Yüksek irtifa ve bozulmamış doğal yapıdan

kaynaklanan ayırt edici özelliklere sahip

tarımsal ürün miktarını artırmış; ürettiğini

işleyerek değerinde pazarlayan; kaliteli ve

çeşitli hizmet sunumu ile iç ve dış yakın

coğrafyası için çekim merkezi olmuş;

yaşanabilirliği yüksek bir bölge olmak.

TRA1 Düzey 2 Bölge Planı 2014 – 2023 Kalkınma Bakanlığının ……. tarih ve …..sayılı yazısı ile

kabul edilmiştir.

iv

TRA1 Düzey 2 Bölgesi ülke, Doğu Anadolu ve Karadeniz

Bölgesi içerisinde bağlantı olma özelliği ve coğrafi avantajları

nedeniyle önemli bir yere sahiptir. Bu bölgenin

sosyoekonomik açıdan kalkınma hedeflerini gerçekleştirmesi

bahsi geçen bölgelere de katkı sağlayacaktır. Bu maksatla

bölgenin planlı ve sürdürülebilir biçimde kalkınmasına katkı

sağlayacağını düşündüğümüz TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2014

– 2023) emek yoğun bir çabanın sonucu olarak ortaya

çıkmıştır. Başkanı olduğum KUDAKA Yönetim Kurulu olarak

hazırlanan bu planı önemsediğimizi, hazırlık aşamalarına katkı

verdiğimizi ve uygulama boyutunda da bölgeye yön

vereceğini düşünmekteyiz.

Plan hazırlığı aşamasında yoğun çaba gösteren başta Ajans

personeli olmak üzere bölge genelinde anketler, komisyonlar,

kurullar ve komitelerde katkı veren bütün kamu, STK ve özel

sektör temsilcilerine teşekkürlerimi sunarım.

Abdurrahman AKDEMİR Erzincan Valisi

KUDAKA Yönetim Kurulu Başkanı

ÖNSÖZ

v

Güncel veriler, dünyadaki genel gidişat, Türkiye’nin gelecek

on, kırk ve elli yıllık vizyonu, TRA1 Düzey 2 Bölgesi, bölgeden

dünyaya bakış, yakın dış ekonomik çevre, saha verileri, halkın

görüşü, bölgenin ulusal, yakın dış çevre ve küresel hedeflerle

uyumlu vizyonu ve bu vizyona giden yolda kullanılacak

araçlar, TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2014 – 2023) konusunda

akla gelen anahtar kelimeler ve cümle parçalarıdır. 2010 yılı

içerisinde yine Ajansımızın koordinasyonunda bölgede

hazırlanan ilk bölge planı olan TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2011

– 2013) sonrasında gerek hazırlık gerekse uygulama

konusunda edinilen tecrübeler bu plana fazlasıyla

aktarılmıştır. Planın hazırlık planı, yöntemi, kurgusu ve

nihayetinde bölgenin geleceğine dair ortaya koyduğu vizyon,

gelişme eksenleri ve öncelikleri son derece gerçekçi, saha

verilerini içeren, bilimsel analiz tabanı olan, katılımcı ve

kapsayıcı bir özellik göstermektedir. Son derece titizlikle,

zaman ve emek harcanarak hazırlanan bu planın hazırlık

sürecinde Ajansımız Araştırma ve Planlama Birimi

uzmanlarına ilçelerde yapılan çalışmalarda katkı sağlayan

başta kaymakamlıklarımız ve diğer kurum personeline,

anketlere katılarak bölge geleceğine yön verme inisiyatifini

alan değerli halkımıza, sektörel komisyonlarda görev alan

değerli akademisyenlere, kamu kurumları, STK’lar ve özel

sektör temsilcilerine, Ajansımızın Kalkınma Kuruluna ve

nihayetinde bize her aşamada yön veren, katkı sunan

önümüzü açan Yönetim Kurulumuza teşekkürü borç bilirim.

Talha Bekir ÖZMEN KUDAKA Genel Sekreteri

SUNUŞ

vi

1 Hazırlık süreci 30 Mart 2011 tarihinde başlayıp 2013 yılı sonuna kadar devam eden TRA1 Düzey

2 Bölge Planı (2014 – 2023) mevcut durumunun analiz edilmesi, bu analizden elde edilen

sonuçlara dayalı olarak bir bölge vizyonunun tespit edilmesi ve nihayetinde bu vizyona

ulaştıracak temel amaçların, önceliklerin ve tedbirlerin ortaya çıkarılması şeklinde bir kurgu ile

ortaya çıkarılmıştır. Plan hazırlığı sürecinde literatür bilgisi bölgeye dışarından bakan ulusal ve

uluslararası literatür, plan, strateji, istatistik ve projelerden ve içeriden bakan Kuzeydoğu

Anadolu Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan raporlar, Ajansın proje bazlı desteklediği

araştırma raporları, stratejiler ve akademik tezler ve makalelerden yararlanarak

oluşturulmuştur. Saha verileri ilçeler özelinde yapılan çalıştaylar ve toplantılarda ve sanal

ortamda doldurulan anket formları ile alınırken bu süreçte bir tanesi planın uygulamasına

dönük olmak üzere 3 adet Kalkınma Kurulu Toplantısı gerçekleştirilmiştir. Plan hazırlığı

sürecine dahil edilen en geniş kapsamlı çalışma 2011 yılında dokuz aylık bir süreçte hazırlanan

Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona Dayalı Bölgesel Turizm Stratejisi ve Eylem Planı’dır. Bu

çalışma kapsamında 6 çalıştay, 12 alt sektörde il çalışma grupları, yaklaşık 2000 kişilik katılımcı,

iki büyük konferans, üç adet saha gezisi, 13 alt basamakta ulusal rekabet analizi, 1290 adet

turizm değer varlığı tespiti, çeşitli anketler yapılmış ve 2012 yılından itibaren uygulama

aşamasında kazanılan saha tecrübeleri de plana aktarılmıştır. Plan hazırlık sürecine ayrıca 2011

yılında Erzincan Ekonomisi 2023 Vizyonu adlı strateji ve eylem planı ile de destek sağlanmıştır.

Bu çalışma kapsamında da Erzincan merkez diğer ilçelerde çalıştaylar yapılmış ve 329

katılımcıya ulaşılmıştır. Yine bu süreçte bölge tarımı incelenirken et ve süt üretimi, organik

tarım, su ürünleri, yem bitkileri, tıbbi aromatik bitkiler, arıcılık ve tohumculuk sektörlerinde 8

adet komisyon oluşturulmuş, 6 adet çalıştay düzenlenmiş, 2 adet çıktısı ele alınmış, her alt

sektör için 2 adet bilgilendirme toplantısı, 4 adet köy ve 10 adet işletme ziyareti ve yaklaşık

100 kişinin katıldığı anket çalışmaları yapılmıştır. Hazırlık kapsamında bölgenin her ilçesinde

mevcut durum analizine ve vizyon belirlemeye yönelik toplantılar düzenlenmiştir. İlçe

toplantılarının organizasyonu sırasında katılımcılık konusunda daha yenilikçi bir yaklaşım

güdülerek, belediye başkanları, muhtarlar, kamu kurum ve kuruluşu temsilcilerinin yanı sıra;

özellikle köy veya mahallelerde görev yapan öğretmenlerin, okul müdürlerinin, tarım

danışmanlarının, din görevlileri ile sivil toplum kuruluşları (meslek odaları, dernek, birlik veya

kooperatif) temsilcilerinin, özel sektör temsilcilerinin, kanaat önderlerinin ve katkı

YÖNETİCİ ÖZETİ

vii

sağlayabilecek vatandaşların katılımının sağlanmasına büyük özen gösterilmiştir. 1350’den

fazla katılımcıya ulaşılan ilçe toplantılarında ilçenin genel sosyo-ekonomik durumu, lokomotif

sektörleri, mevcut kalkınma potansiyelleri ile geleceğe dair beklentiler ve vizyonlar ele

alınmıştır. Planın tüm hazırlık süreci boyunca bölge için 4500’den fazla kişinin fikir yürütmesi,

görüş belirtmesi ve katkı vermesi sağlanmıştır. Planın taslak hali 15.07.2013 tarihinde hem

Kalkınma Bakanlığına görüş için gönderilmiş hem de www.kudaka.org.tr adresinden bölge

aktörlerinin görüşüne sunulmuştur. Plan üzerinde Kalkınma Bakanlığının görüşlerinin alınması

için 26.09.2013 tarihinde Bakanlıkta bir toplantı düzenlenmiştir. Buna ilave olarak Kalkınma

Bakanlığı aracılığı ile diğer bakanlıklardan gelen görüşler de alınarak planın ilk revizyonu

yapılarak 23.12.2013 tarihinde Kalkınma Bakanlığına onay için sunulmuştur.

2 TRA1 Düzey 2 Bölgesi 40.842 km²’lik yüzölçümü ile DAP Bölgesi’nin alansal olarak en geniş

bölgesi ve Türkiye yüzölçümünün %5,2’sidir. Bölge %63’ünü kaplayan dağlar nedeniyle

topografik olarak yüksek ve engebeli bir yapıdadır. Bölgede akarsuların oluşturduğu düşük

yükseltili alanlarda daha ılıman mikroklima zonları ortaya çıkmışsa da yükseltiye ve karasallığa

bağlı olarak sert karakterli bir iklim hüküm sürmektedir. Bölge zengin su kaynaklarının

başlangıç noktasındadır ve Türkiye’nin en önemli akarsularından Çoruh, Aras, Fırat ve

Yeşilırmak nehirlerinin havzaları üzerindedir. Yüksek çayır – mera alanlarına ve bitki örtüsü

çeşitliliğine sahiptir. Bölgenin önemli bir bölümü 1. derece deprem kuşağında kalmaktadır.

Doğal madensuyu ve jeotermal kaynaklar bakımından zengindir. Tarihi boyunca olduğu gibi

bugün de bölge dünya, Avrupa ve Türkiye’nin en önemli ulaşım akslarından birinin ve enerji

doğu – batı ana aksının üzerinde yer almaktadır. Kara ve demiryolu bağlantısının iyileşmesiyle

kuzey ve güney limanlara bağlantı konusunda avantajlı duruma geçen bölgenin, kuzeyden

Trabzon ve Rize limanları, güneyden ise İskenderun ve Mersin limanları ile dış dünyaya açılması

mümkündür. Karadeniz üzerinden Tuna nehri boyunca Avrupa’nın ortasına kadar suyolu ile

erişebilirliği olan bölgenin doğu aksında Orta Asya ve Kafkaslar ile coğrafi ve kültürel yakınlığı

vardır. İran, Azerbaycan, Gürcistan ve daha doğuda Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine coğrafi

ve kültürel olarak oldukça yakındır. Türkiye’nin doğu sınırı girişinden başlayarak en büyük

nüfus, yerleşme, ticaret ve eğitim merkezi (Erzurum) de bölge içerisinde yer almaktadır.

Bölgede önemli bir oranda öğrencisi bulunan ve etnik ve kültürel anlamda bölgeye yakın

nüfusu barındıran İran nitelikli insan gücü ve sermaye birikimi bölge için bir fırsat

niteliğindedir.

viii

3 Bölgenin 2012 yılı sonu itibariyle nüfusu 1.072.848 kişi (Türkiye nüfusunun %1,4’ü) olup nüfus

yoğunluğu 26 kişi/km2 ile Düzey 2 Bölgeleri içerisinde son sıradadır. Bölgenin Türkiye toplam

nüfusu içerisindeki payının 2023’e kadar az da olsa azalma göstermesi beklenmektedir.

Nüfusun %63’ü kentsel alanlarda yaşamaktadır. Bölgede, çalışma çağı dışındaki nüfus oranında

artış yönlü bir seyir gözlenirken hem net göç hem de net göç hızı genelde artış eğilimindedir.

İstihdam oranları ülke genelinden daha yüksektir. Bölgede 2012 yılı rakamlarına göre

istihdamın %41,8’i tarım, %12,1’i sanayi ve %46,4’ü hizmetler sektörlerinde gerçekleşmiştir.

Tarım sektöründeki istihdam Türkiye ortalamasına göre oldukça yüksektir. Bölgede erkeklerin

çoğunluğu (%62,9) tarım dışı sektörlerde çalışırken kadınların çoğunluğu (%75,3) tarımda

çalışmaktadır. Nüfus en yüksek oranda lise ve dengi okul mezunu olup okuma – yazma bilen

ancak okul bitirmemiş olanların yüksek oranı ilköğretim çağındaki nüfusun yüksek oranını

göstermektedir. Bölgede her ilde bulunan bir adet devlet üniversitesine ilave olarak

Erzurum’da ikinci üniversite olarak teknik üniversitenin kurulmuş olması bölgenin geleceği

açısından son derece önemlidir. Bölge özellikle Erzurum’da oluşturulan fiziksel ve insan

kaynağı altyapısı ile kamu hastanelerine ilave olarak özel sektör hastanelerini de çekmeyi

başarması durumunda Sağlık Bakanlığının stratejik hedefleri doğrultusunda sağlık turizmine

yönelik önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bölgenin yaşanabilirlik seviyesi düşüktür.

4 Bölgede başta hayvancılık olmak üzere tarım ve geçiş güzergahında olması nedeniyle ticarete

dayanan hizmetler sektörü yüzyıllardır devam eden ekonomik faaliyetlerdir. Son dönemde

gelişme gösteren turizm ise mevcut potansiyelden yararlanılarak sosyoekonomik kalkınmaya

katkı sağlayabilecek önemli bir sektör haline gelmiştir. Sanayi üretimi bölge içerisinde yapılan

özel sektör yatırımları ile nispeten daha yavaş bir gelişim seyri izlemektedir. Bölgede tarım

sektörü içerisinde, hayvancılık (kırmızı et ve süt ürünleri), organik tarım, su ürünleri, yem

bitkileri, tıbbi ve aromatik bitkiler, arıcılık ve arı ürünleri ile tohumculuk sektörleri faaliyet

yoğunluğu ve potansiyeli olan alt sektörlerdir. Geleneksel hayvancılık faaliyetleri ile uğraşan

çiftçilerin yaş ortalamasının 43 civarındadır. Bölgede yöresel ürün üretimi konusunda tulum

peyniri ve civil peynir gibi marka değeri taşıyan ürünler mevcuttur. Türkiye’nin zengin akarsu

havzalarının başlangıç noktasında bulunduğu için bölgenin tamamında su ürünleri üretimi

yapılabilecek alanlar mevcuttur. Bölgede arı ürünleri üretimi gelişmeye açık bir alandır.

Bununla beraber, arı ürünleri çeşitliliğinin azlığı ve bu ürünlerin ikincil ürünlere

dönüştürülememesi bölgeye ve sektöre olumsuz yansımaktadır. Bölgenin yüksek rakım ve

ix

düşük nem şartları gibi çevresel avantajları tohumculuk faaliyetlerini bölge ekonomisine katkı

veren bir sektör haline getirebilecek potansiyele sahiptir.

5 Bölgenin tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerindeki paylarının ülke geneline oranı 2010 yılı

itibariyle sırasıyla %1,8; 0,7 ve 0,9 olup, GSKD sıralamasında bölge, 26 Düzey 2 Bölgesi

içerisinde 24’üncü sırada yer almaktadır. İmalat sanayi üretiminde bölge ülke geneline göre

geri kalmış durumdadır. Bölgede kış mevsiminin uzunluğu, demir ve tuğla gibi malzemelerin

bölge dışından temini, kalifiye iş gücünün inşaat sezonunun uzun ve talebinin yüksek olduğu

bölgelere göç etmesi inşaat sektörünün yeterince gelişmemesine neden olurken sektörün

temel girdi maddesi olan çimentonun bölgeden karşılanması önemli bir avantajdır. Bölge

endüstriyel hammadde potansiyeli bakımından oldukça zengin olmasına rağmen bölgenin

coğrafi şartları, iklim koşulları, inşaat ve madencilik sanayinde pazarlama imkânlarının kısıtlı

olması gibi nedenlerle endüstriyel hammaddelerin büyük çoğunluğu kullanılamamaktadır.

Bölgedeki özel sanayi kuruluşlarının büyük çoğunluğu teknik kapasite ve finansman sıkıntısı

çekmektedir.

6 Bölge içerisinde hizmetler sektörü özellikle Erzurum başta olmak üzere il merkezlerinde hizmet

sunum olanakları nedeniyle çok önemli bir sektör olma özelliği taşımaktadır. Bölgenin ürettiği

katma değer içinde tarım sektörünün payı %16,8 iken bölge GSKD’sinin %66,4’ünü hizmetler

sektörü oluşturmaktadır. Bölgede öne çıkan alt hizmet sektörleri ticaret, otel ve lokantacılık,

lojistik ve çağrı merkezleri olarak verilebilir. Üniversitelerin, kamu kurumlarının ve özel sektör

kuruluşlarının bölge idarelerinin neden olduğu öğrenci, memur ve asker yoğunluğu bölgede

Erzurum kent merkezini en önemli hizmet sunum merkezi haline getirmiştir. Bu açıdan

hizmetler sektörü mevcut nüfusun ihtiyaçlarının yerinde karşılanarak bölge dışından gelen

sermayenin bölge içinde birikimini sağlaması nedeniyle kilit bir sektördür. Bölgede çevre bölge

ve illere de hizmet veren sağlık, lojistik ve çağrı merkezlerinin kurulması ve gelişen turizm

faaliyetleri sektörün bölge için gelecekte önemini artıracağını göstermektedir.

7 Bölge derin tarihi geçmişi, özgün iklimi ve coğrafi yapısı, zengin su kaynaklarının başlangıç

noktasında bulunması ve termal kaynakları nedeniyle farklı turizm tipleri için çok yönlü ve

oldukça geniş bir yelpazede değer ve varlık potansiyeli sunmaktadır. Bölgede başta kış ve spor;

kongre, incentive ve fuar; tarih ve kültür; macera ve doğa sporları; eko-turizm ve sağlık

turizmine kaynak olabilecek toplam 1.290 adet turizm varlık ve değeri tespit edilmiştir. Bu

x

değer ve varlıklar, bölgenin sahip olduğu yüksek potansiyele ve dört mevsim turizm için zengin

ürün çeşitliliğine işaret etmektedir. 2011 yılında Erzurum’da düzenlenen UNIVERSIADE

oyunlarının ardından bölgenin bu potansiyeli uluslararası platformda da tanınmaya

başlamıştır. Bölgede var olan turizm potansiyelinin harekete geçirilmesi için 2011 yılında

Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı koordinasyonunda İnovasyona Dayalı Bölgesel Turizm

Stratejisi ve Eylem Planı (2012 – 2023) hazırlanmış ve 2012 yılında yerel aktörlerin katkıları ile

uygulamaya konulmuştur. Bölgede turizm sektörünün değer zincirinde yer alan tüm

sektörlerle beraber mümkün olan en yüksek sosyoekonomik faydayı sağlaması için bu stratejik

eylem planının uygulanması son derece önem arz etmektedir.

8 Bölge geniş yüzölçümü ve engebeli arazi yapısıyla ulaşım imkânları bakımından dezavantajlı bir

konuma sahiptir. Ulaşım altyapısı yıllar itibari ile iyileşiyor olsa da pazara erişilebilirlikte

yaşanan zorluklar bölgenin sosyoekonomik gelişmişliğine etki eden önemli faktörlerdendir.

Bölgede kuzey – güney bağlantısı doğu – batı aksı kadar gelişmemiştir. Dolayısıyla bölgenin

kuzey ve güneyindeki yerleşimler arasındaki coğrafi erişilebilirlik sınırlıdır. Merkeze ve doğu -

batı ana aksına yakın ilçeler coğrafi erişilebilirlik açısından avantajlı konumdadır. Bölge

içerisinde nüfus ve erişilebilirlik birlikte ele alındığında bölge içerisinde hizmete erişimin kolay

olacağı ilçeler merkez ilçeler dışında ana aksa yakın ve diğer ilçelerin kolay ulaşabileceği

ilçelerdir. Bölge içerisinde ilçeler; “bölgesel kalkınma odağı ilçeler”, “bölgesel kalkınma odağı

olmaya uygun ilçeler”, “tarım ve hayvancılık ürünleri üretim merkezleri” ve “özel kalkınma

potansiyeli olan ilçeler” şeklinde ele alınmaktadır.

9 Bölgenin kırsal alanı tarımsal üretimde sürekliliğin ve katma değerin sağlanamadığı, turizmde

harekete geçirilememiş potansiyeli olan ve sosyal açıdan yaşanabilirliği düşük bir özelliktedir.

Bölgenin kırsalında bitkisel ve hayvansal üretim en önemli uğraştır. Üretilen bitkisel ve

hayvansal ürünlerin yüksek katma değerli hale getirilememesi bu konuda üreticilerin rekabet

güçlerini azaltmaktadır. Üretici devlet desteklerinden yararlanma ve ortak iş yapma kültür ve

becerisi konusunda yetersizdir. Genelde küçük ölçekli aile işletmesi olan üreticiler girdi

maliyetlerini azaltamamaktadır. İlçelerde öne çıkan bir diğer potansiyel ise bir iki ilçede

nispeten altyapısı tamamlanmış ama geriye kalan tüm ilçelerde potansiyel halinde duran

turizme hizmet edebilecek değer ve varlıklardır. Bu değer ve varlıklardan yetersiz sosyokültürel

ve fiziksel altyapı nedeniyle yerli halk fayda sağlayamamaktadır. Altyapısı nispeten

tamamlanmış olan ilçelerde ise tanıtım konusunda etkin faaliyetler gerçekleştirilememektedir.

xi

İlçeler özelinde potansiyel olarak değerlendirilebilecek bir diğer özellik ise doğal kaynaklar ve

sanayi üretimidir. Genelde alternatif enerji kaynakları (biyogaz, rüzgar, güneş ve jeotermal su),

doğal taş, çeşitli madenler ve tuz rezervleri ve atıl bulunan sanayi tesisleri gibi yine sadece

potansiyeli olan ve araştırma ve fizibilitesi yapılmamış olan alanlar ilçelerde mevcuttur. İlçeler

özelinde sosyal yaşama ve yaşanabilirliğe dair altyapı eksiktir. Bu nedenle aktivite imkânı

bulamayan yerli ve yerleşik halk ilçelerde vakit geçirememekte ve ekonomiye katkı

vermemektedir.

10 Bölge sahip olduğu hizmet sunum odakları ile yakın çevresine ve coğrafyasına eğitim, sağlık,

kültür, turizm ve bilimsel çalışma gibi konularda merkez olabilecek potansiyeldedir. Bununla

beraber, bölgeyle bu açıdan benzer özellik gösteren dış merkezlerde mesleki ve sosyal amaçlı

sivil toplum birlikteliklerinin kurumsal ve profesyonel olarak yürütüldükleri; ortak karar alma

ve iş yapma kültür ve becerileri ile özel sektörün organize olma kabiliyetinin yüksek olduğu;

yerel yönetimler, özel sektör STK’ları ve merkezi idare arasında çok sıkı bir işbirliğinin varlığı ve

bunun sonucunda ise mal ve hizmetlerin katma değerli hale getirildiği görülmektedir.

11 TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2014 – 2023) ilkesel olarak ulusal stratejileri bölge ölçeğinde

tamamlayıcı, bölgesel ölçekte sosyal ve ekonomik kalkınmaya eşit önem veren,

sürdürülebilirliği temel alan, yerel katılımı, aktörler arası işbirliklerini güdüleyen ve yerindenliği

vurgulayan bir belgedir.

12 Plan bölge özelinde mal ve hizmet üretimi, bu üretimin kaliteli ve katma değerli hale

getirilmesi, yaşam şartlarının iyileştirilmesi ve toplum refahının yükseltilmesi konularının

odağına insan faktörünü ortak bileşen koymaktadır. Bu açıdan bölge için insan üretimde

kaynak, nitelikli ürünü oluşturacak sosyal sermaye ve kaliteli yaşamın merkezi olarak kabul

edilmektedir. Bölgede sosyoekonomik kalkınmaya katkı sağlayacak bir planlama yaklaşımında

insanları üretme konusunda daha fazla performans harcamaya, üretilen ürünlerin değerinde

pazarlanmasını sağlamaya ve bölgenin tamamında yerleşim yerlerinde yaşanabilirlik

göstergelerini iyileştirmeye yönelik kurguların olması gerektiği görülmektedir. Bu anlayışın

mekana yansıması merkez ilçeleri hizmet sunum merkezleri kabul ederek diğer ilçelere

sosyoekonomik göstergeleri ve erişilebilirliklerine göre fonksiyon yüklemek şeklindedir.

13 Planın bölge vizyonu; “yüksek irtifa ve bozulmamış doğal yapıdan kaynaklanan ayırt edici

özelliklere sahip tarımsal ürün miktarını artırmış; ürettiğini işleyerek değerinde pazarlayan;

xii

kaliteli ve çeşitli hizmet sunumu ile iç ve dış yakın coğrafyası için çekim merkezi olmuş;

yaşanabilirliği yüksek bir bölge olmak” şeklindedir. Bölgenin belirlenen vizyonu

yakalayabilmesi için benimsenen gelişme eksenleri;

Başta nitelikli ve ayırt edici özellikteki ürünler olmak üzere tarımsal üretimin miktar ve kalitesinin artırılması,

Bölgede üretilen hammaddenin işlenerek katma değerli ürün haline getirilmesi

Sunduğu kaliteli ve çeşitli hizmetler ile bölgenin yakın ve uzak coğrafyası için bir sunum merkezi haline gelmesi

Bölgenin yaşanabilirliğinin artırılması şeklindedir. Bu gelişme eksenleri altında ele alınması gereken öncelikli konular ise;

Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için sosyal altyapının iyileştirilmesi

Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için teknik altyapının iyileştirilmesi

Bölgeye işleme ve imalat sanayi yatırımlarının çekilmesi

Bölgenin sermaye birikiminin bölge içerisinde yatırıma dönüştürülmesinin sağlanması

Bölgenin Ar-Ge, yenilikçilik ve teknoloji kullanım seviyesinin yükseltilmesi

Katma değeri yüksek ürünlerin değerinde pazarlanması

Bölgede turizmin değer zincirindeki tüm alt sektörlerle beraber mümkün olan en yüksek sosyoekonomik faydayı sağlaması

Bölgede farklılaşmış hizmet tiplerinin geliştirilmesi

Üniversitelerin bölgenin sosyoekonomik kalkınmasına katkılarının artırılması

Bölgenin erişilebilirliğinin artırılması

Bölgenin sosyal, kültürel, sanatsal ve rekreasyonel imkanlarının geliştirilmesi şeklindedir.

