[yrc] tiem nang phat trien loai hinh du lich van hoa o vung mien nui lao cai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ---------o0o---------

CÔNG TRÌNH DỰ THI GIẢI THƯỞNG

“SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC” NĂM 2010

TÊN CÔNG TRÌNH:

“TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN LOẠI HÌNH

DU LỊCH VĂN HÓA

Ở VÙNG MIỀN NÚI LÀO CAI” Thuộc nhóm ngành: XH2b

HÀ NỘI, THÁNG 7 NĂM 2010

82

Du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai SVNCKH 2010

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1

CHƯƠNG I: KHÁI QUÁT CHUNG............................................................................... 3

1.1. Du lịch văn hóa ..................................................................................................... 3

1.1.1. Khái niệm du lịch văn hóa ............................................................................. 3

1.1.2. Đặc điểm của du lịch văn hóa ........................................................................ 5

1.2. Đặc điểm của vùng miền núi Lào Cai phù hợp với loại hình du lịch văn hóa ..... 7

1.2.1. Đặc điểm tự nhiên. ......................................................................................... 7

1.2.2. Đặc điểm văn hóa ........................................................................................ 10

CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH VĂN HÓA TẠI LÀO CAI . 15

2.1. Tình hình du lịch văn hóa tại Lào Cai ................................................................ 15

2.1.1 Mô hình “Du lịch lễ hội” tại Lào Cai ........................................................... 16

2.1.2. Mô hình du lịch “Homestay” (Du lịch cộng đồng) tại Lào Cai ................... 23

2.2. Những khó khăn, tồn tại và tiềm năng của du lịch văn tại Lào Cai .................... 27

2.2.1. Tiềm năng phát triển các mô hình du lịch văn hóa tại Lào Cai ................... 27

2.2.2 Những khó khăn, tồn tại của du lịch văn hóa tại Lào Cai ............................ 31

2.3 Ảnh hưởng của du lịch văn hóa đối với tỉnh Lào Cai .......................................... 39

2.3.1 Ảnh hưởng tích cực của du lịch văn hóa đối với Lào Cai ............................ 39

2.3.2 Ảnh hưởng tiêu cực của du lịch văn hóa đối với Lào Cai ............................ 43

CHƯƠNG III GIẢI PHÁP VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN CHO LOẠI HÌNH DU LỊCH

VĂN HÓA TẠI LÀO CAI............................................................................................. 49

3.1. Chính sách của UBND tỉnh Lào Cai về dịch vụ du lịch tại địa phương ............. 49

3.1.1. Định hướng phát tại Lào Cai của UBND tỉnh Lào Cai nhằm phát triển dịch

vụ du lịch tại Lào Cai............................................................................................. 49

3.1.2. Nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu để phát triển du lịch tại Lào Cai. .............. 50

83


3.2. Hướng phát triển cho loại hình du lịch văn hóa tại Lào Cai. .............................. 51

3.2.1. Du lịch làng nghề truyền thống ................................................................... 51

3.2.2. Du lịch lễ hội ............................................................................................... 53

3.2.3. Du lịch cộng đồng ........................................................................................ 54

3.3. Giải pháp khắc phục những khó khăn và hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của

loại hình du lịch văn hóa tại Lào Cai ......................................................................... 56

3.3.1. Các giải pháp khắc phục những khó khăn ................................................... 56

3.3.2. Các giải pháp hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực ....................................... 62

KẾT LUẬN....................................................................................................................69

PHỤ LỤC 1: PHONG TỤC - LỄ HỘI Ở TỈNH LÀO CAI...............................................i

PHỤ LỤC 2: CÁC CHỢ VĂN HÓA Ở TỈNH LÀO CAI..............................................vii

TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................................xii


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nội dung hoàn chỉnh

CTDLVCN Chương Trình du lịch về cội nguồn

FEI Chương trình “Khám phá Fansipan”

MICE Meeting (hội họp), Incentive (khen thưởng), Convention (hội

nghị, hội thảo) và Exhibition (triển lãm)

SVNCKH Sinh viên nghiên cứu khoa học

TT&TT Thông tin và Truyền thông

UBND Ủy Ban Nhân Dân

VHTTDL Văn hóa – Thể thao – Du lịch

Lời mở đầu Lào Cai là một trong những tỉnh miền núi

phía Bắc không chỉ được thiên nhiên ưu đãi

với khí hậu ôn hòa và nhiều thắng cảnh đẹp

mà còn là nơi tập trung nhiều nền văn hóa

đặc sắc của 25 dân tộc anh em. Đến với Lào

Cai, ngoài việc tham quan các danh lam

thắng cảnh và di tích lịch sử nổi tiếng, các du

khách còn có mong muốn được hòa nhập và

sống trong không khí cộng đồng của các dân

tộc vùng cao, được ăn những món ăn của

người vùng cao, được mặc những trang phục

truyền thống của các dân tộc, được nhảy

trong những giai điệu của núi rừng hay được

tham gia vào các phong tục, lễ hội độc đáo

của các dân tộc thiểu số. Họ muốn cảm nhận

sự thay đổi về văn hóa khi du lịch qua từng

thị trấn của tỉnh Lào Cai.

Tuy nhiên hiện nay còn thiếu các loại hình

du lịch có thể đáp ứng được mong muốn tìm

hiểu sâu về văn hóa của các dân tộc vùng

cao. Thực tế này đòi hỏi cần có một nghiên

cứu toàn diện về thực trạng của loại hình du

lịch văn hóa và những tiềm năng hiện có ở

Lào Cai để tìm ra hướng phát triển toàn diện

hơn cho loại hình du lịch này tại địa phương.

Chính vì những lý do và yêu cầu kể trên,

nhóm chúng tôi đã quyết định lựa chọn thực

hiện nghiên cứu đề tài: “Tiềm năng phát

triển loại hình du lịch văn hóa ở vùng miền

núi Lào Cai”

Đề tài nghiên cứu tập trung vào đối tượng chính là loại hình du lịch

văn hóa và tiềm năng phát triển của loại hình này ở các huyện thuộc tỉnh Lào

Cai. Việc nghiên cứu được thực hiện dựa trên hai phương pháp nghiên cứu:

một là, phương pháp phân tích tổng hợp các thông tin, số liệu trực tiếp hoặc

gián tiếp thông qua các nguồn báo in và Internet; hai là, phương pháp khảo

sát thực tế tại địa phương (huyện Sa Pa, Bắc Hà thuộc tỉnh Lào Cai) về các

loại hình du lịch hiện có và những tiềm năng đã được khai thác.

Đề tài được triển khai theo kết cấu gồm ba phần chính: Chương I nêu

lên những cơ sở lý thuyết về du lịch văn hóa và những đặc điểm của Lào Cai

phù hợp với việc phát triển loại hình du lịch này; Chương II tập trung đánh

giá thực trạng phát triển đồng thời nêu lên những những khó khăn tồn tại và

tiềm năng chưa được khai thác của du lịch văn hóa tại Lào Cai; Chương III

trình bày những chính sách của UBND Tỉnh Lào vào, định hướng phát triển,

các giải pháp khắc phục khó khăn và phát huy những tiềm năng phát triển du

lịch của Lào Cai.

- 3 -


CHƯƠNG I

KHÁI QUÁT CHUNG

1.1. Du lịch văn hóa

1.1.1. Khái niệm Du lịch văn hóa

1.1.1.1.Du lịch

Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về du lịch. Vào năm 1963, Hội nghị Liên

Hợp Quốc tế về Du lịch ở Roma đã định nghĩa “Du lịch là tổng hòa các mối quan

hệ, hiện tượng, các hoạt động kinh tế bắt nguồn từ các cuộc hành trình và lưu trú

của cá nhân hay tập thể ở bên ngoài nơi ở thường xuyên của họ hay ngoài nước của

họ với mục đích hòa bình. Nơi họ đến lưu trú không phải là nơi làm việc của họ.”

Hay định nghĩa theo Hội nghị Quốc tế về thống kê du lịch ở Otawa, Cannada tháng

06/1991 “Du lịch là hoạt động của con người đi tới một nơi ngoài môi trường

thường xuyên (nơi ở của mình), trong một khoảng thời gian ít hơn khoảng thời gian

đã được các tổ chức du lịch quy định trước, mục đích của chuyến đi không phải là

để tiến hành các hoạt động kiếm tiền trong phạm vi vùng tới thăm”. Hoặc “Du lịch

là hoạt động của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm thỏa

mãn nhu cầu tham quan, giải trí, nghĩ dưỡng trong khoảng thời gian nhất định”

(theo Điều 10 Pháp lệnh Du lịch của Việt Nam)

Theo Bộ Văn hóa thông tin và du lịch, Tổng cục du lịch Việt Nam: “Du lịch

là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường

xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng

trong một khoảng thời gian nhất định”. Khu du lịch là nơi có tài nguyên du lịch hấp

dẫn với ưu thế về tài nguyên du lịch tự nhiên, được quy hoạch, đầu tư phát triển

nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách du lịch, đem lại hiệu quả về kinh tế - xã

hội và môi trường. Sản phẩm du lịch là tập hợp các dịch vụ cần thiết để thỏa mãn

nhu cầu của khách du lịch trong chuyến đi du lịch.

- 4 -


1.1.1.2. Văn hóa

Văn hóa được hiểu và sử dụng theo nhiều nghĩa khác nhau như để chỉ học

thức (trình độ văn hóa); lối sống (nếp sống văn hóa) trình độ phát triển của một giai

đoạn. Văn hóa còn được hiểu theo một nghĩa rộng hơn bao gồm tất cả những phong

tục, tín ngưỡng, hiện vật, lối sống… ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của khu

vực dân cư đó.

Theo các định nghĩa trên thế giới, E.B.Taylor – một nhà nhân loại phương

Tây cho rằng “Văn hóa là toàn bộ phức thể bao gồm hiểu biết, tín ngưỡng, nghệ

thuật, đạo đức, pháp luật, phong tục, những khả năng và tập quán khác nhau mà

con người có được với tư cách là một thành viên của xã hội”. Ở Việt Nam, tác giả

Trần Ngọc Thêm trong tác phẩm “Cơ sở văn hóa Việt Nam” đã định nghĩa: “Văn

hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo

và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với

mội trường tự nhiên xã hội”.

1.1.1.3. Du lịch văn hóa

Hiện nay, du lịch bao gồm rất nhiều hình thức đa dạng và phong phú như du

lịch sinh thái, du lịch bền vững, du lịch khám chữa bệnh, du lịch mạo hiểm, du lịch

giáo dục, du lịch MICE (viết tắt của Meeting (hội họp), Incentive (khen thưởng),

Convention (hội nghị, hội thảo) và Exhibition (triển lãm))… và du lịch văn hóa. Đối

với các nước đang phát triển, thu hút nhiều khách du lịch quốc tế và trong nước, cần

đẩy mạnh phát triển ngành nghề du lịch, du lịch văn hóa được coi là một trong

những sản phẩm chủ đạo. Vậy, du lịch văn hóa là gì ?

Du lịch văn hóa là hình thức du lịch dựa vào bản sắc văn hóa dân tộc với sự

tham gia của cộng đồng nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Những yếu tố thu hút khách du lịch đến với loại hình này chủ yếu là các bản sắc văn

hóa, nét đặc trưng khác biệt của nền văn hóa đó ví dụ như những lễ hội truyền

thống, những phong tục tín ngưỡng, tôn giáo, lối sống, lịch sử, nghệ thuật, kiến

trúc… hình thành nên nền văn hóa của người dân nơi mà khách du lịch đến thăm

- 5 -


quan. Khách du lịch tìm đến du lịch văn hóa để thu nhập thông tin mới, tìm hiểu và

trải nghiệm những nền văn hóa khác nhau mọi nơi trên thế giới. Do vậy, du lịch văn

hóa không chỉ đơn thuần là du lịch mà còn gắn liền với các loại hình văn hóa của

địa phương nơi có hoạt động du lịch đang diễn ra.

Loại hình này hiện nay đang rất phổ biến trên thế giới và theo báo cáo gần

đây của OECD đã nhấn mạng tầm quan trọng của du lịch văn hóa trong khu vực

phát triển trên thế giới. Hiện nay, ở nước ta văn hóa truyền thống nói chung và văn

hóa dân tộc nói riêng ở các dân tộc thiểu số vùng cao đang bị phai mờ do sự du

nhập của các loại hình văn hóa ở các nước đã phát triển và hiện đại hơn vào nước ta.

Phần lớn các nơi thu hút khách du lịch văn hóa ở nước ta đều là những nơi còn khó

khăn, đói kém. Bởi thế, thu hút khách du lịch văn hóa đồng nghĩa với việc phát triển

được kinh tế, giảm thiểu đói nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.

1.1.2. Đặc điểm của du lịch văn hóa:

Điểm đến của du lịch văn hóa thường bao gồm những di tích lịch sử, những

thành phố lớn với các cơ sở văn hóa như bảo tàng, nhà hát hoặc những vùng nông

thôn nơi trưng bày hiện vật truyền thống văn hóa của cộng đồng dân cư như các lễ

hội, các nghi thức thể hiện lối sống, giá trị và văn hóa của họ.

Các điểm đến bao gồm các di tích lịch sử, thành phố hiện đại, công viên, các

câu lạc bộ, các hệ sinh thái ven biển, hải đảo và đất liền, các kỳ quan trên thế giới

để khám phá nên văn hóa nơi đó. Hàng nghìn du khách trên thế giới thường xuyên

tham gia vào các chuyến du lịch mỗi năm để đi tham quan các địa điểm như thế

này.

Một trong những điểm đến thu hút khá nhiều khách du lịch là khu vực sinh

sống văn hóa của người dân nơi khách du lịch có thể trải nghiệm được cuộc sống

sinh hoạt bình thường của người dân địa phương, so sánh với với cuộc sống của

chính vùng dân cư nơi khách du lịch sinh sống.

- 6 -


Di sản văn hóa bao gồm hai loại chính là di sản văn hóa vật thể và di sản

văn hóa phi vật thể. Theo điều 4 của Luật di sản văn hoá sửa đổi bổ sung, “Di sản

văn hoá vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học, bao gồm

di tích lịch sử - văn hoá, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia”(2).

“Di sản văn hoá phi vật thể là sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng hoặc cá

nhân, vật thể và không gian văn hoá liên quan, có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học,

thể hiện bản sắc của cộng đồng, không ngừng được tái tạo và được lưu truyền từ

thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình

thức khác”(1),

Đặc trưng cơ bản của du lịch văn hóa: du lịch văn hóa gắn liền với các

họat động du lịch và hoạt động văn hóa

- Tính đa dạng: du lịch văn hóa với chất lượng cao được tạo nên bởi sự đa

dạng trong đối tượng phục vụ, mục đích phục vụ hay điểm đến của du lịch văn hóa

như các cảnh quan thiên nhiên, kỳ quan thế giới, các di tích lịch sử - văn hóa cho

đến các lễ hội truyền thống, các phong tục tập quán lâu đời, các loại hình văn hóa

nghệ thuật dân gian mang đậm đà bản sắc dân tộc. Ngoài ra, cần kể đến các cơ sở

vật chất và các dịch vụ kèm theo.

- Tính đa thành phần: không hề có một giới hạn nào cho những đối tượng

liên quan đến du lịch văn hóa. Du khách tham gia vào du lịch văn hóa, các tổ chức

Nhà nước và tư nhân, các doanh nhân trong và ngoài nuớc đầu tư, hoạt động trong

lĩnh vực du lịch, những nhân viên, hướng dẫn viên du lịch, cộng đồng địa phương

đều rất đa dạng, gồm nhiều thành phần khác nhau trong xã hội, tham gia trực tiếp

hoặc gián tiếp vào các hoạt động du lịch văn hóa. Vì vậy, tính đa thành phần còn

bao hàm trong đó cả tính xã hội hóa cao.

- Tính đa mục tiêu: Du lịch văn hóa mang lại lợi ích nhiều mặt như bảo tồn

các tài nguyên thiên nhiên, môi trường, di tích lịch sử – văn hóa, duy trì và phát

triển văn hóa phi vật thể, nâng cao chất lượng phục vụ du khách, nâng cao chất

lượng đời sống của người phục vụ du lịch, mở rộng học hỏi và giao lưu văn hóa,

kinh tế, nâng cao ý thức trách nhiệm cho cộng đồng.

- 7 -


- Tính liên vùng: Du lịch văn hóa nâng cao ý thức của du khách về văn hóa,

thẩm mỹ,…Vì vậy nên có sự liên kết giữa các cơ sở du lịch, các vùng văn hóa với

nhau trong việc hoạch định các tuyến, điểm du lịch văn hóa phục vụ cho du khách.

- Tính mùa vụ: đối với bầt kỳ loại hình du lịch nào cũng có đặc trưng này, đối

với du lịch nói chung thể hiện ở số lượng du khách thường tập trung rất đông ở

những tuyến,điểm du lịch văn hóa vào những ngày nghỉ cuối tuần, nghỉ hè, nghỉ

đông (du khách nước ngoài), nghỉ lễ. Du lịch văn hóa còn thể hiện riêng ở những

thời gian có những lễ hội, những sự kiện đặc biệt xảy ra như Hà Nội với sự kiện

1000 năm Thăng Long; đền Hùng vào những ngày giỗ Tổ.

1.2. Đặc điểm của vùng miền núi Lào Cai phù hợp với loại hình du lịch

văn hóa

1.2.1. Đặc điểm tự nhiên.

Vị trí địa lý: Lào Cai là một tỉnh mới thành lập từ năm 1991 vùng cao biên

giới giáp với tỉnh Vân Nam, Trung Quốc với 203km đường biên giới, nằm chính

giữa khu vực Đông Bắc và Tây bắc Việt Nam, cách Hà Nội 296 km đường sắt và

345 km đường bộ. Do đó, Lào Cai hiện nay thuận lợi về mặt giao thông – một trong

những điều kiện thuận lợi để phát triển các loại hình du lịch. Riêng đối với đường

thủy, do Sông Hồng – một tuyến giao thông huyết mạch nối từ Vân Nam, Trung

Quốc chạy qua Lào Cao tới vùng trung du đồng bằng Bắc Bộ nên thuận lợi rất lớn

của địa hình Lào Cai khi con sông Hồng chảy qua có ý nghĩa lớn về mọi mặt kinh

tế, chính trị, văn hóa và quân sự. Hơn thế nữa, con sông này còn góp phần quan

trọng tạo nên sắc thái văn hóa cho Lào Cai. Sông Hồng là con đường chuyên chở

văn hóa Đông Sơn qua trạm trung chuyển Lào Cai lên Vân Nam, là cửa ngõ giao

lưu văn hóa du mục. Tuyến giao thông huyết mạch này cũng khiến Lào Cai sớm trở

thành một trung tâm giao lưu văn hóa. Một khối lượng lớn các hiện vật Đông Sơn

thời kỳ trước Công Nguyên được tìm thấy ở Lào Cai như các loại trống đồng (gồm

31 chiếc với các loại như trồng đồng truyền thống, trống đồng lưng choãi), rìu lưỡi

- 8 -


xén, mũi lao Đông Sơn, các loại bát bằng bạc, đĩa thủy tinh, những dụng cụ mà

được coi là sản phẩm của cư dân du mục vùng Trung Á đã chứng minh Lào Cai là

một trung tâm chính trị - xã hội lớn, cửa ngõ giao lưu văn hóa du mục với văn hóa

Điền ở Vân Nam, Trung Quốc và một số nền văn hóa vùng thảo nguyên Trung Á đã

du mục vào Lào Cai.

Địa hình Lào Cai khá phức tạp với hai dãy núi chính là Hoàng Liên Sơn và

Con vui cùng có hướng Tây Bắc – Đông Nam tạo nên các vùng đất thấp và trung

bình cùng với nhiều núi nhỏ hơn phân bố đa dạng tạo ra các vùng khí hậu khác

nhau. Vùng núi cao Lào Cai với các dân tộc miền núi có những văn hóa dân tộc khá

đặc biệt như tục thờ mía của người Giáy, lẽ vượt biển của người Tày... càng đa dạng

hơn hơn cho văn hóa ở vùng miền này.

Thiên nhiên Lào Cai cũng tạo nên các thắng cảnh đẹp như khu Hàm Rồng -

một “tiểu Thạch Lâm” ở Sa Pa có bãi đá cổ hàng vạn năm với hàng trăm phiến đá

muôn hình muôn vẻ. Nổi bật nhất ở Lào Cai là đỉnh Phăng – Xi – Păng cao 3143m

so với mặt nước biển, Rả Giàng Phìng cao 3090m với cánh đồng Mường Thanh một

trong 4 cánh đồng lớn nhất vùng Tây Bắc (nhất Thanh, nhì Lò, tam Than, tứ Tấc)

gắn liền với chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ trong thời kỳ kháng chiến chống

Pháp của nhân dân ta.

Dải đất dọc theo sông Hồng và sông Chảy gồm thành phố Lào Cai - Cam

Đường - Bảo Thắng - Bảo Yên và phần phía đông huyện Văn Bàn thuộc các đai độ

cao thấp hơn (điểm thấp nhất là 80 m thuộc địa phận huyện Bảo Thắng), địa hình ít

hiểm trở hơn, có nhiều vùng đất đồi thoải, thung lũng ruộng nước ruộng, là địa bàn

thuận lợi cho sản xuất nông lâm nghiệp hoặc xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng.

Khí hậu ở đây là khí hậu nhiệt đới gió mùa nhưng do đặc điểm địa hình nằm

sâu trong lục địa, chi phối bởi nhiều dãy núi cao nên diễn biết thời tiết khá đa dạng

và khác biệt theo không gian, thời gian, phân theo đai cao, có vùng nhiệt đới, có

vùng mang tính chất Á Nhiệt đới. Nhiệt độ đặc biệt vùng Sapa rất đa dạng, trong

cùng một ngày nhiệt độ có thể lên cao sau đó xuống thấp. Có những lúc, vùng sapa

có nhiệt độ dưới 00C và có tuyết rơi. Khí hậu Lào Cai chia làm hai mùa rõ rệt: mùa

- 9 -


mưa và mùa khô. Mùa mưa bắt đầu từ tháng 4 đến tháng 10 trong khi đó mùa khô

lại kéo dài từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau. Lượng mưa ở mức độ trung bình từ

1.400mm đến 1.700mm, dẫn đến hệ thống động, thực vật cũng phong phú gồm

nhiều loại khác nhau.

Dân tộc: Lào Cai có 27 dân tộc anh em sinh sống. Dân tộc kinh có 194.666

người, dân tộc H’Mông có 122.825 người, dân tộc Tày có 82.516 người, dân tộc

Dao có 72.543 người, dân tộc Thái có 51.061 người, dân tộc Giáy có 24.360 người,

dân tộc Nùng có 23.156 người, dân tộc Phù Lá có 6.763 người, dân tộc Hà Nhì có

3.099 người, dân tộc Lào có 2.134 ngưòi, dân tộc Kháng có 1.691 người, dân tộc

LaHa có 1.572 người, dân tộc Mường 1263 người, dân tộc Bố Y có 1.148 người,

dân tộc Hoa có 770 người , dân tộc La Chí có 446 người , và 11 dân tộc có số dân ít

dưới 70 người như các dân tộc Sán Chay, Sán Dìu, Khmer, Lô Lô, Kà Doong, Pa

Cô , Ê Đê, Giẻ Triêng , Gia Rai, Chăm, Kà Tu.

Lào Cai có số dân tộc chiếm 50% tổng số dân tộc toàn quốc nên đặc điểm

nổi bật trong văn hóa các dân tộc Lào Cai là văn hoá đa dân tộc, giàu bản sắc. Ở

vùng thấp, người Tày, Thái, Giáy, Nùng, khai khẩn các thung lũng ven sông, ven

suối, sáng tạo truyền thống văn hoá lúa nước. Ở rẻo giữa, người Kháng, La Ha, Phù

Lá... tạo nên văn hoá nương rẫy với nhiều tri thức bản địa phù hợp với kinh tế đồi

rừng. Ở vùng cao, người H’Mông, Hà Nhì, Dao khai khẩn các sườn núi thành ruộng

bậc thang bắc lên trời hùng vĩ. Tính đa dạng, phong phú của văn hoá thể hiện cả ở

văn hoá vật thể và phi vật thể.

