplanrrus c;ene cahyordu, Mavi beyaz Yunan

bayraklan kordonda sallaruyor, kordon boyundaki evlerde dal-

galamyordu. izmir Rumlan icin bu. cok onemli bir olay, bir dii-

!i'un gerceklesmesiydi, Hie kimsenin i~galin kahcr oldugundan

kuskusu yoktu, tlk sabah giine~i altmda dalgaJanan bayraklarla

ortahgi bir bayram havasi kaplarrusn, Yunan askerlerinden olu-

~an kucilk bir birlik, cikarma noktalanm korumak icin onceden

karaya crkrrus, ama kalabahgi geride tutmayi basaramamisn.

Yaklasmaktaki gemilerin ilk isareti ufuktaki birkac duman bu-

(~) ilk silahl kirnin ate~ledigi bilinmiyor. Toynbee ( T he W e s te r n Qu es ti on , 5.396-

400) aynnnh sorusturrna yapn . Uluslararasi Komisyon ilk olarak, kimin

ates ettiginin saptanmasuun olanaksiz oldugunu, arna Yunanhlann once

ate~ a..;maYlp.acrlan atese kar~lhk verdiklerini kabul etti.

1.)215 3

hirpa lanm I : ; ; ve iiliP kakilrruslardr", diye yazaca ktr. Yun anhla r

kisladaki ve cevre binalardaki biitiin Turkleri bir araya topla-

diktan soma, Konak meydanmdan Kordon boyunca yuriittiiler

ve cezaevi olarak kullamlan Patrie gemisine gotiirdiiler.

ilk gun Turkler 300-400, Yunanhlar ve Rumlar da olduru-

len iki Efzun askeriyle birlikte 100 kadar 61u ve yarah vermislcr-

di.5 Uzun sure gecmeden adam oldurmeler ve yag-malar kentin

her yaruru sanp civar koylere kadar yayilmtsh.

Bu yurekler acis i olaylar, sadeee Yunanhlann disiplinsizlik-



Whitta ll, yazihanesinden pkml~ ve alaym pesine takilrrusn.

Yolun bir yerinde disiplin kalmadi, Whittall'un tahminine gore

otuz kadar tutsak bogazlandi. Canavarhklarm buyuk boliimt]

alaym pesinde giden sivil Rumlarm eseriydi. Ama, Yunan as-

kerlerine de baski yapmak gerekmis ve "tutsaklan oldurmeme-

leri icin subaylanrun zor kullanmasi gerekmisti."

Savas gemilerinin giivertelerindeki Miittefik subaylari , Turk-

lerin, elleri baslannda ve Yunan askerleri tarafmdan siingi.ilene-

rek yurutulduklerini seyrediyorlardi. Bazilan yere dusurulmus,

sungulenmis ya da oldurulrnus, ustlerindeki degerli esyalar so-

yularak ahndiktan sonra denize frrlahlmisti. lngiliz Deniz Kuv-

vetleri 'ne bagh Adventure gemisinin komutam, bir Turk subayi-

run elleri basmda yururken gruptan aynldigiru gormil~tii . Bir

Yunan askeri dipciligiyle bu subaym basina vurmustu, Turk aya-

ga kalkmca tekrar kafasma vurulmus ve sungulenmisti. Son un-

da da basi ucurulmustu. Adventure gemisinin yamnda kordonabag-h olan bir Turk savas gemisini Yunan birlikleri sarrrus, atese

vererek tayfalardan ikisini aglr yaralarruslardi. Tutsaklar "Cok

ya~a Venizelos' ve "Cok ya~ Yunanistan!" diye baglrmaya zor-

lannuslardi. Sonunda da btittin tutsaklar Patris gemisine kapa-

hlnuslardr.t

Kentin baska yerlerinde de duzen bozulmustu. Bir cok Turk

cline silah ge\"irmi~ti. Hepsi de Rum olmayan birtakim siviller,

diizensizlikten faydaJanarak Turk evlerini talan etmislerdi. Bir-

takun Rumlar bir Turk deri atelyesinden binlerce lngiliz lirasi

degerinde deri ahp gotiirmil~lerdi. Rastgele ge\mekte olan birYunan devriyesi bunlara engel olmak isternisti ama devriye ay-

nhnca onlar yine yagmap surdurmuslerdi. Ertesi giln de dii-

zen saglanamamisn. Amerikan Kiz Koleji'nde bulunan Ameri-

kah tarnklar, cevrelerindeki butun Turk evlerinin talan edildigi-

ne yakmdan taruk olmuslardi,

lerinden ve kiskirticr ulusal duygulann gemi aZlya almasmdan

degil, ayru zamanda Yunan isgalinin niteligi konusunda Mutte-

fik Devletler 'in ikiyilzli i davranmis olmalarmdan da ileri gel-

misti . Amac gcrcekten bansi korumak ve kiymu onlernekse, is-

galin bicirnsel olarak degil, gercekten MiiUefik Devletier'ce va-pilrnasi gerekirdi. Hem Venizelos, hem de Paris'te bulunan Mi.it-

tefik politikacilar ve askeri darusrnanlar, her biri kendi yonun-

den, Yunanhlann 15 Mayis gunu diledikleri gibi davranmalan

konusunda diretmislerdi. Asker bulunan yerlerin i~gal edilmesi

simgesel bir davrarus olmaktan ileri gitmemisti, Amerika Birle-

sik Devletleri'nin Izmir'deki yuksek rutbeli bir deniz subaymm,

kentin 14 Mayis gunil lngiliz,' Fransiz, Amerikan ve Italyan bir-

likleri tarafmdan gercekten isgal edilmesi, 15Mavis gunu de Yu-

nanhlara devredilmesi hakkmdaki onerisi geri \"evrilmi:;;ti.6

Yunanhlar da kendi yonlerinden gereken onlernleri alma-rruslardi, l?gal, adamlanrun gozlerinin ya:;;ma bakrnadan kendi-

ni kabul ettirecek bir iine ya da iradeye sahip olmayan bir alba-

ym eline birakilnusn, Yunan Yuksek Komiseri alti gun sonra gel-

mis -bu gecikme Venizelos'u \pk iizmil~tu7- ve cikarmanm bir

ay sonrasma kadar Izmir'e bir Yunan generali ayak basmarrusn.

Bu arada Yunanhlar, Izmir'den dagilarak Aydin, Ayvahk ve ote-

ki onemli tasra kentlerini isgal edip yerlerini saglamla~brml~lar-

dr, lsgalin geni{ilemesiyle, Turklerin ve Yunanhlarin kiyun ve

taskmliga girismeleri bekleniyordu. Aydm. Yunanhlar taratm-

dan 27 Mayis giinil isgal edilmis, korkunc goruntulerden veoJaylardan soma 29-30 Mayrs gunleri bosalulnus, 4 Ternmuzda

tekrar isgal edilmisti, Kent tiiten bir yrkmti halinde birakrlrrusti.

i i~te ikisi yerle birdi.

Sonunda Venizelos, subat aymda lzmir'e bir vali secti .. Si-

sam adasmdan Thernistocles Sophoulis adh bir liberal politika-

13 4

cmm bu i;;i istedig;i biliniyordu. Celeneksel Yunan politika sis-

teminde tasra valiliklerini daha cok tasrada politik hirsi alan

adamlar ellerine geciriyorlardi -Sophoulis daha once Makedon-

ya'da genel valilik yapml~h- bu nedenle de Atina'daki politika

sahnesine tepeden bakan adamlar valilik yapiyorlardu. Venize-

Stergiadis, Turklere karst giri~i1ecek dtizen bozucu davra-

ruslan ya da Miit tefik Devletler temsi1cileriyle nazik iliskilerini

gti.-;le?tirecek herhangi bir davrarusi siddetle bastirdi. Ornegin

nasil olursa olsun Turkleri kiskrrtacak bir davrarustan kacirul-

masi hakkmda yerli basma yasak koydugu halde haftahk Ka-



los, bu gelenegi kabullenrnedi VI " hayret uyandrran bir secim yap-

b. Elli sekiz ya~lnda bir avukat olan ve a sua Epir Genel VaI iI igin i

yaphgl icin devlet mernuru sayilan Aristeidis Stergiadis' i secti .

Stergiadis, Giri t' in baska Idlrdlgl gunlerinden Venize los' un

arkadasrydi. islam hukukunda uzman oldugu kabul edilen biradamdi ve savastan onceki Atina Antlasmasr'run, Musluman-

Ian ilgilendiren sorunlanrun maddelerini hazrrlarnakla liberal

hukumcte yardimda bulunmustu. Epir'de, saglam ve tarafsiz

bir kisi olarak (in yapnus. soygunculugun onlenmesinde buyuk

basan gostermisti,

lzrnir'e geldiginde Stergiadis'in hemen ger~ekle~tirmek zo-

runda oldugu iki amaci vardi. Yasalan VI" duzeni yeniden ege-

men kilma k, 15-16 Mayis olay lanrun kotii etkilerini silmek ve as-

keri isgal kosullari altmda yeni bastan etkin bir yonetim kur-

mak. Stergiadis, Atina'dan VI" Epir' den getirrnis oldugu gen~ yo-neticilerden olusma bir "cocuk bahcesi'nin yardmuyla, tehdit

ederek, zorbahga basvurarak, sagduyusunu kullanarak bu odev-

leri basardi. *

Duzeni yeniden kurmak alan ilk odev, lzmir'in icinde .-;a-

bucak saglanml~h. 15-16 Mayism bashes sorumlulan asked mah-

kemece sert bir sekilde cezalandinldilar. Ve Stergiadis, vakit

ge~irmeden, Muttefik Devlet temsilcilerinin de yer aldigi bir

karma komisyonun saptayacagi zararlan esas alarak Yunanis-

tan'in zarar gorenlere tazminat odeyecegini Han etti, Bu onlem-

lerin etkisi de hernen gorlildu.

panes dergisinde Jon Tiirklerle alay eden bir siir basilmca san-

stir sefini isinden atti ve daha sert talimat vererek yerine yeni

bir sansur sefi atadi.f

Etkin ve tarafsiz bir yonetim kurmak alan ikinci gorevini

yerine getirmesi daha uzun zaman aldi, Kuramsal olarak Turkegernenligine isgal nedeniyle de olsa dokunulmadigma gore,

Turk yonetimi devam etmekteydi, Uygulamada ise, yonetim Yu-

nanhlann denetimi alnndaydi. Stergiadis, daha kucuk islerde

cahsan Turk memurlan yerlerinde alakoymus. bunlan eski Yu-

nan Konsoloslugu binasma yerlesmis olan Yunan Yuksek Ko-

miserligi'nin yonetim mekanizrnasmm.emri alnna alnusti. Yuk-

sek Komiserligin on dort subesinden islam isleriyle ugra~an tek

subesin in basma, daha once Drama va liligi yapmis olan Ali Naip-

zade adinda Girit'li bir Musluman Turk'u getirmisti. En onemli

noktalara Atina'dan getiri1mi~ olan sivil memurlar yerlestiril-misti ve bunlann gozetimi altmda yerli Rumlardan toplanmis

memurlar islerini 6greniyorlardl. Yunan y6netiminin, Eski Yu-

nanis tan'da bile yetis tirilmis personel kaynaklanmn zorlandigi

ve kosullarm uy gun olmadigi bir zamanda, hie yoktan kurulmasi

gerekiyordu. Basta gelen sorun, isgal edilen yeni yerlerde gUven-

ligi saglayaeak yetistirilmis jandarma sikmnsiydi. Venizelos bu

sorunu anlarrus'', Anadolu'nun onceligini diis tinmesi de Stergia-

dis'e adamlanru diledigi gibi secme olasihgi saglaml~tJ.

Stergiadis sert VI" sinirlerine hakim olarnayan bir adamdi.

Dis gorlinu~liyle etkileyici bir yam yoktu. Alhn cerceveli goz-luklerinin arkasmdan dunyayi gozleyen, geleneksel VI" oldukca

zevksiz giyinen bu adam, herkesten uzak bir aydmm kendini be-

genmi~ gorunusunu yansinyordu. Toplumsal hayattan nefret

ediyordu VI" gerekli olrnadikca odasmdan ciknuyor. lzmir'in

yerli sosyetesine kendini sevdinnek icin hicbir caba harcarruyor-

(~) Ornegin, Epir'de Stergiadis'le ~ah~an P. Gounarakls, lzmir Yuksek Komi-serligi'nin Genel Sekreteri olacakti. Toynbee, uzerinde olumlu etki birakaniki baska yoneticiden de soz ediyor: Aydm da G. Vasilikos ve Soma'da LNabouris (5. 166).

1 ? > ( i

duo lnsanlarla bir araya gelmek zorunda kaldigi zamanlar, ara

sua gen\" meslekdaslanyla kendinden W~\"ipcok cekici ve parlak

konusrnalar yapiyordu. arna genellikle ters davrarur ve herke-

sin kendisini dinlernesini isterdi.l" Bir cesit "ahlak guzelligi"

buldugu Venizelos'a hayrandr.!' Ama meslekdaslanrun bircok-

o s lra la r y en i e le s e(ir ilm i; ; to pr ak la r, ua iiie rin s lk slk

d eg i~ ti ri lm e le ri l1 dC I J ~ o k z ar a r g i. .i rm i i; ;t ii . B it s ad ec e hi/hi-

m e/in d eg il, a ym z amanda 0 yer/ere a ta nm ts o la n a d am la rt n

d a k usuruvdu. H erh ang i b ir vi/ayette g er(ekten i~ ya pm ak

i st ev en b ir u al in in , y a~Ql nl mn b ir ka c y lh l1 l o ra da g e( ir ec eg i



Ian gibi kendi yaranna entrikalara giri:;;ecek zamaru yoktu. 1913

yilinda bir gen\" gazeteci Venizelos'un siyasal degeri konusun-

daki dusuncesini sordugu zarnan. biraz dusundukten sonra : ; ; U

kar:;;lhgl verrnisti: "Ben bir tek :;;ey soylemek isterim. Venize-

los'un kaderini etkileyen bir yrldizi, buyuk bir yildizi var!" Bu-nu soylerken belki de ileride herkesin dedigi gibi Venizelos'ta

:;;eytan tiiyii old ugu efsanesini ortaya a tiyord u.12

Yaradrhsirun politika oyunlanna uygun dusmedigini bilen

Stergiadis, politikaya atilmak icin her tiirlii kiskirtmaya karst

koym ustu, 1915 Haziran secimlerinde, Venizelos' un Hera klion' -

dan adayhgiru koymasmi istedigi kendisine iletildiginde Ster-

giadis su yarun vermisti: "Simrsiz olan dusunsel ve ruhsal yete-

neklerine deger verdigim Venizelos'Ia dostlugurnu bozmama-

run tek caresi politikaya girmememdir. Politikaci olursam he-

men kavgaya tutusuruz." Bu, akilhca bir degerlendirmeydi.P

Metaxas, 1914 vilmda Stergiadis ile tarusngi zaman, Stergiadis

hakkinda, "aktlh ve kendine hakim, hizmetleri butun aynntila-

nyla inceleyerek hazrrlanan bir adam"14 izlenimini edinmist i,

Stergiadis, Yunanistan'm siyasal ve yonetimsel mekaniz-

rnasirun zayifhgnu ve olgunlasmarrus oldugunu biliyordu. Yo-

netimi dogru olarak kurabilmek icin devletin, yeni ahnrrus top-

raklara en iyi ve ozellikle gen\" memurlaruu gondermesi gerek-

tigini savunuyordu. Bu gene memurlann yeni topraklarda i:;;le-

rini bitirebilmeleri icin uzun sure oralarda kalmalan gerekirdi.

Bu, luzla genislemekte olan bir i.ilke icin onemli bir sorundu.

Yeni kurtanlrrus Makedonya'da 1913-1914 yillannda MaHye

Mufettisi olarak hizrnet eden Alexander Pallis de, aym sorunu

aym terimlerle dile getirrnisti:

k on us un da b ir k ar ar a u arm as t g ere kir di. Y en i d e s e{ ir ifm i~

t op r ak la n YO Il c!m ck icin g i 'mde ri le n r e ;; it li politikactlar, sa -

deee g ene! va li unva l1m l a lm ak la ilg ileniyorlar ve sonra d a

en k isa bir zamanda Afina 'ya donmevi dii:;;iiniiyorlardl.

M ake:i Dram a kent! olan dog u M akedonya'ya 1915'de g e-n el u al i o la ra k a ta nm is a /a ll P atr as li ya ~lI b ir politikacmm,

go r ev i ba ;; l I1 ag i d er k en S e la n ik 't e, D r ama 'd a k i ve Kauala ' :

daki "Tiirk ler ill so ru nla n" yla ug ra sm ak : ie in P atr as 'd ak i

s ecm en le ri ni b tr a km a k : z o ru nd a ka lmasmin kendisine neve

m al o id ug l/n u, g ad re u gr mlll~ bi r adamin y ak m an e da s/y la

b iz e n as u anlattlgml haitrlanm! B o yl e b ir d ii ~i in ee ye sahip

c la n a dam da n n e b ek le ne bi lir ? 15

Stergiadis, bu sozleri paylasirdi. "Ste rgiad is, Selanik'te

Argyropoulos'un ve Midilli'de Yorgo Papandreou'nun yapnk-Ian gibi, gittikleri yerlerde yerel bir parti kurmaya baslayan ge-

nel valileri aYlplardl."16 Stergiadis, tarim bakaru olarak buyuk

topraklan parcalamak icin tanmsal bir yasa getiren Andreas Mic-

halakopoulos'un yasanm uygulandiguu karutlamak icin Ma-

kedonya'ya gitmesinin ve orada bes yi l kalmasnun dogru 01-

madigiru Michael Rodas'a soylemisti. Bu gi:\ru:;;ler, Stergiadis 'in

lzmir'deki tutumu bakirrundan onernl i goruslerdi.

Stergiadis, \"al1;;kanhgma, kisisel gi.iciine, islam islerindeki

uzun tecrubesine ve Muslumanlarla Hiristivanlar arasmdaki

tarafsizl igma (tabi i bir Yunanlmm olabi lecegi kadar), i: ;;galin ilk

siralannda, Musluman Yunan i~birliginL killtilrel ve toplumsal

bir Yunan uyarusi konusundaki kesin dii:;;iinu de etkilemisti. En

cok uzerinde durdugu tasan, lzmir'de bir iyonya Universitesi

kurmakti . Gott ingen Universitesi'nin aydinhk kafah maternat ik

profes6rlerinden K. Karatbeodoris, bu universiteyi yonetmek

158

icin lzrnir'e gelmi~ti_17 Stergiadis'in bircok kez, Yunanistan'm

Anadolu'da "i.i\" i. inci. iya da dorduncu Helen Uygarhguu" yarata-

cagml soyledigi isitilmisti.

Man ch es te r G ua rd ia n gazetesi adma Anadolu'daki durumu

incelemek amaciyla CP. Scott tarafmdan g6nderi1mi~ olan Ar-

t ui ab il me k i ci n b u s ek ild e b ir e /r ab ll kl ug lln a b as ou rm a kt an

r ok /w §/a lllrd z. Iz mir R um /a n arasinda b ira z g ozden d ii$-

mii~tii, a m a B at ilt k on uk la r ve T ii rk le rl e Y u na n lt la r a n la s-

m a zlt ga d ii $fi ik lc ri z am a nla r o ze ll ik le T ii rk le r y ar ar ma g oz e



nold Toynbee, Stergidais'in calrsmalanru yakmdan g6rmu~ ve

kendisiyle de zaman zaman g6ru:; ;mii~Hi. Arnold Toynbee, Ster-

giadis 'in yontemleri konusunda faydah bir capor hazirlarrusn:

Stergiadis ' in r ok g er gin, y ar afici v e y iir ek li a m a o jk elibi r yaradlll~l uardi v e yone tim me iodu , z aY I! b ir d av ay t sa-

vunuyormu~ ya da umuisuz bi r diiello y ap tyo rm u~ g ib i

beklenmedik anlarda serf ha r ek e t e im e k ti . Saldtrtslan, hile-

leri, kar~lsmdakinin s al dt rt la n ni u st ah k la b nl em e k yoluyla

yiiriitiilen bu yonelim bitimi, B a ti li v e oze ll i k le lng il i z IIs1I1-

lerine lIyg un deg ildi. A ynca, Ba y S te rg ia di s'i n e mr in de b ir

H ind isian va li yardm lC lS mm sa hip o/dllg u ara clar d a yok -

til. D ah a b as ta n, d eo am li o la ra k p ara ca sik mts irindeydi,

{iinkii Yunan h iik iim et in de n y ar dt m g or me de n masrajlan-

n t k a r§ ll am a sl g e re ki yo r dl l. I zm i r'i n i{ bO lg e le ri yl e a la n i li s-

k is i k es il in ce y er el g e 1i rl er azalmisu, k a pi ti il as yo nl ar ( ge ci c!

bir s ure icin y ii r ii r li ik l e k a lm l§ tl ) da y en i k a yn ak la r arama-

yl zo r las tmuordu . M ah kem elere ve sivil yo netim e eg em en

d eg i/d i. A sk er i d ur um da na cid di bir h al a lm a ya b a~ la ym ca ,

lOr y on et il en a sk er /e re kars: ie k b astn a d ur ma k z or und a k al-

misn. A t in a ' dan destek alabi leceg ine emin d eg i/d i . .. S ev r A n-

lasmastmn g et/r ec eg i r ej im u yg ula nm a ya b a§ la nm ca ya ka -

d ar, h er § eyin ca re sin i te k basina bulmak zorundaudi .

lzmir'deki y on et im i y/e s or un u olan insanlar, Stergiadis' i

k ola ylt kl a y ol a g et ir em ey ec ek le ri ni b il iy or la rd l. S te rg ia di s,

B attli k ons olo sla r v e h an gi u yr uk fa n o lur sa o ls un kendisine

b as uu ra nl ar t ar afi nd an s eo ilm ez di . l le rd e y ap ll ac ak b as uu r-

m ala ri o nlem ek icin is t ed i kl er in d en ! az la sl l1 l y apm a k yolllY·

la §a$l r tmaY I d i i§ i inmedi g i s ii re c e, k e nd i si ne g e le n le r i hire

s av m ak ia vd : Y er li h al k a ra stn da ki (e~iIii IIIISurlan de l lge li

g oriilecek k adar faraf~ lz d avra nd lg ml b ilen yerli h alk a ra -

s inda saygmltk k az an nn stt . Y un an askerlerinin, jandarma-

suun , sivil yonetimin memurlanntn ya da yer li gorev li ler in

g o z YU1J Im a la n SO 1111e ll l zm i rl i R um la r ta ra fin da n s tk s ik y a*

pilan b ii yii k v e k ii rii k h ak SlZ l!k la ra e ng el o la m ly oT y a da engel

olmak, veri/en zararlan onarmak is te miyo rd u. B elk i d e bu 0

giillku k o s ul la r i ci nd e yap ll abi le c eg i e ll e lk i n daoramst i .