Bu öncelikli konuların bölgede geliştirilmesine yönelik uygulanabilecek tedbir başlıkları ise;

Üreticinin teknik kapasitesinin ve niteliğinin artırılması

Örgütlenmenin ve işbirliği kültürünün geliştirilmesi

Bölgede tarımsal girişimciliğin ve girişim sayısının artırılması

Tarımsal hammaddenin üretilmesi, toplanması, taşınması ve işlenmesine yönelik alt yapı ve organizasyon eksikliklerinin giderilmesi

Tarımsal üretime yönelik araştırma, fizibilite, envanter ve strateji geliştirme çalışmalarının yapılması

Sözleşmeli tarımsal üretimin bölgede yaygınlaştırılması

Ayırt edici tarımsal ürün üretiminin ve yenilikçi uygulamaların bölgede yaygınlaştırılması

Bölgeye yatırımı çekecek sanayi altyapısının geliştirilmesi

Bölgeye yatırım yapacak işletmelere yol gösterecek bilgi altyapısının oluşturulması

Bölgenin sanayi yatırımı imkânlarının ulusal ve uluslararası alanlarda tanıtılması

Bölgenin girişimcilik kültürünün geliştirilmesi

Ortak çalışma kültürü ve işbirliği ağlarının oluşturulması Bölgede araştırma merkezlerinin altyapılarının geliştirilmesi

Üniversite sanayi işbirliğinin sağlanması

Firmaların Ar-Ge ve yenilik konularında bilinçlendirilerek güncel trendleri ve sektörel yenilikçi modelleri takip etmeleri sağlanarak teknoloji kullanım düzeylerinin artırılması

xiii

Bölgenin dış ticaret kapasitesinin geliştirilmesi

Bölgede markalaşma kültürünün geliştirilmesi ve marka ürünler oluşturulması

Bölge için alternatif pazar ağlarının ve pazarlama yöntemlerinin geliştirilmesi

Öncelikli turizm alanlarında (Kış, kongre, tarih, doğa ve eko-agro) farklılaşan ve değer yaratan turizm ürünlerinin geliştirilmesi, pazarlama ve sunuma hazır hale getirilmesi

Turizm ürünlerinin yurt içi ve dışında etkin şekilde tanıtımı, pazarlanması ve destinasyon markalaşmasının sağlanması

Turizm değer zincirinde özel sektörün, girişimciliğin ve insan kaynağının geliştirilmesi

Toplumun turizmi içselleştirmesinin sağlanması ve sektörün gelişimini hızlandıracak sosyal ve kültürel ortamın güçlendirilmesi

Çevre Düzey 2 Bölgeleri ile tematik turizm koridorlarının oluşturulması ve ortak tanıtım yapılması

Bölgede sağlık ve spor gibi altyapısı gelişen alanları destekleyen hizmetlerin sunulması

Üniversitelerin bölgeye olan statik katkılarının artırılması

Üniversitelerin bölgeye olan dinamik katkılarının artırılması

Ulaşım altyapısının iyileştirilmesi

Mevcut ulaşım imkanlarının iyileştirilmesi

Yerleşim merkezlerinin kent estetiği ve belediye hizmetleri yönünden iyileştirilmesi ve farklılaştırılması

Bölgede kırsal alanın çekiciliği yüksek ve huzur veren mekanlar haline getirilmesi

Bölgede erişilebilir sosyal, kültürel ve sanatsal donatıların yaygınlaştırılması şeklindedir.

xiv

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................................................ iv

SUNUŞ .......................................................................................................................................... v

YÖNETİCİ ÖZETİ ........................................................................................................................... vi

1. HAZIRLIK SÜRECİ ve KURGU ................................................................................................... 1

2. TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ’NİN AYIRTEDİCİLİĞİ ........................................................................... 6

3. PLANIN BÖLGEYE YAKLAŞIMI ............................................................................................... 21

4. PLANIN BÖLGE VİZYONU ..................................................................................................... 23

5. BÖLGENİN GELİŞME EKSENLERİ ............................................................................................ 23

6. PLANIN MEKANSAL YANSIMALARI ....................................................................................... 51

7. FİNANSMAN İMKÂNLARI ..................................................................................................... 63

8. UYGULAMA, KOORDİNASYON, İZLEME VE DEĞERLENDİRME ................................................ 72

9. PERFORMANS GÖSTERGELERİ .............................................................................................. 77

10. PLANIN ÜSTÖLÇEK PLANLARLA UYUM VE İLİŞKİSİ ................................................................. 80

xv

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1.Planın temel hazırlık kurgusu ..................................................................................................... 2

Şekil 2.Planın bölgeye yaklaşımı .......................................................................................................... 22

Şekil 3. Planın bölge vizyonu ................................................................................................................ 24

Şekil 4. Mekansal gelişim şeması ......................................................................................................... 52

Şekil 5.Tarımsal Üretim Alanları ........................................................................................................... 57

Şekil 6. Turizm değerleri ....................................................................................................................... 58

Şekil 7. Turizm rotaları .......................................................................................................................... 59

Şekil 8. İlçe kimlikleri ............................................................................................................................ 60

Şekil 9. İlçe kademeleri ......................................................................................................................... 61

Şekil 10. Bölgeler arası işbirlikleri ........................................................................................................ 62

Şekil 11. Bölge Planı uygulama yöntemi .............................................................................................. 73

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1. Bölge ilçelerinin sosyoekonomik göstergelere (EDE) göre sınıflaması ............................... 14

Tablo 2. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe) ve EDE değerlerine göre gruplama ................................. 14

Tablo 3. TRA1 Düzey 2 Bölgesi son üç yıllık kamu yatırım tahsisleri (bin TL) .................................. 63

Tablo 4. TRA1 Düzey 2 Bölgesi son üç yıllık KÖYDES proje ödenekleri ........................................... 66

Tablo 5. Bölgenin MFİB tarafından yürütülen IPA programlarından yararlanma durumu ............... 67

Tablo 6. Kalkınma Kurulu Komisyonları ....................................................................................... 74

Tablo 7.Üst ölçek plan ve stratejilerle uyum ................................................................................ 83

1

1. HAZIRLIK SÜRECİ ve KURGU

TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2014 – 2023) hazırlık süreci 30 Mart 2011 yılında başlayan ve 2013

yılı sonuna kadar devam eden bir dönemi kapsamaktadır. Bu dönem içerisinde planın kendisi

ve plana içerik olarak dahil olmayan ancak referans belge olarak sonuçları ya da belirli kısımları

plan içerisinde geçen analizler yapılmış ve raporlar hazırlanmıştır. Planın temel hazırlık kurgusu

Şekil 1’de verilmiştir.

Planın en temel hazırlık kurgusu bölgenin mevcut durumunun analiz edilmesi, bu analizden

elde edilen sonuçlara dayalı olarak bir bölge vizyonunun tespit edilmesi ve nihayetinde bu

vizyona ulaştıracak temel amaçların, önceliklerin ve tedbirlerin ortaya çıkarılması şeklindedir.

Plan hazırlığı sürecinde gerek mevcut durum analizine gerekse plan vizyonunun

oluşturulmasına katkı sağlayan veri girdisinin elde edilmesi aşamasında literatür bilgisinin ve

saha verilerinin toplanması yoluna gidilmiştir. Bu amaçla, bölgeyi bölge dışından değerlendiren

bir bakış açısıyla ulusal ve uluslararası literatür, plan, istatistik ve projeler ele alınmıştır.

Bölgeye bölge içinden bir bakışı elde edebilmek için ise ilçeler özelinde çalıştaylar yapılmış,

toplantılarda ve sanal ortamda anket formları doldurulmuş ve 2 adet Kalkınma Kurulu

Toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bunların yanında Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı

tarafından hazırlanan raporlar ile Ajansın proje bazlı desteklediği araştırma raporlarından ve

stratejilerden de yararlanılmış, bölge ile ilgili akademik tezler ve makaleler incelenmiş, bölgede

yer alan kurumların strateji ve raporları da değerlendirmeye alınmıştır.

Plan hazırlık sürecinde bölgenin öncü sektörleri özelinde strateji geliştirme ve raporlama

çalışmaları da yapılmış ve elde edilen veriler ve oluşturulan hedefler plana da dahil edilmiştir.

Bu konuda bölgede yapılan en geniş kapsamlı çalışma 30 Mart 2011 tarihinde hazırlığına

başlanan ve 31 Aralık 2011 tarihinde tamamlanan Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona

Dayalı Bölgesel Turizm Stratejisi ve Eylem Planı’dır (İDBTSEP). Bu çalışma kapsamında; ikisi

Erzincan ve Bayburt’ta olmak üzere toplam 6 çalıştay gerçekleştirilmiştir. Bu çalıştaylar ile

bölge içinden ve dışından kamu, özel sektör, STK ve üniversitelerden toplam 852 temsilciye

ulaşılmış, bu kişilerin bölgenin turizm potansiyelinden ve yürütülen faaliyetlerden haberdar

olması sağlanarak katkıları alınmıştır.

2

Şekil 1.Planın temel hazırlık kurgusu

3

Strateji hazırlık sürecinde turizme destek sağlayan 12 alt sektörde kamu, STK, özel sektör ve

üniversite temsilcilerinden oluşan aktörler arasında işbirliği, koordinasyon, bilgi alışverişi ve

ortak hareket etme anlayışını ortaya çıkarmak ve tabandan gelen görüş ve önerileri strateji

belgesine aktarmak amacıyla il çalışma grupları oluşturulmuş ve koordineli bir biçimde

çalışmaları sağlanmıştır. Bu çalışma gruplarına davet edilen ve aktif olarak çalışmalara katılan

temsilcilerin sayısı yaklaşık 500’dür. Bu sayıya çalıştay ve konferanslara katılan kişiler de ilave

edildiğinde tüm hazırlık süreci içerisinde yaklaşık 2000 kişilik bir katkı ve katılım sağlayan grup

elde edilmiştir. Bu katılımcı gruplarla sadece turizm sektörü değil turizmin değer zincirinde

bulunan bütün sektörler ele alındığı için Bölge Planı’na da önemli girdiler elde edilmiştir.

Stratejinin hazırlık sürecinde bölgeye ve bölge turizmine dışarıdan bakışı elde etmek için 23

Haziran 2011 tarihinde bölgede ilk defa Ulusal Turizmde İnovasyon Konferansı düzenlenmiş,

17 – 18 Temmuz 2011 tarihlerinde yabancı, 10 – 13 Ekim 2011 tarihlerinde ise yerli tur

operatörleri bölgeyi ziyaret ederek görüşlerini bildirmişlerdir. Yerelden bölgeye bakışı tespit

etmek için ise “Bölgede Turist Olmak” adlı bir çalışma ile bölge illerinden bir grup katılımcıya

kent merkezleri ve yakın çevresi gezdirilmiş ve izlenimleri anket formaları aracılığı ile elde

edilmiştir. Strateji hazırlıkları kapsamında bölge ile yurt içinden tespit edilen alanların toplam

13 alt basamakta kıyaslandığı ulusal rekabet analizi yapılmıştır. Bölgenin turizm açısından

potansiyellerinin bir arada ve toplam 14 başlıkta listelendiği ve toplam 1290 adet değer

varlığının tespit edildiği bir turizm değerleri envanteri oluşturulmuştur. Turizm sektöründe alt

sektörler arası ilişkilerin belirlenmesine ve turistik işletmelerin kendilerini geliştirmesine katkı

sağlayacak bir yol haritası oluşturmak amacıyla “Değer Zinciri, Sosyal Ağ Analizi; Sektörel

İnovasyon Arz ve Talebi ve İhtiyaç” anketleri, “Kamu ve Özel Sektör Konaklama Tesislerinin

Karşılaştırılması” anketi ve son olarak da “Ziyaretçi Memnuniyet Anketi” bölge içinde

uygulanmış ve sonuçları stratejiye aktarılmıştır. 2012 yılı içerisinde stratejinin uygulanması için

kurulan Turizmi Geliştirme Komitelerinin yaptığı çalışmalar da Bölge Planı için önemli bir veri

girdisi sağlamıştır. İDBTSEP uygulama komiteleri ve danışma kuruluna ait üye listeleri Ek 1’de

verilmiştir.

Planın hazırlığına 2011 yılında Erzincan Ekonomisi 2023 Vizyonu adlı strateji ve eylem planı ile

destek sağlanmıştır. İktisadi Araştırmalar Vakfı’nın (İAV) koordinatörlüğünde, Erzincan Valiliği

ve KUDAKA işbirliği ile hazırlanan çalışma kapsamında Erzincan merkez ilçede bir çalıştay

4

gerçekleştirilmiş ve kamu, üniversite STK ve özel sektörden 110 katılımcı görüş ve önerilerde

bulunmuştur. Erzincan’ın 8 ilçesinde yine aynı tarafların katıldığı çalıştaylar yapılmış ve toplam

157 kişiye ulaşılmıştır. Bu çalıştaylarda, anket ve SWOT analizi uygulamaları yapılmış ve 2023

vizyonuna yönelik görüş ve öneriler alınmıştır. İstanbul’da Erzincanlı Sanayici ve İşadamları

Derneği (ERSİAD) ile Erzincan Kültür ve Eğitim Vakfı (EKEV) üyelerinin katıldığı anket çalışmaları

gerçekleştirilmiştir. Ankete katılan 51 kişi görüşlerini bildirmişlerdir. Bunun dışında Erzincan

Valiliğinde yapılan son toplantıya da toplam 21 kişi katılım sağlamış ve çalışma son haline

getirilmiştir.

Plan hazırlıkları kapsamında TRA1 Düzey 2 Bölgesi tarım sektörü incelenirken bölgede et ve et

ürünleri, süt ve süt ürünleri, organik tarım, su ürünleri, yem bitkileri üretimi, tıbbi aromatik

bitkiler, arıcılık ve arı ürünleri ile tohumculuk sektörü ayrı ayrı ele alınarak üniversite, STK ve

kamu kurumlarının temsilcilerinin ve uzmanlarının katıldığı 8 adet sekörel komisyon

oluşturulmuş, bu komisyonların koordinasyonunda 6 adet çalıştay düzenlenmiş, 2 adet

Doğrudan Faaliyet Desteği Projesi çıktısı ele alınmıştır. Her alt sektör için 2 adet bilgilendirme

toplantısı, 4 adet köy ve 10 adet işletme ziyareti ve yaklaşık 100 kişinin katıldığı anket çalışması

yapılmıştır. Bu çalışmaların sonuçlarından yararlanılarak raporlamaya gidilmiş ve her alt sektör

için TRA1 Düzey 2 Bölgesi’ni özel olarak ele alan raporlar üretilmiştir. Bu raporlar plan için

referans belge olarak alınmış ve komisyon katılımcılarının listesi bu raporların ekinde

verilmiştir.

TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2014 – 2023) hazırlık çalışmaları kapsamında ilçelerde mevcut

durum analizine ve vizyon belirlemeye yönelik olarak ilçe toplantıları düzenlenmiştir.

İlçelerden saha verilerinin elde edilmesi için Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansının

09.01.2013 tarih ve 13 sayılı resmi yazısı ile ilçe kaymakamlıklarından ilçe toplantılarının

organizasyonu ve katılımcıların bir araya getirilmesi ile ilgili yardım talebinde bulunulmuştur.

İlçe kaymakamlıkları ile koordineli olarak merkez ilçeler dışındaki tüm TRA1 Düzey 2 Bölgesi

ilçelerinde belirli bir takvim çerçevesinde Ajansın Araştırma ve Planlama Birimi uzmanlarından

oluşan üç ekip tarafından toplantılar gerçekleştirilmiştir. Toplantı takvimi, sorumlu ekipler ve

katılımcı listeleri planın ilçelerle ilgili referans dokümanı olan TRA1 Düzey 2 Bölgesi İlçeler

Raporu’nda yer almaktadır. İlçe toplantılarının organizasyonu sırasında katılımcılık konusunda

daha yenilikçi bir yaklaşım güdülerek, belediye başkanları, muhtarlar, kamu kurum ve kuruluşu

5

temsilcilerinin yanı sıra; özellikle köy veya mahallelerde görev yapan öğretmenlerin, okul

müdürlerinin, tarım danışmanlarının, din görevlileri ile sivil toplum kuruluşları (meslek odaları,

dernek, birlik veya kooperatif) temsilcilerinin, özel sektör temsilcilerinin, kanaat önderlerinin

ve katkı sağlayabilecek vatandaşların katılımının sağlanmasına büyük özen gösterilmiştir. İlçe

toplantılarında ilçenin genel sosyo-ekonomik durumu, lokomotif sektörleri, mevcut kalkınma

potansiyelleri ile geleceğe dair beklentiler ve vizyonlar ele alınmıştır. Katılımcılara konunun

önemi ve toplantıdan beklentiler anlatıldıktan sonra yaşadıkları ilçe ve yerleşim yerleri

hakkında belirlenen başlıklarda söz alıp konuşmaları ve kurum adı, ilçenin sosyo-ekonomik

yönden kalkınması açısından potansiyelleri, zayıf yönleri, önerilen öncelikli yatırım alanları,

ilçede ihtiyaç duyulan kamu yatırımları ve katılımcı görüş ve önerilerini içeren bir form

doldurmaları istenmiştir. Doldurulan formlar ve kaydedilen konuşmalar daha sonra

çözümlenerek ilçe hakkındaki saha verileri elde edilmiştir. Bu veriler daha sonra ilçeler

hakkında yapılan mevcut durum değerlendirmelerine, analizlere, TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin

ortak kalkınma vizyonunun oluşturulmasına ve bu vizyonu destekleyen eksen, öncelik, tedbir

ve hatta projelerin geliştirilmesi için kullanılmıştır. Planın bölgedeki diğer sektörler olan sanayi

ve hizmetler sektörü ile ilgili olan kısmında önceki plan döneminden elde edilen bulgular

üzerine inşa edilen ve güncellenen bilgiler kullanılmış ve ilave saha verisi toplanmıştır.

Plan nihai taslak haline getirildikten sonra 15.07.2013 tarihinde hem Kalkınma Bakanlığına

görüş için gönderilmiş hem de www.kudaka.org.tr adresinden bölge aktörlerinin görüşüne

sunulmuştur. Plan üzerinde Kalkınma Bakanlığının görüşlerinin alınması için 26.09.2013

tarihinde Bakanlıkta bir toplantı düzenlenmiştir. Buna ilave olarak Kalkınma Bakanlığı aracılığı

ile diğer bakanlıklardan gelen görüşler de alınarak planın ilk revizyonu yapılarak 20.12.2013

tarihinde Kalkınma Bakanlığına onay için sunulmuştur.

6

2. TRA1 DÜZEY 2 BÖLGESİ’NİN AYIRTEDİCİLİĞİ

DOĞAL VE COĞRAFİ AYIRT EDİCİLİK

Bölge 40.842 km²’lik yüzölçümü ile DAP Bölgesi’nin alansal olarak en geniş bölgesi ve Türkiye

yüzölçümünün %5,2’sidir.

Bölge %63’ünü kaplayan dağlar nedeniyle topografik olarak yüksek ve engebeli bir yapıdadır.

Yerleşimler her ne kadar dağlar arasında yer alan ovalar üzerine kurulu bulunsa da bölge

içerisinde 800m ile 2500m arasında değişen yüksekliklerde yerleşim yerleri mevcuttur.

Türkiye’nin en yüksekte kurulu ilçesi (Karayazı; 2500m) Erzurum sınırları içerisindedir.

Bölgede akarsuların oluşturduğu düşük yükseltili alanlarda daha ılıman mikroklima zonları

ortaya çıkmışsa da yükseltiye ve karasallığa bağlı olarak sert karakterli bir iklim hüküm

sürmektedir. Rekor kabul edilebilecek düşük sıcaklıklar görülebilirken yıllık toplam yağış

ortalaması 409,5 mm düzeyindedir.

Yağışların kar şeklinde olması ve karın yerde kalma süresinin uzunluğu bölgenin zengin su

kaynaklarının başlangıç noktası olmasına neden olmaktadır. Bölge Türkiye’nin en önemli

akarsularından Çoruh, Aras, Fırat ve Yeşilırmak nehirlerinin havzaları üzerindedir.

Yüksek çayır – mera alanları ve yükselti farkları ile bölgede bitki örtüsü çeşitliliği Akdeniz

bölgesinden sonra ikinci sıradadır (Doğu Anadolu Bölgesi). Ormanlık alanların da önemli bir

varlık gösterdiği bölgede nehir vadileri boyunca endemik ve tıbbi aromatik özellikleri olan

bitkiler yayılış göstermektedir.

Bölge Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay hatlarının kesişim noktasında yer aldığı için

Erzincan, Çat, Hınıs ve Karaçoban 1. derece deprem kuşağında kalmaktadır. Bu özelliği

nedeniyle doğal madensuyu ve jeotermal kaynaklar bakımından zengindir.

Bölge coğrafi konumu nedeniyle bugün olduğu gibi tarih boyunca da ticaret için geçiş noktası

özelliği göstermiştir. Türkiye’nin batısını doğusu ile kuzeyini güneyi ile bağlayan bir kavşak olan

bölge eskiden Sibirya-Kafkaslar üzerinden gelen Kürk Yolu ile Çin-Türkistan-İran’dan gelen İpek

Yolu ve Hint-İran üzerinden gelen Baharat Yolu gibi tarihi ticaret kervan yollarının Anadolu’ya

giriş kapısı olmuştur.

7

Kara ve demiryolu bağlantısının iyileşmesiyle kuzey ve güney limanlara bağlantı konusunda

avantajlı duruma geçen bölgenin, kuzeyden Trabzon ve Rize limanları, güneyden ise

İskenderun ve Mersin limanları ile dış dünyaya açılması mümkündür. Karadeniz üzerinden

Tuna nehri boyunca Avrupa’nın ortasına kadar suyolu ile erişebilirliği olan bölgenin doğu

aksında Orta Asya ve Kafkaslar ile coğrafi ve kültürel yakınlığı vardır.

Bölge ülke sınırına sahip olmasa da İran, Azerbaycan, Gürcistan ve daha doğuda Orta Asya Türk

Cumhuriyetlerine coğrafi ve kültürel olarak oldukça yakındır. Türkiye’nin doğu sınırı girişinden

başlayarak en büyük nüfus, yerleşme, ticaret ve eğitim merkezi (Erzurum) de bölge içerisinde

yer almaktadır.

Bölge 1000 km çapındaki bir çember içerisinde önemli bir coğrafyaya hitap edecek

durumdadır. Bu çember içerisinde nüfus büyüklüğü olarak İran, Rusya ve Ukrayna önemli

ülkeler iken Azerbaycan ve Gürcistan etnik, kültürel ve sosyal açıdan bölge ile çok önemli bir

yakınlık ve benzerlik gösterir. Bunun yanında bölgede 1000’in üzerinde öğrencisi olan ve etnik

ve kültürel anlamda bölgeye yakın olan Azeri nüfusu barındıran İran nitelikli insan gücü ve

sermaye birikimi bölge için bir fırsat niteliğindedir.

SOSYOEKONOMİK YÖNDEN AYIRT EDİCİLİK

Bölgenin 2012 yılı sonu itibariyle nüfusu 1.072.848 kişi (Türkiye nüfusunun %1,4’ü) olup nüfus

yoğunluğu 26 kişi/km2 ile Düzey 2 Bölgeleri içerisinde son sıradadır. Bölgenin Türkiye toplam

nüfusu içerisindeki payının 2023’e kadar az da olsa azalma göstermesi beklenmektedir.

Nüfusun %63’ü kentsel alanlarda yaşamaktadır. Bölgede kırsal nüfus kentsel alanlara ve bölge

dışına kaybedilmektedir.

Bölgede, doğurganlık hızı yüksek olmasına rağmen 0 – 14 ve 15 – 64 yaş aralıklarındaki nüfus

azalma, 65+ yaş aralığı ise devamlı artış eğilimindedir. Çalışma çağı dışındaki nüfus oranında

artış yönlü bir seyir gözlenirken hem net göç hem de net göç hızı genelde artış eğilimindedir.

Bölge dünya, Avrupa ve Türkiye’nin en önemli ulaşım akslarından birinin ve enerji doğu

– batı ana aksının üzerinde yer alarak ham petrol ve doğalgaz boru hatlarının da önemli

bir geçiş noktası haline gelmiştir. Bu konum ve önemi devam eden uluslararası büyük

projelerle de giderek artmaktadır.

8

Ülke genelindeki artış seyrine rağmen bölgede çalışabilir nüfus (15+), işgücü ve istihdam

sayılarında ve oranlarında düşüş gözlenmektedir. İstihdam oranları ülke genelinden daha

yüksektir. Bölgede 2012 yılı rakamlarına göre istihdamın %41,8’i tarım, %12,1’i sanayi ve

%46,4’ü hizmetler sektörlerinde gerçekleşmiştir. Tarım sektöründeki istihdam Türkiye

ortalamasına göre oldukça yüksektir. Bölgede erkeklerin çoğunluğu (%62,9) tarım dışı

sektörlerde çalışırken kadınların çoğunluğu (%75,3) tarımda çalışmaktadır. Nüfusun eğitim

seviyesi yükseldikçe istihdam oranları da artmaktadır.

Nüfus en yüksek oranda lise ve dengi okul mezunu olup okuma – yazma bilen ancak okul

bitirmemiş olanların yüksek oranı ilköğretim çağındaki nüfusun yüksek oranını göstermektedir.

Bölgede kadınlar en yüksek oranda ilkokul mezunu olup eğitim düzeyi bölge ve ülke

ortalamalarından daha düşüktür. Bölge üniversite altyapısı bakımından oldukça iyi

durumdadır. Bölgede her ilde bulunan bir adet devlet üniversitesine ilave olarak Erzurum’da

ikinci üniversite olarak teknik üniversitenin kurulmuş olması bölgenin geleceği açısından son

derece önemlidir.

Bölge kamuya ait sağlık kurumları ve sağlık personeli açısından ülke ortalamasına göre daha iyi

duruma gelmiş olmasına rağmen özel hastanelerin bölgede sayı ve kapasite bakımından yeterli

olmayışı önemli bir eksikliktir. Bununla beraber, bölge özellikle Erzurum’da oluşturulan fiziksel

ve insan kaynağı altyapısı ile kamu hastanelerine ilave olarak özel sektör hastanelerini de

çekmeyi başarması durumunda Sağlık Bakanlığının stratejik hedefleri doğrultusunda sağlık

turizmine yönelik önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.

Bölge il ve ilçelerinin ülke geneline göre yaşanabilirlik seviyeleri düşüktür. Ekonomi, eğitim,

sağlık ve güvenlik gibi temel ihtiyaçların dışında kent hayatı ve kültür – sanat, spor tesisleri,

trafik problemi, yeşil alan miktarı, alışveriş merkezi, kütüphane ve müze gibi sosyal yaşamla

ilgili ihtiyaçlara cevap verme açısından bölge olumlu özellikler sergilememektedir.

Bölgedeki çalışan nüfus profili genelde tarım ya da hizmetler sektöründe, lise altı eğitim

almış, 25 – 54 yaş aralıklarında erkek çalışan şeklindedir. Lise üstü eğitim almış kadınların

işgücüne tarım dışı sektörlerde katılımı bölge genelinde oldukça zayıftır.

9

Bölgede tarım sektörü içerisinde, hayvancılık (kırmızı et ve süt ürünleri), organik tarım, su

ürünleri, yem bitkileri, tıbbi ve aromatik bitkiler, arıcılık ve arı ürünleri ile tohumculuk

sektörleri faaliyet yoğunluğu ve potansiyeli olan alt sektörlerdir.

Hayvancılıkta kültür ırkına geçişin daha yüksek düzeyde olduğu bölgede melez ırklar toplam

popülasyonun %72’sini oluşturmaktadır. Bölgede büyükbaş hayvancılıkta son yıllarda yaşanan

başarılı ırk dönüşümü üretim miktarlarına da yansımıştır. Küçükbaş hayvan sayısı ise azalma

eğilimindedir. Bölgede üretim açısından ayırt ediciliği olan hayvancılıkta başta et ve süt olmak

üzere kaliteli, yeterli ve sürekli hammaddenin işleme için sağlanamaması sosyal ve teknik

altyapıdaki eksiklerden kaynaklanan en önemli sorundur. Bölgede profesyonel ve entansif

hayvancılıktan ziyade çayır-meraya veya yaylacılığa dayalı geçimlik hayvancılık yapılmaktadır.

