yönetim süreçleri

8/14/2019 ynetim sreleri

1/35

85

Drdnc Blm

Ynetim SreciEitim ynetimi, okulun birikmi olan sorunlarn zmek iin vardr. Okulun sorunlarnnkayna i ve d evresidir. Okulun ynetmeni sorunlar ile baa kabilmek iin, bilimselyntemi, karar verme srecini ve sorun zme yntemini kullanabilir. Sre olarak zde olan

bu yntemlerden sorun zme sreci bu kitabn konusudur. Sorun zmenin alt aamasvardr:1. Eitim igrenlerince duyulmayan bir sorun, sorun deildir. Allm bir sorun,duyulmayabilir ama okulu da etkisizletirebilir. Okul ynetmeni sorunu grebilmelidir.

2. Sorunun boyutuna, snrna ve nedenine ilikin yeterli bilgi toplanmal; sorun ak ve seikolarak, tanmlanmaldr. yice tannmadan nce soruna bulunacak zm seenei ieyaramayabilir.3. Sorun iin elverdiince ok zm seenei retilmelidir. zm seenei ararkenyanlgya dmemek iin deiik yntemler vardr; bunlar zenle kullanlmaldr.4. zm seeneini kararlatrmak sorun zme ynteminin en canalc aamasdr. zmseenekleri zerinde zenle allmaldr, ama kararszlk uzun srmemelidir. Sorunzcleri kararszla iten nedenler, zm seeneinin belirsizlii; karmakl; sorunzclerin bir seenek zerinde uzlaamamalar yznden atmaya dmeleri, sorununzlmesi srasnda ve sonrasnda karlalmas dnlen tehlikelerdir. Bu nedenlerinetkisini azaltmak iin deiik yntemler nerilmitir.

5. Sorun zcler ve ilgili olanlar, zm seeneinin seilmesine, uygulanmasna vedeerlendirilmesine katldklarnda sorun daha etkili zlebilir.6. zm seeneinin uygulanmas srasnda toplanacak dnt bilgiler, uygulamann sorunsuzyaplmasn; zldkten sonra elde edilecek dntler ise, gelecek sorunlara daha etkiliyaklam salar.

YNETM SURECI OLARAK SORUN ZME

Bir okul kk byk birok sorunla karlar. Bu sorunlar zlemedike okulun amalarngerekletirmesi, planlanan dzeye ulaamaz. Sorun, okulun amalarn gerekletirmesinidurduran, yavalatan, saptran engellerdir. Ynetim, bu engelleri kaldrmak iin uratnda,sorun zme srecine girer. Okulun sorunla karlamas sreklilik gsterdiinden, bu sorunu

zecek olan ynetime gereklilik de sreklidir. Bu yzden ynetim bir sorun zme srecidir.Sorun Nedir?

nsan asndan sorun, insann gereksinmelerini doyurmasn durduran engeldir. nsann buengelini kaldrma abasna sorun zme sreci denir. rgtsel sorun ise, okulun amalarngerekletirmesini durduran, yavalatan, saptran engeldir. Gerekle istenilen durumunarasnda olumsuz bir ayrlk; ya da var olanla olmas gereken arasnda olumsuz bir fark varsasorun da vardr. Okulun ynetimi, bu sorunu kaldrmak iin uratnda sorun zmesrecine girer.Bir sorunda durum vardr: imdiki durum (inital state), ulalacak durum (terminalstate), gereken dnm (transformation) (MacCrimmon ve Taylor, 1976).

imdiki durumda eer okulun amalar engellenmiyorsa; okulu etkisizletirecek bir engel,beenilmeyen bir ileyi yoksa; imdiki durumdan daha iyi olan bir durum grlemiyorsa


2/35

okulda sorun yoktur. Sorun olmaynca ynetim iin yapacak bir i de yoktur; ilerkendiliinden akp gider. Ama bunlarn tersi olduunda, ki okulda hep bunlarn tersi vardr,imdiki durum sorunludur.Ulalacak durum, imdiki durumun sorunlu olmasyla balar. Ulalacak durum okulunsorunlarnn balad durumdur. Bu duruma ulamak iin gereken zm yollarndan en iyi

olann bulmak, semek ve uygulamak gerekir.Dnm, sorunlu durumdan sorunsuz duruma gemedir; dolaysyla sorunun zlmesidir.Hangi koullar altnda olursa olsun okulda dnm sanclbir olgudur. Dnm, okulu biryandan sorunlu durumdan sorunsuz duruma geirip rahatlatrken bir yandan da, oluan yenidurumu sorunlu olmaya elverili klar. Bylece bir sorun, ortadan kalkarken, yeni sorunlarnortaya kmasna ortam hazrlamr. Sorunzme sreci bittii yerden yeniden balar. Sorununzm yeni sorunlara kaynakhk ettii iin sorun zme baars da bilimsizdir.Okulun Sorun KaynaklarOkulun i ve d olmak zere balca iki byk sorun evresi vardr. D evre okulun stsistemleriyle, toplumdur. D evre sorunlar, okulun girdileri ve ktlaryla ilgilidir. Eitimigrenlerinin. rencilerin, eitim ara gerelerinin, eitim ve ynetim teknolojisinin

nicelike ve nitelike azl ve okluu, okulun girdi sorunlarnn kaynadr. Okulu bitirenlerin i bulamamalan, bulduklar ite baar gsterememeleri; okulda retilenlerintoplumun iine yaramamas; doaya, evreye ve kltre katkda bulunamama da okulun ktsorunlandr. evrenin srekli deime iinde olmas, okulla evresinin eskiyen ilikilerininyenileriyle deitirilmesini zorunlu klar. evreyle ilikilerin yeniden dzenlenmesi de yenisorunlar yaratr. Okulun i evre sorunlar, eitim igrenlerinin arasnda iyi ilikilerinoluturulamamas; eitim programna, renci ve eitim igrenlerine ilikin ileringerektiince yaplamamas; okulun g yitiminin hzlanmas; renci baarsnn dmesi;gerekli parann salanamamas gibi durumlardr.Kimi kez okulun ynetimi, bu sorunlar zemeyecek denli ktleerek, kt ynetiminkendisi de bal bana bir i sorun olur. Hibir okul kusursuz kurulamaz. Balangta iyialsa bile okul, zamanla eskir ve ileyi sorunlar ortaya kartr. Yap ve ynetimkusurlannn ortaya kartt eitim sorunlar, okulun en nemli sorunlandr. Okulynetmeninin sorunlarla ba edebilmesi, sorun zme srecini iyi bilmesine ve etkiliiletilmesine baldr.

Bilimsel Yntem, Karar Verme ve Sorun zme

Yntem,bir amaca ulamak iin izlenen ussal, dzenli, ilkeli ve kurall yoldur. Bir insan zorbir durumla karlatnda (1) durumu anlamaya alr; (2) duruma ilikin bildiklerini vedeneyimlerini anmsar; (3) durumu anmsadklar ile karlatrarak yarglar; (4)kararlatrd tepkiyi yapar. nsan, bu yarglama srecinde duygularndan ok usu ile

yntemli davrandnda, bilimsel bilince ular ve duruma bilimsel yaklaabilir.nsann gnlk yaamnda kulland bu yarglama sreci, daha dzenli olarak incelenmi,

bilimsel yntemlere dntrtilmtr

nsann gdlenmesi, renmesi, yarglamadaki bu srece uygun biimde oluur. Aratrmayntemi, yarglamada oluan basamaklan izler. Ynetim sreci, dolaysyla sorun zme deinsann yarglamasn asl olarak alr. Yine insann bir konuda karar vermesinde kullandsre, yarglama sreciyle zdetir. Yarglar, bu oluumu gelitirerek, sanklarnyarglanmalarndakullanrlar.John Dewey, insann bilisel gcnn kayna olan bu yarglama srecini, bilimsel bir yntem

olarak gelitirmitir. Bu bilimsel yntem, Yirminci yzyln bandan beri kullanlmaktadr.Yarglama srecinin yukarda anlan drt basama, uygulanmasna ve konuya gre


3/35

oalabilir. Ama ounlukla bu yntem alt basamakl olarak uygulanr.rgt ve ynetimi srekli aratrma yaplacak bir alan olarak gren yazarlar, ynetim srecini

bir bilimsel yntem olarak benimserler. Bu gre gre ynetim, sorunu ve sorunu zecekseenekleri aratrmak, neriler gelitirmektir. izelgede grld gibi, bilimsel yntemin,karar vermenin ve sorun zmenin basamaklar biraz deiiklikle birbirinin ayndr; ayn

olmas da doaldr; nk bunlar ayn srece verilmi, deiik adlardr. Ayrca bu basamaklar,uygulama srasnda deiebilir. Asl olan ussal admlarla bir aratrmann yaplmas, birkararn verilmesi ve bir sorunun zlmesidir. Ynetim asndan ykardaki basamaklarnanlatt iki nemli anlam vardr: (1) Yntem bilimselbir sretir; (2) bilimsel yntem, kararverme ve sorun zme, sre olarak birbirinin ayndr. Okulun canl bir sistem gibi,sorunlarnn bitimsiz olduu grnde olanlar, ynetimi bir sorun zme sreci olarakgrrler. Byle grldnde, kararlatrma, sorun zmenin bir aamas; sorun zme detm igrenlerin ii olur; en st ynetmen de iinde tm igrenler sorun zmeyigdlenirler.Ynetimi, rgtn en st makamnda bulunan kiinin verecei kararlar astlarn uygulamasreci olarak grenler de, karar verme srecinin, ynetimin temeli olduunu savunurlar. Bu

durumda karar verme st ynetmenin, karar uygulama da astlann ii olur.Karar verrneyle sorun zme sreleri uralan duruma gre birbirlerinin alt sreleri olurlar.Zor bir konuda karar verirken karar engelleyen sorunlarn zlmesi; zor bir sorunzlrken de baz nemli kararlarn verilmesi gerekebilir. (MacCrimmon ve Taylor, 1976).Bu kitapta ynetim, bir sorun zme sreci olarak ele alnmtr. Bu gre gre sorunzmenin aamalan, kararlatrmay da ierecek biimde aadaki konularda aklanmtr.

B L MSEL YNTEM, KARAR VERME VE SORUN ZMEN N BASAMAKLARI

Bilimsel Yntem * Karar Verme Sorun zme

1.Gl n Sezilmesi 1. Problemin Anla lmas 1. Sorunu zmeyi Gerekseme

2. Problemin Tan mlanmas 2. Probleme li kin nformasyonun Toplanmas 2. Sorunu Tamlama

3. zmn Kestirilmesi3. ntormasyonu zmleme ve Yorum

3. zm Seeneklerini Arama

4. Gzlenebilir Do rulay c l a r n Belirlenmesi

4. Seeneklerin De erlendir l mesi 4. Eylemi Kararla t rma

5. Deneme ve De erlendir meninYap lmas

5. En yi Seene in Bulunmas 5. Karar Uygulama

6. Raporla t rma 6. Uygulama 6. zm De erlendirme

Sorun zmeye Yaklam

Okulda pek ok sorun ussal ve mantksal bir tutumla zlemez. Yine pek ok sorununzlmesinde sorun zme ynteminin basamaklar izlenemez. Bir sonnun zlmesi iin

verilen karar birok atma, ortaklama, pazarlk, siyaset oyunu, snama, yanlma, yanlg veyanllklarla doludur. Sezgi ve duygu, ou kez sorunun zm iin seilen seenekte lt;sorun zme sreciyse d,zensiz ve rasgele olur (Daft, 1983). Bu yzden ussal ve mantksal bir


4/35

tutumla zlemeyen sorunlar, yeni sorunlar yaratr; bunlardan bazlaryla baa kmak daolanakszlar. Soruna ussal yaklam sezgiselyaklam tamamlayabilir. Sezgisel yaklam,sorun iin nicel ve somut olmayan veriler toplandnda bunlar yorumlamak iin gerekir.Sezgi, kr inan deildir. Sezgi,insann bir konuda yeterli dzeyde yaant kazandnda, buyaant kaynana dayanan ngrleridir. Kimi kez sezgi, yanl olabilir; ama elde edilebilen

bilimsel bilgilerin boluklarn doldurabilir; bu bilgilerle zm seenekleri bulmaya yardmeder. Sorun zme srecine, duygular, deerler, siyaset oyunlar ve benzerleri kartndayaantlara dayal sezgi, sorunu zmenin nemli bir paras olur (Dafi, 1983).Soruna ussal yaklam, insann sorunu zerinde btn olarak bilisel sreciniyounlatrmasm gerektirir. Sorun zme basamaklannn her birinde eletirne veyarglamayapldnda yanlg azalr.

Sorun zmede Kiisel Tutum: Eitim igreninin kii olarak, ister kendi sorununa isterseokulun sorununa yaklamnda, sorun zmeye kar taknd tutum nemlidir. greninsorun zme tutumu, bir takm iinde ye olduunda da etkili olabilir. gren, sorun zmetakmnn iindeki rgtsel ve toplumsal konumuna gre teki yelerin sorun zme

davranlanm etkiler; kendiside onlarn tutumundan etkilenir. rgtsel konumu bakmndan,st ya da ast oluuna; toplumsal konumu bakmndan, saygnlnn dk ya da yksekoluuna gre igren, takmn br yelerini sorun zmeye ynlendirebilir ya daengelleyebilir.

Bir sorunun, igreni ne denli sktrd, engelledii nemlidir. Skmann, engellenmenindzeyi, igreni devinime geirme eiini aamasnda, igren, sorununa zm aramaya

balar. Soruna zm aratan devinim eii, igrenden igrene, sorundan soruna deiir.Takmla soruna zm ararken, igren benimsei bir sorun karsnda, devinime gemeeiini ykseltebilir, sorunun sktrma, engelleme dzeyi bu eie gelinceye dek sorunakaytsz kalabilir ya da ie yaranayan abalarla oyalanabilir. Sorunun engelledii yararlarkadar sorunun zlmesiyle elde edilecek yararlar ya da dller de igrenin tutumunuetkiler. Yararlar ya da dller, sorunun zmyle dorudan ya da dolayl olarak eldeedilebilir. rgtsel sorunlarn zmyle elde edilecek yarar ya da dl, ounlukla kiiselsorunlarn znyle elde edilecekler kadar deerli olamazlar. Ama takmla sorun zmede,takm bilincini ve ruhunu gelitirmi yelerin salad stng (synergy), takm yksek

baarya ulatrabilir. Takm yelerinin ulat bu yksek baar, onlar iin dl yerinegeebilir.Yukandakilerin dnda, igrenin kiilik zellikleri, bilisel gc, grevinde yeterlii, meslektresi (ethic), rgte ve stlerine kar tutumu, yesi olduu kmeler, gelitirdii kltreldeerler, kurallara uyumu ve benzerleri sorunlara yaklamn biimlendirir. Okul

ynetmeninin sorun zmeye kar olumlu tutumu, eitim igrenlerine yansr.SORUNU DUYMA VE TANILAMA

Duyulmayan sorunlar, sorun deildir. Bir durum, kiiyi rahatsz etmeye baladnda sorunolma niteliine ular. Kimi kez rahatsz etmesine karn kii, sorunu duymazlktan gelebilir.Sorunun ortaya kmasndan pek ok insan holanmaz. Sorununu srekli bastrmaya,tutuklamaya alanlar ounluktadr.