Cùng với sự đa dạng dân tộc là sự đa dạng trong các yếu tố văn hóa ở Lào

Cai, có tới ba trông bốn hệ ngôn ngữ lớn nhất của Việt Nam có mặt ở Lào Cai: Ngữ

hệ Nam Á có các tộc người Kinh, Mường, Kháng, H’Mông, Dao, La Chí, La ha;

ngữ hệ Hán – Tạng có các tộc người: Hoa (Xạ Phang), Hà nhì, Phù Há; ngữ hệ Thái

có nhiều tộc người như Tày (cả nhóm Pa Dí), Thái, Nùng, Giáy, Lào, Lự, Bố Y.

Lào Cai đã trờ thành điểm hội lưu văn hoá tộc người vùng văn hoá Việt Bắc mà cả

dân tộc Tày Nùng được coi là cư dân đa số thì ở Lào Cai người Tày cũng chiếm một

tỷ lệ lớn (13,36%) dân số Lào Cai.

- 10 -


Tất cả các đặc điểm tự nhiên kể trên đã cùng nhau tạo nên sự đa dạng, phong

phú và độc đáo cho văn hoá Lào Cai. Đây cũng là những điều kiện thuận lợi để phát

triển loại hình du lịch văn hóa tại khu vực này.

1.2.2. Đặc điểm văn hóa

Tỉnh Lào Cai có 86.290 hộ gia đình đạt tiêu chuẩn văn hoá; 1.017 làng, bản,

tổ dân phố văn hoá; 1.163 cơ quan, đơn vị, trường học văn hoá; 19% dân số toàn

tỉnh thường xuyên luyện tập thể thao; 100% số trường học đảm bảo chương trình

giáo dục thể chất. Khách du lịch đến Lào Cai đạt 700.451 lượt người, vượt 8% kế

hoạch, doanh thu đạt: 513,422 tỷ đồng (tăng 18,3% so cùng kỳ).

Với sự đa dạng trong dân tộc đã tạo nên sự đa dạng trong văn hóa của Lào

Cai. Lào Cai là một tỉnh đa dân tộc, đa văn hóa. Văn hóa của Lào Cai bao gồm cả

văn hóa vật thể và phi vật thể.

1.2.2.1.Văn hóa vật thể của Lào Cai

Với các hiện vật được tìm thấy như trống đồng, bát đĩa, sản phẩm của dân du

mục (đã được đề cập ở trên) đã cho thấy yếu tố văn hóa vùng Lào Cai khá đa dạng

và phong phú. Lào Cai còn phát hiện ra nhiều đồ gốm cổ bên cạnh đồ của Lý, Trần,

gốm Chu Đậu còn tìm thấy gốm thời nhà Minh, nhà Thanh bên Trung Quốc và rõ

ràng nhất là các dấu tích kiến trúc đan xen giữa Việt Nam và Trung Quốc ở một số

di tích đình chùa còn lại đến ngày nay. Các dân tộc Lào Cai đã sáng tạo, lưu giữ

hàng trăm di tích lịch sử văn hoá. Nổi bật là các di tích về khu trạm khắc đá cổ, với

các hình khắc về bản đồ, chữ viết, hình người có niên đại cách ngày nay hàng nghìn

năm ở thung lũng Mường Hoa (Sa Pa).

Di tích thờ ông Hoàng Bảy một vị tướng có công bảo vệ biên giới thời Hậu

Lê được tôn thờ là “Thần vệ Quốc”, di tích Đền Thượng - thờ Quốc công tiết chế

Trần Hưng Đạo được xây dựng từ thời Lê Trung Hưng với niên hiệu Chính Hoà

(1680-1705), di tích chiến thắng Phố Ràng... đặc biệt Lào Cai còn có hệ thống các

hang động kỳ ảo trở thành các danh thắng tuyệt đẹp, thu hút đông đảo khách du lịch

- 11 -


tham quan như động Thuỷ Tiên (Bát Xát), động Tả Phời (Cam Đường), hang Tiên-

Trung Đô (Bắc Hà), động Xuân Quang (Bảo Thắng)...

Người dân tộc chủ yếu sống trên nhà sàn nhưng vì sự đa dạng cũng như hội

nhập ở Lào Cai nên nhà cửa ở đây được chia làm ba loại hình nhà chính: nhà nền

đất của các dân tộc Kinh, H’Mông, Hoa, người Hà Nhì..; nhà nửa sàn nửa đất của

các dân tộc Dao (nhóm Dao đỏ...); nhà sàn (người Tày, Thái...) với các kiểu nhà sàn

mái tròn của người Thái đen hoặc nhà sàn tường trình (tên một loại nhà sàn) của

người Tày, Bắc Hà. Về mùa đông, cho dù trời rét xuống độ âm, trong nhà đồng bào

vẫn ấm. Còn về mùa hè, nếu nắng nóng đến 37-38oC, ngồi trong nhà đồng bào vẫn

mát mẻ. Bên trong nhà của người Hà Nhì, đồng bào còn làm thêm một bức tường

phụ cũng bằng đất nện chạy song song với tường chính ở cách cửa ra vào khoảng

1,5 m. Sau bức tường phụ này là bếp và giường ngủ của người làm chủ gia đình.

Nhà của người Hà Nhì đa số là hình vuông, khác với nhà hình chữ nhật của người

Mông. Trước khi làm nhà trình tường, các gia đình người Mông phải xem ngày giờ

tốt, chọn miếng đất lành bằng phẳng, rộng cỡ 40 - 50 m2, rồi mổ gà nấu xôi cúng tế,

cầu mong cho ngôi nhà mình sắp làm sẽ bền vững, thọ tới trăm năm.

Nhà sàn của đồng bào dân tộc ở Lào Cai Họa tiết trang trí trên trang phục

Trang phục của người dân tộc ở Lào Cai luôn sặc sỡ sắc màu, phong phú về

chủng loại. Mỗi dân tộc lại có một kiểu trang phục đặc trưng riêng cho dân tộc

mình. Trang phục người Hmông hoa, Hmông xanh, Hmông đen, Hmông trắng cũng

có kiểu cách, màu sắc khác hẳn nhau. Phụ nữ Hmông ở các huyện khác mặc váy

- 12 -


nhưng phụ nữ Hmông ở Sa Pa lại mặc quần cộc. Đặc biệt là người Tày, người Tày ở

Văn Bàn, Bảo Yên mặc áo ngắn, váy ngắn, còn người Tày ở Bắc Hà lại mặc áo dài

và quần dài. Dụng cụ chủ yếu hình thành nên bộ trang phục là chiếc khung dệt, vật

cần thiết trong mỗi gia đình người Dao. Chỉ với hai thoi dệt chính, phụ; người phụ

nữ Dao có biệt tài dệt được vải trắng lẫn vải màu.Một bộ trang phục hoàn chỉnh của

người Dao gồm: Áo, yếm, xà cạp, cùng đồ trang sức vàng bạc, khăn vấn đầu. Các

loại trang phục khác nhau được thể hiện rõ nhất trong các phiên chợ vùng Lào Cai.

Đặc biệt, do vị trí Lào Cai rất quan trọng nên nhân dân đã rước đức thánh

Trần, người anh hùng dân tộc thờ ở đền Thượng, xây dựng đền thờ Mẫu ngay ở

vùng ven sông Hồng, giáp biên giới. Đền thờ Trần Hưng Đạo và thờ Mẫu Liễu

Hạnh trấn ải ở biên cương thực sự trở thành những cột mốc văn hoá bên cạnh cột

mốc địa giới, nhằm khẳng định chủ quyền thiêng liêng của người dân Việt Nam về

mặt văn hoá.

1.2.2.2.Văn hóa phi vật thể của Lào Cai

Lễ hội của các dân tộc ở đây rất đặc sắc, in đậm nhiều yếu tố tín ngưỡng cổ.

Tuy nhiên không còn mang nặng sự lạc hậu như ngày xưa. Lễ hội diễn ra trong

những tháng đầu xuân và chủ yếu trong phạm vi một làng. Tuy nhiên ở Mường

Hoa, một số lễ hội có phạm vi mở rộng cả một vùng, một mường xưa. Người Mông

có lễ ''Nào Sồng'' (ăn thề đầu năm) được tổ chức vào ngày thìn tháng giêng tại khu

rừng cấm của cả làng. Sau khi cúng thần, mọi người trong làng đều bàn bạc xây

dựng hương ước. Một năm người Mông có tới l1 lễ, trong đó có lễ ''Tu su'' cúng

rồng xanh rất hấp dẫn. Lễ ''Nhặn Sồng'' của người Dao tổ chức vào ngày mùng một

hoặc mùng hai tết với tổng hợp các loại hình nghệ thuật dân gian, đó là: nghệ thuật

múa nhảy đan xen với nghệ thuật âm nhạc (các bài thiên binh, hành quân, trừ tà...),

nghệ thuật ngôn từ kể về sự tích của dòng họ Bàn, Triệu, Đặng..., kể về công lao tổ

tiên, về sự tích một số thần thánh trong miếu vạn thần của người Dao.

Trong số lễ hội của của các dân tộc ở Sa Pa, lễ hội ''Gioóng boọc'' của người

Giáy có quy mô lớn, thu hút hàng nghìn người Giáy, Mông, Dao ở thung lũng

Mường Hoa tham gia. Người Xá Phó ở Nậm Sang lại tổ chức lễ hội ''quét làng'' vào

- 13 -


ngày 2/2 âm lịch với nhiều nghi thức nhằm trừ tà, cầu an. Hiện nay, quy mô lễ hội

truyền thống của các dân tộc càng được mở rộng để thu hút được nhiều khách du

lịch.

Tiết mục văn nghệ của bà con dân tộc Xa Phó (xã Nậm Sài) biểu diễn trên khu du lịch Hàm Rồng.

Người H’mông ăn tết trước một tháng theo lịch cổ truyền của đồng bào.

Trong tôn giáo, bên cạnh tôn giáo tín ngưỡng bản địa (thờ cúng tổ tiên, thần bản

mệnh…) chiếm địa vị quan trọng, còn xuất hiện một số tôn giáo mới du nhập. Các

tín ngưỡng dân gian đã chịu sự ảnh hưởng của tam giáo, ảnh hưởng này diễn ra khá

mạnh ở vùng người Dao, Tày, Nùng, Giáy… nhưng nổi bật nhất là người Dao.

Trong miếu Vạn Thần của người Dao, bên cạnh Ngọc Hoàng còn có Phật là quân

sư. Dưới trướng của Ngọc Hoàng và Phật còn có Thuỷ Nguyên, Linh Bảo, Đạo

Đức. Dưới các vị này còn có Tam Thanh, Tam Bảo, Tam Nguyên. Sự đan xen giữa

Tam giáo với tín ngưỡng dân gian đã tạo ra diện mạo mới trong đời sống tinh thần

của các dân tộc Lào Cai.

Trong văn học dân gian, mỗi dân tộc có đầy đủ cả hệ thống các loại hình

văn học từ truyện thần thoại, cổ tích, ngụ ngôn đến dân ca, truyện thơ. Mỗi một loại

hình văn học dân gian lại có các tiểu loại hình phong phú. Các truyền thuyết chống

- 14 -


ngoại xâm, bảo vệ biên giới xuất hiện khá phong phú, nhất là truyền thuyết, truyện

cổ kể về sự tích các địa danh như Đản Khao, Pha Long, Trung Đô, Nghĩa Đô, núi

Đại Thần… Trong tín ngưỡng dân gian, các danh tướng chống giặc ngoại xâm,

chống giặc cướp trở thành những thần linh được nhân dân tôn thờ như Cầm Ngọc

Hánh, Hoàng Dìn Thùng, Giàng Chỉn Hùng..v.v.. Ông Hoàng Bảy - một viên tướng

bảo vệ biên cương đã đi vào điện thần Đạo Mẫu, được thờ trang trọng ở đền Bảo

Hà.

Có thể nhắc đến các nghệ thuật dân

gian đặc biệt là nghệ thuật âm nhạc. Chỉ tính

riêng nhạc khí Lào Cai đã có đủ 10 họ với 10

chi khác nhau. Chi nhạc cụ dây động có hưn

mạy (Thái), đao (Kháng)…Nhạc cụ hơi có chi

nhạc hơi hình vòm như cặm rưng (Khơ Mú,

Kháng), ống khảo của người Mường, pí thiu,

phí khui của người Thái… Chi nhạc cụ hơi

lưỡi gà có khá nhiều, gồm cả loại đơn giản

nhất như pí phương (Thái) bằng ống dạ đến

loại có cấu tạo phức tạp như khèn H’Mông,

khèn Thái, chi nhạc cụ hơi chỉ dùng hơi thổi

như tù và, kèn đồng H’ Mông… Nhạc cụ họ màng rung có nhiều loại trống bịt da

của các dân tộc… Nhạc cụ các dân tộc ở Lào Cai còn bao gồm cả loại chuyên dùng

hoà tấu với chuyên dùng độc tấu..v.v..

Lào Cai có hơn ba mươi điệu múa khác nhau. Có những điệu múa dùng trong

sinh hoạt (như xoè vòng, xoè chiêng) nhưng cũng có điệu múa chỉ dùng trong các

nghi lễ tôn giáo hoặc lễ hội. Chỉ riêng nhóm Dao họ (Dao quần trắng) ở Bảo Thắng,

Bảo Yên đã có 7 điệu múa khác nhau (như múa kiếm, múa sạp, múa chuông, múa

khăn, múa mặt nạ, múa trống, múa gà). Nghệ thuật âm nhạc cũng rất đa dạng.

Như vậy, tính đa dạng văn hóa tộc người đã tạo thành nguồn lực cho Lào

Cai phát triển, tạo thành sắc thái riêng của Lào Cai.

Khèn của người H’Mông

- 15 -


CHƯƠNG II

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH VĂN HÓA TẠI LÀO CAI

2.1. Tình hình du lịch văn hóa tại Lào Cai

Thời gian qua, ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch Lào Cai triển khai đề án

“Phát triển kinh tế du lịch giai đoạn 2006 - 2010” đã thu hút nhiều nguồn vốn đầu

tư xây dựng hạ tầng, nâng cấp, phân vùng các tuyến, điểm du lịch và hình thành mô

hình nhà du lịch, các quầy thông tin thu hút khách du lịch.

Qua 3 năm thực hiện đề án, các sản phẩm du lịch được đưa vào khai thác

như: du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm qua các tour du lịch trên sông Chảy, chinh

phục Phan Xi Păng, khám phá những hang động, thác nước… Du lịch văn hoá cộng

đồng chủ yếu tại Sa Pa, Bắc Hà là mô hình làng văn hoá du lịch, chợ văn hoá vùng

cao, du lịch tâm linh (thăm đền, chùa, lễ hội...), du lịch mua sắm hàng hoá thông

qua hệ thống các siêu thị, chợ và các làng nghề, câu lạc bộ thổ cẩm, các quầy hàng

lưu niệm…

Các tour, tuyến du lịch được phân vùng khai thác đã phát huy tác dụng, thúc

đẩy sự hợp tác tạo nguồn lực để du lịch Lào Cai phát triển, góp phần chuyển dịch cơ

cấu kinh tế, xoá đói, giảm nghèo bền vững. Cùng với du lịch sinh thái, du lịch mạo

hiểm, du lịch cộng đồng và du lịch văn hóa cũng đang phát triển mạnh. Theo số liệu

thống kê từ Sở Văn hóa – Thể thao – Du lịch tỉnh Lào Cai, hiện toàn tỉnh có 2.500

người lao động trực tiếp và 5.000 người lao động gián tiếp trong ngành du lịch,

riêng Sa Pa có 240 hướng dẫn viên, trong đó 95 hướng dẫn viên là người dân tộc

thiểu số.

Trong giai đoạn 2006 -2009, các hoạt động đã thu hút 28 doanh nghiệp tài

trợ cho các sự kiện lớn gắn với du lịch hàng tỷ đồng. Đặc biệt là việc hình thành

Trung tâm thông tin du lịch Lào Cai và kiện toàn hệ thống các nhà du lịch, quầy

- 16 -


thông tin ga Lào Cai phát huy hiệu quả, hướng công tác xúc tiến du lịch vào chuyên

nghiệp và đẩy mạnh kêu gọi các dự án đầu tư.

Thực hiện đề án “Phát triển kinh tế du lịch giai đoạn 2006 - 2010” đã đem lại

hiệu quả rõ rệt trong thực hiện thu hút khách du lịch, tăng doanh thu, tạo việc làm

cho người lao động. Từ kết quả đó, Lào Cai phấn đấu đến năm 2010 đón 730.000

lượt khách du lịch, doanh thu đạt 470 tỷ đồng là điều có thể trở thành hiện thực.

2.1.1 Mô hình “Du lịch lễ hội” tại Lào Cai:

Mô hình “Du lịch lễ hội” đang phát triển ở Lào Cai trong những năm gần đây

được phát triển dựa trên những lễ hội rất độc đáo và phong phú của đồng bào các

dân tộc thiểu số nơi đây. Bên cạnh rất nhiều những nét văn hóa độc đáo khác thì

những lễ hội truyền thống của các dân tộc chính là điểm nhấn quan trọng đã và đang

thu hút một lượng lớn khách du lịch yêu thích tìm hiểu văn hóa đến với Lào Cai.

Với mục đích gắn việc bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch bền vững góp

phần xóa đói giảm nghèo cho nhân dân, từ trước năm 2005, ngành Văn hóa - Thông

tin (nay là Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Lào Cai đã tổ chức khảo sát, lập hồ sơ

khoa học cho 51 làng và toàn bộ 25 dân tộc, thống kê các di sản văn hóa vật thể và

phi vật thể để lập danh sách các di sản văn hóa đặc biệt có giá trị cần bảo tồn và

khai thác.

Đến nay, theo Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Lào Cai, Lào Cai đã sưu tầm

8.128 hiện vật thể khối và hình ảnh; trong đó có nhiều cổ vật giá trị như: trống

đồng, vò gốm, gương đồng. Sưu tầm 200 mẫu hoa văn cổ của người Mông, 1.264

hiện vật dân tộc học của 13 nhóm, ngành dân tộc ở Lào Cai cùng 92 phong tục tập

quán của các nhóm, ngành dân tộc, 50 lễ-tết-hội; 1800 bài dân ca, 40 bản nhạc khí,

85 điệu múa, 2000 địa danh và 838 cuốn sách cổ của các dân tộc Dao, Giáy, Bố Y.

Kho tàng văn hóa dân gian của 7 nhóm, ngành dân tộc có số dân ít, nguy cơ mai

một di sản văn hóa cao như: Bố Y, Kháng, La Ha, ngành Mông Xanh, Xá Phó, La

Chí, Pa Dí, được sưu tầm có hệ thống.

- 17 -


Trên cơ sở, khảo sát, thống kê, Lào Cai lựa chọn bảo tồn một số di sản văn

hóa tiêu biểu phục vụ nghiên cứu và phát triển du lịch. Đến nay, tỉnh đã bảo tồn và

xây dựng được một số làng văn hóa du lịch và chợ văn hóa vùng cao phục vụ phát

triển du lịch và bảo tồn văn hóa. Đồng thời, trong những năm gần đây, Lào Cai đã

có sự kết hợp hiệu quả với các tỉnh thành lân cận nhiều tiềm năng về du lịch như

Yên Bái và Phú Thọ với nhiều chương trình du lịch hấp dẫn với không gian mở

rộng trên địa bàn các tỉnh cùng những thắng cảnh, những di tích và những nét văn

hóa độc đáo riêng của từng tỉnh.

2.1.1.1. “Du lịch lễ hội” tại một số bản làng tại Lào Cai:

Nổi bật lên trong số những bản làng văn hóa đã được bảo tồn và xây dựng

hiện nay ở Lào Cai là làng thổ cẩm Tà Phìn và làng chạm khắc bạc Cát Cát. Với

những nét độc đáo về con người, cảnh vật, những sản phẩm truyền thống và những

lễ hội độc đáo, nơi đây đang hứa hẹn là chốn dừng chân yêu thích của phần lớn du

khách khi đến với mô hình du lịch văn hóa tại Lào Cai.

Làng thổ cẩm Tả Phìn thuộc huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai, cách trung tâm thị

trấn Sa Pa khoảng 17km về hướng đông. Nơi đây có cảnh quan thiên nhiên tươi

đẹp, nền văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc thông qua các lễ hội như tết nhảy của

người Dao đỏ, lễ ăn thề, lễ mừng nhà mới của đồng bào các dân tộc, Tả Phìn còn

được nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến bởi ở đó có một làng nghề thổ

cẩm nổi tiếng.

Những năm gần đây, du lịch Sa Pa phát triển đã làm xuất hiện một thị trường

mua bán các đồ thổ cẩm với nhu cầu mua sắm của khách du lịch ngày càng tăng

cao. Sản phẩm của làng dệt thổ cẩm Tả Phìn đủ kiểu dáng và sắc màu trông thật bắt

mắt. Một vài sản phẩm chính có thể kể đến là: những chiếc ba lô, túi khoác du lịch,

những chiếc khăn, túi xách tay, ví đựng tiền, các tấm áo choàng thổ cẩm... với đủ

sắc màu rực rỡ.

- 18 -


Đồng bào bày bán các sản phẩm thổ cẩm Những sản phẩm này hoàn toàn do bàn tay khéo léo tài hoa của các chị em

người Mông, người Dao tạo nên với những đường nét hoa văn được thể hiện qua

các họa tiết cây cỏ hoa lá, chim muông thật tinh tế luôn gây được sự tò mò hiếu kỳ

và đặc biệt hấp dẫn các khách du lịch đến với Sa Pa. Các sản phẩm hàng hoá làm ra

ở đây được "xuất khẩu tại chỗ" bằng cách bán trực tiếp cho khách hoặc có thể bán

gián tiếp cho du khách thông qua việc cung cấp các mặt hàng này cho các quầy thổ

cẩm ở chợ văn hoá dân tộc, các cửa hàng bán đồ lưu niệm của thị trấn Sa Pa.

Thổ cẩm là một món quà không thể thiếu được cho du khách mỗi lần đặt

chân tới Sa Pa. Ðối với người dân tộc vùng cao, thổ cẩm không chỉ để dùng trang

trí, tô điểm thêm cho sắc đẹp mà còn là vật kỷ niệm của tình yêu hay trong ngày

cưới của các đôi trai gái. Những đường nét hoa văn thể hiện trên tấm thổ cẩm là

những tinh hoa của nền văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc làm cho thổ cẩm Sa Pa

không thể hoà lẫn được với bất cứ sản phẩm thổ cẩm của vùng nào.

Làng chạm khắc bạc Cát Cát thuộc huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai, cách trung

tâm thị trấn Sa Pa 2 km. Làng Cát Cát là bản lâu đời của người Mông, còn lưu giữ

nhiều nghề thủ công truyền thống như trồng bông, lanh, dệt vải và chế tác đồ trang

sức. Đặc biệt nơi đây còn giữ được khá nhiều phong tục độc đáo mà ở các vùng

khác không có, hoặc không còn tồn tại nguyên gốc.

- 19 -


Qua những khung dệt, người Mông tạo nên những tấm thổ cẩm nhiều màu

sắc và hoa văn mô phỏng cây, lá, hoa, muông thú... Gắn liền với công đoạn dệt vải

bông, vải lanh là khâu nhuộm và in thêu hoa văn, phổ biến là kỹ thuật nhuộm chàm,

nhuộm nước tro thảo mộc và cây lá rừng. Vải nhuộm xong được đánh bóng bằng

cách lăn vải với khúc gỗ tròn trên phiến đá phẳng có bôi sáp ong.

Ở làng Cát Cát, nghề chế tác đồ trang sức bằng bạc, đồng đã có từ lâu đời

và tạo ra những sản phẩm tinh xảo. Quy trình chế tác bạc gồm nhiều công đoạn.