Toynbee raporunu soyle sonuclandinyordu:

S tk m til ar d en iz in de s ad ec e s u i is ti in de k al ab ilm ek . y er in e

daha kohl bir ba$lang lf ya da cam bazltk yapm ayt g oze a la-

mazdi . . . 1 91 2'd e S ela nik 'te ki iy i n iye tli b ir Osmanlt Valisi

ya da 1921 'd e l r ianda'da l ib e ra l d i i~unc e li bi r ing iliz K ra l

N aib i g ib i o lm us o ls a c ab ala rt n as il insajenca bo sa g i d ec e k-

se , ik i u lu s a ra si nd a ki dii~manl!k da onun cabolanni bo~a

r;zkarml$tI .18

Ulusal bir heyecan patlamasiru hemen basnrmasi, k ey fi y on -

temlere basvurmasi ve yaradihsirun sert ligi yuzunden, Stergia-

dis, yerli Rumlar, ordu komutanhgi ve kiliseyle cabucak cekis-

meye girmist i. Baspiskoposla i liskileri ozell ikle bozuktu. Mii tte-

fik Devlet konsoloslanrun ve izmir'in onde gelen butun kisileri-

nin hazir bulunduklan resmi bir ayin sirasmda Stergiadis, tehli-

kel i poli tika alanlanna bulastrnldigi dusuncesiyle BaspiskoposHrisostomos'un yonettigi toreni birden durdurmustu.l'' Bu sa-

dece ofkeli yaradihsmdan gelmiyordu; siyasal l iderl ikte 6teden

beri rol oynayan, halkr boyun egdirmekte buyuk bir etkiye sa-

hip olan ve aym zarnanda gu\lii ulusal duyguJar besleyen kili-

seden bile geise, kendi alamnda hie bir baski tammamakta ka-

rarh oldugunu da gosteriyordu. Ortodoks papazlarinm Turki-

14 U141

ye'deki unleri ve durumlan karsismda bu. tehlikeli bir davra-

rusti.

Yerli Rumlarla il iski lerinds. sogukkanhhgrru kaybettigi za-

manlar Stergiadis'in siddet kul!anma egilimi bile vardi. Akil-

sizlan ve uziasmaya yanasmayanlan davdilgu bir sopa tasirdi

Stergiadis'in emrine aykm olarak \lkanlan bir baska olay-

da, Yunan birlikleri, Turk \etelerinin g~iz('tleme yeri olarak kul-

Iaruldigmdan kuskulandiklan bir minareyi tapa tutmuslar ve

yikrruslardi.



ve sopay layonetme niyet lisi oldugundan krvancla soz ederdi .

Bu donemde Stergiadis'in sivil halkla cansmasmdan cok,

askerlerle kavgalan daha onemliydi. Sivil ve askeri gil\ler ara-

sindaki gerginligin, ikisi de busbutun ayn amaclara yonelik 0 1 -

duklanndan, ortadan kaldirtlma olasrligi yoktu. Yilksek Kurul,

iy i yonetimle, Milttefik DevletIerle iy i iliskilerin surdurulmesiy-

le ve Yunanistan'm olurnlu bir "ornek" olmasiyla i lgileniyordu.

Askerler, Izmir yoresinin guvenligi ve gizliden gizliye bu yore-

nin genislet ilmesi pe;; indeydiler ve bu amaclann gerceklestiril -

mesi konusunda faz I a titizlik gostermiyorlardr. 15-16 Mayrs

gunleri Izmir'de, daha sonra da Aydinda yapilan goz yumul-

mus canavarhklar dismda, Yunan birl iklerinin, ahsi lrrus gorevle-

rini yerine getirirken, Venizelos ve Stergiadis tarafmdan veril-

mis talimata aykm davrandiklan bir cok olay verdi, Bu olaylar.

Stergiadis'e karst olmadikca beli rli nedenlerle Yunan kaynakla-

rmda genellikle yer almiyordu. 0 sira 42. Efzun Alayr'nda bin-

basr olan ve daha soma Ikinci Dunya Savasi srrasmda komil-

nistlerin egemenligindeki direni;; ordusu ELAS'a komuta eden

Saraphis, Yunan dikenl i tellerinin kesi lmis oldugu anlasildigm-

da adarnlartmn bazi Tilrkleri nasil dovduklerini soyle anlat-

maktadir:

Tiirklet, silahlarmi teslim etm eye (ag mlm l$la rdl, am a

s ad ec e i $e y ar am az s il ah la r ieslim ediimisti . D ik enli tel a la -

y', T urk h alk m in d iis m an a ld ug lln ll ve ciddi bir hare ka t

d ur um un da a rk am da n h an ce rle ue ce gin i b an a anlatnnst i .

Sch inas (A ydm 'l i$g al eden Yunan b irlik lerine k om uta eden

subay) g ibi act r;ek mektense, b ir em re kars: g elm ekle ceza -

landinlmavi y eg b ul dum .20

Sivil ve askeri gi.i<;!erinbirbirler ine bagh olmarnalan yuzun-

den, iliskiler kansik bir hal alrrush. Ornegin. Yilksek Komiser,

askeri mahkemelerden faydalanmak zorunda kalrmsn, cunku

duygulan karncilayacak davalan Turk rnahkemelerine vermeye

hazir olmadigi gibi, lzrnir'in kesin olarak Yunanistan'a verilme-

sine kad ar da Yunan mahkerne lerin i kuramlY ord u.21Askeri mah-

kernelerin cahsmalanna kansmasi da orduyu slkIyordu.22 Ge-

neral Miliotis adnun -okunusu gibi yumusak bir yaplya sahip-

ti- bah Anadolu'daki birliklerin kornutasiru eline aldlgl zaman,

Stergiadis, askeri atarnalara da kansacak kadar ileri gitmi;;ti.23

Yunan ordusunun baskomutaru Paraskevopoulos, Stergiadis'in

kendi yerine baskasirun aranmasi, bilyiik bir entrikaci ve Veni-

zelos yanhlanmn ajaru olup ilerde diktatorluge oynayacak Kur-

may Baskaru Theodoros Pangalos'un yerinden atilmasi icin bazi

tertipler uzerinde cahsmakta oldugundan kuskulanrrustr.H Za-man zarnan herkes, ig-ren\ ve kuskusuz gu<; sahibi Pangalos'tan

kurtulmak istiyordu, Bunun iizerine Venizelos, araya girmek ve

Yuksek Kurul'Ia ordu komutanhgirun yetkilerini kesin olarak

sirurlandirmak zorunda kalml;;t!.25

Karaya asker crkanlmasmdan hernen iki ay sonra, Stergia-

dis'in yontemlerinin ve huyunun ortaya \1karml~ oldugu kir-

gmhk yuzunden meydana gelen bir olay, Venizelos'un sahsen

araya girmesini zorunlu krldi. 14 Temmuz 1919'da aym kuskulu

terimlerle, Repoulis ve Poli tis Paris' tey ken Disisleri Bakanligr-

na vekalet eden Alexander Diomedis, Venizelos'a ve Politis'e

Stergiadis hakkmda telgraf \ekmi;;lerdi.26 Bu telgrafta, Stergia-

dis'i, Izrnir'deki Rumlara hakaret etmek ve onlan kucuk dusur-

mekle sucluyorlar ve Venizelos'un araya girmesini ist iyorlardi .

Yuksek Komiserin zorbahk yontemleri uzerinde duran telgrat-

lar cok aglr bir dille yazilrrusn. Repoulis, Stergiadis'in "hasta bir

kisi" olmasindan korkuyordu. Stergiadis'in, ortada bir neden

H2 14:'

yokken ")' ,t'" 'I 11 . ,n' /( ,-CI ere nasi rakaret ettJg~lni Atina'dak' k d 1

nna d ' ,I ar a a" a-. uydukJan }'akmhgl gostermek icin dayam"ma grevi yap-

ma k Isteyen Atina B ka. k an si memurIanmn grey yapmalanm y;.l-

~a layarak onlan nasil gucendirdigini ve herkesi dovmekle kor-

uttugunu da anlatmaktaydl:

tu tu ma k ar s: te pk i g os te re mcd ik le rini ek lcy er ek (o k s er f k o-

nus ma kia dir la r. D uru m k ay :; :Ivericidir ve b ir s in ir lias la -

s ly la I Ig ra $t lg m ll zd an k u~ kl l d uy du guma g or e, o nc el ik le el e

al tnmasi g ere km ek tcd ir ." C or ev y ap ma konusunda iiziintl!

veren uzun bir m i ic ad cl ed en s on ra , d ik k at in iz i b un la ra c ek i-



. S t er g iad is 'i ll I zm i r' de k i c a li sma l an hakk inda s iz e a nk h

bilgiler gondenllek zorunda kaldtglln icin biil{iik iiztinti;

d uyma kt aY lm { di Ve y az ly or Diotnedis] Stergia d is' .,. . IS III SI/II r

has talZ-}1 dorw'full t K 'o . 0 a ua rm ts tr. 1I1Ise onunla konu$mayac: ~ de ml y~ r y a d a Y iik se k Kurul'a ~ i kayet e d em iyor ,

ir b llg t v :r e.m l~ or. " H em en h en te n biitiln M iittefik D ev-

l~t le r lemstlc llenyle kaogal: olup k e nd i /e r iy /e ya zl $a rak ilis-

k : ~ u:l nm :'a dl r. B iz e e n y ak tn daoranan B. Am er ik a t em s il -

c ts m tn b il e StergiadiS ile a ra st b oz uk . • Celie! o la r ak Rum le r

v e y ab a nC t la r S te rg in di s h ak ki nd a c ok ko"'fl'/' i " 'J ' . . tr IZ e l1l l lle sa-1 : ~ ,bu . .d~ Yunanistan 'a z ar ar v er me kte di r. A nl a~ tl dl gl lla

g o re , k u? uk d ii ~i ir l1 Je k i r; in R um l ar a y ah a nc tl ar onitnde lin-

kare t e d iuor . En a zm da n bu izlen im i b lra klyo r. Y etk ili m e-

!Jmr!artmtz gbre» y ap ark en b ir Ttirkt; ya da bir Yahlldiyi

kusurlu b ll 1u rl ar sa , Y iik se k K omis er 'i n o fk es iy le k ar ~t la $l -

y or la r. S te rg in di s, a r; lk r; ak amr ;l lam ak v e doome): tehdidiyleherkes i i i rk i i tmek tedir .

yorum,

Ne Repoulis ne de Diomedis, Stergiadis'in degistinlmesini

dogrudan dogruya istemislerdi ama lzmir'deki bircok Yunanh

gibi oniar da27 Stergiadis'in aynhp gitmesinden mutiuJuk duya-

caklardi ve bu acikca belli oluyordu,

Venizelos bu patlarnalan Stergiadis'in asin davraruslanru

6nlemeye ~ah~hgl askerlerin kizgmhklanndan ve dil~ kinkhgi-

na ugraml" dar kafah kiiciik politikacilann hrrslarindan dogan

ve kisise1 olarak Stergiadis ' e yonelen saldinlar diye kabullen-

misti, Venizeios, Diomedis'e yazml~ oldugu uzun bir mektupta

Yunan milliyetcil iginden esinlenen izmir i"gal inin yine asm mil-

liyetci likten ne kadar bi iyiik zararlar gorecegine inandigrru gas-

termektedir.

Ve Diomedis karut olarak: kilisede tumturakl! bir soylevveren Ba~pi k H .dis opos nsostomos'un konusmasim birden ters bir

ediv. a kesmesi de dahil bir cok olay slralamaya ~oyle devame lyor:

Sizinkinden once Repoulis' in t el gr af ml a ld lg ll nd a, S le r-

giadis' in o la y/ arm ba sk ls l a lti nd a g er ce kie n a klt nd an b ir r a-

hatstzitk ge(irmi~ olmastndan k ay glla nm l$tlm . A ma telg ra -

fllllZI alir aimaz neler o/dugunu anladtm. lzmir'de olanlar,

b ii ii in a s ke r le ri m iz v e i zm ir 'd ek i p ol it ik ac tla rt mt z a ra st nd a

durum u ap k ser;ik anla van tek kisinin S teriad is oldug llnll

g osterm ekled ir. Belk i zam an za man sinirlerine eg em en 0 1-

m a ya ra k k ar $1 k oy du gu i ci n g er r; ek fe n r ah at siz o la nla r t ar a-

ftn da n d en ge siz g or iilen S ter gia dis , d ur um u r ;o km ek ten k ur -t arm au a { a1 J~ l1 /a k ta dl r. T e l g ra ft a d il e g e ti rd lg in iz y akmma-

I 1I n P a ra sk ev op oll lo s'd an a ld lg ln tz b i/g ly e d ay an dlg ll 1l ( ok

iyi a nllyo rum . S ie rg ia dis'ten P ara sk eu op oulo s'la ter s d ii$-

tiik ler in i b elli ed en h ir; bir h ab er a lm ad lg lm a d a d ik ka iiniz !

h e ~ tin~ 'y ~ g ele n Y una nh la r o la yla n a nla im ak ta , dauami:

1 1 1 1 Z bir sonuca ulasnus olm adlg z ir;in de lzm ir'dek i bu

- - - - - - - - - - - - - - -.) A Brna . Amerjb Konsol H d h

bir i~i biJ?arm k '- kOSU orton, a a sonra Stergiadis icin , " insanusn]oj Asia. s .82). a I o ; m ~o caba harcayan buyuk adam", diyecektl {Thf BliSh!

(.) Repoulis' in cumlesinin npatip esidir.

J·j-1

ce ke rim . S iz, 'ye tk ili m em ur la nm tz g ar ev ya pa rk en b ir T iir -

kii ya da bir Yahudi'yi kusurlu bulurlarsa, Y iik sek . K om i-

se r'in a fk esiyle k ar$ lla w1a r' d iye le /g ra f (e kiy or sllnu z. S a-

d ec e b u s uc lam an tz , 5 i er gia di s 'i n T iir kl er in v e Y ah ud i le ri n

a da mt a ld ug un u k am ila ma z. T alih siz Y iik sek : K om is er im i-

ee:{i ve Yunan ord usuna ko muta e tm e ye tk i si a /l IC{ J xt da ba -

n G b il di ri lm i st ir . .. B a $/a ng l( ta a sk er i i $g a li n yalruz Yunan-

hlar t a ra fmdan yap tl a ea i l d i i$ ii ll ii /d i ii ii h ald e, s in id i b u n i-

tehg ini k aybetm ek te ve tam anlamtvla MiitteJiklerill i sgal i -

ne do n us tur idmektedir . Ak i l hca daoranmaisak ve ozellik]«



z in , y etk ilile rim izin g ene llik lc s u(/a n h ak stz o /a ra k T iir kle -

re ya da Yahudilere yiik lem ey e (a ll?tlk la rt z am an b u eg ili-

m e k ar s: k ayma k i sfe di gi ni a nl tv or um .

Am a i? b u k ad ar la k alnu vo r. B u zo r g or ev in k en dile rin e

o er il me si ni i ste ye n b ir co k: k is in in A iin a'd a bulunduk larint

uzak tan g iiriiyor ve bilivo rum . Bu a da mla r -b unla rd an bi-

r is i b elk i d e P arla men to B a$k al1ld tr - S tc rg ia dis 'in g iir evi-

n in zorluklanni s om i irm ek ie , y er in e b a $k a sl l1 l1 1 a t anmas t

icin o na ka r$t A tina'd a bir k am uoyu yaratm a yo lla rllJl a ra -

m a kt ad tr la r. S ie rg ia di s'i n y ete ne ks iz li gi n ed cn iy /e d eg il , o r-

d um uzu n ve o ra da ki (e $itli ulu sla rd an sa Ylslz dusmammi-

za. o la na k s ag la ya n b ey in le ri (U r iim ii $ m es le kt as ia rt mn a $t -

ri d a or an ts la n y ii zUn de n lzmir'deki durum um uzun her g un

siyasal yonden daha iehlikeli bir nok taya geldig i stra bu

ad am /a nn da r k ajalanm g ordiig iim de, um utsllzlug a d ii$ii-

y or v e b all A na do lu p olitik am tz la a la y ed enle rin, b ay les in c

b ii yi ik b ir g or ev ! y er in e g eti rm ek te ( ap 11 l1 1Z Il1o k k il (i ik k al -

dlg mt soyleyenlerin ha klt o lup olmadik lanni dii$iinmeye

ba$ltyorum.

T ep em izde b ir [utmamn k op ac ag m t z an all : S te rg ia di s

(ok onceden g orm ii$ ve sezm isti, bell de aym $eyi (ok yakm

c eo re le rd e g or mii $ b ulu nu vo ru m. S ad ec e At ina'da o la n s iz -

l er It i(b ir $ ey i g i:. ir mi i$ e b en ze mi uo rs un uz , b ir d e lz mi r'd ek i

a sk er le r. B iiy iik D eo letle r'in Y una n o rd usu nu n a ~Ir I d ao ra -

ntslari k enusunda incelem e ya pm ak iizere lzmir'e bi r ko-

miser g onderm eye k arar verm is oldukla nnt d inlem ek icin

Yiiksek K urul'a (a gm lm l$ o /dllg um bllg iin jtrtm a k op mus-

tur." Aym z am an da , G en er al M il ne 'n in l zmir 'e gonderile-

lz m ir 'd ek ! a sk er le rim iz , ic in e dii$mii$ o ld u kl an s ar h os lu k »

ia n k end ile rin i k ur ta ra ma z, y elli a sir tlik la n iinlem ek ve b u-

g li ne k ad ar b ii ti in olanlan gereken sertlikle cezalandirmoz-

l ar sa , s on un da l zm i r'd en 1Iti711( icinde v e v a$ lm t z oni imiize

eg ik k ouu iu ru z. S ad ece a ltll1 l$ giill o nc e, M iittefik D eo lei-ler'ce lzmir'in b ir tek Y una nltla r ia ra fm da n i$ ga l ed ilm esi-

ne k arar verildig i ve 0 stra hakl i o la rn k b u Y lin an b ii yi ik lii -

g ii icin yeni b ir do nem in baslangia s ay /l dt gt h al de , b ll gi in

sadece Y IInan i si an 'Ill perisan d IIu n tu n u o rt ay a ciknran ge-

c ic i b ir b a sa n o ld ug u nu k a l1 lt la ya ca k tl r.28

Venizelos, mektubunu, Diomedis'in lzrnir'i ziyaret etmesi-

ni ve Paraskevopoulos'u "uyarmasiru" isteyerek bi tiriyordu. lz-

rnir'deki Yunan ileri gelenleriy le en sert ~ekilde konusrnasi icin

talimat vererek kendi sekreteri K. Markantonakis'i daha once

benzeri bir gorev le Izrnir' e gondermi~ti.

Bu sert ve kesin mektup, Venizelos'un, Mii ttefik Devletler'-

in elestirileri karsismda Yunan ordusunu hakh gostermek icin

icine dii$tiigii devamh baskiyi aO:;:lgavurmaktadir. Bununla bir-

likte, kiskanc ve g6zii donmus meslekdaslanrun Stergiadis'i sars-

maya ugra$hklan belki de dogruydu. Ama bu suclarnalardan,

Stergiadis'in izledigi pol itikadan cok kisisel davraruslanna ve ters

huyuna karst olanlar hakhydi. Stergiadis'le birlikte ya da onun

emrinde o:;:ah;;makzorunda olmayan Venizelos icin en onernli ~ey

Stergiadis'in kisisel davraruslan degil de politikasrydr ve bu ne-

denle Stergiadis onun hem destegine, hem de giivenine sahipti,

Cerektiginde Rumlara karst insafsizca sert bir politika giitmek,

Muslumanlara karst da diiriist davranmak konusunda baska

kimseye guvenerneyecegi yolundaki io:;:giidiisiibelki de dogruy-

d u. Mesle ktaslanrun hic birisinde ki nielikler, Stergiadis'i sec-(~) Buolaylar daha soma, 6. Bolum'de anlatilacakhr.

146

dim y a pilmasiru gl'lzetmek teyd i. izmir Beledi ye yonetimi ilk

kez, etkin bir seki lde duzene sokulmustu,

Bu ve buna benzer isier, Stcrgiadis'in, Yunanistan'm "uy-

garlastirmadaki ozel g,)revi"ne yapml;; oldugu yardrmlardi.

Ama boyle bir amaca karsi cahsan oge1er 0kadar coktu ki , sade-

mesine neden olan niteliklerle boy 6lo;;u$emezdi. lzrnirli Rum-

lann hosnutsuzluguna karsilik bu nitelikler icin bir bedel oden-

rnesi gerekiyorsa. Venizelos'a gore bu bedel i oderneye degerdi.

Stergiadis yerinde kalrmstr. Ilk aylardaki basanlan buyuk-

tu. Yi.iksek Kurul'un gorevlerinden en basta geleni, 1914-1916' da



Mi idi ir , t ;i ft li g i, b a ku ns tz lt kt an h a ra p o lm u s, s un du rm a -

Ia n p is li gc b og ll lm ll ?, asmalari o tlar sa nnl$ ve bud anm a-

1 1I 1? , nc ir a g a t; la r ll 1l 11 s o ys uz la ?maya b lr a kdm l? h a ld e b ul -

11111$[11.e ra be ri nd e i ki e sk i tr ak to r g et ir mi $t i . .. T ra kto rl er le

te k adamtn b ir ylld a o n h ek ta r to pr ag ll1 ia nm sa l isle mle rini

ya pa bilec eg in i l1 es ap la ma kta dlr .. . M iid ur iin k afa sIII d ak i

(k en di sin i a la ll ll ? a la n B ay S ie rg ia di s'i n k af as ll ld ak i) s or un ,

T ep ek oy'd eki en im em li ?ey o la n egilim so runud ur. B II o r-

n e kl e t ;i fl t; i le r -Tiirkier ue Y un a nl il ar a ra s in d a f ar k g o ze t-

m eksizin= lzm ir yoresinin tan 1 1 1 s al z en gi nl ik le ri nd en f ay -

d ala na ca kla r. A m a T ep ek Oy 'd ek i d en em e, y er el o lm ak ta n (o k

da ha b iiyiik bir a n/a m ta ?lyo r, C iink i! b u yo lla b iiliin A na-

d ol u'd a d ur um d eg i? eb il ir .29

ce duzen ve ilerlerne bir gosteriden ileri gitmiyordu. Yunan gl)<;-

menlerinin evlerine donrncleri. i;;galin ilk gunlcrindc Yunan or-

dusunun sert onlemlere basvurmast, bircok Miislumaru Yunan

kesimini birakmaya itmis ve gl)<;mekte olan Turklerin <;ogalma-

sma yol a<;1TI1$tI.31KU<;lik mernurlarm ve yerli Rumlarm Ti.irk-lere yapnll$ olduklan ufak tefek haksizhklar kisa sure icin bash-

nlsa bile, Mi.isltimanlann dusmanligirun ayakta durmasma yar-

dim etmisti, Bir goz!emcinin g(iri.i~i.ine gC)re, Yunan yonetimi "bir

teraziye vuruldugu zaman actk vennektedir.t'V Ama boyle du-

rurnlarda teraziye vurrna olaslhgl yoktu. Yunanhlann bir kus-

ku havasi icinde Turkleri yonetrneyi iistlenmis olmalan, iki ta-

rafta milliyetci duygularm icten ice ya~amasl, durumu crkmaza

sokuyor ve yonetimin basanlan silinip supurilluyordu.

Slkis tt rla rak ev le rin i bi rakma ya zorlanan ve Yuna nis ta n' a Slgl-

nan binlerce Rurnun tekrar evlerine yerlesmelerine yardim et-

mekti, lOO.OOO'den fazla Rum tekrar evlerine yerlest iri lrnis, co-

mertce kredi saglamak, tanmsal yontemler konusunda bilgi ver-

mek. tarim araclan dagltmak yoluyla yerlesmeleri gi.iven altma

ahnrmsti. Makinalarla tanm yapma yontemleri konusunda ara~-

tirrna ve uygulama yapmak icin bir deneme o;;iftligikurulrnustu.

Bu <;ift ligi ziyaret eden ve rnuduruyle gCiru~en Toynbee, etkilen-

rnisti:

NOTLAR

Genel saghk alarunda da Yunanlilar, Anadolu'yu kasip ka-

vuran frengi, kuduz, cicek hastahklanyla oteki hastahklara kar-

;0 1 zorlu bir sava;; ao;;anbir mikrobiyoloji laboratuvan ve bir Pas-

W r Ensti ti isti kurmuslardi. Calismaya baslayacak universi tede

ilk bolum, Saghk Bolumu 0lacakh.30 Yiiksek Kurul, Hir is tiyan

ve Mi.isliiman yoksullara ilac daglhimasl111 ve ekonornik yar-

1 Rodas, Gr,, , , , , , hi A, ; ia Millar, 1. Bolum,

2 Bkz. Izrnir'deki Yunan Yuksek Kornisyonu'nun Arsivleri (Bundan sonra

Y.K. Bt' lgek' ri olarak gececokt lr ), Dosya 4, raror 11/24 Nisan 1919.