Toplumsal bir sistem olarak okul da insana benzer; ynetim, sorunlarn ortaya kanlmasndanholanmaz. Okulu ynetenlerin pek ou, sorunlarn kt ynetimden doduunu bilerek.

bunlan kapatmaya alr. Grlebilen, duyulabilen sorunun tanmlanmas da nemlidir. yi


5/35

tanmlanamayan hastaln iyletirilememesi gibi, iyi tanlanamayan sorun da zlemez,stelik yeni sorunlara yol aar.

Sorunu Grebilme

Kimi kez ynetmenler, soruna kar savamc bir tutum iinde olmalarna karn, sorunaalm oldularndan sorunu gremezler. Sorunun ortaya karlmas ayr bir uray, bakgerektirir.Kimi kez de, ynetmenlerce ak seik grlmesine karn sorunun getirecei yklerekatlanlmak istenmedii iin sorun, gz ard edilmeye allr. Bu tutumda olan ynetmenler,sorundan kaarlar; soruna ilikin belirtileri ya yadsrlar ya da gizlerler.Kimi ynetmen de sorun araycdr. Sorunun olup olmadn etkin olarak aratnr; sorun dahakmadan sorunu engellemek iin ya da sorunu karlamak iin hazrlk yapar.Okulda sorunun alglanmas ok zordur. Ama sorunun ortaya karlmas iin kullamlan

bilimsel yntemler de vardr. Eer bir okulun amalarn gerekletirmesinde etkililiidyorsa, okulda gizli de olsa baz sorunlarn bulunduu kesinleir. Bu sorunlarn ortaya

karlmas iin sistem zmleme ynteminin uygulanmas yararldr.Sistem zmleme, rgtsel etkililii dren, okulun i ve d deikenlerine iliikinigrenlerin alglarn lmedir. Bu lme sonucunda okulun zayf yanlarn tanma olana

bulunur. Sistem zmlemede, bir okulun her alt sistemini oluturan birimlerin girdileri,ilemesi, rn (ktlar) tek tek ele alnr; okulun amalarna ne derecede hizmet ettiiortaya kanlr. Sistem zmleme, bir bakma bir makinenin tm paralarnm sklpgzden geirilmesi, eskiyenlerin, onarlmas gerekenlerin ortaya karlmas gibidir.Sistem zmlemenin dnda u bilinti kaynaklar rgtn sorunlarn grmeye yardm eder:1. grenlerin grev hedeflerinden sapmalarna ilikin raporlar.2. Ynetim planndan sapmay gsteren deerlendirmeler.3. grenlerin yaknmalar.

4. Benzer rgtlerden alnan bilgiler.5. Ynetmenlerin sezgileri.Okulun baz sorunlaruu zmek zordur. Ynetmenler, ele aldklar bir sorunuzemediklerinde sulanrlar. Bu yzden ynetmanler, sorun zmede baarszlauramamak iin sorunun yaratt baarszla katlanmay yeleyebilirler.Okul ynetmenlerinin baz sorunlar zmeye kalkmalarna stlerce izin verilmeyebilir.Ynetim sorunlarn zmeye yeterli olsalar bile, yetkileri olmad iin ynetmenler,sorunlar zmeyi gereksiz grebilirler.Okulun Sorun zmeye Elverililii :Sorunun duyulmasnda, okul ortamnn elverili olmas da nemlidir. Bir okulun ortamnsoruna duyarl yapan koullar unlardr:1. Ynetmenin tutumu. Okul ynetmeni, okulun amalarn gerekletirmek iin yapacagiriimlerde kusurunun olabileceini benimsemeli; kusurlu olmaktan korkmamaldr.Ynetmen okulun etkililiini en ste kartmak iin yenilemeleri takipetmeli, yenilemeyiaramaldr Yonetm g>qkelk ister. Giriken olmak, oltul.iiPerekr yni. duuncelerdenemektr Yeni dncelerin denenmesiyse, kimi kez.tehlikeleri.de.builikte getirir. Eitimynetmeni, bu tr tehlikeleri gze alabilmelidir.2. Sorun zme yetenEi. Sorun zmede yeterli olan kii, sorunu duymada da yeterlidir.Soruna duyarlk, sorun zme denemeleriyle geliir. Okul ynetmeni, sorun zmede ne denliyeterliyse, sorunlara kar o denli savamc bir tutum iinde olabilir.3. Denetim sistemi. Okulun ileyi sorunlarn denetim sisteni ortaya karabilmelidir.

Denetim sistemi, igrenleri sulayc kusurlar aramaktan ok, yaplan iin eksik ynleriniarayp dzeltme nerileri verebildiinde, soruna kar yneticiyi duyarl yapabilir. Denetim


6/35

sistemi, eitimin ve ynetimin daha iyi yaplacana ilikin yeterli dntler salayabilmelidir.4. iletiim. Okulda sorunlarn ynetmence duyulabilmesi iin gereken bilgileri, okuluniletiim kanallar tar. letiim, yalnz yukardan aaya tek ynlyse, okulun sorunlarnnduyulmas olanakszlar. Ynetrr ni sorunlara kar duyarl yapabilecek iletiim, ok ynlakandr. letiimde gizlilik ve kiiye zellik en aza indirilmelidir.

5.Eletiriye aklk. Eletiriye kapal olan ynetmen, sorunlar duyamaz. Ynetmeni eletiriyekapal yapan, sorunlar duymak; onlarla rahatsz olmak istememesidir. Sorunlardan rahatszolmak ismeyen ynetmen, ben yaptm, oldu tutumu iindedir. Yapc eletiriler kadar ykceletiriler de deerlidir. Bu eletirilere ussal baktnda ynetmen, sorunlar daha iyi grebilir.

6. Aratrma olana. Bir rgt, sorunlar- ni aratrmaya para aynyorsa, daha balang aonnlara duyarl olmay benmsyrdur Srrlarn ozllmes para harcamay gerek tirr.denek,aratrmaya olanak yaratmada ilk kouldur. Oysa okulun btesinde, aratrmaya denek

bulmak olanakszdr.Sorunu TanlanaOkulun sorununu tanlamak(diagnosis) iin sorunun boyutuna, snrna, nedenine, ivediliine

ilikin yeterli bilgi toplanmaldr:

Sorunun boyutuna ilikin bilgiler okulun girdilerifli ileme srecini, ktlarm, evresini,dntit bilgi alma dzenini, igrenler aras etkileimi incelemekle salanabilir. Bir sorun,sistemin her ynne ne denli dal atm ise o denli ok boyutludur.Okul, amalarn gerekletirebilmek iin gerekli girdilerini alabilmeli; bunlar eitim veynetim teknolojisine uygun olarak ileyebilmeli; rencilerini baarl klabilmeli; evresiyleiyi ve etkili ilikiler kurabilmeli; ve kusurlanm annda tanmak iin yeterli dnt alabilmelidir.Eitim igrenlerinin arasndaki. ilikilerin bozulmas okulun eitsel, rgtsel ve ynetselamalarn engeller. Bu yzdeo biz sorun, okulun sitem elerini ve Ig lEin. arasndaki etkileimi ne denli enelyosa dili nemlidi. .Ayncasomn, okulunynetimini de ktletirebilir.:Sorunun snr, okulun iinde ve dnd., sorunun etkileyebildii akn anlatr. Bir sorun,okulun yalnz bir alt sirtemini etkilerken, baka bir sorn, btn alt sistemlerini ve evresinietkileyebilir. rgtsel srularm, yalnz kt blmde kalma olasl azdr. Bir sorunortaya ktnda, bUk bir oaslkla, bu sorunun etki alan samlfndan daha genitir:Sorunun ortaya kmasnda blm ynetmenlerinin nemli ilevi vardr. Baz sorunlar,duyulur ama saklanr. Sorunun snrna ilikin bilgi toplarken, bu zelliine zengsterilmelidir.Sorunun nedenine ilikin bilgi toplamak, en g olandr. grenler birok etkilerle sorununnedenlerini ortaya karmaktan ekinirler. Bu yzden baz okullar, sorunun nedenlerini byk

bir titizlilde saklarlar.Okulun sorunlarnn nedenlerine ilikin ilk belirti, byk olaslkla, barda taran sondamladr. Bu belirti, sorunu douran temel neden deil, belki de en son srada yer alannedendir. Sorunun nedenlerine ilikin bilgi toplarken temel nedene inmek iin, yilmadan,

sabrla almak gerekir. Bu neden ortaya kanimadka, yzeyde olan belirtilere zm bulmak, okulu dinginlie ulatramaz.ou kez, sorunun nedenlerini aratran- lar, temel nedene inmeye eilim gstermez- ler.11km, temel nedene inmek byk ura ister.Ikincisi, temel neden sezildiinde, ularnn pekok kiiye ulat grleceinden aratrmacy korkutur. ncs, temel nedenlerleuramak rgte pahalya mal olabilir. Bu yzden eitim ynetmenleri, sorunun temeline

inmekten saknrlar.Sorunun ivedilii, sorunun zm iin gereken sreyle ilgilidir. Bir sorunun belli bir sre


7/35

iinde zlmesi zorunludur. Sorunlarn erken zlmesi pek zarar yaratmaz. Bunun olaszaran, baz yan deikenlerin henz daha olgunlamanu olmasdr. Ama sorunlarnzlmesinin gecikmesi, kimi kez sorunun kendisinden daha byk zararlar dourur.Bir sorunun boyutlar oaldka, snr geniledike, nedenleri derinletike, zmivediletike zlmesi de zorlar. Byle bir sor,n, kulu etkisizletirebilir.

Sorunu tanlama, sorun zmenin en canalic aamasdr. Bu aamadaki uralar, so runadoru tam kymak iin gereklidir. nsann salnda tanlama ne denli nemliyse, rgtns9lnda da denli nemlidir. Bu yzden eitim 9netiin1eri; soruna ilikin doru, gvenilir,

geerli biigiler tQplanmadka sorun zmeye girimeneidirler.ZM ARAMA

Bu ,aamada, sorun hakknda toplain bilgiler, tek tek gzden geirilir. Eldek bilgilerindeerlendirilmesiyle, sorun zciiler u yollardan birine ynelir.1. Sorunun ya anlaml olmad, ya zamanla kendiliinden zlebilecei ya dazlemeyecek glkte olduu grlebilir. ve sorun zcler sorunu zmektenvazgeebilirler.

y

922. Eldeki bilgiler, sorunun baka sorunlarla ilikili olduunu, bunlarn hakknda da aydnlatc

bilgilerin toplanmasa gerektiini gstererek bilgi toplama geniletilebilir.3. Sorun iin toplanan bilgiler, sorunun daha sonra zlmesi gerektiini gsterdiindesorunun zlmesinden vazgeilebilir.4. Sorunun hemen zlmesi gerektii anlalarak soruna zm seenekleri aranmasna kararverilebilir,

zm aramaya karar verildiinde, sorunun tannmasna ilikin bilgiler gzden geirilerek,olas zm seenekleri sralanmaya, bunlar hakknda bilgi toplanmaya balanr.Her zm seenei, sorunu zmeye yararl, sakncal ynleriyle ortaya konmaldar. Bu

basamakta yarglama nemli bir sre olarak ie koulur.zm seenekleri aramada, seenekler iin bilgi toplarnada baz engeller vardr; ama buengelleri en aza indirecek yntemler de vardr.zm Aramann Engeli: YanlgSoruna zm aramada yanlg, zm arayclarn psikolojik yapsndan doar. Insan sorunzerken artc derecede yaratc olabilir. Ama buna karn, kimi kez, yanlglara dadebilir. Bir soruna zm seenekleri atarken, sorun zcleri yanlgya ynelten etkenlerunlardr:

1. Yetersizlik. Sorunu zenin, sorunun zorluuna oranla bilisel, devinimsel gc ve sorunakar tutumu istenilen dzeyde olmayabilir.2. Kartrma. Bir sorun iin gereinden ok toplanan bilginin soruna zm seenekleri

bulmak iin ayklanmas ve dzenlenmesi zorlar. Bu durum, sorun zclerin kafasnkantrr ve sorun i3zctlleri arnalarndan saptrabilir.3. Yetersiz alglama. Sorun zclerin sorunu ve sorun iin toplanan bilgileri gerek-

tiince anlaniadklar grlebilir. Insann alglamasn bozan tm alg deikenleri ve duygu bozukluklar bu aamada etkisini gsterebilir.4.Diisel yaklam. Ilk grnte arpc gibi grnen fakat gerekletirilmesi olanaksz olanzm nerilerine diilkecil(utopian) neriler denir. Sorunu dlkecil yaklamla ele almak

ok deiik zm nerilerini grmek bakrrundan yararl olabilir, ama sorunu zmeyealanlar yanlgya da srkleyebilir.


