yoksulluk endeksleri notu 10.pdf · 4.foster-greer-thorbecke endeksi (fgte) 21.11.2018 dr. beşir...

Yoksulluk Endeksleri

21.11.2018 Dr. Beşir KOÇ Yoksulluk Endeksleri 1

Yoksulluk Endeksleri

1.Bileşik Yoksulluk Endeksleri

a)İnsani Yoksulluk Endeksi (İYE)

b)Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (ÇBYE)

2.Diğer Yoksulluk Endeksleri

1.Kafa Sayısı Endeksi

2.Yoksulluk Açığı Endeksi

3.Sen Endeksi

4.Foster-Greer-Thorbecke Endeksi (FGTE)


1.Bileşik Yoksulluk Endeksleria)İnsani Yoksulluk Endeksi (İYE)İYE, BM tarafından yayımlanan İnsani GelişmeRaporlarında 1997 yılından itibaren hesaplanmayabaşlanan endekstir. Gelişmekte olan ülkeler ve gelişmişülkeler için ayrı ayrı hesaplanmaktadır.Gelişmekte olan ülkeler için hesaplanan İYE,a)40 yaşın altındaki nüfus %’sib)Okuma yazma bilmeyen nüfus %’sic)Temiz içme suyuna sahip olmayan nüfus %’sid)Temel sağlık hizmetlerinden yoksun nüfus %’sie)5 yaşın altında yeterli beslenemeyen ve bu yüzden ciddidüzeyde düşük kilolu çocukların nüfus yüzdesindenoluşmaktadır.


Gelişmiş ülkeler için İYE ise,

a)60 yaşın altındaki nüfus yüzdesi,

b)Fonksiyonel açıdan okuma yazma

bilmeyen nüfus yüzdesi,

c)Gelir yoksulluğu sınırı altında bulunan

nüfus yüzdesi

d)Uzun dönemli İşsizlik yüzdesi,


b)Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (ÇBYE)

Bugün yaygın olarak kullanılan yoksullukölçütü, ulusal yoksulluk çizgisi ya dauluslararası standartlara göre hesaplanan veparasal değerleri esas alan GELİRYOKSULLUĞU’ dur.

2010 yılına ait İnsani Gelişme Raporunda ilkdefa gündeme gelen ÇOK BOYUTLUYOKSULLUK ENDEKSİ (ÇBYE) ise,yoksulluğun parasal değerler dışında kalankriterlerinin de dikkate alınarak hesaplandığı birendekstir.


• Bir başka ifade ile, ÇBYE, sadece parasal değeridikkate alan günlük 1,25 ABD doları gelirkriterinin bir tamamlayıcısı olarakdeğerlendirilmelidir.

• Oxford Üniversitesi’nde yer alan OXFORDYOKSULLUK VE İNSANİ GELİŞME GİRİŞİMİ ileUNDP’nin ortaklığı ile geliştirilen ÇBYE, 1997yılından bu yana hesaplanan İYE’nin yerinekullanılmaya başlanmıştır.


• İGE, İYE’de olduğu gibi ÇBYE’de deyoksunluklar;

• A)Sağlık

• B)Eğitim

• C)Yaşam Standardı

Şeklinde üç boyutta toplanmaktadır.

Ancak;


ÇBYE’de toplam 10 gösterge yer almaktadır:

• 1.Sağlık Boyutu (Beslenme, Çocuk ölümleri)

• 2.Eğitim (Okullaşma, okula kayıt yaptırançocuk sayısı)

• 3.Yaşam Standartları (Yemek pişirmedekullanılan yakıt cinsi, tuvalet, su, elektrik,oturulan evin sahip olduğu koşullar, varlıklar)


• Görüldüğü gibi, sağlık, eğitim ve yaşamstandartlarındaki yoksunluklar, İYE’de olduğugibi ortalama ve toplulaştırılmış değerlerYERİNE, doğrudan doğruya o yoksunluğa sahipkişiler ve hanehalkları üzerindentanımlanmakta ve ÇBYE hesaplamaları da bukişilerle yapılan görüşmeler ve gözlemlersonucunda elde edilen verilere göreyapılmaktadır.


• Böylece, eğer, bir aile ya da hanehalkı ÇBYE’de yeralan 10 göstergeden en az 3’ünde yoksunsa, o aileya da hanehalkı çok boyutlu yoksul olaraktanımlanmaktadır.

• 2010 yılında yapılan ve 104 ülkeyi kapsayan CBYEhesaplamalarına göre, bu ülkelerde yer alannüfusun 1/3’nün yani yaklaşık 1,75 milyar kişininçok boyutlu yoksullukla karşı karşıya olduğusaptanmıştır.

• Bu da, çok boyutlu yoksul sayısının, bu ülkelerdegünde 1,25 dolar ya da daha az gelirle geçinenyaklaşık 1,44 milyar kişiden daha fazla olduğuanlamına gelmektedir.