3 Venizelos'un orduya ve Izrnir halkina d,'gltllgl bildirilcr icin Yunan Co-

nelkurrnayi'rnn Th « l1$j" MillOr EXl 'd i li"I1, i,ve G r ee k A rm y i ll Smyma, Mill,

1 91 9- Ma y 1 92 0, ek 2 ve 3'0' bkz,

4 Bu ve iikki olaylar icin bkz.: Toynbee, s. 270·273, 390-405. Muttefiklerarast

Sorus tu rrna Korn isvonu'nun Ri lPOfl l, n,B.r.!'., 1. seri. ii. no, 17, ck A, 1'.0,

406/~1, bu olaylarm ve yapilan zulmun Arnerikan deniz subaylan, izmir'-

deki lsvec Konsoloslugu'na bagh bir gorgu talllgl ve Y.M.C.A. Sekroteri

gibi tarafsrz goz lemc ilenn ra porlanru iceren Balfour'un Curzon'a yaz.dlgl

18 Haz iran 1919 tarihli mektup, Li.G. Belgt'ie ri,]', 206/4(5, Curzon'un tali-

mal! uzerine S. .wa~ Kabinesi icin hazrrlanrrus 01.111 Yunanhlar la Turkler in

Izrnirdc ve Aydm'da yapnklan taskinhklarm ozetini wren \'t' Yunanhla-

nl1 lzmir i~g..hne ait 26 Agllstos 1919tar ihf muhura.

.~ Bkz Muttefikler AraSI Sorusturrna Kornisyonunun R"poru. ,.. 241; 10\,n·

bee, Th , ' W,'.'f.'nl (1,,<,.'11<111,5. 272. 392, .~94. .

6. jngili7 [)1~i~Ieri Bakanhgr, 406/4 L no. ')6, Munley adh geminin komutaru-

run tamkhgl.

7 Bkz. Taclwdtomos, no. 795,4 Temmuz 1969 , Vcnize los'un Repoul is' e yazdi-

&127 Mayis 19191arih!i mektup.

8 Muttefiklere ail sansurle Yunan Yuksek Kornisyonu arasindaki surtusme

nedeniyle, Muttefiklere ait sansure paralel olarak ve bu sansuru kontrol

iv, ek, s, 58·61, A. Diornedis'in arsivlerinden.

27 Omegin, Anadolu'da hizmet etrnekteyken Mazarakis, Stergiadis'in yerine

Lambros Korornilas'm ya da A Michalakopoulos'un getirilmesini onerrnis-

ti, Bkz. Mazarakis' in Arulan, s.266--267_

28 Bkz. Markezirus, iv, ek, s. 62-64, Venizelos'un Diomedis'e 18-31 Temmuz

1919 tarihinde yazdigr mektup.



e tmek a rnacry la , Yunan sansuru kuru lrnustur, D.B. f.P. ii, no. 20, ekler B ve

C Cikanlan bircok dergi dismda lzrnir'de en azindan sekiz Yunan, yedi

Turk, dort Ermeni ve iki Yahudi gazetesi vardi. Daha once belirtilen ne-

denlerle, Skepheris'in atilmasmdan sonra . sansur i ;; i Michae l Rodas' a veri l-

rn is, 0 da Gr~ec t' i n A sia Millor adh yapi tmda lzrn ir gazetelerini ve sansuru

Lim anlarmyla anlatnusnr. s. 116-118, 141-142 ve oteki bOWmlere bkz.

9 Jandarmalann ve mernurlann almmalan ve yetistirilmeleri konusundaki

gorii~leri [.,in 21 Haziran 1919 tarihli Tachydromos'un no. 793 ve Venize-

los'un Repoulis'e yazdlgl4 $ubat 1919 tarihIi mektuba bkz,

10 Bkz. Rodas, s. 173; Markezinis, Po li ti ca l H i ;; to ry o f Modml Gn~ce, IV, ekleri,

s, 58·60'da G. Athanasiadis' in yayrnlanmarms arulanna deginmektedir .

11 Bkz. Rodas, s, 126.

12 Bkz. Markezinis, Iv. ek. s, 59.

13 Bkz. Zavitsianos, Reco l le c ti o ns . . . , ii, s, 146.

14 Bkz. Metaxas'm Amlan, ii,s. 356,10 Ey1011914.

15 Bkz. Pallis, Greeks Abroad, s. 155.

16 . Bkz. Rodas, s. 173-174.17 Bkz. 'Izrnir'de Yunan Universitesi 'nin Kurulusu ve Calismalan' hakkinda-

ki 2251 sayih ve 14 Temmuz 1920 tarihli ya sa, 1920 tarihli Resmi Gaze te, A,

ii, s, 1347.

18 Bkz. Toynbee, s, 113·117. BOWn bolum ~ok onemlidir.

19 Bkz. Horton, T he B li gh t o f A sia , s, 80.

20 Bkz. Saraphis'm Arulan, i, s. 182-187 . Yunan halk d il inde yazilrrus cla n Sa-

raphis'in kitabi, gene ra llerin ve pol it ikac rlann daha resmi anlanmlanndan

yola .,Ikarak isgalin daha degi?ik bir gorHniimUnii anlatmaktadir,

21 Bkz. D.B.F.P., ii, no. 20 , ek B.

22 B kz . P ar as ke vo po ul os 'u n A ru la n, s, 228-230.

23 Bkz. a.g.e., s. 245. Paraskevopoulos, abartilrrus iyi huyu ve kendisini cevre-

leyenlere buyuk giiveni OIU?ll dolayisiyla ve uygun olrnadigu» bilrnesine

ka rsin kiderni nedeniyle Miliotis'i i;; basina getirmesi yuzunden kisrnen

sucluydu.

24 Pangalos'un cahsmalan hakkinda Maza rakis, s, 255-283, Danglis'in Am-

lan. s. 253-256'ya bkz.

25 Bkz. Paraskevopoulos, s. 249-251.

26 Bkz. Repoulis'jn Vcnizelos'a, Diomedis' in DI;;i~ler i Bakan Yardrmctsi Po-

litis'e yazdiklan 1/14 Ternmuz 1919 tar ihl i yaz ilar . Maza rakisin met in le ri ,

29 Bkz. T oy nb ee , s . 201-204.

30 Bkz. Horton, s. 85-87.

31 Bkz, Toynbee, s. 169_Osmanh Go.,men Bakanhgl tarafmdan 1921 bahann-

d a y ap il an a ra st ir rn ay a gore Yunanhlann 200.000 ill' 325.000 ar asm da 01 -

duklanna isaret edilrnektedir .

32 B kz . T oy nb ee , s . 167_ T oy nb ee , k oy le rd e T ur kc e bilmeyen Yun an j an d arm a-

larma rasrladigmdan soz stmektedir. Soyledigi gibi bunda tembellikten

daha fazla bir se y vard ir, . ,Onku gerekt igi zaman Yunanhlar dil ogrenmeye

yatkindtrlar.

1')0 1')1



ci" yonetimine son verme egi1imi g6stermeleri olasihgi yi.iziin·

den, Muttefik Devletler karsismda gi.ivenli gorunmek zorun-

daydr, Boylece Venizelos, Turklerin direnmede kararh oldukla-

rim kucultmek ve Yunanistan'm Ban Anadolu'da "tek basma"

hare ket etme kte ki gi.ici.inii abartma k yoluna itilmisti, Bu yolla



W i ns to n C h ur ch il l, The World Crisis:

the Aftermath ( Du ny a K r iz i: S o nu f) , s. 368.

Venizelos, Mi.ittefikleri, Yunanistan't kendi kaynaklanyla basba-

~a birakmaya ve Yunan i~galinin devamh bir Turk antlasmasi ola-

slhgml ortadan kaldirdigi konusundaki diplomatik ve askeri da-

msmanlanrun raporianna onem vermemeye kiskirt rmsn.

Artik Turkler, Muttefikler in istekler ini zorla kabul ettirebile-

cekleri boyun egen bir dusman degitdi. Korkunc yenilgiyle kisa

bir sure icin sonmus olan milliyetcilik atesi, 1919'da tekrar alev-

lenrnisti. Turkler, Miit tefiklerin bir sure siki denetimi siirdiirme-

lerini ve imparatoriuklannm Turk olmayan parcalanm kaybet-

meyi kabul etmekten kacmrruslardi. Turkler, Anadolu'nun gobe-

gindeki toprak parcalanru yitirmeyi hosgoruyle karsilamaya ha-

zir degillerdi, ozellikle yuzyilhk dusrnanlanrun istilasim,

Ve Turkler yeni bir lider bulmuslardi. Mustafa Kemal 0srra

otuz sekiz vasmdaydi, ordunun tecrubeli, savasta pismis bir su-

bayi. san saclan, tirpertici mavi gozleriyle sert ve dengeli bir in-

san. Selanik'te dogmus, Osmanh Harp Okulu'nu bitirmis, Jon

Turkler in 1908 devriminden once, yikici yeralt i poli tikasma ka-

tilrrusn, Gelibolu'da bir tiimene komuta ederken, sert dogti:?en

asker diye lin kazanrrusn, daha soma da Rusya Cephesi'nde ve

Suriye'de hizrnet etmisti, Savastan soma Mustafa Kemal, Mlitte-

fikler Turkiye'ye kticuk.dusurucu silahsizlanma ve i§gal uygu-

larlarken eli kolu bagh ve seyirci kalmaya zorlanrms, dils kinkh-

gma ugraml:? ve cesaretleri kmlnus subaylar topluluguna katil-

rrusn. Damat Feritin Miittefik yanhsi ve askerder. yoksun bira-

kilrrus hukurnetinin goziinden dusen Mustafa Kemal, pek cok-

Ian gibi talihsizlige ugraml~ gortiniiyordu.

Bu sirada bir talih l~lgl parladi. Yasayi uygulama, duzeni ko-

ruma ve resmi olmayan ordulan dagitma gbrevinde basan g05-

teremese bile, hie degilse ayak altmda dolasmayacagim dtistl-

nen hukurnet, Mustafa Kema l' e Dogu Vila yetlerinin Mufettisli-

6. YA~AYANTDRKiYE

Bununla birlikie, B a n~ K o nf er an sl 'nm T ii rk iy e'y e k a r~ 1

biitan iuiumu 0 k a da r k a tl yd l ki, s imdi 'Haklihk' ye r

d eg i~ ti rm i ~t i. G a li pl er m e cl is le ri nd e h lc bi r z am an g o rU lm ey en

a d al et k a r~ 1 t ar af a g e cm i si i . .. P a ri s'i n h a lt la r v e

y al dl Zl ar la s us le m ni ~ s al on la nn da , dU l/y am n k a nu n y ap lC J la n

toplanmisi). l st an bu l'd a , M u tt ef ik D e ol et le r'e a it

d on anm ala nn to pla nyla k oru nm ak ia o la n k uk la b ir

T u rk H u kum et i i~basmdaud). A na do lu 'n un (T ur k u ata nmm )

r ;o r ak t e p el er in d e v e o ua la n nd a , b u i si n b O yl ed iiz en le nm es in i k ab ul e tm e ye n a da m la r o tu ru yo rd u v e

b un la rm o rd ug a hl an nd a ya kt lk la n a ie sle r, 0 sira pacaoralara

b iir ii nm ii~ y ok su l b ir g O fm e n g ib i d ur an s oy lu

H a kc a M i ic ad el e R uh u nu t ut us iu rm u st u.

Stergiadis, bircok irktan olusan bir toplumda Yunan Huku-

meti kurmamn sorunlanyla ugra§lCken, Venizelos, Yunan ordu-

sun un si lah gucuy le geni§let tigi ve pekisti rd igi durumu di ploma-

siyoluya savunmakzorunda kalmisn. Meslektaslarmrn ve ordu-

sunun uzerine yukledigi ytiklerden <;ogunlukla dus kinkhgma

ugrayan Venizelos, Miittefik Devletler'in Yunanistan'm "geci-

154155

gi g6revini onerdi. Hu, Mustafa Kernal icin, 1\ Anadolu'ya

gi tmek ve zorla ka bu 1 e tti rilen kucuk d i.i:;;iri.i c u b ir ba rrsa karst

ge!mek amaciyla olusan ulusal bir direnis hareketini destekle-

yecekleri top larnak bakinun da n bi r firsa ttl. Hi rklerin hakla nru

savunrnak icin, 1918 sonlanna dogru Anadolu'da ve dogu Trak-

tafa Kemal vanhsi Milliyetci Hareketin kutsal ve vazgecilmez

Turk topragi dire -Anadolu'nun guney dogusundaki Adana yo-

resi (Kilikya l- ilan ettigi topragin bir par\asllll Fransizlann iste-

meleri iizerine bir anlasrnazhk ortaya cikn. Ateskesten sonra, Su-

riye'yle birlikte Kilikya, Allenbynin yetki alaruna girrnis ve in-



ya'da yerel gruplar ortaya ciknusu. Tutusturulmus ate; ; oradaydi.

Bir liderin krvilcuruna gerek duyuyordu,

Mustafa Kernal. Yunanhlann hernen hemen lzrnir'e cikar-

ma yaphklan gun, gorevi basina gitmek uzere istanbul'dan ay-

nldi,19 Maytsta. Karadeniz kiyrsmdaki Sarnsun'a ayak bash,

Turk haklanm ve Turk topraklanrn yabanci mudahalesine kar-

: ; ; 1 savunrnak icin Ulusal Hareketi duzenlemeye koyuldu. Bu an-

dan sonra, Istanbul'da Muttefik toplanrun koruyucu kanadi ve

denetirni altmdaki Sultan'm hukumeti ve i\ Anadolu'da her an

merkezi degi :; ;en Ulusal Hareket olmak ilzere, Turkiyede iki guo: ;:

merkezi vardi." Birincisi \okt iiko: ;:e, ikincisi gi.lven ve kuvvet ka-

zamyordu.

Milliyetcilerin Sultan Hukumeti uzerindeki zaferi baslan-

glo;ta kesin degildi: hie kuskusuz. Kemalistler bircok umutsuzluk

bunahrnlan gecirdiler, Bununla birlikte, buyumekte olan ulusal

hareket in varhgi , 1919 yazuun baslarindan sonra bans yapanlar-

ca goz onunde tutulmasi gereken bir ger\ekti. Ulusal Hareket,

Istanbu 1 hukurneti ya da Yu nan IIla r taranndan bir kez bast! nlmca

Mu ttefikler' e karsi d irenisin ortada n ka lkacagiru uman ingiliz

Drsisleri Bakanhgr=-l.ord Curzon bile- Turk mil liyetci ligini "Ke-

malizm" olarak yanlis yorumlama cgilimindeydi. italyanlar,

Mustafa Kemalin dinamik bir yeni age oldugunu cabucak anla-

nuslardi ve Anadolu'da gl)z diktikleri ekonomik ayncahklan

sav asmadan ele geo:;:irmek umud 11y la. M il l iyetci lerle an lasma la r

yapmaya girismislerdi. Dogu Akdeniz kiyilannda lngilizlenn

yuri.itti.ikleri faaliyetlerden cok kuskulanan Fransiziar, lngiliz

gi.' iri .i:;;iinden cok ltalyan gliru:;;une yanasmaktaydilar . Ama Mus-

giliz birlikleri tarafmdan i~ga! ed ilmisti. 1919 Eyliili .inde Lloyd

George'la Clernanceau arasinda yapilan bir anlasma sonucunda

da lngilizler in yerini Fransizlar aldr, General Gouraud, Suriye ve

Kilikya'run Fransiz Yuksek Komiseri olmustu, 1919 sonlarma

dogru, Mustafa Kernal . FranS1Z i~ga! kuvvotlerini srkisti rmayabasladi ve 1920 Ocagmda Maras uzerine bir Milliyetci saldm

baslatn. Fransa. Kil ikya'daki somurgecil ik gorevini ciddiye aldi-

g l surece, Turk rni ll iyetci leri icin bir anlasma olasihgi yoktu.

Ti.irklerin uzlasmaz bir tutumda diretmeleri, ateskes uygu-

lamasi konusunda Muttef iklere karsi dogrudan dogruya yapi-

Ian ilk meydan okuma olmustu. Ornegin, Dogu vilayetlerinde,

Albay 'Toby' Rawlinson'un tecri.ibeleri Turk birliklerinin terhis

edilmeleri ve silahtan anndmlmalanyla gorevlendirilmi:;; Mi.it-

tefik denetim subaylanmn karsilastiklan sorunlan gostermektey-

di. Sultanm dogudaki ordu karargahlanm ziyaret etme yetkisi

veren fermam da dahil olmak uzere, etkileyici bir tomar evrakla

birl ikte, Rawlinson, Trabzon'dan baslayarak engebeJi yollardan

ge\ip 1919 Nisarurun sonunda Erzurum'a vardi. Kent,2.500-3.000

metre yuksekligindeki daglann arasmdadrr ve mayista eriyen

karlar yuzunden camur icindeydi .

(O) Merkez, Erzurum'dan (Temrnuzr Agustos 1919 tarihli Kongre) $i\·as',1 (Ev-WI 1919 tar ihli Kongre) . or,1d,111 da Ankara'ya (Arahk 1919) ge<;ti

Burada r ii zg a r b ii yi ik b ir h nla e sm ek ie , cigerlere i~leyen

s og ll k b ii ti ln k ii rk le re m e ud a n o k um a ki ad tr . .. 50 millik yore¥

de k e si li p yakd acak ya da Ill' b ir; im o iursa o/sun b ir s lg mak

yapmaya y ar ay ac ak a ga r; VI' r;all bulmak olnslhgl y ok tu r. B ii -

hin bll yo reyi a nla tm ak . icin, kacnnlmazcasina 'kasuetli' ,

'slkmttlt', 'ISSI2', 'koti! ' gibi sozcuk ier kullantlmak gerektir.

E l d e e de ce g im i z SOI1I1r ; Tiirklerln g el ec ek te ki n iy et le rin i k es -

t i rmemizi saglayacagl ic in , bu tat/I(!) i nz io ad ak i is im iz

on e 11 1 liydi. Deneilemelerim s ir as tn da h er tiirlii ko/ayiJk gos-

1 " i " 7

t er il di am a si lalzSlz/al1!11a yuhmda l r i (' b irscr~:ek i ler leme 01 -

m a d/g in ! y a d a h it ; b i r i le rl em e yap tlma ll ll $ o ld ll g ll lW , kus-

k us uz bir ile rle me nive ti bli lullInadlgll11 d ah a i lk g ii nd en

a nla dim v e r ap er e ttim . 1

Durum, ternmuz sonlanna dogru bunalima d6nti~Hi. De-

miryolu tumuyle onanlrms gibiydi. Rawlinson'un topladrgi si-

lahlar, derniryoluyla Turk-Ermeni sirurinda bir kayarun dusme-

siyle kapanrrus olan noktaya kadar g6ti .iriildi.i. Ermeni snunn-

dab trenler, hazir bekliyorlardr, Yapilacak i~,derniryolunun ka-



panml~ oldugu noktadan silahlan suura kadar tasimakn. Raw-

linson, silahlann Turkiye'den cikanlmasma yardim etmesi icin

Kazim Karabekir'e telgraf cekti. Kazim Karabekir, yardim iste-

gini kibarca geri cevirdi. Milliyetcilerin devrimci kisiliklerini ve

toprak isteklerini saptamaya cahsan Mustafa Kemal'in ErzurumKongresi toplanh halindeyken, Kazim Karabekir'in yardim iste-

gini geri cevirmesi hayret uyandrrmarrusn. Rawlinson, Kazim

Karabekir karannda diretirse bunun ateskesin sonu olacagiru he-

men soylemisti. Ama bu da bir bloftu, Miittefikler silahlan yitir-

rnisler, Turk mill iyetcilerinm hice saydiklan ateskes ayakta kal-

rrusn. Tuyler iirperten bircok seruvenden ve "Milli Misak"m ka-

bul edildigi, haberinin verildigi Erzurum Kongresi kapandrgm-

da Mustafa Kemal'le bir gorusme yaphktan sonra, Rawlinson is-

tanbul' ave oradan da raporunu vermek uzere Londra'ya dondu,

Rawlinson'un raporu gibi, denetim subayJanmn raporlan-

run da Londra'ya ulasmasi hayli zaman alnusn. Bununla birlik-

te, Anadolu'daki ve Istanbul'daki ingiliz temsi1cileri, 1919 ya-

zirun baslarindan sonra devarnh olarak, yava:;; yava:;; artan bir

onem ve giio:;le Anadolu'daki anarsi ve devrimin tehlikelerine

parmak basiyor, Yunan istilasiyla manevi yanden beslenen Miit-

tefiklere karst Milliyetci hareketin tehdidi ve hemen bir bans ya-

pilmasirun onerni hakkmda ingiliz Hirkumeti'ne bash yapiyor-

lardi. 23 Haziranda Amiral Calthrope, ilk kez Mustafa Kemal

Pasa'run Dogu vilayetlerindeki ozel gorevine ve "ulusal ve ya-

banci dusmaru duygularm merkezi" olacagina deginmi~ti.2 Bun-

dan hemen sonra da yardimcisi Amiral Webb, Turklerle Yu-

nanhlar arasmdaki cansma tehlikesinin gitgide artmakta oldu-

gunu soyle anlattyordu:

Rawlinson'un alnus oldugu talimat, pek aZI dismda Turk

bataryalanm islernez hale getirmek ve makinah tiifekleri, ki.i-

o:;i.i silahla n, cephaney ide ayn loran da aza ltma k tr. 100.000 ya da

daha fazla tufekten sadece 15.000'i (bir tumen icin 3.300 adet)

Turklere birakilacakti. Silahlann nerede oldugunu saptamak bi-le bir sorundu. Trabzon yoresinde krrktan fazla modern silalun

saklanrrus oldugu bir yerin bulunrnasi yureklendiriciydi, ama

Turklerin silahlanm teslim etmedikleri kuskusunu da percinle-

misti, Kucuk bir gorevli toplulugunun ve Giircistan'da araYlp

buldugu George adh iri yan ve cok basanh bulus sayilan bir

coban kopeginin yardmuyla, Rawlinson, Turkiye sirunna kadar

uzanan ve onemli bir sekilde tahrip edilmis dekovil hattmdan

gerektiginde Turkiye sirurlan disma cikarmayi umdugu topla-

rm kama ve kapaklanru top lama ve listeye ge~irme gibi olanak-

SlZbir isi yapmaya koyulmustu,

Toplar, kamalar ve tufeklerin kapak takimlan toplannus.

sandiklara konmus. bir boltlmu develer le Trabzon'a gonderil-

rnis, bir bolumu de onanlmakta olan demiryolunda hala hare-

ket ettirilmeyen vagonlara yuklenmisti, Garunii~ gore bu is luz-

la ilerliyordu, Ama zaman gectikce. Rawlinson, derniryolunda

epey kuskulu "olaylar" geo:;tiginin farkma vardi, Rawlinson,

Ti.irklerin silahlanrun onemli bir bolilmiinii teslim etmek niye-

tinde olmadiklan ve elden geldigince Muttefiklerle aralannda

ctkabilecek bir anlasmazligi geciktirmek istedikleri sonucuna

varrmstr.

Bu arada, Istanbul' a donmesi icin Sultan'm vermis oldllgu

ernirleri dinlemeyen ve bu nedenle riitbesi elinden alman Mus-

tafa Kemal, Erzurum'a giderek Milliyetci Kongre'yi duzenleme-

ye basladi. Dogudaki IX . Ordu'nun komutam Kazim Karabekir

gibi Mustafa Kemal de Rawlinson'u etkilernisti .