8/35

5. Kalplam yaklam. Kimi insan, soruna nceden gelitirdikleri belli dnme ya dazm kalplar ile yaklar; bir soruna, gelitirdii zm kalplar dnda zm seenekleri

bulamaz. Byle bir yaklam ou kez sorunu zmeye yardm edemedii gibi yeni sorunlarnkmasna da yol aar.6. Sorunu yalnlatrna. Okulun sorunlarnn ou karmak deildir. Ama niteliini

tanmadan bir sorunu nemsiz grp yalnlatrmaya almak sorun zcleri yanltr.rgtlerin yaps, bu tr yaklama elverilidir. nk rgtler, ok karmak grlensorunlar, insan usu ile ynetilebilecek biim de yalnlatnnak iin kurulmulardr.Yalnlatrma, kimi kez sorunun ilk andaki zorlamalarna kar koymay kolaylatrabilir, amaou kez sorunlara zm bulmay zorlatrr.7. Ikilemli yaklam. Kimi kez soruna bulunan zm seenekleri, ak ve kara gibi birbirinezttr. Ama neak ne de kara seenek soruna yeterli bir zm getiremez. Bu ikisinden bakazm seenei de grlemediinde, istemeye istemeye bunlardan birinin seilmesi gerekir.Ikilernli yaklam, ou kez kskaca dmeyi, kmaz sokaa girmeyi anlatr. Kimi kurnazynetmen, diledikleri zm nerisini benimsetmek iin bu yolu kullanr. Ikilemli

yaldam, amaza da dnebilir. Bu durumda, elde bulunan iki seenei de bir yana itetekdaha deiik giriimler yapmak, szgelimi allmadk, umulmadk, snanmam seenekleraramak ie yarayabilir. Bu durumda sorun zclerin, imgelem (hayal) gcn ie komalargerekir.8. Duygusal yaklam. Sorun zclerin soruna duygusal yaklamalar, salkl olanndansalksz olanna kadar, tm duygusal glerini devinime geirerek, soruna ussal zmseenekleri bulmalann engeller. Sorun zcler, sorunun zlmesi srasnda ve sonrasnda,zarar greceklerini, alkanlklarnn ortadan kalkacan, arkadalarndan ayrlacaklann,

bilinmedik yeni ilerin ya da yntemlerin karlarna kacan ve benzeri durumlarlakarlaacaklarn sandklarnda soruna duygusal yaklamn dzeyi ykselir.Soruna duygusal yaklam, olumlu ynde olduunda soruna zm seenei aramaya yararlolabilir. Olumlu duygusal yaklam, geerli, gvenilir zm nerileri bulmaktan ok,igrenlerin ie sanlmasnda, cokulanmasn, gdlenmesini saIaaya yardm edebilir. Amayksek dzeyde bir duygusal yaklamn, bu yardm azalr. te yandan, duygusal biryaldamla ele alnan sorunlara zm bulmak, cokunun giderek zayflama olasl yksekolduundan, yarda kalabilir.9. zdenetimden yoksunluk. Bir soruna geerli, gvenilir bir zm bulmak, kiinin ussaldavranmasyla birlikte zdenetimini (kendi kendini denetim altna almasn) gerektirir.zdenetirnin tersi, kiinin bakalarn yknmesi; onlarn dediklerinden dar kamamas;esen yele gre yelken amas; yesi olduu kmenir ya da kmelerin kr krne etkisialtnda kalmas; etkisiz olacan bile bile geleneksel zm seenelderine sarlmas; d

basklara kar dn vermesidir.Ynetiminin ilke ve kurallarn kr krne uygulamaya koymak; bu yzden bakalarndangelen nerileri reddedip, okulu onanmaz zararlara uratmakynetsel baazlktr. Ama hergelen neriye kr krne boyun eerek soruna zm seenei aramada akna dnmek dezdenetinsizliktir. zdenetimini gereldetirememi sorun zclerin bir soruna zmseenei aramalan ou kez yanlgyla sonulanr.Yanlgy Yenmenin YollarSoruna zm seenekleri aramada sorun zcleri yanlgaya ynelten etkenleri en azaindirecek ve etkisini azaltacak yntemler unlardr:1.Deneyimli ynetmenlere danma. Daha nce benzer sorunlarla karlam ve bu sorunlar

zmti okul ynetmenlerinin grn almak, soruna zm seenei aramada yanlgyazaltabilir. Ancak bir zm seenei, okulda bir sorunu zmesine karn baka bir okulda


9/35

benzer soruna zm getiremeyebilir.2. (Izmandan yararlanma. Eitimin pek ok sorunu, eitim bilimlerinde uzmanlk renimigrm uzmanlarn yardmn gerektirir. Sorunlar iin uzman yardmn salama, okulunyeterliini artrr. Uzman yardm, okulda uzman altrarak ya da dardan uzman getirtereksalanabiir. Ama getirtilecek uzmann sorunla ilgili bir alandan olmas gerekir.

3. alma kmesi kurma. alma kmeleri (komisyon, komite vb.), sorunun zlmesi iinigrenlerin yaantilarndan yararlanmak iin kurulur. Eitim igrenleri, gemite edindiklerideneyimlerle, okulun sorunlarn zmede ok deerli birer gtr. Baz sorunlar bu gi.ile

baarl biimde zlebilir. Bir soruna zm seeneklerini eitim igrenlerinden oluan biralma kmesine bul- durmak yanlgy azaltabiir.

4. rgtn belle ini yokkma. Eer okulun iyi dzenlenmi birbiliim sistemi (arivi) var ve buradaki bilgiler yeni bilgilerle yeniletirilmise, buradan salanacak zm nerilerininbirok sorunun zlmesine yardm olabilir. Ama okulun karlat sorunlarn pek ou, ive d evresinin deimesinden kaynaldanr. Deimenin yaratt rgt sorunlarna,deimemi eski zm yollannn uygulanmas umulan sonucu vermeyebilir.

5. Baka okullar izleme. Okullar genelde birbirine benzerler. Eer aranan zm yollarokulun genel sorunlar iinse, bir baka okulun kendi genel sorunlar iin bulduu zmleryararl olabilir. Ama her okulun kendine zg sorunlar vardr. Okulun kendi i ve d.evresinin yaratt bu sorunlara, baka bir okulun bulduu zm uygulamak okulu ancakrastlantyla baarya ulatrr.Bir soruna zm seenekleri arama, yeterli zaman; iyi dzenlenni geerli, gvenilir

bilgileri; rahat bir alma ortamn gerektirir. Okullarda eitim igrenlerinin yetki snrlargeni deildir. Eitim igrenlerinin, yetki snrlarnn darl gerei, kr dvne dmeleridoaldr. Okullarsa, sorun zmeye kendilerini kolay kolay hazrlayamazlar. Bu yzdeneitim igrenlerinin, dolaysyla okullarn sorun zme yeterlikleri olduka kstldr.Sorunlar zmek zordur. Bu zorlua okullarn sorun zme ortamnn elverisizlii dekatkhmda sorunlarn zlmesi daha da zorlar. Ynetmenler, okullanndaki ortam,sorunlarn zecek elverililie kavuturmada yeterli olmak zorundadrlar.

KARAR VERME

Sorunun zm iin tek seenek varsa, sorun zme srecinin kararlatrma aamas adanarak seenein uygulanmasnageilebilir. Eer sorun iin bir ok zm seenei varsa, bunlardan birinin seilmesi gerekir.

Sorun zcler karar verirken, etkinlii egdml olarak yapmak zorunda kalrlar: 1) Bilisel olarak karar vermeyeelverili evresel durumlar aratrrlar. 2) Soruna gerekecek eylenlerin bulunmas, gelitirilmesi ve sorunun zlmesi iindzenlemeler yaparlar. 3) Salanabilir eylem yollarndan amalarna uygun olan birini seerler.Sorun zcler bu etkinlilderle, en iyi ya da en stn zm seenei yerine ounlukla yeterince doyurucu olan; kimi kez

de en uygun olan seerler. zm seeneinin seilmesinde, sorun zclerin kiilik zellikleri ve o andaki ruhsaldurumlar nemli etkendir. (Simon, 1960)Soruna bulunan zm seenelderi iin, yeterince bilgi toplandnda; bu bilgiler, seeneklerin uygulanmasuda ortayakacak yararlar, zararlar belirlediinde; seenekler arasnda da belirgin farldlklar bulunduunda seeneklerden birinisemek kolaylar. Bulunan zm seenekleri birbirine denk olduunda; seeneklerin sorun zclere getirecei zarar, yk,sorumluluk, tehlike gibi durumlar yksek bulunduunda, seeneklerin uygulanmas zor olduunda bunlardan birini semekzorlar. Byle durumlarda karar verme, sorun zcleri zorlamaya, gerilime itmeye balar; kararlatrmann sresi uzar.Karara ulalamadnda sorun zcler kiisel ve ikili atmaya debilirler.KararszlkSoruna zm seenei seme abasnda insan, tm bilisel glerini kullanarak dnmesini dorua ulatnr. rgtsel birsorunu zmede, sorumluluk yklenen her igren, yklendii sorumluluk orannda, kararlatrma aamasnda byle birabaya der. rgtte ortaya kan nemli sorunlarn ou, bu sorunlarla karlaan igrenleri zorlanmaya drecekniteliktedir. zm seenekleri zor bulunan kt doal sorunlar, sorun zcler

kararszlaa drr. Sorun zciileri kararszla iten bir sorun (1) belirsiz, (2) karmak, (3) sorun ziicleri atmayadren, (4) igrenleri ya da rgt tehlikeye atan trden olabilir (March ve Simon, 1970; MacCrimmon ve Taylor, 1976).Bir sorunda bu drt zellikten biri ya da birka deiik yeitliklerde bulunabilir. Bunlar ilerde aklanmtr.


10/35

Okulda bir sorunu zecek seeneklerden birini semek her zaman kolay olmayabilir. Sorunu zecek seeneklerden birinikararlatrmay unlar zorlatrr:1. zm seenekleri iin elde bulunan bilgilerin yetersizlii,2. zm seeneklerinin karmakl,3. zm seeneklerinden birinin seilmesinde sorun zciilerin uzlaamanas yznden atmaya dmeleri,4. zm seeneinin uygulanmas srasnda ve sonrasnda baa klmaz tehlikelerin ortaya kma olasl.Byle durumlarda karar verme ii, sorun zclieri zorlamaya, gerilime drmeye balar. Kararlatrmann sresi uzar.

Seme abas, dnmenin dorua ulat bir sretir. Her insan, yklendii sorumluluk orannda, zm seeneini semeaamasnda byle bir abaya debilir. Okullarda nemli sorunlann ou, bu sorunlarla karlaan igrenleri zorlanmaya vegerilime drebilecek niteliktedir.Nitelikli ve BenimsenebilirKarar VermeSorun zmenin etkililii, sorun zme ynteminin her basamann, sorunun niteliine uygun olaraktamamlanmasna baldr. Her basamakta yaplacak almalarn nitelikli olmas, sorunun zmn de etkili klar.Bu basamaklarn tm de nemli olmakla birlikte, en can alc olan karar verme basamadr

nk sorunu zecek anahtar, kararlatrlacak zm seeneidir.Bir aratnnaya gre, etkili olabilmesi iin bir kararn nitelikli ve benimsenebilir olmas gerekir.Kararn nitelii, sorununduyulmas basamandan deerlendirme basamana varncaya dek alt basamakta, sorun zclerin, sorun zmeyntemini, gerektii biimde uygulama derecesiyle her basamakta gsterdikleri arsallkderecesine baldr. Baka bir deyilesorun zme yntemi ne denli nitelikli uygulanr ve uygulamada ne denli ussal olunursa karar o denli nitelildi olur. Kararn

benimsenebilirlii, karar uygulayan- larn uygulamaya gnll olu derecesini gsterir. (Maier, 1963)Bir kararn (1) niteliklilik derecesi yksek olur ama benimsenebilirlik derecesi dk olursa; (2) benimsenebilirlik derecesiyksek olur ama niteliklilik derecesi dk olursa sorun zlemez. Sorunun zlebilmesi iin karar, (3) hem nitelikli hemde benimsenebilir olmaldr. Bu durumda da niteliin ve beninsenirliin derecesi nicelendirilebilir (saysallatrlabiir) vekararn etkuhik derecesi bulunabilir. Bu durumun dnda, uygulayanlar kimi kez sorunu nemli bulmamalarna karnkarar uygulamay benimseyebilirler; bylece kararn etkililik derecesi ykselebilir.Kararn Nitellinin ArtrlmasBir kararn niteliini artran koullar unlardr (Maier, 1963):1. Takm nderi, tartmay ynetmede yetimi olmaldr.2. Takm nderi, tartmaya katlnal ama kendi zmn ima etmekten saknmaldr.3. Rasgele tartmadan oksoruna ynelik tartma yaplmaldr.4. Tartmaya takm yelerinin tmnn katks salanmaldr.

102 E T M YNET M

103

zayflamas da o denli fazla olur. zm seeneinin uygulanmasn glendirmek iin, zaman zaman, yaplacaklaruygulayclara anmsatmak; uygulamay srekli denetlemek gerekir.zm eylemini kararlatranlann ayn anda zm seeneini uygulamaya koymalar, uygulamann gl olmasnsalayabilir. Sorunla ilgili olan igrenlerin sorun seeneifli kararlatrmaya katmak etkili bir yntemdir. Eitim igrenleri,karar srecine katldklarnda zm seeneini daha etkin uygulamaktadrlar.zm DeerlendirmeSorun zme srecinin bu son aamas, iki ynden nemlidir:1. zm seeneinin uygulanmas srasnda ortaya kan glkleri yenmek iin, annda gereini yapmak gerekir.2. zm seeneinin uygulamasndan salanan dnt bilgiler, zm seeneinin yeniden gelitirilmesinde kullanlabilir;ve buna benzer sorunlar iin daha etkili zm nerileri gelitirilmesine yardm edebilir.Deerlendirme ne denli salan, gvenilir, geerli dntler salarsa, bu aama o denli nemine uygun olarak gerekletirilmi

olur. zmn deerlendirilmesinde unlara zen gsterilnelidir:1. DeerlendirmeYe sorun zmede alan eitim igrenleri katlmaldr.

2. Ynetmen, eitim igrenlerinin zm deerlendirmesine yardm edici, destekleyici bir tutum taknmaldr.3. Ynetmen, zmde grev alan eitim igrenlerinin ulaaca hedefleri onlarla ibirlii yaparak koymaldr.4. Ynetmen, igrenlerin ulaaca hedefleri engelleyen durumlarn ortadan kaldrlmasna annda yardm etmelidir.5. zm deerlendirme eylemleri, eitim igrenlcri nin cret artmas ya da dmesi ile kesinkes ilgili olmamaldr.6. Ynetmen, eitim igrenlerinin ilerini, kiiliklerini gelitirmelerinde deerlendirme sonularn kullanmalarna yardm edebilmelidir.7. Sorunu zmede grev alan igrenlerin yeterlikleriyle grevin gerektirdii yeterlikler birbirine denk olmaldr.8. zm deerlendirme iin kullanlan aralar, ayn anda igrenlerin gelimesine, yetimesine katkda bulunmaldr.Sorun zmenin yan etkilerini ve ileride doacak sonularn kestirmek zordur. zm eylemlerinin etkileri, dar bir alanda kalabilecei gibiok geni bir alana da yaylabilir. Ynetmen zm eylemlerinin sonularnn baz uyumazlklara yol aacan nceden sezerek nlemlerinialmaldr. Buna karn ynetmen, sezilemeyen durumlar iin de tehlikeyi gze almaldr.