Trước hết, họ cho bạc vào nồi trên bễ lò đun đến khi nóng chảy thì rót vào máng.

Chờ khi bạc nguội lấy ra dùng búa đập, rèn sao cho thanh bạc có kích cỡ to, nhỏ,

dài, ngắn, vuông, tam giác, tròn, dẹt hay kéo thành sợi. Tiếp đó, họ giũa cho thật

nhẵn và nếu cần trang trí thì dùng đinh để chạm khắc, tạo hoa văn nổi hoặc chìm rồi

mới uốn hình sản phẩm. Cuối cùng là bước đánh nhẵn, làm trắng và bóng. Sản

phẩm chạm bạc ở Cát Cát rất phong phú, tinh xảo nhất là đồ trang sức của phụ nữ

như: vòng cổ, vòng tay, dây xà tích, nhẫn...

Đường xuống bản Cát Cát Một điều hấp dẫn du khách khi đến Cát Cát là người Mông ở đây còn giữ

được khá nhiều phong tục tập quán độc đáo, chẳng hạn như tục kéo vợ. Khi người

con trai quen biết và đem lòng yêu một cô gái, anh ta sẽ tổ chức làm cỗ mời bạn bè

và nhờ các bạn lập kế hoạch "kéo" cô gái về nhà một cách bất ngờ, giữ cô trong ba

ngày. Sau đó, nếu cô gái đồng ý làm vợ chàng trai thì sẽ tiến hành lễ cưới chính

- 20 -


thức. Nếu cô từ chối thì họ cùng nhau uống bát rượu kết bạn và mọi việc trở lại bình

thường như chưa có điều gì xảy ra. Lễ cưới người Mông ở Cát Cát thường được tổ

chức từ 2 đến 7 ngày.

Kiến trúc nhà cửa người Mông làng Cát Cát còn nhiều nét cổ: nhà ba gian

lợp ván gỗ pơmu. Bộ khung nhà có vì kèo ba cột ngang. Các cột đều được kê trên

phiến đá tròn hoặc vuông. Vách được lợp bằng gỗ xẻ, có 3 cửa ra vào: cửa chính ở

gian giữa, 2 cửa phụ ở hai đầu nhà. Cửa chính luôn được đóng kín, chỉ mở khi có

việc lớn như đám cưới, tang ma, cúng ma vào dịp lễ Tết. Trong nhà có không gian

thờ, sàn gác lương thực dự trữ, nơi ngủ, bếp và nơi tiếp khách.

Nhà người H’Mông

(hình ảnh mô phỏng tại Bảo tàng Dân tộc học)

Làng Cát Cát được hình thành từ giữa thế kỷ 19, các hộ gia đình cư trú theo

phương thức mật tập: dựa vào sườn núi và quây quần bên nhau, các nóc nhà cách

nhau chừng vài chục mét. Họ trồng lúa trên ruộng bậc thang, trồng ngô trên núi theo

phương pháp canh tác thủ công, sản lượng thấp. Phần lớn nhà cửa đều đơn giản, chỉ

có một cái bàn, cái giường và bếp lửa nấu nướng...

- 21 -


2.1.1.2. Mô hình “Du lịch lễ hội” liên kết cùng các tỉnh Yên

Bái và Phú Thọ

Mô hình “Du lịch lễ hội” ở Lào Cai trong hai năm qua khi mở rộng kết hợp

với các tỉnh bạn đã được tổ chức ngày càng hấp dẫn hơn với tên gọi “Chương Trình

du lịch về cội nguồn” (CTDLVCN). Trong mấy năm thực hiện CTDLVCN đã tạo

chuyển biến trong nhận thức của lãnh đạo cả 3 tỉnh cũng như của các doanh nghiệp,

người dân tự nguyện tham gia, góp phần thúc đẩy phát triển du lịch. Hình thức du

lịch cộng đồng đã phát triển mạnh ở cả Yên Bái, Lào Cai và Phú Thọ, góp phần xóa

đói giảm nghèo cho các địa phương này. Chương trình được tổ chức với nhiều hoạt

động sôi động, phong phú, nhận thức về giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa truyền

thống phục vụ phát triển du lịch được nâng lên.

Chương trình đã kết nối xây dựng được nhiều tour, tuyến du lịch trên địa bàn

3 tỉnh như “Cội nguồn đất Tổ”, “Đất ngọc Lục Yên”, “Cội nguồn Tây Bắc”, “Sắc

màu vùng cao”. Ba tỉnh đã tập trung tu bổ hệ thống di tích lịch sử; sửa chữa, nâng

cấp, xây dựng mới các cơ sở lưu trú, khách sạn, tăng cường các dịch vụ bổ trợ; phát

triển sản xuất các sản phẩm, hàng lưu niệm để phục vụ nhu cầu du khách… Nhiều

sản phẩm du lịch đặc trưng đã được tạo ra thu hút du khách đến tham quan, thưởng

lãm, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, giải quyết việc làm, cải thiện đời

sống của nhân dân… Năm 2009, đã có trên 1,3 triệu lượt du khách đến tham quan,

du lịch tại 3 tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, tăng 6% so với năm 2008; tổng doanh

thu từ du lịch đạt 1.128 tỷ đồng, tăng 8,3% (theo Sở VHTTDL lịch tỉnh Lào Cai)

CTDLVCN của 3 tỉnh Lào Cai - Yên Bái - Phú Thọ là một trong 10 sự kiện

du lịch các tỉnh Tây Bắc hướng tới kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội. Các

hoạt động văn hóa - du lịch chủ yếu tại Lào Cai năm 2010 bao gồm:

Lễ hội đền Thượng – TP. Lào Cai (tháng 2)

Lễ hội trên mây Sapa (cuối tháng 4, đầu tháng 5),

Hội đua ngựa truyền thống Bắc Hà mở rộng (tháng 6),

Giải leo núi chinh phục Fanxipan và Ngày hội Du lịch TP. Lào Cai

(tháng 10)

- 22 -


Nội dung CTDLVNC của Lào Cai, Yên Bái và Phú Thọ

Một trong những điểm nhấn của CTDLVCN năm 2010 là chương trình du

lịch quốc tế leo núi cắm cờ “Thăng Long - Hà Nội 1.000 năm tuổi” lên đỉnh

Fanxipan vào tháng 10/2010. Đây là hoạt động nằm trong khuôn khổ kỷ niệm sự

kiện 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội của Sở VHTTDL. Cùng với các hoạt động

trong CTDLVCN, 3 tỉnh cũng tích cực chỉ đạo các doanh nghiệp khai thác các

tuyến điểm du lịch mới kết nối tới nhiều tỉnh Tây Bắc (đặc biệt tỉnh Hà Giang) và

tỉnh Vân Nam - Trung Quốc, khai thác sản phẩm cho khách du lịch nội địa với

tuyến đi các đền đài linh thiêng dọc sông Hồng, du lịch chợ nhằm thu hút du khách

và tạo sự liên kết chặt chẽ trong hoạt động hợp tác giữa 3 tỉnh, tích cực hưởng ứng

CTDLVCN năm 2010.

Trong chương trình “Khám phá Fansipan 2009” (Viết tắt là chương trình

FEI), tổ chức phát triển Hà Lan SNV đã hỗ trợ kinh phí cho phát động thu gom rác

thải trên tuyến Fansipan, UBND huyện Sa Pa cũng chủ trì hoạt động trồng cây bảo

vệ môi trường du lịch tại xã San Sải Hồ. Đặc biệt, chương trình FEI còn tổ chức

một hội thảo đầy ý nghĩa chuyên bàn về “Giải pháp quản lý, khai thác và phát triển

du lịch trong vườn quốc gia Hoàng Liên” được lấy ý kiến tham luận bởi các chuyên

- 23 -


gia hàng đầu về du lịch và bảo vệ môi trường từ các Bộ, ngành Trung ương, tổ chức

phát triển Hà Lan SNV, Hiệp hội các Vườn quốc gia, Hiệp hội leo núi Côn Minh

(Trung Quốc) và các đại biểu đến từ doanh nghiệp lữ hành…

Với một loạt nội dung trong hoạt động của chương trình “Khám phá

Fansipan” năm 2009, gắn phát triển du lịch với bảo vệ môi trường, cùng với sự vào

cuộc thực sự của các doanh nghiệp lữ hành, Hiệp hội leo núi Côn Minh, sự đồng

thuận của cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và sự đồng hành tài trợ của nhà tài

trợ chính Việt Nam Airlines, chắc chắn chương trình FEI năm 2010 sẽ thành công

và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng du khách về một Sa Pa tươi đẹp, mến khách.

2.1.2. Mô hình du lịch “Homestay” (Du lịch cộng đồng) tại Lào Cai

Homestay là đến ở nhà của người bản xứ trong một mối quan hệ thân thiết

giống như gia đình. Đa phần khách du lịch đều thông qua các công ty tour, hoặc

khách sạn để được sống kiểu "homestay" ngay giữa núi rừng. Đến bữa, họ nấu

nướng và ăn cơm cùng gia đình.

Ở Sapa mô hình Homestay còn hấp dẫn khách du lịch hơn bởi những ngôi

nhà làm bằng gỗ pơ mu quý hiếm mọc lên giữa núi rừng hay khung cảnh bình yên

của thung lũng Mường Hoa thơ mộng và đại ngàn Hoàng Liên xanh thẳm. Tại thôn

Tả Van Giáy nằm lưng chừng thung lũng Mường Hoa, với 40 hộ dân thì tất cả đều

lấy nhà mình "làm du lịch", theo mô hình "homestay" (khách nghỉ lại qua đêm, ăn

uống, thưởng thức các đặc sản văn hoá địa phương...). Những ngôi nhà ở đây là

kiểu nhà truyền thống của dân tộc Giáy, trước đây gia đình sinh sống nhưng khi

khách có nhu cầu thì gia đình đón họ vào ăn ở cùng. Đặc biệt, được làm nên từ loại

gỗ pơ mu, nên giá trị của mỗi ngôi nhà lên đến hàng chục tỉ đồng.

Thống kê của UBND huyện Sapa cho thấy, mô hình "homestay" bình quân

mỗi tháng đón hàng nghìn khách du lịch đến lưu trú qua đêm. Ngoài món ăn thôn

bản mà du khách được thưởng thức, ban đêm chủ nhà cũng tổ chức đốt lửa, thực

hiện các màn múa quạt, nhảy sạp, thổi kèn phục vụ. Khách có nhu cầu chỉ phải

- 24 -


thanh toán 40.000đ cho một đêm ngủ lại nhà dân. Chỉ từng ấy chi phí, nhưng khách

được khám phá phong tục văn hoá, hoà mình vào cuộc sống cộng đồng, được tắm lá

thuốc, thưởng thức ẩm thực truyền thống của người bản địa....

Để hiểu rõ hơn về loại hình du lịch mới mẻ này, hãy cùng xét một điển hình

trong mô hình du lịch văn “Homestay” tại Lào Cai là Bản Hồ thuộc huyện Sa Pa.

Bản Hồ, thuộc xã Bản Hồ, cách Thị trấn Sapa chừng 20 km. Bản Hồ là bản

của người Tày, nằm phía Đông Nam Sa Pa, cao hơn 435 m so với mặt nước biển, có

nghĩa du khách sẽ luôn phải xuống dốc khi đi từ Sa Pa. Trên đường đến với Bản

Hồ, du khách sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng những hình ảnh kỳ vĩ của núi rừng Tây

Bắc khi đoàn xe chạy trên con đường ngoằn ngoèo uốn lượn giữa một bên là núi

cao sừng sững, một bên là vực thẳm hun hút bao trùm màu xanh thẫm của rừng núi,

màu xanh tươi mát của đám mạ xen kẽ màu nâu đỏ của đất và màu trắng bạc của

thửa ruộng mới thuôn nước cày ải.

Bản Hồ đẹp với những mái nhà sàn gỗ thâm nâu nổi bật giữa vườn ngô, vườn

đào xanh mát. Nhà sàn của người Tày rất sạch sẽ, thoáng mát và tiện nghi. Người

Tày có biệt tài đan lát, nên mỗi tấm phên nhà, rào vườn dường như là những tác

phẩm nghệ thuật với cách phối màu của tre tươi, tre ngâm, tre cật, tre ruột,... tạo nên

những nét hoa văn độc đáo, không thể nhầm lẫn. Người Tày ở Bản Hồ vẫn lưu giữ

được phong tục tập quán lâu đời, người dân nơi đây còn vô cùng thân thiện, nhiệt

tình và mến khách. Ngay từ đầu bản, có thể thấy ngay không khí làm du lịch với

những tấm biển “Homestay” nằm rải rác dọc con trục chính xuyên bản.

Du khách sẽ có cơ hội được sống trong những ngôi nhà gỗ của người dân địa

phương, cùng sống và sinh hoạt cùng gia đình dân bản địa. Những ngôi nhà trong

mô hình homestay thường được thiết kế rộng rãi, với nguyên tầng trên với 2 phòng

nhỏ và khoảng không mở dành để làm du lịch. Tầng dưới là nơi sinh hoạt của gia

đình, khu bếp và khu vệ sinh. Điểm đặc biệt đầu tiên khi bắt đầu du lịch homestay

là du khách sẽ được thưởng thức những sản vật bình dị nhưng cũng không kém

phần độc đáo của địa phương như gà bản, rau bản và xôi nếp nương.

- 25 -


Bản Hồ chia làm ba thôn: Tả Trung Hồ, Xéo Trung Hồ và Hoàng Liên; là nơi sinh

sống của ba dân tộc Mông, Dao, Tày nhưng người Tày chiếm đa số. Ông Hoàng

Văn Minh, phó chủ tịch xã Bản Hồ, cho biết: “Từ hai hộ đi tiên phong trong việc

phát triển du lịch cộng đồng cuối năm 2000, năm 2001 tăng lên 10 hộ và đến nay đã

có gần 50 hộ chính thức tham gia (có văn bản ký kết hẳn hoi), có thể đón được

khoảng 500 du khách/ngày. Nếu cần, hầu hết các hộ gia đình ở bản Hồ đều có thể

đón khách...”.

Đến bản Hồ, du khách sẽ được sống và sinh hoạt trong không khí ấm cúng và

thân mật cùng gia đình. Buổi sáng, bạn sẽ được hướng dẫn tham quan vườn quốc

gia Hoàng Liên, nơi có chủng thực vật, động vật vô cùng phong phú. Vì khí hậu ở

bản Hồ ấm hơn Sa Pa (trung bình từ 18 – 25 độ C) nên buổi trưa từ trong rừng ra du

khách đã có thể hòa mình vào dòng suối Lave, ngắm thác Đá Nhảy hùng vĩ, bọt

tung trắng xóa.

Cơm nước buổi trưa xong, người chủ nhà mến khách sẽ đưa bạn đến thôn

của người Dao Đỏ trên núi cao tắm lá thuốc. Lá thuốc có 18 vị, người Dao phải đi

lấy tận trên rừng. Sau khi phơi khô, sao vàng rồi hạ thổ mới có thể dùng được.

Nước thuốc sẽ được đổ vào chiếc thùng làm bằng gỗ pơmu thơm ngát, nóng hay

Khung cảnh Bản Hồ

- 26 -


lạnh tùy thuộc sức chịu đựng của mỗi người (nhưng theo những người dân ở đây thì

càng nóng càng tốt).

Du khách sẽ được ngâm mình vào thùng nước ít nhất khoảng một giờ đồng

hồ, nhưng cứ 15 phút một lần lại có người rút nước ra đổ thêm nước mới vào. Khi

đứng lên bạn sẽ thấy người lảo đảo như say rượu nhưng chỉ chừng nửa tiếng sau đã

thấy có tác dụng rõ rệt: người khỏe khoắn và sảng khoái. Đây là bài thuốc gia

truyền chỉ có người Dao mới biết và đã được Viện Y học cổ truyền Việt Nam thẩm

định.

Một ngôi nhà trong mô hình “Homestay” tại Bản Hồ

Khi mặt trời bắt đầu xuống núi là lúc các du khách đi dạo một vòng quanh

bản, đến những nhà dân xem dệt thổ cẩm và có thể mua cho mình một tấm với giá

chỉ khoảng 20.000 đồng mà rộng đủ quấn quanh người thành một cái... váy. Vào

những tối cuối tuần ở bản Hồ, bạn có thể đến các nhà sàn văn hóa vui chơi ca hát

cùng người dân bản địa. Mỗi dân tộc sẽ mang đến những trò chơi, điệu múa và

những món ăn độc đáo của mình ra mời du khách...

- 27 -


2.2. Những khó khăn, tồn tại và tiềm năng của du lịch văn tại Lào Cai

2.2.1. Tiềm năng phát triển các mô hình du lịch văn hóa tại Lào Cai

2.2.1.1 Tiềm năng phát triển mô hình “Du lịch lễ hội” tại Lào

Cai

Lào Cai ngoài việc được thiên nhiên ưu đãi với những khủng cảnh thiên

nhiên vừa nên thơ, vừa hùng vĩ còn là nơi cu trú của 25 dân tộc anh em với nhiều

phong tục, tập quán, lễ hội và những nét hóa đặc sắc khác nhau. Hiện nay, trong

công tác bảo tồn và xây dựng phục vụ phát triển mô hình “Du lịch lễ hội” mới chỉ

tìm hiểu và khai thác các phong tục và lễ hội của những dân tộc có số lượng đồng

bào cư trú lớn tại địa phương như các dân tộc Kinh, H'Mông, Tày, Dao… Trong khi

khi đó, còn rất nhiều dân tộc anh em, dù số lượng đồng bào ít hơn nhưng cũng có

những phong tục tập quán vô cùng độc đáo như các dân tộc Phù Lá, Kháng, La Ha,

Hà Nhì, Bố Y… mà nếu được khai thác và bảo tồn đúng cách sẽ góp phần làm

phong phú và đặc sắc thêm cho các sản phẩm du lịch văn hóa tại địa phương.

Bên cạnh đó, những lễ hội cổ truyền độc đáo của các đồng bào dân tộc thiểu

số ở đây vẫn chưa được phổ cập rộng rãi; còn nhiều dân tộc, nhiều bản làng vẫn giữ

phong tục không cho phép người lạ tham gia vào các tập tục riêng của mình. Bên

cạnh đó, với những tiềm năng và thế mạnh độc đáo của mình, Lào Cai còn có thể có

những chương trình du lịch văn hóa kết hợp các đặc điểm văn hóa của nhiều dân tộc

trong địa phương, giúp du khách sẽ có những trải nghiệm sâu sắc hơn và thú vị hơn

về những nét văn hóa độc đáo riêng của từng khu vực và của từng dân tộc.

Mặt khác, Lào Cai mới chỉ khai thác được một phần nhỏ các giá trị văn hóa

để đưa vào các sản phẩm du lịch của mình. Hiện nay, các chương trình du lịch văn

hóa mới chỉ chú trọng đến những lễ hội và những sản phẩm thổ cẩm của địa

phương. Trong khi đó, rất nhiều những nét văn hóa đặc sắc khác như: các nhạc cụ

truyền thống (khèn môi, kèn lá, sáo mèo…), những trang phục đặc trưng của từng

dân tộc với những nét họa tiết độc đáo mang những ý nghĩa và tín ngưỡng khác

nhau; lĩnh vực ẩm thực truyền thống của các dân tộc với nguồn nguyên liệu cũng

- 28 -


như cách chế biến mới lạ cũng chưa được tìm tòi, chọn lọc để trở thành một nét chủ

đạo trong du lịch văn hóa tại địa phương. Tại địa phương, riêng về trang phục có 34

kiểu loại với sắc màu, chất liệu khác nhau và theo khảo sát sơ bộ của Tổng cục Du

lịch Việt Nam hiện nay Lào Cai có gần 100 điệu múa, có đủ 10 họ với 11 chi khác

nhau của các nhạc khí.

Tìm hiểu về lịch sử, nguồn gốc của các dân tộc cũng là một mảng văn hóa

độc đáo chưa được khai thác trong các mô hình du lịch văn hóa hiện có tại Lào Cai.

Những tri thức văn học, các bài thuốc dân gian, các trò chơi dân gian của các dân

tộc cũng là một nét văn hóa độc đáo và mới mẻ chưa được khai thác để làm phong

phú thêm cho du lịch văn hóa tại địa phương. Du lịch văn hóa hiện tại mới chỉ dừng

lại ở tên gọi và hình thức chứ chưa thực sự đi sâu vào việc tìm hiểu và cảm nhận các

giá trị văn hóa ở nhiều mặt, nhiều phương diện khác nhau.

2.2.1.2 Tiềm năng phát triển mô hình “Du lịch cộng đồng” tại

Lào Cai

Hầu hết các bản làng ở địa phương đều được bao quanh bởi khung cảnh thiên

nhiên núi rừng hùng vĩ, với những ruộng bậc thang xanh mướt và khí hậu mát mẻ

của vùng núi cao – là địa điểm vô cùng lý tưởng cho các hoạt động nghỉ dưỡng và

tìm hiểu văn hóa. Mặt khác, với bản chất hiền lành, chất phác, những người dân địa

phương luôn để lại trong lòng du khách ấn tượng về một miền đất tươi đẹp với

những con người tốt bụng và hiếu khách.

Nhiệm vụ cơ bản của những người trực tiếp hoạt động du lịch cộng đồng là

giới thiệu cho du khách về nếp sống, văn hóa và các phong tục tập quán của nhân

dân các dân tộc; phát huy và khai thác các điều kiện tự nhiên cơ sở vật chất, nguồn

lực của nhân dân, tiêu thụ sản phẩm, hàng hóa do dân bản sản xuất ra phục vụ

khách du lịch, qua đó tạo việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống vật chất, tinh

thần cho dân bản; bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật

- 29 -


thể cũng như tài nguyên du lịch, hướng đến phát triển du lịch cộng đồng nhằm xóa

đói, giảm nghèo mà chủ thể là cộng đồng các dân tộc bản địa.

Đối tượng chủ yếu của loại hình du lịch này là các du khách nước ngoài. Họ

đến từ những đất nước có trình độ phát triển hơn nhưng lại bị thu hút bởi những

phong tục, bởi truyền thống, bởi không khí gia đình và cộng đồng của đồng bào nơi

đây. Chính vì vậy, mô hình du lịch này hứa hẹn những nguồn lợi lớn nếu được đầu

tư và khai thác đúng cách. Nếu công tác bảo tồn và phát triển được thực hiện một

cách có định hướng thì tiềm năng về mô hình du lịch cộng đồng sẽ còn phát triển

hơn nữa trong tương lai.

Mô hình du lịch cộng đồng hiện nay cũng đang là xu thế phát triển chung ở

rất nhiều quốc gia. Phần đông du khách hiện nay hướng nhiều sự tò mò và thích thú

đối với việc tìm hiểu văn hóa hơn là việc thưởng thức những cảnh đẹp thiên nhiên.

Việc phát triển mô hình du lịch này tại địa phương đã bắt kịp với xu hướng du lịch

mới này và phần nào đáp ứng được một lượng lớn nhu cầu của khách du lịch. Tuy

nhiên, sự thành công của mô hình này còn đòi hỏi nhiều nỗ lực trong việc nâng cao

cơ sở hạ tầng, nâng cao dân trí để có thể làm hài lòng lượng khách du lịch đang

ngày một tăng.

Hình thức du lịch cộng đồng mới chỉ được xây dựng và phát triển ở một vài

địa điểm đơn lẻ, chưa được phổ biến và nhân rộng trong toàn tỉnh tao thành một lựa

chọn mới cho khách du lịch khi đến với tất cả các địa danh du lịch của Lào Cai.

Hình thức này đang phát triển hoàn toàn tự phát do nhu cầu của những khách du

lịch tự do không đi theo tour mà chưa hề có bất kỳ sự quản lý, quy hoạch cũng như

liên kết với các mô hình khác của du lịch văn hóa để tạo hiệu quả tốt hơn cho du

lịch địa phương.

