yİne dÜŞÜnce ÖzgÜrlÜĞÜ yİne tÜrkİye - yazarlar grubu

8/14/2019 YİNE DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ YİNE TÜRKİYE - Yazarlar Grubu

http://slidepdf.com/reader/full/yine-duesuence-oezguerluegue-yine-tuerkiye-yazarlar-grubu 1/165

YİNE DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ

YİNE TÜRKİYE

ADALET AĞAOĞLUORHAN AKLAYA

GÜLSÜM CENG İZ AKYÜZŞAH İN ALPAYAHMET ALTAN

YAVUZ BAYDARAKIN BİRDAL

MET İN CENGİZDOĞU ERGİL

AYDIN HATİPOĞLUÖZDEM İR İNCE

ERCAN KARAKAŞ YAŞAR KEMAL

PINAR KÜRZÜLFÜ LİVANELİ ORHAN PAMUK

DOĞU PERİNÇEKSERVER TANİLL İ

FÜSUN TUNÇ TAYANÇMEHMED UZUN

YAZILARBukitap,İstanbul'daCanYayınları'ndadizildi,ÖzalBasımevindebasıldı.(1995)Dizgi:SerapKılıçCAN YAYINLARI LTD. ŞTİ.HayriyeCaddesiNo.2,80060Galatasaray,İ stanbulTelefon:(0-212)2525675-2525988-2525989Far2527233

ISBN975-510-653-7CanYay ı nlar ı Ltd.Ş ti.(1995)



İÇİNDEKİLERÇoklukta Yokluk/AdaletAğaoğlu:7Vicdan: Entelektüelin Simyası/OrhanAlkaya:13Azınlık Kültürüne Konan Yasak/GülsümCengizAkyüz:17Düşünce Özgürlüğü/ŞahinAlpay:23Özgürlüğün Sınırları/ŞahinAlpay:26Caniler Çağı/AhmetAltan:29Robotlar ve Yeldeğirmenleri/YavuzHaydar:32Düşünce Özgürlüğü Temel Bir Haktır/AkınBirdal:42Özgürce Düşünebilmek Doğal Bir Haktır/MetinCengiz:50Doğu Ergil ile 'Doğu Sorunu' Üzerine/ŞahinAlpay:54Çokkültürlülük Türkiye ve İnsan Hakları/DoğuErgil:60Özgürlük Uğruna Savaşmadan Hak Edilmez/AydınHatipoğlu:73Bedavacılık, Sıtma ve Sulfata/Özdemirİnce:76Demokrasilerde Düşünce Suçu Olmaz/ErcanKarakaş:86Türkiye'nin Kanına Ekmek/YaşarKemal:92Yaşar Kemal'in Devlet Güvenlik Mahkemesindeki Konuşması/YaşarKemal:107Düşünmeme Özgürlüğü/PınarKür:114700 Yıldır Hata Yapmayan Devlet İdeolojisi/ZülfüLivaneli:117Yalanlarla Zehirlenmiş/OrhanPamuk:120Batı'dan Özgürlük Gelir mi/DoğuPerinçek:126

TarlayıYeniden Sürmek/ServerTanilli:132Düşüncenin Serbest Dolaşımı/Füsun-TunçTayanç:135

Şiddet ve Kültürel Diyalog/MehmedUzun:148

5-6



ÇOKLUKTA YOKLUK

Adalet Ağaoğlu

Türkiye, özellikle son on-on beş yıldır özgürlüklerin bol bol yaşandığı bir ülke. İnsanlarbubolluktahangiözgürlükgiysisiniseçipgiyeceklerinişaşırmışgibidir.

İsteyenherkes,önüneçıkanhermeskeninaltında,yanında,ardındapatlayıcımaddedükkânı,f ırın, kaportaatölyesi,gazino, bar,gece kulübü,marangozhane, kasap,mezbahaaçabilir.Kıyıdaköşedeartıkpekenderkalmışbahçeli-çiçeklievlersemtininhavayaenhâkimkokusukebap kokusudur. Kıyılarda balıkçı lokantalarının bacaları dosdoğru evlerin içine tütmekteözgürdür. Herkes dilediği pencere camından üst katlara doğru bir soba borusu uzatabilir.Herkesin kesesine göre ısınmaözgürlüğü sonsuzdur. Belediye otobüslerinin, kamyonların,minibüslerin, hatta en lüks binek araçlarının egzoz boruları sürücünün dilediği kadar gazpüskürtebilir. Dileyen herkes ormanlara, hazine arazisine birkaç buldozer sokup buralarıkendininkovboykasabasıhaline,hemdeenkısasüredegetirebilir.İstendiğisaatte,istendiğikadarkornaçalınabilir.Bunaitirazçoksaçmad ır.İtiraza"Neolmuşyani?"gibiapaçıkbiryanıtgeleceğinibilmemektir.Caddelerde,sokaklardayayalarlaarabalılarelensegüreşegüreşeilerlemeözgürlüğünedesahiptirler.7



Burada özgürlükler saymakla bitmez. Politikaya atılanhemen herkes insanlara özledikleri,bekledikleri herşeyi, üstelik fazlasıyla vaat etmek, sonradahiçbirini yerine getirmemekteözgürdürler. Meclise seçmenin oyuyla girmiş milletvekillerini seçimsiz defetme özgürlüğü,parlamentonun başlıca özgürlükleri arasındadır. Bunun için, kimselerin vatanı ve milletikendilerindeniyisevemeyeceklerigibibirgerekçeyeyaslanmakyeterlidir.Türkiye'de insanların çoğunluğu ne kadar çalışıp çabalasa hiçbir yere varamama özgürlüğünesahip oldukları gibi, kimileri de yaşa, başa, bilgiye, deneyime, düşünce üretimine hiç gerekduymaksızın hop diye en yükseğe oturabilirler. Bunlar, rüzgâra göre yelken açmaözgürlüğünüsonunakadarkullananlardır.

Zilzurnaaraba kullanarak duvar, direkyıkma, beşonkişinin canınakıymaözgürlüğügibi,herkesin cebinde kesici, ateşli silâhlar taşıma özgürlüğü de vardır. Bu yaygın özgürlüksayesinde, bir futbol maçında, o güne kadar karşısında pek ezik büzük durulmuş 'elingâvuruna' iki gol giydirdin mi, havaya ateş etmekle yetinmek ne söz, istediğin kimseninbeynine, kalbine kurşunu sıkabilirsin. Eziklik duygusunun barut dumanından bir şallaörtülmesine 'coşku' tanımı yapıştırmakta hiçbir engel yoktur. Ayrıca, unutmadan eklemeli:Herkes Türk olmakta istediği kadar özgürdür. Türk olmasa bile, günde beş rekât 'Ne mutluTürküm' diyebilir.Düşüncesini,inancınıifadeözgürlüğüsınırlandığıorandabütünbuözgürlüklerigenişler.Bukadarcıkbirsınırlamayıdadoğalkarşılamakgerekir.Devlete, ırkına, dinine, orduya ve tarihi

kahramanlara dil uzatma da ne halt karıştırırsan karıştır.8



Yasak bölgelere girmeye kalkma, buralara farklı bir bakışla yaklaşma, hep verili olanla yetin;işte bütün özgürlükler senin.Cumhuriyet olup da demokrat olamadığımız, demokrat olup da insan haklarına saygıgösteremediğimiz, her partinin kendisi için bir cumhuriyeti, her birinin kendisine yetecekkadar demokrasisi olduğu için, kamu iletişim araçları da hemen hemen aynı pusulalarıizleyerek, bol bol düşünceözgürlüğüdiye yazıp çizseler, bunusavunur görünselerde, bu'özgürlüklerini'verilikareniniçindekalarakyaşayabilmektedirler.Türkiyeinsanıtarihiboyuncahepusluçocuklarolmayazorlandı. Büyükler her zaman her şeyien iyi bilenlerdir.Devletetebasınınaklı,deneyimleri,uyarılarıhiçgereklideğil.Sonuç: Çarpıkbir 'özgürlük' patlaması.Devletdediğimizdeöylesoyutbirşeydeğilki.Onu'yapanlar',yasalarınıçıkaranlardaaynıhavayı koklayarak, aynı suyu içerek yetişmiş insanlar. Kendisi özgürleşmemiş beyinlerdenözgürdüşünceninsavunucuları olmalarını beklemek safdillik değilmi? Acababiz kendimizyarın yöneticiler saf ındabulunsak, 'özgürlükçülüğün' hangi basamağında,kaçderecesindeyakalanacağız? Baksanıza, düşünce özgürlüğünü, özgürlüğün sınırlarına bile değinmedensüreklisavunanbirgazete,değişikbirfikriyazıylaifadeninbaşengelleyicisiolabiliyor.Pekibuarada,özgürdüşünceyisavunupdurmuşötekiyazarlarneyapıyor?Birkaçıdışındahepsidut yemiş bülbül gibi susuyor. Devlet kendine güvenmiyor, 'tebasına' da bu nedenlegüvenmiyor. Peki, biz kendimize ne kadar güveniyoruz?9



Şunudaözellikleeklemeliyim: Türkiye'de düşüncesini yazıyla, sözle açıklamış aydınlarımızı,yazarlarımızı engelleme girişimlerine karşı, onların yanında yer alma, onlarla dayanışmaözgürlüğümüz ne kadar acaba? Onların konumlarının belirlediği kadar mı, kendimizinbelirlediğikadarmı?Buradadabazısınırlamalarolmadığındankuşkudayım.Sanırımhepsininalt ındatekbirvirüsyatıyor:Türkiye'de bu kadar çok insan, bu kadar çok'keyfî' yaşarken, neden kendi savcısı da, yargıcı da kendisi olamıyor? Genlerimizdekendimizegöredeğil,başkalarınagöre,başkalarıiçindikkatkesilmeözelliklerivarbence.T.B.M.M., düşünce özgürlüğünüengelleyen yasalaraAvrupaBirliği kapısında kuyruğumuzsıkışmadaneğilseydi, buözgürlükleri içtenlikle, kendi toplumu, kendisi için istemiş olurdu.Başkasıistediğiiçinihtiyaçduyulanşey,bizimvazgeçemeyeceğimizbirşeyolabilirmi?OzamanlarhenüzTRTyoktu.AnkaraveİstanbulRadyolarıvardı.AnkaraRadyosu5Kw.dan120Kw.güçleyayınyapmayabaşlayınca,Ulusgazetesindekibirköşeyazarı:"Artıksesimizibütündünyaduyacak.Amandikkatliolalım!"uyarısındabulunmuştur.Sesdalgalarınınhepitopu120Km.uzağaulaşabilmesini'dünyayaaç ılma'sayıpadımlarıonagöreatmatelaşıyla'dikkat!'buyruğuvermek,peköyle,yayınlardahaeli yüzüdüzgün,dahakaliteliolsun, gibimasum bir uyarı değil. Bu, hemkendine, hemkarşıyagüven duymamanın bir göstergesi.Yoksa,tekbaşınakendineyayınyapsa,enaz ındankendisinesaygısındanötürü,insanınyineiyibiryayıngerçekleştirmeyiistemesigerekirdi.10



Bu uyarı, içlerde yerleşmiş o virüs işte, genelde olan bir şey: Başkasına göre yaşamak.Başkasının gözü ve kulağına göre ayarlamak kendini. Yoksa bu toplumun çeşit çeşit'özgürlüklerini' yaşayanlar olmasa bile, bu çarpıklıktan rahatsız olanlar, Terörle Mücadele

Yasası, ünlü 8. maddesiyle askerî Anayasanın kuyruğuna eklenirken bile değil, daha tabaştanbusonuncuaskerîAnayasanındeğiştirilmesiiçinsavaşıyorlardı.Elegüneayıpoluyordiyedeğil,kendimizeayıpoluyordiye.Ankara Radyosu 220 Kw. güçle yayın yapmaya başlayınca, orada ben de çalıştım. Karıkocanınmikrofonda,biroyuniçindeöpüşmesesiçıkarmalarıyasaktı.Çaykovski'ninadınıanıpbirparçasındanikimezürçalmakyasaktı.Birköykızının,köyöğretmenitaraf ındanrüyasındabiratüstündekaçırılmasınıyayınlamakyasaktı.Sartreadınıanmakyasaktı.Bunlarınherbiriiçinyatekdiraldım,yaemniyettesorguyaçekildim,yamahkemeyiboyladım,boyladık.Düşünceyiyazıyla,sözle,herhangibirkamuiletişimaracıylaaçıklamaya'vatanın ve milletinbölünmez bütünlüğü' içinengelkoyanlarbileşimdibuyasaklaragülüyorlardır.Amabugülüştarihinibrettonunutaşısa,vatanvemilletinbütünlüğünüasılbozanşeyindüşünceüretiminekonanyasaklarolduğununanlaşıldığınınişaretisayardıkbunu.Türkiye başına ne belâ aldıysa, bireylerin kendi kimliğini kendisinin kurup çatmasıengellendiği için aldı. Çarpık özgürleşme ve terör, verili olanın sınırları içinde kalınmayazorlamanın sonucu. Kim, kendi kazdığı kuyuya düşmek istemezse, farklı düşünce vekültürlere özgürlük için savaşmalıdır.11



Hayatlainatolmaz.Elbettezamankendiyasalarıylaherşeyihalleder,amasorunlarınhalinizamanabırakmak,bizek ızılatdedirtmediklerigünlerlebugünarasındaecelleriyleölmeyenbinlerce,düşünceleri yüzünden karardık duvarlar arasınaatılmış kimbiliryine kaç yüzlercekişininacısını,'onlarhiçolmamışlargibi'yüreklerdekolaycataşıyabilmekdemek.Düşünceyi ifadedevekendinigeliştirmedesahici özgürlükler isteyenlerin yapamadıklarıveolamadıklarışeybu.'FikriminİnceGülü'romanımı,devletingüvenlikgüçlerineveorduyagüvenisarsmaktanötürütoplatan,benimahkemeyeverendeaynıdevlet,aklayan,aradakizararıödemeyende.Hangicanınbedelini ödediler ki, sırabuna gelsin?Aynı romanıanlaşmayauymadan filme çekipgösterimesoktuğuhalde,böylebir'teröristi'ödüllendirendeaynızihniyet.Bu küçük örnek, canavar terörün kaynağına bir işaret sayılsın. Devletin insan haklarınınüstüneçıkmadığı, hukukungüven altındaolduğuvegüvenverdiğiyerde, insanlar özgürceyaşamanın yerine anarşiyi koymayacaklarından, onlara güvenebilirsiniz. O zaman da AvrupaBirliği kapısında kuyruk sıkışınca, özgürlük kısıtlayıcı maddeleri sözümona değiştirme telâşınadüşmezsiniz,çünküböylemaddelerzatenolmaz.12



VİCDAN: ENTELEKTÜELİN SİMYASI

Orhan Alkaya

Türkiye, şimdi kimliğini sorguluyor.Tutumunu cemaatine endekslemeyen, satır arasında değil, cümlesinde konuşan, vicdanıylaaklı arasında uçurumlara yer vermeyen bir yeni insan, bu süreçte, gitgide belirgin halegeliyor.Osmanlı ümmetinden cumhuriyet halkına geçmek üç günlük iş değildi. Kolay olmadı 'şimdi'yegelmek.BirgeceeskiyazıylayatağagiripertesisabahLatinalfabesiyleuyanmak,kolaygeçiştirilecekbirsarsıntıdeğildi,anlamamızgeçoldu.KuyucuMuratPaşasoyundanOrgeneralMuğlalı'nınçıkmasınasılkaçınılmazsa;ErmenikatliamınatetikolanHamidiyeAlaylarınınKürterattanoluşmasıdaokertekaydageçmekzorundaydı,nasılunuturuz?Ezilenbirhalkınkarşısındaezenulusunaidiyetininasıldışlıyorsak,tarihmiyopimizedoğruteşhiskoymaktanveuyguntedaviyeyönelmektenkorkmamayıdabecerebilmeliyiz.Türkiyeşimdi,bunubecerebilmeeğilimindeinsanlarlatanışıyor.Herkesbiliyor;artıkaçıkçasöyleyenlerdeçoğaldı:Türkiye'nin, memleketimin yakıcı veöncelikli meselesi, Kürt milli meselesidir.13



Kimse üç-beş terörist teranesinin arkasına gizlenmesin; kimse Sevr hayaletiyle ergin bir halkı korkutmaya yeltenmesin.On bin kişilik terörist örgüt olamayacağı gibi; terör aracını kullanan örgütle, aynı aracı kullanan devlet arasında bir tercih yapma zorunluluğunu dayatanherkese,cehennemindibinekadargidilecekyolvardır.On altı devlet kurmakla övünen, on beş devlet yıktığını örtbas eden Türkiye,memleketim,buçürümüşvicdanlaancakonyedilere,onsekizlereyürür.Temsili demokrasinin, hızla temsil demokrasisine dönüştüğü 12 Eylül faşist darbesisonrasında, milleti temsil etmeye memur vekiller arasındaki uçurum nasıl derinse, çürümüş vicdanla entelektüel vicdan arasındaki mesafe de öyle uzlaşmaz, öyle uzaktır.Herkesbirşeyianlamakzorunda:Aptalınvicdanıolmaz.Türkiye, aklıyla buluşmaya başladığı bugün, Robespierre olmadan 'doğru' olmayı başarmanınmücadelesini veriyor.Türkiye,ilklaikMüslümancumhuriyettir,kimfarkında?Türkiye,Asya'dakinadirdemokrasiarayışlarındanbirinesahneoluyor,kimfarkında?BatıAvrupa'danİskandinaviklimineaçılanyelpazedeveKuzeyAmerika'dakaçmilyoninsanvekaçkilometrekaretoprakdemokrasiyletanıştı,yazıdanbugünegeçenyedibinyıliçinde,kimsordu?Soruyoruzvebedeliniödeyipgelecekkuşaklarabirpozitifyönelişisunuyoruz.Soruyoruzveherşeyiyibirsorusormaklabaşlar.14



Vicdanentelektüelinsimyasıdır.Vicdankrizigeçirenherkes,vicdanıylabuluşamaz;bubiryeryüzühayatıölçüsüdür.Komploteorilerineyüzvermeden,öküzeöykünenkurbağadanuzakdurarak,devletpolitikalarıylainsanolmahissiarasındakimesafeyi,Akdenizinbirdenizolduğunumütemadiyenanlatmabıkkınlığıyladaolsa,vurgulamaktangeridurmayarakvarılacakbirrisktirvicdan.Fransızdevrimindenyüzelliyılsonra.patlayanentelektüelvicdanı,Sartreolmahalinisanıldığıkadargeçyakalamışdadeğiliz.Arkamızda, Tevfik Fikret’ten Mustafa Subhi'ye,Mustafa Kemal’den Mahir Çayan'a, idoller değil, insanlar var.Bugün,kahramanlara gereksinmeyen bir ülkenin lânetsizgökyüzündesoluklanmayahazırlanıyoruz.Farkburada.İnsaniçin'geç'vardır,topluluklariçinasla...Fransa'nınÇad'da,YeniKaledonya'daneişivardı?Hollanda,SurinamaEndonezyalımültecilerineroinayakçılığınanedenpatronajkesiyor?İngiltere'ninArjantinaçıklarında,Falkland'deneişivardı?KuzeyAmerika'nınvicdanıVietnam'damıtemizlendi,Libya'damıyıkandı?AlmanyaYugoslavya'damı'başardı'?DünyaIrak'tamıaklandı?Epopeyazarıolsam,sorargiderimsayfalar,ciltlerboyu?Kimkimeneyindersinivermeyeyelteniyor?BenimülkemiyönetenlerKürtleriezmeye,asimileetmeye,kimliksizleştirmeyeçalışıyorveyenientelektüelvicdanbuna,nepahasınaolursaolsunkarşıduruyor.15



Bizburada,şimdi,buncabedelöderkenherkeshaddinibilsinvebirkaçdakikaiçindeolsavicdanındagezinsin.Bubiryeryüzüyaşamasıdır,yetmişdilkonuşsakda,aynıbanyodayıkanıyoruz.Türkiye zorlu bir kavşakta; uçurumda ırkçı ve köktendinci faşizm, dönemeçte demokrasi...Buhızlabukavşaktangeçerken,aptaldostlaradeğil,entelektüelvicdanınsimyasınaihtiyacımızvar.VehalkşairiÂşıkVeysel'inşudizesine:"Benbabam ı ,senustan ı unutma ."16



AZINLIK KÜLTÜRÜNE KONAN YASAK

Gülsüm Cengiz Akyüz

Kültürel birikimler insanlığın ortak malıdır. Kimsenin tekelinde değildir. Her insanın soyuna,diline, dinsel inanışına ya da mensubu olduğu yerli halka ait kültürü öğrenmeye hakkı vardır.İnsanlığın da buna hakkı vardır. Buna engel olmak demek, bütün insanlığa ait olan evrenselkültürü eksiltmek demektir.Çünkü,azınlık kültürüne ait birikimler, içinde yaşadığı ülkedekiçoğunluğun kültürüne, bir başka deyişle egemen kültüre eklenip onu çoğaltır ve oradanevrensel kültürü oluşturan halkalara eklenir. Böylece bütün insanlığın malı olur.Bukonudakien tipik örnek, en olumlu örnek, Sovyetler Birliği deneyimidir.Bildiğimizgibi,SovyetlerBirliğiçokuluslubirülkedir.Buuluslaraaitdeğişikkültürelbirikimleriiçindebarındırmaktadır.Heruluskendidiliniöğrenipkullanma,kendikültürünüyaşatmakonusundaözgürdür.SonuçolarakSovyetler Birliği kültür ve sanat alanında çok zengin ve çeşitli bir birikime sahipolmuştur.ÜlkedeegemenolanRuskültürü,kendidışındakikültürlereyaşamhakkıtanımamış

olsaydı

,okültürlerkendilerinisürdürmekiçinçabaiçinegirmemişolsalardı

,bugünErmenistan'dan bir Aram Haçaturyan, Azerbaycan' dan Baybadof, Zeynep Hanlarova,Kırgızistan' dan Cengiz Aytmatov gibi sanatçılar çıkabilir miydi?17



Busanatçılarınürettikleri,yorumladıklarıyapıtlarinsanlığınortakmalıolanevrenselkültüreeklenebilirmiydi?İnsanlığınbugünedekbiriktirdiklerinedönüpbaktığımızdabuörneklerinnekadarçokolduğunugörebiliriz.Bulunduğuülkedeazınlıkkültürüneaitpekçokyapıt,içindebulunduğuülkeninkültürüneeklenmişveoradanevrenselkültüreulaşarakbütüninsanlığınortakmalıolmuştur.İştebuyüzden,azınlık kültürüne konan yasak, uygulanan baskı, yalnız okültürü eksiltmekle kalmaz, hem o ülkedeki egemen kültürün hem de evrensel kültürün eksikkalmasına yol açar.Hemokültüremensupinsanlarınkendikültürleriniözgürcetanımaveyaşatmahakkını,hemdebütüninsanlığınokültürüöğrenme,yararlanmahakkınıortadankaldırır.Türkiye de çok kültürlü, çok dilli bir ülke. Türkiye topraklar ı üzerinde değişik soydan gelenTürk, Kürt, Laz, Ermeni, Rum, Çerkeş, Arnavut; değişik dine inanan ve değişik mezheplerdenolan Müslüman, Hıristiyan, Musevi, Sünni, Alevi ve Süryaniler yaşamaktadır.Buinsanlarınkendikültürleriniyaşatıpyarınlaraulaştırmaları,kendidillerinikullanabilmeleri,kendidinve.gelenekleriniyaşatabilmeleri,Türkiye kültürünü azaltmaz, tersine çoğaltır.ÜlkemizderesmidilinTürkçeolması,yalnızLozan'labelirtilenbazıazınlıkçocuklarınınanadiliniöğrenmesihakkı,ötekikültürlerineksilmesineyolaçmıştır.Denebilirki,ülkemizdedeğişikkültürlerdeninsanlarınkültürleriüzerindebirbaskıyoktur;insanlarkendikültürvegelenekleriniyaşatıyor;aitolduğukültürüngerektirdiğiyaşamabiçiminisürdürüyor;deyişler,tekerlemeler,masallardildendileaktarılıyor.18



Budoğrudur,amabizdebirsözvardır:'Söz uçar yazı kalır.'Kulaktankulağaaktarılanlaryalnızcayerelveanlatıldığıyerdekalır.Kulaktankulağaaktarılırkendeğişikliğeuğrar,giderekyozlaşır,saflığınıyitirir.Dinlenenlerbirsüresonraetkisiniyitirir.Kalıcıolanlarsayazılıkültürinimleridir.Birkültüreaitmasal,söylence,şiiryazıyadöküldüğüzamanhemokültüreaitinsanlar,dolayısıylaokültürünçocukları,hemdedeğişikdillereçevrilerekdeğişikkültürlerdeninsanlaroürünüokuyuptanımaolanağıbulabilirler.Benbukonudakendimdenbirörnekvermekistiyorum.BenimhiçbirzamanKürt Ozan Ekmede Xani tarafından yazılan ve Kürtkültürüne ait bir aşk öyküsü olan Mem u Zin'ikulaktandinlemeolanağımyoktu.Ancakbiryayınevi1975yılındakitabınıyayınlayıncaokumaolanağımoldu.Kitapbirsüresonratoplatıldı.OysabuöyküdebirRomeoileJülyet,birFerhatileŞirin,birTahirileZühregibiölümsüzbiraşkıanlatıyordu.Öykününgeçtiğidönemdentoplumsalkesitlersunan,insanlarınyaşambiçimlerini,insanilişkilerinianlatanbukitabıokumamakbenieksiltirdi.Okuduğumiçinçoğaldım.Aram Haçaturyan'ın bir Kürt ve Ermeni genci arasındaki aşkı anlatan Gayanebalesini izlerken,obaleiçinbestelediğimüziğidinlerkennasılçoğaldıysamöyleçoğaldım.Sonuçolarakkültürlerin yaşatılması, geçmişten alıp geleceğe ulaştırılması konusundayazının, edebiyat yapıtlarının büyük önemi vardır.Buradançocuklara,çocuklarınkendileriniyazılıolarakifadeetmehakkınagelmekistiyorum.Çocuk anadilini özgürce öğrenemiyorsa, okuyup yazamıyorsa; çalışacak alfabe, okuyacakkitap bulamıyorsa bu hakkını kullanamıyor demektir.19



Kendinianadiliyleyazarakifadeedemiyordemektir.Çocuklarınbuhakkınıkullanamadığı,azınlıkkültürüneaitdillerin,kültürleringiderekyokolduğunailişkinçarpıcıbirörnekvermekistiyorum.GeçtiğimizgünlerdeİHDİstanbulŞubesi,'Anadilinde Yarışma'başlığıaltındaçocuklararasındabirşiiröyküyarışmasıaçtı.GelenürünlergenellikleTürkçeyazılmıştı;anadiliTürkçeolmayanlartaraf ındanbile.BuyarışmayagelenürünlerarasındaTürkçenindışında,Lozan'ınkendilerineanadilleeğitimhakkıtanıdığıErmeniçocuklarının,anadillerindeyazdıklarışiirveöykülerçoğunluktaydı.Yarışmaya yalnızca bir tane Kürtçe yazılmış yazıgelmişti.OysaülkemizdeanadiliKürtçeveötekidillerdenolanpekçokinsanvar.Onlarınçocuklarınınkendidiliniyazmayıöğrenme,yazılmışbiryapıtıokumaolanağıyok.Geçtiğimizgünlerdegünlük bir gazeteden(1) aldığım şu sayılar anadilkonusundailginçipuçlarıveriyorbize.Busayılarıaldığımaraştırma,ülkemizinGüneydoğubölgesindeyapılmış.BaşbakanlığınGAPbölgesiiçinsosyalprojelerçerçevesindeyaptırdığıaraştırmasonucundabölgedekiyaygınanadilinKürtçeolduğubelirlenmiş." GAP bölgesi kentlerinde en yaygın anadil Kürtçedir:%58.4.Kürtçeninanadilioldu ğ unusöyleyenlerinenyüksekoldu ğ umerkezler,Ad ı yaman%89.7,Nizip%77.2,Ergani%80veDiyarbak ı r'd ı r%75.2.Urfa'dadaanadiliKürtçeolanlar ı noran ı genelortalaman ı nüzerindedir:%67.2."Zazaca,Siverek'te%25,Ergani'de%11.7veDiyarbak ı r'da%14.8olmaküzerebaz ı lar ı n ı nanadilidir.Bumerkezlerd ı ş ı ndaanadilininZazacaoldu ğ unusöyleyenlerepekrastlam ı yoruz.ArapçaiseMardin'deço ğ unlu ğ un%50'sininanadilidir.BölgedeTürkçeyianadilolarakbelirtenlerinoran ı %29.7'dir. ________1.Cumhuriyetgazetesi,9.11.1994.

20



" Türkçe, Kürtçeden sonra gelen ikinci anadildir.Birinciyadaanadillebirle ş tirildi ğ indehemenhemenbütünnüfusunTürkçebildi ğ ianla ş ı lmaktad ı r.Bölgedeki kad ınların Türkçe konuşmayetenekleri erkeklere göre daha düşüktür." AraştırmanınAnadilveMezhepbaşlığınıtaşıyanbölümünde,kırsalkesimdekikadınlarınanadilinin%75oranındaKürtçe(kentte%49),%16oranındaTürkçe(kentte%41),%5düzeyindeArapça(kenttede%5),%4Zazaca(kenttede%5)vekentlerdebinde3oranındaSüryaniceolduğukaydedildi.Başbakanlık kendi yaptırdığı bu araştırmanın etnik yapı ve anadile ilişkin bölümüne sansüruygulamış ve rapor o bölüm çıkarılarak yayınlanmış.BaşbakanlığınTMMOBZiraatMühendisleriOdasınayaptırdığı'GAP Bölgesinde Toplumsal Değişme Eğilimleri'adlıaraştırmadaorijinalhaliylebasıldıktansonrasakıncalıgörülerektoplatılmış.YukarıdaverilensayılarülkemizinGüneydoğubölgesindeyaşayaninsanlarımızınanadillerikonusundabirfikirvermektedir.Kanımca,ülkemizinötekibölgelerindeyapılacakaraştırmalardandailginçsonuçlarortayaçıkacaktır.Sonuçolarakülkemizde yaşayan çocuklardan, azınlık kültürüne, değişik dillere ait olanlar;kendi anadilini öğrenemiyor, okuyup yazamıyor, kendini yazılı olarak ifade edemiyor. Yazı yazmayı öğrenemiyor.21



Okumayıöğrensebilekendianadilindeyazılmışderskitabı,öykü,şiir,masalkitabı,edebiyatyapıtıyok.Kitleiletişimaraçlarındakendianadilinidinleyemiyor,budoğrultudahazırlanmışprogramveyayınlarıizleyemiyor.Çocuğunkendianadilindeyazarakanlatabilmehakkınıkullanabilmesiiçinöncelikleanadiliniöğrenebilmesi,anadilindeeğitimgörebilmesigerekiyor.BununiçindeÇocuk Hakları Sözleşmesinde yer alan 17. 29. ve 30. maddelere konan çekinceler kaldırılmalıdır.Bununyanısırakafalarımızdakiçiftestandartlıdüşüncekalıplarınıkırmamızgerekiyor.BaşkaülkelerdeyaşayanTürklere,Türkçeokuyupyazmahakkınıntanınmasınıistediğimizgibi,kendiülkemizdeyaşayanazınlıkgrubundaninsanlarındaanadilleriniöğrenmevekullanmahaklarınıkabuletmeliyiz.İlk önce, ülkemizde farklı kültürlerden insanların yaşadığı, onlarınfarklı dilleri ve yaşama kültürleri olduğu gerçeğini kabullenmeliyiz.Bununiçininsanhaklarıveçocukhaklarıkonusundakonulançekincelerortadankaldırılmalı,insanhaklarınayasakkonmamalıdır.Ayrımgözetmedenbütüninsanlarohaklardanyararlanabilmelidir.Bukonuda,gerekli yasal düzenlemeler yapılmalı,yeniyetişenkuşakönyargılardanarındırılmalıdır.Özellikleeğitimkurumlarındaçocuklarinsanhaklarıvedemokrasikültürükonularındaeğitilmelidir.Kuşkusuzbuönerileryapılmasıgerekenleriçinyalnızcabirbaşlangıçtır.Bukonudasorumlulukduyankişivekurumlaragörevlerdüşmektedir.22



DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ

Şahin Alpay

Düşünce özgürlüğü üzerindeki yasal kısıtlamalar, Türkiye'nin modernleşmesinin önündeki enönemli engel gibi görünüyor.Amadüşünceözgürlüğününyasalengellerindençok dahavahim olanı, Türkiye'nin ekonomi, siyaset, kültür, medya ve diğer kesimlerindeki seçkinlerarasında bile düşünce özgürlüğünün anlamının ve değerinin anlaşılamaması.Yasalarımızıbelkibuyüzyıliçindedahademokratikhalegetirebiliriz,amabu kafalar nasıldemokratikleşecek?21.yüzyıla5kalaTürkiye'deülkeyiyönetmeyesoyunmuşpartilerinbaşkanlarıarasında,insanların kafalarının içine yasak getirilemeyeceğini, düşünce özgürlüğünün ifade, yanidüşünceyi açıklama özgürlüğü demek olduğunu anlamaktagüçlükçekenlererastlanabiliyor.