' 5 8 159

Dur um s im d i r ;o k c id di le ;; !! Ii ;; u e b u, Y un al l b ir li kl er in in

12m ir ' i i~gal etnieleriyle ba;;laIl11~t _ , . i z m i r 'e asker ctkanl-

I I II lSma deg in 1 1 1 1 i;;i r ;ok iy i ba; ;anyurd l lk. Turkler epey zorluk

pkanyorlardl ama biz, kUl i i oalileri, muiasarnjlan yerle-

r inden yava ; ; yava ; ; a tl yo rdr lk VI' kiln/mea bans yapIllllcaya

kadar biiyiik b ir z orlu kln k a r$l/a$l11adanba$an gosterebilecek-

yabilmek icin Yunan isgaiinden yararlanan milliyetci subaylar

ve bazi gruplarca yonetilen Milliyetci hareket yaz baslannda ger-

cekten kortcsmcye baslanust i, ingil iz Yiiksek Komiseri, "izmir'-

in Yunanhlar tarafmdan i$gali , savasm kiskirtabi ldigi yurtsever-

liklerin belki de en ger~egi olan Ti.irk yurtseverligini ortaya ~I-



tik.: Ama, simdi durum oldukca degi$mi$tir. Tiirkler ue

Y 1I11ant lar , Ay d 11 1 vi/aye! inde b i rb irlerin itop tan old t; ru-

yo rlar. M usta fa K em al, 5a111S11I1 yi .i res inde ugra;;mak tadlr

ve bugiine kadar buyull eg mtyi kab ul etm em isiir. Rau] Bey-I e b ir ka c k is i daha , B an dt rm a yor es in de r ;o k r ; a lt $l yo rl ar . i s-

ianbul'daki Saoun /1 1a B ak an hg l' r un g or ii$ ii ne g Or e, k ar ga -

$ahklarm diizenlendig! m er ke zi n b ur as t o ld ug u san i lmak ta-

dlr.3

kardi"? dive yaziyordu,

Olay yerindeki Ingil izlerin ogi.i tleri $U ~ozi.imlerneye daya-

rnyordu. Once, hemen bir bans antlasmasi yapmak. "Ger~ekler

her gun yapilacak antlasmayi daha da zorlastirrnaktadrr.f Baris

ne kadar cabuk yapihrsa. Turkler, sert kosullan daha kolay ka-

bul edeceklerdir." Daha soma Anadolu'nun hicbir bolumunun

Yunan denet iminde kalmayacak sekilde, Yunanhlan Anadnlu'-

dan cikarmak Webb'in raporunda belirttigi gibi, Anadolu'da bir

Yunan bolgesinin bulunrnasi ya da Anadolu'nun vabancrlar yo-

netimindeki bolgelere aynlmasi kosullarma bagh bir bans, is-

tanbul Hukumeti'nin yetkisi altmda bulunan vilayetler tarafm-

dan da kabul edilmeyeeekti. Boyle bir durum karsrsinda, bans

kosullanndan herhangi birinin uygulanmasi Muttefikler tarafrn-

dan "buyuk capta askeri onlemlere giri~ilmesi" sonucunu dogu-

racakti." Hem Mustafa Kemal hareketinin genislemesini, hem

de "bans" bicimini saptamak icin Yunanhlann Izrnir'i i~gal et-

melerini kimse ileri suremezdi. Ama Mustafa Kernal'm basari-

smda 0 cika n lacak dersleri an lama kta Mu ttefiklerjn bir r; ;oguuzun

sure zorluk cekrnislerdi. Muttefikler, Turkiye'yi, Almanya gibi

strursiz isteklerine boyun egecek bir dusman gibi gormeyi sur-

d i.irtiy or lardi.

Bu arada Venizelos'un mi.ittefikleriyle bir derdi vardi. Ana-

dolu konusunda italyanlarla Yunanhlar arasmdaki surtusme

Paris Baris Konferansi'uda ortaya atilnusti. ltalyanlar, Yunanh-

lann Dortlu Konsey-'' taranndan saptanrrus olan i$gal sirurlarnu

<;ignediklerinden ve Menderes ovasmdaki mevzilerini top ate$i-

ne tuttuklanndan yakiruyorlardi.

Buna karst da Vi.nizelos, Anadolu'daki italyanlann Turk-

leri Yunan isgaline karsi direnmeye kiskirthklarmdan yakinmak-

taydi. i talyan askeri ye tkil ilerin in su<; ortakhgi y la, raha tSIZedil-

27 Temmuzda, Calthrope, ateskesten bu yana olaylann aki-

snu Lord Curzon'a ozetlerken, Kernalizmin "Anadolu'da ba-

glmslz ve belki de bagnaz, Avrupa dusmaru ve lstanbul'un yet-

kisiyle Sultan'm egernenligini kabul etmeyen bir hi.ikGmet kur-

rna"4 tehlikesi konusunda kendisini uyarrrusti,

1919 Mayisma kadar Ti.irkiye'den lngiliz Disisleri Bakan-

hgl'na gelen raporlara gore, Anadolu'da her sey yolundaydi.

"Durum genel olarak sadece hosnutluk verici degil, aym za-

manda her an iyiye dogru gidiyordu.t" Ateskes kosullan gene 1 -

likle Tilrkler tarafmdan kabullenilmisti, Mtittefik denetim su-

baylanna boyun egiliyor ya da hie degilse onlara karsi gelinmi-

yordu, "Merkezi htikGmetin yetkisi, oldukca iyi yerlesrnisti ."?

lngilizler, Turklerin bu uysalhgiru, hakh olarak yenilginin ver-

mis oldugu uyusukluga ve hatah olarak Ingilizler tarafmdan ve-

r ilecek emirleri kabul etme istegine yoruyorlardi.

Bundan sonra sira lzmir'e asker crkanlmasma geldi ve ar-

kasmdan, Turklerin ateskesin yol a<;hgl kararsizhga son veril-

mesi konusunda Mi.i ttefikler tarafmdan kesin bir karara vanlma-

siru bekledikleri bunahm donerni basladi. Paris'ten hicbir fey

cikmarrus, Yunan yonet imiyle MtiUefiklerin ernirlerine karst ko-

160 16 1

rneksizin Menderes ovasrrun guneyine cekilebileceklerinden

emin olan Turkler, Italyan kesimini Yunan kesimine saldinlar

yapmak icin us olarak kullamyorlardi. Turklerin hemen ezilme-

leri gerektigi yolundaki gorusunu percinlemek icin Venizelos,

doguda savasin yeniden baslarnasi tehlikesini canlandrran ve

dogu sorunlanrun coztimlenmesini olanaksiz birakan Turk as-

maya karar verdigi gun; Rodos'un ozerkligine ( enosis i secebilir-

lerdi) kavusrnasi konusunda fikir bir ligine vardilar. Yunanistan,

ltalya'run Arnavutlugu ge~ici bir sure icin yonetmesini destekle-

meyi, Trakya'daki ve Epir'deki istekleri yerine getirilirse, Men-

deres ovasi da dahil olmak uzere, Bah Anadolu'daki isteklerinin



keri gucun un yen iden bu yud ugii Y01u nda telas verici haber leri

yakmmalarma eklernisti . "Kenya yakmlarmda a~agl yukan

60.000 askerin daha simdiden toplanrrus oldugunu" ve "belki

de cok yakinda 300.00(} kisilik bir ordunun savas durumuna so-kulacagull"l1 ileri suruyordu. Bu yakmrnalar korkunc bit ~e-

kilde abarnlrmstt.

16 Temmuzda Konseyin onune o;agnlan Venizelos, ya Yu-

nan i?gal bolgesinin kesin suurlanrun saptanmasim ya da Yu-

nan birliklerinin hareketlerinde ozgur birakilmalanru istedi.12

italyanlarla Yunanhlar arasmda gercek bir isbirligi olsa ve Turk-

ler bunun boyle oldugunu gorseler 0zarnan zorluk cikarmaya-

caklarmda direndi, Venizelos, Turk ve Yunan ileri karakollan

arasma kucuk Muttefik birliklerinin yerlestirilrnelerini de oner-

di. "Bunun moral etkisi buyuk olacak ve belki de anlasmazhk

cikmasuu onleyecekti." Izrnir'e Yunan asked cikanlmasuun bir:

bansi koruma islemi oldugu yolunda Yuksek Konsey'in ileri sur-

rnus oldugu bahanenin orttilu olarak kabulii dernekti bu; cunku

Venizelos artik bir boluk Miittefik askerinin birkac Yunan tume-

ninin yapacagi isi yapabilecegini kabul ediyordu. Konsey, asker

saglanmasl konusundaki oneriyi geri cevirdi . Ama, Venizelos'Ia

Italyan Disisleri Bakaru Tittoni'nin guneydeki ltalyan ve Yunan

kesirnlerinin sirurlan konusunda anlasrnalanna karar verdi .

Venizelos'Ia Tittoni, on bes gun icinde sorunlanru daha ge-

nis capta sonuclandirdrlar. Temmuzun sonunda da, Italyan ve

Yunan toprak istekleriyle ilgili anlasmazhklar konusunda kap-

samh bir anlasma yaphlar.13 Italy a, Trakya'da ve kuzey Epir'de

Yunan isteklerini desteklemeyi, Rodos dismda i?gal altmdaki

Ege adalanndan vazgecmeyi kabul ediyordu. Aym tarihte yapl-

Ian ayn bir anlasrnayla da. lngiltere Kibns'i Yunanistan'a birak-

bir boliimunu italya'ya birakmayi ustlenmisti. Bu Yunanistan'a

uygun dusen. ama cok cabuk bozulabilecek bir anlasmaydi .

Ama Venizelos, sadece italyanlarla cekisrne halinde degil-

di. Yunan isgalinin akilhca bir i? olup olmadigi konusundaki

Fransiz kuskulanrun ilk belirtileri de ortaya ~lkrl1l§h. 15 Mayis

kiyirm konusunda Yuksek Konsey'in sorumlulugunu kabul ede-

rek Izmir'e Muttefiklerarasi bir Sorusturrna Kurulu'nun gonde-

rilmesini oneren Clemenceau'ydu.U Agustos baslannda Yuna-

nistan'in askeri giicii hakkmda Venizelos'u sorguya ceken ve

Yunanhlann Anadolu'da kendi hesaplanna bulunduklanru sert

bir sekilde aciklayan yine Clernenceau'ydu. Fransa'run, yeni bir

Balkan seferine girismeye niyet i yoktu.15

Venizelos iyimserdi, "Venizelos, Buyuk Devlet lerin bansi

kendisi icin yurutmeyi iistlenmeyeceklerini cok iyi anlarrush."

Clernenceau, gerektiginde Yunanistan'm Anadolu'da ve Trak-

ya'da aym zamanda savunma yapabilip yapamayacagim sor-

mustu, Venizelos bunun olanaksizhgiru kabul etti, ancak Yuna-

nistan'in boyle bir dururnla karsilasmayacagiru ileri siirdii. Ve-

nizelos bu sozlerini garip bir tarihsel dayanakla soyle bagladi:

Y un an ista n 'm d og ud ak i b icim i y iiziind en , d ag u sinmntn

sauunulmastmn o /anaks lz li g l r ; ogunlu kl a i le r i s u ru lm ii~ li ir .

Ve n i ze l os , Hd en d un ya sm m to prak d ag lh mm m yuzY lliar

b oy u, Y un an Delegasvonu 'n un i si em ek ie a ld ug u topraklann

a yn l aid u gu n u b ir a tl as y ar dl ml yl a g os te rm i§ li.

KU7kuSliZ Konsey aydmlanlrmsn. Arna gosterilen neden,

sava§ sonu yapilacak antlasmarun gerceklerine aykin dusuyor-

du. Yunan Kralhgirun kurulmasmdan once, degi7ik dinlerden

olusan Osmanh lmparatorlugu'nda yuzyillar boyu oturrnus Or-

11)1 163

todoks Rumlann, bu topraklarda kalmayr surdurmemeleri icin

bir neden yoktu. Ban Anadolu'da Ortodoks Rumlann bulunma-

si, Kemalistlerin Yunan IMaI ordusunu soktip atmaya niyetli 0 1 -

duklan bu sirada, Helenizrnin tarihsel suunrun (bu zaten her

zaman degisen bir srrurdi} savunulabilir oldugunu ileri surme-

kum ie tler iizer ind e T urk H iik iim eti'nin hi( b ir kontro lii

y ok tl lr v e bll ne de nle d e T urk H ilk iim eti b u k uinietle rin k a-

r ar la st m lm t s b ir (i zg iy e e ek il m el er in de d ir en em em ek te di r.

Sadece Tiirk lerin bulundugu ve ko~ulum {ok zor top -

r ak la ra d os ru ile rle mis Y un an k utr oe tle ri, ta ktik ya nd en (o k

ko tii durum dadtrla r ve da ha iyi m eoziler e lde e tm ek ian



nin gerekcesi olarnazdi. Ama Venizelos, 0 sira, Bah Anadolu'-

daki Yunan bolgesinin uygun dilsen smmyla ilgili sorunu layik

oldugu ciddiyet le ele alrnarrusti. Venizelos. bah Anadolu'daki

Turk ve Yunan topraklarmm suurlan icinde bulunan Turk ve

Yunanhlann degis tokusu yoluyla sorunun ~oziilebilecegine ina-

ruyordu, Bans antlasmasma deggin kagl t par<;asl, Turk Mil liyet-

<;iliginin atesiyle yamp kul olmadan once, izmir bolgesi degi~

tokus yoluyla tam olarak Yunanh ve savunulabilir bir hale so-

kabilecek miydi? Iste bu, Venizelos'un i.intinu ve Yunan asker-

leriyle Anadolu'daki Ortodokslarm hayatlanru ve esenliklerini

tehl ikeye sokan bir kumardi .

Yunanistan'm kar~Iiai?hgl zorluklar, Mtittefiklerarasi 50-

rusturma Komisyonu'yla Turkiye'deki Ingiliz Kuvvetleri Ku-

mandaru General Milne tarafmdan yazm surdurulen iki ayn

sorusturrna sonucu ortaya cikanlrrusn. Milne'nin sorusturrnasr,

Yuksek Konsey'in Menderes ovasmdaki ltalyan ve Yunan cahs-

rna alanlanrun suurlanru saptarnak yoluyla Italyan Yunan sur-

tusmesini hafifletmeye caba harcamasiyla ortaya ciktr. Milne,

gorevli italyan ve Yunan generalleriye gorii~mek uzere subay-

Jar gonderdi. Sorusturrna, kacrrulmaz bir sekilde, daha cok, Yu-

nanhlann stratejik durumlan uzerinde toplamyordu. Milne'nin

son raporu, Turk ve Yunan kuvvetleri arasmda bir sava~ duru-

munu acikca ortaya koymaktaydt:

d ah a [ az la ile rle me h alin de , b il yilk b ir s id de tle k ar $l k on ul-

m aya yo ! a ca ca k ve a nca k ser t bir m iica deled en so nra ba sa n

sag lanab i le c e k t i r .16

T i ir k k u tn ie tl er in in ( oS l ln /u g u, Yunanlt lartn tarajmdan

k by le rin de n a ula n v e Y lm a l1 hla rm d ah a ja z/a il er le me ie rin i

enge l lemeye kararli s il ah /I k a y/ ii le rl e t ak vi ye e di lm i s d ii ze n-

Ii ceielerden olusmakiad i r . A s ke ri b ir li kl er de n g iz li ce t ak o i-

ye a la n bu silahlr k ut ro et le ri n o ne m li b ir g ii cU u ar di r.

Yunanlilan A nad olu'd an siirtip a tm aya a nd it;m i$ b ll

Milne, Yunanhlann, taktik durumlarmda sadece kii<;uk du-

zeltmeler yaparak bulunduklan mevzilerde kalmalanru oner-

misti, Milne'nin raporunu okurken sanr aralannda, insan Yu-

nan isgaline iiziintiilii ve tehlikeli bir hata gozuyle bakildrguu

anlryordu. Milne, "Yunan asked 5aneak'ta kaldigi surece gerilla

savasi surdurulecek ve herhangi bir ilerleme daha buyuk tehli-

keler yaratabilecektir= l? diye yazrrusti. Bununla birlikte, Yuk-

sek Konsey, 7 Kasrm glinG raporu ele aldigmda, bu uyanel kart-

sikhklan gozonunde tutmarrus ve tum Yunan kesimini sa pta-

yan "Milne Hattrm kabul etmisti.General Milne'nin yazdrgi gibi , Turklerle Yunanhlar arasin-

daki savas durumu siirdukce, Yunanhlann keyfe gore saptanrrus

bir cizgiyi gecmemeleri konusunda Yuksek Konsey'in yukledigi

zorunluluk, dar bir serite bagh kalacak olan Yunanhlar icin cok

zor olacakti. Ama bir gucun, denetlenemeyecek hale gelmesi ola-

slhgmdan korkan Yuksek Konsey, Yunan isgalini sirurlarnakta

kararhydi. Yunanhlara sadece. Turk saldinlanna karst kendi leri -

ni savunmak icin karsi saldmda bulunmak ve sonradan eski rnev-

zi lerine donmek kosuluyla Milne Hatti'run u<;ki lometre ilerisine

kadar dusmam kovalama hakki verilmisti.lf Verilen bu izin, Turkceteleri sorununu coztlmlemeyecekti.

Mayis olaylari konusundaki Miittefiklerarasi Sorusturma

Kurulu'nun sorusturmasi, Yunanhlar icin Milne'nin sorustur-

masmdan daha onemliydi. Bu sorusturrnanm konusu siyasal

yonden oldukca yukluydu ve Kurul tarafmdan uygun olmayan

16 4

bir rapor verilrnesi halinde, Turkiye'yle yapilacak bans antlas-

rnasmda Yunanhlann Izmir'Ie ilgili isteklerine ters etki yapabi-lirdi.

Amerika Birlesik Devletleri adina Arniral Bristol'dan, Fran-

sa adma General Bunoust'dan, lngiltere adma General Hare'-

den, ltalya adma General Dall'olio'dan ve Yunanistan adma oy

(bi B ar ts K onie ra ns i, iilk ellin ta m a nla mtu la VI' kesin-

likle Y un an is ia n ,; k a tl lma s1l1a k a rar v e rd i g in i i la n e tme d ik -

V C , s ad ec e Y un an i $g a/i lli n s ti rd iir itl me me si g er ek ir .

(c ) Y uk ar id a isaret O ll /H d ug ll g ib i, s ad ec e t op ra k i lh al« .

uluslara sa yg l go s te r ilmes i h a kk uu ia k i i la n e di le n i lk ey c a y-

kmdir, ~iillkii, lzmir v e Ayval lk dtsinda, i$gal edilmis bJIgc-



sahibi olmayan ve gozlernci olarak katilan Albay Mazarakis'ten

olusan Kurul, agustosta cahsmaya baslarrusti." Bu Kurul, degi-

sik uluslardan 175 taruk dinlernek: lzrnir'i, Aydm'i, Nazilli'yi,

Odernis'i, Menemen'i, Manisa'yi. Avvahk'r ve ltalyan kesimin-

deki Kirova'vr ziyaret etmek yoluyla kirk aln oturum yapti. Bu

kurum, sorusturmas, cok genis bir alaru, ozellikle de Tiirklerle

Yunanhlann celiskili tarukhk yaptiklan konulan kapsiyordu ve

giiven verebilmek icin de Fransrz, lngiliz, italyan tamklar da din-

Ienmisti, Surduriilecek tek yoldu bu. Arna, daha sonra Venize-

los'un isaret ettigi gibi, bu yol ger~egi gilvence alhna alrmyor-

du, .-;ilnkU "Izrnir'dsk] bir cok Avrupah, esitlik rejimi alan Yu-

nan rejiminin yerle~mesinden cok, yabanctlara ozel haklar tam-

yan bir rejim olan Turk rejiminin surdunilmesini yeg tutuyor-

lardl."19 Ozell ikle italyanlar icin bir gercekti bu.Kurul, ekimde raporunu verdi. Bu rapor Yunanhlara cok

kar~lydl.20 Izrnir cikarrnasr sirasmda cikan olaylardan, Yunan

kuvvetlerinin ilerlemesi sirasmda ic bolgelerdeki duzensizlik-

ten ve kan dokulmesinden Yunanhlan sorumlu tutuyordu. Ku-

rul uyeleri Yunan i~galinin i~yuziini.i arasnrrms, Yunanhlann

yaptIklannm 'toprak ilhaki' oldugunu kabul etrnii?lerdi.21 Var-

diklan sonuclar sunlardi,

(a) Olkenin askeri i$ga linden tek amar guvenlig i ve

halk tn es en lig in i s ag la ma ks a, b tl i$g a/ g or ev i Y un an a sk er -

lerine deg U, b an A nad olu'd a M iittefik Yiiksek K om utanli-gl'lIm emrindeki M i tt ef ik a sk er le ri ne v er i/ me l i di r.

lerde RU JH dan ~ok TU rk (og llnlllg wwn buhm dug u yadsl-

n omaua ca k k a da r a rl kt lr .

D~ JJ a ~ i l1 Jd id el 1 di re ni si ni o rt ay a k a yl 11 l1 $ bu lu na n L ll u-

sal Ti irk duyg ll s ll lJl I IJ , IIlI i l lwkJ JJ i(b ir zaman k a bu l c lm c ye -cegi ger(cginc i sa re t e tm ek K ur ul 'u n gorevidir. Bu duygll

yalu rz giit; k ar sts in da , ya m' tc k b as ina Yunanistan'tn basa-

nyla yi i rii t m e o/aslhg l b ill u nm aua n bir a sked sejer kJr$l-

s in d a b o uu n egcr.22

Bu nedenle Kurul, Yunan askerlerinin tumunun ya da bir

bolumunun yerine. cok daha az sayrda Muttefik askerinin mum-

kiln alan hizla getirilmesini onermisti. Bu yapildiktan soma da,

Muttefik askerleri cekildiginde, butun bolgede diizeni saglaya-

cak Turk jandarmasmm onceden Mi.ittefik subaylan tarafmdanyeniden egitilmesi gerekiyordu.

Istanbul'daki lngiliz Yiiksek Komisyonu'nun yapbgl gibi.

bu Kurul'un yapngi, Yunan isgaline son verilmesinden ve Yu-

nanhlann Anadolu topraklanndaki isteklerinin geri cevrilme-

sinden baska bir §ey degildi. Cikarmadan bu yana Yunanhlann

Anadolu'dan atrlmalan icin belki de ilk Iirsatti bu; ciinkil rapor ,

sayginhklanru yitirmeden Muttefiklere Yunanhlan Anadolu'-

dan tekmeleyip atrnalan icin bir bahane saglaml~h. Kurul rapo-

ru 8 Kasimda tartisngi slra23 Clemenceau, Yunanhlann Ana-

dolu'da bulunrnalanrun istenilip istenilmedigini ilk kez ortayaatti. Yunanhlann Kendi cabalanyla Izrnirde kalamayacaklan

yolundaki kurul gorii ;; ilne isaret eden Clemenceau, Yunanis-

tan'm Muttefiklerin yardirru olrnadan ve Turkiye tam anlarmyla

yatisnnhncaya Kadar gereken askeri ve parasal cabalari har-

caYlp harccyamayacaguu Venizelos'tan sordu. Venizelos, on iki

(*) Venizelos 'un uste lemesiyle Kurul'a yakm olan Mazarakis , Turk tam klan

varhgJyl~ urku.t~c:gi gereko;esiyle toplantilardan <;JkiJnldl.Bugelisrneler uze-nne Venizelos, iki kere Yuksek Konsey'e katildr. Mazarakis, Kurul'un ka -

rarlanna ters dustu ve azmhkta kaldt. (Mazarakis, Memoirs , s. 263.265).

