23

nce 50 yl geriye gidelim. SadiBorak'n 10 Kasm 1964 gnl

Cumhuriyet gazetesinde yaymlanan,"anakkale Olaylar Arasnda:Mustafa Kemal ve Birdwood" balklyazsn okuyalm:

Anzak (A.N.Z.A.C.) kolordusununKomutan General Birdwood 1915 teArburnu'nda, ayn yln Austos'undayine o blge ile Conkbayr'ndaMustafa Kemal'e kar savam ve

malp olmutur. Bu General, Mta-rekede Pera Palas Otelinde MustafaKemal ile dikkate deer bir konumayapmtr. Doktor Rsim Ferit (Tala-y)'n Hikmet Bayur'a anlattnagre olay yle gemitir: GeneralBirdwood, stanbul gl Komutan1

olarak kararghiyle Perapalas Otelineyerleir. anakkale'den dnm2

olan Mustafa Kemal de ayn oteldedir.Bir gn, Birdwood'un refakat subay

OtopsiCengiz zaknc

Atatrk,Birdwood, Harington

ve anakkale 1915

YZ YILLIKYANLILIK

"Yzyllk Yalnzlk" Marquez'in bir roman; benimanlatacam "yalnzlk" deil, "yanllk"; ancak bu

"yanllk" romanlara ta kartacak trden.

24

sporcu Sedat Rza Bey, Dr. RsimFerit Bey'e mracaat ederek 'Bird-wood'un Mustafa Kemal'le grmekistediini, bu grmenin salanmasiin araclk etmesini' rica eder. Dok-tor, General'in bu arzusunu MustafaKemal'e bildirir, o da: "Gelsin." der.

ngiliz Generali son derecesaygl davranr ve birka nezaketsznden sonra aralarnda yle birkonuma geer:

"Ekselns, bizi nasl yendiniz?"Mustafa Kemal: "Sizin de, bizim

de tarih ceridelerimiz var: tarihyazar."

Birdwood: "Sizin aznzdanrenmek Istiyorum."

Bunun zerine MustafaKemal, Dr. Rsim FeritTalay'dan kt ve kalemister. O da bir reete kdile altn kurun kaleminiverir. Mustafa Kemal birkroki izer ve onu gsterereksyle der:"u tarihte karaya ktnz;filnca saate kadar siz u,

biz bu durumda idik. Her ey lehinizdeidi. Neden u izgide durdunuz,ilerlemediniz?"

"Askerlerimiz ok yorulmutu." Bundan sonra Conkbayr'nnkrokisini izen Mustafa Kemal:

"Siz filn gn u istikamettehareket ettiniz ve u durumu aldnz.Niin ilerlemediniz?"

Birdwood: "Biz ilerledikearkadan su yetimedi. Askerimiz susuzkald ve durdu."

"Gryorsunuz ki ben bir eyyapmadm; nce yorgunluk, sonrasusuzluk ordunuzu durdurdu."

Ayaa kalkan Birdwood:"Sizin gibi kahraman ve ulvvu

cenap sahibi bir General tanmadm,"

BD EYLL 2015

Sadi Borak, 10.11.1964, Cumhuriyet.

General Birdwood

der. ki General kalkar, kucaklar vesonra otururlar. Giderken Birdwood:

"Msaade ederseniz," der; "buktla bu kaleml htra olaraksaklayaym.'' Ve saklar.

* * *er bu konuma gerekse; demekki anakkale'de igalci ordular

yenilgiye uratan, Mehmetiklerimizdeildi; dahas, Atatrk de orada birkomutan olarak igalcileri yenilgiyeuratacak bir ey yapmamt;igalciler, yorgunluk ve susuzluksonucu yenilmilerdi; stelik de bunuAtatrk kendi azyla sylyordu.