Düşünceözgürlüğüüzerineyazıpçizenlerinbirçoğuhâlâ,düşünceözgürlüğünüyalnızcakendibenimsediklerifikirlerinözgürlüğündenibaretgörüyor.Bunlarınbazılarınagöre,başkalarının(kendilerindenfarklı)düşünceleriniaçıklamaözgürlüğünüsavunanlar,yanidemokratlığınentemelgereğiniyerinegetirenler,kendikendilerinesaygılarıolmayan,kişiliksizkimseler...23



Beğenmedikleri fikirlerin yanlışlığını göstermeye çalışacaklarına; bu fikirlerin sahiplerini "hain,sa tılm ış, yabancıların kuklası, dönek, şu bu " diye nitelemeye utanmayanların hâlâitibargörebiliyorolması,belkiTürkiye'dedemokratikleşmeninenönemlimeselesi.21.yüzyıla5kalafikirlerin,dolayısıylayaratıcılığınserbestçe,özgürceortayakonmasınıköstekleyenbugünküortam,düşünceözgürlüğünündeğerinikenditecrübeleriyle,hayatıniçindetanımışolankuşaklarabüyükazapveüzüntüveriyor.Özgürlük,onunenönemliboyutuolandüşünceözgürlüğü,kuşkuyokkiinsanlığınuğrunabüyükbirsavaşverdiği,kendibaşınabirdeğer.Bireyaçısındanözgürlük,bireyolabilmenin,kendinibireyolarakgeliştirebilmeninelbettekitemelşartı.Özgürlüğün toplumlar için değeri ise, sorunlara doğru çözümlere, doğru politikalara, doğrubilgilere ancak düşünce özgürlüğünün varolduğu, düşüncelere açık toplumdaulaşılabilmesinden kaynaklanıyor.Farklıfikirlerin,farklıönerilerinüretilebildiği,tartışılabildiğitoplumlar,ancakönlerindekisorunlaradoğruçözümlergetirebilir.Demokratiktoplumların,ekonomideolsun,bilimdeolsunenileritoplumlarolmalarınınnedeni,düşünceözgürlüğünedayanantoplumlarolmaları.Hatalardan ders almak; yanlışları ayıklamak; çözüm getirmediği ortaya çıkan fikirleri,politikaları, teorileri, yönetimleri değiştirmek, ancak düşünce özgürlüğünün varolduğutoplumlarda mümkün olabilir.Demokrasiyi,bununiçin;bireyevetoplumahatalardandönebilmek,kendinidüzeltmekvegeliştirmekimkânınıverdiğiiçinistiyoruz,savunuyoruz.Başkaneiçin?24



Sevgiligençler,toplumumuzdakibaskılara,haksızlıklara,yanlışlıklarabazanisyanediyorsunuz.Neyazıkki,bütünbubaskı,haksızlıkveyanlışlıklarıhemenoracıktahalledecekbirreçetemevcutdeğil.Başkatoplumlarınvekenditoplumumuzuntecrübelerindençıkarabileceğimizenönemlidersşu:Meselelerimizi ancak özgürce düşünerek; farklı çözümönerilerini tartışarak; her zaman aynı fikirde buluşamasak da uygarca uzlaşıp anlaşarakhalledebiliriz.Fikirlerinibaskıyla,zorla,şiddetkullanarakkabulettirmekisteyenler,kimolurlarsaolsunlar,aslındasorunlarımızınhalledilmesiniengelliyorlar.Farklı düşüncelere, farklı davranış biçimlerine, farklılığa saygı göstermek; zor ve şiddete karşı çıkmak, birey olarak da toplum olarak da gelişme ve ilerlememizin vazgeçilmez olan tek veyegâne şartı.Bizimkuşağımızbunuçokacıtecrübelerleöğrendi.Aynıtecrübelerdensizindegeçmenizegerekyok.25



ÖZGÜRLÜĞÜN SINIRLARI

Şahin AlpayÖzgürlük, insanlığın uğruna büyük mücadeleler verdiği ideallerin belki başta geleni.Özgürlüğünenönemliboyutuolandüşünce,yaniifadeözgürlüğü,kendibaşınabirdeğerolduğugibi,gerekbireyleringereksetoplumlarınkendilerinigeliştirebilmelerinindetemelşartı.Amaacabademokrasilerdeözgürlüğün,buaradaifadeözgürlüğününsınırıyokmudur?Elbettevardır.Elbetteki,demokratik özgürlüklerin, bu arada ifade özgürlüğünün, demokratik rejimi yıkmak,

demokratik hak ve özgürlükleri ortadan kaldırmak amac

ıyla kullan

ılmas

ına izin verilemez.

Ohaldebirdemokrasideifadeözgürlüğününsınırınedir?Demokratikülkelerarasındaimzalanansözleşmelerdebusorununcevabıverilmiş;ifadeözgürlüğününhangiamaçlarlaveneölçüdesınırlanabileceğininesaslarıbelirlenmiştir.AvrupaKonseyi'neüyeülkeler,buaradaTürkiyetaraf ındanbundan41yılönceimzalanan(böylelikleiçhukukumuzunbirparçasıolan)AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi'nin10.maddesi,1.f ıkrasındaifadeözgürlüğününiçeriğini;2.f ıkrasındadahangiamaçlarlasınırlanabileceğinibelirtmektedir.

26



Aynısözleşmenin17.maddesiise,gerekdevletlergereksebireyvetopluluklaraçısındanifade özgürlüğünün 'sınırını'çizmektedir:"Busözle ş mehükümlerindenhiçbiri...busözle ş medetan ı nanhakveözgürlüklerinortadankald ı r ı lmas ı naveyaburadaöngörülendendahageni ş ölçüdes ı n ı rland ı r ı lmas ı nayönelikbirfaaliyetegiri ş meveyabireylemdebulunmahakk ı n ı sa ğ lad ı ğ ı ş ekildeyorumlanamaz ."SözleşmeyeuyulupuyulmadığınıdenetleyenAvrupaİnsanHaklarıDivanıdabirkararında,ifadeözgürlüğününsınırlandırılmasındadevletlerintakdirhakkınınsınırlarınışöylebelirtmektedir:"İ fadeözgürlü ğ üsadeceho ş agidenyadainsanlar ı tedirginetmeyenveyakayg ı s ı zl ı klakar ş ı lananhaberveyafikirleriçinde ğ il,devletiveyahalk ı nherhangibirkesiminiinciten,ş okasokanveyarahats ı zedenhaberveyafikirleriçindesözkonusudur.Demokratiktoplumunolmazsaolmazş artlar ı n ı olu ş turançoğulculuk, hoşgörü ve aç ık fikirliliğ in gerekleribunlard ı r ."SeçkinbilimadamlarımızıbirarayagetirenTürkiyeBilimlerAkademisi'ninhazırlayıpbütünyetkilimakamlarasunduğu'Türkiye'de Düşünce Özgürlüğü'raporundadabelirtildiğiüzere(bkz.'EntelektüelBak ı ş ,18.12.1994 ):•Anayasavepekçokyasadamevcutifadeözgürlüğünükısıtlayıcıhükümlerin 'demokratiktoplumun gerekleri'ölçütüneuygunolarakgözdengeçirilmesi,Türkiye'dedemokratikleşmeninbaşlıcakonusudur.•Başta Terörle Mücadele Yasası'nın 8. maddesiolmaküzere,mevzuatımızdakiçeşitlidüşüncesuçları, "insan ı ve insan aklın ı d ışlamakla kalmamakta; bu suçlarındüzenlenmesindeki belirsizlikler, suç olanla m eşru olan ı birbirinden a yırmayı güçleştirmekte;suç ve cezaların kanuniliğ i ilkesini ihlâl ettiği gibi, uygulamada eşitsizliklere, keyfiliklere yolaçmaktad ır." 27



•Demokratikülkelerinyasalarındabelirligörüşleribaşkalarınabenimsetmekamacıyla‘propaganda’ suçu kalmamıştır.Belirligörüşlerizoryoluylagerçekleştirmeye,şiddetkullanmayadavetsuçsayılmaktadır.OysaTMY'nın8.maddesi,'açıkveyakıntehlikeyaratacakşekilde'veyabenzeriölçütlerdahikoymaksızın,'hangiyöntem,maksatvedüşünceileolursaolsun,devletinülkesivemilletiilebölünmezbütünlüğünühedefalan'propagandayı yasaklayarak, haber vermeyi, tartışmayı ve araştırmayı dahi suç haline getirmektedir.SosyaldemokratbirpartiolmakiddiasındakiCHP,eğerbuiddiasındabirnebzesamimiise;parlamentodakiötekipartilerdengerçektenfarklıolduğunugöstermekistiyorsa,öncelikleTMY'nın8.maddesiolmaküzere,düşünceyisuçyapanmevzuatın,demokrasiningereklerineuygunbirşekildedeğiştirilmesinivazgeçilmezsiyasihedefalmalıdır.28



CANİLER ÇAĞIAhmetAltan

Fransa İhtilalinin ardından gelen terör günlerinin kanlı karmaşasında giyotinler her gün işler,gömlekyakalarıyla,enselerindekisaçlarıkesilmişkadınlıerkeklimahkûmlarınkafalarıbirer

birerkeskinbı

çağı

nönündekisepetedüşerdi;halkkalabalı

klarhalindeidammeydanları

natoplanıpbulabildikleriekmeklerikemiripşakalaşarak,mahkûmlarlaalayederekidamlarıseyrederdi.Toplum önce ölümden korkmuş, sonra ölüme alışmış, sonunda da ölümle, kanla,cinayetle eğlenir olmuştu.Ölümünvekanınfazlalığıinsanlarınduygusaltepkilerimaltüstetmiş,hepsinibirercellatyamağınaçevirmişti.Birgünöncesavcıolarakinsanlarıölümmeydanlarınagönderenlerinertesigünmahkûmolarakkafalarınıbıçağınaltınauzatışlarınabileşaşmıyorlardı.Türkiye'nindeölümleilişkilerigittikçegaripleşiyor.Öncelerikorktuğumuzölümeşimdilerdealıştık,hattayavaşyavaşbizdeölümleeğlenirolmayabaşladık.Sonudelikdeşikcesetlerlebitenpolisbaskınlarındainsanlarınçevreyetoplanıpbayraklarsallayarakalkışlaması,ölenlerin,fikirleriveamaçlarıneolursaolsun,birerinsanolduğunuunutupkanlıvücutlar

basılanevlerdençıktıkçasevinçligösterileryapması,sonradaeğlencelibirpikniktendönergibievlerinegidipuyumaları,ruh sağlığımızda ciddi çatlaklar meydanageldiğinigösteriyor.29



Bu ülkede her gün ne kadar çok genç insanın öldüğüne aldırmıyoruz bile, askeregönderiyoruz, ölüyorlar; dağlara çıkıyorlar, ölüyorlar; gözaltına alınıyorlar, ölüyorlar; sokaktayürürken enselerine bir kurşun sıkılıyor, ölüyorlar.Gençlerölüyor,ihtiyarlarnutukatıyor,ihtiyarlarnutukattıkçagençlerdahaçokölüyor;ihtiyarlarınzehirlikonuşmalarındakihersözcükbirmermiyedönüşüpbirgencivuruyor.Çocuklarımızın yarısını 'şehit' yarısını 'hain' olarak ölüme gönderirken,gazeteköşelerine,partitepelerine,yönetimzirvelerinetırmananlarhergünvatanseverliktensözediyorlar,onlarvatanlarınısevdikçegençlerölüyorvebirileribuölümlerdeninanılmazparalarkazanıyor.Vatanseverlik diyorlaruyuşturucu kaçakçılığı artıyor, vatanseverlik diyorlar silâh kaçakçılığı tırmanıyor.VatansevgisiniölümeveparayabağlamışbuvatanseverlerigördükçeBernardShaw'unsözlerigeliyorinsanınaklına:"Unutmayınki,"diyorbuasiihtiyar,"her alçağın son sığınağı vatanseverliktir."GaziMahallesindegözaltınaalındıktansonratelleboğulmuşcesedi'kimsesizlermezarlığında'bulunanHasanOcak'ınölümhaberi,teksütun,gazetelerde.Gençlerinölümü,haberdeğeriniçoktankaybetti.Çünküölümdenkorkmayıunuttuk,ölümealıştıkveartıkölümleeğlenmedöneminegiriyoruz.Fransa'da Robespierre terörünün insanları vahşileştirmesi gibi buradaki iki uçlu terör de biziminsanlarımızı çarpıtıyor.30



Hep'başkaları'ölürsanıyorlar,hep'başkalarınınçocukları'ölürsanıyorlar,ölümünbirsalgınadönüştüğütoplumlardakimseningüvendeolmadığını,çocukları 'benim çocuklarım' ve'başkalarının çocukları' diye ayırmaya başlamanın sonunda insanı bir cellat yamağınadöndüreceğini,toplumsalbirgiyotinçalışmayabaşladığındaaynıFransa'daolduğugibi,ogiyotiniyapanıdaogiyotinikullananıdasonundahiçayrımyapmadankesebileceğinitümdenunutuyorlar.Bugünlerdeyapılanbütünpolitiktartışmalarınaslında'gençleri öldürmeye devamedelim mi, etmeyelim mi'tartışmasıolduğunugörmüyormusunuz?Birtakıminsanların,gençlerinölümlerindenkendilerinepolitikpayelerveservetleryapmayaçalıştığınıanlamıyormusunuz?Başkalarınınçocuklarınınölümünüalkışlayanların,kendiçocuklarınınruhlarınındaölümkorkusuylazehirlenipsoluduğunufarketmiyormusunuz?Gençlerinölümlerinealdırmıyorsunuz.Hiçaldırmıyorsunuzhemde.Yakındabuölümlerdenkendinizeeğlencelerbileçıkartacaksınız,bazıölümhaberlerinialkışlarlakarşılayacaksınız,ruhunuzunbirkasapönlüğügibikankoktuğunuhissetmeyeceksiniz.'Eğlentili cenaze törenleri' deyaparsınızbelki.Ölümealıştınız,çünküartıkbaşkalarınınçocuklarınınölümleriyleeğlenmeyehazırsınız.31



ROBOTLAR VE YELDEĞİRMENLERİ

Yavuz Baydar

Aklın yolu 'bir' değil.Öyle olsaydı, farklı felsefe disiplinleri olmazdı.Düşünürler dünyayı kendi zihinlerindeyorumlamaya kalkışmazlardı. Değişik akıl-yürütme yöntemleri, yaratıcılığı geliştiren zihinkulvarları, yaşam tarzları ortaya çıkamazdı. Aklın yolu bir olsaydı, düşünce özgürlüğü kavramı doğmazdı.Gerçektendüşünce/ifadeözgürlüğüyanlısıisek,Türkiye'deikidebirbelirlidüşünceleregeçerlilikkazandırmaargümanıolaraksunulmayaçalışılan'aklın yolu birdir' önermesindenartık vazgeçmek, aklın çok yolundan söz etmemiz gerek.

Aklınyoluyalnızcaiktidarlar-veelbettekişiseliktidardüşkünleriiçinde-'bir'dir:Gerçeğiörtbas etmeye çabalayan, güvenden yoksun kör iradenin, inkâr için araç olarak kullandığı yalanın yoludur bu.Yalanındozuvegelişkinliği,ülkedekiiktidarçarklarınıişletenzekâgücününvedüzeyininyanısıra,kamuoyununkavrama,yargılamaveyorumlamabecerisiiledoğrudanbağlantılı.Türkiye'nin 72 yıllık tarihi boyunca hesaplaşmaların, acımasızlığın, zulmün, erdemdüşmanlığının, ilkelliğin toplum üzerine düzensiz zaman aralıklarıyla bir karabasan olarakçökmeye devam etmesinin nedeni, kaba yalanların ortak bilinci kirletmeyi; zihinleri ısrar veinatla cenderede tutmayı sürdürmesidir.32



Gelinennoktadaşunuartıkaçıkçagörebiliyoruz:Toplumu yöneten şekilsiz bir egemen güç,cumhuriyetin kurulması öncelerinden başlayarak, kutsal bir 'vatani görevi' kuşaktan kuşağadevrederek yalanı doğru gibi bizlere sunmaya çalıştı.Ölçülübirbaşarısağladığınıdakabuletmekgerek:Bireysel girişim ve farklı kişilik oluşturma payını hiçe sayan, analitik düşünce

yöntemini bütün bütüne reddeden bir eğitim sistemiyle, kuşakların zihinsel dokusuna kazınanklişelerle, yalan ve inkâr kalıplarıyla, sorgulama, yenilenme ve değişimin önünü kesiyor.Bunuyaparken,pekdezorlanmıyor.Nedeniaçıktır:Türkiye'yioluşturantoplum,çoğulcufelsefegeleneğindenyoksunkalmasıvebaskınınbelirlediğitarihseldeneyimlerinortakbilinçtederinboşluklaryaratmasındanötürü,irrasyonel bir toplumdur.İrrasyonalite,tipikanakronikyapınınatardamarıdır.Verdiğikararların,attığıadımlarınnedenleri,yöntemleriveolasısonuçlanüzerindesistematikdüşünceüretmeveuzlaşmalarıdakapsayançözümyaratmageleneğibutoplumayayılamadı.Türkiyetoplumu,-mikroskopikbirkesimdışında-yatayvedikeyilişkilerindeakılcılığınyorumveyargıöncülleriyle(pretnise)kıstaslarını(norm)birtürlübenimseyemedi.Şiddete karşı beslediği hoşgörü, güçlüye baş eğmesi, güçsüzü ezmeye kalkışması, fikirleri kendi çapları içinde değil de onları üretenlerin konumu ve özellikleri aracılığıyla yorumlaması, kuralları çiğnenmesi gereken yapay olgular olarak görmesi, doğayla ilişkilerini bir türlü şefkat vesevgiye dayandıramaması bundandır.33



Bugün Türkiye'deki bireylerin ezici çoğunluğunda -elbettekibununzeminindeeğitimsistemininçarpıklığıvar-özgün düşünce üretme yeteneği ne yazık ki yoktur,içinesürüklendiğiklişedüşünceşemasınısorgulamabecerisindenacizdir.Kendisiniçevreleyenolgularamesafelibakamıyor.Batı'yıBatıkılanentemelolguyukavrayıpbireyliğinde'kendisi'olamıyor.Tepkileriniyasadecereflekslerlegösterebiliyoryadakendisineenazzararıverecekhesaplarıyaptıktansonra;yani-tepkigöstermeyekararverdiğitakdirde-gecikmeliolarak...Öncülleriyerelveilkelsaplantılarınkümelenmesindenoluşuyor;uygardünyayıyaratanvegeliştirenöncüllerleuyuşmuyor.(Milletvekillerimeclistenzorlaihraçedilirken,GenelkurmayBa ş kan ı 'Bosna'yasilâhyard ı m ı 'n ı itirafederekuluslararas ı skandalayolaçarken,memurlarpolistenmeydandaya ğ ı yerkensusuyor;Alevilere'küfredilince',popş ark ı c ı s ı TarkanTVekranlar ı nda'çi ş imvar'dedi ğ indegözüdönüyor .)Öncül, neden-sonuç ilişkisinin ortakbirdildeelealınmasınıgerektirir;birortakçıkışnoktasıaranmasınıiçindetaşır.Aksitakdirdedüşüncealışverişiolmaz,ilkeliddialaşmalarsürergider.Bubirey,-kiaralarındakendini'aydın'olaraklanseedenlerivebunukabulettirenlerideoldukçayükseksayıda-olgularıirdelerken(dahado ğ rusu,öyleyapt ı ğ ı n ı benimsetmekisteyenbuyöreyeözgüotipiközgüveniylejestveedasergilerken )sebep-sonuç ilişkisinitersinden görmeyi/göstermeyi analiz sanmaktadır.34



Bunainanıyorda!Soyut kavramlarla tartışmada bile sonuçlarını ortadan kaldırmakla birsorunsalın nedenlerini yok ettiğine, geçerli çözümler ürettiğine inanabiliyor...Temelyaklaşımıbelirleyenbu'ilkel inanç' olgusu,Türkiyebireyinindüşünceözgürlüğününönemini,bırakınsavunmasını,gerektiğigibikavramasınıengellemektedir.BuyaklaşımınsonuncusomutörneğiYaşar Kemal olayındayaşandı.Aslındabugelişmeyiyorumlamakakılcıbirkişiiçinsonderecekolaydı.Çünküeylemnetti:İfadeözgürlüğüçevresindesonbirkaçyıldır-yeniden-daralmayabaşlayançemberikırmadenemesi.Türkiye'yibirkezdahaiçinesürüklendiğikısırdöngüdenkurtarmagirişimi.Buaçıkgerçeğerağmen,YaşarKemal'inhaklıgirişimininözünükaçkişikavrayabildi?Önce'sonuçlar'dilegetirilerek'sorun'bertarafedilmeyeçalışıldı:Yaşar Kemal bunu Nobeliçin yapıyor! Bizi Batıya jurnalliyor!..Sonrada"Evet,yazarolarakgörü ş belirtmeli,amayazd ı klar ı nakat ı lm ı yorum,çünkü..."diyerekbirgörüşüsavunmadenemeleri,sorunutektaraflıolaraktartışmagirişimleri...İyihoşda,tabuolmaktançıkarılmayanKürtsorununuaçıkçatartışamıyoruzki!Tartışmazeminimayıntarlasıgibi!Sorunumuzbu!YaşarKemalbuzemini'temizlemek'amacıylahamleyapıyor.Türkiye'ninaydını,düşünceveifadeözgürlüğününkutsallıkboyutunubirtürlükavrayamamıştır.35



Kavrasaydı,öncelikle-tıpkıABD'dekimedenihaklarhareketigibi-herşeyibırakırbununiçinmücadeleverirdi.Bugünbunoktayayakınız;belki30belki40yılgecikmeliolarak.Türkiyeaydınınınhoşgörüsü,temsilettiğinidüşündüğüideolojikalıplarıiçingeçerlikalmıştırsadece.Güngelmiş,sadeceMarksizmiçindüşünceözgürlüğünüsavunmuş,başkagüngelmişsadece din için,birbaşkagünsadece etnik sorunların tartışılması için kavgavermiştir.Diğerlerininkavgasınagözyummuştur.Bunedenle,verdiğimücadelepolitikçekişmeolmaktanötegeçmemiş,kültürelyanıgelişmemiş,aydınıevrenselbilinceyaklaştırmamıştır.Hâlâdaöyle.BugünsadeceMarksistyadasolcuolduğunudüşündüğüiçin,MarksizmkadarköklüveözgürlükçübirdüşünceakımıolanLiberalizmi - özünü dâhi kavramaya gerekduymadan - 'Liboşizm' diye adlandırma ilkelliğini gösteren 'aydın' kesiminin düşünceözgürlüğü mücadelesi nasıl samimi olabilir?Bukişilerin,düşünceleriyüzündenbüyükbaskılaramaruzkalanSosyalistlerle KomünistlereTürkiye'de bir zamanlar 'Moskof dölü' diye ad takan ilkelliğin zihniyetindenbüyükbirfarktaşımadığıaçıktır.Sorunukavrayamadılar,kavrayamıyorlar.TabularTürkiye'dekiözgürlüklerikovalayanhayaletlerdir.Yokedilemiyorlar.Vetektaraflı'tartışmalara'yolaçıyorlar.BugününTürkiye'sindeErmenisorununu,'Ermeniler Türklere zulmetti' tezindenyolaçıkaraktartışabilirsiniz.Fakat 'Cumhuriyet öncesi dönemde Doğu Anadolu'da Ermenilere karşı etniktemizlik uygulanmış, yüzbinlerce Ermeni öldürülmüştür.36



Ermenisoykırımıdoğrudur'teziniönesürmeye,belgeleriylesavunmayakalktığınızanda(busonderecekarma ş ı kvekaranl ı kolay ı yorumlarkenhakl ı l ı kpay ı n ı zneolursaolsun ),aydınlanmanınerdemlerindensözedipduranlardadahil,birgrup'elikalemtutan' kişinin,yarım-yamalaknesnelverilerletartışmayaçabaladığını,ayrıcasizekonuylahiçilgisiolmayanhakaretlervesuçlamalaryağdırdığınıgörürsünüz.Bunu,yazdığıkitaplafarklıbirtartışmaaçmakisteyenTaner Akçamiyibiliyor.Yunanistan'dakiTürkazınlığauygulananbaskılarıanlattığınızzamanherkesingözünegirer,'aferin' alırsınızda,aynıyaklaşımlaRumların Türkiye'den ayrılmalarına yol açan gelişmelerianlatıp yorumlamaya kalkıştığınızda 'hain' damgasını yersiniz.Bugünün Türkiye'sinde, ülkenin içini kemiren Kürt sorununu tartışmak yasaktır. Özgürce vetarafsız bir biçimde bunu yapmaya kalkışırsanız, hakkınızda dava açılabilir.Bölgelerindensorunlarıdilegetirmeleriiçinparlamentoya seçilen Kürt milletvekilleri, bunu denedikleri içindokunulmazlıklarını ve milletvekillerini kaybettiler.Birkısmıözgürlüklerindenoldu,birkısmısürgünegitmekzorundakaldı.Sorunla ilgili yazılar yazan bazı aydınlar hapse mahkûmoldular.BugününTürkiye'sindeaskerlikleilgilikonulartabudur.Sözgelimi,"Kürt sorunu ülkemizinaskerî harcamalarının artmasından başka bir işe yaramıyor. Türkiye bütçesinin beşte birindenfazlasını güneydoğu illerindeki düşük-yoğunluklu savaş tüketiyor. Askerî kesimin bu kadarpalazlanması, Türkiye'de sivilleşme önünde büyük engeller oluşturuyor. Askerî harcamalarderhal azaltılmalı,"derseniz,yada"Ben Güneydoğudaki bu pis savaşa katılmak istemediğimiçin askerliği reddediyorum, ölmek ve adam öldürmek istemiyorum. Herkesi de askerliğireddetmeye çağırıyorum,"diyegörüşbildirmeyekalkışırsanız,bırakınonu,bugörüşleriherhangibirkişininağzından-belkidebugörüşekatılmayan-birgazeteciolarakkamuoyunaaktarırsanız,resmi makamlar, ifade özgürlüğünün sınırını aştığınızı, hakkınızda askerîmahkemede dava açarak, sizi özgürlüklerinizden men etme yoluna giderek hat ırlatırlar.37



Türkiye'demoderntarihin,cumhuriyeti'varlıkgerekçesi'kıldığıdüşünülenbazızamandilimleriileilgilikonulartabuolarakkalmayısürdürüyor.Buolgu,Türkiye'dekidüşünceözgürlüğüortamıönündekiasılsorundur.Butabularayrıntılarıylaelealınıpkamuoyundaözgürcetartışılmadığısürece,Türkiyeyönetimlerininolgunlaşması,bireylerinindinamizmkazanmasıveBatıdaki'kötü Türk' imajınınnedenlerininanlaşılmasımümkündeğildir.Akılcılığın yolu tabuları yıkmaktan geçiyor.1995yılında,2000'ebeşkala;Türkiye'yiyeryüzününyeniGüneyAfrika'sıolmayazorlayantemelsorun,şuyadabuideolojininetkisindenkaynaklanmıyor.Temel sorun, zihniyetsorunudur.Türkiyecoğrafyasındavarlıksürdürenbirey,elbettebir'tabula rasa' değil.Genlerinde,rüyalarında,davranışbiçimlerinde,gerçekliklekurduğubağlantıdabirtarihintümyönlerininizlerivar.Türkiye'debugününtoplumu,ortakbirfelsefeningeleneğindegelişmemiş;bölük-pörçükahlâkşemalarınıyarım-yamalakbenimsemiş;cumhuriyet öncesi tarihiyle arasınamesafe koymak isterken kendisiyle arasındaki mesafeyi yitirmiş, aslını çözümleyemez halegelmiştir.Türkiye'deki durdurulmuş genel zihniyet, bu ülkenin önündeki en büyük tehlike, enbüyük düşmandır.38



Bu zihniyet Türkiye toplumunun kendi gerçeklerini 'öğrenmesine, yorumlamasına vetercihlerini serbestçe yaparak toplum içinde varlık nedeni net tarif edilmiş kesitleroluşturmasına engeldir.Buzihniyet,sıkıştığıdönemlerdetoplumkarşısınaeskiveyenitabularıçıkarıyor;bunlarıntartışılmasına,gerekligörürse,akılalmazbirzorbalıklaengeloluyor.Kendisineçıkarilişkileriilebağladığı,mecburkıldığıetkinkonumlardakikişilerimevcutköhneyapınınkorunmasıiçinkullanıyor.Siyasettesürekliolarakf ırsatçı(oportünist),ikbalavcısı(arrivist)veikiyüzlü(riyakâr)liderleriüretipdevredetutuyor.Buzihniyet,özgürhaberleşmenintemeltaşıolanbasınveyayınorganlarıarasındakavranmasıgüçbirdalavere(manipülasyon)veyalanmakinesiniişletipkamuoyundaönyargılarıpekiştirebiliyor,yeniparanoyaodaklarıyaratabiliyor.71 yaşındaki Türkiye Cumhuriyetinin siyasal/kamusal söylem ve yönetsel işleyiş bakımındandünyaya sunduğu tablo trajikomik öğeler taşıyor.Öylebirülkedüşününki,yöneticileri,bilinensafsataveyalanlarınesneldoğrularmışgibibıkmadanusanmadantekrarlayıpdursunlar;çağdışıkalmışyapılaşmadahiçbirreformkımıltısıgörülmesin;durağanlıktanbezmiş,zekâbakımındanyönetimmekanizmasınıgeridebırakmışhalkı,muhalefetteykenenboşvaatlerlekandıranlar,iktidaragelirgelmeztutuculuğunbekçisikesilsin;hiçkimsetoplumsalrolükonusundagüvensahibiolamasın.39



Öylebirülkedüşününki,kendigücünü,sezgisini,yeteneğini,enerjisinikullanarakbireyolmayolundamesafekatetmiş,farklılığıileçoğulculuğusağlamayaçalışanherhangibirkişiyekişiliğini toplum için yararlı kılma olanağısağlanmasın;bukişilerTürkiye'yeözgübir'olumsuzseçme'yöntemiyleparyalaştırılsın,marjinalizeedilsin,onurlarıkırılsın,küstürülsün,içinekapanmayayadavarlığınıbaşkadiyarlardaanlamlıkılmayamahkûmedilsin.Yeteneksizliklevasatlığınkörükörüneriayettebelirlediğiyöneticileri,zekâ ve becerinin yaratıcı aşkınlığını hermeydanokumadavehesaplaşmadaezsin,mutlakbiçimdeyoketmeyekalkışsın.Öylebirülkedüşününki,'robot bireylerinin' sayısı arttıkça, içine kapanmanın sayıklamalarıylayönünü kaybetmeye başlasın.Yeldeğirmenleri, doğrusu ve yanlışı ile 'kendisi' olmayaçabalayan insanlarını yıpratsın, tüketsin.Tarihinyalanıyakaladığıanlarvardır.SSCB,Çekoslovakya,GüneyAfrika,Romanya,Macaristan,İsrailvebenzerlerinitarih1990'larınbaşındayakaladı.Bu ülkeler, başkatercihlerle gene varlık sürdürebilirlerdi, ama uygarlaşmanın evrensel tercihi onlara dahamakûl geldi.Türkiye de zamana yakalanmıştır. Yalanlar artık tutmuyor.Yarımyüzyılöncesindedondurulmuşreferanssistemleri,alternatiflerinönündebüyükengelleroluşturuyor.Fakatsisteminyapısalçarpıklığınakarşınyenilgiyeuğramayandinamikveözgürlükçübireykümeleri,çıkışyoluiçinmakûlyönügösteriyorlar.40



Türkiye 1923'te önemli bir tercihte bulundu: Batı uygarlığını oluşturan değerler kümesiniözümlemek, Batının parçası olmak. Bu mücadele bugün de devam ediyor.70yılıaşkıncumhuriyettarihindehoyratlık,toplumuaşındırdı.Amaiyimserliğihâlâbesleyenunsurlarvar.Türkiyebireyiningözüpekliğindeözgürlükmücadelesinincevherinibulmakmümkün.Trenhâlâkaçmadı.Yolayrımıhâlâönümüzde.Sorun,yasalreformlaçözümünübulmayabaşlayacaktır.Türkiye bireyi zihniyetini yenilediği, korkudan korkmadığı, yalan ve inkâra tepkigösterdiği, medeni cesareti meziyet olarak algıladığı, fedakârlığın karşılığını verdiği andanitibaren, engeller peş peşe ortadan kalkacaktır.Demokratikyöntemlerleoluşturulanmeclis,kilitlenenfrenmekanizmasınıartıkaçmakzorundadır.Ya karanlığı seçeceğiz, ya aydınlığı.Butercihlerkarşısındaelbettesusmamak,konuşmakgerek.41



DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ TEMEL BİRHAKTIR

Akın Birdal

Birülkede21.yüzyılagirerkendüşünceözgürlüğündensıkçasözediliyorsa,oradaciddi birrejim ve yönetim sorunu yaşanıyordemektir.Bireylerin, grupların ya da topluluklarındüşünmeleri, düşüncelerini açıklamaları, yaymaları yasaklanıyor ve cezalandırılıyorsa, oülkenin demokratik hukuk devleti olduğunu kimse ileri süremez.Olsaolsaoülkedeherkesinbilmesininistenmediğibirşeylerbaskıveotoriteilegizleniyordemektir.Obireylerezilenise,aşağılananveezilencinsiyetiseveogrupvetopluluklarezilenbirsınıfvehalk,yadaetnikgrupveazınlıklariseveezilenlerin'cümlesi'bunakarşıçıkıyorvekarşıçıkışlarınabaskı,tehditveöldürümlerlekarşılıkveriliyorsa,oülkedeçokdahaciddidüşünülmesigerekiyor.