Geleneksel hayvancılık faaliyetleri ile uğraşan çiftçilerin yaş ortalamasının 43 civarında olması

ise bölgede hayvancılığın geleceği için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Bölgede yöresel ürün

üretimi konusunda tulum peyniri ve civil peynir gibi marka değeri taşıyan ürünler mevcuttur.

Bölge organik tarım için oldukça uygun toprak, su ve çevre şartlarına sahip olmasına rağmen

üreticide görülen eğitim, bilinç ve bilgi eksikliği ve buna bağlı örgütlenememe sorunu önemli

problemlerdir.

Türkiye’nin zengin akarsu havzalarının başlangıç noktasında bulunduğu için bölgenin

tamamında su ürünleri üretimi yapılabilecek alanlar mevcuttur. Mevcut su kaynakları

potansiyeli üretim açısından avantaj olduğu gibi yüksek rakıma bağlı olarak su sıcaklığında aşırı

yükselmelerin yaşanmaması üretimi kolaylaştırmakta ve özellikle yavru üretiminde ayrıca

avantajlar sağlamaktadır. Bölgede küçük aile işletmelerinde alabalık da dahil iç su balıkları

yetiştiriciliği yapılsa da bölgenin su ürünleri üretimi ve pazarlaması konusunda gerek ülke

içindeki payı gerekse mevcut potansiyelini kullanımı yeterli düzeyde değildir.

Bölgede başta hayvancılık olmak üzere tarım ve geçiş güzergahında olması nedeniyle

ticarete dayanan hizmetler sektörü yüzyıllardır devam eden ekonomik faaliyetlerdir. Son

dönemde gelişme gösteren turizm ise mevcut potansiyelden yararlanılarak

sosyoekonomik kalkınmaya katkı sağlayabilecek önemli bir sektör haline gelmiştir.

Sanayi üretimi bölge içerisinde yapılan özel sektör yatırımları ile nispeten daha yavaş bir

gelişim seyri izlemektedir.

10

Bölgede mera alanları fazla olsa da bu potansiyelden yeterince faydalanılamaması hayvansal

üretimde ihtiyaç duyulan yemin kaba yemden karşılanması zorunluluğunu ortaya koymuştur.

Bölgede çayır-meradan ve yem bitkileri üretimden elde edilen üretim bölgenin ihtiyacının

ancak %84,5’ini karşılayabilmektedir. Dağlık ve engebeli bir coğrafyaya sahip bölgede tarım

yapılan alanlar 500 ile 2.000 m yükseklikler arasında değişmekte ve karlı tarımsal üretim alanı

daralmaktadır. Yem bitkileri üretimi bu dar tarla arazisinin %33,5’ini oluşturmaktadır. Bölgede

yem bitkileri ile ilgili olarak çayır ve mera alanlarının kullanımı ile yem bitkileri yetiştiriciliği ve

kullanımında bilinçsizlik önemli sorunlar olarak görülmektedir.

Bölge yükselti farkları ve buna bağlı değişik iklim özellikleri nedeniyle bitki tür çeşitliliği

açısından önemli bir potansiyeli barındırır. Tıbbi ve aromatik özellikli olup ülke çapında üretimi

ve doğadan toplaması yapılan bitki türlerinin hemen hemen tamamı bölge genelinde

görülmektedir. Bölgede bulunan akarsuların ve kollarının (Çoruh ve Karasu gibi) oluşturduğu

kendine özgü habitatı bulunan alanlarda endemik özelliği de bulunan bitkiler mevcuttur.

Bununla beraber, gerek yerel halkın bitkileri tanımaması gerekse bölgenin bu özelliğinden

üreticilerin yok denecek kadar az haberdar olması bu potansiyelden ilk etapta

yararlanılamamasına neden olmaktadır. Bunun yanında, bölgenin tıbbi aromatik bitki

potansiyelinin tespit edilmemiş ve ekonomik analizinin yapılmamış olması da konuyla bölge

içinden ve dışından bilinç ve ilgi oluşmamasına neden olmuştur.

Bölge arıcılıkta koloni sayısı bakımından Türkiye koloni varlığının %3,73’ünü, bal üretiminin

%3,98 ve bal mumu üretiminin %4,2’sini karşılamaktadır. İllerin arıcılık sektöründeki gelişmişlik

sıralamasına göre koloni varlığı bakımından Erzurum 10’uncu, Erzincan ve Bayburt sırasıyla 23

ve 60’ıncı sırada yer almaktadır. Bölgede arı ürünleri üretimi sektörü gelişmeye açık bir alandır.

Bununla beraber, arı ürünleri çeşitliliğinin azlığı ve bu ürünlerin ikincil ürünlere

dönüştürülememesi bölgeye ve sektöre olumsuz yansımaktadır.

Bölgede tohumculuk konusunda uygun çevre şartları ve özellikle kamu eksenli bir kurumsal

altyapı olmasına rağmen tohumculuk sektörü genelde alım satım yapan ticarethaneler

seviyesinde gelişme göstermiştir. Bölgede tohumculukla ilgisi olmayan işletmelerin tohum

satışı yapmaları sertifikalı tohumculuğun bölgede gelişmesini engellemektedir. Bölgenin

yüksek rakım ve düşük nem şartları gibi çevresel avantajları tohumculuk faaliyetlerini bölge

11

ekonomisine katkı veren bir sektör haline getirebilecek potansiyele sahiptir. Bölge özellikle

soğuğa dayanıklı tohum üretimi konusunda çok önemli bir yere sahiptir.

Bölgenin tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerindeki paylarının ülke geneline oranı 2010 yılı

itibariyle sırasıyla %1,8; 0,7 ve 0,9 olup, GSKD sıralamasında bölge, 26 Düzey 2 Bölgesi

içerisinde 24’üncü sırada yer almaktadır. Bölgede sanayileşme 1950 yılından sonra devlet

yatırımlarıyla başlamıştır. Bölge içi gayri safi katma değerine sanayi sektörü ortalama %17

oranında katkıda bulunmaktadır. Bölge sanayisinin bölgenin toplam elektrik tüketimi

içerisindeki payı ortalama %22 olup sanayi elektrik tüketimi bölge genelinde düzenli bir artış

göstermektedir.

İmalat sanayi üretiminde bölge ülke geneline göre geri kalmış durumdadır. Bölge genelinde üç

il merkezinde olmak üzere 3 adet OSB, il ve ilçe merkezlerinde toplam 8 adet KSS faaliyet

göstermektedir. Erzurum Merkez 2. OSB, Erzurum Besi OSB ve Oltu OSB, bölgede kuruluş

aşamasında olan OSB’lerdir. Bununla beraber, Erzurum’un Hınıs ilçesinde, Erzincan Merkez ve

Üzümlü ilçesinde ise toplam 3 adet KSS kuruluş aşamasındadır. İnşaat sektörü bölge

istihdamının %11,07’sini karşılamaktadır. Bölgede kış mevsiminin uzunluğu, demir ve tuğla gibi

malzemelerin bölge dışından temini, kalifiye iş gücünün inşaat sezonunun uzun ve talebinin

yüksek olduğu bölgelere göç etmesi inşaat sektörünün yeterince gelişmemesine neden

olurken sektörün temel girdi maddesi olan çimentonun bölgeden karşılanması önemli bir

avantajdır.

Bölge endüstriyel hammadde potansiyeli bakımından oldukça zengin olmasına rağmen

bölgenin coğrafi şartları, iklim koşulları, inşaat ve madencilik sanayinde pazarlama

imkânlarının kısıtlı olması gibi nedenlerle endüstriyel hammaddelerin büyük çoğunluğu

kullanılamamaktadır. Bölgenin toplam ihracatının 2011 yılında %46,4’ü, 2012 yılında ise

%32,4’ü madencilik sektöründen yapılmıştır. Bununla beraber, çıkarılan madenlerin ve

hammaddelerin işlenmesi mümkün olmadığından katma değeri olmadan sadece hammadde

olarak ihraç edilmesi bölgenin bu önemli kaynağından değerinde yararlanamamasına neden

olmaktadır. Bölge 2009-2012 yılları arasında sabit yatırım tutarı olarak Türkiye çapında

düzenlenen teşvik belgesi tutarının ancak %1,13’ünü alabilmiştir. Bölge ihracatının büyük bir

bölümü Erzurum’dan yapılmakla beraber her üç ilin ülke ihracatına oranı 2012 yılı için sadece

%0,032 olup oldukça düşüktür. Bölge genelde dış ticaret açığı vermektedir.

12

Bölgedeki özel sanayi kuruluşlarının büyük çoğunluğu teknik kapasite ve finansman sıkıntısı

çekmektedir. Bölge genelinde zaman zaman sanayi sektörünü de aşan üretimle ilgili sorunlar

genel olarak sermaye yetersizliği, ortaklık bilincinin gelişmemiş olması, kümelenme modeli

eksikliği, yetersiz kurumsallaşma, nitelikli işgücüne ulaşamama, hammaddeye uzaklık ve

nakliye maliyetleri, dış ticaret ve Ar-Ge ve yenilikçilik kapasitesinin düşük olması ve girişimcilik

kültürünün gelişmemiş olması şeklinde sıralanabilir.

Bölgenin ürettiği katma değer içinde tarım sektörünün payı %16,8 iken bölge GSKD’sinin

%66,4’ünü hizmetler sektörü oluşturmaktadır. Bölgede öne çıkan alt hizmet sektörleri ticaret,

otel ve lokantacılık, lojistik ve çağrı merkezleri olarak verilebilir. Üniversitelerin, kamu

kurumlarının ve özel sektör kuruluşlarının bölge idarelerinin neden olduğu öğrenci, memur ve

asker yoğunluğu bölgede Erzurum kent merkezini en önemli hizmet sunum merkezi haline

getirmiştir. Bu açıdan hizmetler sektörü mevcut nüfusun ihtiyaçlarının yerinde karşılanarak

bölge dışından gelen sermayenin bölge içinde birikimini sağlaması nedeniyle kilit bir sektördür.

Bölgede çevre bölge ve illere de hizmet veren sağlık, lojistik ve çağrı merkezlerinin kurulması

ve gelişen turizm faaliyetleri sektörün bölge için gelecekte önemini artıracağını

göstermektedir. Bölgede hizmetler sektöründe kaliteli hizmet sunumunu sağlayabilecek

nitelikli insan gücünün az oluşu önemli bir sorundur.

Bölge başta 4000 yılı aşkın tarihi geçmişi, özgün iklimi ve coğrafi yapısı, zengin su kaynaklarının

başlangıç noktasında bulunması ve termal kaynakları nedeniyle farklı turizm tipleri için çok

yönlü ve oldukça geniş bir yelpazede değer ve varlık potansiyeli sunmaktadır. Bölgede başta

kış ve spor; kongre, incentive ve fuar; tarih ve kültür; macera ve doğa sporları; eko-turizm ve

sağlık turizmine kaynak olabilecek toplam 1.290 adet turizm varlık ve değeri tespit edilmiştir.

Bu değer ve varlıklar, bölgenin sahip olduğu yüksek potansiyele ve dört mevsim turizm için

zengin ürün çeşitliliğine işaret etmektedir. 2011 yılında Erzurum’da düzenlenen UNIVERSIADE

oyunlarının ardından bölgenin bu potansiyeli uluslararası platformda da tanınmaya

başlamıştır. Bölgede var olan turizm potansiyelinin harekete geçirilmesi için 2011 yılında

Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı koordinasyonunda İnovasyona Dayalı Bölgesel Turizm

Bölge içerisinde hizmetler sektörü özellikle Erzurum başta olmak üzere il merkezlerinde

hizmet sunum olanakları nedeniyle çok önemli bir sektör olma özelliği taşımaktadır.

13

Stratejisi ve Eylem Planı (2012 – 2023) hazırlanmış ve 2012 yılında yerel aktörlerin katkıları ile

uygulamaya konulmuştur.

Tarihi geçmişi, özgün iklimi, coğrafi yapısı ve su kaynaklarıyla farklı turizm tipleri için önemli

değer ve varlık potansiyeline sahiptir. Kış sporları açısından Türkiye’nin tanınmış kayak

merkezlerinden Palandöken Kış Sporları Merkezi bölgede yer almaktadır. 2011 yılında

uluslararası bir organizasyon olan Üniversitelerarası Kış Oyunları UNIVERSIADE’ın Erzurum’da

yapılması ile bölge özellikle kış turizmi konusunda çok önemli bir altyapı ve tanıtım imkânına

kavuşmuştur.

Bunun yanında bölgenin sahip olduğu doğal, kültürel ve tarihi değerleriyle turizm çeşitliliğinin

artırılması ve turizmin yıl boyuna yayılması amacıyla alternatif ve tematik turizm tiplerinin

geliştirilmesine yönelik önemli bir potansiyeli bulunmaktadır. Hâlihazırda doğa ve macera

turizmi, tarih ve kültür turizmi ve eko-turizm alanlarında topluma dayalı turizm faaliyetleri

yürütülmektedir. Ancak turizmi destekleyen diğer hizmetler sektörünün yeterli düzeyde

gelişmemiş olması sonucunda yerel halkın turizmden elde ettiği gelir çok düşüktür. Mevcut

alternatif turizm faaliyetlerinde turistik aktivitelerin eksikliği de turist geceleme sayısını

düşüren önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

MEKANA BAĞLI AYIRT EDİCİLİK

Bölge geniş yüzölçümü ve engebeli arazi yapısıyla ulaşım imkânları bakımından dezavantajlı bir

konuma sahiptir. Ulaşım altyapısı yıllar itibari ile iyileşiyor olsa da pazara erişilebilirlikte

yaşanan zorluklar bölgenin sosyoekonomik gelişmişliğine etki eden önemli faktörlerdendir.

Bölgede kuzey – güney bağlantısı doğu – batı aksı kadar gelişmemiştir. Dolayısıyla bölgenin

kuzey ve güneyindeki yerleşimler arasındaki coğrafi erişilebilirlik sınırlıdır. Merkeze ve doğu -

batı ana aksına yakın ilçeler coğrafi erişilebilirlik açısından avantajlı konumdadır.

Bölgede turizm sektörünün değer zincirinde yer alan tüm sektörlerle beraber mümkün

olan en yüksek sosyoekonomik faydayı sağlaması için bu stratejik eylem planının

uygulanması son derece önem arz etmektedir.

14

Bölge içerisinde nüfus ve erişilebilirlik birlikte ele alındığında bölge içerisinde hizmete erişimin

kolay olacağı ilçeler merkez ilçeler dışında ana aksa yakın ve diğer ilçelerin kolay ulaşabileceği

ilçelerdir.

Bölgede merkez ilçeler dışındaki ilçelerin sosyoekonomik durumlarının bölgeye özgü verilerle

değerlendirilmesi (Ekonomik, Demografik ve Eğitim; EDE endeksi) ile elde edilen sıralamada

bölgede merkez ilçe dışındaki 27 ilçe 6 kategoriye ayrılmıştır (Tablo 1).

Tablo 1. Bölge ilçelerinin sosyoekonomik göstergelere (EDE) göre sınıflaması

1 2 3 4 5 6

Oltu Horasan Aşkale, Pasinler

Hınıs, İspir

Tercan, Karaçoban, İliç, Üzümlü, Çayırlı, Tortum, Refahiye, Karayazı, Narman, Çat

Şenkaya, Tekman, Uzundere, Kemah, Kemaliye, Köprüköy, Demirözü, Aydıntepe, Olur, Otlukbeli, Pazaryolu

Sınıflamaya göre altı kategoriden ilk dördü (Oltu, Horasan, Pasinler, Aşkale, İspir ve Hınıs) nüfus

yoğunlukları, kentli nüfusun fazlalığı, hizmetlere erişim imkânının fazlalığı, kişi başı ortalama

kazanç miktarı gibi önemli parametrelerde iyi durumdadır. Beşinci kategori geçiş kategorisi

olarak değerlendirilmektedir. Bu kategori orta dereceli gelişmiş ilçe grubunu niteleyen on ilçeyi

içine almaktadır. Altıncı grupta yer alan düşük skorlu ilçelerde toplam nüfus yoğunluğu ile

kentli nüfus oranları nispeten düşüktür. Bu durum ise ekonomik aktivitelerin yetersizliğine

neden olarak ilçelerin kategorisini etkilemektedir.

Bölge ilçelerinin sosyoekonomik gelişmişlik seviyeleri ile bu ilçelerin hizmet sunum noktaları

olarak erişilebilirlikleri birlikte ele alındığında toplam 4 kategori ortaya çıkmıştır (Tablo 2).

Tablo 2. Potansiyel erişilebilirlik (cazibe) ve EDE değerlerine göre gruplama

1 2 3 4

Pasinler, Horasan Hınıs, Aşkale, Oltu, Tercan

İliç, İspir

Karayazı, Tekman, Tortum, Şenkaya, Köprüköy Karaçoban, Çat, Üzümlü, Narman

Pazaryolu, Otlukbeli, Olur, Aydıntepe, Demirözü Kemaliye, Kemah, Uzundere Refahiye, Çayırlı

15

Bölgenin kırsal alanının sosyoekonomik durumu; tarımsal üretimde sürekliliğin ve katma

değerin sağlanamadığı, turizmde harekete geçirilememiş potansiyeli olan ve sosyal açıdan

yaşanabilirliği düşük şeklinde özetlenebilir.

Tarımsal ürün üreticisi devlet desteklerinden yararlanma konusunda çok mesafe kat

edemediği ve ortak iş yapma kültür ve becerisi de yetersiz olduğu için girdi maliyetlerini

azaltamamaktadır. Bu nedenle genelde küçük ölçekli aile işletmesi olan üreticiler çareyi

tarımsal üretimden vazgeçmekte veya bölge dışına göç etmekte aramaktadır.

İlçelerde öne çıkan bir diğer potansiyel ise bir iki ilçede nispeten altyapısı tamamlanmış ama

geriye kalan tüm ilçelerde potansiyel halinde duran turizme hizmet edebilecek değer ve

Bölge 1. Bölgesel Kalkınma odağı ilçeler; tarımsal ürün üretimi, turizm potansiyeli ve sanayi

odakları olma özelliği gösteren ilçelerdir. İlçe merkezi ve kırsal arasında nüfus bakımından

makas aralığı açık değildir.

Bölge 2. Bölgesel Kalkınma odağı olmaya uygun ilçeler; İlçe genel nüfusu az, aktivite

çeşitliliği düşük, maden veya turizm ile gelişen veya gelişebilecek ilçelerdir. Tarım ve

hayvancılık faaliyetleri düşük yoğunluktadır.

Bölge 3. Tarım ve hayvancılık ürünleri üretim merkezleri; Kırsal nüfusu genelde ilçe merkez

nüfusundan fazla, tarımsal üretim konusunda bölgenin en yüksek oranlarına sahip olan ve

olabilecek durumda olan ilçelerdir.

Bölge 4. Özel kalkınma potansiyeli olan ilçeler; Kırsal ve kentsel nüfus oldukça düşük,

meyvecilik, hayvancılık, turizm odaklılık ve inovatif yaklaşımlarla nüfusun geri kazanılması

çabalarının harcanacağı ve az üretimle değeri yüksek ürün elde etme yoluna gidilecek

ilçelerdir.

Bölgenin kırsalında bitkisel ve hayvansal üretim en önemli uğraştır. İlçelerin tamamının

ortak güçlü yanlarından biri bu özellikleridir. Üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerin

yüksek katma değerli hale getirilememesi bu konuda üreticilerin rekabet güçlerini yok

ettiği gibi sektörün ve bölgenin geleceği için tehdit oluşturmaktadır.

16

varlıklardır. Bu değer ve varlıklardan yetersiz ve olmayan sosyokültürel ve fiziksel altyapı

nedeniyle yerli halk fayda sağlayamamaktadır. Altyapısı nispeten tamamlanmış olan ilçelerde

ise tanıtım konusunda etkin faaliyetler gerçekleştirilememektedir.

İlçeler özelinde potansiyel olarak değerlendirilebilecek bir diğer özellik ise doğal kaynaklar ve

sanayi üretimidir. Genelde alternatif enerji kaynakları (biyogaz, rüzgar, güneş ve jeotermal su),

doğal taş, çeşitli madenler ve tuz rezervleri ve atıl bulunan sanayi tesisleri gibi yine sadece

potansiyeli olan ve araştırma ve fizibilitesi yapılmamış olan alanlar ilçelerde mevcuttur. İlçeler

özelinde sosyal yaşama ve yaşanabilirliğe dair altyapı yok denecek kadar az ya da eksiktir. Bu

nedenle aktivite imkânı bulamayan yerli ve yerleşik halk ilçelerde vakit geçirememekte ve

ekonomiye katkı vermemektedir.

Bölgede ilçelere göre değişkenlik gösterse de tarım arazisi ve mera; su ürünleri üretiminin

gelişimine müsait alanlar; hayvancılıkla uğraşan nüfus; hayvan ve hayvansal ürün; büyükbaş

hayvancılıkta damızlık merkezi olabilecek alanlar; arıcılık faaliyetleri; marka olabilecek ve

tescili yapılabilecek bitkisel ve hayvansal ürünler; tıbbi - aromatik, endemik bitkiler ve yaban

hayatı; doğal ve kültürel meyve ve sebze yetiştiriciliği; organik tarıma uygun alanlar; turizme

kazandırılabilecek değer ve varlık potansiyeli (yayla, doğa ve macera, inanç ve mağara turizmi),

turizmde marka değeri taşıyan destinasyonlar; kış turizmi için uygun alanlar; jeotermal ve

maden suyu kaynakları, maden ve tuz rezervleri; taşa toprağa dayalı hammadde ve sanayi;

OSB ve KSS ile cazibe oluşturabilecek alanlar; alternatif enerji potansiyeli (biyogaz, güneş ve

rüzgar) olan alanlar; sulama açısından güçlü altyapı; genç nüfus; sermaye birikimi olan alanlar;

geliştirilen bağlantı yollarının avantajından yararlanabilecek alanlar önemli potansiyellerdir.

Yine ilçeler özelinde değişkenlik gösterse de sosyal aktivite ve yeterli hizmet sunum

imkanlarının sınırlı oluşu; tarımsal arazilerin kıt, çok parçalı ve küçük olması; sulama altyapısı

eksikliği; tarımsal ürünlerin değerlendirilememesi; bilinçsiz tarımsal üretim; tarımsal

desteklerden yararlanamama; bitkisel ve hayvansal üretimde sosyal (birlikte çalışma ve işbirliği

kültürü) ve teknik altyapının (işleme, depolama ve paketleme tesisleri) eksik oluşu; tarımsal

üretici birliklerinin sayıca ve nitelikçe yetersiz oluşu; tarıma dayalı sanayide özel sektör

yatırımlarının yetersiz oluşu; meraların verimsizleşmesi; hayvan ırklarının verimsiz oluşu;

tarımsal ürün çeşitliliğinin az oluşu; doğal ve kültürel meyvelerin ve meyve bahçelerinin atıl

kalmış olması; seracılık için uygun şartlar olmasına rağmen yeterince yararlanılamaması; canlı

17

hayvan pazarının olmayışı; orman varlığından kereste dışında yararlanılamaması; modern

tarım ve hayvancılık uygulamalarının (potansiyel olmasına rağmen modern organize

hayvancılık bölgelerinin) az oluşu; arı ürünlerinde paketleme, markalaşma ve katma değerli

ikincil ürün üretiminin olmayışı; maden ocaklarının kapanması veya işletilmemesi; kentsel

alanlardaki düzensizlik; eğitim hizmetleri konusundaki eksikler; yayla, köy ve mezra ile ilçe

merkezlerinin ulaşım altyapısının yetersizliği; HES inşaatlarının olumsuz etkileri; sağlık

hizmetlerine erişim problemi; katı atık toplama ve depolama sistemi ile kanalizasyon sistemi

eksikliği; turizm potansiyelinden altyapı ve tanıtım eksikliği nedeniyle yararlanılamaması

problemleri ilçeler özelinde görülmektedir.

Fırsat olarak görülebilecek başlıklar ise ilçe dışına göç eden STK yapısı ve sermayenin

kullanılabilir olması; büyük ölçekli kamu ve özel sektör yatırımlarının (yol güzergahları, barajlar

vs) avantajları; büyük ölçekli kamu yatırımlarının olumlu etkisi; beşeri sermayenin yetersizliği;

sosyal yardımların üretim üzerindeki olumsuz etkisi; HES’lerin olumsuz etkisi; istikrarsız tarım

politikaları; yerel sermayenin bölgede tutulamaması; kız öğrencilerin okula gönderilmemesi;

kırsal nüfusun göç etmesi ve yaşlanan nüfusun girişimci olmaması; mevcut nüfusun tarımla

uğraşmak istememesi; sosyal sermaye, güven ve ortak iş yapma becerisinin az oluşu; yem

fiyatlarının istikrarsız oluşu olarak verilebilir.

Bu konuda Avrupa’nın önemli finans, eğitim ve bilimsel araştırma merkezi olan İskoçya’nın

başkenti Edinburgh bölgede Erzurum ile benzer özellikler göstermektedir. Nüfusu 2011 yılı

verilerine göre 476.600 kişi olan Edinburgh’un ekonomisi bankacılık, bilimsel araştırma ve

eğitim alanlarına odaklanmıştır. Kamu hizmetlerinin yoğunlaştığı kent ayrıca ülkenin önemli

üniversitelerinin yer aldığı eğitim merkezi konumundadır. 2011 yılı verilerine göre kentte

yaşayan üniversite öğrencisi sayısı 57.850’dir. Kentte işgücünün %88’i eğitim, sağlık, finans,

teknoloji geliştirme ve diğer hizmetler sektöründe istihdam edilmektedir. Ekonomik hayat

içinde diğer önemli bir sektör de turizmdir. Sert iklim şartlarına sahip kent, Orta Çağ’dan kalma

tarihi eserleri, doğal güzellikleri ve her yıl düzenlenen festival ve sanatsal aktivitelerle Britanya

Bölge sahip olduğu hizmet sunum odakları ile ülke içerisindeki yakın çevresine ve yakın

coğrafyasına eğitim, sağlık, kültür ve bilimsel çalışma gibi konularda merkez olabilecek

potansiyeldedir.

18

Adası’nda Londra’dan sonra en çok turist çeken yerdir. Turizm istatistikleri incelendiğinde

2011 yılında kente gelen toplam 3,69 milyon turistin %63’lük bölümünü yerli turistler

oluşturmaktadır.