11/35

Beinci Blm Ynetimin AltSreleri

Ynetim sreci bir btndr. Bu btn tamamlayan be alt sre vardr:Planlama, rgtleme, egdmleme, iletiim ve denetleme.Planlama, okulun (rgtsel, ynetsel ve eitsel) amalarn gerekletirmek iin gereken girdileri salama ve kullanmayollarmn kararla trlmas srecidir. Planlama ilkelerine gre, plan yapmann sorun zme aamalarndan oluan birsreci vardr.rgtleme, okulun amalarn gerekletirmek iin yapy kurma srecidir. Okul, rgtleme ilkelerine gre deiik trdergtlenebilir. Okulun rgtlenmesine son yaklam, okulun yapsn sistem kuramna gre kurmak; aU sistemlerini gzelereayrmak; ve bu gzelerde takm almas yapmaktr.Egdmleme, okulda bulunan tm gleri, birbirine uyumlu klarak, okulun amalarn gerekletirmeye yneltmektir.Egdmlemeye yardm eden kavramlar, ibirlii. gdlenme, etkileme ve yneltmedir. Ynetmen, egdmlemek iinzendirme, gzda, dl, ceza, borlandrma, yarma, ie sarma ve ii ekici klma yntemlerini kullanabilir.letiim, ynetmenin gnderdii anlamla astn etkilemesi, astn da stn yantlamasm ieren bir etkileim srecidir.letiimin olumas iin, veri- cinin bir ileti hazrlamas, bu iletiyi uygun bir tayc ile alcya gndermesi, alcnn ileti,zingereini yerine getirmesi ve vericiyi yantlamas (alcya dnt bilgi gndermesi) gerekir. Okulda iletiim ounluklayazma yoluyla yaplr. Resmi yazmann kendine zg baz kurallar vardr.Denetleme, okulun ynetim plann uygularken, sapmay nleme ve dzeltme srecidir. Denetleme ilkelerine gre,denetlenecek ilerin lnlenmesi, yapkihilrin llmesi ve lnle karlatrlarak kusurlarn dzeltilmesi, sotucundeerlendirilmesi gerekir. Denetlenme ac verdiinde igren, deiik tepkiler gsterir. Denetlemeni sonul amac igrenizdenetime ulatrmaktr.

)

104

YNET M N ALT SRELER 105

PLANLAMAOkulun ynetim ileri rasgele yaplmaz. Okulun etkililiini salamak ve srdrmek iin, planl iletilmesi zorunludur.Ynetim, tpk eitim gibi, tasarlanm, dzenlenmi bir sretir. Okulun ynetmeni, etkili bir ynetimi ancak planlayaraksalayabilir.Okulun ynetimi, her yl ne kadar renci alacan; bunlar iin hangi alanlarda ne kadar eitim igreni alitracan; nekadar eitim ara gerecini salayacan; ne kadar tketilecek girdi alacan; hangi eitim ve ynetim reknolojisiniyeniletireceini. okulun nerelerinin onarlacam, bakmnn yaplaca n ve benzerlerini zenle saptamaldr.Ynetim, saptanan bu girdilerin niteliinin ne olacan ve en ucuza nereden salanacan zenle aratrmal; girdilersalandnda en etkili biimde ve tam zamanl olarak nerede kullanlacan kararlatrmaldr.Okulun girdilerinin yeter sayda ve nitelikte olmas zorunluluu, eitimin maliyetini ykseltir. nk eitimin girdileri okpahaldr. Bu girdilerin nicel ve nitel ynden yksek olmas, eitimin naliyetini daha da ykseltir. Buna karlk, eitimeayrlan para snrldr. Kt olan paradan en etkin biimde yararlanmak iin girdilerin kullanlmasn planlamak gerekir.Planlama lkeleriPlanlama, okulun eitsel, rgtsel ve ynetsel amalarn gerekletirmek iin, gereken girdilerinsclavna ve k llanmc

yollarnn kararlatrlmas srecidir.Okulunynetim plan,baz ilkelere uyularak hazrlanr. Planlama srecinde uyulmas gereken genel ilkeler aada ksacaaklanmtr. Bu genel ilkelere, okula zg zel ilkeler de eklenebilir.1.Amaca uygnlk. Ynetim plan, okulun eitsel, rgtsel ve ynetsel amalarndan sapmamaldr. Ayrca ynetim plan,eitim igrenlerinin gereksinmelerini karlamay ve iten doyumlann ykseltmeyi gven altna almaldr. Okula alnacakher girdinin, amalara ne denli katkda bulunacann ussal deerlendirilmesi yaplmaldr.2.Btnlk. Ynetim plan, Sistem btnln bozmadan okulun tm eleriyle birlikte, amalann gerekletirmeyeynelik olmal; btn ilemlerini ve alt sistemlerini kapsamal; bunlar birbirine egdmleyebilmelidir.3. llebilirlik. Okulun amalarna ulama ve bu analardan sapmasnn bilinebilmesi ve plann uygulanmas iin gerekeniler llebilmelidir. Bu lmn yaplmasna yarayacak yntemler ve aralar planda gsterilmelidir. ltilebilirlik ilkesiayrca, llebilecek ilerin plana konulmasna; llemeyeceklerin ayldanmasna zen gstermeyi de gerekli klar.4. Gelitirilehilirlik. Ynetim plan, zamanla ortaya kan kusurlarn gidermek ve yeniliklere kapsn amak iingelitirilmeye elverili olmaldr. Planlama srecinde karlalan engeller yznden, ortaya kan plann baz kusurlarnnolmas doaldr. Uygulanmas srasnda ortaya kan ya da nceden bilinen kusurlarnn dzeltilebilmesi iin plan, esnek biryapda olmaldr. Ama plann bu esneklii, plan okulun amalanndan saptracak boyutlara ulamamaldr. Okul dzeyindeyaplan ynetim planlar, st ynetimlerden gelecek yeni kararlara ak olmaldr.5. Sreklilik. Okul, yaad srece planl ynetilmelidir. ounlukla uzun sreli planlar, be yl iin; ksa sreli planlarsa. bir


12/35

yl iin yaplr.6. Guivenilirlik. Ynetim plan okulun amalarna planlanan dzeyde ulalacan gven altna alabilmelidir. Planngvenilebilirliinin ykseklii, planlama srecinde kullanlan yntem ve bilgilerin doru olmasna baldr. Gerek olmayanya da yanl olan bilgilerle gvenilir plan yaplamaz. 7. Tutmluluk. Ynetim plan, eitim ve ynetimde savurganl nlemelive planlama sreci pahal olmamaldr. Planlama kt kcynaklarn ussal olarak kullanlmas iin yaplr. Ynetim plan, okulunsavurgan ilemesini nleyebilmelidir.8. Yalnlk. Ynetim plan, amalar, ierii, ku1land yntemleri, uygulama koullar, denetim yntemleri, deerlendirme

lekleriyle yaln olmaldr. Ynetim plan neyin, nasl, kim tarafndan, ne zaman, nerede, ne srede, niin yaplacan akseik gstermelidir. Planda bu sorular yantlarn bulabilmelidir.Planlama Sreci

Plan, bir okulungeleceini gsteren yazl bir belgedir. Bu yazl belge, okulun bymesine, eitimin gelitirilmesine ilikinkestirimleri, ngrlen (vision) vegereki arayi . ierir. Gereki araylar, ussal yarglana srecinin tirnleridir.Planlama sreci, ksaca durumu saptama, gelecei kestirme ve yaplacaklan ncelik srasna gre nermedir ve sorun zme,karar verme ve bilimsel yntem srelerinin aynsdr. Planlama srecinin basamaklar aadadr:1.Hedef saptama. Hedefler, bir amaca ulamak iin gerekletirilecek somut aamalardr, Ynetim, okulun eitsel, rgtselve ynetsel amalarn gerekletirmek iin. ulaaca hedefleri nceden saptamaldr.Saysal(nicel) hedefler, okulun renim a ocuklarnn ne kadarnn okullatrlacan, yllara yayarak gsterir. Okulunrenci nfusunun artmas, bunlara gerekecek br girdilerin artmasn da gerektirir. Bu girdilerin renci nfusunun artoranna gre ne kadar olaca saptanmal ve plana konulmaldr.Eitsel amalar gerekletirceknitelhedefleri saptamak, nicel hedeflere bakarak daha zordur. Bunun iin eitimi engelleyen,

eitimin niteliini drensorunlararatrlr; bunlar zmek iin gereken iler plana ahnr.2.Hedefleri tanma. Saptanan hedeflerin her biri iin yeterli bilgiler toplanarak hedefler tannmaldr, Her hedef bir sorunolarak ele alnabilir. Bu bilgiler toplanrken her hedefin okula salayaca yarar, getirecei zarar da deerlendirilmeli vencelik srasna konulmaldr.3. Uygulama seenekleri arama. Bir hedefe ulamann deiik yollar vardr. Bu yollarn hangisi planlama ilkelerine uygunsao seenek seilmelidir. Planlama ilkeleri, plann uygulama seeneklerini kararlatrnada, yol gsterici leklerdir. Uygulamaseeneklerinin aranmas srasnda, bu seenelderi uygulayacak olan eitim igrenlerinin almalara katlmas plannuygulanabilirliini artrr.4.Kcrarlatrma. Sorun zme srecinde olduu gibi, planlama srecinde de en zor aama, saptanan hedefler iin bulunanuygulama seeneklerinden birini kararlatrmaktr. nerilen uygulama seeneklerinin her biri, hedeflere ulamann geerlibirer yolu olduu iin, seicilerin bunlara ilikin deiik grlerinin olmas doaldr. Bu doallk, bunlar seeceklerinatmaya dmesini de hakl klar. Ynetmenin, bu gr ayrlklarndan hedeflere ulamann en uygun yolunu bulmaskolaylar. Yaplacak i, ussal yaklamla, bu atmalar, en deerli uygulama seeneini bulmaya yneltmektir.Uygulama seeneinin kararlatrlmasnda sonul yetki, okul ynetmeninindir. Ama ynetmen, bu yasal yetkisini

kullanmakta sabrl olmal; atmalarn ortaya kartt grleri tek tek irdelemeli; yine kararlatrmaya katlanlarabunlardan birini setirme yollarn aramaldr.5.Plan yazma ve uygulama. Hedefler ve hedeflere ulatracak yollar seilip kararlatrldktan sonra bunlar, yazl belgeyedntrlr. Plan hedeflerinin gerekletirilmesi

iin gereken iler, yllara blnerek yllk plan yaplr.Yllk planda (ya da yllk programda) ulalacak hedefler; bu hedeflere ulamak iin izlenecek yol ve yaplacak iler; bu ileriyapacak eitim igrenleri; ilerin yaplaca yer ve zaman, sre ak seik yer almaldr, Yllk planda zamanlama ok iyiyaplmaldr. Okul aldktan sonra onarm, badana gibi ilerin yaplmas genel yaknma konusudur. Buna benzer yaknmalar,plann ya iyi yaplamadn ya da iyi uygulanmadn gsterir.6. De erlendirme. Plann uygulanmas srasnda ve sonrasnda yaplan almalar, deerlendirilmelidir. Plann uygulanmassrasnda yaplacak deerlendirmeler, hedef- ten sapmalar ve uygulama kusurlarn nler. Deerlendirmeyle elde edilecekbilgiler, saklanmal ve gelecek yllardaki planlama almalarnda kullanlmaldr. Plamn deerlendirilmesine okulun tmigrenleri katlmal ve grlerini bildirmelidir.

Planlamann EngelleriPlanlama okulungeleceine ilikin bir almadr. Okulun geleceini grmek, gelecekte neler olacan kestirmekzordur.Okulun geleceine ilikin ngrleriin kullanlan bilgilerbilimselyntemlerle elde edilmi olmaldr. Okul deiken birevrede yaad iin, okulun geleceine ilikin bilimsel kestirimler yapmaya elverecek bilgiler de abuk deiir. zellikle,kyden kente gler, nfus art, endstriyel gelimeler, okulun evresini hzla deitirir.evreye ilikin bilgilerin yan sra okula ilikin bilgilerin de salam olmas zorunludur. Okulun konusu insanlar olduu iin,bunlara ilikin bilgilerin toplanmas da zordur. zellikle, eitimin niteliini ykseltecek plan hedefleriningerekletirilebilrnesi iin, rencilerin bireysel, toplumsal, ekonomik ve benzeri ynlerinin iyi tannmas gerekir.

Okulun amalar ak seik belirtilemedii ya da grlemediinde, ynetmen, bu amalar yitirerek kendine gre koyduuamalar gerekletirmek iin urar. Amaiann yitirilmesi, kaynaklarn ynn de deitirir.Okul ynetmeni, iyi bir plann salayaca yarar elde edebilmek iin planlamann douraca sorunlardan korkmanal,bunlar ynetimin doal sorunlar sayarak zebilmeidir. Bir plann yaplmasnda ve uygulanmasnda en gdleyici g,ynetmenin planl almaya inanmasdr.

RGTLEMEYnetimde rgtleme sreci, yeni bir rgt kurmak ve kurulmu bir rgt yaatmak iin gereklidir. rgt kurma Trkiye


13/35

Eitim Sisteminde bitmi deildir, Her yl pek ok yeni okul almaktadr. Yeni alan okullar, ayn grevleri yapmak zeredaha nce kurulmu okullara benzer biimde kurulurlar, Eski okulu rnek almak, yeni okul kurmada kurucu ynetmene bazkolaylklar salayabilir. Ama yine de bir okulu amak, pek ok konuda rgtlene srecinin ilemesini gerektirir.Kurulmu bir okulda da ynetmen, rgtleme Srecine bavurmak zorunda kalr. n107

k, okula alnan girdilerin, okulda alan igrenlerin, ynetsel ve eitsel amalara ulamada kullanlan ara gerelerin gbirliini salamaya gereklilik vardr. Ayrca, okulda yaplan toplant, kme, komisyon ve benzeri almalar da rgtlenmeyigerektirir.Okulu rgtleme lkeleri

Okul, eitim rgtnde temel ynetim dzeyi olarak ele alnacaktr.Okulun etkinhiini artrmak rgtlenme- nin hedefi olacaktr. Bu hedefe ulamak iin her okul en uygun (optimal)byklkte kurulacaktr.