Öldürümlerin çeşit çeşidi, işkencede, gözaltında kayıplarla yargısız infazlarla ve kontrgerillaeliyle sıradanlaşmıştır.Düşünceniz, sözünüz muhalifse, insandan ve halklardan yanaysa, 'bireyin ve toplumunözgürleşmesindense, emeğin ve emekçilerin kurtuluşundansa, sizin düşüncenizyasaklanmalıdır, etkisizleştirilmelidir ya da susturulması için her yola başvurulmalıdır. İşteTürkiye'de yaşanılan budur.42



Düşünce özgürlüğü temel bir haktır.Başkabirdeyişlehakveözgürlüklerintemelidir.Hak veözgürlüklerin 'olmazsa olmaz'ını oluşturan düşünce özgürlüğünün değişik araçlarla açığavurulmasının suç oluşturması, diğer hak ve özgürlük isteminin ve savaşımının da önünütıkamaktadır.YaklaşıkbirbuçukyıldırTMY(TerörleMücadeleYasası)nın8.maddesininkaldırılıpkaldırılmayacağı,yadaTMY'ninamaçmaddesindeki'devletinülkesivemilletiilebölünmezbütünlüğü'klişesininTCY(TürkCezaYasası)nın311.maddesinenasıleklenebileceğitartışılıyor.Butartışmalardaönceşununbilinmesigerekiyor:TMY'nin8.maddesininkaldırılması,düşünceyisuçolmaktançıkarmıyor.Çünkühukuksisteminde'DüşünceveBasınÖzgürlüğü'nüyasaklayan152yasave700'üaşkınmaddeyürürlüktedir.Pekibutartışmayısürdürenlervedeparlamentodabunakarşıçıkanlarbunubilmiyorlarmı?Biliyorlarbilmesine,ama8.maddeninkaldırılması,onlarınkastlaşmışdüşüncesistemindebirgedikaçacaktır.Bundankorkuyorlar.Buinatlaşmada8.maddeözgürleşirse'özgürlüklerinbulaşıcı'olduğundanyolaçıkarakbaşkaözgürlüklerindeönününaçılacağındançekiniyorlar.Hükümetveparlamentoda8.maddeninkaldırılmasınıyadaTCY'nın311.maddesineeklenmesiniisteyenlerindedahademokratolduklarındanyadademokratikleşmekonusundadahaisteklivekararlıolduklarındandeğil,dışarıyakarşı'gözboyama'dakiustalıklarınıyerinegetirmeçabasındandır.Yoksa,hükümetortağıolupda,insanhaklarından,demokratikleşmedendemvuravura,bugündüşüncelerinden ötürü 166 siyasetçinin, bilim ve düşün insanının, yazar,yayıncı, gazeteci ve insan haklan savunucusunun içeride oluşunu 2474 kişinin mahkûm olupyargıtayınsonucunubekliyorvede5679 kişinin yargılanmakta oluşununasılkabuledipiçlerinesindirebilirler.43



Sözkonusuyasamaddelerininkaldırılması,sosyologyazarİsmailBeşikçi'nin70davadansonuçlanan42'siiçinonaylanan84yıl5ayhapisve6milyar900milyonparacezasınıvebunudaödeyemeyeceğiiçinhapiscezasınaçevrilmesisonucutoplamcezasının198yıl5ayınutancınısilecekmi,hayır.Hükümetyetkilileri-iktidaryetkilileridemeyedilimvarmıyor,çünküiktidarbaşkaları-düşüncesuçununkaldırılmasınıvedemokratikleşmeyiAvrupaistiyordiyedeğil,halkımıziçinyapacağız,diyorlar.Cumhurbaşkanı8.maddeninkaldırılıpkaldırılmayacağınıhalkoyunasunalımdiyor.Herikisidealdatmacadır.Birincisi,halkımızistiyordiyeyapılacakidiyse,bugünedeğinnedenyapmadınız?İkincisi,uluslararasıvebölgeseldüzeydeoluşmuştopluluklarınüyesiolaraktopluluklarcahazırlanmışbirçokbelgevesözleşmelerikabulederekinsanhaklarınınevrenselliğiniveulusalüstühukukuntemelalınacağınınedenkabulettiniz?KabuledipbunlarauymayarakbuplatformlardaTürkiye'ninsorgulanmasına,yargılanmasınaveTürkiye'ninaleyhinesüreklikararlarçıkarılmasınaniyenedenoluyorsunuz?Uluslararası hukuk, 'düşünce suçu' diye bir suç kabul etmemiştir.İnsanHaklarıEvrenselBildirgesi,önsözünde'İnsanların içinde söz ve inanma özgü rlüklerinesahip olacakları bir dünyan ın kurulmas ı'n ı 'en yüksek amaç'olarakduyurmuştur.44



Aynıbildirgenin19.maddesiilede'her bireyin düşünce ve açıklama hakkı'nı güvence altınaalmıştır.AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi'düşünce ve açıklama özgürlüğünü' sağlamayıimzacıdevletleregörevolarakyüklemiştir,(m.9/1-10/1-a ,)AvrupaParlamentosu12Nisan1989tarihli 'Temel Haklar ve Özgürlükler Bildirisi'nde,düşünce ve açıklama özgürlüğü ile düşünceyi yayma/propaganda özgürlüğü haklarınıngüvence altında olduğunu kabuletmiştir.AvrupaGüvenlikveİşbirliğiKonferansıHelsinkiSonSenedi'katılımcıdevlet'lerin 'herkes içindüşünce özgürlüğüne' insanhaklarıvetemelözgürlüklerinesaygıgöstereceklerini(M.7/1)kararlaştırmışlardır.(Odönemin[1975]Ba ş bakan ı ,bugünündü ş ünceözgürlü ğ ününreferandumasunulmas ı n ı söyleyenCumhurba ş kan ı SüleymanDemirel'inimzalamaklas ı ks ı kövündü ğ übelge .)ViyanaBildirisi,demokrasiyi,halkın'kendi siyasal, ekonomik ve kültürel sistemlerinibelirlemek için istencinin özgürce ifade edilmesi' gerektiğinibelirlemiştir.(M.8/b-i ).Türkiyebubelgelerikabuletmiştir,imzaatmıştır.Kabuletmediğibaşkacabirçoksözleşmevebelgedededüşünceveaçıklamaözgürlüğügüvencealtınaalınarak;olağanüstükoşulları,tehlikelerigerekçegöstererek'uluslararası olarak tanınan insan haklarını ve temelözgürlüklerin'ortadankaldırılamayacağıdaAGİKİnsaniBoyutuKonferansıMoskovaToplantısıbelgesinde(M.28/1-b )kabuledilmiştir.45



Anayasanın90.maddesiuyarınca,kabuledilenbubelgeleryasahükmündeolupuyulmasıgerekirken,Türkiye'dedüşüncesuçkabuledilebilmektedir.Düşünceözgürlüğü,1991yılınınNisanayınınöncesiTCY'yınünlü141-142.maddeleriyürürlükteykenbudenligüncelleşmemişvetartışmakonusuolmamıştı.Çünkü1980askeridarbesiileişçisınıf ınınvesiviltoplumörgütlerinindemokratikdüşüncesiveekonomik-politikörgütlenmesigeriletilmiş,egemenlerininiktidarıiçinbirtehditolmaktançıkarılmıştı.TCY141-142.maddelerininyerinekonulanTMY'nindüşünceyi suç ve terör, düşünce sahibinide suçlu ve terörist sayan 8.maddesiilebaşlatılantartışmanedentoplumubütünüilesardı.Bununsorgulanmasıgerekir.Üçbuçukyıldırişbaşındabulunanyönetim,insanhaklarıvedemokratikleşmeiçintoplumdanoyvegüvenistedi.12 Eylül faşizmini ve onun uzantısı iktidarların kurumlaştırdığı bir yıkıntıyıonaracaklarıvaadindebulundular.Sonundaistediklerinidealdılar.Ortaklıkprotokollarıvehükümetprogramlarıdabusöylemlerebağlıyapıldı.Nevarkinedemokratikleşme,nedeinsanhaklarıyolundahiçbiradımatılmadı.Üçbuçukyıliçindeyasalaşan259tasarıdansadece3'üdemokratikleşmeadınayapılmışolupbunlarındahiçbiri iç hukuka adil ve eşitlikçiyansıtılamadı.BunlarCMUK, 158 saydı ILO sözleşmesi ve güvenlik soruşturmasının kaldırılmasıdır.Verilensözlerintamtersiyapıldı.ANAP'ın 1989-91 döneminde faili meçhul cinayetler 41 iken, bu dönemde 1339 oldu.

Aynı dönemde işkencede öldürümler, yargısız infazlar, gözaltında kayıplar beş misline;yakılan, boşaltılan, yıkılan köy sayısı 15'ten 2470'e çıktı.46



İnsanlar, evler, köyler, ağaçlar, hayvanlar yakıldı.

Kürt halkının tarih, doğa ve kültür mirası yerle bir edildi. Üç milyona yakın insan, evindentoprağından sökülüp atıldı.Budönemde,öncemuhalifolansiviltoplumörgütlerietkisizleştirildi.Tepkilerigünügeçirmeyeyöneltildi.Güçlü bir işçi sınıfı muhalefeti bırakılmadı.Medyanın,ciddibirbaskıunsuruolmaveiktidarıuyarmaişlevitamtersineçevrildi.Devletinvekamununkaynaklankendiegemenliklerivekişiseliktidarlarıiçinkullanıldı.Toplumunveülkeninyararınaolmayandüzenlemeler,yararınaymışgibigösterildi.Yapılanın,edileningizlenmesisağlandı.Militarizmin denetimde, üniformasız köşe yazarları türetildi.Muhalif kişi ve örgütlere, siyasetçilere azgınca saldırtıldı.TBMM,hükümetivemuhalefetiilebaşıbozukrejiminvekrizinkaynağınıoluşturdu.Yargı,ulusalüstühukukuyoksayarak,öncekarşıçıktıklarıdarbeAnayasasınasığındı.Yerüstü veyeraltı kaynakları yerli ve yabancı tekellere peşkeş çekilerek onların da tepkileri kırılmayaçalışıldı.Türkiye'ninüyesibulunduğutopluluklardandışlanmamasıiçinakılalmazödünlerverildi.Yenidünyadüzenindekendilerinebiçilenrolbaşarılıbiçimdeyerinegetirildi.Terör bahanesi ile demokratik, siyasi, insanî ve etik değerler yerle bir edildi, çürütüldü.Gazete büroları bombalandı, gazeteciler, yazarlar, milletvekili ve insan haklan savunucuları öldürüldü.47



Kitaplar,gazetelertoplatıldı.Hak,bilgiedinme,haberalmavegerçeğiöğrenmehakkındanyoksunbırakıldı.Yüzbinlerceişçi,işindenedildi;çalışmahakkıkullandırılmadı,açlığaveyoksulluğaterkedildi.Sonrasusacaksınızdenildi.Susmayanlartehditedildi,korkutulmayaçalışıldı,olmadı,insanlıkdışıyollarabaşvuruldu;sürüldü,işsizbırakıldı,cezaevlerinetıkıldı,öldürüldü.Bir halkın varlığı reddedildi, yok sayıldı.Bizvarızdiyençocuğu,kadını,çalışanı,yazarı,politikacısıTürkiye'densilinmekistendi.Bir halkın kendi kimliğiyle yaşamak, kendi diliylekonuşmak isteyişinin üzerine yasaklarla, korucusu ile, özel timi, jandarması ve polisiyleacımasızca yürüdü. Ve sonra da bunlar görülmesin, duyulmasın ve konuşulmasın istendi. Buvahşeti gören, duyan, konuşan ve herkesi görmeye, duymaya, konuşmaya çağıranlar 'vatanhaini', 'bölücü' ilan edildi.Böylebirülkededüşünülmezdeneyapılır?Böylebirülkedekonuşulmazvesavaşımverilmezdeneyapılır.Bugündüşünmezamanıdır.Düşünceözgürlüğüiçindirenmeveçabagöstermezamanıdır.Çünkü,düşünceözgürlüğüolmazsainsanhaklarısavunulamaz,korunamaz,geliştirilemez.Çünküdüşünce,söze,yazıya,resme,şiireveyontuyadönüşmedenyaratıcıolamaz.Bireyivetoplumugeliştiren,düşünceninözgürlüğüdür.48



Birülkedebansın,demokrasinin,özgürlüğünkaynağıinsanhaklarıdır.Bunundatemelidüşünceözgürlüğüdür.Düşüncesiözgürolanbireyvetoplumilebilimde,siyasette,basındaveinançtadaözgürlüğeulaşılabilir.Amaözgürlüklerbedelsizkazanılamaz,iş,obedelleriödemeyigözealmaktadır.Evet,düşünmektenkorkmayalım.Çünkükorkudankurtulmak,özgürlüktür.49



ÖZGÜRCE DÜŞÜNEBİLMEK DOĞAL BİRHAKTIR

Metin Cengiz Metin Cengiz 1953 y ılında Kars'ta doğdu .ErzurumAtatürkÜniversitesiFrans ı zcaBölümüileİ stanbulM.ÜniversitesiFrans ı zcabölümünübitirdi.12 Eylül döneminde TCK .'nın 141. Maddesinden 2 y ıl hapisyattı.BirsüreFrans ı zcaö ğ retmenli ğ iyapt ı .Sonrade ğ i ş ikgazeteveyay ı nevlerinde redaktör, editörolarak çal ı ş t ı . Halen ö ğ retmenlik ve çevirmenlik yap ı yor.PabloNeruda,EugéneGuillevic,JacquesPrévert,JulesLaforgue,AiméCesairevb. ş airlerdenyapt ı ğ ı çevirilerkitapla ş t ı .Baudelaire'denGünümüzeModernFrans ı zŞ iiriAntolojisi'nihaz ı rlad ı .Şarkılar Kitab ı ile 1996 Behçet Necatigil Ş iir Ödülü'nü ald ı.

İnsanın özgürce düşünmesi, düşündüklerini hiçbir baskıya uğramaksızın ifade edebilmesi,kelâmla donatılmış insanın en doğal hakkıdır.Bu hak, düşüncenin toplumda özgürce dolaşmasını da içermek zorundadır.Dünyanınyenidenoluşturulmasıiçintartışmalarıngittikçeyoğunlaştığıgünümüzdünyasında,tarihiniyapmaadınaTürkiye'nintartışmalardanuzaktutulması,düşünen,düşündüğünüyazılıyadasözlüifadeedenaydınıncezalandırılması,ülkemizingeleceğininşimdidencezalandırılmasıdemektir.Vebunadahiçkimseninhakkıyoktur.Toplumsaldiyalogun,saydamlığın,mükemmelliğin,ayrışıklığın,farklıolanınhukuksal

korunmacılığınınelzemolduğugünümüzdünyasındaülkemizdekidüşünceyekonanyasakinsanımızınaşağılanmasıanlamınadagelmektedir.50



İnsanındüşünselolaraközgürleşmesiyarınıadınabugününeelkoymahakkınıdavermiştirinsana.Buanlamdadatoplumsalolarakdemokratikleşme,devletingizlikimliğindenarınmasını,katılımcıbirpolitikayıveherkesdevlettirdüsturununhayatageçirilmesinizorunlukılar.Aksitakdirdezorveşiddet,toplumuntekebesidurumunageçer.Konuşan,düşünen,çözümlerüreteninsankendinidışlanmışbirkonumdabulur.Bununanlamıise,insanıntükenmesi,gittikçeyozlaşmasıdır.Ülkemizdeşiddetinşuyadabubiçimde,değişikyerlerde,değişikşekillerdekendinigöstermesi,hepimizeşiddetlibiruyarıdır.Demokratikleşme, ülkemiz için ivedi ve kaçınılmaz bir görevdir önümüzde.Devletinortakiradeyitemsilediyoroluşu,yürütmeninmeşruiyetzeminindekalmasınışartkoşar.Toplumsalçözülmeningerçekleşmemesiiçinbuzorunludurda.Düşünen,düşündüğünüyazaninsanınvarlığıtoplumsalsınıfların,farklıçıkarkesimlerininkendileriniyinemeşrubirzemindeifadeediyorolabilmeleriiçindekaçınılmazdır.Şuandakitoplumsaldurumumuzbubağlamdadahaçokdüşüneni,düşündüğünüyazanıgereksinmekte,herkesinaidiyetduygusunuduyduğu,uzlaşmanınsağlandığıbirtoplumiçinbunuvazgeçilmezgörmektedir.Bin yılı aşkın bir tarihe sahiptir Anadolu. Düşünce ve davranışlarımızda çoğulcu bir önemesahip kültürlerin mozayiği bu topraklarda gerçekleşmiştir.Bugün,gelecekadına,bütündünyadabirörnekteşkiletmesigerekenülkemiz,sorgulayan,reddedenyadayenidentanımlayanbirülkeolmakonumundadırda.Geçmişlegeleceğinibirleştirmek,anlamlıbirdüzlemdeyarınınıörgütlemekdurumundaolanbirTürkiyeiçindüşüncenin,neadınaolursaolsun,hangikaygılarduyulursaduyulsun,tümkısıtlamalardankurtulmasıgerekir.Artık,Türkiyeadınabirilerininkaygıduyması,başkalarınıaynıkaygıadınasuçlugörmesi,Türkiye'ningeleceğiadınacinayettir.Gerekaklıntutkusu,gerekseamaçlılıkbunubizeönermektedir.Buülke,buülkedeyaşayanherkesindir.Denetimveyönetimhakkıdaherkesindir.51



Keyfilik ve şiddet en güzel ufuklar adına dâhi olsa artık faşistçedir.Aklınkabuledebileceğiyasalarıngetirilmesihemözgürlük,hemeşitlik,hemderefahiçingereklidir.Toplumsalolduğukadar,toplumkarşısındagarantiyealınmışkişiselözgürlüklerdegereksinimlerinkarşılanmasıiçinartıkülkemizdedeolumlanmasıkaçınılmazhaklardır.Değişikbaskıgruplarınınkendileriniözgürceifadesideönümüzdekigünlerde,baskısızbirleşmeiçinbirönkoşuldur.Bazı(gerici,köktendinci)gruplarınkendileriniyasalardan,yasalboşluklardankalkaraktanımlamaları,baskıhaklarınıkullanmaları;öteyandankimigrupların,cumhuriyetikollamavesürdürmeadınadaolsaayınhaklardanyararlanamamalarıyadaulusalkimlikleriniaçıkçaifadeedememelerivebunlarınyasalolarakengellenmesi,toplumsaldengeyisarsıcı,faşizanuygulamalardır.Nesnelbirdünyaiçin,özneninbunesneldünyaylabarışıkolduğubirdünyaiçindemokrasi,tümkurallarıylauygulanmalıdır.Aradakifarkınaçıldığı,öznelliğinegemenolduğubirdünyaisefelâketeçağrıdır.Hepimiziilgilendirenülkemizingeleceği,hepimizinanlaşmaylaoluşturabileceğiyasalardangeçer.İnsanhakveözgürlüklerindeifadesinibulanbuçağrıcömertçebirçağrıolmanınötesindeelzemvekaçınılmazbirçağrıdır.Eleştirininkaçınılmazlığı,düşünmeninetkinliği,görülmektedirki,çağdaşyarınlariçinkendimizitanımlamamızındaönkoşullarıdır.52



Asılmücadeleverilmesigerekenalanlar,ülkemizkoşullarında,ülkeadınayalnızveyalnızdüşünmehakkınıelindebulunduranlarıngururunakarşıdır;asıltehlikeisegurursahipleriylebugururakarşımücadeleverenlerarasındakikopmadad ır.Nekeskinbirsavaş,nedebarışıönünekoymuşbirzihniyet,busavaştayöntemdir.Doğruolan,buikisiarasında,ülkemizkoşullarındayapılmasıgerekenarabirçözümdedir.Son olarak; insan dildir. Gerek insanın kendisi için, gerekse yarını için, yasak, dile konmuş yasaktır. Dilin yasaklanması ise, insanı sahiciliğinden uzaklaştırmak, kendi doğasınazıtlaştırmak demektir. Yapılacak olan her türlü insanî mücadele ise, insan için ve keyiflidir.53



DOĞU ERGİL İLE 'DOĞU SORUNU' ÜZERİNEŞahin AlpayTürkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ad ına 'Doğu Sorunu' konulu bir araştırma yap ı yorsunuz.Ara ş t ı rman ı namac ı nedir,nas ı lyap ı l ı yor?Doğunun tarihiyle başlayıp sosyolojik, etnik, ekonomik yapısını irdeliyoruz. Bir alançalışmasıyla da,Doğuda insanların içinde bulunduğu demografik, fizikselkoşulları; siyasaleğilimlerini;toplumlarınavedevletebakışaçılarınıaraştırıyoruz.Diyarbakır,Mardin veBatman'da yerleşik nüfusuveburalardanAdana,Mersin,Antalya'yagöçenlerikapsayan1250anketyapıldı.Ben şahsen her gidilen mahalde lider niteliği olan, din adamlarından sendikacılara,öğretmenlere,idarecilere,serbestmeslekmensuplar ınakadaruzanankimselerlegörüşerekiki ana sorunun cevabınıalmayaçalıştım.Bunlardanbiri, bugünkü sorunun nedenleri; ikincisi,çözüm olarak ne öneriyorlar.BuçalışmadatamamlanmayanbirtekAntalyakaldı.Ş uanakadaryapt ı ğ ı n ı z ı mülakatlardaneldeetti ğ inizizlenimlerneler?Büyük bir hoşnutsuzluk söz konusu yörede. Hoşnutsuzluklarını çeşitli biçimlerde ifadeediyorlar, ama bir tek kaynağa bağlıyorlar: Devlet. Yoksulluk, işsizlik yanında güvenlikgüçlerinin üniformaları, Orduevi'nin görüntüsü bile şikâyet konusu.Bununbirhedefi şaşmışprotesto olduğu anlaşılıyor. Ama kesin bir protesto ortamı orası. Böyle bir sapmanınsosyolojikaltyapısıgörülüyor.Oradasadecebirterörizmolgusuyok,çokdahagenişbirterörortamıvar.54



Aşiret aşiretle, kabile kabileyle, korucu köyü olmayan köyle, aile aileyle,PKK Hizbullah'lakavgaediyor.İkisibazanbirbiriyleittifakyap ıpötekilerlekavgaediyor.Ayd ınlarlaolmayanlararasındagerilimsözkonusu.Birdetabii,kültürelkimliklerinietnikbilinçşeklindedışavurmakisteyenKürtlerlediğerKürtlerarasındabirgerilimvar.Bunaterörortamı diyorum.Oradakihalkın ifadesiyle: "Herkesten ve her şeyden korkuyoruz..." Terör ortamı bu. Yarının neolacağınıbilememek.Yörede her zaman çatışmalar söz konusu olmuştur. Kan, namus davaları, kaçakçılık,haydutluk her zamanvardır.Sorunlarhep silâhla çözülmek istenmiştir. Bunun çok net birsebebivar.Teküretimaracıtoprakolduğuiçin,birparçatopraküzerindeegemenlikkurmakmücadelesiverilmiştir.Yani,inançmücadelesi,siyasimücadele;ak ılvegönüllerikazanmamücadelesideğil;toprağıkazanmamücadelesi.Oyüzdenaşiretvekabiletemelindeayrışmasözkonusu.Ağalıkdainsanlarınbireyleşmesineizinvermediğiiçin,insanlarbiryaşamhapisanesininiçinehapsol-muş, bireyleşememiş, eğitimle dünyaya bağlanamamış, ekonomik girişimle kendinikurtaramamış durumda. Bu nedenlerle hep kendini ezilmiş hissetmiş. Bunun sorumlusuolarak da, yerel otoriteler ve koşullardan çok devleti suçlayagelmiş. O yüzden yörededüşmanlıkmertebesinevaranbirdevletaleyhtarlığıvar.55



Şükürlerolsunki,buKürt-Türkdüşmanlığışeklindedeğil,amadevletdüşmanlığışeklindevebunun isyanlar biçiminde geleneği var. Şimdi silâhlı çatışmalar başlayıp da, insanlarüniformalı Türkleri karşılarında bulunca (çünkü, biliyorsunuz Fırat'ın doğusuna Kürt askergönderilmiyor)isteristemezbirTürk-Kürtçatışmasıdagündemegeliyor.Yanihalk,devleti'Türklerindevleti'olarakmıalgılamayabaşlıyor!Çoktehlikeliolandabu.Türklerindevletiolarakalg ılıyorsanki.Onları,devletinTürkiyeliolanherke¬sindevletiolduğunainandırmaklâzım.Onuniçindedevletimizin,kuruluşyapısıolanyukarıdan aşağı örgütlenmeden çok, aşağıdan yukarı örgütlenmesi zamanı gelmiştir.Türkiye'nin demokratikleşmesi için de çarelerden biri budur. Sorun, temelinde Türkiye'ylebütünleşememesorunudur.Yoksabirayrılmasorunudeğil.Peki,PKKburesmenas ı lyerle ş iyor!Yöreyigerekeğitimle,gerekekonomik,gereksesiyasalkatılmaileülkeylebütünleştiremedik.Bütünleşmeyiengellemişolangelenekselyapıyı kırmayayönelikbirKürthareketiçıktı.Kürthareketi Türk solunun bir parçası olarak ortaya çıktı. Türk solu Türkiye'yi dönüştürecek,çağdaşlaştıracak,yenidenkuracaktı.Bunu yapamadı. O zaman Kürtler, Türk solundan ayrıldılar ve ellerinde kalan kesmeyenbıçak,yanisolculuk yerine Kürtlük üzerinedayadılarpolitikalarını, PKK ne kadar Marksist-Leninistgörünse de bir milliyetçi harekettir. İnsanlar yalnız oldukları zaman PKK hakkında, "Allahbunlarıkahretsin,"diyekonuşuyorlar.Fakatondanmüthişdeyararlanıyorlar.56



Yani Doğu'da Kürtlüklerini ortaya koyamamayı, baskıları, yoksulluğu, geleneksel yapınınkarabasangibivarlığınısürdürmesini,bütünbunlarıprotestoiçinPKK'y ıkullanıyorlar.Şöylediyeyim:Gitmek istedikleri yönde giden bir tren olarak PKK trenine biniyorlar ,fakatPKKayrıbirdevletistasyonunagiderken,onlararaistasyonlardainmeküzerebiniyorlar.Peki,halk ı nbekledi ğ inedir?Kürtlükleriniözgürceifadeetmek,bölgeninTürkiye'ylebütünleşmesi,sorunlardanarınması...Modernbirtoplumunparçasıolmakistiyorlar,amaKürtolarak.Çoknetgörülüyor: Türkiye'demutlu Kürt olmak istiyorlar. Bu geciktikçe, Türkiye'den ayr ı bir Kürtlük bilinci de tabii biryerlerde birikiyor damlaya damlaya.Oayrıbirkap.Bengenelkaptansözediyorum.Çokkültürlütoplumlarda,birdenfazlaetnikkümeolduğundankümelerhepbirhiyerarşivarmıyokmudiyesonderecehassastırlar.Hiyerarşininikinci,üçüncübasamağındakiinsanlar,kimlikleri konusunda duyarlıdır;eşitlikararlar.Artıkbueşitliğintesciledilmesilâzım.Gerekyasayla,gereksegrupkimliğinintanınmasıyla.Hemenşudeniyor:"Vaytoprakm ı verece ğ iz?Siyasalçözümdenedemek?" Siyasalçözümortak verilen bütün kararlan içeren çözümlerdir. Silâha dayanmayan her çözüm zatensiyasidir.57



Ekonomiksorunlarnedurumda?Toprak reformu, toprağın küçük, verimsiz işletmelere bölünmesi doğru olmaz. Artık verimliküçük işletmeciliğin geliştirilmesi lâzım.Tavukçuluk,arıcılık,halıcılık,hayvancılık,vs.Oradansanayiyegeçilmesişart.Bununiçinteşvikşart.Bölgebattalkalmıştesislerledolu.Hepsininfaaliyetegeçirilmesilâzım.Öteyandan,ticaretin' İpekYolu'üzerindemümkünolanherolanakkullan ılarakarttırılmasınaçalışmakgerekir.Irak'labirtransitkap ısıvar:Habur.AmaSuriyeileyok.OyüzdenNusaybinkapısıartıkyenidenaçılmalı.Anketçal ı ş mas ı nda,insanlar ı ndo ğ rucevapvermektençekineceklerinidü ş ünmedinizmi?O yüzden görüşmeler tek tek yapıldı. Sağlıklı veri toplamak için iyi örgütlendik. Devletleanlaştık:nepolis,nejandarma,neözeltiminkar ışmamasıkonusunda...TOBB'unenücrayerlerdebiletemsilcilerivar.Onlarındesteğidesağlandı.Ayrıcabeni,televizyondaonlarınsorunlarındansözedençokenderkişidenbiri olarak tanıdılar.Böylece insanlarıngüveninisağladık.Örneklemenizintemsilîoldu ğ undaneminmisiniz?Okoşullardamümkünolabilenensağlıklıörneklemeyiyaptık.Okoşullarda....Kentlerdehermeslek grubunun, üst-orta ve alt gelir kesimlerinin dengeli bir şekilde temsiline çalıştık.Tabakalandırılrmşbirkotaörneklemesiyaptık.Buara ş t ı rmakapsam ı ndaİ ngiltereveİ spanya'yadagidece ğ iniziö ğ rendik.Neamaçla?İngiltere'de IRA sorunu çok kanlı bir geçmişten sonra çözüme yaklaşıyor. Barışçı sorunçözme yöntemlerinden ne öğrenebiliriz diye bakacağım. İspanya da çok ilginç. Basklaronların Kürtleri. Tarihi özgünlüğü, başkaldırı geleneği olan Basklar, baskıcı Franco rejimisırasındabirteröristörgütyarattılar.58



Demokratikleşmeden sonra bu terörist örgütün nasıl marjinalleştiğini, halkın nasılkazanıldığını, şu anda Bask ve Kata-lan bölgelerinde halkın nasıl günlük hayatınıyönlendirdiğini, nasıl kendi teröristiyle kendilerinin başa çıktığını inceleyeceğim. Tabii herülkenin kendi tarihsel koşulları farklı, ama oralardan bazı dersler çıkararak, sunacağımızçözümönerilerindebelkiyararlanabileceğimizöğelerisaptamakistiyorum.Raporunuznezamanhaz ı rolacak?Herhaldeönümüzdekiüçayiçinde.Böylelikleara ştırmabiryıldatamamlanmışolacak.Dahaazsıcakbiryazyaşamamıziçinbirönerisunacağız:Bualandailkvetekraporolduğuiçindetabii ki her şeyi söylemesi mümkün değil. Ama bundan sonra herhalde, 'Doğu Sorunu'konusunda TOBB raporu öncesi ve sonrası diye konuşulacak. İtirazlar edilecek, ekleryapılacak,karşıönerilergetirilecek,amaburaporbirmilatolacak.'Doğu Sorunu' Türkiye'nin bir zaaf ıdır; giderilmesi gerekir. Bundan sonra TOBB adınayapacağım ikinci araştırma, 'Türkiye ve Ortadoğu'da Su." Su da Türkiye'nin gücüdür.59



ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK, TÜRKİYE VE İNSANHAKLARIDoğu Ergil

Kümeler(Gruplar),ToplumKuma ş ı n ı nİ lmikleridirAiledensonra toplumsal örgütlenmenin birincilörnekleri olan gruplar, insanlarıyalnızlıktan,yetersizliğinverdiğiaşağılıkduygusundan,tecritedilmişlikten,hareketsizliğinalışkanlıkhalinegelmesindenveahlâkiboşluktankurtarırlar.Bireylerinönce'adlandırılabilir'birkümeninüyesiolmalarını, sonra da sayısız kümenin toplamı olan bir ulusun üyesi olmalarını sağlarlar.İnsanlar,bukarmaşıküyeliklerbağıiçindealtveüstkimliklerinibulurlaryadaedinirler.Kişilikkazanırlar.