Bölge ile benzer özelliklere sahip olan bir diğer bölge Fransa ve İspanya arasında Pirene

Dağlarının batısında uzanan Andora Prensliği’dir. Ortalama 1.996 m olan ülke dağlık arazi

yapısına ve sert iklim özelliklerine sahiptir. Kişi başına düşen gayrisafi gelirin £31.000 gibi çok

yüksek bir değerde olduğu ülkenin ekonomisi turizm ve ticarete dayanmaktadır. Toplam turist

sayısının 2010 yılı verilerine göre 9 milyonu bulduğu ülkede temel turistik faaliyet kış turizmi

ve alışveriş turizmidir. Ülkede yer alan Grandvalira, Vallnord ve Naturlandia kış turizm

merkezleri, 300 km’yi bulan pist uzunluğu ve gelişmiş mekanik lift altyapısı ile Avrupa’nın

önemli kış turizm alanlarındandır. Toplam 2.000 kişinin istihdam edildiği kış turizm

sektöründen yıllık yaklaşık 340 milyon Euro gelir elde edilmektedir. Andora, kış turizminde

farklılık yaratan aktivitelere (atlı kızak, kar golfü vb.) sahip bir turizm bölgesidir. Bunun yanında

turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve tüm yıla yayılması konusunda başarılı çalışmalara

sahiptir. Ülkede kış turizm merkezleri yaz aylarında golf, dağ bisikleti, kamp alanları gibi

alternatif turizm faaliyetleri için kullanılmakta, sağlık turizmine yönelik termal tesisler ve doğa

park alanları işletilmektedir. Konaklama tesislerinin kayak merkezleri dışında yer aldığı

Andora’da 2010 yılında toplam 250 konaklama tesisi bulunmakta olup, yatak kapasitesi

34.400’dür. Turistin yakın yerleşim alanlarında konaklamasıyla yerel halkın turizmden gelir

elde etmesi sağlanmıştır. Kayak merkezlerinin tamamen özel veya özel sektörün ağırlıkta

olduğu kamu-özel sektör ortaklığında işletildiği tesislerin yerel halk tarafından kullanılması için

özel programlar geliştirilmiş böylelikle halkın turizm faaliyetlerini içselleştirilmesi sağlanmıştır.

Pays Vasco, İspanya’nın farklı bir dile ve kültüre sahip özerk bir bölgesidir. Nüfusu 2011 yılında

2.179.815 kişi olan bölgenin ekonomisi demir – çelik ve gemicilik sanayisi üzerine kurulmuştur.

Ağır sanayinin terk edilmesiyle bölgede ekonomik çeşitliliği artırmak adına turizm altyapısının

ve kapasitesinin geliştirilmesine yönelik faaliyetler yürütülmektedir. Bu kapsamda bölgede yer

alan şehirlerin tarihi, kültürel, sanatsal ve gastronomik değerleri ile doğal güzellikleri turizmin

hizmetine sunulmuştur. Bölgede turizm sektörüne özel yükseköğretim ve özel teknik eğitim

kurumları kurulmuş, bölgesel yönetim ile bölgesel kalkınma ajansı tarafından sektörün

19

gelişimine yönelik politikalar uygulamaya başlanmıştır. Bölgeye 2012 yılında gelen toplam

turist sayısı 2.325.161 kişi olup bunun %65’ini yerli turistler oluşturmaktadır.

TRA1 Düzey 2 Bölgesi kış turizmi açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Türkiye’nin önemli

kış turizm merkezlerinden Palandöken Kış Turizm Merkezi’nin yer aldığı Erzurum, 2011

UNIVERSIADE Kış Oyunlarının ardından güçlü bir kış turizm altyapısına kavuşmuştur. Bu arada

Erzincan’da 2012 yılında Ergan Dağı Kış Turizm Merkezi işletmeye girmiştir. Kış turizm

faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi, yerel halkın turizmden gelir elde etmesi ve turizmin tüm yıla

yayılmasına yönelik Andora’da yürütülen başarılı çalışmalar bölge için örnek olacak

niteliktedir.

Pays Vasco Bölgesi, İspanya’nın turizmde gelişmiş diğer bölgeleri arasında kendisine yer bulma

çabası ve bölge gelişiminde turizme ağırlık vermesi açısından TRA1 Düzey 2 Bölgesi ile

benzerlik göstermektedir. Ayrıca her iki bölgede sunulan turizm ürünlerinin ve turistik

aktivitelerin benzerliği söz konusudur. Ancak Pays Vasco Bölgesi, turizm alanında inovasyon ve

teknoloji altyapısının geliştirilmesi ve sektör ile ilgili bilgi birikiminin yaygınlaştırılmasına

yönelik üniversite, özel sektör ve kamu kurumu işbirliklerinin sağlanması konularında oldukça

gelişmiştir. Turizm hizmetlerinin standardizasyonunun sağlanması, teknoloji altyapısının

geliştirilmesi ve turizm kümelenmesinin oluşturulmasına yönelik kurulan sistemlerin TRA1

Düzey 2 Bölgesi turizmi için örnek nitelik taşıdığı düşünülmektedir.

TRA1 Düzey 2 Bölgesi için mevcut potansiyellerin kalkınma amaçlı kullanımı konusunda örnek

teşkil edecek uygulamalara sahip bölgeler incelendiğinde ekonomik çeşitliliğin geliştirilmesi

adına turizm sektörünün önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Bununla beraber, ele alınan

bölgelerde turizm geçmişte önemli bir süre devam eden farklı ekonomik sektörlerin

oluşturduğu belirli bir sermaye birikimi üzerine altyapının oluşturulmasıyla başarılı olmuş bir

sektör olarak görülmektedir. TRA1 Düzey 2 Bölgesi bu bakımdan ele alınan iki bölgeden

TRA1 Düzey 2 Bölgesi içinde Erzurum kamu ve özel sektör hizmetlerinin merkezinde,

işgücünün %46’sının hizmetler sektöründe istihdam edildiği ve mevcut güçlü

üniversiteleriyle yoğun öğrenci nüfusuna sahip ticaret ve öğrenci kentidir. İlde mevcut

kış turizm faaliyetlerinin yanında tarih ve doğa turizmi gibi alternatif turizm faaliyetleri

de gelişmektedir.

20

(Edinburg ve Pays Vasco) farklı olsa da Andora’ya bu açıdan daha çok benzemektedir. Andora

modelinde sermaye birikimi önceden sağlanmamış olsa da turizmle senkronize biçimde ticaret

son derece etkili biçimde geliştirilmiştir.

Bütün bunlar ele alındığında, TRA1 Düzey 2 Bölgesi için turizm sektörünün tek başına

geliştirilerek kalkınmaya motor görevi görebileceği mümkün görünmemektedir. Bu nedenle

turizm sektörünü eş zamanlı olarak destekleyebilecek, sermaye birikimi oluşturabilecek,

turizmin hizmetine sokabileceği ürünleri olabilecek bir sektörün daha bölgede geliştirilmesi

için çaba harcanmalıdır. Bu sektör ilk etapta zaten bölgede potansiyeli ve uğraşan nüfus

itibariyle hayvancılık sektörüdür. Bunun yanında bitkisel üretim de ürün sunumu yapabilecek

durumda olan bölgenin katma değeri yüksek, yerel, geleneksel ve marka ürünler oluşturarak

turizmin hizmetine sunabilmesi ön görülmektedir.

TRA1 Düzey 2 Bölgesi ile yine öncü bölgeler kıyaslandığında her üç bölgede de en önemli

unsurun insan faktörü olduğu görülmektedir. Her üç alanda da yerle halkın çok sıkı işbirlikleri

yürüttükleri bunu kurumsal ve profesyonel olarak yaptıkları gözlenmektedir. Mesleki ve sosyal

anlamda sivil toplum birliktelikleri, ortak karar alma ve iş yapma kültür ve becerileri, özel

sektörün organize olma kabiliyeti bu bölgelerde son derece üst düzeydedir. Bu birliktelik

sağlandığında kaliteli insan kaynağı için ortak eğitimler, ortak hareket ederek mal ve

hizmetlerin daha düşük maliyetle ancak yüksek karlılıkla sunumu mümkün olmuştur. Yerel

yönetimler, özel sektör STK’ları ve merkezi idarenin temsilcileri arasında oluşturulan çok sıkı

bir işbirliğinin varlığı göze çarpmaktadır. Bu işbirliği vasıtasıyla büyük ölçekli marka projeler

uygulanarak hem turizm hem de ağır sanayi dışındaki daha çok bilgiye dayalı sektörlerde

yatırım yapılmıştır. Bu açıdan bakıldığında TRA1 Düzey 2 Bölgesi de altyapı yatırımları açısından

merkezi bütçeden önemli derecede pay alabilmektedir. Bu konuda bölgede eksik olan kısım

yerel yönetimlerin ve bölge sivil inisiyatifinin girişimcilik örneği gösterememesidir.

Öncü bölgelerde önemli bir özellik de üretilen az miktardaki malın katma değerinin yüksek

oluşu ve daha çok bilgi ve danışmanlık hizmetlerinin oturtulmuş olmasıdır. Bu durumda ise

TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu yönde bir uygulama için altyapının da oluşturulması gerekecektir.

21

3. PLANIN BÖLGEYE YAKLAŞIMI

TRA1 Düzey 2 Bölgesi özelinde mal ve hizmet üretimi, bu üretimin kaliteli ve katma değerli

hale getirilmesiyle değerinde kazanç elde edilmesi ve yaşam şartlarının iyileştirilmesi ve

toplum refahının yükseltilmesi konularının odağında insan faktörü yer almaktadır ve insan

bütün bu konuların ortak bileşeni olarak değerlendirilmektedir. Bu açıdan bakıldığında,

bölgede insan üretim için kaynak, nitelikli kazanç için sosyal sermaye ve yaşam için de odak

olarak kabul edilmektedir. Bölgede mal ve hizmet üreten (üretken) sektörler olan tarım,

turizm, sanayi ve diğer hizmetler sektörlerinde kaliteli insan kaynağı olmadan nitelikli üretimin

olmayacağı, nitelikli üretimin kazanca dönüşebilmesi için düşük maliyetin ve yüksek karlılığın

sağlanması açısından sosyal sermayenin geliştirilmesi gerekliliği ve son olarak da bölgede

ekonomik ve sosyal canlılığı sağlamak ve sürdürmek için odağına insanı koyan ve iç ve dış

çevresine yönelik cazibesi olan yerleşim mekanlarına sahip bir bölgenin oluşturulması

gereklidir. Bu bakış açısı şematik olarak Şekil 2’de gösterilmiştir.

Bu anlayışın mekana yansıması merkez ilçeleri hizmet sunum merkezleri kabul ederek diğer

ilçelere sosyoekonomik göstergeleri ve erişilebilirliklerine göre fonksiyon yüklemek

şeklindedir. Buna göre ilçeler kalkınma odağı ilçeler, kalkınma odağı olmaya uygun ilçeler,

başta hayvancılık olmak üzere tarımsal üretim merkezleri ve özel kalkınma potansiyeli olan

ilçeler şeklinde kademelenmiştir.

Bütün değerlendirmeler göz önüne alındığında, bölgede sosyoekonomik kalkınmaya

katkı sağlayacak bir planlama yaklaşımında insanları üretme konusunda daha fazla

performans harcamaya, üretilen ürünlerin değerinde pazarlanmasını sağlamaya ve

bölgenin tamamında yerleşim yerlerinde yaşanabilirlik göstergelerini iyileştirmeye

yönelik kurguların olması gerektiği görülmektedir.

22

Şekil 2.Planın bölgeye yaklaşımı

23

4. PLANIN BÖLGE VİZYONU

Yüksek irtifa ve bozulmamış doğal yapıdan kaynaklanan ayırt edici özelliklere sahip tarımsal

ürün miktarını artırmış; ürettiğini işleyerek değerinde pazarlayan; kaliteli ve çeşitli hizmet

sunumu ile iç ve dış yakın coğrafyası için çekim merkezi olmuş; yaşanabilirliği yüksek bir bölge

olmak.

5. BÖLGENİN GELİŞME EKSENLERİ

Bölgenin belirlenen vizyonu yakalayabilmesi için benimsenen gelişme eksenleri;

Eksen 1. Başta nitelikli ve ayırt edici özellikteki ürünler olmak üzere tarımsal üretimin miktar

ve kalitesinin artırılması

Eksen 2. Bölgede üretilen hammaddenin işlenerek katma değerli ürün haline getirilmesi

Eksen 3. Sunduğu kaliteli ve çeşitli hizmetler ile bölgenin yakın ve uzak coğrafyası için bir

sunum merkezi haline gelmesi

Eksen 4. Bölgenin yaşanabilirliğinin artırılması

24

Şekil 3. Planın bölge vizyonu

25

EKSEN 1. BAŞTA NİTELİKLİ VE AYIRT EDİCİ ÖZELLİKTEKİ

ÜRÜNLER OLMAK ÜZERE TARIMSAL ÜRETİMİN MİKTAR VE

KALİTESİNİN ARTIRILMASI

TRA1 Düzey 2 Bölgesi tarımsal üretim açısından başta hayvansal ürün üretiminin

yoğunlaştığı bir bölge olarak ülke içerisinde ayırt edici bir özelliğe sahiptir. Bölge, üretim

miktarı az olmasına rağmen bozulmamış doğası ve yüksek irtifadan kaynaklanan tarımsal

ürün kalitesi ile de ön plana çıkmaktadır. Bununla beraber, üretilen ürünlerin işlenmeden

ve muhafaza işlemlerine tabi tutulmadan değerinde pazar bulamaması en önemli sorun

olarak görülmektedir. Bu sorunla baş etmek için özel sektör yatırımlarının bölgede üretilen

tarımsal hammaddeyi işleyerek ya da dayanıklı hale getirerek pazarlaması ve üreticinin de

bu faaliyetten payını alması gerekmektedir. Bu amaçla bölgede özel sektör işletmelerinin

tam kapasite ile çalışmalarının sağlanması için bölgede yeterli kalitede ve miktarda üretim

yapılması ve bir kapasite oluşturması gerekmektedir. Bölge üreticisi profesyonel

üretimden uzak tamamen geçimlik üretim yaptığı için rekabet avantajı

sağlayamamaktadır. Bu anlatılanlar ışığında, bölgede tarımsal üretimden yüksek kazanç

elde etmek için iki yaklaşım öngörülmektedir. Bunlardan birincisi bölgede üretimi az olan

kaliteli ürünlerin değerinde pazarlanması, ikinci yaklaşım ise üretim miktarının işleme ve

muhafaza tesislerini tam kapasiteyle çalıştıracak düzeye getirilmesidir. Bu yaklaşımlardan

yola çıkarak bölgede kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için sosyal ve teknik

altyapının iyileştirilmesine öncelik verilmedir.

26

Öncelik 1. Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için sosyal altyapının iyileştirilmesi

Bölgede başta hayvancılık olmak üzere profesyonel anlamda tarımsal üretim yapılmamaktadır.

Yaygın olan üretim tipinde ise ekonomik getiri yetersiz, verimlilik az ve girdi maliyetleri

yüksektir. Bölgede üreticinin bilinç düzeyi düşük ve birlikte çalışma kültürü zayıftır. Var olan

üretici birlikleri ve kooperatifler etkin biçimde çalışmamaktadır. Bölgede kırsal kesimde tarımla

uğraşan nüfusun azalması tarım girişimcisini sayı ve nitelik olarak olumsuz etkilemektedir.

Gençlerin tarımsal üretime yönelmemesi tarımda istihdam edilen nüfusun yaş ortalamasını

artırmaktadır. Bu sorunların çözümü için başta sektörün insan kaynağının geliştirilmesi

amacıyla üreticinin teknik kapasitesinin ve niteliğinin artırılması; üreticiler arasında

örgütlenmenin ve işbirliği kültürünün geliştirilmesi ve bölgede tarımsal girişimciliğin ve girişim

sayısının artırılması gerekmektedir.

Tedbir 1.1. Üreticinin teknik kapasitesinin ve niteliğinin artırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Üreticilerin bilinçlendirme ve görgü artırımı için eğitilmesi ve modern tarım uygulama

örnekleri görmesi

Tarım danışmanlığı sisteminin yaygınlaştırılması

Üreticiler arasında sözleşmeli üretim ile ilgili bilinç ve farkındalık oluşturulması

Çobanlık mesleğinin şartlarının iyileştirilmesi, nitelikli çoban yetiştirilmesi

Teknik yetiştiricilik ve üretim, hastalıklar, hayvan besleme ve sağlık takipleri, tarımsal

destekler ve proje hazırlama konularında teknik destek ve danışmanlık hizmetleri

verilmesi,

Tıbbi aromatik bitkiler konusunda yerli halkta bilinç oluşturulması

Üreticilerin yem bitkileri yetiştiriciliği, mera kullanımı, hayvan besleme, kaba yem

kalitesi ve önemi, yem bitkileri tarımı ve teknikleri, yem konserve teknikleri

konularında bilinç artırma faaliyetlerine tabi tutulmaları

Mevcut işletmelerin kurumsallaşma, markalaşma, tescil ve patent, pazarlama ve Ar-Ge

konularında geliştirilmesi

27

Tedbir 1.2. Örgütlenmenin ve işbirliği kültürünün geliştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Var olan üretici birlik ve kooperatiflerinin etkin biçimde çalışmasının sağlanması

Bölgede ürün (örneğin organik et, organik kuru fasulye, organik çilek), havza ve köy

bazlı üretici birliklerinin oluşturulması suretiyle yeni örgütlenmelerin teşvik edilmesi

Ortak tarımsal ürün toplama, depolama, işleme ve paketleme konusunda üreticiler

arasında işbirliklerinin geliştirilmesi

Üreticiler arasında profesyonel ortaklıklar kurulması ve profesyonel işletmecilik fikrinin

yaygınlaştırılması

Tedbir 1.3. Bölgede tarımsal girişimciliğin ve girişim sayısının artırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgede gençlerin tarımsal üretime ilgi göstermesi ve tarımla uğraşan nüfusun yaş

ortalamasının düşürülmesi amacıyla bütün tarımsal üretim kollarında genç üreticilere

ve girişimcilere özendirici programların düzenlenmesi

Bölgedeki tarımsal işletmelerin yönetim becerilerinin ve kurumsal yetkinliklerinin

eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile geliştirilmesi

Tarımsal işletmelerin finansman kaynaklarına erişimlerinin artırılması

Üreticilerin eğitim, bilinç ve görgü artırımı gezileri ve uygulamalı anlatımlarla modern

üretim tekniklerinden haberdar edilmesi

28

Öncelik 2. Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için teknik altyapının iyileştirilmesi

Bölgede mevcut durumda özellikle hayvansal ürünlerin elde edilmesi, depolanması ve

işlenmesine yönelik fiziki altyapı yetersizliklerinin yanında bazı alanlarda var olan altyapının

koordine edilememesinden kaynaklı problemler mevcuttur. Buna ilaveten, organik tarım,

bölgenin avantajlı olduğu tohumculuk, arı ürünlerinin ikincil ürünlere dönüştürülmesi, su

ürünleri, tıbbi aromatik bitkiler ve yem bitkileri sektörlerinde yeni, katma değerli ve ayırt edici

özellikteki ürünlerin elde edilmesi için gerek altyapı eksiklikleri gerekse de Ar – Ge

faaliyetlerinin birkaç kamu kurumu dışında yok denecek kadar az olması da bölgede

gözlemlenen en önemli sorunlardır. Bu problemlerin çözümüne yönelik olarak bölgede

tarımsal hammaddenin üretilmesi, toplanması, taşınması ve işlenmesine yönelik alt yapı ve

organizasyon eksikliklerinin giderilmesi; tarımsal üretime yönelik araştırma, fizibilite, envanter

ve strateji geliştirme çalışmalarının yapılması; sözleşmeli tarımsal üretimin ve ayırt edici

tarımsal ürün üretiminin ve yenilikçi uygulamaların bölgede yaygınlaştırılması gerekmektedir.

Tedbir 2.1 Tarımsal hammaddenin üretilmesi, toplanması, taşınması ve işlenmesine yönelik

alt yapı ve organizasyon eksikliklerinin giderilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Süt toplama, nakil ve depolama ekipmanları, canlı hayvan kesimhaneleri gibi

hammaddenin bozulmadan standartlar dahilinde toplanacağı ve işleme merkezlerine

ulaştırılacağı altyapının sağlanması

Mevcut hayvan barınaklarının modernizasyonu

Canlı hayvan pazarlarının ihtiyaç duyulan alanlarda kurulması

Mera ıslahı çalışmalarının yapılması

Modern organize hayvancılık bölgelerinin oluşturulması

Arı ürünleri, tıbbi aromatik bitkiler ve meyveler de dahil tarımsal ürünleri toplama,

depolama, işleme, paketleme ve katma değerli ürün haline getirme konusunda

altyapının oluşturulması ve var olan altyapının koordine edilmesi

Seracılığa uygun alanlarda seracılık altyapısının oluşturulması

Atıl durumda bulunan meyve bahçelerinin yenilenmesi ve üretime dahil edilmesi

Organik tarım sertifikasyon ve tescilleme çalışmaları için kamu ve özel tam teşekküllü

laboratuvarların sayı ve kalitesinin artırılması

29

Organik ürün havzalarına veya ekoköylere ait üretici birliklerinin ürün satış noktalarının

oluşturulması

Doğal ve organik ürün pazarlarının belediyeler tarafından kurulması

Bölgede su ürünlerinin yıl boyunca pazarlanabilmesi için işleme teknolojilerinin ve

soğuk hava depolarının oluşturulması

Su ürünlerinde yavru üretimine ve işlenmiş ürünlere olanak sağlayacak altyapının

oluşturulması

Tedbir 2.2 Tarımsal üretime yönelik araştırma, fizibilite, envanter ve strateji geliştirme

çalışmalarının yapılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Kaba yem ofisi ve borsası kurularak kaba yem planlamasının yaygınlaştırılması

Bölgenin yabani meyveleri ve tıbbi aromatik bitki potansiyeli, bitki türleri ve sektöre

hizmet edecek öncü türlerin belirlenmesi ve üretim planlamasının yapılması

Bölgede arı ürünleri araştırma geliştirme ve apiterapi uygulama merkezi ve

laboratuvarının kurulması

Arı ürünlerinin işlenerek kozmetik, ilaç sanayi vb. alanlarda kullanılacak ikincil ürünlere

dönüştürülmesi ile ilgili araştırma ve fizibilite çalışmasının yapılması

Bölgede belirlenecek bazı havzaların organik üretim havzası olarak markalaştırılması

Model eko-köylerin eko-turizm vurgusu ile tasarlanması

Özellikle Çoruh havzası başta olmak üzere örnek entegre organik tarım işletmelerinin

kurulmasına yönelik araştırma ve projelendirme çalışmalarının yapılması

Bölgedeki su ürünleri yetiştiriciliği çeşitliliğinin artırılması ve Ar-Ge çalışmalarının

güçlendirilmesi

Tedbir 2.3. Sözleşmeli tarımsal üretimin bölgede yaygınlaştırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgede sözleşmeli üretime uygun tarımsal aktivite ve alanların tespit edilmes

Sözleşmeli üretim yaptıran firmalara bölge potansiyelinin tanıtılması

Üretici ve firmalar arasında oluşturulabilecek işbirliklerinin desteklenmesi

30

Tedbir 2.4. Ayırt edici tarımsal ürün üretiminin ve yenilikçi uygulamaların bölgede

yaygınlaştırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Üretim yapılan alanın şartlarına uygun hayvan ırklarının yaygınlaştırılması

Arı ürünlerinin botanik orijinli ürün tanımlaması ile üretilmesinin sağlanması

Alternatif ürün arzı, kapalı yaylacılık, mandacılık gibi yenilikçi uygulamaların

yaygınlaştırılması

Silaj ve silajlık bitkisel üretimin yaygınlaştırılması

Bölgenin doğadan toplanan organik ürün potansiyelinin değerlendirilmesi

Bölgede tohumluk üretiminin yaygınlaştırılması

31

EKSEN 2. BÖLGEDE ÜRETİLEN HAMMADDENİN İŞLENEREK

KATMA DEĞERLİ ÜRÜN HALİNE GETİRİLMESİ

TRA1 Düzey 2 Bölgesi son yıllarda ulaşım altyapısının iyileşmesi ile gerek limanlara gerekse

hedef pazarlara erişim açısından avantajlı bir konuma gelmiştir. Bölge ürettiği tarımsal ve

özellikle taşa toprağa dayalı hammaddesini işlemeden bölge dışına pazarlamaktadır.

Yatırım altyapısının eksikliği, teknoloji üretimi ve kullanımındaki yetersizlik, nitelikli işgücü

noksanlığı, mevcut işletmelerin gelenekçi yönetim ve organizasyon yapıları bölgeden elde

edilen hammaddenin katma değerli ürün haline getirilmeden pazara sunulmasına neden

olmaktadır. Ulaşım altyapısındaki iyileştirmelere rağmen bölgenin konum olarak uzaklığı

mevcut işletmelerin pazar alanını yakın çevreyle sınırlı tutmuş ve ulusal ve uluslararası

alanda rekabet edebilirliklerini azaltmaktadır. Pazarın dar olması üretilen ürün çeşitliliğini

sınırlandırmaktadır. Bölgenin rekabet edebilirliğinin artırılması için katma değerli ürün

üretilmesini mümkün kılacak sanayi altyapısının geliştirilmesi gerekmektedir. Bu

kapsamda bölgeye işleme ve imalat sanayi yatırımlarının çekilmesi, bölgenin sermaye

birikiminin bölge içerisinde yatırıma dönüştürülmesi, Ar-Ge, yenilikçilik ve teknoloji

kullanım seviyesinin yükseltilmesi ve katma değeri yüksek ürünlerin değerinde

pazarlanması öncelikli müdahale alanlarıdır.

32

Öncelik 3. Bölgeye işleme ve imalat sanayi yatırımlarının çekilmesi

Bölgede kurulu sanayi işletmelerinin büyük bir kısmı sınırlı sermayeye sahip ve daha çok öz

kaynağa dayalı yatırım yapma çabası içerisindedir. Sermaye yetersizliği işletmeler tarafından

yeni yatırımların yapılmasını ve yüksek teknoloji teminini engellemektedir. Düşük teknoloji

kullanımı ise ürün kalitesi ve maliyetini olumsuz etkileyerek bölgedeki firmaların pazarlama ve

rekabet gücünü zayıflamaktadır. Genellikle yerel ve bölgesel talebe yönelik üretim yapan

bölgedeki işletmeler, sermaye yetersizliği nedeniyle bölge dışından gelen rekabete karşı

koyamamakta ve ulusal ekonomideki dönemsel durgunluklardan son derece olumsuz

etkilenmektedirler. Bölgedeki işletmelerin daha etkin faaliyet sürdürmelerine ilave olarak

bölge dışından potansiyel yatırımcıların da bölgeye çekilmesi önemlidir. Bu amaçla, bölgenin

sanayi yatırımları açısından ortamının iyileştirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, mevcut

OSB’lerin altyapı eksikliklerinin giderilmesi, yeni yatırımcıya yatırım alanlarının tespit ve tahsis

edilmesi, yatırım yapılabilecek uygun sektörler, bu sektörlerdeki mevcut durum,

sağlanabilecek finansal destekler gibi konularda yatırımcılara yol gösterecek bilgi alt yapısının

oluşturulması önem arz etmektedir. Bu kapsamda, bölgede yatırımı çekecek sanayi

altyapısının geliştirilmesi, yatırım yapacak işletmelere yol gösterecek bilgi altyapısının

oluşturulması ve bölgenin sanayi yatırımı imkânlarının ulusal ve uluslararası alanlarda

tanıtılması öncelikle ele alınması gereken alanlardır.