Sadi Borak, bu anlaty, YusufHikmet Bayur'un tam bir yl nce 10Kasm 1963'te yaymlanan "Atatrk- Hayat ve Eseri" adl kitabndanaktarmt. Bayur, Atatrk dnemindeCumhurbakanl Genel Sekreterlii,Byk Elilik, Bakanlk, Milletvekilli-i gibi nemli grevlerde bulunmu;Atatrk'ten sonra Menderes'in

Demokrat Partisi'nden milletvekiliolmu; 27 Mays dneminde Yassada'da yarglanp 4 yl 2 ay hapis cezasnaarptrlmt. "Tarih Profesr"yd;profesrl sradan bir profesrlkolmayp "Profesrlerin Profesr"anlamna gelen "Ordinaryus Profe-sr"lkt. Bu kitab da 1963 affylahapisten ktktan sonra Atatrk'nlm yldnmne denk getirilerek,10 Kasm 1963 gn yaynlanmt.

Mustafa Kemal-Birdwoodanlats, o gnden bugne, 50 ylboyunca baka yazarlarn kitaplarnda,makalelerinde, ke yazlarnda Bayurkaynak gsterilerek aktarlacak veokullarda, tarih derslerinde retile-cekti. Sadi Borak bu anlaty okbeenmi olmal ki, ilk yazsndan 16yl sonra 25 Nisan 1980 gn, igalglerinin Gelibolu'ya ktklar gnnyldnmne denk getirerek,Cumhuriyet gazetesinde bir kez dahayaymlad. 1983'te "Ata ve stanbul"

BD EYLL 2015

E

Yusuf Hitmet Bayur, "Atatrk Hayat ve Eseri" (1963)(altta) Y.H. Bayur'un kitabnn, 10 Kasm 1963 gnlCumhuriyet gazetesinde yaynlanan duyurusu. (yanda)

Yusuf Hikmet Bayur

25

26

kitabnda yine yaym-lad. Kurmaca "Mus-tafa Kemal-Bird-wood" grmesi,1983'te Trk TarihKurumu'nca yaym-lanan U. Kocatrk'n"Atatrk ve TrkiyeCumhuriyeti TarihiKronolojisi" kitabn-da "gerek olgu" gibigsterildikten sonra;sre iinde bakakitaplara aktarlarakyaylacakt.3

Oysa, Birdwood ile Mustafa Kemalhi grmemi-lerdi.

Bu gerei ilk kez Sn. SermetAtacanl, ilk basm 2006'da yaplan"Atatrk ve anakkale'nin Komu-tanlar" adl kitabnda ortaya koydu.Kitabn "stanbul'da Yapld Syle-nen Atatrk-Birdwood Grmesile lgili Bir Dzeltme" balklblmnde: "Bu anlatmda bir yanl-lk vardr." diyordu Sn. Atacanl;"Zira Birdwood o tarihte stanbul'dadeil, Bat Cephesi'nde Almanlarakar savaan kuvvetlerin bandadr.Bu hususu ayrntl bir biimde kalemealm olduu otobiyografisinde degrmek mmkndr. stanbul'a ilkgelii ise, hem kendi anlarndayazld zere, hem de ziyareti sra-snda Trk basnnda yer alan vemetni ileride verilecek demetenanlalaca gibi, ok sonra, 1935ylndadr. Bu grmeyle ilgili olarakya Hikmet Bayur'un, ya da Dr. RasimFerit'in Birdwood'u muhtemelen

Mttefik gal Kuvvetleri Komutanngiliz General Charles Haringtonile kartrm olabilecekleri aklagelmektedir."

* * *eki, Bayur'un kitabnda bu konu-ma Birdwood ile deil de

Harington ile Atatrk arasndagsterilseydi; igal ordular anakkale'de Mehmetie deil de susuzluave yorgunlua yenildi diyen o szlerAtatrke ait denebilecek midir?

Birdwood ile Harington'u kar-trm olabilecekleri dnlen kiile-rin, Atatrk'n szlerini de eksik yada yanl aktarm olabilecekleri, niinakla gelmiyor? 1918'de Pera Palas'taAtatrk Harington Konumas naslmuhtemel grlebiliyor?

Usumuzu kurcalayan bu sorularn

BD EYLL 2015

Sermet Atacanl, "Atatrk ve anakkale'ninKomutanlar", Bankas Kltr Yaynlar,2015. Resim / Sermet Atacanl, "ArburnuMdafaas" Bankas Kltr Yaynlar,2015.