Toplumsalörgütlenmeninüst(devlet)vealt(kümeler)katlarıarasındamuhakkakbireyebirözgürlükve yaratıcılık alanı bırakılmalıdır.Küme vesiyasal aidiyetlerin, bireyselliği (bencil,'her koyun kendi bacağından asılır' bireyciliği değil) öldürmesine izin verilmemelidir.Otoriterliğinvebencilliktenkaynaklananahlâksızlığın(toplumakarşısorumsuzluğun)kaynağıancakböylekurutulabilir.60



Modern toplum, bireysellikle, grupsallık arasındaki dengede oluşmuştur. Bu dengekorunmalıdır. Çünkü sınırsız özgürlüğün, demokrasi yaratmadığı anlaşılmıştır. Öte yandan,grupkimliklerinehapsedilmişvegrupnormlarınındışınaçıkamayanbireyler,belkikendilerinigüvende hissederler. Ama onlar, hiçbir zaman özgürleşemezler. Bu yüzden de kişiliklerigüdük kalır, bir sürünün üyesi olmayı aşamazlar. Bölünmüş, bölümlenmiş toplumlarınbirbiriyleçatışankümelereayrışmasıolgusunaverilenadolan'yeni-kabilecili ğin'köklerindenbirinin bu olgu olduğu ileri sürülebilir. Pekiyi, örgütselliğin gücü ile bireysel özgürlüğü biraradayaşatmakiçinneyapmakgerekir?Çare!Kültür kümelerinin saydamlaşması muhakkak sağlanmalıdır. Onların, örf ve âdetlerini,kültürlerini,yaşamatarzlarını'açığaçıkarmaları',resmenteşvikedil¬melidir.Kendianlayışlarıdoğrultusunda, dinsel cemaatlerini oluşturmalarını, hastanelerini, gündüz bakımevlerini,

yaşlı

larevlerinikurmaları

nı

;varsaokulları

n¬da,yoksaözeleğitimyoluylakültürlerinivekültürdilleriniçocuklarınaöğretmelerisağlanmalıdır.Çünkü,kültürkümelerinin,kendigeleneklerine,alışkanlıklarına göre insan yetiştirme, yaşlılarla ilgilenme, üyelerini eğitme gibi istek veçabalarıhepvarolagelmiştir.Bu girişimlerin sonuçlarından kuşku duyanlar sormalıdırlar: "Hoşgörü ve farklılıklarınsergilenmesi, toplumu atomize eder, yani onu böler mi? Yoksa, başka türlü ortaklıkkuramayacak ve bir ortaklık anlayışı geliştiremeyecek toplulukları, oluşmasına katkıdabulunduklarıbirtoplumsaldoku,hukuksistemivesiyasalbirliktelikmibulu şturur?"Asılsorunbu...Herkültürkümesi,kendiözelveözgünyaşamalanını(coğrafianlamdadeğil)belirlerken,bu

özgürlüğün güvencesi olan toplumun kolektif/ortak normları

nı

, istemlerini ve ihtiyaçları

nı

karşılamakyükümlülüğünüdeüstlenir.Üstlenmekzorundadır.Aksihalde,cemaatleriaşanbirtoplumsalbütünlüksağlanamaz.61



Toplumsalyaşamıngenişçerçevesiniçizen,bireylereyurttaşlıkhakkıvesorumluluğusunan,kolektifnormlarveanayasal düzenevücut verenhukuk sistemidir. Toplumsal kurumlar buçerçevedeyerlerinialırlarveçalışırlar.Hiçbirtoplumsalgrup,nekadarbüyükkültürkümeleriolsalar bile, tekbaşına kendine yetemez. Bu yetmezlik, toplum çapında oluş(turul)aniş¬bölümününvarlıknedenidir.Onedenle,herbirikendiyaşamalanlarınıoluştururken,tümyaşam alanlarının ve tarzlarının güvencesi olan devletin, ne demek olduğunu ve devletebağımlılıksorumluluğunubütünkümeleranlarlar.Buanlayış,birulusoluşturmakolgunluğunaeriştiğizamanulus-devletindoğumuhazırdemektir.Ulus-devlet,farklıetnikvekültürkümeleriarasında varılan siyasal mutabakatın ürünüdür. Haklar kadar sorumlulukların potasıdır.Farklılıkların-eklemlendiği,bütünleştiğitezgâhtır.Butezgâhta,devlete(siyasalmerkeze)bağlıgruplar,kendibirliklerini,bilinçlerinigeliştirdikçe,kamusalalanıdabelirginleştirirler.Merkezleolanilişkileridekurumlaşmayabaşlar.Sonuçta şöyle bir senaryo doğar: Bir zamanların işyeri militanı, grev sözcülüğünden, eldepankartprotestoyürüyüşleriarasındakoşuştururken,şimdibirsendikanınsorumlutemsilcisiolarak,işçilerinhakları¬nısavunurkensistemindahaiyiişlemesinevekendinidüzeltmesinekatkıdabulunabilir.Ayn ışekilde,birdinselyadaetnikkümeninsokakeylemcileri,zaman¬lakendi gruplarının ya da cemaatlerinin sözcüsü konumuna gelip siyasal koalisyonlaragirebilirler, kendilerine karma listelerde yer arayabilirler. Bunu yaptıkları ölçüde toplumunortakdeğerleriveçıkarlarıüzerindefikiryürütmeye,ortakeylemplanlar ıüzerindeuzlaşmayabaşlayacaklardır.62



Bugelişmesonderecedoğaldır.Çünkü, toplum ve onun sağladığı 'düzen' olmadan, hiçbirgrubun kümesel ve cemaatsel haklarının ve çıkarlarının korunamayacağını anlayacaklardır.Zaten korunması da mümkün değildir. Bu anlayışa varan kümeler ve temsilcileri, sosyal-kültürel çokluğun, ancak siyasal çoğulculuk ile sağlanabileceği gerçeğini er geçkavrayacaklardır.İştebuanlayış,merkeziotoriteyigüçlendirecek,toplumyadaulusbilincinipekiştirecektir.Bubilinç, özel yaşam alanlarında özerk olan cemaat ve kültür kümelerinin, kendi özgülsorunlarının çözümü için çabalarken, gerek merkezi otoriteyle, gerek birbirleriyle pazarlıketmesini,uzlaşmasınıvedayanışmasınısağlayacaktır.Gelişmiş ülkelerde bu hep böyle olmuştur. Çok-kültürlülük, ekonomik ve sosyal eşitliğinsadece ürünüdeğil, aynı zamandaonları yasalgüvenceye kavuşturmanınprogramıdır da.Bireysellikile,herhangibirtopluluk(kültüryadasoykümesi)üyesiolmanitelikleri,birlikteişleyecek,birliktevarlıklarını sürdüreceklerse,bunlarınsiyasethayatınadabirliktegirmelerigerekir.Bubirlikteliğinneorandasağlıklıvedemokratikolacağı,onlarakarşıdevletinaldığıtavırvesağladığıolanaklarcabelirlenecektir.63



Grup (Küme) Dayan ışması ve E tkinliğ iGrupyaşamı,tekbaşına,bireyleriedilginlikten(pasiflikten),yalnızlıktanvebirbirlerineyabancıkalmaktan kurtarmaz. Ne kurtarır? Gruplara amaç kazandırmak, bu amaç çevresindeörgütlemek ve harekete geçirmek kurtarır. İşte devlet burada işin içinde girer. Gruplarınörgütlenmelerine, çalışmalarınadestek sağlar. Bunu yaparken, devlet, bütüngruplaraaynımesafede durur, eşit davranır. Farklı programlar yoluyla benzer toplumsal hedeflerevarmalarınayardımeder.İşte, birey, grup ve devlet üçlemesi bu birliktelik noktasında kesişir. Bireysellik, sadecekendisi için olmaklık, kendisi için çalışmaklık bencilliğine düşmeden ancak küme aidiyetiyoluyla toplumsal düzeyeulaşabilir.Gerçektençoğulculuğu, çokkültürlülüğü savunuyorsak,

ne tekbaşı

na bireyselliği, ne de tekbaşı

na cemaatçiliği ya da grupsallı

ğı

yüceltmeliyiz.Böylecenetekbaşınaliberal,nedetekbaşına'toplumcu'olmakzorundakalırız.Bununyerinehembireyci,hemde(aynı zamanda)grubumuzunerdemleriniyücelterek, 'liberaltoplumcu'olabilmeşansını yaratabiliriz.Ancakböyle gerçek bir demokratolabiliriz.Sadece yasalvekurumsal anlamda değil, toplumsal anlamda, bir yaşam biçimi olarak demokrasiyiözümseyebiliriz.64



Demokrasinin Önündeki Engeller

Demokrasi,gruplararacı

lı

ğı

ylavegrupları

netkinkatı

lı

mı

ylaoluşanbirrejimdir. İnsanlı

ktarihiincelendiğinde, kişilerin ve grupların kendi yerel, etnik, dinsel ve ulusal kimliklerini endramatik biçimde ifade et¬tikleri zamanlar, bunalım dönemleridir. Bu dönemlerde siyasalbaskıyaenüstnoktadadıryadabaskınınkaynağızayıflamıştır.Görelibirözgürlükortamıdoğmuştur.SözüedilenolguyaensonörneklerdenbiriSovyetlerBirliğinintarihsahnesindençekildiğişuson yıllardır. Bütün özgül küme kimliklerini ortadan kaldırmayı 'evrensellik' olarak anlayankomünizm,buncayılbastırıldıktansonrabugünyerel-aşiretler'biçimindesuyüzüneçıkansoyvekültürkümelerininsunduğuyerelveözgülgrupkimliklerinitamanlamıylaanlamamıştır.Çünkü, evrenselliğe, bütün bu alt-kimliklerin bastırılması ya da yok edilmesi yoluylavarılacağınısanmıştır.

İlginçtir ama, komünizm de 'uluslararasıcılığı', tıpkı Habsburg ve Romanov hanedanlarınınbirçok ulusu, kendi imparatorluklarına tabi kılmalarındaki mantığa dayandırmıştır.Keyfiolarakyönetilen İmparatorluk halklarının ya da ulusal kümelerin, "şimdi neden komünizminşemsiyesialtındayaşamasındasakıncaolsun,"denmiştir.Tabiiböylebiranlayış,önündesonundaiflasedecekti.Ettide...ŞimdiBatı'dayenibirsüreçişliyor:AvrupaBirliği kuruluyor.Sovyet boyunduruğundayaşayanDoğuAvrupahalklarıdakendiulus-devletleriylebusürecekatılmakistiyorlar.Yakındanbakılınca,Batı'dabirlikarayışınınikianaolguyadayandığıgörülür.Önce,toplumlar,ulus-devletler olarak iç tutarlığa erişmişler, siyasal ve ekonomik olarak 'rüştlerini ispat

etmişlerdir'. Şimdi daha büyük siyasal ve ekonomik örgütlenmelerin çatı

sı

altı

nda dahamüreffeh,dahagüçlüvegüvenliolacaklarınainanıyorlar.65



Bir başka süreç de, Avrupa'da büyük (ve emperyalist) devletlerin egemenliklerinin sonaermesiyle pek çok tabî devletin bağımsızlaşmasıyla işlemeye başlamıştır. Bu sürece'demokratikleşme'adınıverebiliriz.Zamanilerledikçe,demokratolmanınbağımsızolmaktançokdahazorolduğuanlaşılmıştır.İşbaşınageçen iyi niyetli demokratik yönetimler, demokrasiyi hayata geçirmeye çabalarken,'demos'yanihalkdeyi¬mininbirtekhalktaraf ındantemsiledilmediğinianladılar.Gördülerki,herdevletinçatısıaltındabirdenfazlahalk,yanikültürkümesivar...Demokrasinin 'İnşaı'İşte gerçek demokrasinin 'inşaı' bu anlayışla, yani tüm kültür kümelerinin temsil edilmesisorununun çözümü arayışı ile başladı. Bu doğrultuda hızlı ve etkin adımlar atamayanülkelerde,kültürkümelerinintemsilkrizibaşgösterdi.Yugoslavya,Gürcistangibiülkelerdebu

kriz,savaşanedenoldu.Çekoslovakyaörneğindeisehalklaryadakültürkümeleri(ÇeklerveSlovaklar),birbirlerindenbarışiçindeayrılıpkendidemokrasilerinikurdular.Bütün bu deneyimler göstermiştir ki, demokrasi, ancak kendi kendini yönetebilen halklarsayesinde var olmuştur. Bir arada yaşayamayan, yaşamak arzusu duymayan halklarınarasındakiilişkiuzlaşmacıvebarışçıolamaz,olamıyor.Biraradayaşamakiradesinikörletenen önemli etmen, tarafların birbirlerini siyasal eşitleri olarak görmemeleri, bu yüzden debirbirleriniegemenliklerialtınaalmayaçalışmalarıdır.Buuzlaşmazzihniyet,kaçınılmazolarakçatışmacıveantidemokratiktir.

66



Bir genelleme ile, "Bat ı da demokrasi, uyu ş amayan kümelerin birbirlerinden ayr ı lmas ı ylado ğ mu ş tur," diyebiliriz. 'Doğu'da ise, birbirleriyle uyuşamayan grupların zorla bir aradatutulması yüzünden demokrasinin gelişmesi gecikmiştir.

Pekiyi,tekçareayr ılmakmıdır?Hayır,ozamandünyasiyasetharitas ıarıpeteğinebenzer,siyasaltarihdetekhücrelivarlıklarınmezarlığınadönerdi.Yapılmasıgereken,ulusaldevletin,herkesin devleti olmasını sağlamaktır. Bunun için onun 'inşama' ve yönetimine, bütüntoplumsalkümelerineşitolarakkatılmalarınınyolunuaçmakgerekir.Batı'da çokulusluluk, uluslarüstü örgütlenmelere dönüşürken, Doğu'nun otorite, hattadiktatoryal siyaset anlayışı, bırakalım uluslarüstü birlikleri, gönüllü ulusal birlik yaratma kaygısı bile taşımamıştır.Doğu'dasiyasetindilidekurumlarıdaşiddetleyüklüdür.Bunedenle,siyasalyapılaristikrarsız,meşruiyetsorunuhepgündemde,iktidarlarsallantıdadır.Böylebirortamdakalıcıuluslarüstüörgütlenmeleregitmekolanaksızdır.Evet, Batı'da da önce güçlü devletler kuruldu. Ama ondan sonra güçlü toplumlar/uluslaroluşturuldu. Güçlü bir devlet, ancak güçlü bir toplum üzerinde ayakta durur. Doğuda bugerçek hiç anlaşılmadı. Devlet güçlü, millet güdük kaldı. Dolayısıyla, aksine görüntüvermelerine karşın 'Doğu'lu' devletler hep güçsüz oldular. Bu niteliklerini saklamak içinşiddetebaşvurdular.67



Şiddet, her türlü özgürlüğün gelişmesini engelledi. Ancak özgürlük ortamında gelişebilenbilim,sanat,demokrasivehukukkavrukkald ı.Otoriterdevletler,ülkeleriningerikalmasınanedenoldular.Ondansonrada 'neden bizimülkemizde gerici akımlar başgösteriyor' diyehayret ettiler. Gericiliğin kaynağının, ulusal gerilik yadagecikmişlik olduğunu, bunun ananedenininkendibuyurganlıklarıolduğunukabullenemediler.Batıdeneyinde,'ulustanönce'tarihsahnesineçıkangüçlüdevletler,birdenfazlahalkıkendiiçlerinde birsüre tuttuktansonra, bubirlikteliğinancakrıza ile olabileceğinianlayıp 'ulusalbilinç'ingelişmesineçalıştılar,işte,demokrasi,buçabanınürünüdür.Demokrasi,kendikendiniyönetebilmeolgunlu ğuvebecerisidir.Bugününçokulusluyapıları,demokratik toplumların birlikteliğinden doğmaktadır. Bu toplumlar, kendi içlerinde barışısağlayıpdemokratiksiyasalyap ılargeliştiremeselerdi,gönüllüolarakaralarındauluslarüstübir örgütlenmeye gidemezlerdi. Pekiyi, bir ülke içinde toplumsal barışın (dolayısıylademokrasinin) asgari koşulu ne? Bu sorunun en basit yanıtı, toplumu/ulusu oluşturankümelerin kendi günlük hayatlarını yönlendirmede özgür olmalarıdır. Başka bir deyişle,kamusal alanla, kültürel alanın birbirinden (ayrı değil ama) özerk olmasıdır... Toplumun'ilmikleri'olankümeler,kendiiçlerindedemokrat,üyeleriningünlükhayatlar ınıdesteklemedeözgüriseler,otoplumdemokratiktir.Gerisisadecesözelyakıştırmalardır.68



Demokrasi evde başlar, kümeler içinde olgunlaşır, kümeler arasındaki ilişkilerde sınanır,toplumdüzeyindesomutlaşırvedevletkatındayasallasınÖrgütlükümeler,üyeleriningünlükhayatlarını kolaylaştırma ve haklarını güvenceye alma çabasında özgür değillerse,göstermelik kurumlanolsa dao toplum demokratik değildir. Demokrasinin kurucu üyeleri,toplumsal kümeler ve onların temsili örgütleridir. Bu durum, birden fazla soy ve kültürkümesininbiraradayaşadığı-çokkültürlü-toplumlardadahadabelirginlikkazanır.Her çokkültürlü toplumda geçmişten günümüze miras kalmış birtakım çözülmemiş sorunlarbulunabilir. Bunların çoğu psikolojiktir. Kümeler-arası çekişmeler, yenilgiler, aşağılanmışlıklar,geçmişte yaşanmış acılar ya da bunlar tam olmamışlarsa bile, öyle olduğuna ilişkin yaygınkanılar olabilir.Buolgunun,günümüzüninsanilişkilerinivetoplumsalbarışını'kirletmemesi'sondereceönemlidir.Tarihiçindeoluşmuşolanolumsuzduyguların'kompleks'halinegelipsüren nefretlere dönüşmesi ancak devletin toplumsal kümeler arasında eşit mesafededurmasıilemümkündür.Çokkültürlü bir toplumda, etnik ve dinsel açıdan 'milliyetçilik' yapmakya da resmen taraf tutmak, toplumsal barışın temeline konmuş bir dinamittir. Demokratikyönetimler ideolojik olarak tarafsız olmak durumundadır. Onların koruyacakları tek şey,demokrasininesaslarıdır.Ancakböylebiryönetimanlayışıiledününanlaşmazlıkları,bugününkavgalarıbiçimindedevametmez.Toplum,kenditarihinin'mahpusu'olmaz...69



Bugün artık yeni bir tarih yazmak durumundayız. Hem de büyük fetihlere ve keşiflere,dolayısıyla 'imal edilmiş' efsanelere dayanmayan bir tarih. Günün tarihi, kılıç ucuyla, kanmürekkebiyle ve fatihlerin buyruğu ileyazılmayacak. Aklın terazisinde, bir kefede kitleleringereksinmeleri, öbür kefede bireyin özgürlüğü dengelenecek ve saptanan ölçü kara kaplıhukuk kitabına kaydedilecek. Ölçüm işlemini de, kayıt işlemini de ilk kez kendi tarihininyapımına ve yazımına katılan halk yapacak. Halkçılar değil... İşte ancak o zaman tarihe,'halkın'ananiteliğiolan'çoğulcu'birkarakterkazandırabilir.Butarihte,tekilsiyasalkimliklerolabilir.Bunlar,devletadlarıveaidiyetleriyleanılır.Ama,buüst-kimliklerin aynasına, çokkültürlülüğün prizmasından yansıyan farklı kimlik renkleri,topluma çoğulcu niteliğini anımsatır.Devletinbütünyapacağı,bugerçeğigörmek,tekilkimlikanlayışının renk körlüğüne düşmeden, bu renk cümbüşünden ahenkli bir siyasal tabloçıkarmaktır. Bu tablonun bütünü toplum, çerçevesi devlet, renkleri ve figürleri birey vekümelerdir.Siyaset(katılma)isebutabloyuyapanf ırçadır.Birleştiricilik siyasette olmalıdır. Siyaset, kültürel alandaki farklılıkları korurken, onların birarada yaşamasının koşullarını hazırlar, hazırlamalıdır. Siyasetin baş öznesi olan merkeziotorite, tarafsız davranırken, bütün kültür kümelerinin birbirlerinin kimliklerine, inançlarına,yaşam tarzlarına, dillerine saygılı olmalarını sağlamalıdır. İşte o zaman, yurttaşlar özel birmuamele istemezler. Tarafsız bir devlet de yurttaşlarına ayrıcalık ya da azınlık statüsütanımakdurumundakalmaz.Çünkü,tarafsız bir devlet, soy ya da din temeline dayanmaz.70



Böyle bir devlet yapısı, 'apartman' örneğine benzetilebilir. Her apartman, bir arsa (vatan)üzerine kurulmuştur. Herkesi içeren ve koruyan bir çatısı vardır (devlet). Apartmanın carigiderleriiçindairesahipleriaidatöderler(vergi).Yönetici(hükümet)vedenetici(ler)seçilerekişbaşına gelirler (demokrasi). Her dairenin sakinleri, apartmanın ortak yükümlülüklerinikarşıladıklarıvedüzeni(asayişi)bozmadıklarısürece,öbürdairesahipleritaraf ındanrahatsızedilmezler.Buortakyaşamalanında özerk (ama bağımsızdeğil) bir hayat sürebilirler.Birdevlete, 'apartman devlet' özelliği kazandırılabilirse, bütünlüğü (tekilliği) bozulmadandemokratikbiryönetimiçinidealortamıoluşturabilir.Niteliği belirlenen 'apartman devletin', bir 'daire efradı' taraf ından baskı ve tehditleyönetilmeylebaşlanmasıylaortaklıkstatüsüveeşitlikbiter, egemenlik ve tabiyet başlar.Ozaman zorbadaire sahibi,öbür sakinlerişiddetvedehşet (terör)kullanarak 'apartmandan'atmakveyaşamalanlarınıelegeçirmekisteyebilir.Budurumda,tümdairesahiplerininaynıkeyfilik¬te ve zorbaca davranmak 'hakkı' doğar. Oysa, zorbalık bir hak değildir. Bir hakgaspıdır. Amahaksızlığa ve zorbalığadirenmekbir haktır.Buhak, demokrasilerinözüdür.BirleşmişMilletlerİnsanHaklanEvrenselBildirisi,buözü,insanhaklarınındayanaklarındanbiriolarakbenimsemiştir.Haklarınıvekimliklerinikoruyabilmekiçininsanlarınörgütlenmeyevebusavunmayıhaklıkılabilmekiçindehukukungüvencesinegereksinmelerivardır.Hukuk,bireylerivekümelerieşitleştirir.Bunedenleçokgüçlüolandevletörgütü¬nün,yurttaşlarvealt-örgütlerleilişkilerindehukukkurallarınauygunhareketetmesi,toplumsaladaletaç ısındanbüyükönemivardır.71



Bir toplumda adalet duygusu yok olur ve toplumsal kümeler güvenlikleri ve kimliklerikonusundakaygıyadüşerlerse,kendilerinegüvenliyaşamalanlarıararlar.Bugüveniyaaşkıngüçlerde bulurlar; karizmatik önderlerin peşinde radikal dünyevi ya da semavi akımlarakapılırlar,yadakendilerinebağımsızküçük 'vatanlar' yaratmak isterler. Buarayışlar,etno-milliyetçilik, ayrılıkçılık, 'yeni-kabilecilik' gibi sonuçlar doğurur. Her halükârda, bölünen,ayrışan toplumlar, kuşkunun,düşmanlıklarınçalıateşi gibi nefret dalgalarıylakanveateşebulanırlar.Dünyanınbüyükbirbölümüşimdiböyledramatikbirevredengeçiyor.Bütün insanlığın Tanrının ailesi olduğu kabul edilirse, bu kardeş kavgasının bitmesi,bitirilmesi, hepimizin sorumluluğudur. Bunun da tek bilinen yolu eşitlik ve insanhaklarınadayanan çoğulcu demokrasidir. Hangi korku ya da çıkar nedeniyle demokrasi ve barışınoluşmasınadirenenvarsa,onlarsadeceinsanlıksuçudeğil,günahdaişliyorlardemektir.72



ÖZGÜRLÜK UĞRUNA SAVAŞMADAN HAKEDİLMEZAydın Hatipoğlu

Bizgerçektenözgürlüğühakediyormuyuz?Ulusolarak,kişiolarak,aydınlarolarak...Altıyüzyılpadişahlıklayönetilmişbirhalkolarak,nekadar istemişiz özgür olmayı? Hiç desem yeridir. Birkaç Celali isyanı, birkaç yeniçeriayaklanması,Kabakçı,Patrona isyanları...Hiçbiriözgürlükadınabaşkaldırmadeğil.NePirSultanneDadaloğluözgürlükşiiriyazmış.Sadece Resneli Niyazi ile Enver'in dağa çıkışı vesadece Namık Kemal'in kimi şiirleri var özgürlük adına geçmişimizde.BirdeJön Türkler...Vebunlarınhepsidetepede.Halkolarakbizihiçilgilendirmemişözgürlüksorunu.Meşrutiyet,üç

beşBatı

yanlı

sı

aydı

n,dahaçokdaBatı

nı

ndayatması

sonucuilanedilmiş.OdaHı

ristiyantebaanıngüvenliğiadına.NitekimMeşrutiyetAnayasas ırafakaldırıldığındadakimseninkılıkıpırdamamış.OlanMithatPaşanınkellesineolmuş.1908'dehürriyetilanedildiğinde,halksürüsepetsokaklaradökülmüşdeYahudibağırırmış"ya ş asiin,ya ş asiiin!" diye,biriçeviripsormuş"kimyaşasın?" "orasi daha belli değil!"yanıtınıalmış.Herşeyekarşın,tarihimizinengenişözgürlüklerininyaşandığıbirdönemolmuş1908sonrası.73



Cumhuriyetten bu yana, özellikle büyük kentlerimizde, sıkıyönetim altında geçen sürenin,normalkoşullardandahafazlaolduğunu,normalkoşullarınsanekadardemokratikveözgürolduğunudüşünürsek,bizimözgürlüklepektanışıklığımızolduğunubilesöyleyemeyiz.1950'deiktidaragelenDP'nin 'Yeter, söz milletindir!' sloganı,başlangıçta halkçı, özgürlükçü,demokrat çağrışımlar yaratmıştı. Hatta partinin dört kurucusundan biri olan Prof. FuatKöprülü'nün Zekeriya Sertel'le birlikte bir yayın organı çıkarmaya kalkışması, Mehmet AliAybar'a milletvekilliği önermeleri, bu takımın başlangıçta oldukça kararsız bir çizgidebulunduğunungöstergesidir.BubağlamdaNâzım'ınaff ıdahatırlanmalıdır.NevarkiDP'nin,iktidar koltuğunu ısıtır ısıtmaz, ilk saldırı hedefi olarak özgürlükleri seçmesiyle durumbelirginlikkazanmıştır.Genelanlamdaözgürlüklealışverişimizbudüzeydeykenözelolarak'düşünceözgürlüğü'yleilişkimizin farklı boyutta olması düşünülebilir mi? Kuzum kaç kişiyi ilgilendirir bu düşünceözgürlüğükavramı?YÖKYasasıçıkarılırkengıkınıçıkarmayanüniversiteöğretimüyelerinimi?(BuradaİTÜ'nünozamankirektörüKumbaracıbaşı'nmhakkınıteslimetmemgerekir.)Elinoğlu'höt'deyince...şapkasınıalıpkaçıveren,partisikapatılırkenyurtçapındakiörgütlerindençıtçıkmayan,siyaseterbabınımı?Kitaplartoplatılır,evlerbasılır,gazetelersansüredilir,yazarlarhapseatılırken,örgütler mahkemelerde süründürülürken, Almanya, İngiltere, Fransa, İsveç gibi özgürülkeleretüyüporalardatatminarayanyadakurtuluşuBodrum'daki,Antalya'dakievciklerinesığınmaktabulanaydınlarımızımı?74



12 Eylülde gördük, gereğinde yeri yerinden oynatan 'işçi sınıfı' örgütleri, sendikalar nasıltarumar edilebildi. Barolar, meslek odaları, dernekler, güneşli havalarda etkinlik göstermekiçin mi kurulmuştu?ÇariçeKaterinadiyorki,"Siz halkın karn ını doyuracak kadar ekmek verin,bir de dinine dokunmayın, gerisini ne yaparsan ız yap ın, onu hiç ilgilendirmez." İşte busaptamatümcemaattopluluklarınıntipiktanımıdır.Bütündiktatörleringönlündeyatantoplumyapısıdır.Buyapıyı değiştirmeyeyönelikherdüşünce,kuruludüzenekarşı işlenmişsuçtur.Türkiyetoplumununbudüzeyiaştığımsöylemeyiz.Çağdaşhukukdüzenine,insanhaklarına,sosyalyapılanmaya,ekonomikpotansiyele,eğitimdüzeyineulaşmadandüşünceözgürlüğügibikimikavramlarınkitleleremalolmasınıdüşünmekhamhayâldir.Onun içindir Türkiye'yi yönetenlerin, ülkeyi, ekonomisi ilkel, eğitimi geri, üniversitesi baskıaltında,hukukuişlemez,insanhaklarısaltkâğıtüzerindetanınan,örgütlenmeözgürlüğükısıtlıbirdurumdatutmaları.Sopahepelde...Öyleoluncada,düşünceözgürlüğübiravuçaydınınsorunu olmaktan öteye gidemiyor. Onlar için de yeterli hapisane bulunuyor nasılsa. Amahapisaneleresığdıramayacaklarıkalabalıklarıkarşılarındagördüklerizamanbuzatenülkeninkurtuluşudemekolacak.Unutulmayacak tek ilke, insanındişiyletırnağıyla savaşımvermeden eldeettiği hiçbir hak,gerçektenhakolamaz. İsterseAvrupaBirliği taraf ından tepeden inme verilsin...Öncehaketmekgerek.75



BEDAVACILIK, SITMA VE SULFATA

Özdemir İnce

Bu yaz ı , hiç ku ş kusuz, Selçuklu ve Osmanl ı dönemlerinin k ı y ı mlar ı n ı ve cinayetlerini,Cumhuriyet döneminin bask ı ve haks ı zl ı klar ı n ı , 12 Mart ve 12 Eylülün cinayetlerini ho ş görmemekte,tamtersine,bunlar ı bütünbilinçveyüre ğ iylek ı nay ı pmahkûmetmektedir.Yaz ı y ı ayraç içindeokutmak kayg ı s ı n ı ta ş ı yan ve Arif olanlar ı nanlay ı ş ı nas ı ğ ı nmak istemeyenbuaç ı klamabilekolektifinkar ş ı s ı ndabirey'intedirginli ğ inetan ı kl ı ketmekteveş utemelsoruyusormaktad ı r:Ş imdi ne yapıyoruz, şimdi ne yapmalıyız?