I(,(j

tiimenlik bir orduyla, Yunanistan'm, Mustafa Kernal'in 70.000

kisiyi asrnayan adarnlanndan korkrnasi icin bir neden olmadigi

o ..vabiru verdi. Bu itiraf bir paro;a da zor kullamlarak kopanl-

rrush o;iinku, Venizelos durumun ne kadar ciddi oldugunu an-

larrus ve bunu Lloyd George'a soylemisti." Ama Clemenceau

konuyu daha ileriye goti.irmedi. Eyre Crowe, Krul'un Yunan is-

m a kta o ld ug un ll a nla tm a ki a Y iik se k K on se q'i n h at a e tm eq e-

c eg ine isa re! e tm ek is ter im . [z mir ve ciu ar bo lg eler iize rin -

d ek i Y un an istek lerin i h erk cs bild ig i g ibi, a ym z am and a btl

i si ek ie r k o nje ra ns a r esm en s un ul m us , Yr' ~ ek K o ns ey o ni in -

de uzun uzaduja saounulm us vc Yunanisian'm Toprak 1 s -

ie kle rin i A ra stm na K uru lu ta ra jm da n ic ten lik le k abul ed il-



galindeki ana arnaci arastirmak yoluyla verilen talimatm disma

O;lkbgml ileri s ilrerek Yunan davasiru destekledi.

Sorusturrna Kurulu dogrudan dogruya, Milne de dolayh

olarak Yunanhlar in Izrnir 'de kalmalannm akrllica bir i~ olup 01-

rnadigi konusunda kuskuluydular. Clernenceau da arnk Yunan-

hlann Izmir'e cikanlmasi karanndan pismanhk duymaya basla-

nus ve Kurul raporuna dayanarak Konsey'in edinmis oldugu

goru?u firsat bilerek, Venizelos'a yazdigi bir not ta i:; ;galin geo;id

nitelikte oldugu uzerinde durmustu.J!

Venizelos, buyuk bir tepki gosterdi. Tiirkiye'yle acele bans

yaprlmasrna Yuksek Konsey'i kandirmaya hevesli olan Yunan

devlet adarru, verdigi yamtta Yunan kesimi smirlarmdaki dil-

zensizligin ve olaylann Yunan i:;;galinden degil, Baris Konfe-

ransr'nm kararsizhgmdan ileri geldigi bi ldirilmist]. "Kansiklikcikarmakta destek bulma umudunu yitirmeleriyle, Turkler, ye-

nilgiye ugradlklanm gercekten anlayacaklar" ve 0 zaman duzen

saglanacakb.25 Bu, Venizelos'un Yunan isgaline karst Turk dire-

nisinin niteligini acikca kabul etmekten kao;mdlgl orneklerden

biriydi. Ama Venizelos, Yiiksek Konsey'in kendisini icine sok-

mu!;>oldugu zorlugu hakh ve insafsiz bir aoklikla soyle anlah-

yordu:

Y iik se k K onse y, lzm ir iiig alin in sti] s iy as a / n e de n le r le

k ar ar la ~tm h /lJ ~ o ld ug un llI 1 lie b it iiig ali n ile rd e b ir h ak d o-

g llrm ayaea gm m [arkm dad ir. Izm ir 'e Yunan askerler iningO ll de ri lm e si ll e k a ra r l Ie ri lm e si yl e I lg il i n ed en le r l ie o lu rs a

OISIlIl, Yunan a s ke r le ri ni n g onde r ilm es in i YIIIUl!1 Hiik i ime-

ii'n in lie h al kit un h ak ll n ed en le re d aya na ra k n as il yo rlll nla -

misti."

lzmir' i iii ga l e tm ek le , Y un an is ta n, h cn iiz ya sa l o la ra k d e-

g ilse bile m ora l yo niinden bu topraklara hak; kazanmtstir.

Y un an is ia n, d an a o nc e R lIs ya 'ya ya ptl gl g ib i, a sk er le rin i ya -

bana b i r i il k ey e s a de c e yiir ii s im l er d i y e g on d e rmcm i ;; ti r, g e r -

cek ien b iiyiik bir iilk ed e d uzen i k urm ak icin gecici bi r yon-

ie min b as an stn i s ag la ya ea k o ge le r o ia ra k g on de ri lm is ti r. B it

n ed en le , h er l ie k a da r l zm ir 'i n i $g a li s ir ] y as al b ak im d an YII-

nanistan cikanna yeni bit h ak d og lm na m ak ta i se d e, g er {e k-

ie g ozd en uz at: tu tulm am asi g ere ke n yen i bir d ur um ya mt-

mtstir. B u d ur um Yunanisian'in d ah a o nc e l zmir iizerinde

s a hi p o l dl lg u vr Y ll na n l sl er ! K om it es i'n ce k a bu l e di lm is h ak -

Ianni g eni~ le tem ez , a ma b u haklan o na y/a r ve Barts Kon-

[ era ns i'nm » ere ceg i so n k ar ar k on usu nd a Y un an ulu sun unha k h g i io e ni n i gu ri en d i ri r. 26

Anadolu iizerindeki Yunan umutlanru tehlikeye dusuren

anlasmazhk, sonuclandmlmarrusn. Clemenceau, goru~unde di-

retiyord u.27 Venizelos, Igi liz destegine basvurrn ustu. Venizelos,

Crowe'a yazarken, lzrnir'e Yunanhlarm gonderilmeleriyle ilgili

karann, "Bah Anadolu'nun bir bolumunun Yunanhlara verilmesi

icin ilk adlm"28 oldugunu i leri surmusti l. Venizelos hakhydi .

Ama Clemenceau da hakhydi. Bunun aciklamasi kolaydi. Lloyd

George, Venizelos'Ia bir ti irli i konusmustu. Clemenceau l talyan-larla baska tiirlii konusmustu, Crowe, Curzon'a yazarakolaylann

Venizelos tarafmdan yapilan yorumunu desteklemisti.I'' Moral

ba kim m da n Yu na n istan' m h ic degi l se h i ! I ii bir d ostu vardi.

(.) Daha soma bkz. s. 170. (» Sadece Ingiliz ve Fransizlar t ara fmdan. bkz. 4 . Bolum.

1(,l' IV)

1919 sonbahannda Yunan igaiinin yonetirnsel ve askeri te-

meli sag-lam olarak atilnush. Raporu gizli kalan Sorusturrna Ku-

rulu'nun kopardigi {lrhnaYI Venizelos yatisnrmisti. Temmuz

1919 tarihli Venizelos-Tittoni anlasmasiyla Venizelos, I talya'yla

gecici ve her zarnan bozulabilecek bir durum saglaml:;;t!, Ama

Trakya ve Kuzey Epir sorunlan karara baglanamaml:;;t1 ve Yu-

Venizelos, onerdiginden daha yumusak bir antlasma yapil-

mas] halinde. konferansm Turkiye'deki milyonlarca Htristiy a-

run yok edilmesinden dogacak moral sorumluluk altmda kala-

cag1l11, Jon Turkler'in yrkici girisilerine yeniden baslayacaklan-

111, Turkiye'yle Yunanistan arasmdaki savasm kacirulmaz :;;ekil-

de surdurulecegini ve boylece yaranlacak durumun Mezopo-



nanistan'm Ban Anadolu'da kar:;;ila:;;hgl zorluklar. Mi.ittefikler'-

in Turk Bans Antla~masl'm yapmakta gecikmeleri yi.iziinden da-

ha da kotulesmistt. Bu gecikme, Yunanistan'm seferberlik yuku-

nil artirrrus. Liberal Parti'nin Yunanistan'daki durumunu belir-

siz kilrrusti. 27 Ekim tarihli uzun bir mektupla Lloyd George'a

icini doken Venizelos'a-v bu sorunlar artik aglr gelmeye basla-

ml?h.31

Venizelos, "Turkiye'yle ate~kes imzalanmasmdan bu

yana tam bir yrl gecti" diyor ve Amerika Bir lesik Devletleri 'nin

Turkiye'nin iizerinde manda yonetimi kurulmasiru kabul edip

etmeme konusundaki kararsizhgi yuzunden hala cabuk bir Ba-

n? Antlasmasi yapilmasi umudu olmadigtru ileri surmustu, Bu

gedkme ciddi tehlikeler yarahyordu. Onlenmezse Milliyetci Tur-

kiye dart bes ay icinde kayda deger bir arduya sahip olabilirdi,

Muttefiklerin daha fazla beklememeleri ve Turkiye'yle bansyapmalan gerekiyordu. Yaptlacak antlasmarun niteligine gelin-

ce, artrk Venizelos'un, Italyanlarm ya da Fransizlann gilney Ana-

dolu'da gecici bir yonetim kurmalanna itirazi yoktu ve tersine,

Hiristiyan halkm korunmasi icin bir ara~ olarak oneriyordu bu-

nu. Aynca, Venizelos, daha once ileri sii rdi.igi.i gibi, Turklerin is-

tanbul'dan ve Bogazlar'dan atilmalanru, Mii ttefik Devletler'den

birinin gecici yonetimi altmda Pontus'u iceren baglmslz bir Er-

menistan kurulmasim, geriye kalacak kucuk Tiirkiye'yle Anado-

lu'daki yeni Yunanistan ve Ermenistan topraklanndaki halk ara-

smda deg:i? tokus yaprlmasiru oneriyordu."

tamya gibi kurtanlrrus Arap toprakianm devarnh tehlike icine

sokacagiru one surerek Lloyd George'u uyardi,

Son olarak da, Venizelos, Turkiye'yle yapilacak antlasma-

run cabuklastmlmasr icin iki neden ileri surmustu, Bunlardanbirincisi, Tii rkiye icin elverisli bir ban? yapilmasrru diizenleyen

Fransa i : ; ; cevrelerinin sistemli bir sekilde harcamakta olduklan

cabalara tek basina karst durabilecek olan Clemenceau'nun Fran-

SIZhukumetinin basmda olmasiydi, * Ikincisi de, Ban? Konferansi

kararlanru Turkiye'ye zorla kabul ett irmek icin kullamlabi lecek

savas durumundaki on iki ti.imenJik Yunan ordusunun varhgiy-

di, Tiirkiye'yle antlasma yaplmasl daha fazla uzahlirsa, Venize-

los, ordunun Yunanistan'a yukledigi parasal yuku hafifletmek

icin, Bulgaristan Antlasmasi'run'" imzalanmasindan sonra bu

ordunun yansiru sahvermek zorunda kalacakti. Boylece, dogu-da kurulmus olan yeni askeri denge. konferans taraf indan ilerde

verilecek kararlara Turklerin etkin bir sekilde karst durmalan

olasihgnu saglayacakn.

Bu mektupta kullarulan telash dil, kamuoyu onunde inanch

gorttnmek zorundaki Venizelos'un, Ti.irk Milliyetcilerinin Yu-

nanhlann Anadolu'daki durumlanna karst bir tehdit oldugunu

kabullendigini goster iyoedu. Buyuk heyecanlara kapilan, bazen

etnolojik bir duvar <;ekmeyidusunuyordu, Acarnania, Etolya ve Arkadyagibi verirnsiz topraklarda kendHeriyle ailelerini doyurmak icin crrpman

halk, bu verimli bolgelerde hem ozgurlugu. hem de topragi islernek i<;inenuygun ortarru bulacaklardi." Paraskevopoulos, Memoirs (Arular), s. 362.(0) Venizeios, daha sonra mar t aymda bu g6ru~ii tekrarlayarak yeni Bas -

bakan Millerandin Fransa'daki bu i~cevrelerinin etkisinde kaldrgim be-

lirtecekti, (Franguils, L a Crece, SOIl Statu I.... s, 140).

(") 27 Kasun 1919tarihli NemiUy Antlasrnasr, Bulgarlann guney smmm ~i·

ziyor, Ege Denizi'ne cikarrmyor arna denize bir < ; l k l ~ noktast bulrnayi on-goruyordu. Muttefiklerin i~gal elligi Bah Trakya'ya Mayis 1920'de onlannyerine Yunanlilar yerlesti.

( ') ye~zel~s d:gi~ t~ku~un istege bagh olmasi gerektigtru yazdigrndan, bununonune hie bir ~eym ge<;emeyecegi konusunda kesin inanch oidugundan hafifkusku duyulabilir. 1920'de Paraskevopoulos ve Stergiadis'le yaphgl bir ko-

n~~mada, ba~ka bir gorusle ortaya cikn: "Daha buyuk bir gilvenlik saglamak1 < ; 1 1 \ . Venizelos Yunan devletinin sirurlan icinde, Anadolu'nun verimli i< ; bol-ge!ermde Yunan irkuun en iyi ve en saghkh temsilcilerinden olusan etnolojik

170If1

en karanhk bunahmlann icine dusen. cogunluk abarnlrrus bir

hosgoru yIesu yuzune 0; 1 kan Venize los, 0siralar urn utsuzl uga k a-

p~lml~ gorunmektcydi, Bu mektubu yazdiktan bir gun sonra,

SIr Henry Wilson, Venizelos'un ustesinden geldi:

..= g itm ek le ulk esini ve k end isini p erisa n etiigini

I ler leme emri verilmis olsaydi, lzrnir kesimindeki alti Yu-

nan turneni Yunan hatlanmn 6niindeki cepheyi temizleyebilir.

Yunanistan icin aylar ya da yillar boyu soluk alma olasrhgi sag-

layabilirdi. Ama tek baslanna Yunanhlar, Milliyetcilerin diren-

me isteklerini kiramayacaklan gibi, tum Anadolu'yu da ell" ge-

ciremezlerdi. Bu nedenle de sorun tek basina o;6ziilemezdi. Ve-



yuzllne k arss so yled im ; za ua lli a da m b unu kabullendi, Pa-

ri s T i ir k 'i i o r ta l ik t a n s ilm ed is i v e Tiirk le bans yaptlSt icin

b Oy le o ld u, d ed i . .. V en iz elo s, T iir ke k ar §1 (o k a cim as tz di v e

T ii rk ii s il ip s i ip t irmek istersek on ik i tiim eni de ku l lanma

o ln st !l gt ml z v ar , d ed i. U m uts uz b ir d ur um d a o ld ug un u an -

lamist i ve s imd i de on ik i t i lmenini satl$a c t k armav« ralz~t-

yordu. H em kendisinin, hem de Yunanisian'tn ytk tld tg mt

L 1o ~d G e or ge '. a s oy le m em ic in b an a y al va rd l. $ oy le ri m,

dedim b en d e. Ih tiya r a da m h itikii. 32

nizelos, ilk kez 1919 Ekiminde bu yahn hakika tleri an lama y a

basladt. Olaylarm mantigi, Venizelos'u, kendisine karsi koyanla-

rm 1915'de Yunanistan'm savasa katilmasi icin ilk kosul olarak

ileri surdukleri gibi, "Osmanh lmparatorlugu'nu tasfiye etmek

icin o;aba hareamaya" Muttefikleri kandirmaya y6neltiyordu.

Yunanistan icin artik geri donme olasihgt da yoktu. Yunan

askerleri 15 Mayista lzrnir'e ayak bastiklan zaman zar atilrmstr,

Venizelos'un Yunanistan'daki durumu Anadolu seruveninin ba-

sanyla sonuclanmastna baghydl . Tabi i Venizelos, Anadolu'ya

dar goru~lii siyasal nedenlerle gitmemisti ama bir kez gidildik-

ten sonra iilkesindeki sayginhgim yit irmeden geri cekilemezdi.

Kaldi ki, 1915'den bed yuregini VI" kafasuu koydugu siyasal

arnaci bulunan bir seruvenden vazgecmeyi dusunmesi de yara-

dihsina uygun degildi, Ceri donulemez bir girisim VI" bunun

her gun buyuyen zorluklanyla tehlikeleri karsismda olusan ge-

rilim, Venizelos 'un bir yandan hosgorulu olmasi VI" giivenini be-

lirtmesi," ate yandan da umutsuzluga dusmesi VI" Lloyd Geor-

ge'a basvurrnasi gibi iki uca yonelik kararsizhgma yol acrrusn,

Venizelos'un. bans antlasmasiru saglayabilmesi icin daha

on ay ge<;ecekti. Corusmeler, 1919-1920 kismda ve kistan sonra

gelen i lkbaharda surup gitmi;; ti. Amerika Birlesik Devlctleri 'n-

de Baskan Wilson, felce tutulmus ve arttk olaylar uzerinde etki li

olabilecek durumda degildi. Kabuguna cekilme politikasim ye-

niden benimseyen Amerika Birlesik Devlet leri'nin artik, Tiirki-

ye konusunda buyuk bir sorumlulugu kabul etmeyecegi belli

olmustu, ama henuz acikca kabul edilmemekteydi ve Amerika-

hlann kararsizhgi, bir antlasrna yapilmasiru gecikti rmek icin

. Ve~ize ~as'.un polit ikasmda basta gelen ilke, lngi l tere ve Mut-

tehklenyle isbirligivdi. Bu nedenle Muttefiklerin izni olmadik-

o;a,Yu~a~ ~rd~sunu, Kemalist kuvvetleri araYlp bulmak ve yok

etmek rein l<;enlere gonderemezdt, Kaldi ki, Yunan ordusu Ke-malist lerle u<;cephede, bah Anadolu'da, Ermenistan'da VI" Ki-

likya'da basa cikarnayacak kadar kucuktu, kara VI" deniz arac-

lanndan yoksundu. Venizelos, ba;; langu;ta, Miit tefik garnizon-

lanmn bulunmasi ve Turk ordusunun etkin bir ~ekilde silahtan

anndmlrnasiya Turklerin karst koyrnaktan vazgececeklerini urn-

mustu. Bu umut kalmamisn artik. Dolayisryla Turkler "yak edi l-

meliydiler", Bu. Muttefiklerin o;ok sert bans kosullanru uygula-

~aya karar vermeleri anlamma geliyordu. Belki de ii\ noktada

bIrden. seferber olmayi gerektirecekti. Fransizlarm Kilikya'da

Kemahstlere karst koymalanru, Yunanhlann lzmir kesimindeni1er.lem:-lerini ve yeni Ermenistan'i savunmak icin Muttefiklerin

etkin ~~r ~~ldtrlya ?e\melerini gerekti reeekt i. Muttefiklerin boy-

le enerjik onlemleri ne alma, ne de onaylama istekleri vardi, Ama

b~nlann disinda da hie bir se y Kemalistleri gucren dusurernez-dt.

(.) Yuksek Konsey'den on gun onceki tutumu konusunda, bkz. s. 170.

] 7 2

1 7 3

hem bir bahane, hem de bir neden oluyordu. Sorunlann cozule-

memesi, cesitli cikarlann bulunusu, basbakanlann konferans ha-

linde toplanmalanna bagh politika nedeniyle vakit ve inane kay-

bi , gorusmelerin surup gitmesini saghyordu,

En sonunda lngilizlerle Fransizlar, 1919 yi h sonlanna dog-

ru, Tiirkiye sorunlanru ele almak icin ciddi bir girisimde bu-

nin gucunu ve niteligini yanhs anlanuslardi.V' Ama Montagu hi"

degilse lngiltere Turkiye'yle surekli bir anlasmaya varmak isti-

yorsa, bunun yolunun lstanbul'un Turkiye'nin elinden almmasi

olmadigiru gormtlstu,

Bu konu, Yakrn Dog-u anlasmasryla ilgili Curzon-Berthelot

tasansiyla birlikte 6 Ocak gunii Bakanlar Kurulu'na get irildi . 1s-



lundular. Bir ant lasma temellerivle ilgil i noktalar uzerinde uyum

saglayan ve Disisleri Bakanhgi'nda yapilan bir dizi g6ru:;;meye

Lord Curzon baskanhk etti.33 Turkler Avrupa'dan atilacaklardi

ve lstanbul'da uluslararasr bir duzen kurulacakti. ltalyanlara veYunanhlara, ekonomik ayncahklarla baska ayncaliklar verile-

rek iki ulke ikna edilecek ve Anadolu'dan askerlerini cekecek.

Anadolu'daki Turk egernenligi de saglanacakn.

Onde gelen yonericiler, kendi baslarma birakihrlarsa, arnk

gerekl i ant lasma taslagiru gecikti rmeden hazirlayabi li rlerdi .

Ama bu konuda baskalanrun da soyleyecekleri vardi. ingiliz Ba-

kanlar Kurulu'nda, Hindistan Bakaru gen" ve akilh Edwin Mon-

tagu, Turklerden yana gu~1U bir cizgi benimseyerek karsrlanna

cikh. Meslektaslarmm yetki alanlarma el atmaktan korkmayan

ve mucadeleci bir konusma yapan Edwin Montagu, Ttlrklerin

istanbul' dan a tilmalan konusunda ofkey le ta rhsti, Curzon' u kt ;;-

kirtarak cok uzun ve tumturakh bicimde bir yamt vermesine

yol a~h.34 Aradan bu kadar zaman gectikten sonra, her iki tara-

fm ileri siirdiikleri nedenlerin de garip bir bicimde gerceklere

uyrnadigi anlasihyor. Bir yandan Montagu, Sultamn Istanbul'»

dan atilmasirun Musluman Hintliler uzerinde kohl etki yapaca-

gml ve bunun tehlikel i bicimde krskrrtilnus bir Islam dunyasirun

Doguda lngil tere icin huzursuzluk yaratacagiru ileri suruyordu.

Lord Curzon, Hindistan'la ilgili goru;;u alaya aldi, Buna karst

da. Turkiye Istanbul'u yitirmedikce bunun Dogu gozunde Tur-

kiye'nin savasi kaybetmediginin karuti olacagi ve Miit tefiklerin

istanbul gibi onemli yerler icin kesin karar almalan halinde Mil-

liyetci hareketin ortadan kalkacagi gibi aym olcude guliin~ go-

rusler ileri surdu. Baska bir deyimle, iki taraf da, gecerli olma-

yan goru: ;; lere dayanarak Mustafa Kemal 'in Turk Mill iyetcil igi-

tanbut'un gelecegl . bir o; ;e;; itdie dokunulabili r ve pek cok kisinin

uzerinde fikir sahibi oldugu kolayhkla anlasilacak bir konuydu

ve bu nedenle Ingiliz Bakanlar Kurulu gibi herhangi bir baska

kurulun da gereginden fazla zamarum alabilirdi. Turklerin is-tanbul'dan crkanlmalan kabul edilirse, gelecekteki Turk Devle-

ti'nin baskentinin Konya rru, Bursa nu (her iki kent de gecmiste

baskent olrnustur) olmahdir: Sultamn istanbul'da Islamhgm Va-

tikan'i gibi ozel bir bolgesl olmasma izin verilmeli midir ve boyle-

ce siyasal merkezle Miisltiman Turklerin manevi merkezi birbi-

rinden aynlmah rrudir: 1453'te Turklerin gelmesinden once Orto-

doks Bizans lmparatorlugu'nun Katedrali Buyuk Ayasofya Ca-

mii Hiristiyan kilisesi mi, Islam camii rni, yoksa hie bir dine bagh

olmayan bir muze mi olmahdir, gibi siyasal aglfhk tasiyan bu tur

sorularda bir kisinin gorusunun, baska birinin goru;;u kadar dog-

ru oldugu ileri surulebilirdi. Montagu isini iy i yaprmsn. Lloyd

George'la Balfour'un Curzon tasansiru desteklemelerine karsm.

Bakanlar Kurulu tasanyi geri cevirdi.

Boylece olaganustu bir durum ortaya cikn. Turklerin bas-

kentlerinin kendilerinde kalmasmda daha once direnen Fransiz-

lar olrnustu ve Downing Street'de yapilan konferansta Clemen-

ceau bu konuyu Lloyd George'a, Balfour'a ve Curzon'a acn, Ama

Fransizlar, anlasma icin butun onerilerin bir arada ele almmasi

konusunda Curzon'un goru:;;iinu kabul etmislerdi, Ve simdi, In-

giliz Bakanlar Kurulu, Disisleri Bakaru'run onerisini geri ceviri-

yordu. Tekerlek donmus, aym yere gelmisti. Lord Curzon, karar-

lann kisa goru;;lii ve sakmcah oldugundan meslektaslarina act

aCI yakmdi. Ama Montagu ile Savas Bakanhgi'run birlikte, Cur-

zon, Lloyd Geroge ve Venizelos'a karst direndikleri acikca anla-

sildi.