P

yantlar yle:Hasan zzettin Dinamo, 1966'da

yaymlanan "Kutsal syan" adl roma-nnda, bir Mustafa Kemal - Haring-ton Karlamas uydurmutur.Romana gre, Mustafa Kemal 1918'dePera Palas'ta kald gnlerde, otelinlokantasnda yemeini yemi, ileridekimasada oturan Harington, ona garson-la haber gndererek, kahve imekzere kendi masasna arm; Mus-tafa Kemal garsona, ben ev sahibiyim,o konuk, o benim masama gelsin,diyerek Harington'un davetini reddet-mi. Yaymland 1966'dan bu yana"roman gerek sanan"(!) pek okyazar, Mustafa Kemal'in 1918'de PeraPalas'ta gal Kuvvetleri KomutanHarington'la karlatn ve onu itebyle terslediini yazmtr.5

Atatrk, Bayur'un kitabndaaktard konumay, Sn. Atacanl'nnhi karlamadklarn saptadBirdwood'la yapm olamaz; ancakmadem ki pek ok yazar, Atatrk'nPera Palas'ta Harington ilekarlatn yazmakta-dr; yleyse Atatrk'n okonumay Birdwood iledeil de Harington ileyapm olduu ileri sr-

lebilecektir. Ancak, bunun iki glengeli vardr.

Birincisi: dergimizin GenelYayn Ynetmeni Sn. Mete Akyol,24.05.1981- 06.06.1981 tarihleriarasnda, Milliyet gazetesinde, Ata-trk'n manevi olu AbdurrahimTuncak'la yapt uzun syleiyiyaymlamtr.

u syleide, Atatrk'n 1918'dePera Palas'ta kald gnlerde,

arada bir annesinin, kzkardeinin vekendisinin bulunduu eve de urad-n belirten Tuncak, Pera Palas'ta diermasadaki ngiliz subaylarn Atatrk'garson araclyla kahve imek zeremasalarna davet ettiklerini; bunakarlk, garsona; "onlar bu lkedemisafir, ev sahibi benim, onlar gelsinbenim kahvemi isinler" diyenAtatrk'n, bandan geen bu olayevde glerek anlattn sylemitir.Atatrk'n olay anlatrken, galKuvvetleri Komutan Harington'dansz etmedii grlmektedir. Olaya

Harington adnsokan, "Kutsalsyan" yazar H..Dinamo'dur.kincisi: Ata-trk'n 1918'dePera Palas'ta Ha-rington ile kar-lam olmas

27

BD EYLL 2015

Hasan zzettin Dina-mo ve Atatrk-Harington karla-mas kurgusunun ilkkez yer ald roman"Kutsal syan" (1966)

B

olanakszdr. Harington'un 1940'tangiltere'de yaymlanan otobiyografi-sini6 okudum ve yazdklarn, ngiliz"The Times" gazetesinin 1915-1923yllar arasnda yaymlad Haringtonhaberleriyle karlatrdm. Sonu:Harington, anakkale Sava'ndayoktur. 2 Kasm 1920'ye dek ngilte-re'dedir.7

ngiltere'de iken gal GleriKomutan olarak atanm ve stanbul'a,8 Kasm 1920 gn ulamtr.8 Dahanceden stanbul'da kendisi iinhazrlanm olan Krupp Acentas'naait Huber Kk'ne yerlemitir; yani

Pera Palas otelinde kalmamtr.9

2 Ekim 1923 gn Londra'ya dn-mek zere stanbul'dan ayrlmtr.10

Atatrk, o gelmeden nce, 16Mays 1919 gn stanbul'dan Anado-lu'ya gemi ve o stanbul'dan ayrl-dktan ok sonra stanbul'a gelmitir;ikisi hi bir zaman ayn tarihlerdestanbul'da bulunmamlardr.Tpk Sn. Atacanl'nn ok nemli vedeerli kitaplarnda, ok doru olaraksaptad zere, Atatrk ile Birdwoodhi karlamadklar gibi; Atatrk ileHarington da -belgelerle saptadmzzere- yaamlar boyunca hi birzaman biraraya gelip karlkl konu-mamlardr. Dolaysyla, anakkaleSava'nda igal ordusu "yorgunluave susuzlua yenildi" gibi szler,Atatrk tarafndan, Birdwood'a sy-

Dergimizin Genel Yayn Ynetmeni MeteAkyol'un, Atatrk'n manevi olu A.Tuncak'la yapt syleinin, konumuzuilgilendiren 01.06.1981 gnl blm bal.