Düşündüğünü dile getirme, dışa vurma, belli etme, açıklama, ifade etme özgürlüğü; duygu vedüşüncelerini ifade etme... Demek ki bir eylemsöz konusu; eylemi özgürce eylemek sözkonusu.Özgürlüksözkonusuolduğunagöre,buözgürlüğüyokedici,sınırlayıcıöğelerdesözkonusu...Fazlauzatmayagerekyok:Böyle,çorapsökergibi,kazaksökergibicambazl ıklaryapabiliriz.Benbubağlamda,bubağlamlailgiliformülümüyazayım:Bireyin,kolektifkarşısında,bireyseldüşüncenin kolektif düşünce karşısındaki özgürlüğü; başka bir deyişle kolektif düşünceyekarşıbirkarşı-düşünceüretmevebunuifadeetmeözgürlüğü.'Kolektifin sıfat türünden karşılıkları: Toplu, topluca; ortak, ortaklaşa; imeceli, toplu, hep

birlikte.76



'Kolektifinisimolarakkarşılıkları:Yığın, kalabalık, halk.Demekki,birölçüdeörtüşselerdekolektifidevletveyasalaraindirgemekyanlıştır.Düşünceyiifadeetmeeyleminisınırlandıranyalnızcadevletveyasalardeğildir.Engelleyici,yasaklay ıcıkolektifbunlarınsınırlarınıaşar.Totem ve tabu'nun, geleneklerin, örf ve âdetlerin, dinin, ırkın, milliyetin, cemaatin, dilin,partinin,futbolkulübünün,herhangibirkulübün,ailenin...birerkolektifolduğunudüşünmemizgerekiyor.BunuböyledüşünmedendüşündüğünüifadeetmeözgürlüğünüvebuözgürlüğünTürkiyeileilişkisinianlayamayız.Kolektifekarşıbirdüşünce geliştirmealışkanlığının,olanağının,gereksiniminin bulunmadığıyerdedüşünceyiifadeetmeözgürlüğüyabancıbireylemvekavramdır.Böylebirgereksinimi,kolektifindışındaolmakisteyenkişiyanibireyduyar.Batılıanlamdabirey'inortayaçıkmasınave yaşayıp gelişmesine olanak vermeyen toplumlarda, düşündüğünü ifade etmeözgürlüğünden söz etmek saçmadır, çünkü kolektif dışı bir düşüncenin gelişebileceği vekendiniözgürceaçıklayabileceğiortamyoktur.Bu nedenle, kolektifi devlete, devleti Kemalizm'e indirgeyerek, 'yetmiş yıl' ile başlayancümleler kurarak; düşünceyi ifade özgürlüğünü 'Kürt sorunu'yla sınırlayarak ya da 141, 142,163 edebiyatı yaparak hiçbir yere varamayız.Düşünceyiaçıklamaözgürlüğünüsınırlandıranveengelleyenanayasamaddeleri,olağanveolağanüstüyasamaddeleribirgünnas ılolsakalkar,kalkmakzorundakalır.Benikorkutan,kolektifinoylamailekaldırılamayanyasalarıdır.77



Öyleysebuözgürlüğünadresiniiyisaptayalım!12 Nisan 1995 tarihli Cumhuriyet gazetesinden iki örnek: 'Ordulular Star'ı istemiyor'muş,çünküsözkonusutelevizyon(Interstar),Türkiye2.FutbolLigiyükselmegrubumaçlar ındayanlıyayınyapıyormuş.İkincihaberdeşu:İzmirDokuzEylülÜniversitesinebağlıBucaEğitimFakültesindebiröğrenci,kızarkadaşıylaçimenlerdesamimibiçimdeoturduğugerekçesiyleözel güvenlik birimine bağlı bir görevli taraf ından tekme tokat dövülmüş. DekanKaragözoğlu'na(Eyvah!Benimk ı rky ı ll ı karkada ş ı mGalipbu! )göre,'eleletutuşana'birşeyyapılmaz,ancak'erotik biçimde' sarılıp öpüşürlerse, görevli ikaz edebilir'miş.DekanProf.Dr.GalipKaragözoğlu'nagöresevgigösterisininsınırını'örfveâdetler'saptıyormuş.Şimdi siz çekilinaradan, benGalip'e (sayındekana 'Galip' diyebilirim) bir sora soracağım:Sevgili Galipciğim, 1956 Ankara'sının örf ve âdetlerinin sınırı, 1995 Buca'sının örf veâdetlerininneresinde?Düşünceyiifadeetmeözgürlüğü,tarihsel,ekonomik,coğrafibirolguolmaklabirlikteenbaştabir toplumsal olgudur: Bu özgürlüğü öteki özgürlüklerden ve toplumun egemen zihniyetyapısındanyalıtarak,onlardanayırarakdüşünemeyiz;düşüncetarzımızıdabasitleştiremeyiz,çünküdüşündüğünüifadeetmeözgürlüğüçokkarmaşıkbirözgürlüktür:İnancınagöreyaşamakisteyen,bunedenleŞeriat'ıAnayasa'yadönüştürmekiçinözgürlükisteyenİslamcı, İslâm dininin güncelleşmesi gerektiğini savunanların reformist düşüncelerineözgürlük tanır mı?78



Almanya'daenazkırkyıldırdüşünceyiifadeözgürlüğüvardır,yanikolektifi'temsiledendevletkarşısında bu özgürlük düşüncesi vardır; ama o kolektifin (halkın) bir kesimi, ülkeninyasalarının koruması altında bulunan Türklere zalimce davranmakta ve onların yaşamaözgürlükleriniellerindenalmaktadır.Türkiye'de düşünceyi ifade etme özgürlüğü devletin koruması altında olmadığı gibi devlettaraf ındanengellenmektedir; buülkede, Kürt halkını temsil ettiğini ileri süren PKK devletekarşıisyanetmiştir;fakat,varsayımsalolarakkolektifitemsilettiğinidüşünebileceğimizTürkhalkı, Kürt halkı ile barış ve kardeşlik sınırları içinde yaşamayı yeğlemiştir. Ama, devletkarşısında,yalnızcaTürkveKürthalklar ınındeğil,hiçbirTCvatandaşınındüşündüğünüifadeetmeözgürlüğü,'soyut'Batı'nın,'soyut'Lalibertedel'expression 'udüzeyindedeğildir.Bunundışında Kürtlerin nelerden yoksun olduğunu da biliyoruz: Kendi dilinde eğitim ve öğretimgörmek, kendi dilinde iletişim araçlarına sahip olmak, kendi dilini ve kültürünü geliştirmek...Kendidevletinikurmakm ı?Böylebiristekveeylembubağlamdadeğil,başkabirdüzlemdedeğerlendirilir.Aynı ölçü ve yöntemle dünyayı ve Avrupa'yı değerlendirmeden, 1945 öncesinin TürkiyeCumhuriyetinigünümüzünölçütlerinegöredeğerlendirmek,birtürsnobizmolduğukadar,birtür fütürizmi geçmişe taşımak olur. Yaptığınızın saçmalığını anlamak için, bırakın bütündünyayı,ABD'yeveAvrupa'yabakmanızyeter:Faşizm,Nazizm,Komünizm; ırkçılık,burjuvaelitizmi,vb.79



1945 sonrası Avrupa'sına bakalım: Franco ve Salazar rejimleri, anti-komünist terör, anti-kapitalist terör, anti-demokratik seçim yöntemleri, azınlık dillerinin ve kültürlerinin baskıaltındatutulması.ABD'deırkayrımı,McCarthyhareketinincadıkazanı...Lütfen,1990'akadarAvrupaveABDpolitiktarihininsüreçlerinigözünüzünönünegetiriniz.Benbukonuyu,Asya,Güney-Amerika, Afrika, Avustralya, Okyanusya anakaralarında düşünmeye tenezzül bileetmem.Entelektüelmazoşizminingereğiyok!Anadolu Orta Çağı tarihini biliyor musunuz? Türkler Anadolu'ya gelmeden önce Rumlar,Ermeniler, Kürtler, Araplar, Süryaniler ve hatta Gürcüler ne yapıyorlardı?Bilmiyormusunuz?OzamansizeURFALIMATEOSVEKAY İNÂMESİ'ni(952-1136y ıllarıarası),ABÛ'L-FARACTARİHİ'ni, Steven Runciman'ın HAÇLI SEFERLERİ TARİHİ'ni okumanızı öneririm. BukitaplarınhepsiTarihKurumutaraf ındanyayınlanmıştır.1071'de Türkler Anadolu'ya geldiği zaman, bu toprakların yerli halkları yüzyıllardır kendiaralarında boğuşup duruyorlardı. İzin verirseniz, ben de biraz snobizm yaparak fütürizmigeçmişetaşıyacağım(yanikabadayı ağzıyla,"Teyzeminbilmemnesiolsaydıdayımolurdu!"diyeceğim):Selçukludevletini,OsmanlıdevletiniTürklerdeğildeKürtlerkursaydıyada1071yılında Anadolu'ya gelenler Türkler değil de Kürtler olsaydı, vaziyetin durumu ne olurdu?Müslüman ve feodal Kürtlerin kuracağı Kürdiye Cumhuriyeti daha demokratik bir rejim miyaratırdı?Bugünkütopludurumda(konjonktürde)yalnızcaTürklerileKürtleryerdeğiştirirlerdi;biri ötekinin yerine geçerdi. Bizans yıkılmasaydı Türkler ile Kürtlerden oluşan koalisyon1945'tensonra(BirleşmişMilletlerinkuruluşundansonra)Bizans'akarşıözgürlüksavaşımınagirişirdi.80



Bu nedenle, tarihi, Türkiye Cumhuriyetinin yetmiş yılını, Kemalizm'i rahat bırakın; tarihteolması gerekenler olmuştur, çünkü tarihsel topludurumun başka türlü işlemesi mümkündeğildir.Tarihteyazgıdiyebirşeyvardır;uluslara,halklaratarihsahnesindeoynayacağırolü,tarihintopludurumsaldiyalektiği,tarihselgerekircilik(determinisme)verir.Tarihtekısmetverastlantıyoktur,diyemeyiz.Türkler, Hıristiyan dinini seçmiş olsalardı, yalnızca bölgenin değil,Avrupa ve dünya tarihi de başka türlü yazılırdı.HaçlıSeferleriTarihi'nde(I.cilt,s.143)StevenRunciman şöyle yazar: ("Gesta Francorum'un anonim yazar ı , e ğ er H ı ristiyan olsalard ı Türklerindünyan ı nenyi ğ itveenasilmilletiaddolunacaklar ı fikrindeydi;herikisideTruval ı lar- dan nes'et ettikleri cihetle Türklerin ve Franklar ı n ayn ı men ş eden olduklar ı efsanesinihat ı rlatmaktayd ı .") Kuşkusuz, geçmişi bilmeden ne geçmişi ne degünümüzüanlayabiliriz;ancak,geçmişbilgisinigünümüzümahkûmedecekşekildekullanmamamızgerekir.Düşündüğünü ifade etme özgürlüğü, bütün özgürlüklerin en yenisidir.Buözgürlük,Avrupaanakarasının,HıristiyanlığınProtestanokulunun,1789FransızDevriminin,rasyonalizminvepozitivistdüşüncenin,modernizminortakürünüdür;buortaklıktıpkıbirey'iyarattığıgibi,Batıdemokrasisiniyarattığıgibi,düşündüğünü ifadeetmeözgürlüğünü deyaratmıştır.Buortakyaratıdaİngiltere'nindepayınıunutmamakgerekir.Bu bağlamda, günümüzü de kapsayan sağlıklı bir değerlendirme ve başlangıç yapmakistiyorsak,trene14May ıs1950istasyonundanbineceğiz.Çünkü,Kemalizm tarihsel göreviniyapıp Türkiye'yi 14 Mayıs 1950 istasyonundan trene bindirmiştir.81



Anti-Kemalizm'in, Atatürk'ü saptırma eyleminin, Atatürk ve devrimleri düşmanlığının fiilenbaşladığı bu tarihten önce, Kemalizm'in yüzü dünyanın yüzüne benzemektedir ve geneyüzünü dünyanın (Batı dünyasının) yüzüne benzetmek için 14 Mayıs 1950'de demokrasitreninebinmiştir.Butarihtensonra,Kemalizm'den,Kemalizm'inkalıntılarından,gölgesinden,izinden, büyüsünden söz ederseniz, 'iyi niyetiniz'den kuşkuya düşmek özgürlüğüne sahipolurum.Kemalizm'in devlet aygıtında fiilen sona erdiği 14 Mayıs 1950'den sonra ne olmuştur?PozitivistdüşünceninürünüolanKemalizmmuhalefetteevrimgeçirmişvegünümüzekadardemokrasinin,bellibirnoktadansonratemelhakveözgürlüklerin,bellibirnoktadansonrainsan haklarının, gene belli bir noktadan sonra düşünceyi ifade özgürlüğünün öncüsü vesavunucusuolmuştur.14 Mayıs 1950'densonrabaşka ne olmuştur? Trenin lokomotifi olan reaksiyoner veAnti-Kemalist düşünce, sürdürdüğü istemezükçü geleneğine bağlı kalarak tarihin gidişine karşıçıkmıştır:Demokrat Parti, Adalet Partisi, Anavatan Partisi, Doğru Yol Partisi, yani (sözde)merkez sağ.Türkiyemerkezsağı,gerçekte,tebdil-ik ıyafeteylemişbiraşırıdincivemilliyetçisağ olmakniteliğini sürdürerek,dincivemilliyetçi partiler için limonlukyadaara istasyonolmakgöreviniyerinegetirmiştir.Merkezsağpartileri,uluslararasıpolitikaalanındaveBatıdemokrasileri karşısında bir kitsch vesimülasyon rejimi kurmuştur.Oysa KemalistTürkiyeCumhuriyeti 14 Mayıs 1950 öncesinde Batı demokrasileri karşısında bir kitsch rejimi, birsimülasyonrejimideğil,fakatodemokrasilerinbirkesimiyleörtüşenbirrejimyaratmıştırveburejim,Batıdemokrasilerininötekikesimininodönemdekarşıçıktığıbirrejimdeğildir.82



Benim görüşüme göre, Türkiye'nin 1995'e uzanan topludurumunun sorumlusu, bu ülkeyi 14Mayıs 1950'den bu yana yöneten Anti-Kemalist merkez sağ ile askeri darbelerdir.Buaskeridarbelerinsorumlusuisegenemerkezsağhükümetlerdir.Gazetelerdenöğrendiğimizegöre,şugünlerdeGüneyAmerikagezisiyapanSüleymanDemirel,1960darbesininsorumlusununBayar-Menderesikilisi,1971ve1980darbelerininsorumlusununisekendisiolduğunuitirafetmişvezamanındaseçimegitmemişolmayıdadarbeleringerekçesiolarakgöstermiştir.Benim görüşüme göre, Türkiye'nin 1995'e uzanan topludurumunun bir başka sorumlusu iseTürkiye burjuvazisidir; doğudaki Toprak Ağalığı düzenidir. Bu iki kesim bugüne kadarTürkiye'nindemokratikleşmesiniİstememiştir.Bugün de ne TÜSİAD, ne Odalar, ne BorsalarBirliği, ne de ticaret ve sanayi odaları Türkiye'nin gerçekten demokratikleşmesine katkıdabulunmaktadır.Benim görüşüme göre, Türkiye'nin 1995'e uzanan topludurumunun en önemlisorumlularından biri,ülkenin toplumsal ve dinsel yapısıdır.Buyapı,Batıtipibirey'inortayaçıkıpgelişmesinibütünkurumlarıylaengellemişveengellemektedir.Müslümantoplumlardabağımsızbireyyoktur,dolay ısıyladabireyseldüşünceyoktur,Türkiyebuengelilaikdüzendüşüncesiyle aşmaya çalışmıştır. Başka Müslüman toplumlarda görülen 'bireyler ise bunoktayapozitivistdüşünceyeaçıkolmalarıoranındavarmışlardır.83



1995yılınınNisanayında toplumabaktığımzamanneler görüyorum:Yeni Osmanlıcılar, II.Cumhuriyetçiler, köşedönmeciler, küreselleşmeciler, pro-kürtler, juppieler, magandalar biryandan, Şeriatçılar bir yandan, Türkiye'nin tarihsel faturasını (1071-1995 arası) Türkiye

Cumhuriyetine ve onun kurucusu Kemalizm'e ödettirmek istemektedirler. Yani 'meccanîlik'yapmaktadırlar.Yeterartık!Dürüstveonurluolmakistiyorsak,geçmiştenyalnızcadersalalım!1995yılındainsanveadamolmanınölçüsübelli;hizaveistikameteoradanbakalım:Batı tipi parlamenter demokrasi, laik ve sosyal hukuk devleti, insanın temel hak veözgürlüklerinin gerçekten yaşandığı toplum, bireyin kendi inanç ve düşüncesini özgürceyaşayıpdilegetirebildiğitoplum,hertürlüaz ınlığın(din,soy,dil,kültür,siyasal,vb.)ço ğunlukgibiyaşayabileceği,haksahibiolabileceğibirtoplum, bireyin Tanrı ve din karşısında özgürolabileceğibirtoplum...Bunlaraistersekbaşkaistasyonlardaekleyebiliriz.Ancak,T.B.M.M.'de oylanarak beş;dakika içindekolaycayürürlüktenkaldırılabilecek(doğalolarakböyleolması gerekir)TerörleMücadele Yasası'nı kıyasıyaeleştirmeden önceyadasonraşusorularındagerçekvegerçeğeyakınyanıtlarını düşünmemiz iyi olur:Türkiyevedünyada insanların yüzde kaçı demokrasi ile ilgileniyor; Türkiye ve dünyada kaç kişi'düşünceyi ifade özgürlüğü'ne gerçekten gereksinim duyuyor? Kitle iletişim araçlarınınhayatımızaetkisinebakarak,busayıveyüzdelerönümüzdekiyıllardaazalacakmı,çoğalacakmı?Günümüz topludurumunun koşullarında insanlar nasıl bir toplumda yaşamak zorundakalacaklar:Demokratikyadatotaliter?84



Bunların da yanıtlarını düşünmek, bulmak ve (varsayımsal bile olsalar) bulgulara göredavranmakzorundayız.Yanidüşünmekzorundayız!Düşünceyiİfadeözgürlüğükendisineindirgenemeyecekbirözgürlüktür. İkiyüzyıllıkgeçmişiolan bu özgürlük, ancak son çeyrek yüzyılda evrensel demokratik toplum modelininvazgeçilmezöğesiolupyaygınlıkkazanmıştır.BunedenledirkiTürkiyeBirleşmişMilletlereveNATO'yagirerkenbuözgürlüközelpazarlıkkonusuolmamıştır.Buözgürlüğüelegeçirmekmiistiyorsunuz,buözgürlü ğüeldenkaçırmamakmıistiyorsunuz,buözgürlüğüsavunmakmıistiyorsunuz?ÖyleyseYAZI toplumunu, yazılı kültürü 'savununuz!Çünkü söz ve görüntü, geleceğin faşist ve totaliter toplumunun lokomotifidir.Şimdi geldikailedekieğitime,okullardakieğitime,toplumiçieğitime...Demekkiartık,düşünceyiifadeetmeözgürlüğünü gerçekten konuşabiliriz! Gerçek suçun, düşünceyi ifade özgürlüğünüengellemekveyoketmekolduğunuanlayıncayakadar.85



DEMOKRASİLERDE DÜŞÜNCE SUÇU OLMAZErcan Karakaş

Kasım 1991'den Mart 1995'e kadar ülkemizi 49. ve 50. DYP-SHP koalisyon hükümetleriyönetti.Bukoalisyonhükümetleri12 Eylülün hukukuna, anlayışlarına ve uygulamalarına son vermekve ülkemizde eksiksiz bir demokrasi kurmak için yola çıkmıştı. Bu hedef, koalisyonhükümetlerinin protokol ve programlarında özel olarak vurgulanmış, bununla dayetinilmeyerek 18 Mayıs 1994'te halk arasında 'demokratikleşme paketi' diye bilinen'demokratikle ş me ve yeniden yap ı lanma uygulama plan ı ' sunulmuştu. Ancak bundan birsonuç alınamadı ve düşünce özgürlüğünün önündeki engeller kaldırılamadı,Demokratikleşme sağlanamadı. Oysa, günümüz dünyasında hiçbir demokratik ülkededüşünceaçıklamaksuçsayılmamaktadır.Bizde ise düşüncelerini açıklayan bilimadamları, yazarlar, siyasetçiler, sendikacılar,gazeteciler ve hukukçular Terör Yasası'na göre yargılanmakta ve cezalandırılmaktadır.ÇünküTerörYasası'nın8'incimaddesidüşünceaçıklamayıteröreylemisaymaktadır.Türkiye'ninbuyanlıştandönmesi,buayıptankurtulmasıgerekmektedir.AvrupaİnsanHaklarıISözleşmesi gibiuluslararasısözleşmeleringereğiyapılmalıdır.Artıkdüşüncesuçolmaktançıkarılmalıdır.86



Yıllardır demokratikleşme süreci içinde bulunduğumuzu söyleyenlerin ilk yapacağı şey 12Eylülün hukuk düzenine son vermek olmalıydı. Terör Yasası'nda ve diğer birçok yasadadüşünceninsuçsayılması12Eylülanlayışınınvehukukununbirparçasıdır.BugibiçağdışıdüzenlemeleresonvermedenTürkiye'niniçbarışınısağlaması,demokrasisinieksiksizhalegetirmesiveuygardünyadaonurlubiryeralmasımümkündeğildir.ÜlkemizinenönemlisorunuolanKürt sorununun barışçıl ve demokratik çözümü dedüşünceözgürlüğünün gerçekleştirilmesine bağlıdır. Çünkü Kürt sorununun tartışılmasının ortamını yaratmadan, sağlıklı ve kalıcı bir çözüm bulmak mümkün değildir.Geridekalankaybedilmiş10yılvebugünbulunulannoktabununaçıkkanıtıdır.O halde ne yapılmak? Her şeyden önce çoğulculuktan, düşünce özgürlüğünden, insanhaklarından ve eksiksiz demokrasiden yana siyasi kararlılık gösterilmeli.Yenihükümettebugörev CHP'ye düşmektedir. İşe Terör Yasası'nın düşünceyi suç sayan 8'inci maddesinindeğiştirilmesiilebaşlanmalıdır.Hemdehiçbeklemeden.TerörleMücadele Yasası ile ilgili olarak yapılan vebir türlüsonuçlandırılmayançalışmalarşöylegelişmiştir:3713sayılıTerörleMücadeleYasası,ANAPhükümetidönemindehaz ırlanmışve12Nisan1991tarihindeyürürlüğegirmiştir.DöneminBaşbakanıTurgutÖzaltaraf ından'çokönemlibirreform' olarak nitelendirilen bu yasayla ceza yasasının 141, 142, 163' üncü maddeleriyürürlüktenkaldırılmıştır.87



Ancakbugünkarşılaşılandurumlar,yasanınözellikle141.ve142.maddelerininbenzersuçlaryarattığınıortayakoymaktadır.Yasanın, düşünce veanlatımözgürlüğünedemokrasilerde kabul edilemeyecek boyutlardasınırlamalargetirdiğiortadadır.Düşüncelerini barışçıyollarlaifadeedenbirçokgazetecinin,yazarın, öğretim üyesinin, sendikacının hem de terörist sayılarak cezalandırılmaları buyasanın8'incimaddesinedayanılarakgerçekleştirilmiştir.Aslındayasa yürürlüğegirdiği zamandahukukçular, insanhaklarıkuruluşlarıvekamuoyutaraf ından tepkiyle karşılanmıştı. O dönemde SHP bu haklı tepkileri de dikkate alarak15.10.1991 tarihinde Anayasa Mahkemesine başvurmuş ve mahkeme kimi maddeleri vemaddelerdegeçenbazısözcükleriiptaletmişti.Ekim1991seçimlerindensonrakurulan49.DYP-SHPkoalisyonhükümeti,ikipartininseçimbildirgelerinde ve programlarındaki hedefler doğrultusunda, 1982 Anayasası başta olmaküzerebuanayasailebelirlenenanti-demokratikyapıyıdeğiştirecekleriniilanetmişlerdi.Nitekimgerekortakhükümetprotokolüveeklerinde,gerekseprogramlar ındabugörüşlereyer verilmiş ve '12Eylül hukuku kalıntıları' olarak nitelendirilebilecek yasal düzenlemelerinuygulamalarıvekısıtlamalarınınheralanda'hızla'yürürlüktenkaldırılacağıbelirtilmişti.Aynışekilde18Mayıs1994'teaçıklanan'DemokratikleşmeveYenidenYapılanmaUygulamaPlanı'ndadadüşünceninözgürceifadeedilmesininönemibirkezdahabelirtiliyordu.88



Daha sonra Hükümet Protokolünün gereği olarak içişleri Bakanlığınca Terörle MücadeleYasasındadeğişikliköngörenbirtasarıhazırlandı.Ancak İçişleriBakanlığıncahazırlananve9.11.1993tarihindeBaşbakantaraf ındanT.B.M.M.Başkanlığınasunulan'3713ve3838sayılıkanunlardaDeğişiklikYapılmasınaDairKanunTasar ısı'hükümetprotokolvebelgelerindekidüşünce ve anlatım özgürlüğünün önündeki sınırlamaların kaldırılmasını sağlayacakdüzenlemelerikapsamıyordu.YasataslağıbirhükümetkrizinenedenolduveSHP'ninkarşıtutumudolayısıylageriçekildi.Taslakgeriçekilmişti,amabiryandandayürürlüktekiyasanınözellikle8'incimaddesiişliyorveyüzlerceyenidavaaçılıyordu.Açılanbudavalarsonucundayayınlartoplatılıyor,aralarındabilimadamları,gazeteciler,yazarlar,politikacılarvesendikacılardaolmaküzereçoksayıdainsanmahkûmediliyor,cezaevlerinekonuluyordu.Budurumneyazıkki,bugündedevametmektedir.DahaöncetaslağınyenidenhazırlanmasınınuzuncabirsürealacağıdüşünerekyürürlüktekiTerörleMücadeleYasasının8'incimaddesinindeğiştirilmesiiçinhukukçularlabirliktebiryasateklifi hazırladık. 15 SHP'li milletvekilinin imzasını taşıyan bu teklifi 8.10.1993 tarihindeT.B.M.M.başkanlığınasunduk.Yasateklifimiz8'incimaddeninbirincif ıkrasınındeğiştirilerek,düşünceyiaçıklamayısuçsayanhükmüngeçersizkılınmasınıöngörmekteydi.Buteklifimizeilişkinhükümetgörüşü2.12.1993tarihindeBaşbakanTansuÇillertaraf ındanT.B.M.M. Başkanlığına ulaştırıldı. Gelen bu yazıda "Hükümetimizce Terörle MücadeleYasas ı ndade ğ i ş iklikçal ı ş malar ı sürdürülmekteoldu ğ undanteklifinizbuçal ı ş malars ı ras ı ndade ğ erlendirilecektir "denilmekteydi.89



Yine aynı doğrultuda, o zaman SHP Grup Başkan Vekili olan Nihat Matkap bir af teklifihazırlamıştı. 4.5.1994'te T.B.M.M. Başkanlığına sunulan bu yasa teklifi Terörle MücadeleYasasının 8'inci maddesiyle TCK'nun 312'ncimaddesinden, düşüncelerini açıkladıkları içinmahkûmolanlar ınaff ınıöngörmekteydi.SayınMatkap'ınafteklifineise25.8.1994tarihindehükümetadınaDevletbakanıNecmettinCevheriimzasıileözetle"Teklifinizanayasayaayk ı r ı olmas ı nedeniyleuygungörülmemi ş tir ,"yanıtıverildi.Dahasonraisebilindiğigibi,AdaletBakanlığıtaraf ındanTerörleMücadeleYasas ıtekrarelealındı.Hukukçulardanoluşanbirkomisyonundakatılımıylayenidendüzenlendivehükümettasarısı olarak T.B.M.M. Başkanlığına sunuldu. Adalet Komisyonundan dageçerekMeclisgündemine girdi.Ancak,budüzenlemelerdeasılsorunolan8'incimaddenindışındakalanhükümlerin değiştirilmesi de öngörüldüğünden, çalışmalar tutucu güçlerin gerçekdışıiddialarlasürdürdüklerikampanyanedeniylesonucaulaştırılamadı.Hukuki temelden yoksun bu kampanyada; yasa tasarısının 163'ü geri getirdiği ve terörsuçlarınıkoruduğuiddiaedildi.SonuçtayasataslağıhükümetinyeterincesahipçıkmamasınedeniyleT.B.M.M.'deelealınamadı.Bugün ise, çeşitlitoplumsalörgütlerindeüzerindeuzlaştıklarıgibi,bütünçabalaröncelikle8'incimaddenin yürürlüktenkaldırılmasıüstündeyoğunlaştırılmıştır.Yeni kurulan DYP-CHPhükümetinin yaklaşımı dabuyöndedir.90