Tedbir 3.1. Bölgeye yatırımı çekecek sanayi altyapısının geliştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Hem yerli hem de bölge dışı potansiyel sanayi yatırımcısına uygun yatırım yerleri

sunabilmek amacıyla bölgede yer alan organize sanayi bölgeleri ile küçük sanayi

sitelerinin geliştirilmesi ve altyapıların iyileştirilmesi

Atıl bulunan sanayi tesislerinin, kamu binalarının ve eski yatırımların aktive edilmesi

Başta Oltu ve Hınıs olmak üzere bölgesel büyüme ve sunum merkezi niteliği gösteren

ilçelerde KSS ve OSB altyapısının geliştirilmesi ve ilave yatırımlara gidilmesi

Bölgede mevcut olan doğal taşlardan (Tercan, Bayburt, Narman taşı vd.) işlenmiş ürün

olarak yararlanılması açısından tesisleşmenin sağlanması

33

Tedbir 3.2. Bölgeye yatırım yapacak işletmelere yol gösterecek bilgi altyapısının

oluşturulması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgenin mevcut imkânlarının ve potansiyellerinin değerlendirerek bölgeye çekilmek

istenen hedef sektörlerin ve uygun yatırım alanlarının belirlenmesi

Bölgenin il ve ilçe düzeyinde yatırım yapılabilecek alanların envanterinin çıkarılması ve

OSB, KSS, diğer sanayi bölgelerindeki imkânlar tespit edilmesi

Bölgenin potansiyeli olan ancak henüz yeterli yatırım yapılmamış alanlarının fizibilite

etütlerinin hazırlanarak proje bazında yatırımcıya tanıtılması yeni yatırımların çekilmesi

Bölgede ilçeler özelinde varlığı bilinen başta madenler olmak üzere maden suyu, yer

altı su kaynakları, tuz rezervleri ve termal su gibi doğal kaynakların özel sektör

yatırımlarıyla değerlendirilebilmesi için bu kaynakların rezerv durumları,

kullanılabilirlikleri ile ilgili saha, fizibilite ve strateji geliştirme çalışmalarının yapılması

Bölge genelinde alternatif enerji kaynakları (başta rüzgar, güneş ve biyogaz) ve üretim

imkanları ile ilgili araştırma, fizibilite ve strateji geliştirilme çalışmalarının hazırlanması

TEDBİR 3.3. Bölgenin sanayi yatırımı imkânlarının ulusal ve uluslararası alanlarda tanıtılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgedeki yatırım fırsatlarının kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları işbirliği ile

tanıtılması

Bölgede yerli ve yabancı işadamlarına yönelik bölge yatırım potansiyellerini tanıtacak

ve işbirliği yapılmasına olanak sağlayacak ulusal ve uluslararası organizasyonlar

düzenlenmesi

Bölgeyi ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtacak panel, konferans, sempozyum ve fuar

gibi organizasyonların düzenlenmesi

34

Öncelik 4. Bölgenin sermaye birikiminin bölge içerisinde yatırıma dönüştürülmesinin

sağlanması

Bölge sanayisinin gelişmesi ve rekabet gücünün arttırılması mevcut işletmelerin

desteklenmesinin yanında büyük ölçüde yeni girişimlerin oluşturulmasına bağlıdır. Bölgede

belirli bir sermaye birikimi oluşturan müteşebbisler bölgeye yatırım yapmaktan

kaçınmaktadırlar. Bölgede oluşturulan sermayenin yatırıma dönüştürülerek bölgede

tutulabilmesi bölgede potansiyel girişimcilerin nitelik, nicelik ve başarısına bağlıdır. Bunun

yanında düşük sermayeli işletmelerin yeni yatırımlara girişebilmesi ise ancak bir araya gelerek

ortak hizmet almaları, ortak yatırım yapmaları ve ortak pazarlama ağları kurmaları ile

mümkündür. Bununla beraber, bölgede ortak iş yapma kültürünün zayıflığı yatırım

sermayesinin birikmesi adına önemli bir tehdittir. Bölgenin girişimcilik kültürünün

geliştirilmesi ve ortak çalışma kültürü ve işbirliği ağlarının oluşturulması ile bölge içerisindeki

sermayenin yatırıma dönüştürülmesi mümkün olabilecektir.

Tedbir 4.1. Bölgenin girişimcilik kültürünün geliştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgede gelişme gösteren sektörlerde yeni işletmelerin oluşmasının desteklenmesi ve

var olan işletmelerin güçlendirilmesi

Bölgede girişimciliğin özendirilmesi için girişimci adaylarına eğitim, danışmanlık,

başlangıç sermayesi, kredi garantisi, yer temini ve bilgi kaynaklarına erişim alanlarında

destek sağlanması

Bölgede mesleki eğitim veren okullar başta olmak üzere ilk, orta ve yükseköğretim ile

ustalık eğitiminde girişimcilik konusunda zorunlu veya seçmeli uygulamalı girişimcilik

eğitimi verilmesi

Girişimcilerin kuracakları yeni işletmeler için iş yeri mekânı, ofis hizmetleri, eğitim ve

danışmanlık gibi hizmetler sunarak büyümelerinin sağlanması

Bölgesel potansiyeli ve yerel işgücü piyasası özelliklerini dikkate alan ve yerel düzeyde

ekonomik dönüşümü destekleyen girişimcilik kuluçka merkezi modellerinin

(girişimpark-üretim içermeyen girişimlere yönelik, girişim ofis-kent merkezinde üretim

içermeyen girişimlere yönelik, girişim akademi-üniversiteler bünyesinde öğrenci ve

akademisyenlere yönelik) bölgede yaygınlaştırılması

Bölgede yatırım yapmanın avantajları konusunda yerel sermaye sahiplerinin

bilinçlendirilmesi (teşvikler ve muafiyetler)

35

Tedbir 4.2. Ortak çalışma kültürü ve işbirliği ağlarının oluşturulması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölge firmalarının tedarik, pazarlama, düşük kapasite kullanımı, rekabet gücü zayıflığı,

finansman başta olmak üzere tek başlarına çözümünde zorlandıkları ortak sorunlara

ortak çözümler üretmek için işbirliği ağlarının ve kümelenmelerin oluşturulması

Ortak kullanıma yönelik altyapıların tesis edilmesi ve komşu bölgelerle işbirliğine

gidilmesi

Bölgedeki işletmelerin gelişmesini desteklemek ve rekabet güçlerini artırmak üzere

özel sektör, üniversite ve kamu kuruluşları ile yerel aktörleri kapsayan işbirliği ağlarının

oluşturulması

36

Öncelik 5. Bölgenin Ar-Ge, yenilikçilik ve teknoloji kullanım seviyesinin yükseltilmesi

Bölge sanayisinde teknoloji kullanım düzeyi düşüktür ve geleneksel sanayi olarak da

adlandırılan tarıma ve doğrudan hammaddeye dayalı düşük teknoloji gerektiren bir üretim

yaygındır. Bölge imalatçısının hitap ettiği pazarın darlığı ve ürün çeşitliliğine olan talebin azlığı

bölgede Ar – Ge ve yenilik kapasitesinin gelişmemesine neden olurken işletmelerde hüküm

süren gelenekçi yapının da etkisiyle Ar – Ge ve yenilikçilik bir ihtiyaç olarak görülememektedir.

Bunun yanında, kurulu bulunan işletmelerin ürün çeşitliliğini ve kalitesini artırarak değişen

dünya şartlarında rekabet etmeleri için Ar-Ge’ye ihtiyaçları olsa da bu ihtiyaçlarının

giderilmesine yönelik bilinç ve teknoloji kullanım düzeyinin yetersizliği, araştırma

merkezlerinin eksikliği ve üniversite-sanayi işbirliğinin düşük olması ciddi problemlerdir. Bu

problemlerin çözümü açısından bölgede araştırma merkezlerinin altyapılarının geliştirilmesi,

üniversite – sanayi işbirliğini sağlayacak modeller geliştirilmesi ve firmaların Ar-Ge ve yenilik

konularında bilinçlendirilerek güncel trendleri ve sektörel yenilikçi modelleri takip etmeleri

sağlanarak teknoloji kullanım düzeylerinin artırılması öncelikli olarak ele alınması gereken

konulardır.

Tedbir 5.1 Bölgede araştırma merkezlerinin altyapılarının geliştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgenin yenilikçilik kapasitesini geliştirmek amacıyla bölgedeki araştırma

altyapılarının (üniversite, teknoloji geliştirme bölgesi, araştırma merkezleri) kurumlar

arası eşgüdüm içinde geliştirilmesi

Üniversitelerde bölgenin sanayi ihtiyaçlarını ve yerel özelliklerini de dikkate alan

tematik olarak yapılanmış araştırma merkezlerinin yaygınlaştırılması

Tedbir 5.2. Üniversite sanayi işbirliğinin sağlanması

Bölgede Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini kendi bünyesinde gerçekleştiren KOBİ’lerin

üniversite ve araştırma kurumlarıyla ortak proje üretme kapasitesinin artırılması

Bölgedeki işletmeler ve üniversiteler arasındaki işbirliğinin arttırılması için işletmeler

ve üniversitelerin bir araya gelmesini sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi

Sanayicilerin ihtiyaçlarına cevap verecek temel ve uygulamalı araştırma projelerinin

teşvik edilmesi ve üniversite-sanayi arasında eğitim-staj faaliyetlerinin

yaygınlaştırılması

37

Tedbir 5.3 Firmaların Ar-Ge ve yenilik konularında bilinçlendirilerek güncel trendleri ve

sektörel yenilikçi modelleri takip etmeleri sağlanarak teknoloji kullanım düzeylerinin

artırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgede yer alan işletmelerin Ar-Ge ve yenilik yapabilme yetkinliğinin geliştirilmesi

amacıyla KOBİ Ar-Ge ve yenilik destekleri ile fikri ve sınai mülkiyet hakları konusunda

bilgiye ulaşımlarının kolaylaştırılması, bilgilendirme faaliyetlerinin yaygınlaştırılması

Bölge işletmelerinin ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca verilen Ar-Ge ve

inovasyon konusundaki desteklerden daha aktif şekilde faydalanması

Bölgede yer alan işletmelerin kendi Ar-Ge birimlerini kurmaları yönünde teşvik

edilmesi

İmalat sanayinde modernizasyon ve teknoloji transferinin desteklenmesi

38

Öncelik 6. Katma değeri yüksek ürünlerin değerinde pazarlanması

Bölgede üretilen ürünün değerinde pazarlanabilmesi için bölgenin hedef pazarının geniş,

ihracat kültürünün oturmuş ve ürün markalaşmasının sağlanmış olması gereklidir. Bölge

sanayisi çoğunlukla iç pazara yönelik üretim yapmaktadır. Bölgedeki firmaların büyük

çoğunluğunun dışa açılma derecesi düşüktür. Bölgede dış ticaret konusunda tecrübe ve bilgi

yetersizliği bulunmaktadır. Bölgede markalaşma düzeyi yeterli seviyede değildir. Bölgede

doğal yollarla üretilen ve kalite açısından da oldukça iyi olan ürünlerin pazarlarda yer

bulabilmesi ve kolay pazarlanması için insanların güvenini kazanmış ve belirli standartları

karşılayan markaların oluşturulması gerekmektedir. Bölgenin dış ticaret kapasitesinin,

markalaşma kültürünün ve alternatif pazar ağlarının ve pazarlama yöntemlerinin geliştirilmesi

bölgede ürün pazarlaması konusunda öncelikli alanlardır.

Tedbir 6.1. Bölgenin dış ticaret kapasitesinin geliştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

İşletmelerin ihracata başlama, hedef yurt dışı pazar sahasını genişletme ve bu

pazarlardaki rekabet gücünü artırma konularında desteklenmesi

Bölgede ihracat yapan ve ihracat potansiyeli bulunan işletmelerin ihracat konusunda

eğitim, danışmanlık, yurt dışı fuarlara katılım, yurt dışı iş gezisi, tanıtım, eşleştirme

desteklerinden daha etkin bir şekilde faydalanması

Bölgede ihracat potansiyeli taşıyan ürünlerin ve hedef pazarların tespitine yönelik

analizlerin, stratejilerin ve bilgilendirmelerin yapılmasının sağlanması,

Bölge ihracatında ön sıralarda yer alan ülkelerle ortak organizasyonların düzenlenmesi

Potansiyel pazarların olduğu ülkelerde Türk işletmelerini yönlendirecek ağ yapıların

kurulması

Tedbir 6.2.Bölgede markalaşma kültürünün geliştirilmesi ve marka ürünler oluşturulması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgedeki işletmelerin marka, patent, faydalı model, coğrafi işaret vb. konularda

eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi

Bölgede uluslararası normlara uygun ürün ve hizmet kalitesinin sağlanması (gıda

güvenliği, hijyen ve sanitasyon, HACCP vb.)

39

İşletmelerde kurumsal kaynak planlaması kullanımının ve sertifika alımlarının teşvik

edilmesi (ISO 9001, Toplam Kalite Yönetimi, İş Güvenliği, vb.)

Bölgeye özgü ürünlerin coğrafi işaretlerinin ve patentlerinin alınması ve

sertifikasyonlarının yapılması

Bölgesel ürünlerin markalaşmasına dönük iletişim ve tanıtım faaliyetlerinin

yürütülmesi

Tedbir 6.3. Bölge için alternatif pazar ağlarının ve pazarlama yöntemlerinin geliştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgede üretilen tarımsal ürünlerin ayrıt edici özelliklerinin ön plana çıkarılarak

pazarlanması

Bölgede yapılması planlanan Palandöken Lojistik Merkezi Projesi’nin hayata geçirilmesi

E-ticaret gibi güncel pazarlama teknikleri ve bölgeye uyarlanabilecek örnek

uygulamalar hakkında işletmelerin eğitilmesi ve teşvik edilmesi

40

EKSEN 3. SUNDUĞU KALİTELİ VE ÇEŞİTLİ HİZMETLER İLE

BÖLGENİN YAKIN VE UZAK COĞRAFYASI İÇİN BİR SUNUM

MERKEZİ HALİNE GELMESİ

Bölge Türkiye’nin en önemli ulaşım akslarından doğu-batı ulaşım aksında ve kuzey-güney

bağlantılarının kesişim noktasında yer alan konumu ile önemli bir transit alan özelliği

göstermektedir. Bölge planlanan ve devam eden ulaşım yatırımlarının hayata geçmesiyle

Karadeniz’den Güneydoğu Anadolu’ya, Kafkasya’dan ve İran’dan, ülkenin batısına sağlanacak

kesintisiz ulaşım ağının merkezi konumunda olacaktır. Bu özelliğiyle bölge çevre iller için önemli

bir ticaret merkezi özelliği göstermektedir. Üniversitelerin, kamu kurumlarının ve özel sektör

kuruluşlarının bölge idarelerinin ve askeri birliklerin yer aldığı bölge, özellikle turizm, sağlık

hizmetleri, lojistik merkez ve çağrı merkezleri alanlarında yapılan yatırımlar ile çevre bölgelere

hizmet sunacak merkez olma yönünde gelişmektedir. İran, Azerbaycan, Gürcistan ve daha

doğuda Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine coğrafi ve kültürel olarak oldukça yakın olan bölgede

Türkiye’nin doğu sınırı girişinden başlayarak en büyük nüfus, yerleşme, ticaret ve eğitim merkezi

olan Erzurum yer almaktadır. Erzurum ülke ve bölge bazlı geliştirilen politikalarda (DAP, 9. Ve 10.

Kalkınma Planları, BGUS) yakın coğrafyasına hizmet sunumu yapabilen bir bölgesel cazibe

merkezi olarak kurgulanmaktadır. Geniş bir coğrafyaya erişebilirliği olan bölgenin ticari ve

ekonomik ilişkileri daha çok yakın coğrafyası olan Azerbaycan, Rusya, Gürcistan ve İran iledir. Bu

bağlamda İran bölgede 1.000’in üzerinde öğrencisi olan ve kültürel anlamda bölge ile yakın

ilişkilere sahip nüfusu barındırması nedeniyle önemli bir ülkedir. İran’ın sahip olduğu yetişmiş

nitelikli insan gücü ve sermaye birikimi bölge için bir fırsat niteliği taşımaktadır.

Bölgenin yakın coğrafyası için (Kafkaslar, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve İran) eğitim, sağlık,

kültür – sanat ve turizmde önemli bir cazibe merkezi olması hedefinin gerçekleştirilmesi için

geliştirilmesi gereken en önemli sektör hizmetler sektörüdür. Bölge özelinde hizmetler

sektörünün odağında üç grup hedef kitle yer almaktadır. Bunlar yerel ve çalışmak için gelen

yerleşik halk, bölge ve ülke dışından gelen yüksek öğrenim öğrencileri ve turistler şeklindedir. Bu

hedef kitleler göz önüne alınarak bölgenin hizmet sunumunun geliştirilmesi için bölgede turizmin

değer zincirindeki tüm alt sektörlerle beraber mümkün olan en yüksek sosyoekonomik faydayı

sağlayacak şekilde geliştirilmesi, farklılaşmış hizmet tiplerinin oluşturulması ve üniversitelerin

bölgenin sosyoekonomik kalkınmasına katkılarının artırılması öncelikli alanladır.

41

Öncelik 7. Bölgede turizmin değer zincirindeki tüm alt sektörlerle beraber mümkün olan en

yüksek sosyoekonomik faydayı sağlaması

Bölge, zengin tarihi geçmişi ile kültür ve tarih turizmine, iklimi ve coğrafi yapısı ile kış turizmine,

Türkiye’nin zengin su kaynaklarının başlangıç noktasında bulunması nedeniyle doğa ve su

sporları turizmine, zengin termal su kaynakları ve gelişmiş sağlık altyapısı ile termal ve sağlık

turizmine, yüksek rakımı nedeniyle de sporcu kamplarına yönelik çok zengin bir potansiyele

sahiptir. UNIVERSIADE 2011 oyunlarının ardından bu potansiyeli uluslararası platformda da

tanınmaya başlanan bölgede, turizmin istihdam imkanı sunabilen ve diğer sektörleri de

destekleyen lokomotif bir sektör haline gelmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle,

Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA) koordinasyonunda İnovasyona Dayalı Bölgesel

Turizm Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanarak bölgede var olan turistik potansiyelin harekete

geçirilmesi için 2023 yılına kadar yapılması gerekenler eylem planına bağlanmıştır. 2012 yılında

yerel aktörlerin katılımı ile uygulanmaya başlanan stratejide yer alan hedefler bu öncelik

altında tedbirlerle verilmiştir.

Tedbir 7.1. Öncelikli turizm alanlarında (kış, kongre, tarih, doğa ve eko-agro) farklılaşan ve

değer yaratan turizm ürünlerinin geliştirilmesi, pazarlama ve sunuma hazır hale getirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Palandöken ve Konaklı’daki tesislerin ve UNIVERSIADE altyapısının kış sezonunda çekim

merkezine dönüşecek biçimde geliştirilmesi

Bölgedeki kış turizmi tesislerin kış turizmi operatörlerine tanıtılması ve işbirliklerinin

geliştirilmesi

Asya Kış Oyunları ve Kış Olimpiyatlarına adaylık için gerekli çalışmaların yapılması

Yurt dışındaki federasyonların ve şampiyonaların bölgeye çekilmesi

UNIVERSIADE kış sporları tesislerinin Rusya ve bölge ülkeleri, Asya, Orta Doğu ve

Afrika’daki antrenörlere ve ulusal takım yönetimlerine yoğun ve etkili bir şekilde

tanıtılması

Erzincan ve Bayburt’ta kış sporları turizminin farklılaştırılması ve güçlendirilmesi

Palandöken ve Konaklı’daki tesislerin ve UNIVERSIADE altyapısının kış sezonu dışında

da doluluğunun ve kullanımının sağlanması

Bölge altyapısının konferans, fuar ve incentive turizmi için kullanılması ve altyapı

eksikliklerinin giderilmesi

42

Bölgedeki tarihi ve kültürel mirasın restorasyonu, korunması ve yorumlanarak turizme

hazır hale getirilmesi

Erzurum, Erzincan ve Bayburt tarih ve kültür rotası ve turizm ürünlerinin geliştirilmesi

Kuzeydoğu Anadolu macera ve doğa sporları turizm ürünlerinin geliştirilmesi ve

güçlendirilmesi

Ekoturizm, agroturizm ve diğer alternatif turizm alanlarının güçlendirilmesi ve

geliştirilmesi

Bölgenin Türkiye’nin medikal turizm pazarından pay almasının sağlanması

Bölgenin sağlık turizmi altyapısının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi

Bölgenin medikal ve sağlık alanında marka değerinin yükseltilmesi

Tedbir 7.2. Turizm ürünlerinin yurt içi ve dışında etkin şekilde tanıtımı, pazarlanması ve

destinasyon markalaşmasının sağlanması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Pazarlama malzemelerinin tasarlanması ve yaygınlaştırılması

Ulusal ve uluslararası tur operatörleriyle işbirliği ve turizm fuarlarına katılım

Müşteri odaklı tanıtım ve pazarlama tekniklerinin geliştirilmesi

Turizm bilgi ve danışma merkezlerinin kurulması

Bölgede festival organizasyonlarının yapılması

Turizm kalite işaretinin ve altyapısının oluşturulması ve uygulamaya konulması

Yakın dış coğrafya içerisine giren ülkeler ile dış ticaretin ve turizm hareketliliğinin

geliştirilmesi (Azerbaycan, Gürcistan ve İran)

Tedbir 7.3. Turizm değer zincirinde özel sektörün, girişimciliğin ve insan kaynağının

geliştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölge üniversitelerinin özel sektör, kamu ve toplum bağlantılarının geliştirilmesi

Turizm değer zincirinde girişimciliğin geliştirilmesi

Kuzeydoğu Anadolu İnovasyona Dayalı Turizm Kümelenmesi’nin geliştirilmesi

Turizm sektörü için insan kaynağının geliştirilmesi

Sürdürülebilir (kariyer ve ücretlendirme sistemi oluşturmuş) biçimde kaliteli insan

gücünün istihdam edilmesinin sağlanması

43

Bölgede yeni gelişmesi beklenen (lojistik, sağlık turizmi ve sporcu kampları gibi) hizmet

kollarında yetişmiş iş gücünün sağlanması

Çağrı merkezlerinde oluşan hizmetler sektörü için niteliği artırılmış iş gücünün bölgede

tutularak hizmetler sektöründeki başka iş kolları için de bir kaynak havuzu

oluşturmasının sağlanması

İş verenler de dahil olmak üzere hizmetler sektöründe uygulamalı, iş başı, istihdam

garantili ve uygulama örneği gösterilen eğitimlerin yaygınlaştırılması

Sunum, satış vb. dallarda bölgede inovasyon kültürünün oturtulması ve gelişimin

desteklenmesi,

Bölgede önemli bir potansiyeli bulunan üniversite öğrencilerinin nitelikli işgücü olarak

kullanılması

Tedbir 7.4. Toplumun turizmi içselleştirmesinin sağlanması ve sektörün gelişimini

hızlandıracak sosyal ve kültürel ortamın güçlendirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Kurumlar arası mutabakat ve işbirliğinin sağlanması

Halkın, turizm için gerekli ortamı yaratma sürecine dahil edilmesi

Halkın, turizm ürünlerinin kullanıcısı haline getirilmesi

Turizm gelirlerinin tabana yayılması

Toplumda turist ve turizm farkındalığının yaratılması

Tedbir 7.5 Çevre Düzey 2 Bölgeleri ile tematik turizm koridorlarının oluşturulması ve ortak

tanıtım yapılması

Doğa ve macera turizmi koridorunun altyapısının geliştirilmesi

İnanç turizmi koridorunun altyapısının geliştirilmesi

Kültür turizmi koridoru

Tematik turizm koridorları üzerinde sosyal altyapının oluşturulması

Doğu Anadolu Bölgesi turizm markasının oluşturulması

Kış turizmi koridorunun altyapısının geliştirilmesi

44

Öncelik 8. Bölgede farklılaşmış hizmet tiplerinin geliştirilmesi

Bölgede yeni gelişen turizm alanları yeni hizmet kollarının gelişmesini ve hizmet çeşitliliğinin

artmasını sağlayacaktır. Bunlara ilave olarak bölgenin kendi özelliğinden kaynaklanan

alternatif alanlar da gelişme gösterecektir. Ayırt edici özelliği olan hizmet kollarının

geliştirilmesi ile bölgede hizmetler sektöründe yeni istihdam imkanı sağlanacak ve bölgenin

cazibesi artacaktır.

Tedbir 8.1. Bölgede sağlık ve spor gibi altyapısı gelişen alanları destekleyen hizmetlerin

sunulması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölgede medikal cihaz, alet ve ekipmanların imalatı, kalibrasyonu, bakımı ve

onarımının yapılabileceği organize bir üretim sitesinin oluşturulması

Sporcu sağlığı ve test merkezlerinin kurulması var olanların aktive edilmesi

Bölgenin spor turizmi açısından çekim merkezi olması nedeniyle başta kış sporları

olmak üzere tüm spor dallarında kullanılan malzemenin bölgeden temin edilmesi

Karla mücadele tekniklerinin ve malzemelerinin bölgede geliştirilmesine yönelik

araştırma ve geliştirme çalışmalarının yapılması

Bölgede özellikle Erzurum ve Erzincan’da oluşan çağrı merkezleri altyapısının

genişletilmesi yeni ve yurtdışı özellikli hizmetler verilmesi

Yakın dış coğrafyadan nitelikli insan gücünün ve yeni ve yaratıcı fikirlerinin bölgeye

çekilmesi için mevzuat altyapısının ve teknik altyapının oluşturulması

45

Öncelik 9. Üniversitelerin bölgenin sosyoekonomik kalkınmasına katkılarının artırılması

Bölgede yer alan üniversiteler 100 binin üzerinde öğrenci ve 4 bine yakın akademisyen ile

bölgenin yetişmiş insan kaynağı sağlayan en önemli kurumsal yapılanmalarıdır. İleriki yıllarda

gerek kurumsallaşmasını sürdürerek yeni birimler oluşturmaya çalışan üniversitelerin gerekse

de yeni açılan ve açılması muhtemel olan vakıf ve özel üniversitelerin varlığı ile bölge nitelikli

insan kaynağını çekmeye devam edecektir. Bu beşeri sermayenin etkin kullanımı bölge içi ve

bölgeler arası kalkınmışlık farklarının azaltılmasında önem arz etmektedir. Üniversitelerin

öğrencisi, personeli ve kurumsal olarak kendisinin bölgeye doğrudan sağladığı insan

hareketliliği bölgenin sosyoekonomik gelişmesini tetiklemektedir. Diğer yandan, bölgenin

potansiyellerini tespit etme ve bunları harekete geçirme yöntemleri konusunda ortaya

koyduğu yenilikçi yaklaşımlarla bölgeye yön veren ve yeni yatırımların önünü açan kurumlar

olarak üniversitelere önemli görevler düşmektedir. Üniversitelerin sosyoekonomik kalkınmaya

dahil edilmesi statik ve dinamik katkılarının bir bütün içerisinde alınmasıyla mümkündür.