Krsal blgelerde ya da nfusu yetersiz olan yrelerde yerleim yerleri bir ilkretim blgesi olacak biimdergtlenecektir. lkretimde, en uygun byklkteki okula yeterli nfus evresi, bir ilkretim blgesidir. Bir ilkretimblgesinde birden fazla okul

rgtleme, okulun amalarn gerekletirmek iin rgtselyapy kurma srecidir. Okulun rgtsel yapsn kurma, iglerini (zellikle eitim igrenlerini) birletirme, blitnletirme, eitim iin taktn kurmnadr.

Onuncu Milli Eitim ras okulun rgtlermesine byk nem vererek okula ilikin aadaki rgtleme ilkeleri,i kabuletmitir:

108 E TiM YNET M

bulunduunda bu okullar blgenin merkezi olarak kabul edilen okula balanacaktr.ra, okulun ve st rgtlerinin sistem btnlne kavuturulmasn, bylece eitim sisteminin etkililiinin artrlmasnkararlalrmtr. Aadaki neteliklerinden dolay okul, en iyi biimde rgtlenmeye elverilidir.1.Eitim igrenleri, yk.sek dzeyde yetimi meslek adanlardr. ok az rgt, nceden kendi amalarn gerekletireceknitelikte yetimi insangc salayabilir. Okul kendisi iin zel olarak yetimi igrenleri altrr,2. Okulun iledii girdi insan davran d Baka rgtlerden farkl olarak, okulun davran kazandrd insangc,rgtlenme biiminin her trne elverili yapdadr.Eitim sisteminde okulun rgtlenmesi snflamaya dayanr. Snflar okulun rgtlenme birimleridir. Blmlemeyse, okuldaokutulan derslerin yaplandrlmasdr. Bylece bir snfta dersi olan retmenler bir takm, bir blmde yer alanretmenlerse baka bir takm olutururlar.rencileri snflayarak eitim yapmann bireysel retimi engelleme sakncas olmakla birlikte pek ok yarar da vardr.Eer retmen. rencilerini, yerine gre yeterlik ve ilgi kmelerine ayrarak snf ii rgiitlenmeyi, renilecek konununniteliine gre dzenleyebilirse ve rencilerinin bireysel gereksinmelerini karlamak iin retimini zenginletiriptrlendirebilirse, rencileri

snflama daha yararl olabilir.

Okulun rgtlenmesi


14/35

Her okul, kendi ynetmeliine gre rgtlenir. Okulncesi eitim, ilkretim, ortaretim ve yaygn eitim kurulular iinynetmelilder Milli Eitim Bakanlnca karlr.Okulncesi eitim okullar, Anaokullar ve Anasnflar Ynetmeliine gre rgtle-

nip ynetilmektedir. Bu ynetmelikte, anaokullanna ve anasnflarna ilikin genel hkmler, ynetim ve ynetimdegrevliler, renci kayt ve kabul ileri, anaokulu ve anasnf ama, kapatma koullar, i ve tatil zamanlar, mali hkmler,tutulacak defter, dosya ve formlar ve baka hktimler ayrntl olarak yer almaktadr. Anaokulu ve anasmflarmdagrevlendirilecek olanlar da ynetmelikte yle sralanmtr: Mdr, mdr yardmcs, blm efi, retmenler, okulpsikolou ve sosyal hizmet uzman, memurlar, salk, a ve hizmetliler.Ilkretimde okullar, Milli Eitim Bakanl Ilkretim Kurumlar Ynetmeliine gre rgtlenip ynetilmektedir. Buynetmelikte, okula ilikin genel hiikuler, renci kayt ve kabul, okula devam, smf geme, snavlar, okul dndanbitirme snav, diploma ileri, okul deitirme ve kayt kapama, eitim retim ileri, snf retmenlii ve ileri, sosyalalmalar, okul mdrnn grevleri, mdr yardmcs, retmenler, kurslar ve toplantlar, birlikler, dernekler, defter vedosyalar, bina ve aralar balklan altnda ilkokulun nasl ynetilecei ayrntl olarak gsterilmektedir.Ortareti,n okullarnn da kendilerine zg ynetmelikleri vardr. Bunlarn ierii, yukarda anlan ynetmeliklere benzer.Mesleki ve teknik retim okullarnn ynetmelikleri dner sermaye, ilik (atlye) ve benzeri ileri de kapsar.Yksekretimde, her niversitenin ve niversiteye bal her faklte, enstit ve yksekokullarn ayr ynetmelikleri vardr.Bu ynetmelikler, 2547 sayl Yksekretin Kanununa ve 2809 sayl Yksekretim Kurumlar Tekilat Kanununauygun olarak niversitelerin senatolarnca yaplr; Yksek retim Kurulunca onaylanr. Bu yzden niversitelerin rgtselyaps birbirine ok benzer. Yksekretim Kurulu, baz konular-

da rnek ynetmelikler hazrlar ve niversiteler bu ynetmeliklere kendi ynetmeliklerini uydururlar.rgiitleme TrleriOkul deiik biimlerde rgtlenebilir. Genel olarak bir okul, aadaki rgtleme biimlerinden birine gre rgtlenir:1. ile vsel rgtlenze. Okulun ynetsel ilevleri olan eitim programnn, renci ve igren ilerinin, genel hizmetlerin vebtenin ynetimi iin ayr ayr blmler kurularak alt sistemlerin grevleri bunlar arasnda paylatrlabilir. Eer okulda builevlere uygun blmler kurulursa ilevsel rgtlenme uygulanm olur. Baz okullarda bu ilevleri yapan blmler (eflik,bakanlk vb.) vardr.2. Sresel rgtlene. Okulun ynetim sreleri olan planlama, rgtleme, egdmleme, iletiim ve denetlemeye greokulda blmler kurulursa okul, sresel olarak rgtlenmi olur. Okulda, bu srelerden en ok iletiim iin blmnkurulmas gerekir.3.Ama sal rgiitlenze. Bir okulda birden ok eitim program uygulanyorsa, her programn ynetimi iin ayr bir 1mkurulabilir, bylece okul, amasal rgtlenni olur. okamal okulun etkili ababilmesi iin amasal rgtlenmesi yararlolur. Eitim fakltelerinde, retrnenlik dallarna gre, fizik, kimya, tarih, Trke gibi ayr blmler bulunur. Bir liseninrencilerinin setikleri dahara gre yaplanmas da amasal bir rgtlenmedir.

4.Destekli


15/35

ur. retim takmna okularda blm ya da ztimre denir. Bu takm, zaman zaman toplanarak, retimle ilgili sorunlarzer.Snf takm ise, bir snfn derslerini okutan retmenlerden oluur. Bu takmda her dersten retmenler bulunur. Snf takm,snftaki eitim ortamndan, rencilerin alma koullarndan ve ynteminden, davran soru nlanndan ve benzerlerindensorumludur.Gze rgtn zellikleri, her takmn kendi bakann (nderini) kendinin semesi; retim takmnn ve snf takmnnrencilerin baarlarndan dorudansorumlu olmalandr. Her snf bir yandan retim takmna balyken bir yandan da

snf takmna baldr. Bu takmlar da okul ynetnenine baldrlar.Sistem yaklamyla rgtlenen okullarda, gze rgtleme, okulun etkililiini ykseltit. Ayrca gze rgtleme okula uyararlar salar:1. Bir ii yapmada yeterli olanlar bir araya geldikleri iin, eitim igrenlerinin i baarma gleri artar.2. Bir amaca doru, setikleri bir nderin bakanlnda gitmekten holandklar iin, eitim igrenlerinde takmla almaalkanl geliir.3. Yelerliklerine nem verildii, yeterli olduklar ite altklar iin igrenlerin uzmanlk erkleri en ste kar; stdzeydeki gereksinmelerinir doyumu salanr.4. st dzeydeki gereksinmeleri karland iin, eitim igrenleri, okulun amalarn gerekletirmeye ve kendileriniyetitirmeye daha ok gdlenirler.Buna karlk, gze rgtlerde igrenlerin arasnda atmalar; etk gsterileri, yarma artabilir. Bunun balca nedenleri,okulun demokratildemesi; igrenleraras iletiimin gelimesi; kararlatrmann ortaklaa yaplmasdr. Bu durum, okulun enst ynetmenini

atmay ynetmede, insangcn ynlendirmede yeterli olmasn zorunlu lar.Gze rgtleme, yksek dzeyde meslek adam ve uzman altran rgtlerde baaryla uygulanr. Szgelimi, byk projeleryapan uzmanlk brolar, okullar, niversiteler bunlardandr.Okulu, kurulmu olarak bulan bir okul ynetmeninin, yeniden kurma yetki ve cesaretini kendinde grememesi doaldr.Ama, bu okul ynetmeni, her snf bir gze olarak ele alabilir; bir snfn retiminden sorumlu olanlar takm almasnaynlendirebilir; okulda kendisinin kuraca komisyonlar, alma kmelerini de bu biimde rgtleyebilir.1988-1989 retim ylnda gze rgtlenme, zmir Maltepe Askeri Lisesinde denenmitir. Denemede, gze rgtlenmeyleynetilen snflardaki renci baarsnn, eski rgtlenmeyle ynetilen snflardaki renci baarsndan daha yksekolduunu gri.ilmtr (Canya, 1989).Takm KurmaTakm oluturmann amac,belli bir ii yapmak iin bir araya gelen igrenlereyetki vesorumlulukvererek, onlarkendilerini ynetecek greli bir zgrle kavuturmak; bylece yeterlik snrlar iinde etkililiklerini tam salamaktr.Szgelimi, birsnfokulun retim alt sisteminin bir blmdr. Bu blm bir gzedir ve bu gzede alanlar da birtakmdr.Bir snfn derslerini okutan snf ve dal retmenleri, snfn rehber retmeni ve bunlara yardm eden eitim uzmanlar bu

snf takmnn yeleridir. Bu takm, eitim programnda gsterilen etkinliklerde bir snfn baarsn en st dzeyekartmalda grevlidir. Bu grevi yerine getirmek iin takm, kendi bakann seme; bu ama iin okulun kaynaklarnkullanma; ynetim kararlarn verme ve uygulama yetki ve sorumluluklar

ile donatlr. Bylece takma, greceli bir zgrlk verilir. Takm dorudan okul ynetmenine kar sorumlu olur, takmlaokul ynetimi arasndaki ynetim basanaklan kaldnlr. Takmn kendi kendini yneLmesine izin verildii iin brokratikiler en aza iner.Takm olma bilincini gelitiren bir eitim igreni, gcn kendi kaynaklarndan alarak, ama ynetime kar sorumluluunusr:drerek, dirik bir alma ortamna girer.

111Gze rgtlemeye olmasa bile, okulun alt yapsn oluturacak takmlarn eittii ve ynettii snflar daha baarl olurlar.Okulda retmenler kurulu, disiplin kurullar, snav komisyonlar, teki ynetim komisyonlar ve bunlara ek olarak zaman zaman okul

ynetimince kurulan komisyonlar, alma kmeleri takm olarak rgtlendiklerinde ve takm bilincine ulatklannda okulun etkililiiplanlanan dzeye kabilir.

110 E T MYNET Mi

YNET M N ALT SRELER

/

1-/*

4

4-


16/35

/

4,4

/

TEMELE T M (LK RET M) OKULU iN GZE RGT MODEL

(Dokuz y ll k okulda s n f tak mlar n olu turan blmler dokuza kadar kart l r.)

112

Takmn zellikleri

Bir takm, igrenlerin oluturduu bir kmedir. Ama bir ktimenin, takm olabilmesi iin, aadaki zellikleri daha yksek dzeydegstermesi gerekir:1. Takmdaki her igren, takmn etkin, saygn ve vazgeilmez bir yesi olduunun hilincine ulam olmaldr.2. Takm almas birbirine gemi zincir halkalar gibi, yelerin egdiimlennii eylem ve ilemlerinden olumaldr. Bir halkann ilevini

gerekleiiremenesi takmn etkililiini btnyle drr.3. Takm yelerinin ulaacaklan hedefe coku ilegiidlenmi olmalar baarlar iin gereklidir. Ama coku ve gdlenme, yelerinabalarn ne ketleyecek denli yksek, ne de drecek denli zayf olmaldr.4. Takmda dnce retmeye, seenek bulmaya, neri gelitirmeye ortam hazrlayacak lml birat ma olmaldr. Ama buun tesinde,yeler arasnda hedefe ynelik abalar engelleyecek bir atma olmamaldr.5. yeler, birbirlerine inannal vegvennelidir.6. Takm yeleri birbirlerineyanakolmaldr. Anayazaklk(cohesiveness), yelerin eylemlerini engelleyecek dzeyde arolmamaldr. Yanaklk, takmn amalarna ulamasna ve yelerin iten doyumlarna gerekli bir zelliktir.7. Takm yeleri birbirlerini en azndan kimin ne yapabilecei, ne yapamayaca ynnden tanmaldr. Bundan da tede yelerin kayg,korku, cesaret gibi ynleri takm nderince bilinmelidir.8. Takmn ulaaca hedefleri ve ii, yelere ekici gelmelidir. Takmn hedefleri ile yelerin amalar (gereksinmeleri) badak olmaldr.9. Kararlar ve zmler, takmn her yeL,ti,r,-,Y,, nl,,ct,,n,lr, nl d r

10. Takm yelerinin ie ilikin gelitirdikleri deer ve dzglerde, grevi engelleyecek ar birayrlkolmamaldr.11. Takm yeleri, alma ortamn uygun koullara kavuturmak iin elbirlii edebilmelidir.

12. Takm yeleri, kendilerini ve teki yeleri gelitirmek iin aba harcanaldr.13. Takm yeleri, karlaacaklan engelleri ortadan kaldracaklarna ian,naldr.