Bizce demokrasilerde düşüncenin açıklanmasına sınır getirilemez. Ülkemizin özelkoşullarındadaböylebirs ınırlamanınşiddetlemücadeleyeherhangibirkatkısağlanmasısözkonusu değildir. Şiddetle mücadelede başarılı olmanın yolu demokrasiyi eksiksiz halegetirmektir. Dünya örnekleri de bunu göstermektedir. Özgürlükleri kısıtlayarak terörüdurduranhiçbirülkeyoktur.Şimdi Gümrük Birliği sürecinde bu yoldan geçerek demokratikleşmenin sağlanmasızorunludur. Dünyanın Türkiye'den beklediği de budur. Demokrasiyi, düşünceleriniaçıkladıkları için yazar ve düşünürleri tutukevlerine koyma ayıbından kurtarmadıkçaçağdaşlaşmaktansözaçılamayacaktır.YeniDYP-CHPKoalisyonHükümetibukonudakararlılığınıgöstermekvetoplumumuzdaiçbarışın sağlanmasına da katkıda bulunacak bu değişikliği bir an önce sonuca ulaştırmakzorundadır.91



TÜRKİYE'NİN KANINA EKMEKYaşar Kemal

1946'da tek partili düzenden çoğulcu demokrasiye geçtik.Demokrat Parti kuruldu.Ardındanda başka partiler. Demokrat Partiyi kuranlar tek partili düzenin adamlarıydı ve içlerindecumhuriyeti kuranlardan da birçok kişi vardı.Bunlartekpartidevrindegıklarınıçıkarmamışlar,

en küçük bir savaşım vermemişlerdi. Tek parti devrinin bütün baskılarına ön saflardakatılmışlar, Türkiye'nin halklarına kan kusturmuşlardı. Bunlar 1946'dan 1950'ye kadar,yönetimielegeçirmekiçintekpartidevriiçinöylesinekonu şmuşlardıki,sankibinkatağırlıklıbircehennemdeyaşamıştık.Söylediklerininhemenhepsinidehalkyaşamıştı.Onlardiyorlardıki,eyhalk,butekparti,tekşefyönetimiseniaçkoydu,seniçıplakbıraktı.Hastasındoktoryüzügörmedin,sıtmalısınsıtmadansapırsapırdöküldün. Anadolu bir çocuk mezarlığı oldu.Vergiler, angaryalar, hele de yol vergisi senin kanını kuruttu. Aç kaldığında dayabancılarından başka yiyeceğin olmadı. Şeker yüzü görmedin. Kimi Demokrat Partililer,ellerinde şeker küpleri halka gösteriyorlar, kürsülerden bunun adı nedir, diye alan alan,kasabakasabahalka şekergösteriyorlardı.Dahadakorkunçyoksulluktablolarıçiziyorlardı.Genealanlarda,kasabakasaba,ilil,köyköydola şarakbağırıyorlardı:Candarmaişkencesigörmemiş,dayağıyememiş,angaryayagitmemiş,yolparasındanhapsegirmemişköylüvar

mıdır,diyesoruyorlardı.92



Ben bütün bunların içinde yaşadım. Ve Demokrat Partililer doğruyu söylüyorlardı. VeDemokratPartilileröylebirdüzengetireceklerdikiülkeye,kurtlakuzubirlikteyayılacaktı.Açinsan, doktorsuz insankalmayacaktı. İşkence, zulümkalkacaktı.Onların söylediklerizulümdünyasını,getireceklericennetianlatmayainsanıngücü,diliyetmezdi.İşteböyleceyönetimegeldiler.Yönetime geldikleri bir iki yıl Türkiye biraz soluk aldı. Sonra daher şey eski tas eski hamam oldu. Giderek yönetim daha da ceberrutlaştı. Meclis kararıolmadan Kore'ye insanlık özgürlüğü için asker gönderildi. Gidenler, altı bine yakın asker,geriye dönmedi. Demokrasi perdesi arkasında gene zulüm düzeni yerli yerine oturdu. Operdeninarkasındaaklınhavsalanınalamayacağıinsanhaklarıkadarinsanhaklançiğnendi.Tahkikat Komisyonu, arkasından da 27 Mayıs Hükümet Darbesi geldi çattı. Halkımızdemokrasikurulacak,diyebirsevindi,birsevindi,derkenikiarkadaşıylaBaşbakanMenderesasıldı. Bu, dünyanın kabul edemeyeceğibirtutumdu.Busıralardadasoğuksavaş günleribaşlamıştıvesavaşgittikçeyoğunlaşıyordu.VeTürkiyebusavaştabatıdünyasınınSovyetlerBirliği'nekarşıkalkanıolmuş,atombombasınınatılacağıilkülkederekesinedüşürülmüştü.Demokrat Parti gerçek demokrat parti olabilseydi, demokratik kurumlara izin verse, okurumlargüçlenseydidarbeyegerekkalmaz,darbeheveslilerinindeheveslerikursaklar ındakalırdı.Dünyademokrasileriniayaktatutan,demokratkurumlarveinsanhaklarınasaygıdır.Bizim yöneticiler, demokratik kurumlar yerine en ağır baskı düzenlerini sürdürür, evrenselinsan haklarını, demokrasi perdesi arkasında çiğner, yerle bir ederken, dünyanın bunugörmediğinisanıyorlardı,sanıyorlarbütüninsanhaklarıbildirgelerineimzalarınıbasıyorlardı.93



Sonunda bugüne kadar geldik. Soğuk savaş bitti. Sovyetler kabuk değiştirdi, demokratdünyaya teslim oldu.Böylelikledeöküzölünceortakl ıkbozuldu.İletişimdeokadargeliştiki,dünyabirköyoldu.Türkiye ne yaptı yetmiş yıldır, bütün hakları, Türk halkından da daha çok ellerinden alınmış olan Kürtler, çok yumuşak da olsa, direnime geçti Türk halkından önce. Ve birtakım Kürtgençleri dağlara çıktı. Dağlardaki Kürtlerle ordu çarpışmaya başladı. Sonunda durum öylesineazıttı ki, sivil Kürt halkının üstüne yürütüldü ordu. Bir general, "Bana hükümet izin versindo ğ udata ş üstündeta ş koymam,otopraklardaotbilebitirmem ,"dedi.Ordununbaşgeneralide"Bal ı ğ ı yakalamakiçinsuyukurutmakgerek ,"fetvasınıverdi.Suyukurutmanınnedemekolduğunu bütün dünya biliyordu. Dünyanın gözleri önünde büyük bir trajedi oynanmayabaşladı. İkibinköyyakıldı,ikibuçuküçmilyoninsantopraklar ındansürüldü.Bunlar,büyükşehirleri gecekondularla doldurdular. Aç çıplak, hasta bir insan kitlesi oluştu. Demokrataydınlar, Türkiye'nin bölünmemesini isteyenler, aman etmeyin eylemeyin suyu kurutmaklahiçbir şeyeldeedemeyiz, dediler.Bunudiyenleri desuyu kurutmak isteyenler hapsettiler.Oynanmak istenen trajedinin perdesi, ister istemez kalktı, trajedi artık insanların gözleriönündegüpegündüzoynanmayabaşladı.Veyüzyıltarihininbüyükzulümlerindenbiri,yirmibirinciyüzyıla,yaniadışimdidenkonmuş,İnsan Hakları Yüzyılı'nagirilirkenülkemizdeoluştu.94



Buolaylarıinsanlıkhiçbirzamanbağışlayamayacaktır.Buncazulümniçinyapıldı?Ülkemizinbirlikvebütünlüğünükorumakiçin!Buçokyanlıştı.Ülkeninbirlikvebütünlüğüböylesiyollarlakorunamaz, olsa olsa ancak ülke bölünürdü. Yöneticiler durumu daha anlamışgözükmüyorlar.Korkunçsavaşlarınısürdürüyorlar.15 milyondan daha fazla bir kitleyi bu hale getirdikten,dahadoğrusudüşürdüktensonra,ikihalkı bu kadar birbirine düşman ettikten sonra, sen arkadaş, iki halkı nasıl bir aradatutabilirsin?Sen ırkçılığavaranbirmilliyetçiliğiazgınlaştırırsan,karşındakilerdeinsan,onlarda sana karşı, en azından içlerinde kin beslerler, öç alma duygularını geliştirirler. BütünKürtlerinkökünükurutmayaolanakvarmı?Bununepeycezorolduğuanlaşılıyor!Olsabileelimize ne geçecek ki... İnsanların yüreğine kin ve öç tohumlarını ekmek hiçbir ülkeyehayretmez.Onuniçinbuçağdainsanlar,yönetimlerhepbarışçıyollarararlar.Helebinyıldırkardeşkardeşyaşamışikihalkıdemokrasiyleyönetmek,onlar ınkardeşliğinipekiştirmekçokkolaydır.KürtlerTürkiye'yibölerekyenibirdevletkurmakisteyemezler.Buhemçokzordur,hemdeişlerinegelmez.EskivesağlambirkültürüolanKürthalkınınçıkarlarınıbilecekkadarbilinçlendiğibirgerçektir.Karanlık güçler baskılarla basını da, bir kısım aydınları da çok yazık ki yanlarına aldılar.Basınımız zaten başlangıcından bu yana ahım şahım bir basın olamamıştı hiçbir zaman.Hiçbirzamangerçekbirözgürlükyaşamamış,hepdevletin,hükümetlerinemrindeolmuştur.95



Kayserililergibibirandagazeteleriboyadılar.Oboyalarınüstünebirtakımyazılardayazdılar.Bunlarhaberlerdi.Doğruyanlışhiçfarketmiyordu.Herdevirdebirikigazeteher şeyigözealarak bunların dışındakalma ferasetini gösterebiliyordu.Onlarındabaşınagelenler...Tangazetesigibi.Gazeteleri satmak da gerekti. Para kazanacaklardı ya. Yakınlarda genç bir gazeteciarkadaşınsöylediğigibiartıkgazetecilikbirticariişti.Ticariişoluncagazetecilik'halkneyiistiyor' olacaktı. Çıplak kadınlara taktılar. Gazeteler çıplak kadın resimleriyle doldu taştı.Ulusumuzyarıçıplakkadınlaradoydukçakad ınlarıbirazdahasoydular,hergünbirazdaha.Öncekalçalarıforaettiler.AmanAllah,öylesine kalçalar sergilendi ki gazetelerimizde, renkrenk, yaldız yaldız, dünyanın parmağı ağzında kalır.Binbirçeşit kalçayadamillet doydu.Sonraüstsüzmodasıaldıyürüdü.Gazetelerimizbastılardabastılar.Amanınşuinsanoğlunundişisinde de ne kadar çok, biçim biçim memeler varmış. Millet buna da doydu derken,arkasından da altsızlar çıktı. Hele televizyonlarımız, hele televizyonlarımız dünya rekorukırdılar.Hertelevizyonbirkadınpazarıolduçıktı.Göbekatanlarmı,çırılçıplakseksyapanlarmı,şiddetmi,neararsanbulursun,insandeğerlerinihiçesayan,yokedendengayri.Sonra Kürt savaşı başladı.Gazetelerimiz silâhlarıyla birlikte ele geçirilmiş, toprağa uzatılmış PKK ölüleriyle doldu taştı.Biraragazeteler,televizyonlarinsanmezbahasınadönüşüverdi.PKK'lılarca öldürülmüş asker ölüleri de bir başkaydı! Marşlar, ağıtlar, çığlıklar, kin kusmalar,öç alma yeminleri...Bereketversin iki kardeş halk bu kışkırtmalara kapılmadılar da yakayı biriç savaştan kurtardık; daha kurtardıksa.97



Artıkbasındevletinbuyruğunageçmiş,birtakımgazeteciler,milliyetçiliğiylebüyükünsalmışbirtakım milletvekillerinden de, parti başkanlarından da daha çok, suyu kurulmasıyla ünsalmış generali bile geçtiler. Bu vatan artık onlardan sorulur oldu.Onlara karşı koyanlar,kardeşsavaşınıistemeyenler,bukirli,dünyanınenpissavaşınındurdurulmasınıisteyenlerbugazetecilercederekapvatanhainiilanedildiler.Amadedikodularald ıyürüdü.Bugazetecilerulufealıyorlardı.Gazetelerdevlettenteşvikveyardımalıyorlardı.Gazetelergazetecilerin,nekadargazetecikalmışsa,ellerindençıkıyor,holdingsahiplerininelinegeçiyorlardı.Obilinengazetecilikkavramısilinmişgitmişti.Milletçıplakkadınadadoyargibioldusonunda.Millet,psikolojikpropagandaadınayanyanayatırılmışölülerdendebıktı.Milliyetçidamarartıkbundanötesinigötüremezdi.Ölülergâvurölüleri olsaydı, hamiyeti vatan için yutulurdu, bu ölüler ne kadar Erme¬ni olsalar davatandaştılar,binyıllıkkardeştiler.Gazetelereçıplakkadın,korkunçcinayethaberleriyetmedi,silâhl ı,yanyanauzatılmışölüleryetmedi.Eeeee,neyapsındışimdigazetelerimiz,onlardapromosyona sarıldılar.Nelernelervermedilerbirgazetealana.Evler,otomobiller,dişmacunlan,ayakkabıboyaları,hayoksaayakkabıboyasıvermedilermi?Nebileyimbenvermediklerişeykalmadıda...Uzatmayayım,daha geçenlerde bir gazete deterjan bile verdi. Bu kadar kiri bu kadarcık deterjanınarılamayacağınıbilemediler.Neyazık,neyazıkbilemediler,deterjanküçücüktü.98



Bugünuygardünyadaartıkgazetelerpatronlarınelindedeğil,gazetecilerinveokuyucularınelindedir. Bir patron bir gazeteciyi satın alsa bile paşa gönlünce o gazetenin ilkelerinideğiştiremez. Çoğu patron, özden gazeteci değilse ancak parasına, kazancına karışır.Bunların dışında etkisi çok azdır. Ne bileyim ben, biz böyle okuduk, batılı gazeteciarkadaşlarımız bize böyle anlattılar. Belki de bize gönüllerini anlattılar. Gelecektekigazeteciliğinnasılolmasıgerektiğinianlattılar.Yalnız, şunu iyice biliyorum ki, Türkiye'nin basınını incelemiş birtakım bilimadamları dasöylüyorlar ki: Türkgazeteciliği dünyadagörülmemiş bir olaydır. Çok yakınlarda dünyanınbütün gazetecilik okullarında, üniversitelerinde bir ders okutulacaktır: Bugünkü TürkiyeBasını. Ve bu insanlıkmacerasını, olayını öğretmenler, gerçek bir basınnasıl olmamalıdır,diyeokutacaklardır.Dünyadabasınnasılolmamalıdırabizimbasındanbaşkasanırımuygunbir basındahabulanamaz.Afrika basını mı?Haydi canımsiz de oradan,garibanlar zatençırılçıplak, ne yapsınlar çıplak kadın resmini. Beyaz kadın onları ilgilendirir mi? Etmeyineylemeyin,orenkrenkbasanmakinelerineredenbulsunlar?Söyleyinneredenbulacaklar?Basınımızda,yazınımızda,hanieskidenbirgüçvard ı,onazindegüç,enilericigüçdiyorduk,birkısımaydınogüceumutbağlamıştı,ogüçde,bürokraside,işadamları,diyorlar,onlardaTürkiye'nindemokratikleşmesiiçinülkemizeyard ımedemediler.Halkımızda,demokrasiye,özgürlüğesusamış,bilinçlenmeolanağıelindenalınmışhalkımızdayardımedemedi.Karanlıkbirduvarınönünegeldikbaşımızısonhızlavurduk.99



Gazetelerden olumsuz örnekler vermeyeceğim. Çünkü olumlu çok az yönleri var.Gazeteokuyucunun nabzına göre şerbet vermez. Gazete, medya seyircilerini ve okuyucularınıkışkırtmaz. Kol gibi harflerlemanşetler vererek, bir spor karşılaşmasını, Fatih'in İstanbul'uzaptıolayı yapamaz.Spor karşılaşmasını enbüyükulusal olay durumuna sokamaz. Hele,Kürt sorunu gibi büyük ulusal sorunlarla oynayamaz. Ülkenin geleceğiyle ilgili konulardagerçeklerisaptıramaz.Gerekirsebütünolumsuzluklara,kapatılmapahasına,hapisane,zulümpahasına karşı koyar. Uygar dünyanın gazeteleri, ülkeleri yıkımla karşı karşıya geldiğindeböyle yapmışlardır. Baskılarla büyük savaşımları olmuştur. Birçok ülkede gazetelerözgürlüklerin bayrağı olmuşlardır gerektiğinde. Her zaman ülkelerinin kültürüne en büyükkatkılarda bulunmuşlardır. Bu bakımdan Türkiye'ye yazık olmuştur. Gazetelerde çalışmakzorunda kalan iyi niyetli gazetecilere yazık olmuştur. Ülkemiz, ülkemizin halkları böylesigazetelerelâyıkdeğildir.Bunuhalkböyleistiyor,diyorlar.Dünyanınenkötüfilmleriniçevirenlerdehalkböyleistiyor,diyorlardı.DemokrasidüşmanlarıdaTürkhalkıdemokrasiyianlamaz,diyorlar.Vehalkı,herzaman yaptıkları gibi, küçük görüyorlar, aşağılıyorlar. Bütün bunlar doğru değil; halkadüşmanlıktanbaşkadabirşeydeğil.Enazındanhalkımızı bilmemek.Ohalkki,yüzlerceyılYunusEmre'yi,Karacaoğlan'ı,büyükdestanları,PirSultanAbdal'ı,yüzlerceşairikafasındataşıyarakbizearmağanetmiştir.Halkınsanatları,sözlüedebiyatı,Anadolu'nunkültürbirikimi,buhalkıinceltmiş,zevkinigeliştirmiş,büyükkültürlübirhalkyapmıştır.101



Horoz yumurtadan çıkmış da kabuğunu beğenmemiş. Kendi halkını anlamamak, insanolamamakla birdir, hadi ben de onlar kadar zalim olmayayım, hiç olmazsa doğal insanolmamakla birdir, insanlık değerlerini yadsımak, insanlık kültürünü, ulusal kültürünüanlamamaklabirdir.Ülkeaydınlarıolarakenbüyükbelâm ızdabudurumumuzdur.Dünyayıanlayamamak da bütün bunların sonucudur. Aydınlar, ulusal kültürden gelmek, dünyakültürünüözümsemekleancakaydınolabilir,ancakyaratıcıolabilirler.Yoksaküçükbirsporkarşılaşmasını,dünyanınenbüyükolayıdurumunasokmakla,halkıoyalamakladeğil.Medyamız üstüne daha çok söyleneceksöz var. Yalnızbu bir araştırma sorunudur. Bilimadamları,Türkiye'devedünyadabuilginçsorunüstüneçokbilimselçal ışmalaryapacak,çokkitaplaryazacaklar,bizimdurumumuzudünyaüniversitelerinde,yukar ıdadadeğindiğimgibidersolarakokutacaklardır.Şu dünyada ülke olarak başımız iyice belâda. Halka her gün geçtikçe daralıyor. Bizimyöneticiler de dünyaya meydan okuyorlar. Birtakım dünya güçlerine, ortakları birtakımdevletleregüvenerek.Oysaülkesindeinsanhaklarını çiğnemişbirülkeye,buçağdakimsearkaçıkamaz.Birçıkar,ikiçıkar,sonundaoülkelerinhalklarıkendiyönetimlerinedur,der.Bıçak kemiğedayanıncakendi halklarıdadur,der.Çağımız, böyledurdiye ayağa kalkanhalklarınörnekleriyledoludur.BenyukarıdaKürtlerTürkiye'de15milyon,diyeyazmıştım.Buyazıyıyazarkengazetedebirhaberçıktı, İnsan Haklarından sorumlu Devlet Bakanı Algan Hacaloğlu Kürtlerin Türkiye'de20 milyona yakın olduğunu söyledi.102



Kürtleri, bu kadar büyük bir kitleyi, yöneticilerin küçük görmeye haklar ı yok.Sahibizdehiçmiakıl, hiçmi insanlık kalmadı da Kürtlerin, yani Kürt halkınınbaşına bu kadar korkunç işlergetirdik?Bizböylesuyukurutarakgidersek,sonundai şiştengeçer.Bukadarsürgün,ölüm,işkence ve hemde kırımlardan sonraKürtlerle nasıl bir arada yaşarız? Bu çağdaKürtleritoptanöldürmeyegücümüzyetermi?Öyleyse,bizböylegidersekbirApogitti,diyelim,çokApo, daha büyükdeneylerle geri gelir. Yeter, kardeş iki halk arasında kin, öç tohumlarının'olursunuzatmayalım.Bölünmeparanoyasınakapılmayalım.Böylebirşeyyok.BenAnadoluhalklarındanbirinsanım.Anadoluhalklar ınıiyitanıyorum.NeTürkhalkı,nedeKürthalk ıbubölünmeye razı gelir. Ne yapıyorsunuz, hepimiz de delirdik mi? Bu iki halkın ellerinibirbirindensöküpatamazsınız.Bunubiliyorum,amanınneolursunuz,dahaçok,dahaçokkinveöçtohumlarınıatmayalımikihalkarasına.Türkhalkınadaacıyalım,yadabirazc ık,sevmegücümüzkalmışsasevelim.Onlardaözgürbirdünyaistiyorlar.Zulümistemiyorlar.Kin,öç,savaşistemiyorlar.Anadolu halklarının analarını daha fazla ağlatmayalım,buçoktehlikelidir.Anadoluhalklarınınanalarımgereksizyereağlatanlarınsonlarınıbiliyoruz.Sovyethalklar ınınanalarınıağlatanlarınsonlarınıdagördük.Bir tek örnek vereceğim: dostumuz Amerika'yı. Amerika, büyük dostumuz, demokrasişampiyonu, bugünkü dünyadaki tek güç, dünya cihangiri Amerika, Kuzey Irak'ı, GüneyKürdistanı yani,işgalimizegözyumdu,amanereyekadar,ç ıkmamızkoşuluyla,odahemen.Amerikasonunakadarbizitutamaz.103



Amerika halkları buna razı gelemez.Hiçbirhalkdaülkemizdeinsanhaklar ını çiğnememizerazı gelemez. Gittikçe insanlıkta, insan haklarını, nerede olursa olsun, çiğneyenlere karşıkoymagelenekleşiyor.Amerika'ya gelince, Amerika her gün biraz daha demokratikleşiyor. Demokratikleşmekzorunda.Amerika'da da demokrasi gittikçe gelişiyor, pürüzlerini ayıklamaya çalışıyor. Amerika sonyıllara kadar, Zencilere karşı, bizden beter, ırkçı bir ülkeydi. Beyaz halkların yardımıylaZenciler bütünüyle insan haklarına kavuştular. Amerika'nın en büyük çıban başı kurudu.Amerika'nınbundanhiçbirzararıolmadı.Tamtersinesaygınlığıarttı.Dahadaartacak.Amerikan halkına bugünkü demokrasi de yetmiyor. Amerika'daki demokratik pürüzlerşimdidengündemde.Bubüyükülkesaygınlığınıkoruyabilmekiçin, İkinciDünyaSavaşındansonra olduğugibidemokratikilkelerininüstünegidemeyecek.Birtakımdemokratik ilkeleriniçiğneyemeyecek. Baskıcı, insan haklarını çiğneyen düzenlerle, hangi çıkar uğruna olursaolsunişbirliğiyapamayacak.YaniİranŞahıgibisilerleortaklıkedemeyecek.BunaAmerikanhalkıizinvermeyecek.Amerika, Amerika'yı Amerika yapan demokratik ilkelerinden ödün verirse ayaktakalamayacak.Vietnam'dan,soğuksavaştansonraAmerikanhalkıdemokratikİlkelerinedahaçoksarılmışdurumda.Demokratikilkeleriçiğneyenleryönetimegelemez.Bundandolay ıdaAmerika, bizde olduğu gibi demokratik ilkeleri hem çiğneyip, hem de insanlığın, kendihalklarınıngözününiçinebakabakayalansöyleyemeyecek.104



Bundan sonra Amerika demokratik ilkelerinden ödün verirse ayakta kalamayacağım bilir.SovyetlerBirliği sosyalizmindemokratik ilkelerini çiğnediğiiçinböylesineyıkıldı, yıkıldıgitti.Sovyetlerintekgünahıdogmatikolmasıvediktatoryayagitmesidedeğildiya...Yalnızbuçağdademokratikilkeleretamıtamınauymakdayetmiyor.Çağımızdainsanhaklarıdailerliyor,gelişiyor.Çağımızyeniinsanhaklarıdayaratıyor.Amerikavedünyamızbuyeniinsanhaklarınıdagözardıedemez.BununiçinbugüngüvendiğimizAmerikandağınadaçokgüvenmemeliyiz.Amerikandağınakaryağmayabaşladıbile.Avrupa'ylaaramızdakiköprüleratıldıatılacak.Devlettir,hükümetlerbiziminsanlar ıezmemizi,işkencelerimizi,insanlarıyerlerindenyurtlarındanetmemizi,yenibirRuanda,yadaRuandayabenzer durumlar oluşturmamızı ne kadar yutarlarsa yutsunlar, Hitler, Mussolini, Franka,Salazar macerasından geçmiş Avrupa halkları bizi yutmayacaklar, yöneticilerine sırtlarınıdönecek,enazındanonlarızorlayacaklardır.Bu gidişle dünyanın ortasında yapayalnız, dımdızlak kalacağız. Aklımızı başımıza alalım,gittiğimizyoluçurumlarladolubiryoldur.Meclistekibirkaçbağnaz ırkçı,dünyadanhabersizkişininiğvasınakapılmamalıyız.Savaşın,hele böyle kirli, kardeşin kardeşi öldürdüğü bir savaşın sökmeyeceğini, o savaşın bir'bumerang'olduğugerçeğinidünyabasbasbağırıyor.Maşa dururken elimizi yakmak, dahası da bütün bedenimizi yanmasını göze almak, birırkçılıktan, bir inattan başka nedir ki...105



Çokyazdım.Genedeyazıyorum.Kürtlere,yahukardeşler,ülkemizdeyanlışlıklaroldu.Sizezulümler, kötülükler yaptık. Halkların, uygar insanlığın kabul edemeyeceği bir belânıniçindeyiz,buyurunevrenselinsanhaklar ını,bizkardeşiztaezeldenberi,buyurundemeliyiz.Bu çok kolay, çok kolay... Yağdan kıl çeker gibi bu işi kolaylıkla yapabiliriz.Bu korkunç

savaşın bitiminde bize Kürt halkı kadar Türk halkı da can ü gönülden yardım eder. ÇünküKürtlerin çocukları kadar Türklerin de çocukları ölüyor.Dünyaya meydan okumak çok çok yanlış bir davranıştır. Dünyaya hiçbir gücün meydanokumayagücüyetmez.Meydanokuyanlarındabaşlarınagelenlerigördük.Birbataklığıniçindeyiz:İnsanöldürdükçe,İşkenceyaptıkça,OrmanlarıbirkaçPKKöldüreceğiz,diyeyaktıkça,Zulümettikçe,Halkda'ZulmünArtsın'diyebağırdıkça,Binlerceköyüyaktıkça,Milyonlarcahalkıyerlerindenyurtlarındanedipsürgünettikçe,Ruandabenzeribirdünyayaratmayacanattıkça,Dağlardaçobankoymayıp,canlarınakıydıkça,Zulümsaymaklabitmiyorki...Battıkçabatıyoruz.Ve güzelim Türkiye'nin kanına ekmek doğruyoruz.106



YAŞAR KEMAL'İNDEVLET GÜVENLİK MAHKEMESİNDEKİ

KONUŞMASI(5.5.1995)

Yaşar KemalSayınYargıçlar,Burada,sanıldığıgibi,öyleklasikbirsavunmayapacakde ğilim.Birtakımyanlışlarıdüzeltmekzorundayım:SayınSavcınınbuduruşmadadayanağıbenimyazımdeğil,MilliyetveHürriyetgazetelerininsözümonaAlmancadan çevirttikleri,yazımlaçokazilgisiolanözetlenyadaçarpıtmalardır.Der Spiegel dergisinde çıkan yazımla Hürriyet ve Milliyette çıkan yazıları güvendiğim birAlmancauzmanınagönderdim,buözetleryadaçevirilerdergidekiyaz ıyabenziyormu,diye.Uzmanarkadaş,"Ben,"dedi"i ş iniçindenç ı kamad ı m.Bütüncümlelerba ğ lam ı ndankopmu ş .Birkocaparagrafyar ı mcümleyeindirilmi ş ,odade ğ i ş tirilerek ."Buyazıbenimyazımdeğildesemhiçdeyanlışsöylemişolmam.BuyazıMilliyetveHürriyetinyazısı.Benbuyazıdanhiçbirbiçimdeyargıçkarşısınaçıkarılamazdım.BenikarşınızaSayınSavcı,HürriyetveMilliyetinyazımıçarpıtmasıvegeneHürriyet ve Milliyetin güdümlü kalemlerininbanahücumları,kışkırtmalarıyüzündengetirdi.107



Kaldıki,cımbızla bütünyazımı ayıklamalarınakarşınbuyazılardasuçöğelerine rastlamakkolay değildir. Öyleyse Savcı, yandaşı yargıç, beni nasıl karşınıza gönderebildiler; iştekorkunçolanbudur.Birkerebiryazarbirbütündür.Birmakalededebirbütündür.Biryazıdancımbızla parçalar, cümleler çekerek, çarpıtarak bir yazarı böylece suçlarsak, yeryüzünde,bırakalımyeryüzünü;bizimTürkiye'demahkûmedilemeyecek,odaenvicdanlıyargıçlarca,yazarolamaz:Biryazarısuçlamakiçinoyazınınbütününebakılır.Benimyazımagelince,oyazının savunması içindedir. Yazımı Hürriyet ve Milliyet gazeteleri gibi beni savunmasızbırakmak için cımbızla ayıklayıp çarpıtırsanız belki, çarpıtan zeki bir adamsa, suçbulabilirsiniz.Savcıburadabendenyanamı,yanibütünolanaklar ıelindenalınmış,amayaşadığısüreceelindenalınmışbendenyanamı,yanibirvatandaştanyanamı,yoksaülkedesırtınıdevlete,hükümete,eskizindegüçleredayamış,buyüzdendeülkemizdeAlikıranbaşkesengüdümlükalemlerdenyanamı?Kimdenyanaolduğugörülüyor.Savcı eğer yargı düzenini ciddiye alsaydı,buişi böyle yapmaz, beni böyle dibi başı yoksuçlamalarla karşınızagetirmezdi. Enazından Alman dergisindeki yazıyı tarafsızbir kişiyeçevirtiröylekarşınızagelirdi.Başkabirşeydahayapardı:yazınınTürkçesinibendenisterdi.Ondandageçtik,bizdesavc ınınişininyalnızsuçlamakolduğusanılıyor,varsınsanılsın,odabirşeydeğil,savcınınbenimyazımdasuçaradığıgünlerde 'Düşünce Özgürlüğü ve Türkiye'adlıkitapçıktı.Bukitaptayirmidörtyazarınyazısıyeralıyordu.Benimdeikiyazımvardı.Birtanesiİngiltere'ninenciddi,etkilidergilerindenbiriolanIndex'teçıktı.108