1 7 4 ]7)

Artik yash Clemenceau iktidardan dii~mii~tii ve 12 Subat

giini i Londra'da Dogu isleri gorii~ii ldiigi l sira. Basbakan olarak

radikallerden Alexandre Millerand, Fransa adina konusuyordu.

Turklerin Istanbul'u ellerinde tutmalanyla ilgili karar onaylan-

di. Bunun dismda, gorusmelerde. Ermenistan, Tiirkiye'nin para-

sal denetimi ve Anadolu'daki niifuz bolgeleri ele almdi. Biitiin

muyor. sadece Yunan mevziler inin karsismdaki Kemalistleri da-

gltmayl amachyordu. Yunan ordusunun boyle bir ilerlernede

b u I un rn a s ir u 11 konferans ka r ar la nm etki lemeyecegi kon usu nd a

guvence vermesine karsm, onerisi kabul edi lmedi.v'

Daha soma Lloyd George'a yazarken, Curzon, "askerieri-

nin ilerlemesine izin verilmesi konusunda Yuksek Konsey'e yap-



g6ru~meler sirasmda Lloyd George, Yunan davasiru Fransizla-

nn ya da italyanlann baskilanna karst desteklemisti, Arahk ann-

da Clemenceau, hem Italyanlann ve hem de Yunanhlann Ana-

dolu'dan crkari lmalanru istemi:;; ti .36 Simdi de yeni Basbakan

Millerand, 14Subatta Turkiye 'yle siirekli bir bans yapilmak iste-

niyorsa Yunanhlarin. Izmir'den aynlmalan gerektigini oncriyor-

du.3? Lloyd George, Venizelos'Ia birlikte Fransizlann aynlmasi-

na karar verdi, arna bu bolgede de sozde Turk egemenligi koru-

nacakt!.38

Beklenmedik bir zamanda, General Gouraud komutasmda

Kilikya'daki Fransiz askerlerinin Turk Milliyetci kuvvetleri ta-

rafmdan ciddi bir yenilgiye ugratildlgl ve Maras yoresinde bin-

lerce Ermeninin 6ldiiriildGgii yolunda gelen haber uzerine go-

rusmeler kesildi.s" Bu haber, goril ;;i llmekte olan bu tur bir bans

anlasmasiru Tiirklere zorla kabul ettirmenin olanaksrz degilse

bile gi lO:;olacagiru kesinl ikle gosteriyordu. Fransizlann gururu

can evinden vurulmustu. Ingilizler de Turkiye'den guvenceler

isteme konusunda ellerine firsat geo:;tigiicin sevindiler . Bu neden-

le konferans, resrni Turk hukumetine bask! yapmak icin lstan-

bul'u i:;;gal e tmeye ve Savunma Bakanligi'na el koyrnaya karar

verdi. Istanbul 16 Martta isgal edildi.4o Istanbul'daki Tiirk Mil-

liyetcileri Mustafa Kemal'e katilrnak icin Anadolu'ya kachklann-

dan, bu isgal, Kernalist harekati zayiflatacagma guo:;lendirdi.4!

Venizelos, Turkleri korkutmak icin Muttefikleri daha ileri

gitmeye kiskrrtiyordu. Kemalist kuvvetlerin dagihlmasi icin

Turk Hiikumeti'ne bir haftahk sure tarunmasiru (bu yerine geti-

rilme olasihgi bulunmayan bir kosuldur) ve bu yapilmazsa Yu-

nan ordusunun Kemalistleri kovalayip yok etmesine izin veril-

mesini istedi. Tabii Venizelos Kilikya'yi ete gecirmeyi dusun-

t lgl basvuruyu. "Stergiadis ve General Paraskevopoulos tarafin-

dan cekilen telgrailarm ele geo:;irilmesiyle karutlanrms oldugu

gibL Venizelosun abarttigrndan" yakirnyordu.

Mara~ ve Kilikya olaylan, Istanbul'un i:;;gali, basta Istanbul'-daki Yuksek Komiserler olmak uzere, uzman darnsmanlar tara-

hndan Muttefiklere durmadan anlatr lmak istenen seyi , yani lz -

mir'i Yunanhlara veren ve baglmslz bir Ermenistan yaratan ba-

ns antlasmasma Turklerin karst koyacaklanru en sonunda Milt-

tefiklerin kafasma sokmustu+l Bu nedenle. Turkiye'nin kabul

etmeyecegi bir bans antlasmasrrun hangi yollarla yilriirliige ko-

nulabilecegi hakkmda Maresal Foch'un Versailles'daki Kara ve

Deniz Komisyonu'na darusilarak bilgi almrnasma karar veri ldi,

Foch'un 30 Mart tarihli raporu yirmi yedi ti imen askerin bu I: ;;cin

gerekli oldugu sonucuna vanyordu ve hayal gucu ne kadar ge-nis olursa olsun, boyle bir kuvveti dusleme olasihgi bile yoktu.

Turkiye Antlasmasi hakkinda karar verecek alan San Remo

Konferansi'ndan kisa bir sure once, Churchill, Wilson ve Cur-

zan, Foch raporuyla dogrulanan tehlikelere isaret etmeye caba

harcadilar, 19 Martta Churchill ve Wilson, Londra'da Venize-

los'u yola get irmeye cahsti lar. Churchi ll, ingil tere'nin Trakya'ya

ve Anadolu'ya asker yardimmda bulunamayacagiru, arna silah

ve savas gereo:;leri olarak ne isterse vermeye hazir oldugunu Ve-

nizelos'a soyledi.44 Wilson, daha da acik konustu, "kucuk ordu-

muzun yapacagmdan cok fazlasiru ustlendigirniz icin, Venize-

los'a, Yunanistan'a ne insan ne d e p ara yardirrunda bulunabilece-

gimizi aokca soyledik. Kendisine kucuk iilkesini ucuruma sii ruk-

ledigini bi ldirdim ... Venizelos, bir sozciigi lmii kabul etmedigini

aO:;lkladL"45Wilson, Venizelos'a, Turkiye 'yle Yunanistan arasm-

da on on bes yi l surebilecek ve Yunanistan' i koturum yapabile-

176 177

cek bir sav?~ olabilecegini soylemisti, Her iki adam da, Venize-

los'un, lngi ltere'nin son anda i~e kansarak Yunanistan'a yardirn

edecegi umuduna bel baglarrus oldugundan kuskularuyorlardi.

Bu uyanlar Venizelos'u sarsmadi , Venizelos, Yunanistan'm lz -

mir'i ve Trakya'yr aiacagina inaner oldugunu soyluyor ve ayru

zarnanda, Yunanhlann theme yetenekleri nedeniyle, yuzyihn

yilhk dusmanlartrun buyrugu altma sokmakti. Bu. karurnca Yi.ik-

sek Konsey'in de kabul ettigini sandigim uluslann kendi kader-

lerini kendilerinin saptamalan ilkesini ~ignemekti." (b) kosulu-

na gelince, Izrnirin gecici olarak Yunanhlar tarafmdan isgali

1919 Mayismdan beri Yakm Dogu'nun yarasi olmustu, De Ro-

beck, "kesin i lhakin daha buyuk yara acacagi aciktir ve bu su-



bitiminden once lzmir Rumlanmn sayisirun butiin TUrk impa-

ratorlugu'nun nUfusunu asacagi gibisinden acayip bir kehanet-

te bulunuyordu. Venizelos, yapilan konusmalan yureklendirici

sayrmsn. Ve bunda biraz hakki da vardi. Churchil l, Turkiye ant-lasmaya k ar st c ik ar sa , Yunanistan'm antlasmayi Trakya'da ve

Anadolu'da uygulamayi i .istlenip ustlenmeyeceginl sormak icin

Lloyd George adina Venizelos'Ia bir g6ri.i~me yapmak istedi.

Boylece, Wilson'la Churchill 'in Venizelos'u uyarmaya calisnkla-

n bir sira, Venizelos, Lloyd George adma kendisiyle g6ri.i~me

istenmesini, dolayh olarak Lloyd Geroge'un Yunanistan'm ant-

lasmayi uygulayacak gii~te ve dilekte olup olmadigi guvellcesi

istedigill i sandi. Venizelos, darusmanlanrun g6ri .i~lerini her za-

manki gibi bir yana atan Lloyd George'un i1gi v e yakmhgma gii-

veniyordu. Venizelos soyle demekteydi: "Antlasma kosul lanrun

uygulanmasmm bir ingiliz- Yunan isbirligi sorunu oldugunu

anlatmama gerek yoktur ... Eger Turkler antlasmayi imzalamak-

tan kacirurlarsa, basta onerilen kosullardan daha aglr kosullar

uygulamaya konacakhr."46

Istanbu I'daki darusmanlar da, M i ittefiklerce du~un ii ldUgU -

nu bildikleri sert bans kosullanrun yaratabilecegi tehlikeleri el-

lerinden geldigince ortaya koymuslardi, Barrs yapanlara karst

de Robeck sabrrsrzhguu zorlukia gizleyebiliyordu. E!inde u s 61-

~ut vardi: Baris kosullan (a) Miittefiklerin ugrunda savasnklan-

ru soy ledikleri ilke lerle bagdasabilir olmah; (b) surekli bir ba n-

sin temellerini atmah ve (c) Muttefiklerin daha fazla kan dok-

melerine ve ozveride bulunmalanna gerek kalmadan uygulana-

bilmelidir. Miittefiklerin bans kosullan her i.i~noktada da basa-

nsizhga ugradi, Bu kosul lann anlarru, ~ogunlugunu Ti.irk halki-

run olusturdugu insanlann yasadigi topraklan "Ti.irklerin yilz-

rekli bir kiskirtma bahanesi olacak, Anadolu'da yrllar boyu kan

dokulmesine yol acacaktir" diye yaziyordu. (c) kosuluna gelin-

ce de, gori.i01j~e gore i leri surulecek kosul larm zorla yi irurliige

konacagim Yuksek Konsey anlarrusti:

Y iik se k K on se u'd ek ile rin h ak la n o ar dt. K os ulla r o yle yd i

k i I ti t; bi r T ii rk b u k () ~I I1 1a nk ab ul e de m ez di . B o yl ec e y en id en

b ir g en e! S ilv a; ;y ap m ay a, ila n e itik le ri v e d eg er v er dik le ri il-

keleri ylkm ak icln zor kullanntaua , Yakm D og u'd a siirek li

k an d ok iilm es ille iz in v er me ye h az ir la ntu or la rd i, a m a b utu n

b un la r n ic in di ? E ;; ya nm ta bia t: g er eg i b ir ka t; Y lld all ja zla

siirm eyecek bir donem ug runa Bay Yenizeles'u Yunanis-

tall 'III b a ~l Ild a t ui ma k i ci n. * Boyle bir oyunun za hm ete de-

g ip d eg m ed ig illi d ii~ ijn iip h ay re tle k ar stla ma kta n k en dim ia la ma dtm . B ay V enizelo s o liim siiz o ls ayd t sa sm am am g ere-

k ir di, a ma o liim su z d eg il di v e g et; id yd i. Yalniz g e ci ci d e gi l,

Y una nis ta n icin o la ga niistij b ir ~ eyd i. B ununla , k end isin-

d en s onra yerille g elecek a ym c ap ta b ir a da m o lm ad ig uu a n-

Ia tm ak istiyo rum . B ask « b ir d eyim le, B ay Y enizelo e. Y llna -

n is ta n d em e k d eg i/d i. 47

De Robeck, Tiirkiye vilayetlerini Yunanistan yaranna par-

calama onerisinin, ged kalan Tiirkleri Bolseviklerin kucagma

atacagina isaret ediyordu. "Onlar, belki de yuz binlerce ingiliz

kokenli kisiyi ve onJarm dostlanru oldurmek, canh canh derile-

rini yuzmek ve degisik sekillerde iskence etmekten sorumlu-

durlar" diyordu. Bu g6ri.i? Savunma Bakanligi uzerinde etki ya-

(O J Konsey'i harekete getiren nedsnle rin kaba bit bicimde basite indirgenmis

bicirni,

17 8

pabilecegi icin. Lord Curzon, ustaca yazilmis bu mektubu Ba-

kanlar Kurulu'nda dagitn. Sonunda da, kesin bans antlasmastru

duzenlernek icin San Remo'ya gitmek uzere olan Lloyd Geor-

ge'a karst \lktl Lord Curzon. Hasta yatagmdan, Fransizlara, Foch

raporuna, Cenelkurmaya+s ve yerel uzrnanlara karst cikabilmek

icin cok gii\1U nedenler bulunmasi gerektigi konusunda Lloyd

George'u uyanyordu.v' Curzon, kendisini "yolundan sapma-

uzere alti Fransiz taburuvla Milne'nin komutasmda olmayan

bir Fransiz tumeniyle takviye edilmisti. ingi/iz darusmanlan, bu

kuvvetlerle isteksiz Turkiyeye bansm zorla kabul ettirilemeye-

cegini bildirmekte gecikmediler.

Simdi de 14-15 Haziran 1920 gecesi Milliyetciler, ilk kez In-

giliz ordusuna dogrudan dogruya rneydan okuyorlardi. Milli-

yetci askerler, lzmit yoresinde konaklayan bir ingiliz taburuna



yan bir elestirici ve Tiirklerin dusrnanr" olarak tarif ediyordu.

"Ama ben Anadolu'da bir ~e?it bans yaprlmasirn istiyorurn: Yu-

nanhlar Izrnir'de bulundukca, Yunan tumenleri Venizelos'unAnadolu'da ilerleme planlanru uyguladikca ve her yerde Tiirk-

lerle sava~l stirdurdtlkce boyle bir bans olanagi bulunmadigiru

da biliyorum." Curzon aceleyle yatagmdan kalkrms, elestirici ve

kuskun g6ziinii Basbakan uzerinde tutmak icin Mans'i ge~mi~ti.

Turkiye antlasmasrrun kosullan. San Remo'da nisan aymda

kararlastmldi.v' ' Bu kosullar, sonuclan bakirrundan Tiirk ege-

menligi icin cok zorlayiciydr ve Miittefiklerin yetenekleriyle gu<;-

Pt-riyonunden de ger<;eklere hi e uygun degildi. 11 Mayis gunii

aciklanan bu kosullar. yalmz Turk hiikiimetini degil, aym za-

manda Turkiye'deki lngiliz ternsilcilerini de dii~ kmkhgma ug-ra ttl. Bu kosu llarda, Foch raporu hic goz online ahnmarrustr. Ama

bu kosullan iceren antlasrna imzalanmadan once, Anadolu'daki

durum birden degi;;iverdi.

Yunan ordusu sabrrsrzlaruyordu. Bu ordu, siruriandmlnus

izmir kesiminde bir yildan beri oturuyor, Milne hattiru birkac ki-

lometre gecerek Turk cetelerini izlemekten ve yeniden uslerine

donrnekten baska bir ~y yapanuyordu. S6z konusu durum, si-

nirleri bozmaktaydi ve moral yonunden de kotuydu.

Turk milliyetcileri kaslanm gii,;;lendirdikleri, Yunanhlar da

hareketsiz bekledikleri sira General Milne'nin Karadeniz'dekilngiliz ordusunun gucii ateskesten bed devarnh azalrrusti. 1919

sonunda Milne, Turkiye'deki asker saYlslmn Istanbul yoresinde

4.469, izmit'ten Afyonkarahisar 'a uzanan Anadolu demiryolu

uzerinde 2.272 VI:' Canakkale Bogazi'nda 657 kisiden olustugu-

nu bildirrnisti.vl Bu askerler, Istanbul'da ve Trakya'da olmak

saldirrruslardi. Muttefiklerin Istanbul'daki ve Bogazlar b6lgesin-

deki mevzileri ilk kez tehlikeye girmi:;;ti. istanbul Bogazi'ndaki

biiyiik gemilerin desteginde olan birkac tabur, Milliyetcilerle ~e-hir arasmda bulunuyordu. Elden geldigi surece. Miittefiklerin

hicbiri bu ki.i<;iikgarnizonu pekistirmek istemiyordu.

14'unde Londra'ya varan Venizelos'u. Lloyd George hemen

<;aglrdl ve Tiirklere zorla antlasmayi kabul ettirmek icin Yuna-

nistan'm Miittefiklerden yardim bsklememesini bildirdi. Ant-

lasmarun uygulanmamasma italya sevinecekti, Fransiz kamuo-

yu, Turkiye'ye asker g6nderilmesini kabul etrnezdi. Ve Lloyd

George'un kendisi de, Disisleri Bakanhgr'yla askeri cevrelerdeki

Tiirk yanlisi egilim yuziinden zorluklarla karsilasiyordu. Bu ne-

denle Yunanistan'm antlasmayi uygulayip uygulayamayacagiruVenizelos'a sordu. "Venizelos, hie duraksamadan Yunanistan'-

m gerekli guce sahip oldugu yamhill verdi ve ben iki Ban devle-

tiyle ya da hie degilse lngiltere'yle isbirligi yaparsa Yunanistan'>

IIIgerekli cabayt gosterecegine inandlm."52 Lloyd George, Veni-

zelos'a Churchill'! gormesini ve bu konuda onu ikna etmesini

soyledi.Iki basbakan, Turklerden gelecek direnis olasrhgirun as-

kerlerce abartildigt konusunda anlasrmslardi.

Churchill' in ve simdi de Lloyd George'un uyanlanna kar-

i?m, Venizelos, Tiirkiye seruveni konusunda bir isbirligi umu-

yordu. Venizelos, aglf kosul lan iceren bir antlasmarun Turkiyetarafmdan geri ~evrilmesi halinde, Yunanistan icin daha iy i ko-

sullar elde etmek olasihgi iizerinde de kumar oynuyordu. Ana-

dolu'da geni;;letilmi~ bir bolgeyi, hatta bagimsiz bir Pontus-Er-

menistan Federasyonu'nu duslemekteydi. Bu sonuncunun, elde

etrne olasihgi bulunan ganirnetler arasma girmesini ummak

180 18 1

gen;eklere hie uymuyordu.V

Venizelos'un, simdi, Miiliyetci Turkiyeyle savasi hakh gos-

terebilmek icin, Turk antlasmasrrun olabilecek en aglr kosullar-

la yapilrnasiru istedigini soylemek abartma sayilrnazdi. Yuna-

nistan, daha simdiden Turk ceteleriyle yer yer savas etmek du-

rurnundaydi, Venizelos, bu' dusmanhklarm durdurulabilecegi

ya da Muttefiklerin sadece moral gucilyle desteklenecek bir ba-

smda, Wilson, Istanbul'un savunulmasi icin bir Yunan tumeni-

nin kullarulmasrru onerdi. Bu i~ icin Venizelos .:;:agmldl, 0 da

bat t Trakya'daki tilmenlerinden birini onerdi .

Bir tiimeni boyle odunc almak, Anadolu'da ilerlemeye izin

vermek demekti, Lympne'de 20 Haziran giinii yapilan ve resmi

olmayan bir konusma sirasinda, Lloyd George ve Millerand iler-

lemeye izin verilmesini karar laghrdtlar.55 Ertesi gun, ltalyan DI§-



n~ antlasmasiyla Ttlrklerin Yunanistan'm Anadolu'ya yerlesrne-

sini kabul edecekleri umudunun kalmadrginr artik anlarrusti,

Bu crkmazdan kurtulmanm tek yolu vardr, bu yol da Turklereezici bir darbe indirmekti, Antlasmarun, Turkler tarafmdan geri

cevrilecek cok agl( kosullan icermesini. Yunanhlarm Turk MiI-

liyetcilerinden daha gil\lii bulunduklan bir sirada antlasrnayr

uyguJamak icin yetki almmasiru ve Venize los' un Mu ttefikler adi-

na savasa girdig-inin hakh gosteri lmesini saglamak Yunanistan'-

II)crkarlanna uygun dusuyordu. Miit tefikler adina hareket eden

Yunanistan, kendi ord ulany la da olsa, ingiltere'den ara<;-gere.:;:

ve para yardirru bekleyebilirdi. Hele Muttefiklerin savasa kanl-

malan sag-Ianabil irse, Yunanistan icin daha iyi olurdu.

Turk Milliyetcilerinin direnislerini yogunla~hrmak ve Yu-nanistan'm kazandigr topraklan bedel olarak ortaya koymak yo-

luyla bans antlasmasiru zorlasti rma olasrhgiru dusiinen Mutte-

fiklerin, Yunanhlann i1erlemelerine nza gostermemeleri, bugu-

ne kadar Yunanhlan ileri gitmekten ahkoymu?tu.54 Ama Lloyd

George, Disisleri Bakanhgi'na ve Genelkurmay'a asked neden-

lerle hakh gosterebilse buna ictenlikle izin verecekti. Simdi bu-

nu yapabilirdi. Deneme niteliginde olmakla birlikte, lzrnit yan-

madasmdaki Turk saldinsi Bogazlar kesimindeki zaytf Miittefik

birliklerini tehdit anlarruru tasiyordu, General Milne, hemen telg-

rafla takviye kuvvetleri istedi. Genelkurmay Baskam Sir HenryWilson, istemese de eldeki askerlerin sadece Yunan askerleri 01-

dugunu fark etti." 18 Haziran tarihli Bakanlar Kurulu toplanti-

isleri Bakaru Kon t Sforza' run Foch raporu hakktnda alayci soy len-

meleri arasmda. bu karar Yuksek Konsey tarafmdan onaylandi.

YunanhJar General Milne'ye bir tumen asker gondereceklerdi,

ayru zamanda Yunanhlann "lzrnir bolgesinde toplu harekatta"

bulunmalanna izin veri1mi~ti.56 Bu izin, Yunanhlarm izmir ke-

siminde Izmir-Bandirma demiryolu iizerinden kuzey dog-uya

ilerlemeleri ve Marmara Denizi kiyismdaki Bandirma'run isgali

anlamma geliyordu. Uzerinde anlasmaya vanlan $€y, Bogazlar

kesimindeki Miittefik garnizonu uzerinde baskiyi hafifletmek

icin yeni yerlere simrli bir i lerleyisti . Yunan ordusu tarafmdan

Anadolu'da doguya dogru buyuk bir i1erleme yapmak ya da Ke-

malistleri yok edecek bir darbe vurmak degil." Ne olursa olsun,

Venizelos rahat bir soluk alnus ve sevinmisti, Cunkii antlasmakosullan son anda yumusanlamazdr,

Venizelos, Disisleri Bakanhgi'na gonderdigi 23 Haziran ta-

rihli, cok sik deginilen telgrafmda, Boulogne'da alman karan bil-

dirrnisti. Telgrafmda, anlasma kosullanru zorla uygulamayi ust-

(0) 15 Haziran: "Lloyd George Yunanhlann Akdenia'de. hem karada hem dedenizde buyuk gU~ olacaklanna inaruyor ve onlarla dost olrnak istiyor.Lloyd Georgc'un tum dl~ politikasi kansik, insanlar ve sorunlar konusunda

turnuye dussel degerlere dayamyor." 17 Haziran: "Yunanhlann DcguTrakya'yi alacaklanru ve Bandmna uzerinden lzmir'e ineceklerini goruyo-

rum. Ama biiHin bunlar Turkiye ve Rusya'yla savas demektir." Calwell, Si rHenry Wi / slm , s . 2 4 3- 2 44 .

(.) 25 Haziranda Paraskvopoulos'u doguya dogru tazla ilerlernernesi i~in ozel-

iikle bir kez daha uyarrmsn: Yunan Genelkurmay Baskanhgi, rile A sia M i-nor EXp('11diliOIl (Anadolu Seferi), ii, ek 13. Anlasildig. kadanyla dayandigi

nedenier, once Yunan hatian arasrnda buyuk bir uzakJlk brrakmarnak,

sonra da Dogu Trakya'da yardimci bir harekata yetecek kadar kuvveti eldebulundurmakh. Buharekat baslangicta suurh diye dusunuluyor, Yunanhla-rm basanlanndan telasa kapilan Fransrzlarla ltalyanlann iler!emenin dur-

durulmasi icin usteledikleri yolundaki yaygm inam~ da bir ternele dayan-maz gorunuyordu (bunun io;inbkz: Nicolson, CIIYZ0I1: tll~La st P h a se , s, 251).