2.2.1.3 Tiềm năng phát triển mô hình “Du lịch làng nghề” tại

Lào Cai

Lào Cai nổi tiếng bởi các địa danh du lịch Sa Pa, Bắc Hà… Nơi đây còn

được du khách biết đến bởi các làng nghề truyền thống: dệt thổ cẩm, chạm khắc

- 30 -


bạc, rèn đúc, nấu rượu… mang đậm bản sắc dân tộc. Người Xá Phó có nghề dệt vải,

thêu trang phục, đan lát. Người Dao có nghề thêu hoa văn thổ cẩm, nấu rượu, làm

giấy. Người Tày có nghề làm chăn đệm. Người Mông có nghề rèn đúc.

Một làng nghề thổ cẩm của Lào Cai

Tại các xã vùng cao Lào Cai, các cấp quản lý và lãnh đạo luôn quan tâm tới

việc bảo tồn và phát triển nghề, làng nghề truyền thống tại địa phương. Rất nhiều

bản làng có nhiều tiềm năng để phát triển các làng nghề truyền thống gắn với phát

triển du lịch, đặc biệt là ở Sa Pa và Bắc Hà. Nơi đây, các sản phẩm thêu, dệt thổ

cẩm, chạm khắc bạc, mây tre đan, rèn đúc, nấu rượu… được nhiều du khách tìm đến

khám phá và tìm hiểu. Du khách đến với Lào Cai sẽ không chỉ được tham quan

thắng cảnh, được sống trong không khí cộng đồng mà còn có cơ hội tham gia vào

công việc sản xuất những mặt hàng thổ cẩm truyền thống của người dân địa

phương. Việc được tham gia trực tiếp và những công đoạn sản xuất dù là rất nhỏ

này cũng đều để lại những cảm xúc và những tìm tòi vô cùng mới mẻ đối với du

khách. Họ sẽ có cơ hội được hiểu thêm về con người và văn hóa nơi đây.

Mỗi khi đến với Sa Pa, Bắc Hà, khách du lịch không quên mua cho mình

những sản phẩm thổ cẩm, đồ trang sức, rượu… được sản xuất từ những làng nghề

truyền thống Tả Phìn, Cát Cát, Sa Pả, San Sả Hồ (Sa Pa); Bản Phô, Na Hối (Bắc

Hà)… để làm quà.

- 31 -


Với mục tiêu bảo tồn và phát triển các làng nghề truyền thống gắn với phát

triển du lịch, hầu hết các làng nghề đã tạo được những nét riêng để thu hút khách du

lịch. Đặc biệt, nghề dệt thổ cẩm đang dần vươn lên chiếm ưu thế, phục vụ nhu cầu

tiêu dùng trong gia đình và làm quà cho khách du lịch. Hàng năm có hàng vạn mét

vải thổ cẩm được sản xuất và tiêu thụ. Bên cạnh khu du lịch Sa Pa đã được biết đến

với các sản phẩm thổ cẩm độc đáo, các huyện Văn Bàn, Bắc Hà… cũng đã hình

thành nhiều làng nghề thêu, dệt thổ cẩm, thu hút hàng nghìn lao động nhàn rỗi.

Các làng nghề truyền thống ở Lào Cai còn được biết đến bởi các sản phẩm:

rượu San Lùng, rượu ngô Bản Phố được nhân dân thôn San Lùng (Bát Xát) và thôn

Bản Phố (Bắc Hà) sản xuất theo những bí quyết lâu đời. Rượu nổi tiếng trong nước

được khách du lịch tin dùng.

Lào Cai không chỉ có vẻ đẹp được thiên nhiên ban tặng, các làng nghề truyền

thống sẽ là điểm đến hấp dẫn của du khách trong hành trình khám phá bản sắc văn

hoá dân tộc đa dạng trong những năm tới.

2.2.2 Những khó khăn, tồn tại của du lịch văn hóa tại Lào Cai

2.2.2.1. Các dự án thủy điện đang đe dọa du lịch Lào Cai

Trước khi các dự án thủy điện được xây dựng tại Lao Chải, Sử Pán… các

điểm du lịch cộng đồng nằm trên tuyến du lịch làng bản xuống khu vực hạ huyện Sa

Pa tỉnh Lào Cai đã đón lượng lớn du khách đến tham và lưu trú, chủ yếu là khách

quốc tế. Tuy nhiên, khi các dự án thủy điện khởi công và có tác động rõ nét đến môi

trường và cảnh quan du lịch thì lượng khách đến tham quan và lưu trú tại các điểm

này giảm mạnh. Số lượng khách lưu trú ở các điểm du lịch cộng đồng trên giảm

đồng nghĩa với thời gian lưu trú giảm, khách chỉ đi tham quan trong ngày, vì vậy

chi tiêu dành cho du lịch thấp dẫn đến thu nhập của người dân hầu như không được

cải thiện.

- 32 -


Con suối Mường Hoa cạn khô, bị tàn phá bởi các công trình

Cảnh quan tự nhiên bị xâm hại làm mất đi cảnh quan du lịch cụ thể như dọc

thung lũng Mường Hoa với thảm thực vật chân núi; suối Mường Hoa, La Ve và các

tràn ruộng bậc thang hầu như bị hủy hoại do tác động của quá trình thi công, san gạt

mặt bằng, làm đường dẫn cho các công trình. Cảnh quan tự nhiên hoang sơ, gắn với

rừng, suối, bản làng và hệ thống ruộng bậc thang vốn được coi là cảnh quan du lịch

hấp dẫn của Sa Pa hiện đã bị xâm hại rõ nét tại các điểm thi công thủy điện.

Những cảnh quan du lịch hấp dẫn, vốn là “linh hồn” của loại hình du lịch

làng bản, du lịch cộng đồng có nguy cơ biến dạng hoặc mất hẳn: Ruộng bậc thang,

một di sản văn hóa bị giảm diện tích do nhường đất cho thủy điện, hoặc không có

nước tưới phải bỏ hoang. Suối Mường Hoa, mạch nước nóng vốn là những điểm du

lịch hấp dẫn gần như bị xóa xổ bởi tác động của quá trình xây dựng thủy điện, làm

mất đi tiềm năng thu hút khách du lịch đến với Bản Hồ và Sa Pa.

Năm 2009, ruộng bậc thang Sa Pa được Tạp chí du lịch Travel and Leisure

(Mỹ) bình chọn là một trong 7 ruộng bậc thang đẹp nhất thế giới, nhưng nay do tác

động của quá trình thi công thủy điện hệ thống ruộng bậc thang này có nguy cơ bị

thu hẹp và phá vỡ cấu trúc.

Tất cả những yếu tố tác động đó đã làm nguồn thu từ dịch vụ nhà nghỉ tại

gia và các dịch vụ khách giảm do lượng khách đến cộng đồng giảm hẳn.

- 33 -


Với cảnh quan môi trường bị phá vỡ thì những bản du lịch cộng đồng này

làm sao có thể thu hút du khách.

Nếu như năm 2006 Bản Hồ đón 8.158 lượt khách lưu trú qua đêm, thì đến

năm 2008 giảm xuống còn 5.339 lượt, năm 2009 chỉ còn 2.991 lượt, ba tháng đầu

năm 2010 chỉ đón được 80 lượt. Tổng doanh thu từ dịch vụ nhà nghỉ của xã Bản Hồ

năm 2009 giảm 82.186.000 đồng so với năm 2008. Ước tính, con số này còn giảm

mạnh hơn nhiều lần ở năm 2010 (đến tháng 3 năm 2010 tổng doanh thu từ nhà nghỉ

của xã Bản Hồ mới đạt 2.280.000 đồng trong khi từ tháng 01 – 03 hàng năm là mùa

cao điểm của khách quốc tế, khách có nhu cầu đi du lịch làng bản và du lịch cộng

đồng).

Bên cạnh đó, sự thay đổi nhanh chóng của cảnh quan môi trường khiến việc

ứng xử của cư dân bản địa gặp lúng túng (có hiện tượng “sốc”). Đặc biệt ứng xử

trước sự thay đổi của rừng và nguồn nước. Rừng bị đốn hạ khiến cạn kiệt rau rừng,

suối bị ô nhiễm nguồn nước do đất đá bồi lấp khiến mất đi nguồn cá suối… Những

loại ẩm thực đặc sản bản địa vốn có thể thu hút du khách và nâng cao thu nhập

người dân hiện cũng không còn.

Song song với đó là việc mất đất canh tác và suy giảm các nguồn tài

nguyên ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế trong đó có du lịch. Nguồn nước giảm

không đủ cung cấp nước sạch cho ăn uống sinh hoạt cho con người và nước tưới

- 34 -


cho các diện tích đất canh tác còn lại. Đặc biệt ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhu cầu

sử dụng nước sạch của khách du lịch.

Sự biến đổi của môi trường sinh thái, cảnh quan du lịch và sự xuất hiện quá

nhiều các công trường khiến người dân cảm thấy lúng túng trong ứng xử với các tác

nhân này. Việc quá nhiều khói, bụi, tiếng ồn – đặc biệt tiếng phá đá, nổ mìn đã ảnh

hưởng khá nặng đối với đời sống nhân dân và sinh hoạt của du khách nếu lưu trú tại

các điểm này. Đồng thời, Bản Dền hiện có khoảng 10 hộ gia đình có nhà gần suối

Mường Hoa có nguy cơ mùa lũ tới sẽ thiệt hại nặng nề.

Những du khách được hỏi đã có những đánh giá cho thấy các dự án thủy điện

đã thực sự làm nản lòng du khách tới tham quan, mang lại cảm giác thất vọng và

tiếc nuối cho du khách khi thấy cảnh quan và môi trường du lịch bị phá vỡ. Điều

này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp tới các doanh nghiệp mà còn ảnh hướng nặng

nền đến hình ảnh và sức hấp dẫn của du lịch Lào Cai đối với khách quốc tế.

Nếu năm 2006 Bản Hồ đón 18.313 lượt khách lưu trú, Tả Van 8.158 lượt,

Thanh Phú 1.626 lượt thì đến năm 2009 Bản Hồ chỉ đón được 3.197 lượt (giảm

83,6%), Tả Van 2.991 lượt (giảm 63,4%), Thanh Phú 41 lượt (giảm 60,4%). Đến

thời điểm khảo sát (ngày 17.3.2010) tại Bản Hồ, theo báo cáo của Ban quản lý du

lịch cộng đồng Bản Hồ, lượng du khách đến tham quan và lưu trú còn giảm mạnh,

chỉ đạt 80 lượt giảm 92,3% so cùng kỳ năm 2009 (1.027 lượt).

2.2.2.2. Cơ sở hạ tầng chưa phát triển đáp ứng nhu cầu của

phát triển du lịch

Với những nỗ lực của cả lãnh đạo và người dân địa phương, Lào Cai đang

trở thành một điểm đến lý tưởng cho những du khách yêu thích thiên nhiên núi rừng

và ham tìm tòi về những nét văn hóa của đồng bào dân tộc vùng cao. Tuy nhiên, sự

phát triển quá nhanh của các chương trình du lịch và lễ hội đã dẫn đến sự quá tải do

cơ sở hạ tầng chưa được quy hoạch và xây dựng đáp ứng phù hợp với nhu cầu ngày

càng cao của du lịch.

- 35 -


Trong “Lễ hội trên mây Sa Pa” diễn ra vào ngày 30/4 và 1/5 vừa qua, lượng

du khách đổ về Sa Pa đã tặng đột biến dẫn đến tình trạng tắc nghẽn giao thông và

“cháy” phòng trọ cho khách du lịch. Dù tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn

xã hội trên toàn địa bàn huyện Sa Pa trong dịp lễ này vẫn được đảm bảo nhưng do

thị trấn Sa Pa chưa có bãi đỗ xe và nhà thầu thi công cầu cạn chống lún đoạn đường

Sa Pa - Lào Cai không có phương án điều tiết giao thông trong những ngày diễn

ra lễ hội nên đã để xảy ra tắc đường cục bộ.

Mặt khác, do địa hình chủ yếu là núi cao, nhiều ghềnh đá nên việc phát triển

các loại hình dịch vụ ở địa phương còn gặp phải nhiều khó khăn. Giao thông giữa

Lào Cai với các tỉnh lân cận và trung ương vẫn còn gặp nhiều khó khăn do tình hình

đường xá hiện tại của Lào Cai chưa đáp ứng được những xe có trọng tải lớn. Chính

nhược điểm này đã và đang là trở ngại chính trên con đường phát triển kinh tế của

tỉnh Lào Cai. Và một khi nền kinh tế chưa có những khởi sắc, chưa thu hút được

vốn đầu tư để phát triển thì chưa thể tạo được những điều kiện tốt nhất phục vụ cho

việc phát triển du lịch nói chung và du lịch văn hóa nói riêng tại địa phương.

Tình trạng thiếu nước, không có điện và công nghệ thông tin vẫn còn đang

diễn ra tại nhiều bản làng thuộc tỉnh Lào Cai. Việc nâng cấp cơ sở hạ tầng và cải

thiện đời sống cho người dân là những việc làm vô cùng cần thiết để tạo nền tảng

Tây Bắc với ước mơ những con đường

- 36 -


cho du lịch phát triển nhưng lại đòi hỏi nhiều thời gian và tâm huyết của những

người làm chính sách. Chính vì lẽ đó, lãnh đạo của tỉnh cần có những chính sách

phát triển du lịch phù hợp với tình hình hiện tại của địa phương và có kế hoạch nâng

cao dần trong tương lai, tránh những tình trạng lễ hội tổ ra những không đủ sức

quản lý, làm xấu đi hình ảnh du lịch Lào Cai trong con mắt du khách trong và ngoài

nước.

2.2.2.3. Trình độ nhân lực chưa phát triển đáp ứng nhu cầu

của phát triển du lịch

Theo thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, tính đến

ngày 31 tháng 12 năm 2009, tỉnh Lào Cai có 556 biên chế lao động thuộc lĩnh vực

hoạt động của ngành. Trong đó cấp tỉnh có 274 biên chế và cấp huyện, thành phố,

xã phường, thị trấn có 282 biên chế.

Tuy nhiên, theo đánh giá của ngành chức năng thì chất lượng nguồn nhân lực

còn khá thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu. Đó là chất lượng lao động nghiệp vụ còn

nhiều hạn chế; trình độ ngoại ngữ còn thấp, tính chuyên nghiệp chưa cao… Đến nay

toàn ngành có 01 tiến sĩ (0,18%); thạc sĩ: 05 người (0,9%); đại học: 224 người

(40,28%); cao đẳng: 33 người (5,94%); trung cấp: 170 người (30,57%) nên chưa

đáp ứng được yêu cầu thực tế của công việc. Đặc biệt hiện nay đội ngũ cán bộ giỏi,

các nghệ sỹ, nhà nghiên cứu có uy tín, mang tính chuyên gia quá ít chưa đáp ứng

được yêu cầu nhiệm vụ ngày càng cao của ngành. Đây chính là thách thức lớn cho

ngành văn hoá, thể thao và du lịch Lào Cai trong tiến trình hội nhập. Hiện nay Lào

Cai có 01 trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch là cơ sở đào tạo nguồn

nhân lực cho ngành nhưng thực tế công tác đào tạo còn rất nhiều hạn chế về quy

mô, số lượng và chất lượng.

Trước thực trạng đó, mấy năm gần đây Sở đã đặc biệt quan tâm đến công tác

đào tạo, bồi dưỡng nâng cao phát triển nguồn nhân lực toàn ngành. Chú trọng mở

các lớp tập huấn về công tác quản lý; tổ chức các hoạt động văn hoá, thể thao và du

- 37 -


lịch; tăng cường liên kết với một số trường mở các lớp có trình độ đại học về Văn

hóa và Du lịch. Tích cực cử cán bộ đi đào tạo trình độ cao (tiến sĩ, thạc sĩ, du học

nước ngoài...). Từ năm 2005 đến nay số cán bộ được cử đi học tại nước ngoài : 05

đ/c; trong nước: 25 đ/c trình độ đại học và cao học.

2.2.2.4. Đặc điểm dân cư gây khó khăn cho việc phát triển du lịch

Lào Cai là địa phương có hơn 20 dân tộc anh em cùng sinh sống, và mỗi một

dân tộc lại có những tập tục, những lối sống và suy nghĩ riêng. Đồng thời, các dân

tộc này sống rải rác trên các địa hình núi cao, gây khó khăn cho công tác quản lý và

khai thác phục vụ du lịch. Đồng bào dân tộc thiểu số phần đông có trình độ học vấn

thấp và chỉ tuân theo những quy định, phong tục riêng của dân tộc mình. Chính vì

vậy, cần nhiều thời gian để thuyết phục, làm cho họ hiểu và nghe theo những chủ

trương đúng đắn góp phần phát triển du lịch tại địa phương.

Đồng bào dân tộc thiểu số trước đây chủ yếu sống bằng nghề nông, làm lụng

trên nương rẫy và ruộng bậc thang nên tỷ lệ nghèo đói còn cao. Người dân không có

điều kiện đi học nên không thể thoát khỏi cái vòng luẩn quẩn của sự nghèo đói. Mối

lo cơm áo ruộng vườn luôn thường trực và họ không hề có ý thức, cũng như suy

nghĩ làm thế nào để cải thiện cuộc sống của mình. Sự thiếu thốn của cuộc sống,

thiếu tri thức và thiếu thông tin là một rào cản rất lớn từ nhiều năm nay luôn kìm

hãm sự phát triển của các dân tộc thiểu số. Để hướng tới phát triển du lịch bền

vững, các cấp chính quyền cần có những chính sách nâng cao đời sống và nâng cao

tri thức của người dân địa phương để họ có cơ hội sáng tạo và đóng góp một cách

chủ động, hiệu quả vào sự phát triển của du lịch ở địa phương.

Rất nhiều các chủ trương chính sách của các cấp, ban, ngành của địa phương

nhằm tăng cường quản lý và phát triển du lịch đều gặp phải rất nhiều khó khăn vì

thói quen cũng như phong tục của đồng bào các dân tộc thiểu số. Theo chủ trương

của tỉnh, các phiên chợ vùng cao được quy hoạch thành chợ văn hóa nhằm tạo ra

một điểm đến hấp dẫn trong tuor du lịch Lào Cai – Sapa – Bắc Hà. Nhưng cứ mỗi

- 38 -


lần Nhà nước đầu tư xây cất chợ thành khang trang thì bà con lại chuyển đi nơi

khác. Họ muốn họp chợ ngoài trời, ngay giữa thiên nhiên núi rừng hơn là trong các

ki-ốt được xây cất theo kiểu miền xuôi. Vẫn biết các chính sách đưa ra đều với mục

đích tốt những trong nhiều hoàn cảnh lại chưa tìm hiểu suy nghĩ của người dân nên

còn chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Vì những thói quen, tập quán của

đồng bào dân tộc đã và đang tạo nên những nét riêng độc đáo cho du lịch Sa Pa nên

mọi công tác quản lý đều cần một sự đồng cảm về suy nghĩ, về thói quen của đồng

bào và một thái độ trân trọng, có trách nhiệm trong việc gìn giữ các giá trị văn hóa

2.2.2.5. Những khó khăn trong việc bảo tồn và quản lý các di

tích

Từ năm 2007 đến nay, bằng ngân sách địa phương, cùng nguồn công đức

gần 30 tỷ đồng của nhân dân, các ban quản lý di tích đã trùng tu các đền như:

Bảo Hà, Cấm, Quan, đền Thượng, Phúc Khánh, Bãi đá khắc cổ Sa Pa và Dinh

thự Hoàng A Tưởng,... Thành phố Lào Cai là địa phương có số di tích nhiều

trong tỉnh được trùng tu tôn tạo chủ yếu dựa vào sức dân. 7 điểm di tích lịch sử

văn hoá mang đậm tín ngưỡng dân gian, dân tộc được quản lý chặt chẽ, như đền

Thượng, Đền Mẫu, Đền Đôi Cô, Đền Quan... 2 năm trở lại đây, các di tích trên

địa bàn thành phố đã nhận được sự công đức của nhân dân trên 6 tỷ đồng. Số

tiền trên sử dụng một phần vào việc trùng tu tôn tạo các đền, chùa. Trên 300

triệu đồng nhân dân đóng góp xây dựng động Phủ chúa Sơn Trang (đền Mẫu).

Đền Thượng được mở rộng khuôn viên, sơn son thiếp vàng các đồ thờ tự, xây

dựng các công trình phụ... trị giá trên 400 triệu đồng.

Hiện tại Lào Cai còn nhiều di tích và danh thắng bị xuống cấp nghiêm

trọng. Hàng chục tỷ đồng đầu tư của Nhà nước và công đức của nhân dân đã góp

phần "cứu" các di tích, danh thắng trong tỉnh thoát khỏi sự phá huỷ của thời

gian... Song bên cạnh đó, việc bảo tồn di tích ở Lào Cai còn nhiều bất cập, thiếu

sự quản lý đồng bộ. Để bảo tồn, giữ gìn nét đẹp văn hóa, tín ngưỡng tại các điểm

- 39 -


di tích, tỉnh Lào Cai cần thành lập Ban quản lý chung, phân cấp các ban quản lý

di tích, danh thắng một cách đồng bộ, có hệ thống từ cấp tỉnh tới cơ sở, tạo sự

thống nhất trong điều hành và quản lý.

Việc tu bổ, tôn tạo phải được cơ quan chức năng chuyên môn có tư cách

pháp nhân kêu gọi nguồn kinh phí đầu tư tài trợ từ các tổ chức, cá nhân trong và

ngoài nước, từ đó phân bổ kinh phí hợp lý để bảo tồn di tích trên địa bàn toàn

tỉnh. Bên cạnh đó sẽ tạo được tiếng nói chung trong việc quản lý thống nhất các

hoạt động lễ hội tại các di tích, danh thắng gắn với du lịch, tạo nguồn thu ngân

sách cho tỉnh để tái đầu tư trùng tu, tôn tạo di tích, danh thắng. Đây cũng là điều

kiện quan trọng xây dựng hệ thống di tích, thắng cảnh Lào Cai gắn với di tích,

thắng cảnh của cả nước vừa mang tính tôn trọng lịch sử truyền thống, vừa mang

tính tâm linh cũng như phục vụ du lịch phát triển kinh tế - xã hội.

2.3 Ảnh hưởng của du lịch văn hóa đối với tỉnh Lào Cai

2.3.1 Ảnh hưởng tích cực của du lịch văn hóa đối với Lào Cai

2.3.1.1. Du lịch văn hóa giúp cải thiện cuộc sống người dân

địa phương:

Các làng văn hóa du lịch hoạt động hiệu quả đã góp phần giảm tỷ lệ hộ

nghèo từ 30% xuống 9% (Cổng thông điện tử tỉnh Lào Cai). Người dân tham gia

các hoạt động dịch vụ du lịch đều có mức thu nhập gấp 2,5 lần so với sản xuất nông

nghiệp. Tiêu biểu là thôn Bản Dền, Tả Van, Bản Hồ, Tả Phìn, Cát Cát (Sa Pa), Bản

Phố, Tà Chải (Bắc Hà) Nghĩa Đô, Bảo Hà (Bảo Yên) đã xuất hiện ngày càng nhiều

các hộ có thu nhập từ 20 - 40 triệu đồng/năm. Việc đẩy mạnh công tác xây dựng

thiết chế văn hóa thôn bản trên địa bàn toàn tỉnh đang góp phần bảo tồn, làm giàu

bản sắc văn hóa thông qua các sinh hoạt cộng đồng.

Lấy ví dụ về trường hợp của thôn Tà Phìn: để phát triển làng du lịch - làng

nghề thổ cẩm, trước hết ngành văn hoá thông tin cùng chính quyền địa phương tập

trung xây dựng Tả Phìn trở thành làng văn hoá với phương châm “giữ gìn nét đẹp

- 40 -


bản sắc văn hoá và phát triển du lịch bền vững”. Đến năm 2005 xã đã có 211 hộ

được công nhận là gia đình văn hoá chiếm 67%, 2 thôn đạt làng văn hoá là Sả Xéng

và Tả Chải. Riêng thôn Xả Séng có 42 hộ được công nhận là gia đình văn hoá. Xã

đã thành lập được một đội văn nghệ xã với 52 thành viên tham gia thường xuyên

luyện tập để phục vụ các ngày lễ lớn trong năm.