Biri de Der Spiegel'de. Bir insan, yargıyı ciddiye alan bir savcıysa, şu yazının aslına dabakalım,derdi.Sayınsavcılarbukitabıikisaatiçinde,yaniçıkarçıkmaztoplattılar.Yüzkırksayfalık bir kitabı bir insan, birkaç insan iki saat içinde nasıl okur da hemen toplatılabilir?Şaşılacakişleroluyorbizimmemlekette. İşingüzelliğinebakınki,kitapbenimikiyazımdandolayıtoplatıldı. İkiyazınındasavunmasıiçindeydi.Kitaptandolayıbenisorgulayansavcıyadedimki,buikiyazıyıbirkaçsaatteokumak,düşünmek,araştırmak,suçöğesibulmakiçinbirinsanındâhiolmasıgerek.Yadaokumuşolmaması...Savcıniçinaceleetti,niçinkitabıokumakzahmetindebulunmadı?Benbundabirkasıtvarsanıyorum. Beni yazınınTürkçesindensuçlayamazdıdaonuniçin.Savcınınsananekasıtıvar, diyeceksiniz. Onun orasını kimse bilemez. Yalnız savcı şunu bilmiyor: Ben elli yıldıryazarım.Elliyıldırdaböylebiryazarım.Türkiyehiçbirzamandemokratikbirülkeolmad ığıiçin,Türkiyehepimiziçinbüyükbirhapisaneoldu.Dahaküçükbirhapisanebenimiçinfarketmez.OküçükhapisanededeTürkiyeyönetimibaşımadahabüyükişleraçmazsa.Gazetelerdeki sözümona çevirilerden birkaç örnek vereceğim. Bir yanlış nereye kadarvardırılmış. Der Spiegel'deki yazının başlığı Milliyette 'Yalanlar Seferi', Hürriyette 'YalanlarKampanyası'.Aradadağlarkadarfarkvar.Biryerde 'Vietnam benzetmesi'diyeçevirmişgazete.Doğrudeğil.BenyazıdahalkAmerika'yıVietnam'dan,Sovyetler'iAfganistan'dankovdu,dedim.Demekistedimkisava şlahiçbiryerevarılmaz.109



Yazıdanbaşkabirbölüm:Bendiyorumki'suyukurutarak balığıtutmak,'gazetelerdiyorki,'denizikurutmak'.Diyeceksinizki,denizdesudeğilmi?Denizdesudur,amatuzlusudur.Birkocageneraldenizinkurutulamayacağınıbilmezmi?Bilir.Amakoskocamanbirgeneralindesözüçarpıtılırmı?Biryanlışdahagöstereceğim,dahafazlabaşınızıağrıtmamakiçin,buradadakeseceğim:'KuyucuMurat pa ş alar, bütün öteki zalimler, kan içiciler herş eyi yapt ı lar da, i ş te bir ş eyi yapamad ı lar:Odagerillay ı ,saklananinsanlar ı ,e ş k ı yay ı ,kaçaklar ı ,askerkaçaklar ı n ı ,ormanas ı ğ ı nm ı ş lar ı ar ı nanlabirlikteyakal ı m,diyerekülkelerininormanlar ı n ı yakmad ı lar. İş teTürkiyeCumhuriyetibusuçu,buba ğ ı ş lanmazinsanl ı ksuçunui ş ledi.'Ş imdiünlügazetelerimizinçevirilerinegelelim:'Eskikanemicilerinbireksi ğ ivard ı :Gerillay ı ,kaybolanlar ı ,haydutlar ı ,askerkaçaklar ı n ı veormanlar ı yakmam ı ş lard ı .' Aradakifarkabakın.YargıbukitabınTürkçesinitoplatmasayd ı,herkes,bütünhukukçular,dünyadaveTürkiye'debilimadamları,yazarlarbuyaz ıyıokuyacaklardı.Veherkes,buyazınınneresindebölücülükve ırkçılık var, diyecekti. Yargı bu kitabı toplamakla bana ve yazar arkadaşlara enbüyükhaksızlığıyaptı.Neyapalım,gözüdönmüşbiryönetimde,yargıbilebüyükhaksızlıklaryapabiliyor.Ormanıkalmamışbirülkede,kurak,kıraçDoğuAnadolu'da10milyonhektarormanyakmakgünah,hemdesuçlarınenbüyüğüdeğilmi,birkaçgerillayı,çobanıyakmakiçin.Budevletbüyüksuçişledi.110



Bütün Anadolu'nunormanlarınınyanmasınasebepolduya,yokolmas ınasebep olduya...Daha biz yaşarken göreceğiz, daha bizler sağken bile, salt bu yüzden Anadolu'yu seller,açlıklar,yokluklargötürecek.Ben,1970'lerdeormanyüzündende,sayınSüleymanDemirel'inçıkaracağı bir yasa yüzünden yargıkarşısına çıkarıldımve aklandım.SüleymanDemirel oyıkımyasasınıçıkaramadı,amaormanlargenebitti.Ormanlar ı nyak ı ld ı ğ ı do ğ rude ğ ilmi?Bundandolay ı devletisuçlamayahakk ı myokmu?1800failimeçhulübütündünyaduymad ı,gazeteleryazmadımı?Türkiyedünyanınenbüyükişkencecidevletiolaraktanilanedilmedimi?Halkınüstündezulümbirağu(zehir)rüzgârıgibiesmedi mi? Halk 'Zulmün artsın ki, çabuk zeval bulasın! ' diye bağırdıkça, binlerce köyyakılmadımı,Ruandagibibiraçlık,yoksullukdünyas ıyaratılmayaçalışılmadımı?Üçmilyoninsan yerinden yurdundan edilmedi mi, batı, güney şehirlerini aç, yoksul, soğuk, yağmuraltında,çırılçıplakinsanlardoldurmadımı?Bizbugidişleyüzyılınyüzkarasıolmayacağımızısanıyoruz.Kocabirülkeninonuruçiğnenmedimi?Ülkemiziböyleinsanl ıkdışıuygulamalarlainsanlığınyüzünebakamazhalegetirmedikmi?Balığıtutmakiçinsuyukurutmadıkmı?Bütünbunlarsuyukurutmanınsonucudeğilmidir?Bütünbunlarlabirlikteinsanhaklarınıçiğnemedikmi? Yaşadığımız kanlı savaş, yirmi milyona yakın bir vatandaş kitlesini insan haklarındanyoksunkılmanınsonucudeğilmi?Butopraklarınkültürüne,güzelliğine,getirdiğimizinsanlıkdeğerlerinekıymadıkmı?Buçağdainsanlığakarşıyaptıklarımızbağışlanacakşeylermi?Enbaştadaülkemizekarşıyaptıklarımızıgelecekkuşaklarunutacaklarmı?Bizlerden,çağımızdanutanmayacaklarmı?111



Sözlerimi 'Düşünce Özgürlüğü ve Türkiye' kitabında çıkan yazımın bir parçasıyla bitiriyor,sorularınızvarsaonubekliyorum."Onyıldırsürenkanlısavaş,Türkiye'yeçoğamaloldu,dahadamalolacak.Biliyormusunuz,kuşaklarımız,insanlıknekadaryozlaşırsayozlaşsın,buonyıldayapılanlarıunutmayacaktır.Busavaşınyüzlerceromanıyazılacak,yüzlercefilmiyapılacaktır.Busavaşınağıtları,türküleridahaşimdidenortalığısarmayabaşladı. İnsanlıkbağışlamıyor,nekadarbağışlıyorgözüksede... Almanya'yı ele alalım, Hitler ve Hitlerciler tarihin en büyük suçlarını işlediler. İnsanlıkdaha o yüzden vicdanını arıtamadı, belini doğrultamadı, hastalandı.İnsanlıkeskiinsanlıkdeğilSaltikincidünyasavaşındandolayıinsanlığınyaratıcılıkgücüyaraaldı.Almanya,öldürülenmilyonlarcaHitler'e karşı koyan işçi, kitabıyakılan yazarlar, sanatçılar, bilginler olmasaydıinsanlığınlanetindenkurtulamazdı.BugünAlmanhalkıbirazrahatsa,azıcıkinsanlığınyüzünebakabiliyorsaHitler'e canlan pahasına karşı koymuş işçileri, aydınlan, bilginleri, sanatçılarıyüzündendir."Hitler'e kar ş ı sava ş an ThomasMann, HeinrichMann, Stefan Zweig, Brecht, ErichMariaRemanjue ve benzerleri olmasayd ı , bugün Almanlar böyle ba ş lan dik insanl ı k içindedola ş amazlard ı . Yine de derinlerde, yüreklerinin bir kö ş esinde bir utanç duygusunuta ş ı mamalar ı n ı nolana ğ ı yok ."112



Türkiye'deki demokratlar, yazarlar, bilim adamları bu kanlı, utanç verici, Türkiye'yeyakışmayan, ama hiç yakışmayanbusavaşı bitireceklerdir. Bukanlı, kirli savaşı bitirmeyemecburuz.Benimyazılarımhalkımızabirçağrıdır.ÖncelikleBatı'daki,Doğu'dakiçocuklarısavaştaölmüşanaları çağırıyorum. Bu savaş en çok sizin yüreğinizi yaktı. Herkesi çağırıyorum, sayınyargıçlar sizleri de bu savaşı durdurmak isteyenlere katılmaya çağırıyorum. Bu ülkehepimizindir ve bu ülke insanlık tarihinde çok uzun yaşamaya lâyıktır. Hem de onuruylayaşamaya... Unutmayalım ki, bir ülkenin insanlarının onuru en azından toprağı kadarkutsaldır.113



DÜŞÜNMEME ÖZGÜRLÜĞÜP ınar Kür

Yeni doğan bir bebek avaz avaz bağırmazsa eğer, hekim ya da ebe poposuna iki şaplak atarve yavrucak çığlığı basar.

Bu çığlık onun özgürlüğe kavuştuğunun ifadesidir, herhangi bir düşüncenin ifadesi değil...İnsanın düşüncelerini özgürce ifade edebilmesi için birincil koşul düşünebilmektir kuşkusuz.Düşünmeyi öğrenememiş biri ancak vahşiliğini özgürce ifade edebilir. Vurur, kırar, döver,öldürür...Hiçolmad ı,sokaklaratükürür.Bugibi ifadebiçimlerininyüzyıllardırengellenmediğibir ülkede insanlar kuralmural tanımaz, kafayı çalıştırmaktan özenle kaçınıp aklına eseniyapar,bildiğiniokur,bilmediğiniyoksayar.'Ak ı ll ı köprüaray ı ncayadekdelisuyugeçer' den,'Dü ş ün,dü ş ünbokturi ş in 'ekadaryüzlerceatasözünündüşünmenin yararsızlığını anlatıp durduğu bir ülkede;heledüşünmeninyalnızcayararsız değil, çoğu kez tehlikeli olduğu da örneklerle sık sık vurgulanırsa, sonsuz birdüşünmemeözgürlüğüyaygınlaşmazmı?Kuşaklarboyudenenedenenekemikleşmiş,hattataşlaşmış, başarısı kanıtlanmış yöntemler insanların düşünme yetilerini büyük ölçüde

körletmiştirzaten.114



Doğduğu günden itibaren döversin, su istediğinde 'sus' dersin, kendi kendine şarkılarsöylediğindegenesusturursun.Sorduğuhersoruya'sanane?'yada'banane?'diyekarşılıkverirsin.Güldüğünde'çokayıp',koştuğunda'koşma',uyuduğunda'kalksana'dersin.Erkeksekızlarabaktıdiyepaylar,k ızisekendisinebakanerkeklerdenonusorumlututarsın.Elindebirkitapgörecekolsan,'seninbaşkaişinyokmu?'diyeazarlamadanöncekitab ıkaptığıngibisobayaatarsın.Duvarabirşeylerçiziktirdiğindesopayıbasarsın.Okulsıralarındaise,gelenekselezberedayalıöğretimilemoderndörtşıklıtestyöntemininenbeyin körletici karışımını uygularsın ki soru sormak konusunda en azimli bir çocuk bileüniversiteyevardığındaağzınıkapamayıöğrenmişolsun.Düşünmeyi öğrenememiş, kendine özgü düşünce üretme olanağına kavuşamamış biridüşüncelerini özgürce ifade etmeyi özleyebilir mi? Olsa olsa başkalarının düşüncelerini,kendindenhiçbirkatk ıdabulunmaksızınpapağangibiyinelemeözgürlüğüneheveseder.Yada, ne yazık ki sık sık tanık olduğumuz gibi, kafası kızar, kendisiyle aynı görüşe sahipolmayanlarıdandanvurmaözgürlüğünesahipolduğunainanır.Çoğunluğun yukardaki tanıma uyduğu bir ülkede, düşünce ve sanat üretebilen azınlığınkendileriniifadeetmeözgürlüğünükısıtlamakkadarkolaybirşeyvarmı?115



Düşünceyi ifade hakkının, geniş kitlelerin talep etmediği, hatta gerçekliğine bile pekinanmadığı bir 'lüks' olmaktan çıkıp insanoğlunun en temel gereksinimlerinden biri olarak

algılanabilmesi için, her şeyden önce düşünmeme özgürlüğüne bir kısıtlama getirilmesi;bunun için de aile içi ilişkilerin, eğitim sisteminin şiddetten, askerî hiyerarşi düzenindenarındırılması söz konusudur.Yoksa,kimileriiçin'lüzumsuzbirlüks'olandü şünceyiözgürceifadeetmehakkıbizleriçindebir'düş'olarakkalacaktır.116



700 YILDIR HATA YAPMAYAN DEVLET

İDEOLOJİSİ Zülfü Livaneli

OsmanlıİmparatorluğunuveTürkiye'yiyönetenler,tarihinhiçbirdöneminde'DevletiÂliye'nin

hata yaptığını kabul etmediler. Devlet ideolojisi, tebaanın her zaman ve her yerde suçişlemeyeyatkınolduğu,buyüzdenzaptüraptaltındatutulmasıgerektiği,amadevletinyanl ışyapamayacakveeleştirilemeyecekkadarkutsalbirkurumolduğuinancınadayandırıldı.Bu yüzden devlet hiçbir konuda yanılmadı. Hiç hatalı bir uygulama içinde olmadı ve enönemlisihiçsuçişlemedi.Bırakındevletinkararmekanizmalarındasuçişlenmesini,enufakbirmemuru,birpolisi,bekçisi,savcısıbilehatayapmadı.Veböylecebaskıcıolduğukadardaeleştiriye tahammülsüz bir devlet kurumu ortaya çıktı. Dünyadaki bütün devletler hatayapabilir, hatta zaman zaman bunu itiraf edebilirlerdi, ama bizim devletimiz 700 y ıldır hiçbirhata yapmamıştı.Bu ilginç devlet anlayışının nedenlerini araştırdığınızda, Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş

ideolojisi çıkıyor karşımıza. Modern devletleri uluslar kurar. Oysa bizde bunun tam tersigerçekleşmiş ve devlet, ulusu oluşturmuştur. Savaşlarla dağılan bir büyük imparatorluğunsonucunda, Misak-ı Milli adım verdiğimiz sınır içinde kalan halk, bu imparatorluğun etnikkökenlerini,ayrıayrıdillerinivehattadinleriniyansıtanbirdeğişiklikgösteriyordu.117



Buanlayışlakurulandevletin,eleştirilerkarşısındatahammülsüzolmasıdoğaldı.Çünküulusuoluşturan devlete yapılacak herhangi bir eleştiri, yalnız devleti değil, bu devletin kurduğuulusu hedef alıyor olacaktı. Türkiye Cumhuriyeti devletinin eleştiriler karşısındakihoşgörüsüzlüğü ve değişik düşüncelerin yayılmasından korkmasıbutemeldenkaynaklanır.Çünkü devlet ideolojisi çeşitlilikten ve değişik renklerden korkmakta ve imparatorluktandevraldığı bunca değişik unsuru tek bir Türk kimliği altında 'Dini, dili, cinsi bir ' olaraktanımlamak kararlılığındadır.Devlet olarak varoluşunun temelmisyonu budur. Devlete yönelecek herhangibir eleştirin,doğrudandoğruyabumisyonuhedefaldığıdüşünülür.Budadevletgözünde,'vatanhainli ği've'milletdüşmanlığı'demektir.Türkiye'de düşünce özgürlüğünün karşısına dikilen en büyük engel, özünü belirtmeyeçalıştığımız devlet ideolojisidir. Devletin ekonomik, idari ya da güvenlik uygulamalarındanbirinieleştirmek,devlete,dolayısıyladaonunoluşturduğuulusadüşmancadavranmakolarakalgılanmaktadır.Bunundoğalsonucuolarakdadevletgözünde 'düşünce özgürlüğü' talepleri,kötüamaçlarıgizleyen bir maske olarak algılanır. Herkes bu devleti yıkmak, bu ulusu yok etmekistemektedir. İç ve dış düşmanlar f ırsat kollamaktadır. Bunların temsilcisi de 'düşünceözgürlüğü ve demokrasi' isteyen aydınlardır. Basını da etkisi altına alan bu geri 'devletideolojisi',yeriniçağdaşbirdevletanlayışınabırakanakadar,düşüneninsandankorkulmayadevamedilecektirkanısındayım.119



YALANLARLA ZEHİRLENMİŞ Orhan Pamuk

Anadolu mutasavvıflarının sık sık kitaplarına aldıkları eski mi eski bir hikâye vardır,severim.Aklı başında genç bir köylü rastlantıyla karşılaştığı bir bilgeden kehanet gibi gözüken birgerçeğiöğrenir.Yaşadığıköyün suyuna bir çeşit zehir karışmıştır, bu sudan içen herkes aklını

kaçıracak, delirecek, ipe sapa gelmez lâflar etmeye başlayacaktır. Genç köylü, bilgedenöğrendikleriniköyeyay ıpkardeşlerini,dostlarınıuyarmayaçalışırsadakimseyiinandıramaz.Kendibaşınınveaklınınçaresinebakmakzorundaolduğunuanlayıncaköyünüterkeder.Birsüresonrameraktanköyünegeridöndüğüvakit,bilgeninöngördüğügibi,bütünköyünsudaniçipaklınıkaybettiğinigörür.Herkesinipesapagelmezbirdillekonu ştuğuköyhayatınagenedealışmayaçalışır.Amakahrediciolan,şimdibütünköylülerinkendidiliniipesapagelmezbulması,onadelimuamelesiyapmalarıdır.Bir süre sonra bu öyle dayanılmaz hale gelir ki,köyün aklını ve dilini bozan pınardan kendisi de kana kana içer.Kürt sorunu ve son olarak Kuzey Irak'ın Türk ordusunca işgali konusunda Türkiyekamuoyundaduyulansesler,kullanılankelimelervesononyılboyuncayaygınlaşarakbütünTürkiye'yehâkimolanbirdilbanabazanbueski,sevimlivekorkutucuhikâyeyihat ırlatıyor.

İpe sapa gelmez bir dille konuşan vatandaşlarım arasında kendimi yalnız hissettiğim içindeğil,hayır!120



Çünkühernekadartekseslileşenbasınvemedyayüzündenvedevletinac ımasızbaskılanyüzündensesleri hiç işitilmese de Türkiye'de Kürt sorununun bombalarla, tanklarla, kanlaasla çözülemeyeceğini söyleyen küçük de olsa aklı başında bir muhalefet var. Bana butasavvuf hikâyesini hatırlatan şey, baskıdan, şiddetten, ezip geçmekten başka bir yolbilmeyenhükümetleryüzündenbütün Türkiye'nin artık yavaş yavaş zehirleniyor olması, aklını kaçırıyor olması ve devlet kaynaklı bu zehrin ve şiddet çılgınlığının konuştuğumuz yazdığımızdile dehşet verecek kadar sinmiş olması.Kuzey Irak'ı işgal hareketinin ne Türkiye'deki Kürt sorununu çözeceğini, ne de PKK'nınkökünü kurutacağını herkes biliyor, ama gene de hükümetten ve ordudan ve onlara destekolmayı Türk kamuoyuna vatanseverlik olarak yutturmayı başarmış basının ve medyanındilinden bu yalan hiç düşmüyor.Oysaartıkherbahar,Türkordusunun,PKK'y ıtemizlemekiçin'sonsaldırı'yageçmesisononyıldabaharınkendisigibidöngüselvegeçicibirhareketoldu.Kürt sorununun bir demokrasi sorunu, Kürtlerin kendi dillerini, kendi kültürlerini, kendikimliklerini dilediklerince seçip geliştirmeleri sorunu olduğunu anlamak istemeyen 'askeriçözüm'yanlıları,onyılboyuncaherbahar,özellikledeKürtlerincoşkuylakutlamayıgelenekhaline getirdikleriNevroz sırasında, bazan bir havaharekâtıveyoğun bombalama, bazansınırötesigeçicibirharekât,bazandaTürkiyesınırlaniçersindekistratejikdağlanelegeçirmeşeklini alan bu harekâtların sorunu 'kökünden çözeceği' yalanına önce umutla inanmakistediler.121



Kuzey Irak'ı, Türk ordusunun işgal ettiği bugünlerde ise bütün Türkiye 'askeri çözüm'yalanının, yalnız suçortağı değil kurbanı durumunda da.

Ülkenin düşünce alışkanlıklarına, kamuoyunun diline iyice sinen ve Türkiye'yi hiç de haketmediğitopyekûnonursuzbirülkedurumunasürükleyenpervasızyalanlarabirörnek:Bugünsağırsultandadahilolmaküzerebütündünya,Türkiye'denKuzeyIrak'agöçetmi şKürtlerin,PKK'dan değil, Türk ordusunun uygulamalarından, korucu olmaya zorlanmaktan kaçtığınıbiliyor.PKK'dankaç ıyorolsalardıherhaldePKK'n ındenetimindekiKuzeyIrak'adeğilTürkiyeiçlerine göç ederlerdi. Ama on iki yaşındaki bir çocuğun bile şıpın işi yürüteceği bu basitmantığa, bu apaçık gerçeğe rağmen Türk basını ve medya, yalan söylemeyi alışkanlıkedinmişhükümetsözcüleriylebirliktebugöçmenlerden'PKK'dankaçanlar'olaraksözediyor.Doğruyuolduğugibisöyleselerneolur?PKKyenibirzafermikazanır,'ensonaskerîharekât'başarısızlığamıuğrar,devletmibatar?On yıldır sürüp gitmekte olan ve yavaş yavaş alışılan bu çirkin savaş Türkiye kamuoyunuyalnızca yalana alıştırıp zehirlemedi, ülkenin binlerce yıllık kültürünün temel taşlan olanacıma, şefkat, kardeşlik gibi değerleri de hızla kemirdi, öğüttü, yıprattı. TelevizyonekranlarındaPKK'lıcesedigörmeyekamuoyualıştırılmıştıartık.Kimseöldürülenlerindekendivatandaşlarıolduğunu hatırlatmıyor, kimsesilâha sarılıpdağa çıkangençlerin nedenböyleyaptıklarınıdeğilsormaya,düşünmeyebilecesaretetmiyordu.Ortaçağayakışanbirgörüşleonların'şeytan'olduğunakararverilmişti.122



Nedenşeytanla işbirliğiyaptıklarıisebelkideinsanınkendisinideşeytanlaştıracakbirsoruolduğuiçinhiçsorulmamalıydı.KuzeyIrak'tagirişilenensonaskerîharekâttançıkanyenisonuç,artıktelevizyonekranlarındacesetgösterildiğiiçinüzülmemekdeğil,gösterilmediğiiçinüzülmek.Yıllardırsürensavaşıntahücrelerimize kadar işlemiş zehriyle kafaları iyice afyonlanmış olan bazıları Kuzey Irak'ınişgali sırasında ceset ele geçirilemediği için bu askerî harekâtın başarısından şüpheyedüşüyor, kederleniyor, buüzüntülerinidesoğukkanlılığını hızlakaybetmekteolan kamuoyuönünde dile getiriyor, sorular soruyor.Öyle çok fazla ceset elde edilemediğine göre PKKKuzey Irakharekâtından öncedenhaberdarmıolmuştuacaba?Devlet orayaotuzbeşbinaskeryollamıştı,busayı1974'tekiKıbrısharekâtındandabüyüktü,hattatarihlearasıhiçiyiolmayan Başbakan Çiller'e bakılırsa Kuzey Irak'ın işgali 1877 Türk-Rus savaşı sırasındaOsmanlı ordularının kahramanlığıyla karşılaştırılabilirdi ancak... Ama kamuoyunu tatminedecek cesetler neredeydi? Cesetleri bulunmazsa kaçan PKK'lılar Türk ordusu oradançıktığındayenidenKuzeyIrak'ayerleşmezmiydi?Kimsenin aklına, öldürülen her askerin, ister Türk ordusu tarafından, ister PKK tarafındanvurulan her gencin Türkiye'yi kalıcı bir barıştan biraz daha uzaklaştırdığı gelmiyor.Hayretleruyandıracakbusiyasiveinsanîalıklaşmaonyıldırsürensavaşınruhlarımızasinenzehiriyleaçıklanabilir ancak. Devletin amansız legal ve illegal baskılarının göğüslenerekyayımlanabildiğizamanlardaPKKsempatizanıgazetevedergilerde,geçiciaskerîzaferleriniballandırarak anlatmakta, öldürdükleri askerlerin sayısını övünerek ilan etmekte Türkbasınındanhiçdegerikalmıyor,adetaonlarlayarışıyorlar.123



Savaşın zehiri, milliyetçilik duygularını her iki tarafta da körüklemekle kalmadı, Türkiye'demilliyetçiliğin ikiz kardeşi bir aşağılık duygusunu ve bu ikisinin sonucu bir otorite özleminin dehızla gelişmesine yol açtı. İnsan haklarının vicdansızca çiğnenmesi, bir başka ülkenintopraklarınagirilmesigibikonulardaBatıdangelentepkilerekarşıpopülerbasınınmasayabiryumruk indiren, bir Batı dışişleri bakanını telefonda azarlayan bir kadın başbakan imgesiçizmesi, yalan olduğu anlaşılsa bile, geniş kitlelerin duygularını okşuyor. Eski iktidarlarısırasındaBatıkarşısındakuzuolmuşpekçokeskipolitikacıbuyüzdeninsanhaklarındandemvurarakbaşımızışişirenBatıklaranekadarsertçıkacaklarınaTürkkamuoyunuinandırmayaçalışıyorlar.Kuzey Irak'ın işgali haberleri bütün bu yabancı düşmanlığı ve milliyetçilik öfkesini, toplumsalparanoyayı ve aşağılık duygularını körfez savaşının medyatik zaferinden mülhem birAmerikan hayranlığıyla birleştirdi. Televizyonda Türk pilotlarının Top Gün filmindeki TümCruise'a generallerin Schwarzkopf a benzetildiği, PKK hedeflerinin bombalanışının videooyunlarınıhatırlatangörüntülerleverildiği vesilâhlara, tanklara, tüfeklere tapınılanbuacıklıpostmodern cadılargecesinin sonundaTürkiyeli yoksul insanındahadayoksulvemutsuzolacağınıvebinlercey ıllıkAnadolukültürününtemeldeğerlerininde,tarihteeşibenzerinehiçrastlanılmamışbirhızlayıpratılacağımtahminetmekgüçdeğil.124



Bütün bu kültürün insani değerlerinin ayaklar altına alındığı, binlerce yıldır birlikte dostçakardeşçe aynı topraklarda yaşayan Türklerle Kürtlerin ağır ağır ve sinsice bir kardeşkavgasına itildiği bu noktada ben, ekonomisi domuz ahırına dönmüş Türkiye hükümetininordusununBatıbaskısıkarşısındaKuzeyIrak'tadahanekadarkalabilece ğiyadaGümrükBirliği anlaşmasının onaylanıp onaylanmayacağı üzerindedurmakbileistemiyorum.Merkezi birmantığınolmadığı zamanlardaAnadolu'nun tasavvufşairleri, açıklamaktan çokimaetmeyiseverlerdi.Alegorilerininanlaşılmasından şüpheyedüştüklerindeokuyucularına,dinleyicilerine doğrudan seslendikleri de olurdu: Türkiye Avrupa'nın bir parçası olmakistiyorsa, bu birleşmeye gerçekten istekliyse elbette önce kendisi Avrupalı gibi davranmakzorunda.125



BATI’DAN ÖZGÜRLÜK GELİR Mİ?Doğu Perinçek

Bugün Türkiye'de en gerici tez şudur: 'Demokrasi ve özgürlük Batıdan gelir.'Büyükbiryanılsamayaşanıyor.Batıdannegeldiğibellidir.150yıllıktarihimizbiryana,şusonyıllara bakalım. Batının dayattığı ekonomik program demokrasi açısından başlıca ikimaddedenoluşuyor.Bir: Milyonlarca işçiyi ve kamu çalışanını işten atacaksınız.

İki: Sendikalı işçi sayısını aşağı çekeceksiniz.

Dünya Bankasının ve IMF'nin programı gereği, sendikalı işçi sayısı 6,5 milyondan 1,5 milyonadüştü.Yalnızgeçenyıleylülayınakadariştençıkarılanlar,Başbakanınverdiğibilgiyegöreyediyüzbin.Eylül1994sonras ınıdahesabakatarsak,busayıçoktanbirmilyonugeçtiveönümüzdekiözelleştirmeuygulamalarıylaikimilyonavaracak.Siz hiç Batılı bir hükümet adamı ya da 'İnsan Hakları' temsilcisi duydunuz mu, bu sokağaatılan işçinin çalışma hakkını ya da sendikasızlaştırılan işçi sınıfının sendika özgürlüğünüsavunuyor olsun. Göremezsiniz, duyamazsınız.Çünküemekçi halkın büyükmücadelelerlekazandığı özgürlük mevzilerini yıkıma uğratan programın arkasında Batılı emperyalistdevletlervar.126



Siyasetibelirleyenekonomidir.Demokrasiyibelirleyende,herzamantoplumsalveekonomikilişkilerdir. Demokrasinin ve özgürlüklerin kendisi, dünyamıza toplumsal ve ekonomik birdevrimle geldi. Demokrasi, tarihsel olarak bir toplumun ortaçağ ilişkilerinden, krallıktan,derebeyliktenkurtulmasınınürünüdür.Batı,bizedünyasermayesiylebütünle şmeprogramınıdayatıyorveuygulatıyor.Özelleştirmebu programınmerkezinde yer alıyor. İşçi kıyımı, sendikasızlaştırma ve taşeronlaştırma buprogramındiğer temelmaddeleridir.Programıntoplumhayatınayansımasıise,milyonlarcainsanınsokağaatılması,yüzbinlerceçocuğundahasokaklardatinerçekmesi,yüzbinlercekadının vücudunu satar hale getirilmesi, toplumumuzun büyük çoğunluğununyoksullaşmasıdır.Peki o zaman bu ekonomik ve toplumsal program, hangi siyasetle tamamlanır? Bununyanıtını sermaye sınıf ının açıksözlü temsilcileri vermişlerdi. DPT Eski Müsteşarı YıldırımAktürk, geçen yıl özelleştirmenin ancak 'polis rejimiyle' uygulanabileceğini belirtmişti.Gerçektende,milyonlarısokağaatan,sendikasızlaştıranveyoksullaştıranbirrejim,kitlelerindiren¬cini copla, kurşunla bastırmakzorundadır.Nitekim öyle oluyor. Yürüyenmadencininönünü Mengen'de polis barikatı kesiyor. Memurun haklı eylemi polis copuyla karşılaşıyor.Batınındayattığıprogramınmilyonlarcaemekçiyegetirdiğiözgürlüklerbunlard ır: İştenatılmaözgürlüğü,sendikasızlaşmaözgürlüğü,copyemeözgürlüğüvb.Yoksa Batıya haksızlık mı yapıyoruz? Öyle ya, ABD hükümetinin dilinden 'İnsan Hakları'sözcüğüdüşmüyor.Bütündünyaya' İnsanHakları'idealivedernekleriihraçediyorlar;ezilenülkelerigözlemliyor;gerekirseambargolarkoyuyor,çeşitlibaskılaruyguluyorvedünyanınheryerine'İnsanHakları'jandarmasıbilegönderiyorlar.127



'İnsan Hakları' sopası, hiçbir zaman insan haklarını sürekli ayaklar altına alan SuudiArabistan,Körfezşeyhlikleri,LatinAmerikadiktalarıgibirejimlereçarpmıyor.Sopa,Çin,Kore,Küba,Irak,LibyagibiABD'yekarşıkoyanülkeleresallanıyor.Dikkatedilsin,Batınındayattığıikiözgürlükvar:Bir: Dinciliğe, mezhepçiliğe özgürlük.