Tedbir 9.1. Üniversitelerin bölgeye olan statik katkılarının artırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Yerli ve yabancı üniversite öğrencilerinin bölgeden memnun ayrılarak ülkelerinde ve

şehirlerinde bölge için fahri tanıtım elçileri olmalarının sağlanması,

Öğrencilerin ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetleri bölgeden temin etmeleri için gerekli

hizmet çeşitliliğinin sağlanması,

Öğrencilerin zorunlu ihtiyaçları ve faaliyetleri dışında iyi vakit geçirmeleri için gerekli

hizmet sektörü altyapısının oluşturulması ve var olanların iyileştirilmesi

Üniversitelerin kurumsal olarak ihtiyaç duydukları mal ve hizmetlerin bölge içerisinden

karşılanmasının sağlanması

Bölgenin yakın coğrafyasına dönük mal ve insan akışını artırıp hızlandıracak kurumsal

(üniversite değişim programları vb.) ve sektörel işbirliklerinin desteklenmesi

Tedbir 9.2. Üniversitelerin bölgeye olan dinamik katkılarının artırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Üniversitelerde yapılan bilimsel araştırmaların öncelikle bölgenin potansiyellerine

odaklanmasının sağlanması

46

Bölgenin potansiyellerinin saha çalışmalarıyla ve uygulamaya dönük olarak

araştırılmasının sağlanması

Bölgede kamu ve özel sektöre yön gösterebilecek ve yeni yatırımların önünü açabilecek

sektörel veya tematik fizibilite ve stratejilerin geliştirilmesi

Bölgenin ulusal ve uluslararası düzeyde üstünlük, rekabet ve tanınırlığına katkı

sağlaması,

Bölgenin sosyal, kültürel ve sanatsal yönden çekiciliğinin artırılmasına katkı sağlaması

Bölgede beşeri kaynağın oluşturulmasına ve stratejik ve yenilikçi sektörlerle ilgili genel

bilgi ve bilinç düzeyinin artırılmasına katkı sağlaması

Bölge ile ilgili marka projelerin geliştirilmesine katkı sağlaması

Bölgede bilimsel ve teknolojik ilerlemelere yol açacak, patent, faydalı model ve

endüstriyel tasarım gibi fikri mülkiyet hakları başvurularına katkı sağlaması

47

EKSEN 4. BÖLGENİN YAŞANABİLİRLİĞİNİN ARTIRILMASI

Bölgede merkez ilçelerde eğitim, sağlık ve ulaşım gibi temel hizmetlere erişim düzeyi iyi

olmasına rağmen yaşam kalitesinin başta çarpık kentleşme, kentsel altyapı hizmetlerinin

yetersizliği, hava kirliliği, yetersiz yeşil alan miktarı, sosyal aktivite ve rekreasyon

imkanlarının kısıtlı oluşu gibi faktörler nedeniyle düşük olması bölge insanının refah

seviyesini olumsuz etkilemektedir. Bunun yanında, başta erişilebilirliği düşük olan ilçe

merkezlerinde ve kırsal alanda yaşam kalitesini etkileyen başlıca faktör ise temel

hizmetlerin karşılanmasındaki zorluklardır. Bölge genelinde kent hayatı, kültür – sanat,

spor tesisleri, sinema salonu, tiyatro, alışveriş merkezi, kütüphane ve müze gibi sosyal

yaşamla ilgili rekreatif, kültürel ve sanatsal faaliyetler açısından çok geniş imkanlar

sunulamamaktadır. Bu durum gerek yerli halkın gerekse dışarıdan gelen çalışan ve

öğrencilerin yaşam memnuniyetlerini azaltmaktadır. Kırsal alanda başta olmak üzere bölge

genelinde yaşanabilirliğin düşüklüğü özellikle gençlerin ve nitelikli işgücünün bölge dışına

göç etmelerinin sebepleri arasındadır. Bu durumun en belirgin göstergesi kırsal alanda

gençlerin tarımsal faaliyetlerle uğraşmak yerine büyükşehirlerde ucuz işgücü olarak

çalışmayı tercih etmeleridir. Bölgenin yaşanabilirliğinin artırılmasına yönelik olarak

erişilebilirliğinin ve kentsel altyapı hizmetlerinin iyileştirilmesi, sosyal, kültürel, sanatsal ve

rekreasyonel imkanların geliştirilmesi öncelikli olarak ele alınacak müdahale alanlarıdır.

Ayrıca, önceden kırsal alandan göç eden bölge insanının geri dönüşünün sağlanması için

de kırsal yerleşimlerin yaşam kalitesinin artırılması önemlidir.

48

Öncelik 10. Bölgenin erişilebilirliğinin artırılması

Bölgenin doğu – batı ana ulaşım aksı üzerinde bulunan ve bu aksa yakın olan yerleşimlerinin

erişilebilirliği yüksek olmasına rağmen kuzey – güney bağlantılarındaki zayıflıklar merkez

ilçelere uzak yerleşimlerin hizmetlere erişimini zorlaştırmaktadır. Bunun yanında kırsal alanda

ilçeler arası, ilçelerle köyler, mezralar ve yaylalar arasındaki bağlantıların zayıf olması temel

hizmetler de dahil her türlü imkana erişilebilirliği azaltmaktadır.

Tedbir 10.1. Ulaşım altyapısının iyileştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Yayla, köy ve mezra ile ilçe merkezlerinin bağlantılarının geliştirilmesi

Bölge içerisinde ilçeler arası bağlantıların geliştirilmesi

Bölgenin dış bağlantılarının alternatif kara ve demiryolu projeleri ile güçlendirilmesi

(Bayburt - Trabzon demiryolu, Erzurum – Artvin karayolu)

Tedbir 10.2.Mevcut ulaşım imkanlarının iyileştirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Havayolu taşımacılığında ücret dezavantajının giderilmesi

Bölgedeki insan hareketliliğine doğrudan katkı sağlayacak yakın gümrük kapılarındaki

sorunların giderilmesi

49

Öncelik 11. Bölgenin sosyal, kültürel, sanatsal ve rekreasyonel imkanlarının geliştirilmesi

Bölge sosyokültürel faaliyetlerin çeşitliliği açısından geniş imkanlara sahip değildir. Bölgenin

ağır ve uzun kış şartlarında insanları sosyal aktivitelere yönlendirecek uygun altyapının

geliştirilememiş olması halkın dış mekan sosyal aktivitelerine karşı ilgisizliğine neden olmuştur.

Bu nedenle halkta oturmuş bir rekreasyon kültürü oluşmamıştır. Bu sosyolojik durum bölge

genelinde insan hareketliliğini etkileyerek ekonomik hayata da etki etmekte ve toplumun

kapalılaşmasına neden olmaktadır. Sosyokültürel hareketliliğin sağlanması için bölgede

erişilebilir sosyal, kültürel ve sanatsal donatıların öncelikli olarak yaygınlaştırılması

gerekmektedir. Bunun yanında, yerleşim merkezlerinin kent estetiği ve belediye hizmetleri

yönünden iyileştirilmesi ve kırsal alanın çekiciliği yüksek ve huzur veren mekanlar haline

getirilmesi de bu hareketliliğe katkı sağlayacaktır.

Tedbir 11.1.Yerleşim merkezlerinin kent estetiği ve belediye hizmetleri yönünden

iyileştirilmesi ve farklılaştırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Bölge genelinde yerleşim yerlerinin restorasyon, renovasyon, sokak sağlıklaştırması ve

peyzaj uygulamaları ile estetiğinin artırılması,

Belediye hizmetleri, temel hizmetler ve ulaşım ile ilgili bütün hizmetlerin eksiksiz yerine

getirilmesinin sağlanması

Merkez ilçe ve diğer ilçe merkezlerinde rekreasyon amaçlı park ve işletmelerin sayı ve

hizmet kalitesinin artırılması

Tedbir 11.2. Bölgede kırsal alanın çekiciliği yüksek ve huzur veren mekanlar haline

getirilmesi

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

Özellikle bölgeden ayrılan 65 yaş üstü nüfusun emeklilik sonrası bölgeyi tercih etmesi

için günlük fizik hareketleri ile gerçekleştirilebilecek ve ekonomik olarak karlı hafif

tarımsal üretim yöntemlerinin kırsal alanda tasarlanması

Tasarlanan hafif üretim yöntemlerinin uygulandığı geleneksel köy yaşamını organik köy

kavramı ile birleştiren daha çok emeklilere hitap eden model köylerin oluşturulması

İlçe merkezlerinde hem ilçe merkezlerine hem de kırsal alana hitap edecek şekilde

temel hizmetlerin eksiksiz olarak yerine getirilmesinin sağlanması (sağlık, eğitim,

ulaşım, belediye ve barınma hizmetleri vs.)

50

İlçelerin kırsal alanlarında temel altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi (ağaçlandırma,

erozyonla mücadele, dere ıslahı, yayla, köy, mezra, ilçe ulaşım bağlantıları, içme suyu

altyapısı, yeni kısa ve ekonomik yol güzergahlarının) değerlendirilmeye alınması vs.)

Köy yerleşim planlarının çıkarılması ve yapılaşmanın daha nitelikli hale getirilmesi

Tedbir 11.3. Bölgede erişilebilir sosyal, kültürel ve sanatsal donatıların yaygınlaştırılması

Bu tedbir başlığı altında bölgede uygulanabilecek program ve proje fikirleri şu şekildedir.

İlçe merkezine dışarıdan görevli olarak gelen çalışanların veya öğrencilerin burada

temel ve sosyal ihtiyaçlarını karşılayacakları alanların oluşturulması (çocuk bakım

evleri, yurt vs.)

İlçe merkezlerinde kırsalda üretilen ürünlerin satılabileceği halk pazarlarının belirli

günlerde açılması sağlanarak sosyal ve ekonomik aktivite imkanı sunulması

Oluşturulacak halk pazarları, rekreasyon alanları, kültür merkezleri gibi alanlarla

uyumlu ve entegre biçimde sosyal faaliyetlere (sinema, tiyatro, konser vb.) imkân

sağlanması

51

6. PLANIN MEKANSAL YANSIMALARI

Bölgenin coğrafi konumu sosyoekonomik gelişmesini etkileyen en önemli faktörlerden biridir.

Bölgenin daha güçlü olan doğu – batı ana ulaşım aksı Türkiye’nin önemli üretim merkezlerini

yakın ve uzak coğrafyasına (İran ve Orta Asya’ya) bağlamaktadır. Planlanan ve devam eden

ulaşım yatırımlarıyla bölgenin mevcut ulaşım aksları daha da iyileştirilmektedir. Kuzey – güney

bağlantılarının güçlendirilmesine yönelik yapılan yeni yatırım planlamalarında bölge

bağlantıların kesişim noktalarında yer almaktadır. Bu durum bölgenin özellikle dış ticarette

önemli bir aktarım noktası olmasını sağlamaktadır. Ana ulaşım aksı üzerindeki en büyük

yerleşim merkezi olan Erzurum; bölge, yakın ve uzak coğrafya için bölgesel cazibe merkezi

rolündedir. Son yıllarda önemli ilerlemeler kat eden sağlık, eğitim, turizm, ulaştırma, lojistik ve

ihtisaslaşmış üretimi nedeniyle Erzurum tüm bölgeye hizmet verecek seviyeye gelmektedir.

Erzincan ve Bayburt bölge geneline olmasa da yakın çevresine hizmet etme potansiyeline

sahiptir. Bölgede Erzincan uygun iklimi, coğrafi şartları ve iyileşen yatırım ortamıyla önemli bir

tarım ve sanayi üretim merkezi olmaktadır. Bölge genelinde ana ulaşım aksı üzerindeki ve kent

merkezlerine yakın yerleşimler yüksek erişilebilirliğin sağladığı avantajla hizmet sunum ve

alımında çeşitliliğe sahiptirler. Kuzey – güney bağlantısının zayıflığı ekonomik, sosyal ve

kültürel yönden bölgenin farklılaşmasını sağlamaktadır. Bölgede bu nedenle ana aksa uzak

yerleşimlerin hizmet alabildikleri iki doğal hizmet sunum merkezi oluşmuştur (Oltu ve Hınıs).

Hizmet sunum potansiyeli yüksek merkez ilçelere erişimleri zor olan yerleşimlerin bu iki alt

hizmet sunum merkezinden yararlanarak bölge içi gelişmişlik ve yaşam kalitesi farklarının

azaltılması ön görülmektedir. Bölgede güçlü olan doğu – batı aksının hızlı tren ile

güçlendirilerek yakın coğrafya için cazibe merkezi olması, kuzey – güney bağlantılarının

iyileştirilerek limanlara bağlanması, diğer bölgelerle ortak geliştirilen turizm koridorlarının işler

hale getirilmesi, birincil ve ikincil hizmet sunum odaklarında üretim ve hizmet çeşitliliği

sağlanarak kırsal alanda refah ve yaşanabilirlik seviyesinin yükseltilmesi plan öngörülerinin

mekanla ilgili yansımalarıdır (Şekil 3).

52

Şekil 4. Mekansal gelişim şeması

53

Tarımsal Üretim Alanları

Bölge genelinde hayvancılık faaliyetleri mevcut durumda ağırlıklı olarak çayır ve meraya dayalı

olarak yapıldığı için bu faaliyetlerin bölge genelindeki mekansal olarak dağılımı da çayır ve

mera varlığı ile paralellik göstermektedir. Bununla beraber, yem bitkileri yetiştiriciliği yapılan

alanlarda da hayvancılık faaliyetlerinin yürütüldüğü görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında

Erzurum’un güney ilçelerinden başlayıp (Çat, Tekman, Hınıs, Karaçoban ve Karayazı; büyük ve

küçükbaş hayvancılık olmak üzere), Horasan, Köprüköy ve Pasinler ilçelerini de kapsayarak

kuzeyde Oltu’ya ve Şenkaya’ya kadar uzanan, Bayburt’un tamamını içine alarak batıda

Erzincan’ın kuzey ilçelerini (Otlukbeli, Çayırlı ve Refahiye) ve Tercan ve Kemah’ı da içine alan

çok geniş bir alan bölgede hayvancılığın yapıldığı ve bu faaliyetlere uygunluğu nedeniyle

gelecekte de yapılabileceği bir alandır.

Bölgede meyvecilik faaliyetleri iki nehrin oluşturduğu yükseltisi az alanlar boyunca daha yoğun

gerçekleştirilmektedir. Her ne kadar profesyonel meyvecilik faaliyetleri yaygın olmasa da

halihazırda bu alanlar meyvecilik faaliyetleri için uygun çevre şartları sağlamaktadır.

Erzurum’un kuzeyini ve Bayburt’un tamamını içine alan Çoruh Vadisi ile Erzincan Ovası, Kemah

ve Kemaliye’yi kapsayan alanda meyvecilik faaliyetleri yapılmakta hatta Erzincan Cimin Üzümü

gibi marka ürünlerin ortaya çıkmasına da neden olmaktadır.

Bölgede yem bitkileri yetiştiriciliği hayvansal üretimin yapıldığı alanların tamamında

yapılmaktadır. Genelde kaba yeme yönelik olarak yapılan bu faaliyetler içerisinde modern

yöntemlerin gerektirdiği silaj gibi üretim teknikleri yaygın olmasa da mevcut alanlar yem

bitkileri yetiştiriciliği için oldukça ideal şartlar sunmaktadır.

Bölge içerisinde yükseltisi düşük ve sıcaklık ortalaması yüksek alanlarla beraber termal su

potansiyeli olan alanlar seracılık için uygun alanlar olarak değerlendirilebilir. Mevcut durumda

yoğun olarak Erzincan merkez ilçe ve yakın çevresinde gerçekleştirilen seracılık faaliyetleri,

Erzurum’un kuzey ilçelerinde (Uzundere, Tortum ve Oltu) de az da olsa yapılmaktadır. Bölgede

sıcak su kaynağı bulunan Pasinler, Köprüköy, Horasan, Çat ve Erzurum merkez ilçe ve yakın

çevresinde bu potansiyel seracılık amaçlı kullanılabilir.

54

Arıcılık faaliyetleri hemen hemen bölgenin tamamında yürütülmektedir. Yerli arıcıların yanı

sıra önemli miktarda bölge dışından gelen arıcıyı barındıran bölgenin çayır mera bakımından

zengin alanları arıcılık faaliyetlerinin yoğun yapıldığı alanları barındırır (Şekil 4).

Turizm Değerleri ve Rotaları

Bölge başta kış olmak üzere doğa sporları, tarih ve kültürel miras, eko – agro, termal ve sağlık

turizmi alanlarında mekana dayalı bir potansiyele sahiptir. Bölgede yer alan başta Palandöken,

Konaklı, Ergan, Kop ve Yıldırım Akbulut Kayak Tesisleri ve kış turizmi merkezleri kendi içerisinde

bir koridor olabilecek ve diğer bölgelere de bu koridoru bağlayabilecek potansiyele sahiptir.

Coğrafi yapı ve su potansiyeline dayalı doğa ve macera sporları ile eko – agro turizm için başta

Çoruh ve Karasu Vadisi oldukça uygun alanlar sağlamakta ve bu alanlar da yine bir ucu Doğu

Karadeniz Bölgesi ile bağlantılı olan bir koridor oluşturabilmektedir. Tarih ve kültürel miras

turizmi ile ilgili varlıklar bölgenin güney batısından başlayarak kuzeydoğusuna doğru uzanarak

Kars ve Van’ı sonrasında ise Nemrut’u içine alan oldukça uzun ve zengin bir koridorun

parçasıdır. Kemaliye, Kemah, Tercan, Bayburt, Erzurum merkez ilçe ve kuzey ilçeleri bölge

içerisinde bu turizm tipi için potansiyel gösteren alanlardır. Bölgenin Erzincan’dan başlayıp

Horasan’da sona eren ana ulaşım aksı boyunca termal kaynaklara rastlamak mümkündür. Bu

alanlarda altyapısı oluşan ve iyileşen bir termal turizm potansiyeli oluşmuş durumdadır.

Bölgenin özellikle Erzurum merkez ilçede yoğunlaşan ve Erzincan merkez ilçedeki potansiyel

ile de desteklenmesi öngörülen bir sağlık turizmi potansiyeli mevcuttur (Şekil 5,6).

İlçelerin Kimlikleri ve Kademeleri

Bölge genelinde merkez ilçeler birinci derecede hizmet sunum merkezleri iken kendi içinde alt

bölgeler oluşturan Hınıs ve Oltu ikincil bir sunum odağı olma özelliği göstermektedir. Bunun

yanında Erzurum’un kuzeyinde İspir ve Erzincan’da İliç ilçeleri bağlantıları ve sosyoekonomik

durumları nedeniyle nispeten ayrım gösteren ilçelerdir. Bölgenin tamamında kırsal alan

tarımsal üretime yakın bir kimlik gösterirken birkaç ilçede spesifik faaliyetlerin (Uzundere,

Kemaliye turizm; İliç madencilik gibi), yürütüldüğü görülmektedir. Bölgede ilçeler “tarım,

turizm ve sanayi odağı olan ve olma potansiyeli gösteren”, “tarım ve hayvancılık ürünleri

üretim merkezleri” ve “özel kalkınma potansiyeli olan” ilçeler şeklinde gruplandırılmaktadır

(Şekil 7, 8).

55

Düzey 2 Bölgeleri Arasında İşbirliği

TRA2 Bölgesi gelişiminde, benzer sosyo-ekonomik ve coğrafi özellikler barındıran doğu-batı

eksenindeki bölgelerarası etkileşimin eşgüdümlü olarak yönetilmesi ve bu işbirliğinden kazan-

kazan yaklaşımıyla istifade edilmesi önem arz etmektedir. Bölge Planı hazırlıkları sürecinde

DAP İdaresi, Serhat Kalkınma Ajansı (SERKA), Kuzey Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA),

Doğu Karadeniz Kalkınma Ajansı (DOKA), Fırat Kalkınma Ajansı (FKA), Doğu Anadolu Kalkınma

Ajansı (DAKA), Planlama Birimlerinin katılımıyla 13-15 Haziran 2013 tarihlerinde Van ilinde ve

20-21 Kasım 2013 tarihlerinde Trabzon ilinde iki çalıştay gerçekleştirilmiştir. Çalıştaylarda

hazırlanmakta olan 2014-2023 dönem TRB1, TRB2, TR90, TRA1, TRA2 Bölgeleri Bölge Planları

Bölge Planları ile 2014-2018 dönemi DAP eylem Planı uyumluluğu üzerinde durulmuştur.

TRA2 için söz konusu etkileşim hinterlandı TR90, TRA1 ve TRB2 bölgelerinden oluşmaktadır ve

bu geniş alan bölgenin işbirliği olanakları açısından kuzeyde TR90, güneyde TRB2 ve doğuda

ise TRA1 bölgeleri olmak üzere üç alt alandan oluşmaktadır. Bu bağlamda, kuzeyde ulaşım, dış

ticaret ve turizm (özellikle ekoturizm), batıda tarım ve turizm (özellikle kış turizmi), güneyde

ise tarım, dış ticaret ve turizm (özellikle kültür ve inanç turizmi) alanında işbirliklerine dair

kaynak ve farkındalık zemini mevcuttur.

Bayburt, Erzurum ve Erzincan illerinden oluşan TRA1 Bölgesi, Artvin, Giresun, Gümüşhane,

Ordu, Rize ve Trabzon illerinden oluşan TR90 Bölgesi özellikle Gümüşhane ve Artvin illeri ve

Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van illerinden oluşan TRB2 Bölgeleri coğrafi yakınlıkları, tarımın sektörel

baskınlığı, organik tarım ve hayvancılık için uygun doğal yapıları, zengin gen varlıkları ve sınır

ticareti olanaklarıyla genel itibariyle turizm, tarım ve dış ticarette işbirliği için uygunluk

taşımaktadır. Buna göre, TRA2 Bölgesinin komşu bölgelerle işbirliği yapabileceği alanlar

aşağıdaki gibidir:

Doğu Anadolu Bölgesi markasının oluşturulması; TRB2 ve TRA1 bölgeleriyle işbirliği

halinde Doğu Anadolu tanıtım stratejisi ve eylem planı hazırlanması sonrasında ulusal

tanıtım kampanyası, uluslararası pazarlarda nokta tanıtım kampanyalı düzenlenebilir,

info turlar, tanıtım filmleri hazırlatılabilir. Ortak web sitesi, telefon aplikasyonları

geliştirilmesi gibi ortak çalışmaların yürütülmesi,

Tıbbi ve Aromatik Bitkiler: Özellikle TRA1 ve TR90 bölgeleri ile önemli potansiyel teşkil

eden tıbbi ve aromatik bitkilerin katma değerli ürünlere dönüştürülmesi,

56

Kış Turizmi Koridoru: BGUS’ta vurgulandığı şekilde özellikle TRA1 ve TR90 bölgeleri ile

birlikte ortak bir kış turizmi koridorunun oluşturulması ile ilgili altyapı, fiziki donanım

ve ortak pazarlama çalışmalarının yapılması

Kültür Turizmi Koridoru; Özellikle TRA1 ve TRB2 bölgeleri ile birlikte ortak bir kültür

turizmi koridorunun oluşturulması ile ilgili altyapı, fiziki donanım ve ortak pazarlama

çalışmalarının yapılması

İnanç Turizmi Altyapısının geliştirilmesi; Özellikle TRB2 bölgesi ile birlikte bölgedeki

inanç turizmi değerleri koridorunun oluşturulması ile ilgili altyapı, fiziki donanım ve

ortak pazarlama çalışmalarının yapılması

Sınır Ticareti İçin Demiryolları: Sınır ticaretinin geliştirilmesi maksadıyla Kars, Bakü,

Tiflis demiryolunun Ardahan üzerinden Hopa’ya bağlanması ve Erzurum – Trabzon

demiryolu hattının sağlanması ile BTK demiryolu hattının Trabzon limanına bağlanması

Doğa ve Macera Sporları: TR90 bölgesi ve komşu ülke Gürcistan’ın yakın bölgelerinin

de dâhil edilmesi ile ortak bir doğa ve macera sporları turizmi koridorunun

geliştirilmesi,

Çoruh Havzası Gen Merkezi: TR90 ve TRA1 bölgeleriyle Çoruh Havzası’nın gen

haritasının çıkarılması, gen kaynaklarının korunmaya alınması, ortak bir gen merkezinin

oluşturulması

Tarım ve Hayvancılık Entegrasyonu: Tarım ve hayvancılık sektörlerinin birbirlerine girdi

sağlayacak şekilde bölgelerarası etkileşimle bütünleştirilmesi

Doğu Anadolu Bölgesi CBS siteminin kurulması; Doğu Anadolu Bölgesi Kalkınma

Ajansları arası CBS kurulumu ile aynı veri tabanı oluşturarak dış çevre analizinin

yapılabilirliğinin sağlanması ve bu konudaki öncü rolünü DAP İdaresinin üstlenmesi.

Çevresel kalitenin korunması; TRA1 ve TRB2 bölgeleriyle ortak fizibilite çalışmaları

gerçekleştirerek ortak geri dönüşüm tesislerinin kurulması

Batum’dan başlayıp Ardahan, Artvin’in güneyi, Erzurum’un kuzey ilçeleri ve Bayburt’u

içine alan Çoruh havzası içerisinde Çoruh havzasında göç nedeniyle artık kullanılmadan

atıl bekleyen meyve bahçelerinin ve toplanmayan yabani meyvelerin ekonomiye

kazandırılması

TRA1, TRB2 VE TR90 bölgeleriyle yapılan işbirlikleri çerçevesinde hizmet kalitesinin

artırılması ve turizm ürünü geliştirilmesine yönelik eğitim faaliyetlerinin yürütülmesi

Bu çerçevede TRA2 2014 – 2023 Bölge Planı uygulama sürecinde komşu Düzey 2 bölgeleri

Kalkınma Ajansları ve DAP İdaresi ile yakın işbirliği sağlanacak ve Uygulama Eylem Planında

TRA2’nin etkileşim hinterlandı olan TR90, TRA1 ve TRB2 bölge planları ve DAP eylem planı ile

uyumlu olacak şekilde işbirliğine dayalı bütünleşmiş program ve projelere yer verilecektir. Bu

çerçevede, yukarıda açıklanan ortak çalışma alanları ve işbirliği yapılacak konular Kuzeydoğu

Anadolu Kalkınma Ajansı tarafından haritaya aktarılmış olup şematik olarak Şekil 10’da

gösterilmektedir.

57

Şekil 5.Tarımsal Üretim Alanları

58

Şekil 6. Turizm değerleri

59

Şekil 7. Turizm rotaları

60

Şekil 8. İlçe kimlikleri

61

Şekil 9. İlçe kademeleri

62

Şekil 10. Bölgeler arası işbirlikleri

63

7. FİNANSMAN İMKÂNLARI

Plan çalışmaları çerçevesinde öngörülen amaç, hedef ve önceliklerin hayata geçirilmesi için

belirli miktarlarda finansmana ihtiyaç duyulmaktadır. TRA1 Düzey 2 Bölgesi 2014-2023 yıllarını

kapsayan bölge planının uygulanması sürecinde gerekli olan finansman, genel olarak kurum

kuruluşların bütçeleri, hibe ve kredi desteklerinden oluşmaktadır.

Bölge planında belirtilen alanlarda bölgenin sosyo-ekonomik gelişimine katkıda bulunacağı

düşünülen finansman kaynakları aşağıdaki şekildedir.

KUZEYDOĞU ANADOLU KALKINMA AJANSI KAYNAĞI

KUDAKA’nın mali destek araçları bölge planında öngörülen strateji ve önceliklerin hayata

geçirilmesinde en önemli finansman kaynağıdır. Bu kapsamda ajans, mevzuatı gereği tüm

destek türlerini açacağı programlarla yararlanıcılara sağlayacaktır. 2014-2023 yılları arasında,

tahakkuk eden ajans gelirlerinin tahsilâtının tümünün gerçekleşmesi durumunda TRA1 Düzey

2 Bölgesi ekonomisine eş finansmanla birlikte toplamda 400 milyon TL’lik mali kaynak katkısı

öngörülmektedir.