17/35

14. Hedeflere ulamada takm nderi, her yenin yeni dnce veyntem yaratacana inanmaldr.15. Her ye, yelerin uynnszluksorunlarn zmesine yardm etmelidir.16. Her ye, birbirini anlamaya ve tanmaya almal; etkilemeye ve etkilenneye ak olmaldr.17. Takmn her yesinin, ie ilikin eylem ve ilemlerinde aklkolmal: takmn, ie ilikin toplad bilinti her yecebilinmelidir.Yukarda saylan zellikler, etkililii yksek olan takmlarn zelliklerinden derlenmitir. Bir takmn etkili olmas iin buzelliklerin tmn gstermesi gerekmedii gibi, baka zellikleri gstermesi de olanakldr. Bu zellikler, bir takmn olaan

bir kmedcn ayrlan ynleridir. Ayrca bu zellikler, bir takmn ne denli birbirine yanak, tek beden olmu yelerden vehedefine ilerleyen birstn g (synergy) olduunu da gstermektedir.Takm YnetmekBir rgt ynetmenin ilke ve kurallar, takm ynetmek iin de geerlidir. rgtsel etkililie giden yol, takmnetkililiinden getii iin, takm ynetimini daha yalnlatrmak ve somutlatrmak gerekir. Bir takm ynetmeninin yapacailer aada basamaklandrlmtr:1. Takmn hedeflerinin talum yelerine tantlmas,2. yelerine rrevlerinin datlmas,

3. Her ye ile birlikte grev hedeflerinin saptanmas,4. Her yenin hedeflerine ulamasna klavuzluk edecek i programnn yeye yaptrlmas ve program zerinde grbirliine varlmas,5. yelerin i programlarnn, takmn yeleriyle toplanlarak grlmesi,6. Her i programnn edim lnlerinin konulmas ve lme yntem ve aralarnn belirlenmesi,

7. grenin kendi iini nasl denetleyeceinin kararlatrlmas,8. Takm yelerinin eylem ve ilemleri (i programlar) arasnda egdm yntemlerinin belirlenmesi,9. Ara deerlemelerin (edim lme) ynteminin belirlenmesi,10. Takmca iin biriminin (igrenlerin edimi ile birlikte takmn ediminin) llp deerlendirilmesi,11. in yapm sresince ve i deerlendirmeyle elde edilen dntn takmca tartlp deerlendirilmesi.Takmn kotaraca iin niteliine, yapm srecine ve teknolojisine gre bu aamalar azaltlp oaltlabilir. Aamalardan daanlalaca gibi, takmn yeleri, takm ynetiminin her eylem ve ilemine katlmaldr. Takm ynetimi, katlml birynetimdir. Takmn sistem btnlne ulamas ancak byle olanakldr.Takmn yapaca grev, snrlaryla ak seik ortaya konmaldr. Eer taknn iinde belirsizlilder varsa, bunu belirlemeyetkisi yine takma verilmelidir.Takm almasnn etkili olabilmesi iin, toplantdan nce yaplacak iler ve toplant ortamn salayacak hazrlklar iyi vezamannda yaplmaldr. Her toplantnn gndemi yazl olarak yelere nceden verilmelidir. Toplantlarn tutanaldan ak,ksa ve dzenli

tutulmaldr. Alnan kararlar bir deftere gn ve say srasyla yazlmaldr.Takm kurma ynteminin de baz sakncalar vardr. Takm, kendine gre dkbirbaar dzeyi gelitirerek, bunusrdrmede direnebilir. Takm glendike,ynetime karbir tutum gelitirebilir. Takmla alma, igrenlerin bireyselbaar gsterme yolunu kapatabilir.Takm almalarn ve toplantlarn ynetmek ustalk ister. Bu tr almalar, yeler arasnda dostluu, olumlu duygularartrd gibi, tersine atmalar, olumsuz duygular da besleyebilir. Takm toplantlarn yneten bakan, yeler arasndagrlen gr ayrlklarn birletirerek amalara yneltebilnelidir. yeleri nyarglardan syrmann, allan konuya ussalyaklam buldurmann yollarn, bakan iyi bilmeli ve uygulanahdr.Takm yelerinin YanaklTakm yelerininyanakl (cohesiveness), yelerin ve takmn iten doyumunu ve takmn etkililiini artnr. Takmnyelerinin yanakl yava yava geliir. Yanakl gelitiren etkenler unlardr:1. ye saysnn az olmas,2. Takmn, d tehlikelerjnin olmas,3. in, elbirliine dayanmas,

4. Grevlerin yeleraras yardmlamay gerektirmesi,5. nderin, insan ilikilerine nem vermesi,6. in ve ktlarnn, yelerin gereksinmelerini karlamas.yelerin yanakl, takmn btnlemesini salar. Byle bir ortamda yeler toplumsallariar; ilikinlik gereksinmeleriikarlarlar ve dostlar edinerek rgtsel yaam gzelletirirler. Takm nderinin davranlar, ynetim biemi ve hazrladortam, takm yelerinin yanakln artrabilir.

E TiM YNETM

YNET M N ALT SRELER

E T M YNET M


114


18/35

Takmla Sorun zmek

Sorun zme ilevi, bir ya da birka st ynetmende oplandnda, sorunlarn zlme sreci, bunlara ok ar bir yk olarak biner. Oysaada rgt ve ynetim kuramlar, kkleik kuranlarn tersine, rgtn en alt blm ynetmenlerine varncaya dek, tm ynetmenlerinsorun zme yeterliini artrarak, rgtn sorunlarn zmede tm rgtn devinime gemesinin zorunlu olduunu savunur. Canl birsistem, bir sorunu olduunda. her gzesi ile sorunu yenmek iin akna geer.Toptan: ,itetik(quality)yetimifle gre rgtn gzeleri taknlardr. Her takmn sorun zme gticntin artrlmas rgtn sistem

olarak tmyle etkili olmasn salar.Insanlar, pek ok sorunu tek balarna zemezler; glerini birletirmek zorunda kalrlar. Insanlar, glerini bir nderin nderliinde. takmbilincine ulaarak birletirdiklerinde, birlistiin gce (synergy) ularlar. Bir rgtn, rnn retnekten sorumlu tm taknlan, sorunzne glerini bylesine artrdklarnda rgtsel etkililii istenen dzeyde gerekle.tirirler.rgtte ortaya kansor:n sancsn ilk duyan, eitimi yapan takmlardr. Takmlar, iinde yaadklar sorunlarn nedenlerini,boyutlarn, ou kez nasl zleceii de, ynetnenlerden daha iyi .vezehirler. Takmlarn nderlerine sorunlarn zme yetkisiverildiinde, okulun denokratkma dzeyi de artar. Bunun iin takm nderlerinin sorun zme yeterliklerinin eitimle artrlmas gerekir.Sorun zmede yeterli olan bir takm nderi, takmn da yetitirerek yeterli klar. Sorun zmede yeterli bir takm nderi, unlan yapar:1. Taknn karlat sorunu tanmak iin sorunun nedenlerine, snrlarna ilikin (rn,a,flh1oi tnrir

2. Takm yelerine zecekleri sorunt ak ve seik olarak tantmak iin, elindeki bilgileri sunarak sorunu anlamalarn salar.3. Eer karlalan sorun birden oksa, takm yeleriyle bunlar ncelik srasna koyar.4. Karlalan sorun, taknun gcn ayorsa, ttst ynetmenden yardm ister.5. ncelik srasna gre, eldeki sorunlar iin sorun zme ynteniini uygular.Sorun zme yntemi, bilimsel bir yntemdir. Takm nderinin bu bilimsel ynteni iyi uygulamas, takmnn sorunlarn yenerek etkili

olmasn salar.Takmla Sorun zmeninYararlar ve SakncalarTakmla sorun zmenin rgte yararlar unlardr:1. Taknn, ii yklenme dzeyi artar.2. Soruna daha ok bilinti toplanr.3. Takm yelerinin hedeflerine isel gdlenmeleri artar.4. Takmla sorun zmede hata yapma olasl azalr.5. Sorun zme abalar, takm yelerinin yeterliini artrr.6. Sorunu zmenin baars takm yeleri iin dtil yerine geer.Aratrmalar, ynetnenlerin bireysel sorun zmelerine bakarak, takmlarn sorun zmelerinin rgt asndan daha yararl olduunugstermektedir (Organ ve Hamner, 1982).Takmla sorun zmenin bu yararlarna karlk, sakncalar ise, sorun zenin uzun zaman almas; soruna en iyi zm seenei- ninyerine enygnnz (optinur) seilmesi ve takmn dnmeyi kstlamas yznden kimi kez yanlgya dlmesidir.Merkezden ve Yerinden Ynetim

Kk okullarn yapsn kurmak, bykntc l lar n van s n k rmaktan daha

kolavdr.

En zor rgdeme, Milli Eitim Bakanl gibi bir rgtn merkez dnda kurulular olduunda ortaya kar. Merkez rgtn ve yerelrgtn nasl kurulaca, bunlarn nasl ynetilecei karmak bir sorundur.Merkez ve yerel rgtlerin yapsn kuranlarn ynetime ilikin grleri, bunlarn rgtlenmesini etkiler. Milli Eitim Bakanl gibiyetkeci ynetim biimini uygulayan rgtttlerde, yerel rgtlerin (il ve ile nilli eilim rgtlerinin), evreye uyarlanma ve yaatma altsistemleri yalnzca merkezden gelen buyruklar aktarma grevi yapabilecek ve alt birimleri snrl olarak denetleyebilecek gle kurulur.Bununla birlikte, ok byk rgtit.lerde merkez rgtn yerel rgtlerini tam olarak denetleyememesi yzden, yerel rgtler (szgelimiokullar), greceli bir bamszlk gerekletirirler. Yetkeci merkez ynetimin istei dnda gerekleen bu bamszlk yznden, merkezrgtle yerel rgtler sanki birleik(federal) rgtlermi gibi ilerini yrtitrler.Merkez rgtn ynetim biimi demokratiktetike, yerel rgtlerin (okullarn) barnszl artar. Bu durumda, yerel rgtle karar vermeyetkisini yerine getiPecek ynetim alt sistemleri, rgt evreye uyarlayacak uyarlama alt sistemleri, rgtn mal Ve can varln koruyupgelitirecek yaatma alt sistemleri daha gl kurulur. Yerel rgt, z denetimde daha gtil olur.Demokratik rgtlerde merkez ynetim, genel ileri; yerel ynetimse zel ileri tistleair. Bu durumda hangi ynetim iinin, nerede, dahaussal ve etkili yaplacana iyi karar vermek gerekir. Denokratik rgtlerde genel olarak yerel ynetimler, okulun girdilerini, ktlarn

planlama; kaynaklar bulma; i atmalar ve sorunlar zme; eitime ilikin tm ileri yapma; igren hizmetlerinin merkezceyaplamayacak alanlarn yapma gibi ileri stlenirler.

Buna karlk, demokratik rgtlerde merkez ynetimler, yerel ynetimlere (il, ile ve okullara) ynetmen atama; ynetimegrev, yetki ve sorumluluklarn gsterme; genel denetimi yapma gibi ileri stlenirler.Etkili rgtler, yerel ynetime en geni lde bireysel zerklik verirken te yanda yerel ynetinl sk bir biimdedcnetlerler Peters ve Waterman, 1982).Yerinden ynetimin baz nemliyararlar unlardr:Yerel rgtler, ar byme yznden hantallaan merkez rgtn, kk ama daha dirik alt yaplarn oluturabilir; dahagiriimci olabilirler.Sorumluluun, merkez rgtnn ynetmeninde toplanp arlamas yerine, yerel rgtlerin ynetmenleriyle payla.lnassalanabilir.Baz tehlikeli durumlarda, annda karar verebilecei iin, yerel ynetim, rgt kutarabilir.Yerel ynetime kendi ilerinde karar verme yetkisi verildiinde, merkez ynetim, rgtn genel ilerinde etkili kararlarvermeye ve yerel ynetimleri gelitirmeye daha ok zaman ayrabilir.Yerel rgtlerde, deiik yaratc dncelerin olumas; igrenlerle yerel rgtlerin zdelemeleri; igrenlerinetkililiinin ve sorumluluunun gelitirilmesi; ynetimde insan ilikilerinin iyiletirilmesi salanabilir.


19/35

Yerel ynetim, kaynaklarn salanmasnda, kararlarn verilnesinde, rgtn toplumca benimsenmesinde ve evreselsorunlarn zlmesinde, rgt d kii ve knelerden daha etkili yararlanabilir.Yerel ynetim, yerel sorunlara merkez ynetimden daha duyarl olabilir, merkez ynetimin yapaca genel planlara gerekiyerel veriler toplayabilir.

118 ETiM YNETM

YNET M N ALT SORELER 117

Yerel ynetim, pek ok ileri, merkez ynetime sormadan yapabilecei iin brokratik ilemler daha hzl yaplabilir;ktlk azalabilir.Yerel ynetim, uyarlama alt sistemini etkili altrarak, rgt evreye uyarlamada ve evre deikenlerinden yararlanmadadaha esnek ve etkin davranabilir.Yerel ynetim, merkez ynetime gre daha kk olduu iin, yenilemenin n uygulamalar yerel rgtte kolay uygulanrve buradaki uygulama teki yerel rgtlere rnek olabilir.Merkez ynetim, merkezdeki uzmanlarn yardmyla yerel ynetime, sorunlarn zecek ve yerel rgtlerin retim altsistemleriyle destek alt sistemlerini tmletirecek klavuzlar hazrlayabilir.Yerel rgtn ynetmenleri, verdikleri kararlardan sorumlu olduklarnda, bunlarn uygulanmasnda daha baarl olabilirler.Merkez ynetim daha yeterli uzmanlara ve daha ok verilere sahip olduundan, yerel ynetimlerin verecei kararlara yolgsterebilir.