2.3.1.2. Du lịch văn hóa giúp bảo tồn và phát triển các giá trị

văn hóa truyền thống

Du lịch phát triển đã giúp chị em ở nhiều khu vực tiếp cận được với những

kiến thức mới trong nghề thủ công mỹ nghệ như học thêm được những mẫu mã

mới, cách phối mầu đa dạng, phong phú hơn trong các mặt hàng túi, khăn, tranh

thêu, quần, áo, váy thổ cẩm. Mặt hàng thổ cẩm ở đây đã có mặt ở trong nước và trên

thế giới bởi chất lượng hàng thêu tay ngày càng được ưa chuộng, nhất là đối với

người nước ngoài.

Các lễ hội của đồng bào dân tộc thiểu số vẫn được tổ chức thường xuyên và

thu hút được nhiều cảm tình của khách du lịch. Đây cũng là một cơ sở quan trọng

nhằm bảo tồn các giá trị văn hóa đặc sắc đang có nguy cơ mai một theo thời gian và

sự phát triển của cuộc sống hiện đại tại địa phương. Các lễ hội cũng đã được phát

triển từ những lễ hội nhỏ lẻ của một nhóm người dân tộc thiểu số thành những lễ

hội mở cho phép sự tham gia của du khách.

Việc được giới thiệu phong tục tập quán và những nét đẹp văn hóa của dân

tộc mình đến với bạn bè trong nước và quốc tế đã làm tăng thêm lòng tự hào dân tộc

cũng những người dân địa phương. Chính điều này càng thôi thúc hơn cư dân địa

phương cố gắng gìn giữ, phổ biến và bảo tồn các phong tục, các lễ hội của dân tộc

mình. Đồng thời, các lễ hội cũng là dịp nhắc lại tất cả những tập tục, các loại trang

phục và các trò chơi dân gian truyền thống, giúp những thế hệ trẻ nơi đây có thêm

hiểu biết và là cơ sở để bảo tồn và duy trì những nét văn hóa độc đáo của mỗi dân

tộc.

- 41 -


Du lịch văn hóa đòi hỏi sự tìm tòi, sưu tầm và bảo tồn các giá trị văn hóa. Du

lịch văn hóa sẽ càng hấp dẫn và thành công khi được xây dựng trên một nền tảng

văn hóa lâu đời và phong phú. Trong quá trình phát triển du lịch văn hóa tại địa

phương, nhiều phong tục tập quán, lễ hội và những nét văn hóa độc đáo của bà con

dân tộc thiểu số đã được tìm thấy, thu thập và phục dựng phục vụ cho du lịch. Điều

này hết sức có giá trị không chỉ với ngành du lịch mà còn có ý nghĩa trực tiếp đối

với các đồng bào dân tộc khi họ được hỗ trợ để gìn giữ và bảo tồn các giá trị văn

hóa truyền thống của mình.

2.3.1.3. Du lịch văn hóa giúp thu hút thêm nhiều du khách và

góp phần phát triển du lịch bền vững

Bên cạnh các hình thức du lịch sinh thái đã trở nên quen thuộc và tao dựng

được thương hiệu cho du lịch Lào Cai nói chung và du lịch Sa Pa nói riêng, du lịch

văn hóa đang ngày càng thu hút được sự quan tâm và thích thu của du khách trong

và ngoài nước. Từ một Lào Cai vốn chỉ được biết đến với những thắng cảnh thiên

nhiên nên thơ và hùng vĩ, Lào Cai ngày nay càng trở nên hấp dẫn hơn với những nét

văn hóa đặc trưng, những phong tục độc đáo và nhịp điệu cuộc sống vùng cao đầy

mới lạ.

Lượng khách du lịch tham gia và yêu thích các hoạt động du lịch văn hóa ở

Lào Cai liên tục tăng trong những năm gần đây. Nếu như khung cảnh thiên nhiên

hùng vĩ, nên thơ chỉ có thể gây bất ngờ cho du khách khi lần đầu đến với Lào Cai

thì chính những nét văn hóa độc đáo, đầy mới lạ và cuốn hút chính là lý do thôi thúc

du khách trở lại và một lần nữa được sống trong không khí của những lễ hội núi

rừng. Năm 2010, chỉ tính riêng trong 3 tháng đầu năm, tỉnh Lào Cai đã đón hơn 100

nghìn lượt khách du lịch, trong đó khách quốc tế đạt gần 60 ngàn lượt (tăng trên

40% so với cùng kỳ năm 2009), đạt trên 25% kế hoạch 2010 (theo Báo Bưu Điện

Việt Nam số tháng 5 năm 2010).

Du lịch văn hóa đã và đang làm đa dạng hơn cho mô hình du lịch tại Lào Cai

bên cạnh các mô hình du lịch truyền thống đã tạo dựng nên thương hiệu du lịch cho

địa phương. Điều này giúp cho du khách có thêm nhiều trải nghiệm và cảm nhận

- 42 -


thú vị mỗi khi đến với Lào Cai. Ngoài ra, du lịch văn hóa còn là cơ sở để phát triển

du lịch bền vững tại địa phương do hình thức du lịch này được xây dựng và phát

triển dựa trên việc bảo tồn và gìn giữ các giá trị văn hóa của các đồng bào dân tộc

sinh sống trong khu vực. Việc không ngừng tìm tòi, bảo tồn và gìn giữ các nét văn

hóa truyền thống phục vụ cho du lịch văn hóa hôm nay cũng chính là nền tảng cho

việc duy trì và phát triển một nền văn hóa phong phú, độc đáo đậm đà bản sắc dân

tộc cho tương lai.

2.3.1.4. Du lịch văn hóa giúp đưa công nghệ thông tin đến với

vùng sâu vùng xa.

Với vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, khí hậu lý tưởng, con người thân thiện và bản

sắc văn hóa dân tộc độc đáo, Lào Cai với những điểm du lịch như SaPa, Bắc Hà...

đang ngày càng hấp dẫn các du khách đến từ trong và ngoài nước. Từ những nỗ lực

của tỉnh trong việc đưa Internet nói riêng, CNTT nói chung vào phát triển du lịch,

hiện nay tại tất cả các điểm du lịch đều có đại lý Internet, hầu hết nhà hàng, khách

sạn đều đã nối mạng, thực sự đưa nhu cầu sử dụng Internet cho du lịch tại Lào Cai

bước đầu đã được đáp ứng. Riêng tại thị trấn SaPa, dịch vụ Internet đã được cung

cấp tới hầu hết các nhà hàng, khách sạn, khách du lịch đến với Sa Pa có thể dễ dàng

sử dụng dịch vụ Internet tốc độ cao miễn phí.

Internet tại Lào Cai ngày càng phát triển .

- 43 -


Cùng với nỗ lực của tỉnh và các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ Internet, viễn

thông hiện nay 9/9 huyện, thành phố đều có thể kết nối Internet qua đường truyền

cáp quang hoặc công nghệ 2G, 3G qua sóng viễn thông di động. Thống kê của Sở

TT&TT tỉnh Lào Cai cho thấy, tính đến thời điểm tháng 5/2010, trên địa bàn tỉnh

hiện có trên 20.000 thuê bao Internet, trong đó có gần 14.000 thuê bao băng rộng,

151 đại lý Internet công cộng, 111 điểm BĐVHX có kết nối Internet, mật độ

Internet đạt 3,3 thuê bao/100 dân và tỷ lệ số dân sử dụng Internet là 18,6%. Bên

cạnh đó việc phát triển mạnh mẽ dịch vụ Internet tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều

website quảng bá về du lịch trong nước và thế giới, trở thành một trong những yếu

tố quan trọng góp phần thúc đẩy phát triển và thu hút khách du lịch.

2.3.2 Ảnh hưởng tiêu cực của du lịch văn hóa đối với Lào Cai

Bên cạnh những ảnh hưởng tích cực của du lịch nói chung và du lịch văn hóa

nói riêng đối với cư dân và sự phát triển của địa phương, ta cũng không thể không

nhắc đến những ảnh hưởng tiêu cực của du lịch đối với môi trường tự nhiên, thái độ

của người dân và cả những ảnh hưởng không mong muốn khác đối với địa phương

và du khách.

2.3.2.1. Ảnh hưởng tiêu cực đến các di sản văn hóa vật thể tại

Lào Cai.

Số lượng du khách đến với Lào Cai ngày một đông đang phá vỡ dần cái

không khí yên lặng êm đềm của cuộc sống người dân nơi đây. Không chỉ phá vỡ

nhịp điệu và không gian nguyên sơ của núi rừng, việc phát triển du lịch còn đặt ra

vấn đề cấp thiết bảo vệ môi trường và bảo tồn các danh lam thắng cảnh và di tích

lịch sử ở địa phương. Đằng sau các lễ hội, sau những phiên chợ vùng cao tấp nập là

những mối lo ngại về việc ô nhiễm môi trường do du khách gây ra khi đến du lịch ở

Lào Cai. Rác thải bị vứt bừa bãi bởi những du khách vô ý thức đã và đang làm xấu

dần đi hình ảnh của một thành phố du lịch.

- 44 -


Không dừng lại ở đó, Hiện nay một số điểm di tích văn hóa tại Lào Cai đang

mất dần theo thời gian hoặc biến dạng như: đền Trung Đô (huyện Bảo Yên), khu

căn cứ Việt Tiến, khu di tích chiến thắng Nghĩa Đô... Đây là thực trạng đáng buồn,

vì sự quản lý lỏng lẻo thiếu đồng bộ của các ban quản lý bị chia nhỏ trên địa bàn

toàn tỉnh. Nếu không có biện pháp quản lý, duy tu đồng bộ và hợp lý chỉ một thời

gian nữa các di tích hàng nghìn năm tuổi sẽ biến mất.

Tại bãi đá cổ tại huyện Sa Pa cũng vậy, hàng ngày, hàng giờ "kêu cứu"

nhưng không được các cấp chính quyền quan tâm, nhiều ký tự quý hàng nghìn năm

trước chưa kịp giải mã đã mất dần, mất mòn theo thời gian. Trên hầu khắp các

phiến đá ở nơi đây, ta đều dễ dàng bắt gặp những dòng chữ khắc trộm với những

nội dung gây phản cảm, vừa gây tổn hại cho di tích lại vừa phá mất đi không khí

trang nghiêm của một di tích văn hóa. Tại nhiều địa danh khác, các di tích cũng

đang bị xâm phạm và làm giảm giá trị bởi những hành động thiêu văn hóa của một

số các du khách. Đây thực sự là một vấn đề nan giải, là một thách thức buộc các nhà

quản lý ở địa phương phải giải quyết được trên con đường bảo tồn các giá trị văn

hóa phục vụ mục đích du lịch.

Bãi đá cổ Sa Pa đang bị xâm hại nghiêm trọng

- 45 -


Không chỉ những di tích văn hóa, nhiều thắng cảnh của địa phương cũng

đang trong tình trạng ‘kêu cứu’ do bị xâm phạm và bị ô nhiễm bởi các hoạt động du

lịch. Số lượng khách du lịch tăng đồng nghĩa với việc các tài nguyên thiên nhiên bị

khai thác ngày một nhiều hơn dẫn đến tình trạng cạn kiệt do không có thời gian để

tái tạo và khôi phục. Việc cần làm lúc này của các cấp các ngành ở địa phương là

kết hợp một cách hợp lý giữa việc phát triển và bảo tồn các nguồn tài nguyên này.

Tất cả các kế hoạch, chính sách trước khi được đưa ra đều cần phải xem xét kỹ mối

quan hệ giữa bảo tồn và phát triển bởi có nếu bảo tồn được thì mới có phát triển và

phát triển sẽ tác động trở lại tạo điều kiện cho việc bảo tồn được hiệu quả hơn.

2.3.2.2. Ảnh hưởng tiêu cực đến các di sản văn hóa phi vật thể

tại Lào Cai

a/ Ảnh hưởng đến các phiên chợ văn hóa:

Các phiên chợ văn hóa (hay còn gọi là chợ phiên) miền núi được nhiều người

biết đến như một “đặc sản” của các tour du lịch, một đặc trưng văn hóa của đồng

bào các dân tộc thiểu số. Mỗi chợ phiên miền núi là một bảo tàng sống về sinh hoạt

văn hoá cộng đồng, nơi chứa đựng nhiều nét văn hóa tộc người đặc sắc với những

phong tục, tập quán vùng miền phong phú, đa dạng. Thế nhưng, dưới tác động của

cơ chế thị trường và “sức nóng” của phát triển du lịch, nhiều phiên chợ ở vùng cao

Tây Bắc đã và đang mất dần đi cái vẻ nguyên sơ vốn có của nó.

Trước kia, các chợ vùng cao được họp trên các quả đồi thoai thoải, nhưng

giờ chợ đã được xây mới trên nền bê-tông, mái ngói đỏ tươi với những dãy ki-ốt

chia lô đều đặn. Các loại mặt hàng như nông sản, thổ cẩm, vật dụng gia đình... cũng

được chia ra theo từng khu vực. Xung quanh chợ, đường sá, công viên, nhà cao tầng

được xây dựng ngày càng nhiều. Điều này đã làm mất đi vẻ đẹp nguyên sơ của chợ,

phá vỡ không gian văn hoá sinh hoạt chợ truyền thống vốn là đặc trưng của đồng

bào vùng cao, đó là không gian tự nhiên, thoáng đãng, nơi con người giao lưu gặp

- 46 -


gỡ, sinh hoạt văn hoá tinh thần và hòa nhập với núi rừng. Không đồng tình với cách

làm này, nhiều đồng bào đã bỏ ki-ốt chuyển ra ngồi trên các bãi đất trống rìa chợ.

Đến chợ Bắc Hà hay một số chợ phiên nổi tiếng khác ở Lào Cai, người ta có

thể thấy các quầy hàng bày la liệt những món đồ lưu niệm được sản xuất hàng loạt

bằng máy móc, được cất từ dưới xuôi lên hay từ bên Trung Quốc sang để bán cho

du khách. Chủ của những sạp hàng này phần nhiều là người Kinh dưới xuôi lên làm

ăn buôn bán, họ cũng học được vài câu tiếng dân tộc để lừa khách rằng mình là

người dân tộc, để tha hồ nói thách và hét giá. Mặt hàng lưu niệm độc đáo mà khách

du lịch nước ngoài rất thích là bộ trang phục thổ cẩm của người dân tộc. Tuy nhiên,

giờ đây thật khó để có thể mua được một bộ váy áo thổ cẩm “xịn”, do chính tay

người phụ nữ H’mông làm. Thay vào đó là bạt ngàn những chiếc váy “nhái kiểu thổ

cẩm” được may từ vải Trung Quốc, bằng máy may Trung Quốc; hoa văn trên váy

cũng được thêu bằng máy với các sợi kim tuyến lóng lánh. Nhìn những món đồ

bóng bẩy, diêm dúa được làm bằng máy và các chất liệu công nghiệp ấy, mới thấy

nhiều giá trị truyền thống đang dần mất đi trước sự xâm thực của cuộc sống hiện

đại.

Hình ảnh một phiên chợ vùng cao

Đó là chưa kể, tại một số phiên chợ vùng cao, người ta còn bày bán vô số các

mặt hàng lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng. Từ bánh kẹo, mì chính, nước giải

khát, thậm chí cả dược phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ và công dụng.

- 47 -


Vẫn biết hiện đại hóa là xu hướng tất yếu. Cùng với sự phát triển kinh tế xã

hội, chủ trương đầu tư cơ sở hạ tầng và phát triển du lịch miền núi thì việc các phiên

chợ vùng cao thay đổi bộ mặt là lẽ đương nhiên. Nhưng du khách từ xa đến sẽ

thoáng chút thất vọng, sẽ không khỏi lo âu nếu sự thay đổi đó xóa nhòa những nét

đẹp mang đậm bản sắc, làm mai một những kết tinh văn hóa đã được tích lũy qua

ngàn đời. Một ý thức giữ gìn các giá trị truyền thống bởi chính người dân bản địa;

một chủ trương, đường lối đúng đắn trong việc thay đổi cái gì, giữ nguyên cái gì,

bảo tồn cái gì, phát triển cái gì từ phía các nhà quản lý, thiết nghĩ, là điều cần phải

có để những phiên chợ văn hóa vùng cao Tây Bắc mãi hấp dẫn du khách bằng chính

nét nguyên sơ, dung dị và trong trẻo của nó. Đó mới là cách phát triển bền vững

nhất, thành công nhất.

b/ Ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành động của người dân địa phương:

Du lịch giúp cho đời sống người dân địa phương ngày một được cải thiện

nhưng lại kéo theo rất nhiều hệ quả không mong đợi đang làm xấu dần đi hình ảnh

của những người dân tộc chất phác và đôn hậu trong mắt du khách trong và ngoài

nước khi đến với Lào Cai.

Một du khách đã phàn nàn rằng: “Bây giờ, ở bản Tả Van, muốn đốt lửa trại,

muốn nghe thổi khèn, xem múa sạp… một việc dù rất nhỏ cũng phải đóng tiền. Các

cô gái dân tộc trong bản cũng không còn giữ được nhiều nét văn hóa dân tộc như

xưa… Mình không có cảm giác được tự mình khám phá cuộc sống sinh hoạt của

đồng bào như trước nữa…”

Du lịch làm cho Sa Pa trở nên giàu có, các cô gái Mông, Dao đang làm quen

dần với kỹ năng sống của người Kinh hiện đại, những chàng thanh niên phì phèo

điếu thuốc đi chơi chợ... Không ít du khách phàn nàn, chợ tình Sa Pa bây giờ không

còn là chợ tình đúng nghĩa, mà hầu hết là do các “diễn viên” đảm nhiệm. Người dân

ở đây nhanh chóng thích nghi với “cơ chế” nên việc gì cũng phải có tiền.

Anh Glen - khách du lịch người Australia phàn nàn: “Lên Sa Pa hỏi về chợ

tình cũng bị người dân đòi “đôla”, muốn chụp đồng bào dân tộc một kiểu ảnh, cũng

- 48 -


bị đòi “đôla”, rồi có rất nhiều người đi theo mời mua hàng… Những cái đó làm

mình thấy không vui.”

Du lịch phát triển, du khách tìm đến với Lào Cai ngày càng đông nên dân bản từ người lớn đến trẻ em đua nhau đi bán hàng để kiếm tiền. Tuy nhiên, những suy nghĩ và hành động này đang tạo nên nguy cơ về một sự tụt hậu xa hơn nữa như một người dân địa phương đã chia sẻ như sau:

“Làm được tiền, ai chẳng mừng nhưng nếu như bản làng thành cái chợ, thì

tương lai tai họa sẽ chưa biết thế nào. Trẻ em bây giờ đang mất dần sự hồn nhiên

vốn có ở lứa tuổi của mình. Khi du lịch phát triên, cuộc sống của đồng bào dân tộc

thiểu số được chuyển sang một thời kỳ mới thì bản làng như mở tung ra, hàng hóa

ùa đến, ai cũng thích tiêu xài, đồng tiền sáng ở túi mình nhưng trưa đã vào túi

người khác, trên mâm cơm có thêm món ăn từ vùng xuôi đưa lên, đến rau canh

không có thìa bột ngọt ném vô là nuốt khó trôi. Đám thanh niên thay đổi trước rồi

người có tuổi thay đổi theo, khiến bản làng thay đổi hoàn toàn.” (Trích lời ông Vừ

A Sáng – một nghệ sĩ thổi sáo ở bản Cát Cát)

Du lịch mang đến cuộc sống sung túc hơn, tốt đẹp hơn cho hầu hết người dân

trong bản nhưng nếu chỉ đua nhau chạy theo những lợi ích trước mắt mà không tập

trung phát triển tri thức cho thế hệ trẻ thì sẽ để lại những hậu quả vô cùng to lớn về

sau. Văn hóa sẽ dần bị mai một dưới tác động của du lịch, thế hệ trẻ ở địa phương

mải mê chạy theo những lợi nhuận trước mắt mà không tập trung học tập sẽ là

những tiền đề đầu tiên phá vỡ mô hình phát triển bền vững tại địa phương.

Rõ ràng, việc phát triển du lịch cộng đồng ở Việt Nam là hướng đi đúng.

Song, cũng cần có những biện pháp bảo vệ, tránh làm mai một làm mất đi vẻ đẹp,

nếp sống văn hóa truyền thống. Du lịch phát triển, bà con sẽ có sự năng động thích

ứng với cơ chế thị trường. Song nhiều lúc, nhiều nơi vẻ đẹp văn hoá thuần khiết

đang ngày càng bị mai một. Người đến Sa Pa ngày càng nuối tiếc một Sa Pa mù

sương có thiên nhiên nguyên sơ và con người thuần hậu đang dần dần bị biến đổi.

- 49 -


CHƯƠNG III

GIẢI PHÁP VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN CHO LOẠI

HÌNH DU LỊCH VĂN HÓA TẠI LÀO CAI

3.1. Chính sách của UBND tỉnh Lào Cai về dịch vụ du lịch tại địa phương

3.1.1. Định hướng phát tại Lào Cai của UBND tỉnh Lào Cai nhằm

phát triển dịch vụ du lịch tại Lào Cai:

Xây dựng và hình thành các sản phẩm du lịch của thành phố với nhiều loại

hình đa dạng, như du lịch văn hoá, lễ hội, di tích, du lịch sinh thái, du lịch

công vụ,...

Tiếp tục phát triển các tuyến du lịch quốc tế, liên tỉnh, nội tỉnh với: Hà Khẩu,

Châu Hồng Hà, Côn Minh; Phú Thọ, Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Điện

Biên, Sơn La, Hoà Bình; Sa Pa, Bắc Hà...

Lập và thực hiện các dự án quy hoạch đầu tư xây dựng các khu vui chơi giải

trí, các khu dịch vụ thể thao - văn hoá. Xây dựng và hoàn thiện khu du lịch

làng vườn - làng văn hoá (Bắc Cường), công viên trung tâm (Bình Minh),

khu vui chơi - giải trí hai bên bờ sông Hồng; du lịch nghỉ cuối tuần tại các

thôn vùng cao Tả Phời, Hợp Thành.

Dịch vụ khác nhằm phát triển dịch vụ du lịch

Phát triển đa dạng các phương thức vận tải. Củng cố và tăng nhanh

năng lực vận tải, nâng cao chất lượng và độ an toàn trên mọi hoạt

động vận tải.

Đa dạng hoá các tổ chức tài chính ngân hàng và các hình thức huy

động vốn gắn với hiện đại hoá công nghệ để đẩy mạnh thu hút nguồn

vốn của các tổ chức kinh tế và dân cư.

- 50 -


Tạo môi trường thuận lợi cho phát triển dịch vụ bưu chính, viễn

thông, truyền thông, công nghệ thông tin. Từng bước ngầm hoá hệ

thống cáp viễn thông, truyền hình cáp trên địa bàn thành phố.

Phát triển dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng cao. Chú trọng và

quan tâm đầu tư phát triển các dịch vụ phục vụ nhu cầu đời sống, nhu

cầu tiêu dùng của dân cư như giáo dục, đào tạo, y tế, văn hoá, thể

thao,vệ sinh môi trường...

3.1.2. Nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu để phát triển du lịch tại Lào

Cai.

Có chính sách thích hợp tạo điều kiện khuyến khích mọi thành phần kinh tế

đầu tư mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh và dịch vụ, đa dạng hóa các

loại hình kinh doanh và dịch vụ.

Đẩy mạnh hoạt động trao đổi, triển lãm, hội chợ và các hoạt động khác giữa

các doanh nghiệp trong tỉnh với tỉnh Vân Nam, khu vực các tỉnh Tây Nam

Trung Quốc.

Cải cách, đơn giản hoá các thủ tục hành chính gắn với việc hoàn thiện cơ chế

chính sách về phát triển du lịch. Gắn việc xây dựng mới các cơ sở kinh

doanh du lịch với việc đầu tư bảo vệ, tôn tạo các di tích và danh lam thắng

cảnh, đa dạng hoá sản phẩm du lịch đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du

khách.