182 If!3

lenmek ya da Fransiz, ltalyan ve Ingiliz askeri cevrelerinin bas-

kilan karstsmda Yunan isteklerinin silinip gitmesini gormek ara-

smda bir secim yapmaktan baska care olmadigrm anlanyordu,

Bu nedenle, "ulke tarihindeki bu donum noktasmda" lngiltere,

lzrnit icin bir tiimeni odunc vermeyi ve Miit tefiklerden ekono-

mik yardim bile isterneden Yunan hatlan karsismdaki Turk bir-

Iiklerini silip supurmeyi ustlenmisti. Turkler bundan da ders ahp

yetci hareketini toptan yok etmek icin daha genel bir harekatla"

Anadolu seferini yeniden baslatmak. Ikincisi de, Trakya' dan vaz-

gecerek diisrnaru yok edinceye kadar Anadolu'daki harekati stir-

durmek.59 Paraskevopoulos. ikinci yolu yeglemi:; ;t i. Venizelos,

Anadolu'da yeniden ilerlerneye baslamadan once, Turkleri sue-

lu duruma dusurmek hevesindeydi: boylelikle antlasrna kosul-

lanrun daha da aglria:; ;tmlmasml Lloyd George'dan isteyebil irdi .



antlasmavr imzalamazlar ve uygulamazlarsa, Yunan ordusu-

nun gucunu 0kadar artnracakti ki, bu ordusu Turkiye'deki in-

giliz askerleriyle birlikte antlasmayi zorla uygulayacakh. Ama

bu durumda Ingilizlerin ekonornik ve arac gerec yarduruna ge-

rek duyacak ve Tiirkiye'nin Orta Anadolu yaylasina slgmacak

kadar kiicultulmesini isteyecekti. (Bu, Turkiye lstanbul'u. belki

de Pontus'u kaybedecek derneye gelecekti.) "Bu onerileri Lloyd

George'un kabul etmesini saglamaYI basardim, onun sayesinde

de Boulogne'da izni almayi ba:;;ardlk."57

22 Haziranda, Yunan birlikleri Milne Hatti'ru ge<;erek lz -rnir kesiminde u~ koldan iler lemeye ba:;;ladliar.58 I.Ordu'ya bagh

birlikler Alasehir'e kadar ilerledi, 8u ilerlemeyi destekleyen ve

Menderes ovasmdan guneye giden bir kosut ilerleme daha var-di. Kuzeyde, Izmir Ordusu birlikleri, Manisa'dan Akhisar ve

Soma demiryolu uzerinden kuzeye dogru gidiyordu. Bandirma

i:;;gal edilmisti. En sonunda Paraskevopoulos, alh tugay onde

olmak iizere, Adalar tiimenini Bandirma'run dogusundaki Bur-

sa'ya gonderdi ve 8 Temmuz gtinu Bursa ele ge~irildi. Yunanis-

tan, Bursa-Bandirma demiryolu ve ~ia:;;ehir'i icine alan ~ok ge-

nisletilmis bir cepheyi (ya da bir cok cepheyi) kurduktan sonra

ilerleme durduruldu. Yunanhlar, agustosta yaylaya ti rrnanarak

Anadolu yaylasmm kenanndaki Usak'r i:;;galederek bu harekan

sonuclandirdilar.Harekatm sonu belli olmaya basladigmda, Paraskevopou-

los, 1 Temrnuz gunu iki olasihgi daha ozetleyerek Venizelos 'a

telgraf cekti: Birincisi, 0 giine kadar isgal edi lmis mevzi lerde Sl-

kl siki durrnak, dogu Trakya'yi i:;;gal etmek icin bah Anadolu'-

daki birtakim kuvvet leri ayirmak ve "Turklerin Kemalist Mill i-

Bu nedenle birinci olasihgi yeg tutmustu, 7 Temmuzda Spa'da

toplanan Yuksek Konsey'e, Yunan birlikleri basanh saldmlanru

tarnamladrktan sonra, Baris Antlasmasi imzalaruncaya kadar bu-

lunduklan yerde kalacaklanm soyledi.s"

$imdi Venizelos buyuk seyler bekliyordu. Wilson'a Yunan-

hlann dogu Trakya'yi ve gerektiginde daha sonra Bursa'yi. Es-

kisehiri, Afyonkarahisar'i, Istanbul'u. hatta Trabzon'u isgal ede-

ceklerini soyledi.61 Wilson, lzrnire bagh harekatm Yunan komu-

. t asmda; lstanbul'a bagh harekatm Milne komutasmda kalmasi-

ru onerdigi zaman, Venizelos, bu oneriyi hemen kabul etti. Yu-

nan birliklerinin ingiliz komutasmda harekata girismesi yoluyla

ittifaki pekistirmeleri ve ingilizlerin ilerde destek olmaktan ka-

onmalanm zorlasnrmalan kadar hicbir se y Yunan cikarlannauygun olarnazdi.

Turklerin antlasmayi uygularnayi kabul etmemeleri halin-

de, Venizelos, Eskisehir-Afyonkarahisar hattma kadar ikinci bir

ilerleme du:;;i..iniiyordu.62 Milne ve Paraskevopoulos'un ingiliz

komutasmda Eskisehir'e ve Yunan komutasmda Afyonkarahi-

sar' a yapilacak ilerlerneler icin plan lar duzenleyecekleri kon u-

sunda Wilson'un onayi oldugunu Venizelos anlamisn." Bu iki

hare kat icin u~ tumen daha getirecegini. bu ttlmenlerin ve genel

olarak harekatm donatrrru icin de gerekli araclann Iistesini yap-

rnasiru Paraskevopoulos'tan istedigini Wilson'a soyledi.63

('J Burada bir yanh~ anlarna soz konusu olabilir. D~ hatta once, YunanhlarinEskisehir ve Afyon uzerine yeni bir ilerleme tasarladsklanru ogrenen Wil-

son ofkeyle buna tepki g6slermi~ti. Venizelos Papers, (Venizelos Belgeleri),s. 315; Wilson'dan Stavridi'ye, 30Temmuz 1920.

HH lW i

I~te bu, Venizelos'un icli dish lngiliz-Yunan isbirligi dii~u-

niin ger~kle~tigi son noktadir, Ge~en haziranda Kemalistlerin

Izmit'i tehdit ederek yarathklan bunahm onlendikten soma, Ve-

nizelos, Ingiliz Cenelkurmayiyla pazarhk yapacak gucu yitir-

misti, Yunan harekati simdi Trakya'da da baslamrsn. Temmuz

sonlanna dogru, lzmir tiimeni ve G. Kondylis'in 3. Piyade Ala-

Y' Bandrrma'dan Tekirdag'a gotUri.Hdiiler . Dogu Trakya'da, Turk

pilau iir; yonlu bir antlasrnaya gore Anadolu ekonomik etki bol-

gelerine aynlarak parcalanmisn. Fransa Kilikyayi, italya An-

talya, giineybah ile Eregli komurlerinin isletme hakkmi alacak-

tl.68 Aym gun yapilan baska bir antlasmayla, Trakya, Yunanis-

tana katihyordu.v''

Bu. Venizelos'un en iyi am olmahydi. 10 Agustos 1920'de

Sevres'de imzalanan bir dizi antlasma. Yunanistan'a, hemen he-



Milliyetcilerinin lideri Cafer Tayyar'm zayif ve dilzensiz kuv-

vetleri, Yunan kuvvetleri arasma sikistmldi ve kolayca daglhl-

di, Cafer Tayyar tutsak edildi. Yunan kuvvetleri 26 Temmuzda

Edirne'ye girdiler. Atina'da bayraklar asildi, 101 pare top atildi

ve bu olay Katedralde ~iikran llahisi 'yle kutlandi.s+

Bu kadar geciken Bans Antlasmasi en sonunda 19 Agustos

1920 gunii Sevres'de imzalandr.s'' Son dakikada Yunanistan ile

ltalya arasmda yeni gecikmelere yol acabilecek bir kavga cikrms.ancak bu kavga Venizelos'Ia Italyanlar arasmda cabucak yapilan

bir anlasmayla yab;;tmlml~b.66 Guzel ve narin porselenin yatagi

Sevres adinm bir simge oldugunu ilk gorenlerden biri, aglrba~h

Fransiz avukati ve polit ikacrsi Ryamond Poincare olmu;;tuP

Sultan hukumeti tarafmdan zorla imzalanan ve Ankara ta-rafmdan tanmmayan bu antlasmayla Osmanh lmparatorlugu or-

tadan kalkiyordu. Catalca hathna kadar uzanan bir serit verile-

rek Turkiye Anadolu'nun ortasma itilmisti. Antlasma, ozgur ve

egemen bir Ermenistan devletini, doguda baglmslz bir Kurdis-

tan'i ongoruyordu. lzrnir ve ~vresi Turklerin elinden almrrusti,

TiirkIi.ik duygusunu yatishrmak icin, Yunanistan tarafmdan yo-

netilmek iizere Izmir bolgesi bes ytl icin sozde Turk egemenligi

altmda kalacakti. Bu sure sonunda yerel parlamento tarafmdan

ya da yapilacak halk oylarnasr sonunda karar verilirse lzmir bol-

gesi Yunanistan'a katilacakn.Bogazlar uluslararasi statuye sokulacak ve buralardan ge-

r ; i ; ; Biiyiik Devletlerin oy iistiinliigii sagJadlgl bir komisyon ta-

rafmdan denetlenecekti. Biiyiik Oevletler'in Tiirk Maliyesi iize-

rinde on dokuzuncu yuzyil icinde olusturduklan baski, birta-

kim sert hukumlerle artik kurumlastmlrrusti. Sevr'Ie birlikte ya-

men biltiin Trakya'yi, Canakkale Bogazr'run agzmdaki lrnroz ve

Bozcaada'yi. Rodas drsmdaki On iki Ada'YI (Rodos'u da almak

icin bir urnut vardr) ve bes yil gectikten soma kesinlikle Yuna-

nistan'a ger;ecek biiyuk bir izmir bolgesini kazandirrrusn. Yuna-

nistan'in en buyuk cikan olan bolgelerden, sadece Epir, Kibns.

istanbul , Bogazlar kesimi ve Pontus, bu antlasmarun dismda bi-

rakilnusti ve Venizelos bunlardan, Kuzey Epir dismda hicbiri icin

yasal bir istekte bulunmarmsti. Sevres'de imzalanan ve Venize-

los'un neredeyse iki yi l sabirla surdii rdi igii yorucu polit ikanm

dorugu olan kaglt parcalan. Tiirkiye'yJe ilgili devamh bir antlas-

marun zerresini bile gerr;ekle~ti remeyen kagl t i izerinde kazarul-

nus zaferlerden baska bir ;;ey degi ldi . Mil liyetci Turk kuvvetleri,

Paris'teki devletlerin emirlerine karst durmaya kararb olaraksavas alanmda bekliyorlardi. Yunanistan, Venizelos diplomasi-

sinin urunlerini toplamak istiyorsa, antlasma kosullanru Yunan

ordusunun uygularnasi gerekiyordu. Arhk Venizelos. kendisini

bekleyen gorevin zorlugunu anlanusn.

Sevr Antlasmasi'run imzalanmasi uzerine. Stergiadis, lzmir

bolgesinin yonetimini Turklerden resrnen alml; ;h.70 Yunanhlar

icin duygusal bir toren olmustu bu. Yunan toplulugu arasmda-

ki buven cok buyuktu ve Stergiadis'in yonetimi konusunda Av-

rupah ziyaretcilerle temsiJciler tarafmdan verilen olumlu rapor-

lar bah Avrupa'ya ulasiyorduIzmir'i ziyaret eden ve 1920 Eylu-lunde Stergiadis'le konusan yiiksek riitbeli bir deniz subayi, Yu-

nan yonetiminin lzrnir'de hos g6riilmedigini ve hicbir zaman

hos gori ilmeyecegini kend isine 6zgii bi r di lle anlatrrustu "Bunun-

la bir likte, Stergiad is' in yonet imde herkese hosgorulu ve esi t dav-

ranrnada basanh oldugu gene! olarak kabul ediliyor. Artik Yu-

186 187

nan yonetiminin lzmir'dc kesin olarak yerlestigi gorulmekte-

dir." Btl yazar Stergiadis'den "baski altma alinamayan bir yara-

dihsm sinir nobeti" diye soz etmis ve onu "bir Yunanlmm ola-

bilecegi kadar narnuslu" diye tammlarrusti.Zl

Yunan birlikleri, otuz bes gun icinde dogu Trakya'ya ve

Bursa-Alasehir hat tma kadar bat t Anadolu'yu ternizlemislerdi.

Anadolu derniryoluna dog-ru buyuk bir saldinya ge~erek i .i.st i.in-

buyumesini ve ulasim yollan cok genislemis olan Yunan hatlan

gerisindeki sabotaj sorununu goz oniinde tutmarrusn, (Yunan

generalleri, arka arkaya yaptiklan her ilerlemede, yerli Miisli.i-

man ve Ortodoks halk tarafmdan minnet ve heyecanla karsilan-

diklan hakkmdaki savlarla surekli olarak aldanlrruslardi. Cun-

kil Balkan ve Anadolu halkirun kurtanci ordular ile yetkeleri

"hos karsilarna" konusunda buyuk tecrubeleri vardir.) Bundan



1i. igi.inu pekistir rne hevesindeki Paraskevopoulos, Trakya'daki

birlikleri aceleyle geri getirmeye basladi. Milne ve de Robeck

bu plana k ar si c ik tr la r ve Milne, "Yunan birliklerinin icerde ta-

kihp kalmalarmdan, bu yi.izden kurtarmak icin bizim askeri yar-

drrnda bulunmarruzi gerektirmesinden" korkuyordu.i?

Agustos sonlanna dogru, Paraskevopoulos, Venizelos'a bir

rapor gondererek harekete gecilmesini istedi.73 Paraskevopou-

los, Mustafa Kernal' in antlasmayi tarurnayacagiru ileri suruyor-

duo Bu nedenle Kemalist hareketin.jki donernli buyuk bir sefer

yaparak yok edilmesi gerekliydi. ilk olarak Eskisehir ve Afyon-

karahisar almacak, sonra da Ankara'ya ve belki Konya'ya ilerle-

necekt i. Bu onemli demiryolu kavsaklanmn ele ge~iri lmesi, Mus-

tafa Kemal'i gerekli destekleri saglamaktan alakoyacak, Anka-ra'run ele gecirilmosiyls de, "dusmana bi.i.yiik bir moral darbe"

vurulacakti, Anadolu'nun ortasmdaki tuz colu. Kemalistleri cok

uzak iki parcaya bolecek, ulasmu aksatacak ve uzatacakti. Bu ne-

denle de Mustafa Kemal mi.i.cadeleyi birakma zorunda kalacak

ya da direnisini surdurmesi halinde, birlikleri Yunan ordusu ta-

rafmdan kolaylikla yok edilebilecek duzensiz kucilk parcalara

bol iinecekti.

On cephenin yararlan elbet te bi.iyi .i.kti i. Bununla birl ikte, ra-

par yanhs goruslere dayamyordu. Paraskevopoulos, Milliyetci-

lerin direnme ve dayanrna istegini alay edercesine onernsiz say-rmsti. Paraskevopoulos, raporunu, para toplarna yuzunden Ana-

dolu koylusunun onernli bir bolumunun Kemalistlerden hos-

nut olmadiklan yollu dogru goruse ve kurtanci Yunan ordusu

nereye giderse gitsin iyi karsilanacagi yollu sakat gori.ii'e daya-

narak hazrrlarrustr. Paraskevopoulos. bu nedenle de, direnisin

baska. Paraskevopoulos, Kemalistler Sivas'a dogru cekilirlerse

Yunanhlarm onlan nasi l yak edeceklerini anlatrruvordu,

Paraskevopoulos. batt cephesindeki Milliyetci kuvvetlerin

hftl.: 'ibel baglanamayacak duzensiz cetelerdcn olustugunu kabul

ediyordu. Bu nedenle plaru ne Kadar cabuk uygularursa a kadar

iyi olurdu. Ama bu arada, ic politikayla ve yeni tumenleri cep-

heye si.irmek yerine eski tumenleri terhis etme gibi sorunlarla

ugra:, ;an Venizelos, alti ay icinde Turkiye antlasmayi uygulamaz-

sa plaru yi. i. ri.i .rli. igekoyacagma soz vermekten baska i'ey yapma-

di. Bundan sonra da birden dusuncesini degi: ,;t irdi . Kararsizhkla

ge~irilen birkac ay u<;up gidivermi:,;ti . Venizelos, 5 Ekimde, Lloyd

Georgea ~u uzun telgrafi gonderdi:

Siyasal VI' p a ra s al y a nd el l smJrSIZ b ir s ur e s av a; ; h al in de

iutulm a o la slh gl ka lm ayan ve ya km g elecek ie h em en k ulla -

n il ma st s oz konusu olm ayan orduuu, (ok yakm da ierhis et-

m ek k on us un da k ar ar la r a lm a k z or un da vim .

Tiirk H ii ki im et in in M us ta fa Kemal ' i yola g e ii re c ek g i i-

c ii o lmad t gma VI.' M i Il iy et (i /c ri t cl di ke li b ir s ek il de k ut ro ei -

lendireceginden yeni tumenler kurulmast i cin i si en il en i z-

n in u e ri im e s in in (o k sakmcal , olacagina inanujorum. Ana-

d olu'd a islerin b ug ii nk i! ha l iyle uza tu m ast, ilerisi icin ieh -

d itle rle d oiu du r. M lm ejik le rin h ar ek ete gecmcmeler i Mus-t afa K e ma l' iyii reklendirecek, HIris t iya n h alk m ya k ed ilm e-

s ini ta ma mla ya ca k, D og ud a banst bo zm ak icin M usta fa K e-

mal' i VI.' B oI; ;l 'v ik /i gi k ul la nm a k i st ey en b az i d eu le ti er in e nt -

r ik a la rm a o la n ak s a gl ay a ca k fl r.

A;;aSldaki (ift sonuca varmak icin tek kijlii ( ar e, M i/-

188 18 9

l iy et (i K uo oe il er i A nk ar a v e P o nt us b i: il ge 1e ri nd e k e si nl ik le

y ak etm ey e y one Iik y en i b ir h ar ek at b as la tm a kn :

1. B og azla r b Oig esiyle b irlik te ayn b ir d evlet o lustur-

mak , bu deoletin v a rl /g ty /a B o ga z la r' l/1 o z gi ir li ig i i konu-

sundak i t ek e lk in guuencenin sag lanmasl icin T ii rk le ri i s-

t an bu l'd a n a tm a k .

2 . Y e rl er in de kalml$ Rumlar la , sa ytla n 8 00 .o o0 'i b ula n

his etmek pesindeydiler. Bu iki istegi bagdastirmak olasihgi yok-

tu, r;unki.i 0 sira dusunulen capta bir harekata girismek askerin

terhis edilmesini yillarca degilse bile aylarca suruncemede bira-

kabilirdi. Arna bu sirada askerin terhis edilmesi, Yunan cephesini

Turk Milliyetcilerin saldinsi karsismda zayif birakacak ve sonun-

da Yunanistan'in Anadolu' daki durumunu tehlikeye sokacaktr,

Simdi Venizelos, cesaretle bir askeri cozum yoluna basvur-



ve son elli yI l ic in de T iirk le rin b as ktstn da n k ac ar ok . Giiney

Rusya 'ya go(m ii~ Rum lardan P ontus'da ayn bir devlet

kurmak . Ermenis ian ve Giircis tan ' fa i ; ;b i rl ig i yapaca k olanb u d ev le t, i sl am l lg a v e g e re k fi g in d e d e R us e m p er ya li zm i ne

kars: saglam bi r engel o la ca k ti r. B u gi in Y un a n is ta n '1/1 elin-

deki kutmetler, yaptlacak bu harekaii ta m bir ba~anya go -

tiir me g tr oe nc es in i s ag la ma ya y eter lid ir . A m a s iy as al ve p a-

r a sa l n e d en l er le , ge(en haziranda oldugu gibi, Yunan H ii-

kitmeti , te k bastna yapllacak bu hareka ta baslam ak oe 50-

rum lulug unu iisilenm ek durum unda degi/dir. BUll unla

birlikie, i ng il te re , d ah a o nc e beliriilmis am ac a u la ;; m ak icin

h ar ek at: b as la tm a g ir is im ind e b ulu nur v e YIIn an isia n 'a b u

amacla g erek li p a ra sal y ar dt m y ap a rs a, kumietlerimiz i~bir-ligine hazirdtr . 74

mustu, Askerin terhisi ertelenecekti. buna karsihk dusmarun yok

edilmesi, Pontus'un kurtanlmasi Vf' lstanbul'un almmasi olasih-

SI'" konusunda yeni bir dinsel savas yapilmasuu alkislayacak ulu-sal bir heyecan vardi. Yine de uzun sureli askeri ve siyasal so-

runlar, Yunanistan'm Anadolu'da boyle bir girisirnde bulunma-

siyla cok daha aglfla~acakh.

Venizelos'un basvurusu ivedi ve kesin bir yamn gerektiri-

yordu. Belki de Venizelos'un sansma, boyle bir yamt verilmedi.

Konuyla dagmlk bir $€'kilde ugra$lldl, ama Yunan genel secim-

lerinden once bir yarut almamadi. Venizelos tarafmdan cekilen

telgraftn bir kopyasi, Lloyd George'un bu telgrafa, "herhangi bir

sekilde karar verilmesi halinde, Mustafa Kemal'in saldin hazir-

hklan yaprnak icin zaman kazanmamasuu saglarnak yonundenonemli oldugu nedeniyle, ozellikle gizli tutulmasi" gerektigi go-

zuyle baktigiru bildiren ve Sir Maurice Hankey tarafmdan yazi-

Ian bir mektupla birlikte 12 Ekim gun Disisleri Bakanlrgr'ndaki

Crowe'a verildi.75 Sir Henry Wilson'un daha fazla bilgi istemesi

uzerine, Yunan Cenelkurmayr 'run Eskisehir ve Afyonkarahisar'a

varmak icin on gi.ine ve Ankara'ya varmak icin daha uc haftaya

gerek duydugu bildirildi.Z" Bu bir ayhk sure icinde Pontus da ele

ger; iri lebili rdi. Venizelos, Milne komutasmda bulunan Izrnit'te-

Venizelos, birkac hafta icinde krs rnevsimi baslayacagi ve

boyle bir harekata olanak birakmayacagi icin, cok cabuk bir ka-

rar verilmesi istegiyle telgrafiru tamamhyordu. Olumlu bir ka-

rar verilmezse Yunan Hukumeti, siyasal nedenlerle terhis plaru-

ru uygulamak zorunda kalacakn ve bundan sonra da birkac ay

icinde yeni asker toplama olanagi kalmayacakti .

Bu cok ilgi cekici basvuru, Venizelos'un, giinden gline di-

renisleri artan sivi l ve asker dost lanrun celiski li baski lanna ya -rutiydi. 0 giinkil Yunan cephesinden hosnut olrnayan Paraske-

vopoulos ve askerler, vurup kacan Milliyetcileri izleyip bulmak

ve yok etmek girisiminde bulunma umuduyla, Anadolu'da iler-

lernek istiyorlardi. Ama genel secimin yaklasugi bir sirada Ve-

nizeloscu poli tikacilar. hie degilse askerlerin bir b61\.imUnil ter-

(~) Venizelos' un kafasmda, linerdigi harekatm kendisine secirnleri belirsiz bir ta-

rihe ertelerne nrsan verebilecegi dusuncesi olabilirdi. Bu konuda elle tutu-lur bir karut yoksa da, bu gi:iru~bana cok cekici gelmekte. Ama bu buyukharekatm, Milliyetci Turkiye ile savas durumunu ve bansm henuz saglan.madigrru kabul etmevi io;erdiginden, secimi hazrrlarnasi i9n kendisine ternelsaglayacagl kuskusuzdu. Aslmda, Vsruzelos'a karst olan birtakirn yazarlarin

beli rt tikleri gibi, Anadolu ' cia kacuulmaz oldugunu gordugu telaketin so--rumlulugundan kacmak i<;inve secimleri kaybedecegini bile bile secimleregittigi yolunda kl akrlalmaz varsayimdan ~ok daha akla yakmdir bu.