Bu yararlarina karn, yerel ynetimin baz nemli sakncalar da unlardr: Yerel ynetim (il, ile ve okul ynetimleri),evresindeki baz d glerin zararl etkileri altnda kalabilir, ynetsel erkini bu d glere kaptrabilir. Yerel ynetiminmerkez ynetimce denetlenmesi, teki yerel ynetimlerle egdmlenmesi, erneklenmesi zorlaabilir, Yerel ynetim,bana buyruk olmaya eilim gstererek rgtn birliini bozmaya, bylece paralanmaya yol aabilir.Yeniden YaplandrmaYeniden yaplandrma, rgtlemeden daha kapsamldr. rgtleme, okulun yapsna dokunmadan igrenlerini, btnkaynaklarn hedefe yneltmeyi ierir; stratejikbir giriimdir. Yeniden yaplandrnaysa rgtn

yapsn, ortaya kan koullara uyarlamay amalayan bir yeniletirme giriimidir.Kurulmu bir rgtn yaps zamanla deien koullara uymaz duruma gelir. Ekonomik koullar, teknolojik deimeler, yeni yasalar, siyasalbasklar, igren rgtlerinin istekleri, insangc kaynann ktlamas ya da isizliin artmas, okulun baka okullarla yara girmesi, girdikaynaklarnn deikenlii ve benzerleri okulu yeniden yaplandrmaya zorlar. Olumsallk Kuramna gre, okulun yapsn etkileyen en azbe etken vardr (Schernerhorn, 1989):1. Strateji. Okulun yaplandrlmas, ynetimin sratejisinin saptanmasn izlemelidir. nce strateji, sonra yaplandrma gelmelidir.2. evre. Okul, d etkenlerine uygun ve evrenin basklaryla baa kacak yeterlikte yaplandrlmaldr.

3. Teknoloji. Okulun yaps, eitimin retilmesinde kullanlan temel teknolojilere uygun olmaldr.4. Igren1e Okul, yeniden yaplandrlrken, eitim igrenlerinin yeterlik (uzmanlk) dzeylerine ve deien gereksinmelerine uygunolmal; iten doyumlarm artrmaldr.5. Byiiklk. Yap, okulun byklne ve bymesine uygun olmal; dirikliini engellememelidir; yaplandrma ile okul iin doruenuygun byiiklk bulunabilmelidir.Yeniden yaptanchrna, okulun ilevlerini ayrmlama, yenileen amalara uymayan ilevleri ayklama, gereken ilevleri ekleme veayrmlaan ilevleri egdmleyecek biimde yeniden tnz1etirnedi Ayrmlatrma, grevlerin oluturulmas iin gereklidir.Tmletirmeyse, ayrmlaan grevleri egdmlernek ve denetlemek iin alt sistemler iinde rgtlemedir. Tmletirme, ayrmlamaylabirbirinden ayrlan paralar, rnt oluturacak biimde ilikilendirmedir.Yeniden yaplandrma eytiinsel(dialeetical) bir sre iinde oluur. Var olan okul

yapsna zt olan kart yeni yap ortaya konur; eski yap ile yeni yap karlatrlr, yeni yap deiiklie uratlr; ve ortaya kan yap birbireim (syntesis) olarak okula uygulanr. yeniden yaplandrmada eytiin (dialect) dunrakszn srp gider; zlen ikilemlerin yeriniyenileri alr; tezin ant.itezle bireimi yeniden tez olur ve antitezini arr.Yeniden yaplandrmada ynetimin gzetecei ilke, (1) srekli rgtsel etkililii arama (okulu yaatma); (2) dzenli yenileneyigereksinme (giriimci olma); ve (3) kemiklemekten kanmadr (alkanl krma). (Peters ve Waterman, 1982)Okulu yeniden yaplandrmak zordur; engellerle karlalr; ana engelleri ortadan kaldrmak olanakldr. Eski yapdan yararlananlar karkoyarlar. Birok yarar ve bask eteleri ayaa kalkar. Rahat bozulanlar olur. Tutuculuk, yobazlk, dogmatiklik, korku, atalet, ngrszlkgibi birok ruhsal ve duygusal hastalklarla davrananlar kar koyarlar.EGDMLEMErgtlerin ortak sorunu, rgtn amalarn gerekletirmek iin igrenlerin tmleik biimde altrlanamasdr. grenler, ileriniyaparken ilgili igrenlerle gbirlii yapmaya kar isteksiz, ama balarna buynk almaya istekli davranrlar.Eitim igrenlerinin, okulda gbirlii yapmalarn ve egdm iinde almalarn gerektiren pek ok eitim ve ynetim grevi vardr. Buyzden egdmleme, nemli bir ynetim srecidir.Okulda insangtiyle birlikte makinelerden, ara gerelerden salanacak gler de vardr. nsangcne kimi kez rencilerin gc de katlr.Egdiimlenzeyle ynetmen Okulda bulunan ve okulun amalarn gerekletirmek iin gereken her trl gleri btn-

letirmeye ya eitim igrenlerinin alnalarn birbirine uyumlu klmaya alr.Egdmleme NedirEgdnleme (cooparation), iblmyle birbirinden ayrlan insangc kaynaklarn dikeyine ve yatayna tmletirerek, okulun rgtsel,

ynetsel ve eitsel amalarn gerekletirmeye yneltme srecidir. Igrenlerin almalarnn tmletirilmesi, dikey ve yatay egdmlemeile salanr.


20/35

Dikey egdm,basamaklandrlm rgtte, her blm ynetmenini, yetke sradizinini kullanarak ttimletirme srecidir. Dikeyegdtimleme srecini oluturmak iin, (1) tepeden tabana doru buyruk zinciri kurulur; (2) her ynetmene denetleyebilecei kadar astbalanr; (3) ynetmenlerin ilgili olduklar ynetsel kararlara katlmalar salanr; (4) ynetmenlere grevlerini etkili yapabilmeleri iin yeterliyetke gerilir; ve (5) ynetmenler grevlerini yapmalar iin sorumlu klnr.Yatay egdm, okulun alt sistemleri (snflar ve destek hizmetleri) arasnda iakmn aksatmayacak biimde tmletirilmesi srecidir.Yatay egdmleme srecini oluturmak iin, okulda (1) yaln ve etkili alacak, eitim ve ynetime elverili; (2) girdilerin ve ktlarnaksamadan akn salayacak; (3) destek hizmetlerini gerektii anda verecek; ve ynetimi kolaylatracak birrgt yapsnn kurulmasgerekir.

/ YA AMA GEREKS NMES

OKULUN YAPILANMA GEREKSINMELER

E T M YNET M


118Bir okulun gc, sa1ad girdilerdir. Her girdinin, okulun amalarnn gerekletirilmesinde yeri ve nemi vardr. Ama bunlarn en nemlisi,okulun insangc girdisidir. Insan- gc girdisi, okulun var olmasnn asl nedeni; almasnn temel esidir. Bu yzden insangcnn

birbirine uyumlu klnmas, altrlmas, ynetinin balca egdmleme urasdr. Okulun alt sistemlerinin birbirine uyumlu olarakaltrlmasnn yan sra her alt sistemdeki i.grenlerin birbirine uyumlu altrlmas gerekir.Makine, ara gibi insangcnn dndaki gleri birbiriyle egdmlemek, igrenleri bunlarla ve birbiriyle egdmlemekten dahakolaydr. Okulun elindeki teknolojiyi yeterli klmasyla, insan d glerini egdmlemesi yeterli dzeye ulatrlabilir. Ama igrenlerinarasnda egdm salamak, onlan ilerine sarmak, edimlerini istenen dzeye kartmak olduka zordur. Bu yzden bir ynetmen,igrenleri gdlernede etkili olabilecek yollar iyi semeli ve uygulamaldr.Igrenlerin ortak bir amaca elbirlii ile ulamalar iin ilkin amaca iten gdlenneleri gerekir. grenlerin amaca gdlenmeleri ancaktakm u/uu (bilincini) gelitirebildiklerinde olanakldr. grenler, amaca gdlenernediklerinde ynetmenin onlar amaca gdlernesigerekir. rgtlerde ounlukla igrenleri amaca gdlemek ynetmene der. Ynetmen, igrenleri egdmlernek iin baz yntenleruygular. Bunlar, aada ksaca tantlnntr:almaya GdlenmekIgrenlerin nasl gdlenecei sorunu ynetmenleri kuaklar boyu artm ve her denernenin sonunda d krkl yaratmtr. Sorunung olmasnn bir nedeni, eer gizemli deilse, gdlenmenin asl olarak bireyin iinden gelmesi ve dorudan gzlenememesidir. almayagdlenme igrenlerin kiilikleriyle dorudan ilgilidir. Hibir

ynetmen, igrenlerin temel kiilik yaps deitirecek durumda deildir. Ynetmenle. rio yapt en iyi i., igrenleringlerini okulun amalarna doru ynlendirmek iin zendiricilerkullanmay denemeleridir. (L.atham ve Locke, 1990)Yetikinin zellii, bir ii yapmaya gd. lenmedike ii yapmamas; zorla yapsa bile, istenen dzeyde baargsterememesidir. Yetikinin bu zelliinden dolay, eitim igrenlerini okulun amalanna gdtilemek, nemli bir ynetimilevidir.Kurt Lewine (1948) gre herhangi bir tep. ki yapma durumuyla kar karya kaldnda insanda, birbirine zt iki g birliktebulunur. Birinci g drtiic (driving) gtr. Drtc g, belli bir dorultuda insan etkileyen gtr. Drtc g insan,deirneye, girimeye, srdrmeye eilimli yapar. retken olma, zdenetim, zenme, yarma gibi gler bu trdendir.Ikinci g engelleyici (restrairung) gtr. Engelleyici g drtc gc durdurmaya, olmazsa zayflatmaya alr.Tembellik, dmanlk, ktlk, kskanlk gibi gler bu trdendir. Bunlar insann etkinlie gemesini ya da tepkidebulunmasn zayflatrlar.Insann verimliliirin ykselmesi, toplam drtc glere bakarak toplam engelleyici glerin azalmasna baldr. Toplamdrtc gle, toplam engelleyici g eitlendiinde insan, konulan lne uygun rn retir. Toplam drtc g, toplamengelleyici gten zayf olduundaysa insann edimi dme gsterir. Insan bu iki birbirini iten g arasnda yaamnsrdrtir. (Hersey ve Blanchard, 1982)

nsan yksek edirne ulatran isel gdlenmesidir. Dsal gdlenmede de insaflh ediminin ykseldii grlebilir. Ama butr edim ykselmesi sreklilik gstermez. Bir aratrmaya gre orta basamak ynetmenleri isel gdlenmeyle dsalgdlenmefli


21/35

badatrlmas gerektii grndedirler (Baaran, 1979).almaya gclle me (work notivation), igrenin kendine gsterilen rgtsel amaca ulamay iten ve itenlikle istenesidir. rgtselamaca kendiliinden gdlenen bir igrende u belirtiler grlr (DuBrin, 1978):

1. gren, amaca ulatracak abay seer,2. Bu abadan ne kadarn harcayacam kararlatrr,3. Belli bir zaman dilimi iinde bu abay harcar ve harcanay srdrtir.

Giidieme, ahaya girinck; gereken abay gstermek; bu abay srdrmek olunca, gdlenn-enir zn aba kavranoluturur. (Campbell ve Pritchard, 1976)nsann ahaya giri.rnesine neden olan, itici g, bir gereksinmesinin onu eyleme geirecek derecede yekinmesiciir.grenin grevini yapmay isteme dzeyi, onu deyinmeye geirecek dzeye ulaabildiinde ancak i.gren abaya giriir.Bylece igren, grevini yaptnda bir kesim gereksinmelerinin doyuruIacan bekler. Byle bir beklenti olnadnclaigrenin abaya girinesi olanakszdr.

sel GdlenmeIsel gadlen,ne, insan etkinlie iten, istediini elde edinceye dek etkin klan ve doyum saladnda duruluma geiren doaliticibir gtr. Her insan gnn byk bir kesiminde etkindir(active). Her insan kimi kez belli bir sonuca ulanak iinolaann

stnde aba harcar. nsanlar, isteseler de, etkin olmadan edilgin (passive) olarak yaayamazlar. nsanlar, byle etkin olmayaiten g nedir? Ruhbilimcilere gre insan bu denli aba harcamaya iten g, insann gtidleri ve gereksinneleridir. Insann,bir gdsn ya da gereksinnesini doyurnak iin aba harcamaya ynelmesi, iten gdlendiini gsterir.Giidlen7e. insann, belli bir ynde davranrnasna yol aar;. onu byle bir davran.a iter; bir ii yapmaya istekli klar.Gdlenme, insann giriimde bulunmasn, bir hedefe ynelnesini, bir isteini elde etnesini, cokulanmasru anlatr.Yapsal ve ynetsel kuramlara gre, insan asl olarak ekonomik yararlar iin gdlenir. Davran kuramlarna gre, insan bazayrlklar dnda nceden kestirilebilir gereksin/

GUDLEME - SONU MODEL

KAYNAK: K. L. Tosi . J, R. Rizzo - 5. J. Carroll. Managing Organizationa Behavior. Cambridge, Mass.: BlackweH Pub.1994, (s. 472).