KAMU YATIRIMLARI

Kamu yatırımları, bölgede sürdürülebilir kalkınmayı sağlayan altyapıyı oluşturma niteliği

taşımaktadır. 2002-2012 yılları arasında kamu yatırım programları göz önüne alındığında, TRA1

Bölgesine yaklaşık 2,80 milyar TL kamu yatırımı yapılmış olup, son yıllarda bölgeye yapılan

kamu yatırımlarında hızlı bir artış görülmektedir.

Tablo 3. TRA1 Düzey 2 Bölgesi son üç yıllık kamu yatırım tahsisleri (bin TL)

2011 2012 2013

Erzurum 184.219 248.984 360.246

Erzincan 132.389 175.727 177.671

Bayburt 24.484 33.790 46.929

Bu bağlamda 2014-2023 yılları arasında, bölgede yaklaşık 8 milyar TL’lik kamu yatırımı

gerçekleşmesi öngörülmekte olup, eğitim, sağlık, ulaştırma ve haberleşme alanlarındaki

eksikliklerin giderilebilmesi için bu yatırımların önemli oranda katkısı olacaktır.

64

DOĞU ANADOLU PROJESİ KAPSAMINDA YÜRÜTÜLEN PROJELER

Kalkınma Bakanlığı’nın sorumluluğunda Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel

Müdürlüğünün denetimi ve koordinasyonu altında bölgede yer alan Erzurum Atatürk, Elazığ

Fırat, Malatya İnönü, Kars Kafkas ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitelerinin oluşturduğu ortak girişim

tarafından 2000 yılında hazırlanan Doğu Anadolu Projesi (DAP) planının hayata geçirilmesi için

8 Haziran 2011 tarihli 642 sayılı KHK kapsamında kurulan ve merkezi Erzurum’da bulunan Doğu

Anadolu Projesi Bölge İdaresi Başkanlığı, bölge kalkınmasına önemli katkı sağlamaktadır.

2014-2023 arasındaki on yıllık süreçte Doğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresinin

bölgenin kalkınmasına yönelik yapacağı çalışmalara yaklaşık 500 milyon TL aktaracağı tahmin

edilmektedir.

CAZİBE MERKEZLERİNİ DESTEKLEME PROGRAMI

Görece az gelişmiş bölgelerde, büyüme ve çevrelerine hizmet verme potansiyeli yüksek kent

merkezlerinin, mevcut kamu yatırımlarına ilave olarak sağlanan stratejik proje ve faaliyet

destekleriyle ekonomik ve sosyal kalkınmasına ivme kazandırılmasını ve nihayetinde

kalkınmanın çevre merkezlere de yayılarak iç göçün kendi bölgesi içinde tutulmasını

amaçlayan Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı kapsamında Erzurum ili için üç yılda

sağlanacak kaynak 60 milyon TL’dir.

YATIRIM TEŞVİKLERİ

19/06/2012 tarih ve 28328 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yatırımlarda Devlet Yardımları

Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı (yeni teşvik mevzuatı) kapsamında ise yatırımlarda

uygulanacak teşvikler açısından iller sosyoekonomik gelişmişlik seviyeleri dikkate alınarak 6

(altı) adet bölgeye ayrılmıştır. TRA1 Bölgesi’nde yer alan Erzurum ve Bayburt illeri 5.bölge;

Erzincan ise 4.bölgede yer almaktadır.

Yeni teşvik mevzuatı kapsamında genel, bölgesel, büyük ölçekli ve stratejik yatırımlar teşvik

edilmektedir. TRA1 Bölgesinde genel teşvikten faydalanacak yatırımcılara gümrük vergisi

muafiyeti ve KDV istisnası; bölgesel teşvikten yararlanacak yatırımcılara ise gümrük vergisi

muafiyeti, KDV istisnası, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi

ve faiz desteği imkânları sunulmaktadır.

65

Bölgede yapılacak asgari 500 bin TL tutarındaki yatırımlar genel teşvikten; yatırımın sektörüne

göre asgari 500 bin veya 1 milyon TL sabit yatırım tutarına sahip yatırımlar ise bölgesel

teşviklerden yararlanabilmektedir. Organize sanayi bölgeleri içerisinde yapılacak yatırımlar bir

alt bölge desteklerinden faydalanabilmektedir.

TRA1 Bölgesi’nde 2009-2012 yılları arasında sabit yatırım tutarı olarak Türkiye çapında

düzenlenen teşvik belgesi tutarının % 1,13’ü (2.317 milyon TL) oranında yatırım teşvik

belgesine bağlanmıştır. 19/06/2012 tarihinde yürürlüğe giren yeni teşvik mevzuatı

kapsamında ise 2013’ün ilk çeyreğine kadar olan dönemde TRA1 bölgesinde toplam

798.282.916 TL’lik sabit yatırım tutarında 30 adet yatırım teşvik belgesine bağlanmıştır.

Bölgeye yeni yatırım çekilmesi ve bölge işletmelerinin finansman ihtiyacının karşılanabilmesi

için, Yeni Teşvik Mevzuatı kapsamında 4.ve 5. bölgede yer almanın sağladığı avantajdan

faydalanılarak Ekonomi Bakanlığı’nın sunduğu yatırım teşviklerinden etkin şekilde

yararlanılabilir.

İHRACAT DESTEKLERİ

Ekonomi Bakanlığınca dahilde işleme ve hariçte işleme rejimleri uyarınca ihracat yapan

firmalara çeşitli vergi istisnaları ve indirimleri sağlanmaktadır. Öte yandan uluslararası

nitelikteki yurt içi ihtisas fuarlarının dış tanıtımının yapılması, uluslararası düzeyde katılımın

artırılması amacıyla tekstil, konfeksiyon, halı, deri (ayakkabı dahil), taşıt araçları ve yan sanayi,

gıda ve gıda teknolojisi, elektrik/elektronik sanayi, madeni eşya sanayii, toprak sanayi, inşaat

malzemeleri, mobilya sektörlerinde fuar organize eden firmalara Ekonomi Bakanlığınca % 50

oranında karşılıksız destek sunulmaktadır. Ayrıca yurtdışında düzenlenecek fuar ve sergilere

katılımının artırılarak üretim ve ihracat artışının sağlanması amacıyla üretici firmalar,

pazarlamacı firmalar, organizatör firmalar, sektörel dış ticaret şirketlerine fuar katılım

destekleri sağlanmaktadır. Benzer şekilde sektörel nitelikli ticaret heyeti ve alım heyeti

programlarına ulaşım, konaklama, tanıtım ve organizasyon destekleri sağlanmaktadır.

KÖYDES

2005 yılında, köylerin ekonomik ve sosyal gelişmesinin sağlanması amacıyla içme suyu ve yolu

bulunmayan veya yetersiz olan köy bağlılarının yeterli içme suyuna kavuşturulması ve köy

yollarının standardının yükseltilerek hayat kalitesinin artırılması temel hedefleri

66

doğrultusunda başlatılan Köylerin Altyapısının Desteklenmesi (KÖYDES) Projesi kapsamında

TRA1 Bölgesi’nde 2005-2013 yılları arasında toplamda 378.147.714 TL ödenek aktarılmıştır.

Tablo 4. TRA1 Düzey 2 Bölgesi son üç yıllık KÖYDES proje ödenekleri

2011 2012 2013

Erzurum 13.514.698 13.515.000 14.573.000

Erzincan 6.637.944 7.348.000 7.088.000

Bayburt 3.600.546 3.601.000 3.685.000

Bölgenin kırsal alanının altyapı ihtiyaçlarının giderilmesinde önem arz eden KÖYDES projeleri

kapsamında 2014-2023 arasında TRA1 Bölgesi’ne yaklaşık 300 milyon TL’lik ödenek

aktarılacağı tahmin edilmektedir.

SODES PROGRAMI

İstihdam, sosyal içerme ve kültür, sanat ve spor alanlarında göç, yoksulluk ve işsizlik gibi

sorunların ve değişen sosyal yapının ortaya çıkardığı ihtiyaçların karşılanmasına, toplumun

dezavantajlı kesimlerinin ekonomik ve sosyal hayata daha aktif katılmalarını sağlamaya yönelik

projeleri destekleyen ve başlıca yararlanıcıları başta kadınlar, çocuklar, gençler ve yoksullar

olmak üzere tüm dezavantajlı kesimler olan Sosyal Destek Programı (SODES), 2010 yılından

itibaren Erzurum, Erzincan ve Bayburt’un da dahil olduğu DAP illerinde de uygulanmaya

başlanmıştır.

2010-2012 yılları arasındaki 3 yıllık dönemde SODES Programı’nda TRA1 Bölgesinde toplam

438 adet projeye yaklaşık 50 milyon TL tutarında destek sağlanmıştır.

2014-2013 yılları arasında SODES Programı kapsamında bölgeye yaklaşık 200 milyon TL

tutarında destek sağlanacağı tahmin edilmektedir.

KOSGEB DESTEKLERİ

KOSGEB tarafından KOBİ, Tematik Proje, İşbirliği Güçbirliği, Ar-Ge İnovasyon ve Endüstriyel

Tasarım, Girişimcilik, Gelişen İşletmeler Piyasası, Kredi Faiz ve Genel Destek Programı olmak

üzere KOBİ’lere farklı alanlarda karşılıksız destekler sunulmaktadır.

2012 yılında KOSGEB tarafından TRA1 Bölgesindeki toplam 221 adet KOBİ’ye 2.366.548 TL

tutarında destek sağlanmıştır.

67

KOBİ’lerin rekabet güçlerini ve girişimcilik kültürünü geliştirmeye yönelik farklı başlıklardaki

destek programları ile hibe ve kredi sağlayan KOSGEB destekleri, TRA1 Bölgesi KOBİ’lerinin

rekabet güçlerini ve düzeylerini yükseltmeleri ve etkinliklerini artırmaları için

değerlendirilebilecekleri önemli bir finansman kaynağıdır.

AB DESTEK PROGRAMLARI

IPA (Instrument for Pre-accession Assistance), Avrupa Birliği’nin aday ve potansiyel aday

ülkelere sağladığı katılım öncesi mali yardımların tamamının tek bir başlık altında toplandığı

program adıdır. IPA Katılım Öncesi Mali Yardım Aracının temel amacı aday ülkeleri üyelik

sonrası yapısal ve uyum fonlarının programlaması, yönetimi ve uygulamasına hazırlamaktır.

IPA kapsamında Merkezi Finans ve İhale Birimi tarafından yürütülen destek programları

incelendiğinde, TRA1 Bölgesi 150 adet projeyle 16,1 milyon Avro hibe desteği almış olup,

Türkiye ölçeğinde aldıkları pay ve proje hazırlayabilme kapasitesi açısından bölge illeri başarılı

durumdadır. MFİB tarafından yürütülen IPA programlarından TRA1 illerinin faydalanma

durumu aşağıda belirtilmiştir.

Tablo 5. Bölgenin MFİB tarafından yürütülen IPA programlarından yararlanma durumu

Türkiye Sırası Sözleşme Adedi Hibe Tutarı (Euro)

Erzurum 9 80 6.268.282,34

Erzincan 29 37 4.714.584,87

Bayburt 31 33 5.082.823,55

Avrupa Birliği’nin Ortak Tarım Politikası, Kırsal Kalkınma Politikası ve ilgili politikalarına aday

ülkelerin hazırlanması amaçlayan IPARD programının uygulanmakta iller arasında Erzurum ve

Erzincan yer almaktadır. IPARD Programı kapsamında 2011-2013 yılları arasında ilk 7 çağrı

döneminde TRA1 Bölgesi’nde toplam 7 adet projeye yaklaşık 7 milyon TL tutarında mali destek

sağlanmıştır.

GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI DESTEKLERİ

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, ulusal tarım stratejisi kapsamında kaynakların etkin

kullanımı ilkesi çerçevesinde rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tarım sektörünün

oluşturulması temel amacı çerçevesinde hayvancılık desteklemeleri, biyolojik ve biyoteknik

mücadele desteği, organik tarım ve iyi tarım desteği, mazot gübre ve toprak analiz desteği,

sertifikalı tohum fidan kullanım ve sertifikalı tohum üretim destekleri, tarımsal danışmanlık

68

sistemi katılım çiftlik muhasebe veri ağı sistemi kayıt araştırma geliştirme projeleri ve patates

siğili hastalığı alternatif destekleri, türkiye tarım havzaları üretim ve destekleme modeli fark

ödemesi destekleri sunmaktadır.

Güneydoğu ve Doğu Anadolu Projesi Kapsamındaki İllerde Kurulacak Damızlık Sığır İşletmesi

Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında TRA1 Bölgesinde büyükbaş hayvancılık

işletmelerinin kurulması, et ve süt üretiminde verimlilik ile kalitenin artırılması ve bölgesel

kalkınmayı sağlamaya yönelik olarak üreticilerin, etçi ve kombine ırklarla kuracakları damızlık

amaçlı sığır işletmesi yatırımları desteklenmektedir. Bu kapsamda bölgedeki üreticilerin

bireysel veya bir arada yapacakları öz sermayeye dayalı, en az 50 baş en fazla 300 baş

kapasiteye sahip projeli damızlık sığır işletme yatırımlarına hibe desteği sunulmaktadır.

Projelerde yer alan inşaat yatırımlarına % 30 oranında; makin ve hayvan alımlarına ise % 40

oranında karşılıksız destek sağlanmaktadır.

Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklemesi Programı kapsamında 2011-2015 yılları arasında

ekonomik yatırımlar destekleme programı, toplu basınçlı sulama sistemleri yatırımları ve

makine ekipman alımlarının desteklemesi programı uygulanmaktadır.

Ekonomik Yatırımlar Destekleme Programı çerçevesinde tarımsal ürünlerin işlenmesi,

depolanması ve paketlenmesine yönelik yeni yatırım tesislerinin yapımı, tarımsal ürünlerin

işlenmesi, depolanması ve paketlenmesine yönelik mevcut faal olan veya olmayan tesislerin

kapasite artırımı ve teknoloji yenilenmesine yönelik yatırımlar, tarımsal ürünlerin işlenmesi,

depolanması ve paketlenmesine yönelik kısmen yapılmış yatırımların tamamlanmasına yönelik

yatırımlar, alternatif enerji kaynakları kullanan yeni seraların yapımına yönelik yatırımlar ve

alternatif enerji kaynaklarından jeotermal, biyogaz, güneş ve rüzgâr enerjisi üretim tesisleri,

hibe desteği kapsamında değerlendirilmektedir. Söz konusu yatırımlara gerçek kişi

başvurularında 150.000 TL, tüzel kişi başvurularında 600.000 TL yi geçmemek üzere %50

oranında mali destek sağlanmaktadır.

Toplu basınçlı sulama sistemi yatırım konuları, kamu kurumlarınca yapılmış mevcut sulama

tesislerinin basınçlı sulama tesisine dönüştürüldüğü, toplu basınçlı sulama tesisi yatırımlarına

yönelik proje başvurularını kapsamaktadır. Hibeye esas proje tutarı 600.000 TL geçmemekte

69

ve Köylere hizmet götürme birlikleri ve sulama kooperatiflerince hazırlanan projelere hibeye

esas proje tutarının % 75’ine hibe yoluyla destek verilmektedir.

Makine ve Ekipman Alımlarının Desteklemesi Programı kapsamında anıza direkt ekim

makinesi, arıcılık makine ve ekipmanı, balya makinesi, basınçlı sulama sistemi kurulması,canlı

balık nakil tankı, çayır biçme makinesi, çeltik fide dikim makinesi, el traktörü, file sistemi

kurulması, biçer bağlar, hububat harman makinesi, lazerli tesviye aleti, hasat tablası, mibzer,

motorlu tırpan, pamuk toplama makinesi, pancar söküm makinesi, patates söküm makinesi,

pülverizatör, rüzgar makinesi, sap parçalama makinesi, sap toplamalı saman makinesi, silaj

makinesi, soğuk hava tesisatlı taşıma aracı, süt sağım ünitesi ve soğutma tankı, gübre dağıtma

makinesi, taş toplama makinesi, diskli tırmık, yem hazırlama makinesi, zeytin hasat makinesi,

koyun kırkma makinesi, tambur filtre, su ürünlerinde buzlama makinesi, balıkçı gemilerinde

soğuk depo, su ürünleri için kuluçka dolabı gibi makine ekipmanlara gerecek kişiler için mal

başına 50.000 TL; tüzel kişiler için 100.000 TL’yi geçmemek üzere %50 oranında hibe desteği

sağlanmaktadır.

Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Kapsamında Bireysel Sulama Makine ve

Ekipman Alımlarının Desteklenmesi Programı uyarınca tarla içi damla sulama sistemi

kurulması, tarla içi yağmurlama sulama sistemi kurulması, tarla içi mikro yağmurlama sulama

sistemi kurulması, lineer sistem yağmurlama sulama makinesi alınması, center pivot sistem

yağmurlama makinesi alınması, tamburlu sistem yağmurlama sulama makinesi alınması,

güneş enerjili sulama sistemleri kurulması gibi tarımsal sulama sistemlerine %50 oranında

karşılıksız mali destek sunulmaktadır.

İŞKUR DESTEKLERİ

İŞKUR; istihdamın artırılması, işsizliğin azaltılması, işsizlerin mesleki niteliklerinin artırılması

amacıyla aktif istihdam politikaları çerçevesinde kurslar programları, girişimcilik ve iş başı

eğitimleri, toplum yararına çalışma programları ve çalışanlara mesleki eğitim programları

düzenlemektedir.

TÜBİTAK DESTEKLERİ

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Başkanlığı; yeni bilgiler üretilmesi, bilimsel yorumlar

yapılması, teknolojik problemlerin çözümlenmesi, teknolojinin toplumsal faydaya dönüşme

70

sürecinin hızlandırılması, özel sektör kuruluşlarının araştırma, teknoloji geliştirme ve yenilik

faaliyetlerinin artırılması amacıyla çeşitli destekler sunmaktadır.

Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı, Proje Pazarları Destekleme Programı, KOBİ Ar-

Ge Başlangıç Destek Programı, Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri (TEKNOGİRİŞİM)

Destekleme Programı, Uluslararası Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı, Hızlı Destek

Programı, Kamu Ar-Ge Destekleme Programı, İŞBAP Programları gibi destek programları ile

kamu, üniversite ve özel sektörün araştırma ve geliştirme faaliyetlerine önemli miktarda

karşılıksız destekler sağlanmaktadır.

BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI DESTEKLERİ

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştime Faaliyetlerinin

Desteklemesi Hakkında Kanun uyarınca firmaların, organizasyon yapıları içinde ayrı bir birim

şeklinde örgütlenmiş, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az elli adet tam

zamanlı Ar-Ge personeli istihdam eden “Ar-Ge Merkezi” kurmaları durumda Ar-Ge indirimi,

gelir vergisi stopaj indirimi, sigorta primi teşviki ve damga vergisi istisnası tanımaktadır.

Öte yandan San-Tez Programı kapsamında üniversite-sanayi-kamu işbirliğini geliştirmek,

akademik çalışmaların katma değer yaratacak ürün veya üretim yöntemi olarak

uygulanmasını, akademik bilginin ticarileşmesini, KOBİ’lerin teknolojik ürün üretimini artırmak

amacıyla KOBİ’lere %75’e kadar karşılıksız hibe desteği sağlanmaktadır.

TÜRKİYE TEKNOLOJİ GELİŞTİRME VAKFI DESTEKLERİ

TTGV, kuruluşların sahip olduğu teknoloji geliştirme potansiylinden azami faydayı sağlamaların

olanak vererek geliştirdikleri teknolojiler ile küresel pazarlarda rekabet eden işletmler haline

gelmlerini sağlamak amacıyla kavram geliştirme, teknolojik/teknik ve ekonomik yapılabilirlik

etütü, geliştirilen kavramdan tasarıma geçiş sürecinde yer alan laboratuvar çalışmaları,

tasarım ve çizim çalışmaları, prototip üretimi, pilot tesisin kurulması, deneme üretimi, patent

ve lisans çalışmaları, satış sonrasında ürün tasarımından kaynaklanan sorunların çözümü

faaliyetlerinin yanı sıra araştırma ve geliştirmeye dayalı, teknolojik yenilik içeren, sanayide

uygulanabilir ekonomik değeri olan projelere en fazla 1 milyon dolar tutarında ve %50

oranında geri ödemeli destek sağlamaktadır.

71

Ayrıca TTGV tarafından çevre teknolojileri (temiz üretim/ sürdürülebilir üretim), enerji

verimliliği ve yenilenebilir enerji alanlarında sanayi kuruluşları tarafından gerçekleştirilen

projelere en fazla 1 milyon dolar tutarında ve %50 oranında geri ödemeli mali destekler

sunulmaktadır.

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI DESTEKLERİ

Kültür ve Turizm Bakanlığınca 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu uyarınca Bakanlıktan Turizm

Yatırım Belgesi veya Turizm İşletmesi Belgesi alan işletmelere yatırım yeri tahsisi, elektrik,

havagazı ve su ücretlerinde indirim, haberleşme kolaylıkları, yabancı personel çalıştırabilme

imkanı gibi teşvikler sağlamaktadır.

Öte yandan Kültür ve Turizm Bakanlığınca desteklenen veya iştirak edilen turizm fuarlarına

bireysel veya ilgili sektör meslek birliğinin/derneğinin öncülüğünde katılım olması durumunda,

fuara katılım masraflarının bir kısmı karşılanmaktadır. Ayrıca; bölge tanıtımı yapacak

işletmelerin ve ilgili sektör STK’larının, yurt dışında gerçekleştirecekleri tanıtım ve pazarlama

faaliyetlerine ilişkin giderlerinin bir kısmı da karşılanmaktadır.

Ayrıca 5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu ile kültür yatırımı veya kültür

girişimi belgelerine sahip merkezlerin yapımı, onarımı ve işletilmesi, kütüphane, arşiv, müze,

sanat galerisi, sanat atölyesi, film platosu, sanatsal tasarım ünitesi, sanat stüdyosu ile sinema,

tiyatro, opera, bale, konser ve benzeri kültürel ve sanatsal etkinliklerin ya da ürünlerin

yapıldığı, üretildiği veya sergilendiği mekânlar ile kültürel ve sanatsal alanlara yönelik özel

araştırma, eğitim veya uygulama merkezlerinin yapımı, onarımı veya işletilmesi esnasında

çeşitli indirimlerin yanı sıra yer tahsisi, sigorta primi indirimi, gibi destekler sunulmaktadır.

72

8. UYGULAMA, KOORDİNASYON, İZLEME VE DEĞERLENDİRME

TRA1 Düzey 2 Bölge Planı’nın (2014 – 2023) uygulamasına yönelik olarak bölgede 2012 yılı

başından beri KUDAKA koordinasyonunda uygulanan Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi İnovasyona

Dayalı Turizm Stratejisi ve Eylem Planı’nın uygulama modeline benzer bir yapılanmanın

oluşturulması önerilmektedir.

UYGULANACAK STRATEJİK YAKLAŞIM (Ne, niçin, nerede, ne zaman, nasıl, kim tarafından yapılacak? Ne elde edilecek ?)

Planın bölge için öngördüğü vizyonun gerçekleşmesine katkı sağlamak için uygulanacak

stratejik yaklaşım, planda kurgulanan dört eksenin bölgenin öncü sektörleri dikkate alınarak

eşzamanlı olarak hayata geçirilmesini esas almaktadır. Böyle bir yaklaşımın uygulanmasına

yönelik yapılanma için üç temel alanda çalışma yapılması öngörülmektedir. Bu alanlar;

koordinasyon, komisyon çalışmaları ve izleme-değerlendirme şeklindedir. Bu sistemde;

koordinasyon, KUDAKA tarafından Ajans uzmanları arasından görevlendirilmiş komisyon

koordinatörleri marifetiyle sağlanacaktır. Komisyon çalışmaları Kalkınma Kurulu bünyesinde

kurulmuş olan sektörel komisyonlar tarafından yapılacaktır. İzleme ve değerlendirme ise

Ajansın Yönetim Kurulu tarafından gerçekleştirilecektir. Temel çalışma alanları ve bunlara ait

yapılanma Şekil 10’da özetlenmiştir.

73

Şekil 11. Bölge Planı uygulama yöntemi

BÖLGE PLANI UYGULAMA YÖNTEMİ

KOORDİNASYON KOMİSYON ÇALIŞMALARI İZLEME DEĞERLENDİRME

KUDAKA

(Komisyonu

Koordinatörleri)

KALKINMA KURULU

(Sektörel Komisyonlar)

KUDAKA

YÖNETİM KURULU

Tarım Komisyonu

Turizm Komisyonu

Sanayi Komisyonu

Girişimcilik ve İnsan

Kaynakları Komisyonu

74

KOORDİNASYON

Planın uygulanmasında koordinasyon Ajans Genel Sekreterliğince gerçekleştirilecektir. Ajansın

bu kapsamdaki rolünü gerektiği şekilde oynayabilmesi için uzmanlardan oluşmuş bir ekip

(Komisyonu Koordinatörleri) çalışma yapacaktır. Bu koordinatörler ilgili komisyonca

oluşturulacak proje ve faaliyetleri komisyon üyeleri ile birlikte çalışarak koordine edecektir.

KALKINMA KURULU KOMİSYONLARI

Kalkınma Kurulu Komisyonlarının temel görevleri arasında Bölge Planı’nda yer alan

faaliyetlerin benimsenmesini sağlamak, bu çerçevede oluşturulması gereken her türlü faaliyet

ve projeleri birlikte geliştirmek ve uygulamaya almak, gerekli finansman kaynaklarını harekete

geçirmek ve gerektiğinde bunlar için sponsorlar bulmak amacıyla lobi faaliyetlerine girişmek

yer almaktadır.

Kalkınma Kurulu İhtisas Komisyonları TRA1 Düzey 2 Bölgesi için birer adet olmak üzere toplam

dört adet planlanmıştır. Kalkınma Kurulu bünyesinde oluşturulan bu komisyonlar Tablo 6’da

verilmiştir.

Tablo 6. Kalkınma Kurulu Komisyonları

No Komisyonlar Sayısı Kapsamı

1 Tarım Komisyonu 1 Erzurum, Erzincan, Bayburt

2 Turizm Komisyonu 1 Erzurum, Erzincan, Bayburt

3 Sanayi Komisyonu 1 Erzurum, Erzincan, Bayburt

4 Girişimcilik ve İnsan Kaynakları Komisyonu

1 Erzurum, Erzincan, Bayburt

Bu çalışma sisteminin uygulanması ile;

1. Her bir aktörün uygulamadaki rolünün mükerrerlik göstermesinin ve kaynak israfının

önüne geçilmesi,

2. Başta yerel ve ulusal düzeydeki karar verici ve uygulayıcılar olmak üzere tüm kesimlerin

bir araya gelmesi,

3. Planın sahiplenilmesi ve uygulanmasına destek verilmesi,

4. Tüm aktörlerin açık ve net bir örgütsel çerçeve dâhilinde işbirliğine gitmesi,

sağlanabilecektir.