Kiện toàn sắp xếp lại bộ máy quản lý nhà nước về du lịch và các doanh

nghiệp kinh doanh du lịch thuộc địa phương, đồng thời hoàn thiện quản lý

thống nhất và hiệu quả các hoạt động du lịch - dịch vụ tiến tới hoà nhập một

các chủ động.

Phát huy sức mạnh tổng hợp giữa các thành phần kinh tế thông qua cơ chế

chính sách ưu đãi, thu hút đầu tư. Khuyến khích các thành phần kinh tế trong

và ngoài nước đầu tư vào các lĩnh vực dịch vụ có chất lượng cao.

- 51 -


3.2. Hướng phát triển cho loại hình du lịch văn hóa tại Lào Cai.

Dựa trên những tiềm năng của du lịch văn hóa tại vùng miền núi Lào Cai đã

nêu trong chương trước, nhóm nghiên cứu đưa ra ba hướng phát triển chính cho du

lịch văn hóa tại Lào Cai trong những năm tới gồm có: Du lịch làng nghề truyền

thống, du lịch lễ hội và du lịch cộng đồng.

3.2.1. Du lịch làng nghề truyền thống

Tại các xã vùng cao Lào Cai, việc bảo tồn và phát triển nghề, làng nghề

truyền thống luôn được chú trọng. Nhiều làng nghề đã tạo thương hiệu trên thị

trường, với sản phẩm không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt hàng ngày của người

dân địa phương mà còn trở thành hàng hoá được người tiêu dùng ưu chuộng. Sa Pa,

Bắc Hà có nhiều tiềm năng để phát triển các làng nghề truyền thống gắn với phát

triển du lịch. Nơi đây, các sản phẩm thêu, dệt thổ cẩm, chạm khắc bạc, mây tre đan,

rèn đúc, nấu rượu… được nhiều du khách tìm đến chiêm ngưỡng, thưởng ngoạn.

Mỗi khi đến với Sa Pa, Bắc Hà, khách du lịch không quên mua cho mình những sản

phẩm thổ cẩm, đồ trang sức, rượu… được sản xuất từ những làng nghề truyền thống

Tả Phìn, Cát Cát, Sa Pả, San Sả Hồ (Sa Pa); Bản Phô, Na Hối (Bắc Hà)… để làm

quà.

Với mục tiêu bảo tồn và phát triển các làng nghề truyền thống gắn với phát

triển du lịch, hầu hết các làng nghề đã tạo được những nét riêng để khách du lịch

tìm hiểu, khám phá. Đặc biệt, nghề dệt thổ cẩm chiếm ưu thế, phục vụ nhu cầu

trong gia đình và khách du lịch. Ước tính, hàng năm có hàng vạn mét vải thổ cẩm

được sản xuất và tiêu thụ. Sa Pa với tiềm năng lợi thế phát triển du lịch nên nơi đây

nghề thêu, dệt thổ cẩm phát triển mạnh. Hiện toàn huyện có 11 làng nghề thêu, dệt

thổ cẩm thuộc các xã Tả Phìn, San Sả Hồ, Sa Pả với khoảng 1.050 hộ tham gia tập

trung và một số tổ hợp của Hội phụ nữ huyện, mỗi năm xuất khẩu từ 32.000 –

35.000 mét vải. Các huyện Văn Bàn, Bắc Hà… cũng đã hình thành nhiều làng nghề

thêu, dệt thổ cẩm, thu hút hàng nghìn lao động nhàn rỗi.

- 52 -


Các làng nghề truyền thống ở Lào Cai còn được biết đến bởi các sản phẩm:

rượu San Lùng, rượu ngô Bản Phố được nhân dân thôn San Lùng (Bát Xát) và thôn

Bản Phố (Bắc Hà) sản xuất theo những bí quyết lâu đời. Rượu nổi tiếng trong nước

được khách du lịch tin dùng.

Thực hiện chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống, Trung

tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp (Sở Công Thương) phối hợp

với các ban, ngành, địa phương tăng cường đào tạo kỹ thuật và thiết kế sản phẩm

cho thợ thủ công. Thực hiện áp dụng chính sách ưu đãi đầu tư, hỗ trợ xây dựng mô

hình tổ chức sản xuất; khảo sát nghiên cứu thị trường và tham gia các kỳ hội chợ

triển lãm, xúc tiến thương mại. Đặc biệt, thực hiện đề án: khôi phục và phát triển

các nghề thủ công truyền thống gắn với du lịch tại thôn Cát Cát và xây dựng quy

hoạch phát triển làng nghề tiểu thủ công nghiệp tại thị trấn Bắc Hà.

Trong thời gian tới, ngoài việc tiếp tục đầu tư duy trì, bảo tồn và phát triển

hoạt động sản xuất ở các làng nghề, một yêu cầu đặt ra là chúng ta cần đầu tư thêm

vào việc phát triển hoạt động du lịch làng nghề còn nhiều tiềm năng chưa khai thác.

Du khách đến với các làng nghề chỉ mới dừng lại ở việc quan sát các hoạt động sản

xuất và mua các sản phẩm về để làm quà mà chưa có cơ hội trực tiếp tham gia vào

các hoạt động sản xuất đó hay có cơ hội tìm hiểu nguồn gốc và các câu chuyện, các

sự tích gắn với văn hóa làng nghề.

Chúng ta nên xuất bản các cuốn sách ảnh giới thiệu các nghề sản xuất thủ

công truyền thống như nghề sản xuất thổ cẩm, rượu hay các đồ trang sức bằng bạc.

Trong các cuốn sách ảnh sẽ giới thiệu các dụng cụ lao động, các phương thức sản

xuất cũng như hình ảnh các sản phẩm đặc trưng. Các cuốn sách giới thiệu này sẽ

đóng vai trò là các đặc phái viên du lịch của địa phương, giới thiệu những nét đặc

trưng, những nét đẹp của các làng nghề cổ truyển tới bạn bè trong nước và quốc tế.

Ngoài ra, cần đầu tư phát triển nguồn nhân lực và đào tạo các hướng dẫn viên

du lịch tại các làng nghề. Nguồn nhân lực được đầu tư tại địa phương sẽ có khả

năng hướng dẫn khách du lịch cùng tham gia hoạt động sản xuất thử tại địa phương

cùng người dân bản địa. Việc cùng tham gia sản xuất, được tự tay làm ra các sản

- 53 -


phẩm mang về tặng người thân sẽ làm tăng thêm sức hấp dẫn của hoạt động du lịch

làng nghề truyền thống tại Lào Cai.

Khi các du khách rời Lào Cai, các du khách sẽ có ấn tượng về một Lào Cai

không chỉ là một địa chỉ có vẻ đẹp được thiên nhiên ban tặng, mà còn có các làng

nghề truyền thống hấp dẫn. Đây cũng sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách

trong hành trình khám phá bản sắc văn hoá dân tộc đa dạng trong những năm tới.

3.2.2. Du lịch lễ hội

Lào Cai là một tỉnh miền núi phía Bắc, nơi cư trú các đồng bào thuộc 25 dân

tộc khác nhau. Mỗi dân tộc, mỗi mùa, mỗi thời điểm trong năm có những hoạt động

lễ hội riêng, mang đậm nét đặc trưng văn hóa của từng dân tộc, của từng mùa ví dụ

như lễ hội Lễ hội xuống đồng đầu xuân của đồng bào dân tộc Tày, Dao xã Bản Hồ-

Sa Pa khai hội sáng ngày mồng 8 Tết ( ngày 2/2), lễ hội mùa xuân của các dân tộc

tại Lào Cai như lễ hội Gầu Tào, lễ hội Lồng Tồng …

Ngoài các nghi lễ mang đậm tính chất tâm linh, tại các lễ hội không thể thiếu

các trò chơi dân gian. Các trò chơi dân gian thu hút đông người tham gia cổ vũ, tạo

không khí tưng bừng náo nhiệt, vui vẻ, đầm ấm, để lại ấn tượng tốt đẹp sau mỗi

mùa lễ hội. Mỗi trò chơi dân gian truyền thống mang những nét đặc trưng riêng của

mỗi vùng miền nhưng tất cả đều phản ánh sinh động cuộc sống thường nhật của

đồng bào vùng cao Lào Cai.

Mặc dù là một loại hình du lịch mới mẻ, nhưng du lịch lễ hội đã và đang thu

hút sự quan tâm của nhiều du khách cả trong và ngoài nước do sự hấp dẫn của các

trò chơi dân gian, sự vui vẻ và náo nhiệt của không gian lễ hội và việc được trực

tiếp cùng tham gia và các hoạt động của lễ hội đem lại cảm giác vui vẻ và mới lạ

cho các du khách.

Trong thời gian tới, du lịch lễ hội vẫn là một trong những trọng tâm của

chương trình phát triển du lịch tại tỉnh Lào Cai do tính hấp dẫn của nó. Để đẩy

mạnh hoạt động du lịch lễ hội tại tỉnh, chính quyền tỉnh Lào Cai cần có công tác

- 54 -


quảng bá rộng rãi các lễ hội tại tỉnh thông qua kênh thông tin điện tử cũng như qua

việc phát các poster hay tờ giới thiệu du lịch tỉnh Lào Cai tại nhà ga, bến tàu hay

sân bay.

Bên cạnh đó, để hình ảnh các lễ hội tại Lào Cai đẹp hơn trong mắt khách du

lịch. Các cán bộ du lịch tại tỉnh Lào Cai phải đẩy mạnh công tác quản lý các hoạt

động kinh doanh tại khu vực lễ hội. Tránh xảy ra các tình trạng chèo kéo khách du

lịch, các hình thức cờ bạc tại lễ hội cũng như các hoạt động lừa đảo. Với các hành

vi vi phạm pháp luật, làm xấu hình ảnh lễ hội như trên cần có biện pháp xử phạt hợp

lý đủ tính răn đe.

3.2.3. Du lịch cộng đồng

Lào Cai có rất nhiều yếu tố thuận lợi cho phát triển du lịch cộng đồng. Loại

hình du lịch này tập trung ở các địa bàn có lợi thế về du lịch như thành phố Lào Cai,

huyện Sa Pa, huyện Bắc Hà. Do đó, đến nay Lào Cai đã công nhận 8 tuyến du lịch

có tính chất du lịch khung, tập trung vào các tuyến du lịch bản làng nhằm khai thác

tiềm năng, thế mạnh của loại hình du lịch cộng đồng tại Sa Pa, Bắc Hà và từng bước

đa dạng hóa sản phẩm khi tổ chức khai thác thí điểm tại Mường Khương và Si Ma

Cai.

Mô hình du lịch cộng đồng đã phát triển rất mạnh ở nhiều nước trong khu

vực và thế giới. Theo đánh giá tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (IUCN) thì

trên 70% du khách quốc tế đến Sa Pa có nhu cầu tới thăm các bản làng của đồng

bào dân tộc ở địa phương.

Thực tế những năm qua cho thấy, du khách nước ngoài đến Sa Pa, Bắc Hà

thường thích đi bộ vào những bản làng vùng sâu, vùng xa, sống và sinh hoạt cùng

đồng bào dân tộc. Người dân có thể cung cấp những dịch vụ khác nhau như: phòng

trọ, nấu ăn, dẫn đường, vác đồ, hướng dẫn thực hiện các công việc nhà nông, hoặc

bán những sản phẩm lưu niệm như: thổ cẩm, đồ mây tre đan, các sản phẩm mỹ nghệ

hoặc biểu diễn các loại hình văn hoá dân gian. Điều hấp dẫn du khách chính là vẻ

- 55 -


đẹp nồng hậu, chân chất của người dân ở các bản làng, cảnh quan ở đây còn hoang

sơ, những phong tục tập quán của đồng bào còn được lưu truyền, chưa mai một

trong cuộc sống hiện đại. Chính vì thế 9 tháng đầu năm 2009, du lịch bản làng của

Lào Cai đã thu hút 32.000 lượt du khách đến với mình.

Du lịch cộng đồng đem lại lợi ích thiết thực đối với người dân, bởi phát huy

thế mạnh loại hình này, người dân có được nguồn thu trực tiếp từ các dịch vụ cung

cấp cho khách, thực tế những nguồn thu này nhiều khi còn lớn hơn rất nhiều so với

sản xuất nông nghiệp. Bên cạnh đó, việc phát triển cơ sở hạ tầng cũng được đẩy

mạnh. Hơn nữa, một số lợi ích thiết thực khác như tạo công ăn việc làm, giao lưu

văn hoá ngày một mở rộng và đặc biệt là ý thức xã hội về bảo tồn văn hoá được

nâng cao.

Đến nay, Trung tâm Thông tin Du lịch tỉnh Lào Cai đã xây dựng nhiều sản

phẩm du lịch cộng đồng ở thôn Cát Cát, ở Bản Hồ, Tả Phìn, thôn Trung Đô (Bắc

Hà). Hơn nữa Trung tâm cũng đã đặt Quầy thông tin du lịch ngay tại Ga Lào Cai,

nhằm đáp ứng nhu cầu tìm hiểu thông tin nhiều hơn cho du khách. Các điểm tham

quan như vậy giữ chân khách lưu lại ở Sa Pa, Lào Cai và ở các điểm lâu hơn. Đồng

thời việc tổ chức các điểm du lịch ở các thôn, bản giúp người dân ở các bản này có

nguồn thu nhập khá ổn định.

Chẳng hạn xã Tả Van (Sa Pa) có trên 30 hộ tham gia kinh doanh du lịch dưới

sự quản lý trực tiếp của Ban quản lý du lịch cộng đồng. Các hộ kinh doanh cũng

được Ban quản lý quán triệt các quy định về an ninh, trật tự, vệ sinh môi trường,

văn hoá ứng xử... phục vụ du khách. Khách du lịch đến bản để nghỉ ngơi, thưởng

ngoạn cảnh đẹp, tìm hiểu về đời sống sinh hoạt của đồng bào chỉ phải trả phí lưu trú

40.000 đồng/người/đêm; các hộ kinh doanh cũng tham gia bán hàng lưu niệm, dịch

vụ ăn uống phục vụ du khách, nâng thu nhập bình quân từ kinh doanh du lịch lên 25

- 27 triệu đồng/hộ/năm, góp phần tích cực vào công tác xoá đói giảm nghèo.

Để khai thác có hiệu quả tiềm năng du lịch cộng đồng, vừa qua Lào Cai đã

đưa vào khai thác thử nghiệm 2 tuyến du lịch cộng đồng tại huyện Bắc Hà và Si Ma

Cai. Hai tuyến du lịch này có thế mạnh nổi trội bởi núi non hùng vĩ, hang động, thác

- 56 -


nước đẹp và bản sắc văn hoa nguyên bản của đồng bào dân tộc thiểu số Lào Cai

chắc chắn sẽ hấp dẫn và thu hút du khách trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, để du lịch cộng đồng thực sự trở thành điểm nhấn và có cơ hội

phát triển thành một trong những hoạt động du lịch chính mang lại lợi nhuận cho

địa phương thì Lào Cai cần trú trọng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng điện, đường,

trạm y tế nhằm phục vụ tốt nhất cho khách du lịch cũng như nhu cầu của người dân

địa phương. Bên cạnh đó, đối với các gia đình cho khách du lịch cùng cư trú phải

chịu sự quản lý của ban quản lý du lịch, ban văn hóa địa phương. Nhà của các gia

đình đồng bào này cần được cải tạo cho khang trang tuy nhiên ban quản lý phải

giám sát công tác cải tạo và xây dựng một cách chặt chẽ tránh làm mất đi những nét

văn hóa hoang sơ và đặc trưng của các ngôi nhà vùng miền cao, biến các ngôi nhà

của người dân tộc thiểu số thành các nhà nghỉ hiện đại.

Với những yếu tố sẵn có từ thiên nhiên và con người như thiên nhiên hoang

sơ, hùng vĩ, các nét văn hóa mới lạ, độc đáo, người dân nồng hậu nhiệt

tình,…nếu được kết hợp cùng sự quản lý chặt chẽ và có tổ chức của địa

phương, có thể nói du lịch cộng đồng hứa hẹn sẽ phát triển thành một trong

những hoạt động du lịch chính tạo nên nét đặc sắc cho ngành công nghiệp

không khói tại địa bàn tỉnh Lào Cai trong thời gian tới.

3.3. Giải pháp khắc phục những khó khăn vàhạn chế những ảnh hưởng

tiêu cực của loại hình du lịch văn hóa tại Lào Cai

3.3.1. Các giải pháp khắc phục những khó khăn

3.3.1.1.Xây dựng không gian du lịch văn hóa

Hiện nay, việc thực hiện loại hình du lịch văn hóa tại Lào Cai chưa được

đồng nhất mà mang tính tự phát và nhỏ lẻ. Chính vì vậy, điều này gây nhiều khó

khăn cho việc phát triển loại hình du lịch văn hóa ra toàn tỉnh. Bên cạnh đó, việc

các khu vực du lịch văn hóa không được quy hoạch một cách tổng thể gây cho du

khách không ít khó khăn trong việc tìm hiểu và tiếp thu một các đúng đắn các giá trị

- 57 -


văn hóa đặc sắc của khu vực miền núi tỉnh Lào Cai. Dưới đây là hai bước cơ bản

nhằm xây dựng không gian du lịch văn hóa một cách thống nhất tại Lào Cai

a/ Phân loại không gian văn hóa

Muốn xây dựng Lào Cai thành một địa điểm du lịch văn hóa một cách thống

nhất và truyền đạt tới khách du lịch những giá trị văn hóa tinh túy nhất một cách

đúng đắn và thuận tiện nhất, trước hết phải phân loại được các không gian văn hóa.

Việc phân loại này phải trả lời được các câu hỏi: là không gian văn hóa dành cho

cộng đồng hay hộ gia đình, người ngoài có thể trực tiếp tham gia sinh hoạt trong

không gian đó không, và giá trị văn hóa nào là đặc sắc nhất trong không gian đó.

Việc phân loại các không gian văn hóa có thể do Sở Văn hóa, Thể thao và

Du lịch tỉnh Lào Cai chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, việc phân loại này cần tham khảo

ý kiến của nhiều bên ví dụ như các nhà khảo cổ học, các kiến trúc sư, nhà sử học và

đặc biệt là những người dân trong khu vực. Các đồng bào dân tộc tại địa phương là

những người am hiểu văn hóa tại tỉnh nhất và họ cũng chính là những người chịu

nhiều ảnh hưởng nhất từ việc xây dựng không gian du lịch văn hóa.

Việc phân loại phải được thực hiện lần lượt từng bước. Đầu tiên là khoanh

vùng không gian văn hóa. Bước hai là thực hiện việc thẩm định giá trị văn hóa tại

không gian đã tiến hành khoanh vùng. Bước ba là thẩm định giá trị sử dụng, giá trị

du lịch của không gian. Bước bốn là đánh giá những ảnh hưởng tới đời sống người

dân có thể dẫn tới nếu sử dụng không gian văn hóa đó phục vụ du lịch. Bước năm là

tiến hành phân loại

Các không gian văn hóa có thể được chia thành 2 loại:

Loại 1: Không gian văn hóa du lịch Bao gồm không gian sinh hoạt

gia đình và không gian sinh hoạt lễ hội cho phép khách du lịch tham

dự ví dụ nhà ở của các đồng bào dân tộc đồng ý phục vụ du lịch,

không gian chợ tình, không gian chợ phiên …

- 58 -


Loại 2: Không gian văn hóa chiêm ngưỡng Bao gồm các không

gian sinh hoạt gia đình và không gian sinh hoạt lễ hội không cho phép

khách du lịch tham dự trực tiếp ví dụ nhà ở của các đồng bào dân tộc

không đồng ý phục vụ du lịch, các không gian phong tục tập quán như

đám ma, đám cưới của người dân tộc thiểu số,…

b/ Qui hoạch không gian du lịch văn hóa

Sau khi đã tiến hành phân loại các không gian văn hóa của các đồng bào dân

tộc tại Lào Cai, chúng ta cần đưa ra phương án quy hoạch phù hợp với từng loại

không gian văn hóa bên trên.

Loại 1: Không gian văn hóa du lich

Thành lập bản đồ các địa điểm du lịch văn hóa trên địa bàn từng huyện trên

địa bàn tỉnh Lào Cai. Đối với các huyện đã nổi tiếng về mô hình du lịch văn hóa

như huyện Sapa, hay các huyện có tiềm năng lớn phát triển du lịch văn hóa như

huyện Bắc Hà, có thể thành lập bản đồ du lịch riêng với quy mô của huyện đó. Bản

đồ du lịch văn hóa cung cấp các địa chỉ du lịch văn hóa phổ biến trong tỉnh bao gồm

các địa chỉ làng, bản du lịch văn hóa có cung cấp dịch vụ homestay, các làng nghề

truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, khu vực tổ chức phiên chợ, lễ hội…

Việc thành lập các bản đồ du lịch văn hóa sẽ mang lại nhiều lợi ích không chỉ cho

khách du lịch mà còn cho công tác quản lý của tỉnh Lào Cai.

Đối với tỉnh Lào Cai, việc xây dựng các bản đồ du lịch văn hóa trước hết

giúp tỉnh quy hoạch lại hoạt động kinh doanh du lịch văn hóa tại địa bàn Lào Cai.

Điều này giúp công tác quản lý trở nên dễ dàng hơn. Thứ hai, xây dựng bản đồ du

lịch văn hóa là bước đầu chuyên nghiệp hóa loại hình du lịch đầy tiềm năng này,

biến đây trở thành một trong những hoạt động kinh tế chủ đạo của tỉnh trong thời

gian tới. Ngoài ra, việc xây dựng bản đồ sẽ giúp hình ảnh Lào Cai trở nên hấp dẫn

hơn trong mắt các khách du lịch đang và chưa tới đây. Các địa điểm du lịch được

- 59 -


gắn kết một cách hệ thống sẽ thu hút khách du lịch gần xa khám phá các địa điểm

nằm tại Lào Cai

Đối với khách du lịch, bản đồ du lịch hệ thống hóa địa điểm và đường đi giữa

các không gian du lịch văn hóa sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho những khách

mong muốn tìm hiểu nhiều địa điểm du lịch có sự gắn kết về văn hóa trên cùng một

địa bàn. Cho tới nay, các tài liệu hướng dẫn du lịch chỉ mới đưa ra những nét cơ bản

nhất về một số địa chỉ du lịch phổ biến nhất mà chưa có một bản đồ cụ thể và chi

tiết về các khu vực dân cư, các khu vực có nhà dân homestay dành cho khách du

lịch. Hơn nữa, bản đồ du lịch do các cơ quan có thẩm quyền và các nhà khoa học đã

thẩm định các giá trị văn hóa của các địa điểm nên đây sẽ là một cẩm nang du lịch

hữu ích dành cho các du khách lần đầu tới Lào Cai

Loại 2: Không gian văn hóa chiêm ngưỡng

Đối với các không gian văn hóa không được người dân cho khách du lịch

cùng tham gia ví dụ các gia đình người dân tộc không cho phép khách du lịch cư trú

homestay, hoặc các hoạt động mang đậm phong tục và bản sắc của các đồng bào

dân tộc thiểu số trong tỉnh Lào Cai như đám ma, đám cưới, mừng thọ, lễ trưởng

thành,…, chúng ta cần có kế hoạch cụ thể nhằm tìm hiểu và đánh giá giá trị của các

hoạt động văn hóa đó.

Việc tìm hiểu và đánh giá do các cán bộ có chuyên môn như các nhà sử học,

nhà văn hóa và các cán bộ bản địa kết hợp với người dân có thâm niên cư trú lâu

năm, am hiểu văn hóa địa phương và có uy tín, có khả năng hỗ trợ công tác thâm

nhập và tìm hiểu của đoàn cán bộ cùng phối hợp thực hiện.