120 E T M YNET M


melerini doyurmak iin gdlenir. Eer insann gereksinmesi ok, bu gereksinmesini salayacak kaynak ktsa, giidlenmesiartar, Insann gereksinmesi doyurulamazsa, doyumsuzluk giderek d krklna ykselir.Okul, igrenden grevini beklenen dzeyde yapmaya gdlenmesini ister. Ama igren, gtldlennesine karlk eitinsisteminde de bir kesim gereksinmesinin doyurulmasn bekler. gren gereksinmelerinin doyurabileceinialglayabilmelidir. Grevini yapmasyla elde edecei sonu, igrenin beklentilerine ne oranda uyuyorsa; gereksinmelerini nedeerde doyuruyorsa, grev igrene o kadar ekici gelir. Yeter derecede ekici gelen bir grevin yaplmas iin igreningereken abay harcamas da olanaklar.nsan, cmaladbir sonuca ulaabilmek iin, gereksinmesinin yeinlii ile oranl olarak elinden gelen btn abaygsterebilmektedir. Kimi kez, insann amacn gerekletirmek iin gsterdii aba, ola anhist dzeye ular. Ama insan,

rgt iinde, byle bir abay, ya hi ya da kimi kez, ok az bir sre iin, kendiliinden gsterebilir.Bir rgtn amalar, ounlukla st ynetmenlerce konulur. Bakalarnn koyduu amalar iin igrenden tm gcnharcamasn istemek, insann doasna aykrdr. Ama bir igren, bakasnn saptad ama iin almay da, daha rgte


22/35

girerken benimseyip ytiklenir. Bylece igren bir ikilemle karlar; ya rgtn amac iin alacak ya da rgttenayrlacaktr; bunlardan birini semek zorunda kalr.alma, yaamn merkezidir; olmaynca yaam olanakszlar. Ama bakas iin alma, ou kez bir tatsz zorunluluk,sknt; kimi kez de ceza anlamna gelir. atan, bakasnn gereksinmelerini karlayp onun yazgsn deitirirken, aynanda kendinin de yazgsn belirler.

nsan, bir kesim gereksinmelerini karlamak iin alr. nsan, rgtn amalanndan ok bu gereksinmelerinin karlanmasilgilendirir. Baka bir deyile igrenin amac, rgtn amac deil, kendi gereksinmelerinin karlanmasdr. Igren, kendiamacyla rgtn amalarn zdeletirebilir. Bu zdeletirme, ne dzeyde gerekleirse igrenin, rgtsel amalar iinaba gsterme eilimi de o dzeyde gerekleir.Igrenin, okulla zdelemesi isteniyor, okulun amalar iin istenen abay harcamas gerekiyorsa, onun eitim sistemindensalanmas gereken gereksinmelerini karlamak, eitim hizmetini retmek kadar eitim sisteminin nemli bir amacolmaldr. Igren, okulun iki amacndan birinin riin retmek, dierininse kendiningereksinmesini karlamakolduunualglayabilmelidir. Bylece igrenin, okulun amalar iin aba gsterme eilimi artabilir.Igrenin okulun amalarn gerekletirmek iin aba gsterme eilimi olmadan, ynetmenin egiidmleme abalar boagider. Baka bir deyile, okul iin almaya hazr olmayan; byle bir tutumu tamayan bir eitim igrenini altrmakolanaksz olmasa bile, ok zordur.Tm rgtlerin ortak sorunu, rgtn amalarn gerekletirmek iin igrenlerin etkin bir biimde altrlamamasdr. Birrgtte kendini iine vererek, gereken dzeyde verimli olan igrenler vardr. Ama bu biimde alanlarn says ok azdr.Igrenlerin byk ounluu verimlerini istenen nitelie, nicelie karmaya direnirler.Dsal Gdlenme

Gdlemek bir ynetsel stratejidir ve ynetmenin eylemidir. Ynetmen, gelitirecei strateji ve yapaca eylemle igrenirgtsel amalara ynelik rn retmeye gnll klar. Her ynetmenin grevi. igreni

daha etkili almaya ve daha yksek edim elde etmeye etkilemektir. (Tosi, Rizzo ve Carroll, 1994)sel ve dsal gdlenmede, igrenin denetim oda (locus of control) da etkilidir, ten denetimli igren iselgdlenmeyi yeler ve dsal gdlenmeyi aramaz. Ama dtan denetimli igren dsal gtidlllenmeyi arar. Bu yzden, dsalgdlenmeyi arayan igrenler iin ynetmen, gdleme yntemlerini uygulamal ve gdlenme koullarn oluturmaldr.Dsal gdlenmeyle, ynetmenin igreni ulatrmaya alt hedef vardr (Carroll ve Tosi, 1977):1. Igrenin grevinde lnlenmi dzeyde edim elde etmesini salamak.2. grenin iten doyumun artrmak.3. retim sresince rgtngyiimini (anma ve fireyi) en aza indirmesine yardm ederek, rgtn verimliliine katkdabulunmasn salamak.Ynetmen, igreni bu hedeflere ulatrnak iin, bireysel ve evresel etkeleri inceleyip uygun gdleme yollanmuygulamaldr (Carroll ve Tosi, 1977; Korman, 1977; Hitt ve dierleri l979. Kipnis ve dierleri 1990):

Bireysel etkenler, gdlenecek olan igrenin, bilisel, bedensel ve duygusal gc; kiilik zellikleri; grevindeki yeterlii;rgte, iine ve grevine kar tutumu; ast, st ve teki igrenlerle ilikileri gibi rgtteki davranlaryla ilgili etkenlerdir.Her igrenin kendine zg birgiidiisel rnts vardr. Kiinin gdsel rntsn tanmak zordur. Ama astnn yukardasaylan bireysel etkenlerini tanmaya alan bir ynetmen, onu nasl gdleyebileceini sezebilir.evre etkenler!, igrenin yukarda sayilan hedeflere gdlenmesinde kiisel etkenler kadar nemlidir. evre elveriliolduunda kimi kez igren, ynetmenin gdleme

giriimlerine gerek kalmakszn isel gdlenmeyle grevinin hedeflerine ynelebilir.Olumsallk Kuram na gre, insann davran, evresindeki etkilere kar tepkisinin rndr. Insan, yalnz gd ya dagereksinmelerini yantlamak iin gdlenmez. Insan, daha ok evresindeki etkiler yoluyla gdlenir (Hitt ve dierleri,1979). zellikle yesi olduu kmeler, nemli birer evre etkeni olarak igrenin iine kar tutumunu ve gdlenmesinibiimlendirirler.Igrenin grev evresi, yapt bask ile igrende baarszlkya da baa rllkkorkusu yaratabilir. Byle bir durumdaigrenin gdlenmesini baarszlk korkusu kadar, baarl olma korkusu da engelleyebilir (Korman, 1977).

Byle durumlarda ynetmenin igrene nazik, hogrl ve dnceli davranmas yetmez. Ynetmen, doru zamanda, dorudavranarak, esnek bir yaklamla igreni hedeflere gdleyebilmelidir.selve dalgdlenmenin ikisi de igrenin grevine kar tutumunu ve davrann nemli derecede etkiler. Bireyselolarak dsal dller, igrenin grevindeki etkinliklerini ynlendirebilir ve denetleyebilir; iten doyumuna nemli kaynaklkedebilir. sel ve dsal dllerin birleik etkisi karmak olabilir. Yalnz isel ve dsal etkenler gdlenmeye yetmeyebilir;bunlarn etkileimi baz koullarda olumlu, baz koullarda olumsuz olabilir. (Staw, 1990)GbirliiGbirlii,belli bir amaca ulamak isteyen insanlarn glerini birletirmeleridir. Gbirlii, Devlet Memurlar Kanununagre yasal bir sorumluluktur. Yasaya gre, devlet memurlar ilerinde ilgililerle gbir1ii yapmakla grevlidirler.Okul, ayn eitim amalarn gerekletirmeyi paylaan eitim igrenlerinin olu

122 E T M YNET M



23/35

turduu bir rgttr. rencilerin eitiminde. her igrenin, baka igrenlerin yardmn gereksinmesi doaldr. Eitimhizmeti, bir bakma imeceyle, ortaklaa bir almann rndr. nk, rencilerin eitimi bir insann bilgi ve becerisiyleyaplamayacak kadar ardr. Eitimde deiik uzmanl gerektiren iler vardr.EtkilemeGdiilenmenin (motivation), bir ii yapmaya kar igrenin iinden gelen bir istek olmasna karlk,gdiilerne (motivate),igreni bir ii yapmaya dardan gelen bir etkiyle istekli klmaktr. Gdleme igreni, beklenen nitelikte, nicelikte greviniyapmas iin etkilemektir (Carroll ve Tosi, 1977).

Etki(influence), bir kiinin baka bir kiinin ya cIa kmenin davrann, deerlerini, duygularn, tutumunu, inanlarnksaca kiiyi ya da ktimeyi deitirme derecesini gsterir; erkten daha geni bir kavramdr (Miner, 1988).Etkileme karlkl da olabilir. Yalnz ynetmenler deil, astlar da ustlerini etkileyebilirler. Astlarn etkilemede kullandklarerk, kiilik zelliklerinden ve uzmanlklarndan gelen erktir. Amerika Birleik Devletleri, Ingiltere ve. Avustralyada yaplanaratrmada saptanan stlerin astlar ve asticrn stleri etkileme yollar unlardr (Kipnis ve dierleri, 1990):1. Usa havurnak(reasoning). Konuyu destekleyecek, ussal ve mantksal olaylar ve verilerle konunun nedenlerinigstermek.2.Dostluu kullanmak(friendliness). yi izlenim, vne ve iyi niyet gsterileriyle arkadalk duygularn kullanmak..3. Ortak aramak(coalition). Kardakini dei.irmek iin destek olacak, yardm edecek kiilerle ortaklaa almak.4.Pazarlk yapnak(bargaining). Konunun yarataca yararlarn ya da etki al veriinin dei tokuunda uzlamak.

5.Diretmek(assertiveness). Kardakini srekli ya da sk sk, dorudan ve gl bir yaklamla deitirmeye almak.6. st y,etnee havurnak(higher authority). Kardakini deitirmek iin yetke sradizinin st basamaklanndaki ynetmene ya daynetmenlere bavurmak.

7. Yaptrm (sanction). rgtsel dl yada cezalar kullanmak.Ynetmenlerin ynetsel erkleri;bu yollan kullanmadaki maksatlar; ve hedefledikleri kiinin deinesinden beklentileri,bu yollarsemelerinde etkili olmutur. Ynetsel erki yksek olan ynetmenler, erki az olan ynetmenlere bakarakdiretneyi daha okkullanmlardr. Kaynaklar denetleyen ynetmenler, denetlemeyenlere bakarak daha ok deiik etkileme yollarna bavurnulardr.Ynetmenler, kimi kez yanl etkileme yolunu semilerdir. Astlar stlerini e tkilemek iin yaptrm dnda, deiik zamanlarda ve deiikyeinlikte teki yollar denemilerdir. (Kipnis ve dierleri, 1990)Etkilemeni (influencing) kayna, ynetmenin ynetsel erkidir. greni etkilemede en etkin olan ise ynetmeninyasal ve makanerkinden ok, uzmanlkve kiilikzelliklerinden doan erkleridir. Gdlemede ya da etkilemede, ynetmenin ynetsel erkine ilikinigrenin algs nemlidir. Igren, ynetmenin ynetsel erkini ne denli yksek gryor ise, ynetmenin igren stndeki etkisi de 0 denligl olmaktadr. Gl bir etki ise, igrenin istenen nitelikte ve nicelikte rn retmesine yol aabilmektedir.Ynetmen, ynetsel erkini kullanarak astlarnn davranlarn etkileneye alr; ama ynetmenin etkisi, ancak astlann etkiyi henimsemeeiini atnda etkili olabilir; etkiye kar kaytszlk snrn aamadnda, etkisizleir (Barnard, 1951).greni etkileme, her zaman igrenifl ynetmeninden gelmez. Bir grevin istenen

dzeyde yaplmas iin igrene yaplan etki, rgtn kulland teknolojiden; igrenin kulland ara tan; igrenin yesiolduu kmeclen: rgut oluturduu olumlu i o,-tanndan da gelebilir. Ynetmenin dnda, bu kaynaklar da igrenigerektiince almaya itebilir.Mal reten okullarda, ounlukla, kullanlan teknoloji, nakine, ara, igreni belli l>irhzda almaya, belli bir dzeyde verimli olmaya zorlar. lerin seri retinle yaplmas;

bir iin bir ie baI anmas; igrenlerin yaptklarnn birbirine dayandrlmas, bir igreni istemese bile almaya, ilerinibelirlenen sre iinde yetitirmeye ynehir.Bir iin belli bir dzeyde yaplmasnda, igrene yesi olduu doal kmerin etkisi, ynetmenin etkisinden daha yksekolabilir. Bir igren, yesi olduu kmenin koyduu l- lere, rgtn llerine bakarak daha ok uyum gsterir.grenlerin gereken dzeyde alma-

larnda okulun iinde oluan kmelerin; bu kmelerin birbiriyle ilikilerinin; bu ktimelere kar okul ynetmeninintutumunun, zellikle retmenler odasndaki konumalarn byk etkisi olur.

grenleri almaya iten baka bir etki kayna da, okulda oluan kltrel deerlerdir. Herkesin elinden gelen abaygsterdii bir okul ortamnda, bir kesim igrenin duraksamas pek olanakl deildir. rgtsel kltr yaratan etmenlerin ennemlisi,

kukusuz ynetimin niteliidir. Ama okulda olumlu bir alma havasnn yaratlmasnda, igrenlerin, okulun evresinin,eitimin trnn ve benzerlerinin de etkisi vardr.grenin iine etkilenmesine yardm olan bu d etmenler, ne denli gl olursa olsun yine de bu konudaki btn sorunlarortadan kaldramazlar. Bir okulun ynetimi, igrenlerin istenen dzeyde almalarn salamak zorundadr. nk, okulunamalar igrenlerin eliyle gerekletirilir. Ynetmenlerin

greviyse, okulun amalarn gerekletirmek iin igrenlere grevlerini yaptrmaktr.Bir ynetimin, igrenlerini grevlerini yapmaya etkileme biimi, rgtnynetim biimine; iinde yaad evreye;buevreden alp kulland kltrel deerlere gre deiir. Igrenleri etkilenede bir tek en iyi yol yoktur. Uygulanan etkileneynteminin, igrene uygun olup olmamas nemlidir. Bir igrene uygun gelen bir etkileme yntemi, baka bir igren iin

uygun olmayabiir.


24/35

KAYNAK: D. Kipnis - S. M. Schimidt - C. 5. Smh - 1. Wilkinson. Patterns of Managerial nfluence: Shotgun Managers, Tacticians andBystanders. H. L. Tosi (Ed). Organizational Behavior and Management. Boston: PWS - KENT, 1990, (s. 397).

AST ST ETK LE Mi ASTLARIN STLER N

STLER NDEN KULLANMA ASTLARINDANETK LENMES ETK LENMES

Usa ba vurmak Usa ba vurmak

OrtakaramakDiretmekArkada l kullanmak

Arkada l kullanmak

Pazarl k Ortak aramak

Diretmek Pazarl k

st ynetmeneba vurmak

:AZ;

st ynetmeneba vurmakYapt r m uygulamak

E T M YNET M

YNET M N ALT SRELER

124Bir ynetmen, her igrene olumlu etkide bulunacak bir etkileme yntemini semeli:bunun iin igrenlerin kiiliini iyi tanmaldr. Ama igrene iini daha iyi yaptrmak olduundan, igrenin kiiliineuygun bir etkileme yntemi seilmelidir.YneltmeYneltme (directing, sevk), eitimin amalarn gerekletirmek iin planlanan ilerin, dorultusundan sapmadanyaptrlmasdr. zenle hazrlanm bir ders planndan uygulama srasnda sapldnda, kararlatrnlan eitim hedefineulalamaz.Birbirleriyle egdm iinde almak zorunda olan igrenler iin, yneltme daha nemlidir. nk, ibirlii yapmakzorunda olan igrenlerden birinin sapma gstermesi, takmn gcn azaltr. Amatan sapan igren, brlerini deetkileyerek takmn sapmasna yol aabilir. Bu yzden,

yönetim süreçleri

Documents