75

KOMİSYONLARIN YAPILANMASINA VE ÇALIŞMASINA İLİŞKİN TEMEL PRENSİPLER

Komisyonlarda yer alan her kurumda, kurum faaliyetlerinin Bölge Planı’na uyumunu kontrol

edecek, Bölge Planı konusunda bilinçli bir uzman grubunun oluşturulması sağlanacaktır. Bu

uzmanlar kurum yetkilisinin katılamadığı toplantı ya da faaliyetlerde, kurum yetkilisi adına

yetkilendirmesiyle aktif görev alabileceklerdir.

Bu komisyonlar Kalkınma Kurulu üyelerinden seçilir. Kurulan komisyonlar ihtiyaç duymaları

durumunda faaliyet ya da proje amaçlı alt komisyonlar kurabilirler. İhtiyaç duyulması

durumunda Kalkınma Kurulu dışından da faaliyet ya da proje bazlı komisyonlara katılım

sağlanabilir. Komisyonlardaki paydaş sayısında herhangi bir sınır bulunmamakla birlikte tüm

üyelerin komisyon faaliyetlerine aktif katılımı şarttır.

Komisyonların toplantı sıklığı ve çalışma şekli Bölge Planı kapsamında üzerlerine düşen

görevlere ve eylem planına bağlı olarak, yılda en az iki kere olmak üzere komisyonlar

tarafından belirlenecektir.

Komisyonlar, kendi içlerinde başkanlarını seçeceklerdir. Komisyon başkanları, KUDAKA

Komisyon Koordinatörleriyle birlikte çalışacaklardır. Komisyonların gerekli sekretaryası

KUDAKA tarafından sağlanacaktır. Komisyonların etkin çalışması ve bu planda öngörülen

faaliyetlerin komisyon tarafından oluşturulacak bir eylem planına uygun olarak

gerçekleştirilmesi KUDAKA Komisyon Koordinatörlerinin sorumluluğundadır.

Gerçekleştirilecek projelere bağlı olarak iki veya daha fazla komisyon birlikte çalışabilir.

Komisyonlar arası işbirliklerini oluşturmak ve ortak çalışmaları gerçekleştirmek için gerekli

koordinasyon KUDAKA Komisyon Koordinatörleri tarafından sağlanacaktır.

Komisyonların faaliyet alanlarına giren konularda diğer bölgesel, ulusal ve uluslararası

kuruluşlarla işbirliği yapmaları gerekebilecektir. İşbirliği yapılacak kuruluşlar, ilgili komisyon,

KUDAKA Genel Sekreterliği, KUDAKA Komisyon Koordinatörleri ile birlikte belirlenip sürece

dahil edilecektir. Söz konusu işbirliklerinde ulusal ve uluslararası fonların (SODES, Avrupa

Birliği, Dünya Bankası, Kalkınma Bankaları vb. fon kaynakları) kullanımına yönelik alternatifler

değerlendirilecektir.

76

Komisyonlar bölgede beraber iş yapabilme kültürünü geliştirilmesine öncülük edeceklerdir.

Komisyonlar ile KUDAKA Yönetim Kurulu düzenli olarak bir araya gelecek ve gelişmeler

hakkında görüş alışverişinde bulunacaklardır. İlk toplantıda, KUDAKA Komisyon

Koordinatörleri ilgili komisyonun eylem planında üstleneceği rol ve üzerine düşen görev ve

sorumluluklar hakkında bilgi verecektir. Her bir komisyon, KUDAKA Komisyon Koordinatörleri

tarafından hazırlanmış yapılacak işler listesini değerlendirecek ve uygulamada grup üyeleri

arasında görev dağılımı yapabilecektir. Gerekli görüldüğü hallerde, listede verilen eylemleri

tamamlayıcı olması ve uygulanması koşuluyla listeye ilave yeni eylemler dâhil edilebilecektir.

Oluşturulan çalışma sistemi içerisinde gerçekleştirilen eylemler ve çalışmaların durumunu

takip etmek amacıyla toplantı gündemleri ve ilerleme raporları oluşturulacaktır.

İZLEME VE DEĞERLENDİRME

Bölge Planının izleme ve değerlendirmesi komisyonlarda her toplantı öncesinde hazırlanacak

ilerleme raporları ve oluşturulacak çizelgelerden elde edilen bilgilerle KUDAKA Komisyon

Koordinatörleri sekretaryasında Ajans Yönetim Kurulunca ifa edilecektir. KUDAKA Yönetim

Kurulu, Komisyonların ilerleme raporları ve komite eylem planlarında yer alan ve üst düzey

inisiyatif gerektiren konularda bilgilendirilecektir.

77

9. PERFORMANS GÖSTERGELERİ

Tedbir Performans Göstergesi

EKSEN 1. BAŞTA NİTELİKLİ VE AYIRT EDİCİ ÖZELLİKTEKİ ÜRÜNLER OLMAK ÜZERE TARIMSAL ÜRETİMİN MİKTAR VE KALİTESİNİN ARTIRILMASI

Öncelik 1. Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için sosyal altyapının iyileştirilmesi

Tedbir 1.1. Üreticinin teknik kapasitesinin ve niteliğinin artırılması 2023 yılının sonunda üreticiler ürünlerini üretmek için var olan yenilikçi metotların sayısının ve bu metotlarla ürettikleri ürünlerin miktarının günümüze göre miktarındaki artış

TEDBİR 1.2. Örgütlenmenin ve işbirliği kültürünün geliştirilmesi 2023 yılı sonunda işbirliği ve örgütlenme sayesinde oluşturulan dernek sayısı ve bu derneklerin yaptığı proje ve işlerin sayılarının 2013 yılına göre en az %40 artması

TEDBİR 1.3. Bölgede tarımsal girişimciliğin ve girişim sayısının artırılması 2023 yılı sonunda girişimciliğin artmasıyla TRA1 Bölgesinde tarımla uğraşan çiftçi 46.516’dan 70.000’e çıkması ve girişim sayılarının en az %50 artması.

Öncelik 2. Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için teknik altyapının iyileştirilmesi

TEDBİR 2.1 Tarımsal hammaddenin üretilmesi, toplanması, taşınması ve işlenmesine yönelik alt yapı ve organizasyon eksikliklerinin giderilmesi

2023 yılının sonunda üretilen tarımsal hammadde miktarı, bunları toplayan ve işleyen tesis sayısında günümüze göre artış

TEDBİR 2.2 Tarımsal üretime yönelik araştırma, fizibilite, envanter ve strateji geliştirme çalışmalarının yapılması

Tarıma yönelik yapılan araştırmaların, fizibilitelerin, envanter ve strateji geliştirme çalışmalarının sayısının günümüze göre artış göstererek 2023 yılındaki sayıları.

TEDBİR 2.3. Sözleşmeli tarımsal üretimin bölgede yaygınlaştırılması Bölgede sözleşmeli tarımsal üretimin yaygınlaştırılarak 2023 yılı sonundaki Sözleşmeli tarım yapan çiftçi sayısı ve bu yöntemle üretilen ürün miktarı

TEDBİR 2.4. Ayırt edici tarımsal ürün üretiminin ve yenilikçi uygulamaların bölgede yaygınlaştırılması

Dünya’daki ayırt edici ve yenilikçi uygulamaların en az %20’sinin bölgede uygulanarak bu uygulamaların 2023 yılı sonundaki sayısı.

EKSEN 2. BÖLGEDE ÜRETİLEN HAMMADDENİN İŞLENEREK KATMA DEĞERLİ ÜRÜN HALİNE GETİRİLMESİ

Öncelik 3. Bölgeye işleme ve imalat sanayi yatırımlarının çekilmesi

Tedbir 3.1. Bölgeye yatırımı çekecek sanayi altyapısının geliştirilmesi Bölgede bulunan 4 OSB sayısının 2023 yılı sonunda 8’e ulaşması ve diğer sanayi alt yapısını oluşturan tesislerin 2023 yılında sayısı.

TEDBİR 3.2. Bölgeye yatırım yapacak işletmelere yol gösterecek bilgi altyapısının oluşturulması

Firmalara yol gösteren danışmanlık firmalarının sayılarının şu anki duruma göre en az iki kat artması, bunların 2023 yılı sonundaki sayıları ve işletmelere yol gösteren devlet kurumlarındaki personelinin sayısı

TEDBİR 3.3. Bölgenin sanayi yatırımı imkânlarının ulusal ve uluslararası alanlarda tanıtılması

Bölgedeki sanayi yatırımlarını tanıtan kurumların, internet sitelerinin ve reklamların vb tanıtım araçlarının sayıca artarak 2023 yılı sonundaki bunların sayısı

Öncelik 4. Bölgenin sermaye birikiminin bölge içerisinde yatırıma dönüştürülmesinin sağlanması

TEDBİR 4.1. Bölgenin girişimcilik kültürünün geliştirilmesi Bölgedeki girişimci sayılarının 2023 yılı sonunda 2011 yılı iş kayıtlarına göre en az 3 katına çıkması sonrası girişimci sayısı

78

TEDBİR 4.2. Ortak çalışma kültürü ve işbirliği ağlarının oluşturulması 2023 yılı sonundaki ortak çalışma kültürüyle oluşturulan proje ve işbirliği sayıları

Öncelik 5. Bölgenin Ar-Ge, yenilikçilik ve teknoloji kullanım seviyesinin yükseltilmesi

TEDBİR 5.1 Bölgede araştırma merkezlerinin altyapılarının geliştirilmesi Bölgedeki araştırma merkezleri tarafından yapılan araştırma sayıları, ulusal ve uluslar arası alınan fonların miktarı ve yapılan analiz sayılarında 2023 yılı sonunda bugüne gören az %10 artış göstermesi

TEDBİR 5.2. Üniversite sanayi işbirliğinin sağlanması 2023 yılı sonundaki üniversite-sanayi işbirliğiyle gerçekleşen proje ve araştırma sayılarının bugüne göre en az %30 artması

TEDBİR 5.3 Firmaların Ar-Ge ve yenilik konularında bilinçlendirilerek güncel trendleri ve sektörel yenilikçi modelleri takip etmeleri sağlanarak teknoloji kullanım düzeylerinin artırılması

Firmaların yaptıkları Ar-Ge sayılarının ve teknolojiye yaptıkları yatırımın 2023 yılı sonunda günümüze göre en az %10 artması

Öncelik 6. Katma değeri yüksek ürünlerin değerinde pazarlanması

Tedbir 6.1. Bölgenin dış ticaret kapasitesinin geliştirilmesi Bölgenin şu andaki dış ticaret hacmi istatistiklerinin 2023 yılı sonunda en az %20 artışı

TEDBİR 6.2.Bölgede markalaşma kültürünün geliştirilmesi ve marka ürünler oluşturulması

2023 yılında bölgedeki marka ürünlerin sayısının günümüze göre en az üç kat artması

Tedbir 6.3. Bölge için alternatif pazar ağlarının ve pazarlama yöntemlerinin geliştirilmesi

2023 yılı sonunda etkin Pazar ağlarına ulaşılmış olup bu Pazar ağlarının etkin olarak kullanılması ve kar sağlayabilecek pazarlama yöntemlerinin sayısının artırılması

EKSEN 3. SUNDUĞU KALİTELİ VE ÇEŞİTLİ HİZMETLER İLE BÖLGENİN YAKIN VE UZAK COĞRAFYASI İÇİN BİR SUNUM MERKEZİ HALİNE GELMESİ

Öncelik 7. Bölgede turizmin değer zincirindeki tüm alt sektörlerle beraber mümkün olan en yüksek sosyoekonomik faydayı sağlaması

Tedbir 7.1. Öncelikli turizm alanlarında (Kış, kongre, tarih, doğa ve eko-agro) farklılaşan ve değer yaratan turizm ürünlerinin geliştirilmesi, pazarlama ve sunuma hazır hale getirilmesi

2023 yılı sonunda Bölgede farklı ve değer yaratan turizm ürünlerinin sayısının şu anki duruma göre en az iki kat artması ve bu ürünlerin iç ve dış pazarlarda satılması.

Tedbir 7.2. Turizm ürünlerinin yurt içi ve dışında etkin şekilde tanıtımı, pazarlanması ve destinasyon markalaşmasının sağlanması

2023 yılı sonuna kadar yapılacak olan yurt içi ve dışı fuarlarında tanıtılan ürün çeşidinin şu ana göre en az 2 kat artırılması ve destinasyonların markalaşıp turizm paket programlarında yer alması

Tedbir 7.3. Turizm değer zincirinde özel sektörün, girişimciliğin ve insan kaynağının geliştirilmesi

Bölgede 2023 yılının sonuna kadar özel sektörün, girişimciliğin ve insan kaynaklarının geliştirilmesine yönelik yapılan eğitimlerin en az iki kat artırılarak sektöre kalifiye eleman kazandırarak bu elemanların sayısının en az 2 kat artırılması

TEDBİR 7.4. Toplumun turizmi içselleştirmesinin sağlanması ve sektörün gelişimini hızlandıracak sosyal ve kültürel ortamın güçlendirilmesi

2023 yılının sonuna kadar Bölgede turizmi geliştirmek ve turizmi içselleştirmek için yapılacak olan tanıtım çalışmaları sayısı ve bölgeden yaşayan halkı bilinçlendirme faaliyetleri sayıları

TEDBİR 7.5 Çevre Düzey 2 Bölgeleri ile tematik turizm koridorlarının oluşturulması ve ortak tanıtım yapılması

2023 yılı sonuna kadar çevre Düzey 2 Bölgeleri ilen yapılacak ortak tanıtım faaliyetlerin sayısı ve bu turizm koridorlarını tercih eden firmaların sayıları

Öncelik 8. Bölgede farklılaşmış hizmet tiplerinin geliştirilmesi

TEDBİR 8.1. Bölgede sağlık ve spor gibi altyapısı gelişen alanları destekleyen hizmetlerin sunulması

2023 yılının sonunda Bölgedeki sağlık ve spor tesisleri sayısının ve niteliklerinin bugünkü koşullara göre en az %20 artması

79

Öncelik 9. Üniversitelerin bölgenin sosyoekonomik kalkınmasına katkılarının artırılması

Tedbir 9.1. Üniversitelerin bölgeye olan statik katkılarının artırılması 2023 yılının sonuna kadar Bölgedeki öğrenci ve akademisyen sayısında en az %10 artış

Tedbir 9.2. Üniversitelerin bölgeye olan dinamik katkılarının artırılması 2023 yılının sonuna kadar yapılan Ar-Ge çalışmalarının bugüne göre en az %30 artması

EKSEN 4. BÖLGENİN YAŞANABİLİRLİĞİNİN ARTIRILMASI

Öncelik 10. Bölgenin erişilebilirliğinin artırılması

TEDBİR 10.1. Ulaşım altyapısının iyileştirilmesi 2023 yılı sonunda, Ankara-Kars hızlı tren hattının bitirilerek faaliyete geçmesi, mevcut duble yol sayısının bugünkü duruma göre en az iki katına çıkması

TEDBİR 10.2.Mevcut ulaşım imkanlarının iyileştirilmesi 2023 yılı sonunda yurtiçi ve yurtdışı uçak seferlerinin şu anki duruma göre en az 3 kat artış göstermesi, otobüs seferlerinin de rotalarının şu anki duruma göre en az %10 artarak yolcu sayısında artış olması

Öncelik 11. Bölgenin sosyal, kültürel, sanatsal ve rekreasyonel imkanlarının geliştirilmesi

TEDBİR 11.1.Yerleşim merkezlerinin kent estetiği ve belediye hizmetleri yönünden iyileştirilmesi ve farklılaştırılması

2023 yılı sonundaki Bölgedeki park-bahçe sayısı, belediyelerin kent-estetiği ve hizmetlere yönelik yaptıkları yapıların sayısının bugünkü duruma göre en az % 20 artması, turist ve halk memnuniyet anketleri sonucundaki kent estetiği ve belediye hizmetleri başarı oranı

TEDBİR 11.2. Bölgede kırsal alanın çekiciliği yüksek ve huzur veren mekanlar haline getirilmesi

2023 yılının sonuna kadar dış göç oranlarının en az %20 azalması, köylerde ve beldelerde kişi sayısının en az % 20 oranında artması

TEDBİR 11.3. Bölgede erişilebilir sosyal, kültürel ve sanatsal donatıların yaygınlaştırılması

2023 yılı sonunda bölgedeki sosyal ve kültürel tesislerin, aktivitelerin ve bunlardan yararlanan insanların sayısında günümüze göre en az iki kat artış.

80

10. PLANIN ÜSTÖLÇEK PLANLARLA UYUM VE İLİŞKİSİ

TRA1 Düzey 2 Bölge Planı (2014 – 2023) Onuncu Kalkınma Planı (OKP) ve Bölgesel Gelişme

Ulusal Stratejisi (BGUS) ile bölge özelinde detaylandırıcı, bütünleyici ve bölgeyi bu iki belge

gözüyle büyüteç altına alarak yakın plana çıkarıcı biçimde uyumludur. OKP içerisinde geçen

dört ana başlık “Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum”, “Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme”,

“Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” ve “Kalkınma İçin Uluslararası İşbirliği” başlıkları

ile TRA1 Düzey 2 Bölge Planı içerisinde yapılan bölgede sosyal altyapının iyileştirilmesi, katma

değerli ürün üretimi ve pazarlaması, bölgenin yakın coğrafyası için cazibe merkezi haline

gelmesi ve yaşanabilirliğin artırılmasına yönelik yapılan vurgular örtüşmektedir. OKP içerisinde

kurgusu yapılan İthalata Olan Bağımlılığın Azaltılması, Yurtiçi Tasarrufların Artırılması ve İsrafın

Önlenmesi, İş ve Yatırım Ortamının Geliştirilmesi, Yerli Kaynaklara Dayalı Enerji Üretimi, Enerji

Verimliliğinin Geliştirilmesi, Tarımda Su Kullanımının Etkinleştirilmesi, Sağlık Turizminin

Geliştirilmesi, Taşımacılıktan Lojistiğe Dönüşüm ve Nitelikli İnsan Gücü İçin Çekim Merkezi

Programları Bölge Planı içerisinde önerilen gelişme eksenleri ile uyumlu olarak bölgede

uygulanabilecek programlardır.

Temel amacı bölgesel gelişme ve rekabet edebilirlik açısından ulusal düzeyde koordinasyonu

sağlamak olan Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2013-2023)’nin bu amacına uygun olarak

Bölge Planı TRA1 Düzey 2 Bölgesi içerisinde mekâna dair öngörülerde de bulunmuş ve planın

eksenleri içerisine BGUS’un bölge için kurguladığı politikayı da yerleştirmiştir. Bölge Planı

içerisinde bölge BGUS’un “Mekânsal Amaçlar”ı içerisinde “Bölgesel Büyüme Odaklarıyla Düşük

Gelirli Yörelerde Kalkınmanın Tetiklenmesi” ile uyumlu olarak bir hizmet sunum merkezi

şeklinde kurgulanmış ve cazibesinin artırılması öngörülmüştür. Bölge BGUS içerisinde

“Bölgesel Çekim Merkezleri (Erzurum) ve Sanayi Nüvesi İller (Erzincan; Yapısal Dönüşüm Kent

ve Bölgeleri)” şeklinde tanımlanırken kırsal nüfus açısından da Grup III (Dinamik) ve Grup IV

(Durağan) gruplarına girmektedir. Ana karakteri “Bölgesel Çekim Merkezleri” kategorisine

giren bölge için Bölge Planı öngörüleri ile BGUS’un Bölgesel Çekim Merkezleri için kentsel

ekonomilerin geliştirilmesi; kentsel ve sınai altyapının geliştirilmesi; beşeri ve sosyal

sermayenin geliştirilmesi ve yurt içi ve çevre piyasalarla ticaretin ve ilişkilerin geliştirilmesi

öngörüleri örtüşmektedir. BGUS’un “bölgesel gelişmenin yönetişimi ve kurumsal kapasitenin

geliştirilmesi, kamu yatırım ve destek uygulamalarının bölgesel gelişme amaçlarıyla

uyumlaştırılması, bölgelerin yenilik kapasitesi ve rekabet gücünün geliştirilmesi, sınır ötesi ve

81

bölgeler arası işbirliklerinin geliştirilmesi, sürdürülebilir kalkınma ve yeşil büyüme ve ulaşım

ağının ve erişilebilirliğin geliştirilmesi” şeklindeki tüm “Yatay Amaçlar”ına Bölge Planı yerel

ölçekte katkı sağlayacaktır.

Doğu Anadolu Projesi (DAP) Ana Planı TRA1 Düzey 2 Bölgesi illerinin tamamını kapsaması ve

Erzurum’un hedeflenen öncelikler kapsamında Alt Bölge Merkezi olarak belirlenmiş olması

nedeniyle bölge planında hem mevcut durumun tespitine yön göstermesi hem de hedeflerin

belirlenmesine dair ipuçları vermesi bakımından yararlanılan ana dokümanlar arasında yer

almıştır. 2000 yılında Atatürk, Fırat, İnönü, Kafkas ve Yüzüncüyıl Üniversitelerince hazırlanan

plan başlangıçta ülkenin doğusunda yer alan ve 16 ili kapsamasına rağmen 2011 yılında

kurulan DAP Bölge Kalkınma İdaresinin sorumluluk alanına Bayburt ve Gümüşhane’nin

girmemesi nedeniyle bu iller DAP kapsamından çıkarılmıştır. Planda, bölgenin mevcut durumu

ile avantaj ve dezavantajları, gelecek 20 yıl içinde ülkedeki ve ülkenin ekonomik ilişkiler içinde

bulunduğu ülkelerdeki muhtemel gelişmeler çerçevesinde oluşturulan hedef ve stratejiler ile

gelişme senaryoları yer almaktadır. DAP Bölgesi’nin görece geri kalmışlığı; tarım ve diğer

sektörler arasında iş gücü verimliliği farklılıklarından, yeterli ölçüde sanayiye, özellikle imalat

sanayine sahip olmamasından, sanayide ve diğer sektörlerde, alt sektörler ve bölgeler arası

verimlilik farklılıklarından kaynaklanmaktadır. Planda sorunlara yönelik ekonomik, sosyal,

çevresel ve mekansal hedefler belirlenmiştir. İnsan kaynaklarının geliştirilmesi, örgütlenmenin

yaygınlaştırılması, alt yapı temini, mera ıslahı ve yönetimi, çevre kalitesinin iyileştirilmesi,

yoksullukla mücadele, finansman öncelikli müdahale alanı olarak belirlenmiştir. DAP

kapsamında ifade edilen sorunlar ve çözüme yönelik strateji ve projelerin TRA1 Düzey 2

Bölgesi için geçerliliğini devam ettirmektedir. Kısmi iyileştirmelerin ve uygulanan tedbirlerin

bölge gelişmesine katkı sağlamasıyla birlikte programın tüm araçlarıyla uygulanmaya devam

edilmesine ihtiyaç vardır. DAP Bölge Kalkınma İdaresi tarafından güncellenen DAP Eylem Planı

çalışmalarından elde edilen sonuçlar ve proje fikirleri de TRA1 Düzey 2 Bölge Planı kapsamına

alınarak değerlendirilmiştir.

Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP) Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu,

Rize ve Trabzon illerini kapsayan Doğu Karadeniz Bölgesi için hazırlanan planın amacı; bölgenin

ekonomik yapısını güçlendirerek ortalama gelir düzeyini yükseltmek ve bölge içi gelir dağılımını

iyileştirmek, bölgenin sosyal gelişmesini ve dayanışmayı sağlayarak bölge içi entegrasyonu

sağlamak ve bölgenin doğal kaynaklarını ve çevre kapasitesini koruyarak uzun dönemli

82

sürdürülebilir kalkınmayı sağlamaktır. Plan dört temel strateji olarak ana ulaşım altyapısının ve

çok amaçlı su kaynaklarının geliştirilmesini, toprak mülkiyeti ve kullanımının iyileştirilmesini ve

mahalli idarelerin güçlendirilmesini belirlemiştir. Plan, istenen başarıya ulaşılmasını bölgenin

insan kaynaklarının geliştirilmesine bağlamaktadır. TRA1 Düzey 2 Bölgesi illerinden Bayburt

DOKAP kapsamında yer almakta ve ölçek ekonomiye ulaştırılması ve büyümeye yeni bir ivme

kazandırılması öncelikli amaç olarak belirtilmektedir. 2011 yılında kurulan DOKAP Bölge

Kalkınma İdaresi tarafından güncellenen eylem planı içerisinde TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin

Bayburt özelindeki öncelikleri de dikkate alınmıştır. Plan hazırlığı kapsamında yararlanılan ve

plan öncelikleri ile uyumlulaştırılan strateji belgeleri Tablo 6’da verilmiştir.

83

Tablo 7.Üst ölçek plan ve stratejilerle uyum

Öncelikler

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için sosyal altyapının iyileştirilmesi

Kaliteli, yeterli ve sürekli tarımsal üretim için teknik altyapının iyileştirilmesi

Bölgeye işleme ve imalat sanayi yatırımlarının çekilmesi

Bölgenin sermaye birikiminin bölge içerisinde yatırıma dönüştürülmesinin sağlanması

Bölgenin Ar-Ge, yenilikçilik ve teknoloji kullanım seviyesinin yükseltilmesi

Katma değeri yüksek ürünlerin değerinde pazarlanması Bölgede turizmin değer zincirindeki tüm alt sektörlerle beraber mümkün olan en yüksek sosyoekonomik faydayı sağlaması

Bölgede farklılaşmış hizmet tiplerinin geliştirilmesi Üniversitelerin bölgenin sosyoekonomik kalkınmasına katkılarının artırılması

Bölgenin erişilebilirliğinin artırılması

Bölgenin sosyal, kültürel, sanatsal ve rekreasyonel imkânlarının geliştirilmesi

1. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Stratejik Planı (2013-2015), 2. Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Stratejisi ve Eylem Planı 2011-2016, 3. Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS), 4. Çevre Şehircilik Bakanlığı Stratejik Planı (2013-2017), 5. Onuncu Kalkınma Planı (2014 – 2018), 6. Girdi Tedarik Stratejisi (GİTES) ve Eylem Planı 2013-2015, 7. Gümrük Müsteşarlığı Stratejik Planı (2010-2014), 8. İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı_2011-2023, 9. İş -Kur Stratejik Plan (2011-2015), 10. Katılım Öncesi Ekonomik Program (2012-2014), 11. KENTGES 2023 100 Eylem, 12. KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (2010-2023), 13. KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı (2011 - 2013), 14. KOSGEB Stratejik Planı (2011-2015), 15. Sağlık Bakanlığı Stratejik Eylem Planı (2013-2017), 16. Savunma Sanayi Müsteşarlığı (2012 - 2016) Stratejik Planı, 17. T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü Stratejik Plan (2010 – 2014), 18. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Kırsal Kalkınma Planı (2010-2013), 19. Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Stratejik Planı (2010-2014), 20. Turizm Kıyı Yapıları Master Plan Çalışması Sonuç Raporu, 21. Türkiye Demir‐Çelik ve Demir Dışı Metaller Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2012‐2016), 22. Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ve EYLEM PLANI(2011 -2014), 23. Türkiye Turizm Stratejisi 2023, 24. Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023, 25. Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı, 26. Ulaştırma Kıyı Yapıları Master Plan Çalışması Sonuç Raporu, 27. Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi, 28. Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (2011-2016), 29. Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (2012-2023)