BD EYLL 2015

28

lenmi olamayaca gibi; Harington'ada sylenmi olamaz.

gal ordusunun anakkale KaraSavalar'nda yenilgi srecini balatanan; ilk gn -yani kartma birlikleri-nin mataralar, kendilerine iki gnyetecek suyla dolu iken- onlarnGelibolu Yarmadas'ndaki su kay-naklarna doru hzla ilerleyilerinin,

Atatrk tarafndan sng hcumuyladurdurulduu; ve ardndan ktklarsahile geri pskrtlecekleri andr.Atatrk bunu "kazandmz an, buandr" szleriyle vurgulamtr. Eerigalci birlikler, Atatrk tarafndan,ilk gn ve tam o anda durdurulmuolmasalard, onlar daha ilk gndensu kaynaklarnn bulunduu yerleriellerine geirmi olacaklard. galordusu, evet su sorunu yaad; ancakbu, kartmann ilk gnnde,karlarna onlarn nereye kartmayapacaklarn nceden kestiren ve sukaynaklarna doru ilerleyilerinitam zamannda durduran bir askerin:Atatrk'n km olmas nedeniyle-dir. galci devletlerin sava rapor-larnda ve ngiliz Sava BakanChurchill'in kitabnda, Atatrk'"Kaderin Adam" olarak nitelemesi;bu nedenledir.

25 Nisan 1915 sabah GeliboluYarmadas'na kan Anzak askerleri-

BD EYLL 2015

1920-1923 aras stanbul'da gal Kuvvetleri Komutan olan General Sir CharlesHarington'un 1940'ta yaymlanan zyaam anlats.(solda) The Times gazetesinin03.11.1920 gnl saysnda, Harington'un atama, yola k ve stanbul'da Krupp'unHuber Kknde kalacana ilikin haber. (sada)

Atatrk ileBirdwood hikarlamadklargibi; Atatrk ileHarington dayaamlar boyuncahi bir zamanbiraraya gelipkarlkl konu-mamlardr.

29

nin yenilgisine neden arayanlarnazmsanmayacak bir blm, busonucu ngiliz komutanlarn becerik-sizliine balamakta; kimi tarihilerde Anzaklar "eeklerin nderlik ettiiarslanlar" szleriyle vmektedir. Bubenzetide, ngiliz komutanlar "eek",Anzak askerleri "arslan" oluyor. Oysaanakkale'de ne ngiliz komutanlar"eek", ne de Anzaklar "arslan"d;yalnzca karlarna "Kaderin Ada-m" (Atatrk) ve yurdunu kannnson damlasna dek savunan gsiman dolu arslan Mehmetiklerdikilmiti; hepsi bu...

arihi Yusuf Hikmet Bayur'un1963'te yaynlad Mustafa

Kemal - Birdwood diyalou,ngilizleri Anzaklarn sulamalarndanaklamaya ve Atatrk'n anakkaleSava'ndaki baarsn -kendi azn-dan km gibi sunulan szlerle- yoksaydrmaya ynelik bir PsikolojikSava arac olarak kullanlyor.