3.3.1.2. Xây dựng và cải tạo khu vực cơ sở hạ tầng cơ bản

Lào Cai là một trong những tỉnh thuộc vùng núi phía Bắc Việt Nam nên

mang đầy đủ các đặc điểm địa hình của khu vực này. Địa hình Lào Cai khá phong

phú gồm nhiều loại hình, có địa hình thung lũng, có địa hình vùng núi thấp, địa hình

vùng núi cao và các đỉnh núi rất cao như đỉnh Phanxiphăng – nóc nhà của tổ quốc

- 60 -


cao 3.143m... Lào Cai có 107 sông suối chạy qua tỉnh, với 3 hệ thống sông chính là

sông Hồng, (có chiều dài chạy qua địa phận Lào Cai là 120km), sông Chảy (có

chiều dài chạy qua tỉnh là 124km), sông Nậm Mu (có chiều dài chạy qua tỉnh là

122km).

Lào Cai là một tỉnh cửa ngõ biên cương phía Tây Bắc của Tổ quốc có 203

km đường biên giới với Trung Quốc, có vị trí chiến lược quan trọng cả về kinh tế -

chính trị - an ninh - quốc phòng. Lào Cai nằm ở vị thế “đầu cầu” nối liền tỉnh

Vân Nam và cả vùng Tây Nam rộng lớn của Trung Quốc với đồng bằng Bắc bộ.

Lào Cai có điều kiện thuận lợi về giao thông, có cả đường thuỷ, đường bộ và đường

sắt. Trên địa phận tỉnh Lào Cai có 3 tuyến quốc lộ, 6 tuyến tỉnh lộ, đường ôtô đã về

đến xã, phường, thị trấn. Đường sông Hồng là tuyến đường huyết mạch thời cổ đại

và phong kiến. Lào Cai hiện có cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu quốc gia và nhiều cửa

khẩu phụ thông thương với Trung Quốc.

Tuy nhiên, nếu xét về khía cạnh phát triển du lịch, giao thông lại là một trong

những điểm khó khăn mà Lào Cai gặp phải. Với đặc điểm địa hình phong phú và đa

dạng nhưng chủ yếu là dạng địa hình dốc và cao. Sa Pa, một trong những địa điểm

du lịch nổi tiếng nhất tại Lào Cai là một ví dụ. Đây là một huyện có địa hình đặc

trưng của miền núi phía Bắc, độ dốc lớn, trung bình từ 35 - 400, có nơi có độ dốc

trên 450, địa hình hiểm trở và chia cắt phức tạp. Đặc điểm địa hình như vậy đã gây

ra không ít nguy hiểm cho các du khách muốn di chuyển giữa các địa điểm du lịch,

hay giữa các huyện khác nhau trong tỉnh để tìm hiểu nhiều hơn về văn hóa các

vùng, các dân tộc khác nhau ở Lào Cai.

Để khắc phục những khó khăn này, lãnh đạo tỉnh Lào Cai cần xem xét đầu tư

xây dựng khu vực hạ tầng cơ sở mà quan trọng nhất là đường sá nhằm tạo điều kiện

thuận lợi và một môi trường du lịch an toàn cho các du khách tới với Lào Cai.

Trước hết, cần có một kế hoạch qui hoạch các làng du lịch văn hóa, các di

tích lịch sử và các địa chỉ du lịch phổ biến. Hiện nay, tại Lào Cai khu vực đường sá

tại các thị trấn và các trung tâm du lịch nổi tiếng như Sa Pa hay Bắc Hà đã tương

đối đạt yêu cầu và đáp ứng được mong muốn của khách du lịch. Tuy nhiên, các

- 61 -


nhánh đường dẫn tới làng bản và khu vực dân cư sinh sống vẫn còn yếu kém. Nếu

muốn phát triển du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng tới tận các bản dân cư thì việc

quy hoạch các con đường tới từng thôn bản là rất thiết yếu.

3.3.1.3. Đào tạo nguồn nhân lực

Để đảm bảo đáp ứng đủ nguồn nhân lực có chất lượng trong những năm tiếp

theo, cần tập trung vào một số giải pháp:

Thực hiện đào tạo, đào tạo lại, đào tạo theo chức danh, đồng thời mở rộng

quy mô và phạm vi đào tạo. Tăng cường việc giáo dục ngành nghề theo từng

lĩnh vực cho cán bộ mới được tuyển dụng, tăng mạnh tỷ lệ cán bộ qua đào

tạo. Đảm bảo tính liên kết giữa các cơ sở đào tạo với ngành, để cán bộ có thể

học cao hơn khi có điều kiện.

Ngoài kiến thức chuyên môn cần thiết cho từng lĩnh vực, ngành cũng chú

trọng đến việc cung cấp, rèn luyện các kỹ năng mềm cho nguồn nhân lực

như: kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng thương lượng, đàm phán, kỹ

năng khai thác ứng dụng công nghệ thông tin, kỹ năng sử dụng ngoại ngữ

trong nghiên cứu, học tập và làm việc... Đồng thời tạo điều kiện để Cán bộ

công nhân viên chức được thực hành rèn luyện khả năng lao động sáng tạo,

có tư duy độc lập và năng lực giải quyết công việc, khả năng thích ứng cao

với những yêu cầu trong công việc.

Ngoài ra, ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch Lào Cai sẽ Tăng cường hợp

tác hơn nữa với tỉnh Vân Nam – Trung Quốc đào tạo đội ngũ cán bộ, chú

trọng đào tạo chuyên gia trong các lĩnh vực văn hoá, thể thao, du lịch, được

tiếp thu kiến thức tiên tiến của thế giới.

Tăng cường công tác đào tạo chuyên sâu về lĩnh vực nghệ thuật, cử cán bộ

có năng lực tham gia học tập tại các trung tâm đào tạo lớn có chất lượng

trong và ngoài nước theo hình thức ngắn hạn hoặc dài hạn. Thường xuyên

mở các lớp tập huấn cho cán bộ cơ sở, đặc biệt là đào tạo nghề tại chỗ cho

- 62 -


các hướng dẫn viên du lịch tại thôn bản theo hình thức “cầm tay chỉ việc”,

các hạt nhân văn nghệ, thể thao, các trưởng thôn bản về kiến thức quản lý tổ

chức các hoạt động văn hoá thể thao cơ sở. Đào tạo theo nhu cầu của từng

đơn vị tại các trường của tỉnh, các khoá học do Sở kết hợp với các cơ sở đào

tạo mở tại Lào Cai

Có chính sách hỗ trợ đào tạo đại học, sau đại học, đào tạo chuyên ngành

chuyên sâu và nghiên cứu để chuẩn bị nguồn nhân lực cho giai đoạn tiếp

theo…

Thực hiện tốt các giải pháp có tính định hướng nêu trên sẽ góp phần tăng

cường xây dựng và phát triển nguồn nhân lực. Một nguồn nhân lực đảm bảo về số

lượng và chất lượng, hợp lý về cơ cấu, có trình độ học vấn, chuyên môn, kỹ năng

nghề nghiệp, có khả năng tiếp thu nhanh và làm chủ công nghệ mới sẽ là tiền đề cho

sự phát triển của ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch trong thời kỳ hội nhập.

3.3.2. Các giải pháp hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực

3.3.2.1 Xây dựng các phương án bảo tồn các yếu tố văn hóa

Các phương án bảo tồn các yếu tố văn hóa phải được xây dựng sau khi đã

tiến hành phân loại và quy hoạch các không gian văn hóa trên địa bàn tỉnh. Với việc

thực hiện theo trình tự như vậy thì các phương án bảo tồn này có thể trở nên phù

hợp với tình loại hình không gian văn hóa khác nhau, đảm bảo lưu giữ được những

nét giá trị quý báu nhất của mỗi loại không gian đó.

Đối với loại 1: Không gian văn hóa du lịch

Việc cho phép các khách du lịch tới cùng tham gia các hoạt động sinh hoạt,

hoạt động văn hóa, lễ hội sẽ gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực về mặt văn hóa tới tỉnh

Lào Cai ví dụ như các hình thức kinh doanh đồi trụy trá hình, sự suy đồi về đạo đức

khi trẻ em sớm tham gia kinh doanh với gia đình, nề nếp và thói quen sinh hoạt của

người dân bị đảo lộn do khách du lịch cùng tham gia sinh hoạt,… Đây là những khó

khăn tỉnh Lào Cai đã, đang và sẽ thực sự phải đối mặt. Những khó khăn này không

thể giải quyết được trong một sớm một chiều. Tuy nhiên, chúng ta cần có những

- 63 -


biện pháp cụ thể để ngăn ngừa và hạn chế tối đa ảnh hưởng tiêu cực của hoạt động

du lịch văn hóa tới cuộc sống của các đồng bào dân tộc tại địa bàn tỉnh Lào Cai.

Thứ nhất, việc tiến hành kinh doanh du lịch văn hóa, đặc biệt là hoạt động

cho phép người nước ngoài cùng sinh hoạt, cùng tham gia các hoạt động văn hóa

phải được thực hiện hoàn toàn trên cơ sở tự nguyện của người dân bản địa. Tránh và

nghiêm cấm hoàn toàn các hành động bắt ép, hoặc đe dọa buộc người dân tham gia

hoạt động kinh doanh du lịch văn hóa để lấy thành tích cho địa phương.

Thứ hai, xây dựng các ban quản lý hoạt động du lịch văn hóa ngay tại địa

bàn cơ sở. Mỗi ban quản lý chịu trách nhiệm trong một địa bàn nhỏ có thực hiện

hoạt động kinh doanh du lịch văn hóa mà cụ thể là cho phép khách du lịch ở

homestay hoặc tham gia các lễ hội địa phương. Các ban này làm công tác đăng ký

tạm vắng, tạm trú cho khách du lịch tại địa bàn mình quản lý và chịu trách nhiệm

trong việc rà soát, kiểm soát hoạt động du lịch tại địa phương, tránh nảy sinh tình

trạng các các hoạt động du lịch chỉ là hoạt động kinh doanh bề nổi trá hình cho các

hoạt động kinh doanh đồi trụy khác.

Đối với loại 2: Không gian văn hóa chiêm ngưỡng

Do vấn đề kiêng kị của đồng bào dân tộc thiểu số, hiện nay có nhiều hoạt

động văn hóa, tín ngưỡng và các lễ hội của các dân tộc ít người không cho phép

hoặc hạn chế số lượng người ngoại tộc tham gia thay vì phổ biến và quảng bá rộng

rãi nhằm giới thiệu tới đông đảo bạn bè xung quanh. Điều này một mặt kích thích

sự tò mò của khách du lịch, tạo nên sự huyền bí cho Sapa. Mặt khác, việc không

cho nhiều người tham gia vào các hoạt động này cũng đem tới một nguy cơ các hoạt

động văn hóa này ngày càng bị mai một khi không có biện pháp bảo tồn và lưu

truyền hợp lý.

Khi phân loại và quy hoạch các không gian văn hóa chiêm ngưỡng, hoạt

động tìm hiểu và chắt lọc các giá trị văn hóa tinh túy cần được bảo tồn đã được các

nhà khoa học và các thành viên ban chuyên môn thực hiên. Sau khi công tác tìm

- 64 -


hiểu và đánh giá đã hoàn thành, nhiệm vụ tiếp theo là tiến hành cân nhắc các biện

pháp bảo tồn dành cho từng loại hình hoạt động văn hóa. Việc bảo tồn có thể thực

hiện theo địa phương, hoặc phân loại theo các dân tộc.

Nhóm chúng tôi dự kiến đề xuất tiến hành xây dựng một bảo tàng văn hóa

dân tộc. Tại đây không chỉ trưng bày các hiện vật lưu giữ các giá trị văn hóa của

đồng bào các dân tộc thiểu số tại địa bàn tỉnh Lào Cai mà còn các đồng bào khác

đang cư trú tại khu vực tỉnh miền núi phía Bắc. Tại bảo tàng cũng có thể thực hiện

các chương trình định kỳ tái hiện các hoạt động, các không gian văn hóa chiêm

ngưỡng theo nguyên gốc. Bảo tàng văn hóa các dân tộc vùng miền núi phía Bắc có

thể xây dựng dựa trên mô hình của bảo tàng dân tộc học tại Hà Nội. Bảo tàng này sẽ

giải quyết một vấn đề phức tạp mà chúng ta đang gặp phải. Đó là do hạn chế về

hiểu biết hoặc do lý do phong tục tập quán mà đồng bào các dân tộc thiểu số không

cho phép các du khách cùng tham dự các hoạt động văn hóa vô cùng phong phú và

nhiều bản sắc của họ.

3.3.2.2 Xây dựng các phương án bảo tốn các yếu tố cảnh quan

Việc đưa du lịch trở thành hoạt động kinh tế chủ đạo tại địa phương không

chỉ gây ảnh hưởng tới cuộc sống của người dân tại tỉnh nhà mà còn gây ảnh hưởng

lớn tới không gian và cảnh quan thiên nhiên trong tỉnh. Lào Cai không chỉ là nơi có

cảnh quan thiên nhiên đẹp, thu hút sự chú ý của nhiều người mà còn là một trong

những tỉnh giữ vai trò là lá phổi xanh của đất nước, nơi có Vườn quốc gia Hoàng

Liên, nơi lưu trữ nhiều giống cây rừng miền núi quý hiếm.

Khi đưa thiên nhiên và môi trường vào phục vụ hoạt động kinh doanh du lịch

sẽ gây nhiều ảnh hưởng tiêu cực. Các khách du lịch tập trung đông tại tỉnh gây ô

nhiễm môi trường do xả rác bừa bãi. Ngoài ra, một hoạt động nhiều ảnh hưởng hơn

đó là việc tại Sapa nói riêng và tại các huyện khác ở Lào Cai nói chung gần đây nổi

tiếng với hoạt động tắm lá thuốc và rễ cây rừng. Do hoạt động này ngày càng trở

nên phổ biến nên người dân địa phương thường xuyên vào rừng tìm lá và rễ cây.

- 65 -


Những hoạt động này làm cạn kiệt các giống cây quý đang được lưu trữ trong rừng,

làm các cây con không có đủ thời gian để hồi phục và sinh sôi. Ngoài ra, việc con

người vào rừng gây xáo trộn cuộc sống của các loại động thực vật hoang dã. Bên

cạnh đó, nguy hiểm hơn khi chính người dân đi hái thuốc có thể là một trong những

nguyên nhân chính gây ra cháy rừng.

Do đó, chúng ta cần có những phương án bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và

môi trường song song với việc đẩy mạnh hoạt động du lịch tại địa phương.

Đối với môi trường tự nhiên, trước hết, cần có những biện pháp bảo vệ môi

trường và ngăn chặn việc xả rác thải ở các khu vực công cộng và khu vực rừng

thiên nhiên. Chính quyền địa phương cần bố trí các thùng đựng rác tại các khu vực

đông khách du lịch nhằm tạo điều kiện thuận tiện cho du khách. Ngoài ra, các bảng

thông báo cấm xả rác bừa bãi phải được đặt tại các khu vực dễ nhận biết. Các khẩu

hiệu, băng rôn tuyên truyền bảo vệ môi trường bằng nhiều thứ tiếng được đặt tại nơi

cửa ngõ đi vào tỉnh, bến tàu, bến xe, những nơi du khách đặt chân tới đầu tiên.

Ngoài các biện pháp tuyên truyền và đưa khẩu hiệu, cần có các hình thức xử phạt

nghiêm khắc mang tính chất răn đe giành cho không chỉ du khách mà còn cả người

dân địa phương nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và cảnh quan thiên nhiên

tươi đẹp của tỉnh nhà.

Đối với các không gian văn hóa, chúng ta cũng cần có các biện pháp nhằm

hạn chế các ảnh hưởng tiêu cực (nếu có) của các hoạt động du lịch tới các không

gian văn hóa. Việc cho phép du khách cư trú tại hộ gia đình theo hình thức

homestay có thể dẫn tới việc xây dựng tràn lan tại các làng bản để thu hút khách du

lịch nhiều hơn nữa. Đây là một hoạt động nhảy cảm bởi nó liên quan không chỉ tới

vấn đề văn hóa mà còn tới cả vấn đề kinh tế của người dân trong vùng.

Nhằm tránh việc đồng bào các dân tộc trong tỉnh tiến hành việc xây dựng nhà

nghỉ, nhà trọ tràn lan, tỉnh Lào Cai cần quản lý chặt chẽ việc cấp phép xây dựng và

kinh doanh nhà nghỉ.

- 66 -


Ngoài ra, hình thức du lịch văn hóa nói chung, du lịch cộng đồng nói riêng

mà việc cư trú homestay là một trong những loại hình mới mẻ đang phát triển mạnh

mẽ tại Lào Cai là loại hình du lịch với mục đích giúp du khách có cơ hội tìm hiểu và

cùng sinh hoạt với người dân bản địa nên nếu việc cùng lúc nhận nhiều khách du

lịch về cùng một hộ gia đình hay một bản sẽ làm du khách không hiểu hết được

những nét văn hóa đặc sắc của tỉnh nhà, cũng như người dân bản địa không có đủ

điều kiện để truyền đạt hết những tình cảm cũng như những phong tục tập quán đặc

trưng của mình để phục vụ du khách một cách tốt nhất.

Do đó, ban quản lý các không gian văn hóa du lịch tại từng địa phương phải

có công tác quản lý và điều phối các khách du lịch một cách hợp lý giữa các vùng

thông qua việc quản lý danh sách khách du lịch tới tỉnh thông qua các công ty du

lịch, các tổ chức lữ hành và điều phối các khách tới các hộ dân cư một cách hợp lý

nhằm tránh tình trạng dồn ứ khách du lịch vào cùng một địa phương, trong một thời

điểm

Kết luận Lào Cai không chỉ là một địa phương có những lợi thế do thiên nhiên ban tặng

mà còn là vùng đất cư trú của nhiều đồng bào dân tộc thiểu số từ hơn 25 dân tộc

khác nhau. Chính do đặc điểm đó mà nơi đây có một nền văn hóa vô cùng phong

phú, với các phong tục, tập quán, các lễ hội và thói quen sinh hoạt đa dạng. Đây

chính là một lợi thế tạo nên tiềm năng phát triển du lịch văn hóa tại khu vực này.

Tuy nhiên, qua nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy hoạt động du lịch văn hóa tại tỉnh

Lào Cai vẫn còn gặp nhiều khó khăn để phát triển.

Nhằm đưa hoạt động du lịch văn hóa trở nên phổ biến hơn và trở thành một

trong những hoạt động kinh tế chủ lực tại Lào Cai, chính quyền địa phương cần

phải đầu tư phát triển hệ thống đường xá nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi

lại và di chuyển của khách du lịch. Bên cạnh đó, muốn du lịch văn hóa Lào Cai

không chỉ thu hút được các khách du lịch mới mà còn giữ chân được các du khách

cũ, tỉnh Lào Cai cũng cần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đặc biệt là các

hướng dẫn viên du lịch lành nghề cũng như bộ phận cán bộ quản lý du lịch không

chỉ có trách nhiệm mà còn sáng tạo và có khả năng đưa ra các ý tưởng đột phá

nhằm tạo thêm sự hấp dẫn cho du lịch văn hóa tại Lào Cai.

Ngoài ra, du lịch văn hóa tại Lào Cai hiện nay chưa được thực hiện một cách

đồng bộ mà chủ yếu là mang tính tự phát từ các hộ dân cư, các đồng bào dân tộc

hoặc do các công ty du lịch tổ chức mà chưa có sự quản lý thống nhất, đồng bộ từ

các ban ngành lãnh đạo của tỉnh. Nhóm nghiên cứu đề xuất cần xây dựng bản đồ du

lịch nhằm tạo thuận lợi nhất cho du khách khi tham quan và tìm hiểu văn hóa các

dân tộc tại địa phương. Để việc quản lý du lịch được khoa học hơn, chúng tôi cho

rằng cần phân loại các không gian văn hóa của các dân tộc ở Lào Cai theo tiêu chí

có thể phục vụ du lịch và không phục vụ du lịch nhưng cần bảo tồn thành 2 loại

chính là các không gian văn hóa du lịch và các không gian văn hóa chiêm ngưỡng.

Với việc phân loại này, chính quyền tỉnh sẽ có cơ sở và dễ dàng đưa ra các phương

án bảo tồn cũng như phát triển du lịch hợp lý đối với từng địa phương.

Với những tiềm năng phát triển du lịch văn hóa như các làng nghề cổ truyền,

các phong tục tập quán đa dạng mà chúng tôi đã trình bày trong bài, nhóm nghiên

cứu chúng tôi cho rằng 3 loại hình du lịch làng nghề, du lịch cộng đồng và du lịch lễ

hội là 3 hướng phát triển hợp lý nhất cho hoạt động du lịch văn hóa tại tỉnh Lào Cai

trong thời gian tới.

Với mục đích mong muốn loại hình du lịch văn hóa được phát triển rộng khắp

trên toàn bộ tỉnh Lào Cai, chúng tôi đã nghiên cứu đề tài này và mong rằng đề tài

của chúng tôi sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển của du lịch văn hóa tại vùng miền

núi Lào Cai. Chúng tôi cũng hy vọng trong thời gian tới sẽ có thêm nhiều đề tài,

nhiều đóng góp xây dựng nhằm đáp ứng được thực tiễn và tính cấp bách của đề tài

đặt ra.


PHỤ LỤC 1

PHONG TỤC – LỄ HỘI Ở TỈNH LÀO CAI

1. Các lễ hội của đồng bào dân tộc ở Lào Cai

1.1. Lễ hội xuống đồng tại Sa Pa- Lào Cai

Lễ hội xuống đồng đầu xuân của

đồng bào dân tộc Tày, Dao xã Bản Hồ- Sa

Pa (Lào Cai) được khai hội vào sáng ngày

mồng 8 Tết.

Phần lễ được bắt đầu từ tục rước

đất, rước nước. Đoàn rước bao giờ cũng đi

từ rất sớm khi trời còn chưa rõ mặt người.

Trong đoàn gồm có: thầy cúng, đội trống, đội khèn, hai đôi nam nữ chưa vợ chưa

chồng khiêng kiệu rước. Kiệu rước được trang trí sặc sỡ nhiều mầu theo biểu tượng

âm dương ngũ hành. Sau đó là các mâm lễ để dâng các vị thần linh. Lễ vật gồm một

mâm quả còn (bên trong các quả còn có đựng các hạt giống), mâm xôi 7 màu, bánh

dày ngũ sắc và thủ lợn, gà luộc, hoa quả... Đội chiêng trống đi hai bên thầy cúng nổi

chiêng trống để thầy cúng giao linh với thần linh.

Các trò chơi trong lễ hội ở đây đa số là trò chơi dân gian. Đầu tiên là trò chơi

ném còn, hai đôi nam thanh nữ tú được vinh dự ném quả còn đầu tiên, sau đó tất cả

mọi người đều được tham gia. Trò chơi ném còn được tiếp tục cho đến khi quả còn

được ai đó ném qua vòng. Tiếp theo là các trò chơi như đẩy gậy, kéo co, đánh quay,

đánh bóng, bịt mắt bắt dê, leo cột mỡ...

1.2. Lễ hội “Trầu Sun” của dân tộc Dao đỏ

Hàng năm cứ vào ngày Hợi tháng giêng (mồng 5 Tết), dân tộc Dao đỏ ở

Làng Chành, xã Xuân Giao (Bảo Thắng) lại rộn ràng mở hội “Trầu Sun”.


Đây là hội chơi xuân truyền thống của đồng bào Dao đỏ, mục đích của hội là

thực hiện các nghi lễ cúng báo thần làng, đất trời phù hộ cho một năm mới, mở đầu

chu kỳ sản xuất mới mưa thuận, gió

hoà mùa màng tốt tươi, người yên vật

thịnh, trâu bò đầy chuồng, gà vịt đầy

sân…

Từ sáng sớm, thầy cúng chính

cùng đại diện các hộ gia đình chuẩn

bị đầy đủ các mâm lễ cúng thần trời

đất, thần làng … Sau khi đoàn đội lễ đến tại khu đất rộng đầu làng (nơi diễn ra hội

làng), thầy cúng thay mặt dân làng thắp hương khấn báo thần làng, trời đất phù hộ

cho dân làng mở hội cầu mùa, cầu phúc, cầu tài cầu cho con trai làng trên, con gái

làng dưới, thuận duyên, bén lứa nên vợ, nên chồng, nhà nhà ấm no hạnh phúc…

1.3. Lễ hội Say sán Bắc Hà

Mỗi khi tết đến, khắp núi rừng

hoa mận, hoa đào khoe sắc cũng là

lúc đồng bào vùng cao Bắc Hà tổ các

lễ hội đầu xuân để cầu mong may

mắn và cho những vụ mùa bộ thu.