190 101

ki ingiliz askerleriyle birlikte Manisadaki tumenin, Yunanhla-

rrn ilerlemesi sirasmda Sakarya nehri uzerindeki hath koruma-

siru isternisti. 200.000 cift yun <;0rapve don ~:orap(kesinlikle ge-

rekli) verilmesi, ayda ortalama 3 milyon ingi!iz lirasi odenmesi

ve cesitli sava~ gerecleri sagianmasl isteginde bulunan Venizelos

hayli ileri gitmi~ti. Bu gereclerin ki s basmadan once gelmesi de

cokkuskulu goruntiyordu.

nu su s6zlerle tamamhyordu:

B oylece , A na do lu 'n un s illd ir ilm cs i k Is a siire de bu k uu-

oe i le rc e (Mi it t ef i kl c r arasi k ur ul ac ak ; k omi sv on t ar aj md a n

d iiz en le ne ce k k utr oe tle r) s ag la na bi le ce k v e b u k ut me tle r K e-

m a li st a sk er le ri d ag llm a k ic in ye te rli o la ca kit r. A na do lu ':

d a ki M i is li im a n h a lk , M i Il iy et t; il er in b as ou rd uk la n y on te m -



Sonunda Venizelos, basvurusunun ortaya cikardigi sorun-

lann ve kuskulann yarun olarak Lloyd George'a 16 Ekim gunu

son mesajuu gonderdi.77 Milliyetcilerin. Yunan birliklerinin iler-

lernesi karsismda belki geri ,ekilebileceklerini kabul ediyordu.

"Bu nedenle bizim Ankara'ya ulasmarruz kesin bir zafer olma-

yacaktir, <;unku isgali uzun sure devam ettirmek gerekmekte-

dir." Dururn boyleyken MGttefikler ongordGgil bu koklu t;6zu-

mil kabul etmeye hazrr degillerse, Venizelos. kacimlmaz bir on-

lem olarak Turk ordusunu ve jandarmasiru Sevr Antlasmasr'n-

da belirtildigi gibi yeniden duzenlemek icin hemen Muttefikler

arasi bir komisyon kurulmasiru onerdi.

Daha 1919yazmda, Turk Milliyetcileri, Muttefik denetim su-

baylanru hice saymaya ya da tutuklamaya baslarruslardr, 1920Ocagmda, Milliyetciler Gelibolu yanmadasmda Fransizlar tara-

fmdan korunan Osmanhlardan kalma silah ve savas gerecleri-

nin bulundugu depoyu basanyla bashlar.78 Milliyetciler, subat-

ta Kilikya yoresinde Fransiz askerlerini agIr bir yenilgiye ugrat-

t ilar. 0 gunden beri, Turk topraklan uzerindeki yabanci cikarla-

nna karst y6neltilen tehditler azalmak bilmedi, Buna karsm Ve-

nizelos, Turk kuvvetlerinin yeniden duzenlenmesi icin Miltte-

fikler arasi bir komisyon kurulmasrru oneriyordu ve boyle bir du-

zen Ierne yapilmasi halinde duzene sokulmus kuvvetlerin Mil-

Iiyetcilere katilmalan olasiligi da vardi. (Venizelos bile 5 Ekirntelgrafmdaki tehlikeyi anlarnrsh.) Geni~ kapsarnh bir harekan

baslatmak nasi l care degi lse. simdi Venizelos'un onerdigi se y de

care olamazdi. Bununla birlikte, Anadolu'da Yunanistan'a karst

toplanrrus kuvvetler ve Dogudaki sava~ sonu huysuzlugu karst-

sinda acmacak bir anlayrssizhk gosteren Venizelos, basvurusu-

le rd en b!k m!~ flr ve b ir silre icin sa de ce ba n? is tem ek ie dir .

K e nd is in c M i lI iy et t; i d iy en v e M i ll iy et t; il ik le h it ; i lg is i o lm a -

ya n k uvve tle rin p ara toplamasindan ve baskismdan kuriar-

m ak icin ordulannuzin i le rl em e si ni i st ey en A n ad o lu 'n un

yerli halkintn, aekerler imiz i kurtana o la ra k k a bu l e im e le ri

d e b un u k o la yl lk la kanttlamaktadtr.

Bu basvuru bile bir yamt verilmesini saglayamaml~tI. Haf-

talar sonra, 14 Kasun gunu, Venizelos iktidardan du?tii.

NOTLAR

Bkz. Rawlinson, AdwJ1turt'l> in I/Ie N ea r E as t 1918-1922, s. 180.

2 Bu. D,B.F.P" iv, no, 433, n. 5.3 Ag.e., iv, no. 433, Webb'in 28 Haziran 1919'da Sir R. Graham'a yauhg]

mektup,

4 Ag.e., no. 467, Calthrope'un 27 Temmuz 1919'da Curzon'a yazdlg] rnek-

tup,

S Ag.e., no. 506,Webb'in 7 EylUl1919'da Curzon'a yauhg] mektup.

6 Ag.e,

7 Ag.e., no. 500, de Robec k'In 18 Kasim 1919'da Curzon'a yaul.igl mektup.

8 Ag.e,

9 A.g.e., no. 506.

10 Bkz. D.B.F.P., i, s. 84,12 Temmuz 1919.

II Bkz. D,B.F,P., i,s. 106.

12 A,g.e., no. 12.

13 Bkz. Frangulis'in L a Gre ce . . , adh yapitsndaki 29Temmuz 1919 tarihli 'Veni-

zelos-Tittoni Anla smasr'nm rnetnine ve aym yapit, s, 100-101.

14 Bkz. D.B.F.P" i,s. 130, 152, 18 Temmuz 1919,

15 A.g.e., i,s. 330,5 Agustos 1919.

16 A.g.e., s. 879.

17 A.g.e.

19 2 19.~

18 Bkz D.B_F.P., ii, s. 349.

19 Ag.e., ".263.

20 Raporun Fransrzca rnetni ve Mazarakis'in azrnhklar hakkmdaki r~p('ru,

D.B.r.l'., ii, no. 17, ek A, s . 237-258 . F.R.U.s. 1919, ix, s. 47-7:'\.

21 F.R.U.s. 1919, ix, 71.

22 A.g.~., ix, s. 72.

23 D.B.F.P., ii, no. 17, s. 229.

24 Ag.e., s. 295-296.

25 Ag.e., s, 352, 15 K < 1 S 1 r n 1919 tanhh rnektup.

ha kkindaki nota bkz. LtG. Belgeleri, F 199/9.

45 Callwell, S i r H~ ll ry Wllwll, it s. 230.

46 Stra tigos . GrNce in Asia Mill(1r , 19 Mart 1919 tar ihli rnektup, 5.88-89.

47 OJl.F.P., xiii, no. 17, de Robeck'in 9 Mart 1920 tarihinde Curzon'a yazdI'!;)

mektup,

48 Genelkurmay Ba~ka nhgl askeri nedenlerle Yunarustan'rn AnadoJu'daki

ernelleri konusunda her zaman kuskulu olmustur: aralannda lngtliz Jibe-

ra ller i gibi Turk le ri sevmeyen olmadig: i cin de, s iya sa l nedenlerle Lloyd

George 'un po li tika sma kars t o lumsuz b ir egil im g6s te rmi~lerdi r, o.B.F.P.,



26 D.B.r.P., ii. s . 352-353 , Venize losun 15 Kasim 1918 tar ihinde Clemenceau'-

ya yazdl)';1 mektup,

27 Bkz. ]J.G BelgelerL F 92/12/6, Clcmenceaunun 18 Kasirn 1919 tarihmdeVenize losa yi luhg l rnek tup ,

28 I3kz. LI.G. Belgelen, F 92/12/6, Venizelos' un 20 Kasun 1919 tarihinde

Crowe 'a yazdlgl mektup,

29 I3kz. U.C_ Belgeleri, F 92/12/6, Croweun 26 Kasun 1919 tarihinde Cur-

zona yaz,l1g1 mektup,

30 !lb.. L!.C. Belgeleri, F 82/12/4, 5 Eylu I 1919 tarihinde Clairsfontai ne Ma-

nor'da Lloyd George lie Venize los arasmdaki giiril~me, Venizelos'un 19Ey-

lul 1919 tarihinde Repoulis'e yazdlgl rnektup, Tachvdromo« no. 796, 11

Ternmuz 1969.

31 Bkz. LLG. Belgeleri, F 55/1/126.

32 Call well, Sir H,'nfl! Wi/,on, ii, s. 213.

33 DYEP., iv, no. 631-633 ,22-23 Arahk 1919 .

34 Ag.e., no. 646,4 Ocak 1920.

35 Nicolson, CllrZ(IJ1: t h e L a .; 1 P h as e , s. 100-102.

36 D.B.F.r., u . no. 55, 11 Arahk 1919.

37 D.B.F.r., vii , s . 54.

38 Ag.e, s. 186, 2 Subat 1920. Bir kez karar ahndiktan soma, Millerand, Yu-

nanistana vaadlerde bulunuldugunu ogrenmesi uzcrine dusuncesiru de-

gi?tirdigini soylernis ve bundan soma da Veniz elos'a saygih davranrrustr,

a .g.e. , no . 25 ve 26 , s . 230-239.

39 D.B.F.!'., vi i, no . 36-38 , 28 SUb,l t; Mara~ O]<lYI hakkmda da Lord Kinross'un

Ala/lil'k adh yapmna bkz ., s . 203-2o.± ; Pai llar es 'in L ~ K fm alis me dewl1 l 1 . - . _

Allj ,'~ adh yapi tma bkz ., s. 107-116.

40 D.B.F.r., vii. no. 38, 50, 55.

41 Kinross, A la lii rk , s . 205-209.

42 D.B.F.r., vi i. s. 452-454,10 Mart 1920.

43 Bkz. lstanbul'da ingiliz Yuksek Komiseri Amiral de Robeck'in Aguslos

1919'dan soma gonderd igi habe rler e: D.B.F.r., vi, no. 486, 513, 597 ve oz el-

likJe xii, no. 17,9 Mart 1920.

44 19 Marl 1920 tarihinde ingiliz Savuruna Bak.,nllgl'nda yapilan bir gorusme

xiii, no. 23; Turkiye'deki durum hakkmda Cenelkurmay'm 15 Mart 1920

tarihli rnuhnrasi: LtG. Belgeleri, F 206/4/19, Foch raporu hakkmda, Ge-

nelkurrna y'm 7 Nisan 1920 ta rihli yorumu: Churchill'in Cenelkurmay'mAralrk 1919 tarihli muhnrasmdan soz eden TI l<'W(1r /d Cr i si « : Til" Aftermath

adh yapin, s, 371-372.

49 LLG. Belgeleri, F. 12/3/24, Curzon'un 9 Nisan 1920 tarihinde Lloyd Ge-

orge'a yazd lg l mektup.

50 D.B.F .r., viii, s, 1-252.

51 D.B.F.!'., iv, no. 635 .

52 Venizelos'un 15 Hazira n 1920 tarihinde D1~i~leri Bilkanhgl'na yazdlgl rne k-

tup, Stratigos, s. 111-112.

53 Aym rnektup.

54 Yetki verilmeden yapilacak bir saldmrun Yunan emellerine zarar verebile-

ceiti konusunda uyanda bulunan Curzon'un 24 Subal 1920 tarihinde Ve-

nizelos'a ya zdlgl rnektuba bkz. o.B.F.r., xii i, no . 7 .

55 D.REP., viii. no. 26 (2. Hythe Konferansi zabitlan),

56 A.g.e., no. 33, s, 349 (1. Boulogne Konferansi zabrtlan),

57 Stra tigos , Greece i ll A~ja Mill (1 r, s , 116-117 . Bu telgra f Lloyd Ceorge' Ia yapI -

Ian ozel gorusrneden soz e trnekted ir veYuksek Konsey Tl irk iye 'n in bohin-

rnes i konusunda b ir anlasmaya razi olmarmshr.

58 Yunan Gene lkurmayr'nm T he A sia M illo r Expedi t ion adh yapsn, Ii; Toyn-

bee'nin TIll ! Weskm Qut'Sti(1lJ ill Greece an d Turkey adh yaplh, 5.228-229.

59 Yunan Cenelkurmayi, ii,ek 19.

60 D.B.F .P. , vii i, no . 47 , s. 444.

61 Callwe ll. S i r H e nr y Wi/SOIl, ii, s.248-249, 252; 4 ve lOTemmuzdaki giiri .i :; ;me.

62 Yunan Gene lkurmayr, ii, ek 25 .

63 "Yunan ve Polonya ordulan i<;in elde olan maize me" hakkmda 13 Agust05

1920 tarihli Savunma Bakanhgi'mn muhtirasina bkz, LtG. Belgeleri. F 9/

2/39.

64 Yunan Genelkurmay Tarihi, Opt' ra/l(1l ls ill Thrace (1919-1923) , Atina 1862,

s. 45-62; Paraskevopoulos'un Arulan , s . 328-3 ..16; lzrni r tumenine komuta

eden Nazarakls'in Arulan, s. 272-276; A tina' daki tepkiler hakkmda, D.B.F.P.,

xi ii , no. 108.

19.5

65 Antlasma Seri leri no. 11 (1920). Turkiye ile 10 Agustos 1920 tarihinde

Sevr'de imzalanan ban? antlasmasi, Cmd. 1964.

66 Melin Frangulls'de, ii, s, 109-111,Venizelos-Tittoni Antlasmasr'nda oldugu

gibi, ltalya, ROOos dismda On lki Ada'run Yunanistan'a brrakilmasiru ve

Rodos'un yazgrsmm Kibns'Ia <;<Jz il lmesini kabul e tmi~t ir. Bu ant ia sma da

Sevr Antlasmasi'yla aym ta rihte yurtirluge girec :ektir ve bu nedenle sadece

kag!t uzerinde kalrms ve On lki Ada'yi ltalya efinde tutmustur.

67 Poincare, H i st oi re p o li ti q ue : c 1 !r o ni q ue s d e q u in za i ne , i, s, 264: "Simdi Sevres

kentinin de bans tacmda ~i~ekleri vardir. Turk a ntlasmasi ulusal urtin olan



bisk tivi le r ve s ii sen o; i~kleri a ra smda imzalarumstt r. Bu antlasmanin ken-

disi de, b ir vazonun kmlmasi gibi bozulabilir, Sakm dokunmaymrz."

68 Antlasmalar Seris i, no. 12 (1920). Tripartite A gr eem en ! I Je lw em T he B rit is hEmpire , France a n d f la l y repsecling Allalolia, Cmd. 963 .

69 Antlasrnalar SeILS! ,no. 13 (1920). Trea ty b et io ee n t he P r in ci pa l A ll ie d ~ lI d As -

s oc ia te d Powe rs a nd G r ee ce , Cmd. 960. Bah Bulgaristan Trakyasr , 1919 tarihli

Neuilly Antlasmassyla MOttefik Devleder'e blrakllml~b ve ~imdi Mutte-

fiklerce Yunanislan'a verilmisti, Dogu Turkiye Trakyasi da, Sevr Antlas-

masiyla Yunanislan'a bsrakrlrmsn.

70 Rodas, Gruce iJI Asia Mil lor , s, 179-180, yapdan toreni anlatmaktadir. Yu-

nan yetki ve gorevleri 2493 sayih kanunla bellr ti lmistir. R e sm i C a ze te , ser.

A.!., 10 Eyliil 1920. Yuksek Komiser olarak Stergiadis'e Bakanhk payesiyle

birlikte oolge i"inde gereekten mullak yetkiler ver ilmistir .

71 F.O. 406/44, no. 183.

72 D.B.F.P., no. 102, Robeck'in 28 Temrnuz 1920tarihinde Curzon'a yazdlgl

mektup.

73 Yunan Cenelkurmayi, Ti le A s ia M i no r E x pe di ti on , ii, s. 27.

74 D.B.f.P. , xiii, no. 152;Venizelos aym gun, Henry Wilson'a "acele ve gizli"

bi r teJgraf (Stavridi BeJge le ri , 1920) gonderrnisti, ama ozellikle resrni ola-

rak lngiliz DI~i~Jeri Bakanhgi'na degil.

75 D.B.F.P., xii, no. 152.

76 Stavridi Belgelerindeki Wilson'un sorulan, 1920, Cac1amanos'un 5 Ekim

1920 tarihinde Venizelos'a yazdlgl mektup, Venizelos'un yaruh, Stavridi

Belgeleri, 1920, Venizelos'un 12 Ekim 1920tanhinde Cadamanos 'a yazdl81

mektup,

77 Stavridi Belgeleri, 1920, Lloyd George'a verilrnek uzere Venizelos'un 16Ekim 1920 tarihinde Londra'daki Yunan EI~i ligi 'ne yazdlgl yaz t.

78 Toynbe e, The Wes ter rl Questio!l , s. 227.

A l b ay S t yl ia n os G o n at a s. Dimitrios Gounaris,

196

Kral Kons tan t in kopeg i F r it z' le P a ck a rd ma r ka a r ab a smm d i re k si y on u nd a .



Kral Konstanrin. 2. Balkan Savas, sirasmda genelkurrnaymi olusturan subaylarla.

Masada oturanlar, soldan 5a~a, Xenophon Strarigos, Konstantin, Victor Dousmanis ve

Metax as. Ayaktak i ler, soldan saga, Kral' rn kardester: Nichola, (eski Kent Du~eii

Marina'mn babas n, Andre (Kralice Elizabeth'm kocasi Pren Phi l ip'In babasr ),

Christopher veKral' in ortanca oglu Alexander,

kra IA lexandr, Yunan politika sahnesinin ortasma cikan lrrusn.

Tahta cikanldigi gunden beri Alexandr'in liberallerle olan

iliskileri gergindi. Kral, babasi eski krahn kusurlanm og:luna

soylemekte hie firsat kacirmayan Venizelos'tan anayasal uygula-

rna konusunda uzun uzun nutuklar dinlemek zorunda kalmrsn.!

Yonetirn engelledigi icin babasmm eski yardirncilan ve dostlany-

la g()ru~mesi yasaklanan kral, arkadaslarina sarayda gercekten

hapsedilrnis oldugundan yakmiyordu. Sik sik istifa edip ozel ya-

Resmi Liberal Parti gibi kralhgi kurum olarak kabullenrnis birparti icin en kolay yol. kralhgin yabanci bir kurum oldugu ve hie-

bir zaman tam anlamiyla Helenlestirilernedigi konusundaki ya-

kmmalara bir son vermek icin krahn Yunanh bir kansi olmasma

izin verrnekti. Venizeloscular < ; : I k . t ~ yolunu boyle gormuyorlardr.

Bu evlilik, Aspasia Manos ve akrabalan yoluyla, Kral ve Kralcilar

arasmda bir bag kurulmasma yol acacakti. Bunun yam sira, Kons-

tantin yanlilari. Venizelos yanhlan ve hatta Venizelos partisinde-



~amlila cekilecegi tehdidinde bulunuyordu. Alexandr'in, arncasi

Nicholas ve ailesindeki bircoklanrun ilgilendikleri kamu isleri ve

politikayla hie ilgisi olmadigi ve merakmm hizh otomobillere yo-

neldigi bir gercekti.

Krahn tahtmdan vazgecmesi, kralhk sorununu bir kez daha

ortaya t;lkaracagl icin, Venizelos ve yardimcilan. f trsat buldukca

Krahn duygulanm yatrstirrnak sikmtisiru ustleniyorlardr, Alex-

andr'in hukurnete karsi bashca silalu, imza etmesi icin kendisine

getirilen kararnameleri ya imzalarnamak ya da imzalamayi gecik-

tirrnekti. Krahn, 1918 Mayisinda yeni Kamu Corevlileri Kanun

Tasansi'na karst cikmasi ve bunu imzalamayi red etmesi, nere-

dey se "ived ive old urucu bir patlama" yla son uclanacakti, 5

Kralla hukumet arasmdaki anlasmazhgm bashca nedeni

beklenilmeyen bir seydi. Kral, kralci bir aileden gelen guzel ve

irade sahibi Aspasia Manos adh gene bir kizla evlenmek istiyor-

duo Kralla Aspasia Manos arasmdaki asktan daha 1917'de Veni-

zelos'un yardimcilanrun ve yabanci devlet buyukelcilerinin ha-

berleri vardi. Lord Granville, bu evlenrneye karst konulmasi ha-

linde krahn tahtiru birakmak icin kiskirhlacagi ve kralhgm orta-

dan kaldinlacagr gerekcesiyle bu evliligi olumlu karsihyordu: In-

gilizler de evlenmelerini uygun buluyorlardi.v (Bundan baska,

Avrupa'run tao;giymis ya da tao;giyecek baslan arasmda Alex-andr' a uygu n bir gelin bulmak zord u.] Ama Yunan hukumeti bu

evliligionay larruyord u.

Vcnizeloscular, her zaman Konstantin'in "Prusya Metod-

lan"ndan ve Alman kansmdan yakmrruslardt; bu durumda, bu

evlili)!;iniye uygun bulmadiklari gibi bir soru ortaya cikiyordu.

ki cumhuriyetcilerden olusan Atina "sosyetesi", Krahn halktan

biri y le ev lenecegi du~i.incesini kabu 1etmeye hazir degild i.7 0 za-

manm davrams usulleri ve dtisilnceleri, saygm bir ideolojik tarihe

sah ip bul unan cumh uriyetciligin boy Iebir evlilikten daha hosgo-

ruyle karsilanabilecegi dogrultusundaydi, Bu nedenle Venizelos.

Krala, bu evliligi ulkenin kabul etmeye henuz hazir olrnadigiru

so y lernisti,

lngiltere, bir "denge" unsuru oldugundan ve cumhuriyetci

bir Yunanistan'in, Fransa'run etkisinde kalacagi icin, kralhgi des-

tekliyordu. Bu nedenle, "Krahn evlenmesinden yana etkin giri-

simlerde bulunmak ilzere" Lord Granville 'e Londra tarafmdan

yetki verilmisti.f Granville de Venizelos'Ia konustu, 17 Mayis

1918'de toplanan ve iki saat suren Bakanlar Kurulu'na Venizelos

~usoruyu yoneltti:

Evliligi Uygllll bulup b ulm ad lg m lz l d eg il « (iin kii V en i-

z elo s h id nr in in b un da n h O$ la nm ad lg m l b iliv or du ), ik i kotii~

liikien h an g is in i y eg tuitugunuzu sotuuorum. Onerilen ko-

s ulla rd a e vle mn ey e (ya lli K ra hn h alk ia n b ir isiy le e vle nm e-

s in e) iz in o er me k ya da durum un ieinden phlam az bir hale

gelmesi ve Kraltn tahiian ayn/mak zorunda kalmas: iizerine

Mi ll et Me cl is i toplanip b ir k a ra r a l ll 1c a ya k a da r d e ol ei in ba -

$m a b ir K ra l N aib in in g eiir ilm es ine g oz Ylll1lmak.

Venizelos, Bakanlar Kurulu uyelerine sorulan teker teker

sormakta diretti. 0 0 ; uyc (Koundouriotis, Negropontis ve Sypri-

dis) Kral Naipliginden yana oylanm kullandilar. Geri kalanlarm

l O U 201

yunan düşü

Documents