2. Diğer Yoksulluk Endeksleri

a) Kafa Sayısı Endeksi (KSE)

b) Yoksulluk Açığı Endeksi (YAE)

c) Sen Endeksi (SE)

d) Foster-Greer-Thorbecke Endeksi (FGTE).


Kafa Sayısı Endeksi (KSE)

Yoksulluk ölçümlerinde en sık kullanılan endeksolan “kafa sayısı endeksi” yoksul kişi sayısınıntoplam nüfusa oranlanmasıyla bulunur.

Kafa sayısı endeksi sıfır ile bir arasında birdeğer alır.

Endeks değerinin “1” olması o ülkede herkesinyoksul olduğunu, sıfır olması ise o ülkedeyoksul insan bulunmadığını gösterir.

Bu endeks yoksulluğun derecesindekideğişmeler hakkında bir bilgi vermediği içineleştirilmektedir.


•KSE=𝑞

𝑛

• q=Yoksulluk sınırı altında kalan kişi sayısı

• N=Toplam nüfus


Yoksulluk Açığı Endeksi (YAE)Bu endeks yoksul kişilerin ortalama gelir düzeyindenhareket ederek yoksul kişilerin yoksulluk sınırına nekadar uzak olduğunu veya yoksul olmayanlarınyoksulluk sınırına ne kadar yakın olduğunu gösterir.

Bu endeks dolaylı olarak kişilerin yoksulluk sınırınınüzerine çıkabilmeleri için gerekli olan gelir miktarınıgösterir.

Endeks “0” ile “1” arasında bir değer alır ve endeksdeğeri sıfıra yaklaştıkça yoksulların yoksulluk sınırıetrafında yoğunlaştığını ve gelir transferlerindekiküçük bir ile çok sayıda yoksulun yoksulluktançıkabileceğine işaret eder.Bu endeks toplumdaki yoksulluğun yaygınlığı ile değilvar olan yoksulluğun dağılımı ile ilgili olması yüzündeneleştirilmektedir.


• Yoksulluk Açığı Endeksi, yoksulluk sınırındanher yoksul kişinin gelirinin çıkarılıp bugelirlerin toplanarak yoksul kişi sayısınaoranlanması ile elde edilmektedir.

• Yoksulluk açığı yoksulların yoksulluk sınırınınne kadar gerisinde gelir elde etmekteolduklarını göstermektedir.

• Yoksulluk açığı endeksi, kafa sayısı endeksinegöre yoksulluğu daha derinlemesine inceleyenve yoksulluğun şiddetini daha iyi gösteren birölçüttür.


• YAE=1

𝑛σ𝑖=1𝑞(𝑧−𝑦𝑖

𝑧)

• Z=Yoksulluk sınırı

• Yi=Yoksulların geliri

• n=toplam nüfus

• q=Yoksul sayısı


Sen Endeksi (SE)

Ünlü iktisat bilimci Amartya Kumar SENtarafından geliştirilen bu endeks “Kafa SayısıEndeksi” ve “Yoksulluk Açığı Endeksi”neyönelik eleştirilerden doğmuş ve bu eksikliklerigidermeye çalışmıştır.

Amartya SEN, yoksullar arasındaki gelirdağılımını da içeren bir endeks geliştirmiştir.

Bu endeks “Kafa Sayısı Endeksi” ve “YoksullukAçığı Endeksi”ne yoksul kişilere ait Ginikatsayısını ilave etmekte, diğer bir deyişle buendeksleri Gini katsayısı ileağırlıklandırmaktadır.


• SE=KSE[I+(1-I) Gp]

• KSE= Kafa sayısı endeksi

• Gp= Yoksullar arasındaki gelir dağılımına ilişkin Gini katsayısı

• I (gelir açığı)=𝒛−𝑴𝒈

𝒛• Z: Yoksulluk sınırı

• Mg: Yoksulların ortalama geliri


Sen Endeksi, bir anlamda yoksulluk açığınıntartılı toplamı olarak değerlendirilebilir. Yoksullararasında tam eşitsizlik durumunda, yani Gp=1olduğunda, Sen Endeksi, Kafa Sayısı Endeksineeşit olur.

• Yoksullar arasında tam eşitlik varsa, yani

Gp=0 ise Sen Endeksi, Yoksulluk Açığı Endeksineeşit olur.


Foser-Greer-Thorbecke Endeksi (FGTE)

Toplam yoksulluğun, alt grupların yoksullukdüzeylerinin tartılı ortalaması olarak eldeedilebildiği bu yoksulluk ölçüsünü Foster-Greer-Thorbecke geliştirmiştir.

Bu ölçü, Yoksulluk sınırından uzağa düşen ENYOKSULLARA daha fazla tartı verdiği içinyoksulluğun yoğunluğunu dikkate almaktadır.


Aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır:

FGTE=1

𝑛σ𝑖=1𝑞(𝑧−𝑦𝑖

𝑧)

2


yoksulluk endeksleri notu 10.pdf · 4.foster-greer-thorbecke endeksi (fgte) 21.11.2018 dr. beşir...

Documents