Tarihin bir Psikolojik Sava aracolarak kullanlmas; "dnyann eneski meslei" denli eskidir. Tekavuntumuz, propaganda arac olmak-tan saknan drst tarihilerin -saylar

azalm olsa da- varldr. cengizozakinci@butundunya.com.tr

Kaynaka: 1.General Birdwood, hi bir zaman stanbulgal Kuvvetleri Komutan olmad. 2.Mustafa Kemal, 1918ylnda stanbul'a anakkale'den dnm deil, Adana'dangelmitir. 3.Birdwood-Mustafa Kemal grmesini "gerek"olarak gsteren kitaplardan rnekler: Yusuf Hikmet Bayur,"Atatrk - Hayat ve Eseri", 1963, s.230-231. / Die Welt desIslams, 1964, 9-10. ciltler, s.106. (Bayur'u kaynak gstererek.)/ Sadi Borak, 10.11.1964 Cumhuriyet gazetesi. / Sadi Borak,"Bilinmeyen Ynleriyle Atatrk", 1966, s.29. / Sadi Borak,25.04.1981, Cumhuriyet gazetesi. / Utkan Kocatrk, "Atatrkve Trkiye Cumhuriyeti Kronolojisi", 1983, s.8 [Kayna: 16Kasm 1918 : Atatrkn Pera Palasta anakkale savalarnakatlm olan ngiliz Generali William Birdwood ile grmesi(Sadi Borak, "Ata ve stanbul", 1983., s.88-89)] / Jak Deleon,"stanbul'un Yaayan Tad", 1989, s.19 / Alev Cokun,"Samsundan nce Bilinmeyen 6 Ay", 2008, s. 58 (Birdwoodolmayabilir, Harrington olabilir, adn belirtmeyeceiz,kaydyla) / Erol Mtercimler, "Fikrimizin Rehberi", 2008, s.439, 440. - 2014, s.462. 4. Sermet Atacanl, "Atatrk veanakkale'nin Komutanlar", Trkiye Bankas KltrYaynlar, ubat 2015, s.320. 5. Harington - Mustafa Kemalkarlamasn "gerek" olarak gsteren kitaplardan rnekler:Hasan zzettin Dinamo, "Kutsal syan" Ocak 1966, c.1, s.206.[emsi Belli'nin "Makbule Atadan Anlatyor: AabeyimMustafa Kemal" adl kitabnda (Selis Kitaplar y., 2005)Abdurrahim Tunak'n 2 Mart 1956 gnl Dn ve Bugndergisinde (say 18, s.23-25) "Atatrk'n de Makbule Hanmnda Manevi Evladym" balkl bir syleisinin yaymlandbelirtilmektedir. (a.g.e-s. 63, dn.20) / Celal Bayar, "Ben deYazdm", 1972, c.8, s.2549-2550. / evket Sreyya Aydemir,"Tek Adam", 1974, c.1, s.357. / Jak Deleon, "Eski stanbul'unYaayan Tad", 1989, s. 18. / erafettin Turan, "Mustafa KemalAtatrk: Kendine zg Bir Yaam ve Kiilik", 2004., s.171.("bir kaynaa gre", kaydyla.) / Erol Mtercimler, "Bu VatanByle Kurtuldu", 2005., s.173. / Erol Mtercimler, "FikrimizinRehberi", 2008, s. 439. (2014, s.461-462.) 6. General SirCharles Harington, "Tim Harington Looks Back", John Murrey,1940. (Bkz: Appendix 1, s.81., 83., 86., 100.,101.) The Times,03.11.1920. 7. The Times, 8. 10.11.1920. The Times,9. 03.11.1920. 10. The Times, 12.10.1923

T

Bamszlk ve hrriyetlerini her ne bahasna ve her nekarlnda olursa olsun zedeleme ve kaytlamaya asla msamahaetmemek; bamszlk ve hrriyetlerini btn mnasiyle koruyabilmekve bunun iin gerekirse, son ferdinin, son damla kann aktarak,insanlk tarihini anl rnek ile sslemek; ite bamszlk ve hrriyetinhakiki mahiyetini, geni mnasn, yksek kymetini, vicdannda kavrammilletler iin temel ve lmez prensip... Ancak bu prensip urundaher trl fedakrl, her an yapmaya hazr milletlerdir ki, devamlolarak insanln hrmet ve saygsna lyk bir topluluk olarakdnlebilirler. M. Kemal Atatrk

30

BD EYLL 2015