Say sán là một lễ hội mang đậm bản

sắc văn hóa dân gian của người dân

vùng cao.

Thường lễ hội Say sán được tổ chức từ ngày mồng 2 đến mồng 6 tết theo khu

vực cụm xã nơi có nhiều đồng bào người Mông, Tày, Nùng … sinh sống. Địa điểm

tổ chức lễ hội Say sán được đặt ở một vị trí linh thiêng và thuận lợi cho mọi người

tham gia các trò chơi dân gian, như múa khèn, đánh quay, múa võ, kéo co, đẩy


gậy… Người dân đến với lễ hội Say sán vừa để vui xuân cầu mong may mắn, vừa

để gặp gỡ bạn bè, chúc nhau những chén rượu ngô nồng thắm.

1.4. Lễ hội “Nhảy lửa” của người Dao đỏ

Cứ mồng 2 Tết Nguyên đán, tại xã Hồ Thầu, huyện Hoàng Su Phì (Hà

Giang) lại náo nức không khí lễ hội của người Dao đỏ với màn "nhảy lửa" truyền

thống có một không hai trên cao nguyên đá.

Tiếng trống, thanh la, chũm chọe cất lên

cũng là lúc bài cúng thần lửa bắt đầu ngân lên bằng

những lời khấn cầu may cho một năm mới mưa

thuận, gió hòa, một cuộc sống bình yên, hạnh phúc,

ấm no, muôn nhà, muôn người, muôn vật khỏe

mạnh, sinh sôi, nảy nở... Tiếp sau đó, chủ lễ chuyển

sang phần tế trời, tế đất, tế thần rừng, thần ruộng,

thần suối, thần sức khỏe đến mọi nhà, mọi người,

xin âm dương cho việc khai lộ đầu năm.

Phần quan trọng nhất của buổi lễ là phần

kêu cầu thần lửa mang hơi ấm của mình về sưởi ấm dân làng, về vui cùng lễ hội.

Hội chỉ bắt đầu khi thần lửa "đồng ý" mang hơi ấm của mùa xuân về vui cùng dân

bản.

Khi bắt đầu vào buổi lễ cũng là lúc đống lửa được đốt lên, đến khi này, đống

củi đã trở thành một núi than hồng rừng rực cháy. Mọi người đổ dồn về tạo thành

các lớp vòng tròn quây quanh ngọn lửa, dùng que tre gõ vào các ống vầu tạo thành

những lớp âm thanh náo động cả núi rừng. Họ say sưa, lắc lư theo nhịp trống tế, để

ngay khi chủ lễ cho phép, từng đôi trai gái đi chân trần trên đống than hồng, họ

nhảy, thậm chí lăn trên lửa còn cháy lem lém mà không cảm thấy bỏng rát.

Hội nhảy lửa Hồ Thầu có thể gọi là "Lễ hội nhảy lửa tình xuân". Bởi tình

xuân, tình yêu, sự khát khao cũng được rực cháy trong hàng trăm đôi mắt của các cô


gái má đỏ bồ quân đang dõi theo các chàng trai chưa vợ trong hội. Ðể rồi, ngày mai,

ngày kia, khi hội xuân đã tan dần vào bầu trời xuân, rừng núi xuân, họ bắt đầu tìm

đến nhau để nên vợ nên chồng. Mùa xuân sau, họ lại địu con, theo chồng xuống núi

về dự hội, mong thần lửa mang về cho gia đình hơi ấm của tình yêu, hơi ấm của ấm

no, hạnh phúc.

2. Các phong tục của đồng bào dân tộc ở Lào Cai

2.1. Phong tục đón Xuân của người Xá

Khi mùa xuân sắp đến, việc thu hoạch mùa màng trong năm kết thúc, cũng

giống như các dân tộc khác, đồng bào Xá Phó đón Xuân, ăn Tết vào tháng Giêng

âm lịch, tiếng Xá Phó là Tết "Khùi Sì Mờ".

Những ngày cuối năm, tất cả

các gia đình đều tràn ngập không khí

nhộn nhịp chuẩn bị các thứ lễ vật trong

năm mình làm được để dâng lên cúng

tổ tiên.

Sáng sớm mùng 1 Tết, các đôi

vợ chồng trong bản đem theo 2 ống

đựng nước tới khe nước đầu nguồn

làm lễ lấy nước mới "Ì Sì Mạ Khai Bá". Khi đi lấy nước phụ nữ phải đội khăn, đem

theo hương và vài sợi chỉ để buộc vào chỗ đầu máng chảy với ý nghĩa cầu thần

nước lúc nào cũng cho nhiều nước chảy. Đồng bào còn quan niệm đôi vợ chồng nào

đến lấy nước sớm nhất, năm đó may mắn nhất, nhiều lộc nhất. Nước đem về được

rót bát đầu tiên dâng cúng tổ tiên, còn lại đem đổ vào ấm đun nước uống cho cả gia

đình, với ý nghĩa cầu mong mọi người sức khoẻ.

Sau nghi lễ lấy nước, gia đình chuẩn bị lễ vật làm mâm cúng, cầu tổ tiên phù

hộ một năm mới sức khoẻ, mùa màng tươi tốt, bội thu. Bàn thờ cúng tổ tiên đặt tại

gian chính giữa nhà được bài trí đẹp. Trên nóc tủ có bày 1 đĩa hoa quả, 3 cặp bánh


chưng gói lá dong xanh ở ngoài, 1 đĩa bánh kẹo, 1 chai rượu và dán giấy tiền vàng

vào bức tường hậu gian giữa. Dưới 2 bên chân tủ có bày 2 cây mía, 2 cây măng vầu,

2 cành hoa đào cân xứng 2 bên.

Mâm cúng có con gà trống luộc ở giữa mâm, một đĩa lòng gà, một khoanh

bánh chưng trắng và đen, măng vầu đắng, rau cải, bí đỏ, khoai sọ, đu đủ, khoai tây

luộc, bát canh bánh đa, 1 thìa muối, 1 đĩa trầu cau, 2 chén rượu, 4 đôi đũa 4 góc, 1

tấm vải lụa bông trắng, 1 chiếc vòng bạc buộc vải trắng, 1 đĩa có 2 đồng trinh, 6 tờ

giấy vàng, sợi dây chỉ (tương đương số người có trong nhà). Cách mâm lễ khoảng

30 cm về phía gầm sàn có cắm hương và hoa đào. Phía bên dưới mâm là vị trí các

thành viên trong gia đình quỳ sau thầy để hành lễ.

2.2. Phong tục đón tết của người Dao đỏ

Từ ngày 28 Tết, khắp làng trên, xóm dưới,

đồng bào dân tộc Dao đỏ mổ lợn béo, gà trống thiến,

làm bánh nếp. Người Dao đỏ đón xuân bằng tập tục

truyền thống tổ tiên từ nhiều đời. Đây chính là thời

điểm các thành viên trong dong họ tụ tập quây quần

tại nhà trưởng họ, ngoài việc chúc tụng cùng nhau

nâng chén rượu mừng xuân, cầu chúc cho nhau ngày

càng làm ăn phát đạt, cháu con khoẻ mạnh…

Chiều 30 Tết làm lễ quét nhà (bàn thờ tổ

tiên), quét đi những điều không may mắn của năm cũ, dán giấy xanh đỏ, cắt hoạ tiết

hình các loài hoa, chim muông trước bàn thờ, dán ở cửa ra vào nhà chính, cửa bếp,

chuồng lợn, chuồng gà, gốc cây trong vườn (có ý mời các con vật, đồ vật gắn bó với

con người cùng ăn Tết).

Người Dao có tục đón lộc trong đêm giao thừa gõ trống, mõ phát ra âm thanh

vang vọng đất trời để cầu may, cầu lộc. Sáng mồng 1 Tết, cả bản kéo nhau ra rừng

chặt những cành đào, cành mậm dầy hoa và nhặt những hòn đá trắng đẹp mang về


để bên bàn thờ. Họ quan niệm hòn đá ví như tiền bạc, hoa mận, hoa đào tượng trưng

cho sự sinh sôi nảy nở, gia đình hoà thuận ấm êm hạnh phúc.

2.3. Phong tục đeo vòng vía của người Mông

Trẻ em cần được đeo vòng vía để khoẻ mạnh. Thầy cúng sẽ đến nhà làm thủ

tục cho trẻ. Gia đình chuẩn bị ba vòng được làm bằng tre rộng chừng 1 mét rưỡi.

Vòng thứ nhất để ở ngoài cửa, vòng thứ 2 để giữa nhà, vòng thứ 3 để cạnh bàn thờ

cúng. Một tấm vải trắng dài phủ kín 3 vòng từ ngoài vào sát bàn thờ.

Một người đàn ông khoẻ mạnh được mời đến phụ giúp, bế đứa bé trong quá

trình hành lễ. Bắt đầu nghi lễ, thầy cúng khấn mời tổ tiên của gia đình về chứng

kiến. Sau đó khấn mời sư tổ của thầy về chứng kiến và ban phép cho thầy để làm

việc tốt, việc thiện này, đủ sức giết tà trừ ma xấu cho đứa trẻ. Sau khi trình báo tổ

tiên và xin phép sư tổ, thầy cúng mới bắt đầu thực hiện tuần tự các bước : Thầy gõ

dồn dập một hồi chuông, hô gọi âm binh. Thầy múa xung quanh nhà, thét lên một

tiếng rồi dùng kiếm đâm thẳng xuống đất, ấy là thầy đang giết trừ ma xấu. Còn khi

lưỡi kiếm đâm thẳng ra cửa, ấy là thầy xua đuổi, giết trừ ma xấu ra khỏi đứa trẻ.

Người phụ lễ bế đứa trẻ bước vào vòng

tre thứ nhất. Thầy cúng đâm chém xung quanh

chân đứng của phụ lễ. Thầy cúng đặt kiếm lên

bàn thờ, rót ít rượu ra tay vẩy vào đứa trẻ. ấy là

nước phép xua đuổi tà mà, rửa sạch ám khí cho

đứa trẻ. Sau đó đứa trẻ bước vào vòng thứ hai

trong nhà. Thầy cúng phun mạnh ngụm rượu vào nơi trẻ đứng và đọc sớ, ý nói, từ

nay vía không được theo ma xấu nữa. Thêm một tiếng thét nữa của thầy. Vậy là ma

xấu đã bỏ chạy, vía đã nhập vào người đứa trẻ.

Đến vòng thứ ba, vòng tre cuối cùng, thầy cúng lập tức đeo ngay vòng vía

vào cổ, tay và tai với ý nghĩa, rào giữ vía cho trẻ. Nghi lẽ xong, gia đình mời thầy

cúng dùng bữa, uống rượu. Ra về thầy lễ được biếu một con gà trống và một lít

rượu. Vòng vía này đứa trẻ đeo cho đến trọn đời. Nếu tự ý vứt bỏ thì ma xấu có thể

thâm nhập và sức khoẻ, tính mệnh đứa trẻ có thể gặp điều không lành.


PHỤ LỤC 2

CÁC CHỢ VĂN HÓA Ở LÀO CAI

Chợ phiên vùng cao được mọi người biết đến như một " Thương hiệu" nổi tiếng.

Chợ "phiên" miền núi lâu lâu mới họp một lần. Người địa phương chờ được đi chợ

như đi lễ hội. Chợ ở đây không chỉ đơn thuần là nơi mua bán trao đổi hàng hoá mà

còn thể hiện rõ nét nhất những nét văn hoá đặc sắc của đồng bào, từ những sản vật

ẩm thực độc đáo, món ăn, trang phục, tục lệ truyền thống đến việc giao lưu văn

hoá, hát múa, thổi sáo, thổi khèn...Và bằng cách trao đổi hàng hoá như từ thời cổ

đại vẫn còn sót lại như biểu tượng cho vẻ đẹp "mua bán" nguyên sơ của ngày thơ

ấu nhân loại... Vùng nào cũng có chợ, gắn với nét văn hoá của mỗi dân tộc nhưng

đều có chung một điểm là hoang sơ như chính thiên nhiên và con người bản địa, rất

dễ làm say lòng du khách ghé thăm....

1.Chợ Sapa.

Chợ Sa Pa là chợ của người

H'Mông, người Dao được họp vào thứ

bảy, chủ nhật hàng tuần. Chợ Sa Pa là

một hoạt động kinh tế văn hóa rất độc

đáo, đây là nơi trao đổi mua bán nhiều

loại hàng hóa, sản phẩm địa phương,

đồng thời là dịp cho bà con vùng cao đi

chợ phiên và thanh niên nam nữ các

dân tộc hẹn hò gặp gỡ, ca hát giao duyên để tìm hiểu bạn đời qua khúc hát tỏ tình,

qua tiếng sáo, tiếng khèn, đàn môi...Khi chiều xuống, trong khu vực chợ đã thấy

chỗ này, chỗ kia túm tụm dăm bảy trai gái người H'Mông, người Dao đầu mày, cuối

mắt nhìn nhau. Rồi khi màn đêm buông xuống, tù mù dưới bóng điện vàng nhạt, họ

ngồi bên nhau ca hát, trò chuyện thâu đêm. Khi đã tìm được bạn tâm tình, họ trao

kỷ vật cho nhau để rồi hẹn chợ sau gặp lại. Hoạt động văn hóa này đã có từ ngàn


xưa và nay vẫn còn gìn giữ được. Chợ Sa Pa là nơi hấp dẫn khách du lịch thích tìm

hiểu văn hóa các dân tộc.

2. Chợ Băc Hà (cách thành phố Lao Cai 70km mất 2h đi bằng đường bộ,

105km từ Sapa và phải mất 3h đi bằng đường bộ).

Bắc Hà là chợ phiên thuộc loại lớn

nhất vùng cao biên giới. Chợ là nơi bày bán

đủ mọi sản vật của vùng cao, những vật

dụng cần thiết cho người dân tộc: cày, cuốc,

xẻng, dao các loại rau, hoa quả, mật ong.

Nhưng thu hút phụ nữ dân tộc và khách du

lịch nhiều nhất chính là khu bán các đồ

trang sức, váy, áo, vải thổ cẩm và cả những

chiếc gùi bằng mây duyên dáng. Khách du

lịch nước ngoài thường trầm trồ trước

những bức tranh được dệt thủ công với

những họa tiết sinh động, màu sắc hài hòa

và đẹp mắt. Đối với đàn ông vùng cao thì chợ cũng là nơi để một tuần họ có thể gặp

gỡ cùng uống rượu bên chảo thắng cố. Thắng cố không lúc nào vơi trong chảo cũng

như rượu không lúc nào cạn trong bình.

3. Chợ Mường Hum (đi 2,5h đi từ Sapa (75km) và mất 1,5h đi từ lào Cai

(42km)

Du khách lên tỉnh biên giới

cực Bắc Lào Cai mà bỏ qua chợ

phiên Mường Hum thì thật là tiếc.

Như các chợ phiên khác ở đây, chợ

Mường Hum họp vào chủ nhật hàng

tuần, là ngày nhộn nhịp nhất của


vùng núi cao Bát Xát. Chợ Mường Hum nằm dưới thung lũng nhỏ, kề bên là suối

nước trong vắt, xung quanh là những dãy núi cao ngất trùng mây. Cái chợ phiên

cuối tuần ven suối Mường Hum này là nơi gặp gỡ, giao lưu, mua bán và vui chơi

của bà con các dân tộc Hà Nhì, H'Mông, Hoa, Giáy, Dao Ðỏ, Dao Tuyển, Hán...

Ngày thường, ai đến đây cũng thích ngắm cảnh Mường Hum sơn thuỷ hữu

tình, còn vào ngày chợ phiên cảnh bắt mắt du khách nhất là đoạn suối ven chợ. Bên

bờ suối, bầy ngựa đợi chủ vào chợ tập trung bên suối với đủ sắc lông, thỉnh thoảng

chúng cất tiếng hí vang khiến bức tranh sơn cước càng thêm sinh động, rất hiếm

thấy ở nơi khác. Bên trong chợ ồn ào, tấp nập và du khách không khỏi trầm trồ

trước những bộ trang phục của các cô thiếu nữ dân tộc. Những cô gái, chàng trai ở

bản làng đi chợ đâu chỉ để mua bán mà còn đi để tìm hiểu, để vui chơi, tìm bạn tình,

vì thế ai cũng làm đẹp chẳng kém gì đi dự ngày hội.

4. Chợ Cốc Ly( đi mất 1,5 giờ từ Bắc Hà hoặc Lào Cai - 55km; mất 2,5 giờ từ

Sa Pa - 90km).

Chợ Cốc Ly là chợ của đồng

bào dân tộc sống ở phía tây bắc

huyện Bắc Hà. Chợ họp ngay bên

cạnh chiếc cầu treo bắc qua sông

Chảy. Mỗi tuần chợ chỉ họp một

phiên vào ngày thứ ba. Nhìn từ xa,

chợ Cốc Ly giống như một bức tranh

thủy mặc và rất sinh động: Dòng nước lững lờ trôi một cách nhẹ nhàng theo năm

tháng, xung quanh là núi rừng Bắc Hà xanh mướt một màu thấp thoáng qua từng làn

sương mỏng.

Chợ được chia thành từng khu riêng biệt: khu thì bán thổ cẩm, khu thì bán

các sản vật miền núi, khu thì bán gia súc, khu chợ ẩm thực. Nét đẹp của phiên chợ

này không chỉ đơn thuần là mọi người đến đây để mua bán, trao đổi hàng hoá (dùng


hàng để đổi lấy hàng) mà còn để du ngoạn, gặp gỡ lẫn nhau và cùng cất lên những

câu hát giao duyên...

5. Chợ phiên Cao Sơn (Mất 2,5h từ Lào Cai - 75km; 3,5h từ Sapa - 115km).

Chợ Cao Sơn nằm trên địa

phận xã Cao Sơn, huyện Mường

Khương, tỉnh Lào Cai, cách Tp.

Lào Cai khoảng 80km. Chợ Cao

Sơn là chợ của đồng bào dân tộc

Mông, Phù Lá, Dao và Hán đen

sinh sống ở 4 bản lớn nhất của

huyện Mường Khương. Mỗi tuần

chợ chỉ họp một phiên vào ngày thứ tư. Khi vào phiên chợ, ngay từ sáng sớm, trên

khắp mọi nẻo đường đã thấy người người từ các bản nối tiếp nhau về chợ. Họ đi

thành từng đoàn, từng nhóm, từng cặp và có khi là từng người một. Người thì gùi

hàng, người thì dùng ngựa để thồ hàng, người thì xuống chợ bằng xe máy, xe đạp...

Váy áo xúng xính, những chiếc ô xoè ra như nấm trên đầu các thiếu nữ Mông,

Dao... với những hoa văn tinh tế, màu sắc sặc sỡ, tạo nên bức tranh đầy sinh động

và quyến rũ.Chợ Cao Sơn như đẹp hơn bởi người, hàng hóa và phong cảnh thiên

nhiên.

Cũng giống như một số phiên chợ vùng cao khác. Chợ Cao Sơn được chia

thành nhiều khu: Khu bán các loại hao quả, rau củ.. khu gây sự chú ý nhất là khu

bán gia súc , gia cầm như trâu, bò...cách đó vài trăm mét là khu danh cho các món

ăn của người dân tộc với đặc sản nổi tiếng là Thắng cố, rượu ngô Cốc Dâm....

6. Chợ phiên Sín Chéng (Lào Cai)

Trong lộ trình du lịch từ thị trấn Bắc Hà lên Si Ma Cai, bạn có thể tham dự

vào nhiều phiên chợ: Bắc Hà, Lùng Phình, Cán Cấu, Si Ma Cai. Nhưng có một


phiên chợ khá độc đáo vẫn còn lưu giữ

được hầu hết những giá trị văn hoá đậm

tính bản sắc của nhiều dân tộc, đó là

chợ phiên Sín Chéng.

Chợ Sín Chéng nằm ở trung tâm

xã Sín Chéng, cách huyện lỵ Si Ma Cai

khoảng 10 km, họp vào thứ tư hàng

tuần. Vì nằm ở một xã khá xa trung tâm

huyện, gnên chợ Sín Chéng ít bị các yếu tố của nền văn hoá công nghiệp làm mờ đi

những nét đặc trưng của chợ vùng cao. Chợ là nơi hội tụ của nhiều đồng bào dân

tộc: Mông, Nùng, Tày, Thu Lao... đến giao lưu, trao đổi, buôn bán.

Chợ Sín Chéng không lớn và quy mô như chợ Bắc Hà, nhưng chủng loại các

mặt hàng có thể nói không hề thua kém. Những loại rau xanh, củ, quả... xứ lạnh

được đồng bào trồng trên nương rẫy đảm bảo chất lượng sạch. Ghé thăm hàng bán

thịt, bạn có thể mua thịt lợn đen ngay tại chợ. Nếu là thực khách sành ăn và quen,

bạn cũng có thể tìm mua thịt lợn sấy và thịt trâu sấy. Đến chợ Sín Chéng, bạn có thể

mua gà đen và lợn cắp nách là những mặt hàng đặc sản của vùng cao.

Đến hàng ăn, không thể bỏ qua nồi thắng cố và bát phở đặc trưng của người

dân tộc nơi đây. Nếu ngẫu hứng, làm thêm vài chén rượu ngô, sẽ có cảm giác lâng

lâng...Chợ là nơi giao lưu giữa các dân tộc với nhau, cũng là nơi giao thoa của nhiều

vùng, miền văn hoá. Chợ Sín Chéng còn giữ được rất nhiều nét bản sắc độc đáo mà

bất kỳ nhà nghiên cứu văn hoá nào nếu chỉ đọc qua sách vở cũng không thể tìm thấy

hết được.


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hoàng Văn Châu (2005), Làm thế nào để viết tốt một luận văn khoa học,

http://www.ftu.edu.vn.

2. Vũ Cao Đàm (2002), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, NXB Khoa

học và kỹ thuật, Hà Nội.

3. Phạm Cẩm Hà (2009), Du lịch văn hoá vùng cao: đâu là bản sắc?,

http://toquoc.gov.vn

4. Hoàng Hà (5/2010), Du lịch Lào Cai phất lên nhờ công nghệ thông tin, báo

Bưu điện Việt Nam.

5. Hoàng Linh (2010), Thực trạng và giải pháp bảo tồn nghề thủ công truyền

thống của người Mông ở xã Bản Phố, Bắc Hà, Lào Cai, http://isee.gov.vn

6. Trần Diễm Thúy (2009), Văn hóa du lịch, Nxb Văn hóa thông tin.

7. Vương Tuyển (2009), Lễ hội dân gian Việt Nam, NXB Dân tộc

8. Trần Quốc Vượng (chủ biên) (2005), Cơ sở văn hóa Việt Nam, NXB Giáo dục.

9. Nhiều tác giả (2005), Tìm Hiểu Pháp Luật - Luật Du Lịch Nước Cộng Hòa

Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, NXB Thống Kê.

10. Tổng cục du lịch Việt Nam, Giới thiệu làng chạm khắc bạc Cát Cát; Du

lịch về cội nguồn, Giới thiệu làng thổ cẩm Tả Phìn;

http://www.vietnamtourism.gov.vn truy cập tháng 7 năm 2010.

11. Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Lào Cai, Đề án 12: “Phát triển kinh tế du

lịch giai đoạn 2006 - 2010”, http://www.vanhoalaocai.vn

12. Cổng thông tin điện tử tỉnh Lào Cai, http://www.laocai.gov.vn

13. Sở khoa học và công nghệ Lào Cai, http://skhcn.laocai.gov.vn/

[yrc] tiem nang phat trien loai hinh du lich van hoa o vung mien nui lao cai

Documents