İki: Milliyetçiliğe, etnik parçalanmaya özgürlük.Bu 'özgürlükler', aslında emekçinin özgürlüğünü katletmek içindir. Zenginler Kulübü'nünamacı,insanlığı sınırsıztahakkümaltınaalmaktır.YeniDünyaDüzeni,buamac ınprogramı.Stratejileri ise, Ezilen Dünya ülkelerini din vemilliyet savaşlarıyla yıkımauğratmak, onlarıdevletsiz bırakmak, böylece dünya sermayesiyle sınırsız bütünleşmenin siyasal koşullarınıyaratmaktır.Kurdukları Helsinki Girişimlerine, İnsan Hakları Derneklerine ve diğer mandacı örgütlerebakınız, özgürlüğün içeriğini emperyalizm belirliyor: Nakşibendiliğe, Süleymancıhğa,Hizbullahçılığa, Nurculuğa özgürlük; Vahdettin'e, Abdülhamit'e, Saidi Nursi'ye özgürlük;mezheplere, tarikatlara, tekkelere özgürlük; etnik boğazlaşmaya özgürlük. Emperyalistkurumlar,onyıllardırTürkiye'nindinselveetnikyapısınıinceliyorlar.Bizimkültürzenginliğimizikeşfetmekiçindeğil,parçalayarakküreselleştirmekiçin.Pratiğebakalım.Sokağaatılanişçinin,sendikasızbırakılanemekçininözgürlüğüiçinuğraşanbirİnsanHaklarıhareketigöremiyoruz.Batının'insan'sınıflamasınagirebilmekiçinmezhepçiyadagerici-milliyetçiolmakgerekiyor.128



Batınınörgütlenmeözgürlüğükarşısındakitavrınabakınız:Dinci, tarikatçı, mandacı örgütlereözgürlük:emekçi örgütlenmesine ve sendikalara ölüm!Aydınlardabuaçıdansınıflandırılmıştır. Batı,mandacıaydınasahipçıkıyor,kurumlarınıvemedyasını mandacılar için seferber ediyor. Emekçi sınıfların aydınlarına yapılan baskılaragelince,getirinsuskunlukörtüsünü.OnedenleBat ıdan'özgürlükdayanışması'istiyorsanız,etnikparçalanmayıdestekleyecekveBatıyıokşayacaksınız,emperyalizmsözcüğünüzinharağzınızaalmayacaksınız.OzamanHelsinkigirişimlerinebaşkanbileyaparlarsizi.Aslında 150 yıllık bir tarih dersidir bu; 1838 İngiliz-Osmanlı Ticaret Sözleşmesiyle veTanzimatla başlar. GülhaneHattı Hümâyunu, yabancı tüccarın özgürlüğünü vegüvenliğinisağlar veOsmanlı devletini parçalamak içinazınlık'haklarını'güvencealtınaalır.Özgürlükmücadelesi veren Yeni Osmanlılar ise hapislere atılır, sürülür. 1908HürriyetDevrimi,Batıişbirlikçisipadişahıhedefalır.Batı,özgürlüğünkarşısaf ında-dır.Batılıemperyalistdevletler,BirinciDünyaSavaşınıTürkiye'yeözgürlükgötürmekiçindeğil,ülkemizi paylaşmak için yaptılar. İstanbul'a, İzmir'e, Antep'e, Adana'ya çıkan emperyalistordularını demokrasi getirmiyordu. Osmanlı devletini yıkarak en büyük demokrasi atılımınıgerçekleştirmekiçinemperyalizmiyenmemizgerekti.Türkiye,bu tarih dersini İkinciDünyaSavaşından sonrabir kez dahayaşadı.ABD, elinde'hürriyet'meşalesiyleTürkiyeekonomisinielegeçirdi.129



ABD işbirlikçilerinin kurduğu partinin adına dikkat ediniz: Demokrat Parti! Liderleri Bayar,"Türkiye'yi Küçük Amerika yapacağız," diyordu.Yaptılar da,Ticaniler,Nurcular, tarikatçılarözgürlüğe kavuştu; emekçiler, aydınlar, sosyalist hareket ise ezildi. Türkiye'yi 1960'ıneşiğindeAmerikancıbirtekpartidiktasınasürüklemeyekalktılar.ÜlkemizdeBatınındenetiminezamangüçlenmişse,baskıveşiddetgelmiştir. İşte12Mart,işte12Eylül!İnsanHaklanraporlarıyazanoCIAajanları,KenanEvrencuntasıiçin,ourboys(bizimçocuklar)diyorlardı.Dünyada da öyledir. Vietnam, Laos ve Kamboçya faşist rejimleri, Küba'nın Batista'sı,Endonezya'da bir milyon insanın kanına giren Suharto rejimi, İspanya'nın Franko'su,Portekiz'inSalazar'ı,Yunanfaşistcuntası,Şili'ninPinoşe'si,Arjantin'inVidela'sıveöbürLatinAmerika cuntaları, Filipinler'in Markos'u, dünyada ne kadar faşist rejim varsa, ABDdesteklidir.İştebuBatıişbirlikçisizorbalıkrejimleri,ülkelerinenekadarözgürlükgetirdilerse,Batıdaokadarözgürlükçüdür.130



Çağımızınbubüyükgerçeğininteorisideyap ıldıelbette:Batı,artıkBüyükFransızDevrimininözgürlükçü batısı değildir; emperyalist karakter kazanmıştır ve dünya ölçeğinde gericiliğin,baskının, şiddetin merkezi haline gelmiştir. Dünyada özgürlük düşmanlığı, Batı eksenindevarolabilmektir. Bu nedenle, çağımızda demokrasi ve özgürlük mücadelesinin özü,emperyalizmle hesaplaşmaktır. Emperyalizme karşı mücadele, demokratlaştırır.Emperyalizmekarşımücadeledenkoparılmışbir'demokrasi'yada'İnsanHaklan'söylemiise,Mandacılığın,YeniDünyaDüzenininperdesidir.Batıya direndiğin ölçüde demokratlaşır ve özgürleşirsin.

Batıya teslim olduğun ölçüde ezilir, parçalanır, boğulursun.

Neo-liberalizmin ve Soldaki mandacıların üzerini örtmeye çalıştıkları, çağımızın büyük gerçeğiişte budur.131



TARLAYI YENİDEN SÜRMEK...Server Tanilli

CanYayınlarındaçıkanDüşünceÖzgürlüğüveTürkiyeadlıkitabın-ohacimceufak,amaiçerikçeolgun-eserinbaşınagelenler,pekuyanad ır;dahaöncekiyığınlauyanyaeklenmişyeniveönemlibiruyarı.

Anlattığı da şu: Türkiye'de iktidar, öylesine ilkel yetkilerle donatılmıştır ki, istediğiniyapabiliyor; siz, yasaları uygulayanların ilkelliğini de ekleyebilirsiniz buna.Karşımızda,eskiRomalılarınbulduğuogüzeldeyimle,'respublica',yanihepimizinortaklaşasahiplenmemizgerekennesneyok,birejderha,Hobbes'undeyişiylebir'Leviathan'vardevletadına.Hemdenasılbirdönemde?İnsan haklarının gerçekten vazgeçilmez değerler olduğunun anlaşıldığı; onları yaşamageçirmekiçinbinbirönlemin,çi ğnenmemeleriiçinkılı kırkayaranölçütlerinüzerindebeyinterinindöküldüğübirdönemde.Özelliklede'düşünce özgürlüğü'nün...Gerçekten,20.yüzyıl,insanoğlunasaygısızlığınpekacıörnekleriyledolubiryüzyıloldu.Amabirşeyidegerçekleştirdi:İştebuinsanhaklarınıçeşitlendirmenin,soğuktanhastalanmamasıiçinonlarısarıpsarmalamanınönlemleriüzerindedurdu.Özelliklede'düşünceözgürlüğü'nün...132



Türkiye'de aydın hukuk çevreleri, bunları bütün incelikleriyle bilirler. İnsan hakları üzerineyurdumuzda yazılıp yayımlanan eserler, örneğin bir Bülent Ta-nör'ün, bir İbrahimKaboğlu'nun,birM.SemihGemalmaz'ın,birBekirÖzgen'inkitaplar ı,insanhaklar ınahukukalanında gösterilen evrensel titizliğin yurdumuzdaki temsilcileridirler. Üstelik alabildiğineduyarlılıkiçindedururlarüzerindeözgürlüklerin.Özelliklede'düşünceözgürlüğü'nün...Amayinedeyaşamageçmez,geçirilmezsöyledikleri.Niçin?Geçmişinhakkını,yemekistemem:Örneğinbir1961Anayasası,çokşeygetirdiyurdumuza,insan hak ve özgürlükleriyle ilgili olarak. Türk hukuku, bu konuda, deyim yerindeyse, bir'rönesans' içine girdi. Yukarıda adlarını andığım hukukçular, aslında bu rönesan-smçocuklarıdırlar. Düşünce özgürlüğünün önündeki duvarlar, bir TCK, 141-142, bir 163,yıkılmasada,anlamsızhalegeldioyıllarda,enazındandakafalarda...Nevarki,bir12 Eylül fırtınasıestisonra.Veherşeyaltüstoldu.Bugün,'1982Anayasası'ndanbaşlayarak,orejiminsürdüğütarlayaektiğizehirlibitkiler,göztırmalıyor, el yakıyor ve beyinleri örseliyor; yaydıkları kokuyla, Türkiye intelligentsia'sının'teneffüs yo//arı' rahatsız haldedir.'TerörleMücadeleKanunu',buzehirlibitkilerdenbiridir.Özelliklede'8.madde'si!Neyapmalı?Yapılacak şey, tarlayı olduğu gibi yakmak ve yeniden sürmektir.133



12Eylülrejiminemuhalefetetmişpartiler,yanibugünküparlamentoyudoldurangüçler,enbaştabunuyapmalıydılar.Tersiolmuştur;birküçükazınlığındışında,sahipçıkmışlardırokirlimirasa.Biraydınolarak,tarlayıyakıpyenidensürecekelleribekliyorum.Sabanbelli,onututacakellerde belli: Akla ve bilime öncelikle inananlar, emeğe toplumda baş köşeyi verenler,demokrasiye, barışa, insan hak ve özgürlüklerine gerçekten gönül bağlayanların elleridironlar. Her şeyi olduğu gibi, 'düşünce özgürlüğü'nü, bir toplumun bu 'onsuz olmaz'özgürlüğünüdelâyıkolduğuyeretutupoturtacakolanlaronlardır.Onlarıbekliyorum...134



DÜŞÜNCE'NİN SERBEST DOLAŞIMI1 Füsun - Tunç Tayanç"Cogito: ergo sum ( =Düşünüyorum: öyleyse varım)"Descartes'ın bu ünlü sözü yalın birgerçeğivurguluyor.'Düşünmek'eylemiileinsanınvarolmasıarasındakiilişkidenkaynaklananbirgerçekbu. İnsanıötekicanlılardanayırmakiçinkullanılan'düşünenhayvan'nitelemesidebugerçeğinbirbaşkaanlatımı.İnsanınayırdediciözellikleriarasındasayılagelen'aletyapan','aletkullanan'nitelemelerininde'düşünmek'eylemiileilişkisiniyadsımanınmümkünolmadığıkuşkusuz.Öyleyse,insanıinsanyapan,onavarlığınıkazandıran'düşünme'nedir?'İnsan beyni biçiminde özel şekilde organlaşm ış olan maddenin en yüksek ürünü' 2 olaraktanımlanabilendüşünme,edilgen değil, etken bir faaliyettir.3"Dü ş ünme,insanlar ı ntoplumsal

çal ı

ş masüreçleriylebirlikte,onuniçindendo ğ mu ş tur.Ba ş lang ı

çtayüzeysel,e ş yayayönelikbirö ğ renmefaaliyetinden,maddînesnelerledo ğ rudani ş lemyapmafaaliyetindenibaretiken,uzunbirgeli ş imsürecindensonra,yüzeysel,e ş yayayönelikö ğ renmefaaliyetininsonuçlar ı n ı saptay ı p ifade eden ruhsal bir faaliyete, kavramlarla - dilsel i ş aretlerle- i ş lem yapmafaaliyetinedönü ş mü ş tür...1.Buyazı,YunusNadiArmağanı1980'deödülalan,12Eylüldeyayınevindekalanveserbestdolaşımıengellenen'DüşünceyeBaskı'adlı(alışmanın'giris'indenoluşmaktadır.2.ManfredBuhr-AlfredKosing,Marksçı-LeninciFelsefeSözlüğü,(Çev:EnginAşkın),KonukYayınlan,İstanbul, 1976, s.94. Ayrıca bknz.: M.Rosenthal-P.Yudin, Materyalist Felsefe Sözlüğü, (Çev: AzizÇalışlar);SosyalYayınlar,İstanbul,1972,ss.124-126.3.Buhr,a,g.e.,s.95.

135



Duyumdeneyimlerinden gelen ve içinde genel ile özel'in, öze değgin olan ile olmayanın,zorunluilerastlantısalıniçiçebulunduğumalzemeyiişler;karşılaştırma,analiz,soyutlamavegenellemeleryaparak,bufarklılaşmabirliğininiçindengeneli,özolan ı,zorunluyuseçipayırırve bunları kendilerinin maddî, dilsel varlık biçimleri olan, soyut kavramlar ve sözcükler

biçimindesabitleştirir.”1Busüreçiçindeüretilen,'düşünce'dir.Düşüneninsan,bueylemisonucuürettiği'düşünce'yikendini öteki memeli yaratıklardan ayıran başka eylemlere, 'alet yapma', 'alet kullanma'eylemlerinedönüştürür.İnsanlığın gelişimi, doğayla mücadelede üstün gelebilmesi için maddî araçlara, bunlarıgeliştirmeye gerek vardır. İnsanlık için önemli olan, insanlığın, beşerî yetenekleringeliştirilmesi, böylece doğa ile mücadelede yeni kazanımlar elde edilmesidir. İnsanıyeryüzündeki öteki yaşam biçimlerinden ayıran da, maddî yaşam araçlarının toplumsalüretimidir. İnsan-öncesi canlılar, ancak organizmalarındaki yapısal bir değişim sonucuçevrelerineuyabilmektedirler.Oysainsan,organikyapısı değişmedende,toplumsalüretimboyunca geliştirdiği teknikler sonucu çevresine uymaktadır. Örneğin, insanın organikyapısında bir değişiklik olmamış, kanatları çıkmamıştır. Gene de uçabilmektedir. Uçağıgeliştirmiştirçünkü.1.Buhr,a.g,e.,s.95.136



Belirli sınırlamalar çerçevesinde olsa da, düşünen bir kişinin ürettiği düşüncenin,açıklanmasındanöncekendiiçsorunuolduğuaçıktır;odenliaçıktırki,günümüzde,kişinindüşüncelerini açıklamaya zorlanamayacağı anayasal bir hak olarak bile tanınmıştır.1 Buaşamada,düşüncenintoplumsallaşmasındansözedilemezdaha.Her ne kadar kişinin oluşan (belki de oluşturulan!) düşüncesi, içinden çıktığı ekonomik,toplumsal,siyasaldüzenvekoşullartaraf ındanbüyükölçüdebelirleniyorsada,herzamandüzenleuyumiçindeolmayabilirde.Olmamasıdagerekir;gelişmeninolmasıiçindüzenetersdüşen, aykırı olan düşüncelerin varlığı gereklidir. Bu durum karşısında, kişininbenimseye¬bileceğiikidavranışbiçimiolacaktır.Kişi,içindebulunduğuçevreyetersdüşeceğinibildiğidüşüncesiniaçıklamaktankaçınabilir.Böylece ürettiği düşünce, bir 'iç özgürlüğü'n kullanımı olmaktan öteye geçmez,toplumsallaşamaz.Kişininaykırı düşünceleri, çevresiyle uyumsuzluğuyalnızcabirdüşünceolarakkalmıştır;açıklanmadığı,kişininisteğiveiradesiileaç ıklanmadığıiçindeönceliklebirözdenetim söz konusudur. Öte yandan, düzen, kendine ters düşecek, varlığını sarsacakdüşüncelerin,şuyadabuyollaaçıklanmasınakarşıkendinikoruyucuönlemleridealm ıştırzaten. 'Düzen'i (belki de, düzenin sürmesinde çıkarı olanları) tedirgin edecek düşünceleraçıklandığında ne tür uygulamalarla karşılaşıldığına ilişkin örnekleri tarih sayfalarındafazlasıyla bulmakmümkündür. Buaçıdan bakınca da, kişidüşünce açıklama özgürlüğünükullanmaktancaydırılmışolmaktadır.Vedolaylıdaolsa,biröndenetimsözkonusudur.Kişi,düşüncesini açıklamak isteyebilir. Buonunendoğalhakkıdır.Hiçkimse,düşüncesiniaçıklamaktanalıkonamaz.1.Örneğin,1961Anayasas ı,md.20:"Kimse,düşüncevekanaatleriniaçıklamayazorlanamaz."138



Düşüncebaşkalarınaaktarılmazsa,aktarılamazsa,düşünceninyenidenüretimisözkonusuolamaz. Oysa insanlığın gelişimi için düşüncenin açıklanması, başkalarına aktarılması,yenidenüretilmesibirzorunluluktur.Buamaçlada,insan,bilgi,duygu,düşüncebildirmeyeyarayansözlüyadayazılısimgelerdenoluşan bir sistem olan dili kullanır.1 Dil, insanların, toplumsal üretimde bulunabilmek içinkarşılıklı anlaşmalarını, bilgi alışverişinde bulunmalarını, deneyimlerini birbirlerineaktarmalarınısağlar.2Simgeler sisteminin dört ana araçtan ya da onların bileşiminden oluştuğunu anımsamakgerek:Ses,devinim,biçim,renk.3 İnsanlığın gelişiminde sesle işaretlemeden ( = konuşma)biçimle işaretlemeye (=yazma) doğru gidilmiştir.4 Gerçekten de insanlar, düşünceleriniaçıklamaya, birbirlerine aktarmaya önce sesle başlamışlardır. O zamanın teknik gelişmedüzeyi de düşüncelerin ses ve devinimle açıklanmasından öteye bir olanak tanımıyordu,kuşkusuz.Sonraları,insanlarıngöçebeilkeltoplumdanyerleşikilkeltoplumageçmeleri,tarımilehayvancılıkarasındakiişbölümününortayaçıkışıilebaşlayarakduvarresimleri,hiyeroglif,çivi yazısı, vb. biçimsel anlatım simgeleri kullanılmışlardır. Ses'in ve devinim'in tersine,biçim'in kalıcılığı vardır. Ve bu kalıcılıktır ki, söz konusu simgelerin hepsinin, günümüzdekullanılan'abc'ninoluşmasındaaşılantaşlarolmasınısağlamıştır.1. Bknz.: Cemal Yıldırım, 100 Sanıda Bilim Felsefesi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1973, s.245; A.Dilâçar,Dil,DillerveDilcilik,Ankara,1968,s.3;FerdinanddeSaussure,GenelDilbilimDersleril,(Çev:BerkeVardar),TürkDilKurumuYayınları,Ankara,1976,s.36.

2.MauriceCornforth,ManasmandtheLinguisticPhilosophy,LawrenceandWishart,Londra,1967,s.309.3.A.Dilâçar,a.g.e.,s.13.4.A.Sommerfelt,'SpeechandLanguage',AHisloıyofTechnology(ed.:CharlesSinger.E.J.HolmuardveR.Hail),Ciltl,OxfordUniversityPress,Londra1956ss.85-109.139



İnsanındüşüncelerinisesvedevinimileaçıklamasından'sözözgürlüğü'kavramınaulaşmakolasıdır. Bu özgürlük, sık sık sınırlamalarla karşılaşmış olmasına karşın, günümüze değinkullanılagelmiştir. Kişinin düşüncesini ses'le, bir başka deyişle, başkaları ile konuşarak,

söyleşerek açıklaması, düşünce'yi açıklayan ile algılayanın karşılıklı, doğrudan ilişki içinegirmeleri gibi bir yararın yanısıra, istendiği zaman ve yerde kitlelere ulaşmayı gereğincesağlayamaması gibi bir sakıncayı da içermektedir.1Bu sakıncaya karşın, tarihsel gelişmenin belirli bir aşamasına değin teknik yetersizlikten,sonraki aşamalardadaekonomik güçsüzlüklerden ötürü, ses ençok başvurulan,etkili birdüşünceaçıklamaaracıolmaözelliğinisürdürmüştür;sürdürmektedirde.Teknikyetersizliğinbasımtekniğiningelişmesiilegiderekazaldığısöylenebilir.Mekanikbaskıveçoğaltmayöntemlerinin İ.Ö.5000yılındanbaşladığı,Yakın,OrtaveUzakdoğu'dadüzyadasilindirbiçimindemühürlervedamgalarkullan ıldığıbilinmektedir.Ancak,bas ımtekniğininkitleselleşmeyeolanakvermesiiçin15.yüzy ılınortasına,J.Gutenberg'in'matbaa'yıkullanırkılmasınadeğinbeklemekgerekmiştir.21.20.yüzyüdateknolojikgelişmeninulaştığıboyutlar,düşünceleriniaçıklayankişiilebudüşüncelereulaşmakisteyenkişinin/kişilerinmekânbirliğiiçindeolmalarınıbirgereklilikolmaktançıkarmıştır.Plak,bant, kaset, vb. araçlar, düşüncenin ses ile anlatımında, başkalarına aktarılmasında ve kalıcıkılınmasındakullanılanaraçlarolmuştur.2. Osmanlı İmparatorluğunda ise, Osmanlı diliyle ilk kitap olan ' Vankulu Sözlüğü' diye bilinen

'Terceme-iSıhâh-ıCevheri'ninbasılmasıiçin1729yılınakadarbeklemekgerekmiştir.140



Ekonomikgüçsüzlüklerise,basımtekniğiningelişmesiilebirlikteartmıştır.Basımtekniklerigeliştikçe, 'basım' olayı giderek sermayede yoğunlaşmış, basın kuruluşlarının büyük, malîgücüolankuruluşlaradönüşmesine,küçükkuruluşlarınortadankalkmasınayolaçmıştır.Buise,ekonomikvemalîgüçgerektirdiğinden,buaraçtanyararlanmayıfiilensınırlarolmuştur.Konuyla ilgileri oranında özetlenerek geçilen bu gelişmeler sonucu, günümüzde düşünceaçıklamaözgürlüğünükullanabilmekiçin,öncekarşıkarşıyakalınanekonomikgüçsüzlüklerinaşılması gerekmektedir. Basın dışında kalan düşünce açıklama araçları arasındasayabileceğimiz film, tiyatro, radyo-televizyon, vb. araçlar içindeaynısınırlamalargeçerlidir.içinde bulunulan tarihsel gelişme sürecinde iki tür sınırlama söz konusudur. Birincisi,düşüncenin,ekonomiknedenlerle,düşünceyikitlelereulaştırmayayarayankitlehaberleşmearaçlarınaaktarılamamasıdır.ikincisi,düşünceninkitlehaberleşmearaçlarınaaktarılmasınınönlenmesidir. Bu sınırlamaların ikisi de, tam anlamıyla, öndenetimdir. Aralarındaki fark,birincinin dolaylı, ikincinin ise dolaysızolmasıdır.Böylece, '...bireyindü ş ündüklerini diledi ğ iş ekil,zamanveyerde,uygungördü ğ üaraçlarlaalenili ğ ekavu ş turmay ı ...'kapsayandüşünceözgürlüğüsınırlanmışolmaktadır."Söz,yaz ı ,resimvesesleyap ı lanhertürlüyay ı nlar ı nyap ı lmalar ı ndanvegönderilenherçe ş itmaddelerin (mersulelerin) al ı c ı lar ı na vurmas ı ndan önce Devlet taraf ı ndan kontrol edilmeküzere al ı nan emniyet tedbirleridir ."1 1966 tarihli Sansür Yönetmeliği'nin 3(a) maddesi'sansürü'böyletanımlamaktadır.1.Bknz.:BakanlarKuruluKaran6/6583.'Sansür'eilişkinbaşkatanımlarbulmakda,vermekdeolasıolmaklabirlikte,derlitoplubirtanımıiçerenbumaddedenyolaçıkmayıyeğtuttuk.141



Butanımı öğelerineayıracakolursak,'yay ı nyap ı lmadanönce' , 'Devlettaraf ı ndan','emniyettedbirleri' öğeleriüzerindedahaayrıntılıdurmakgereğiortayaçıkar.Yayının 'yapılmadan önce' denetlenmesi öğesi, sansür'ün klasik ve dar anlamıyla, salt bir'öndenetim' olarak ele alındığını göstermektedir. Oysa, olay düşüncenin özgürce dolaşımı,yeniden üretilmesi olarak algılandığında, yayından sonra yapılan denetimin de sürecikesintiyeuğrattığıgörülür.Budurumdadabir'sonrakidenetim'sözkonusudur.Denetim,isteryayınyapılmadan'önce',isteryayınyapıldıktan'sonra'olsun,düşünceninyenidenüretilmesisüreciiçinde'sansür'olarakelealınmasıgerekir.Üzerindedurulmasıgerekenikinciöğe,denetimin 'devlet tarafından' yapılacak olmasıdır.Burada konu açısından gerekli ve açıklayıcı olacağından devlet kavramı üzerinde birazdurmaktayararvardır.'Siyasaldüşüncelertarihi',deyincekarşımızaçıkanilkkavram'devlet'olur. Yüzyıllardır üstünde en çok düşünce üretilen konuların belki de başında 'devlet'gelmektedir; 'devlet'i açıklayabilmek için binlerce sayfa yazılmış, kitaplar yayınlanmış,kuramlaroluşturulmuştur.Kaynağının'tanrısalbirgüç'olduğundanbilesözedilmiştir.Oysadevlet, insanların, toplumundışında oluşan bir olgu değildir; tam tersine, toplumun içinde,toplumungelişmesürecininbelirliaşamalarındaortayaçıkan,buaşamalaragörebiçimlenenbir olgu, toplumun bir ürünüdür. Engels şöyle der: "...devlet, topluma d ı ş ar ı dan empozeedilmi ş birgüçde ğ ildir...Devlet,dahaçok,toplumun,geli ş mesininbelirlibira ş amas ı ndakibirürünüdür; bu toplumun, önlemekte yetersiz bulundu ğ u uzla ş maz kar ş ı tl ı klar bi¬çimindebölündü ğ ünden,kendikendisiyleçözümlenemezbirçeli ş kiiçinegirdi ğ ininitiraf ı d ı r.142



Ama,kar ş ı tlar ı n,kar ş ı tekonomikç ı karlarasahips ı n ı flar ı n,kendilerinivetoplumu,verimsizbirmücadele içindeeritip bitirmemeleri için, görünüşte toplumun üstünde yer alan, çat ışmay ı hafifletmesi, 'düzen' s ınırları içinde tutmas ı gereken bir güç ihtiyac ı kendinikabulettirir;i ş tetoplumdan do ğ an, ama onun üstünde yer alan ve gitgide ona yabanc ılaşan bu güç,

devlettir ."1Buniteliğiyle 'Devlet' toplumun dışında değil, hele 'doğaüstü' hiç değildir; sınıflı toplumların birürünüdür. Üretim araçları üzerindeki mülkiyetin giderek yaygınlaşması ve gelişmesi,gereksinenden çoğunu üretmeye, artı-ürünelde etmeye olanak vermiştir. Böylece toplum,kendi içinde, önce artı-ürün elde edebilecek nicelikte ve nitelikte üretim araçlarına sahipolanlar ile olmayanlar olarak bölünmüş, zamanla da, ellerindeki üretim araçlarıyla ancakkendigereksinmelerinikarşılayabilenlerdışındakibüyükbölümümülksüzleşirken,küçükbirazınlığıdaefendileşmiştir.Üretimaraçlarınınbelirliellerdetoplanmayabaşlaması,birikenvarlıklarıkoruyacaküstyapıdüzenlemelerinigerektirmiştir.Buaşamadabiçimlenmeyebaşlayandevlet,üretimaraçlarınasahipolanyadadenetimialtındatutanegemensınıf ınçıkarlarınıgüvencealtınaalmaişleviyle'yansız'değil,'yansızlık'görüntüsüaltında'yanlı'dır.Devletinbuniteliği,hangidüşüncenin,nezamanvehangikoşullariçindeöndenetimyadasonradandenetimkonusuyapıldığısorusunugündemegetirmektediristeristemez.1.F.Engels,Ailenin,ÖzelMülkiyetinveDevletinKökeni,(Çev:KenanSomer),SolYay ınları,Ankara,1971,s.235.

143



Böylece,öndenetiminvesonradandenetiminkiminyararına(yadazararına)olduğuaçığaçıkacaktır. Bir başka deyişle, ancak böyle bir çözümlemeyle düşüncenin denetlenmesininsınıfsalniteliğibelirlenebilecektir.Bir başka üst yapı kurumu olan hukukun da, temelde, egemen sınıf ın haklarını korumayıamaçladığınıanımsarsak,yukarıdaayırdığımızöğelerden 'emniyet tedbirleri'ninde,toplumunbütünündençok,ege¬mensınıf ıkorumayayönelikönlemlerdenoluştuğuortayaçıkacaktır.Bubütüniçinde,Devletin(vebaşkabaskıgruplarının)düşünceye(hepsinedeğil,bazılarına)karşı tutumunun ve düşüncenin dolaşım sürecini kesintiye uğratma girişimlerinin temelnedeninebakmakgerekecektir.1Genellikle gerçek yaşam ile kitaplarda anlatılan yaşam arasında, şu ya da bu ölçüdefarklılıklar olması doğaldır. Ancak, işleyişi kitaplarda çok iyi belirlenmiş, anlatılmış olmaklabirlikte,gerçek yaşamda rastlanmayan konuyla ilgili iki olguolduğukanısındayız.Birbirininbüyükölçüdetamamlayıcısıolanbuikiolgu, 'serbest piyasa' ile 'liberal devlet'tir. Nasılgerçekyaşamdaserbestpiyasamekanizmasıolarakiktisatderskitaplar ındaanlatılanmodelideğilde,bumodelinbozulmuş biçimlerinibuluyorsak,siyasetbilimi kitaplarındaözenleanlatılanliberaldevletyerinededevletinsimgelediğiçıkarlarauygundüştüğüölçüdeliberalleştirilenbirdevletlekarşılaşırız.1.Belirtilmesigereken,düşünceaçıklamasısayılabilecekifadelerilesayılamayacakifadeleraras ındabir ayrım gözetilmesinin gerekliliğidir. Aslında bu iki ifade turu arasında, hele tarih boyunca, kesinşuurlar çizmeyeolanakbulunmamaktadır.Genede, (i) düşünsel nitelikteolmayan ifadelerin (küfür,

hakaret,iftira,vb.)'düşünce'olarakkabuledilmesivehukuktaraf ındankorunmasısözkonusudeğildir;(ii) düşünsel nitelikte olmayan ifadelerden ticari ilan, reklam, vb. ifadeleri de, hukuk taraf ındankorunmaklabirlikte,düşünceaçıklamasıolarakkabuletmekmümkündeğildir;(iii)toplumuilgilendirensorunlarla ilgisi olmayan, sözgelimi bir kişinin özel yaşamının özelliklerine ilişkin söylentileri dedüşünceaçıklama özgürlüğündenyararlandırmakpekmümkündeğildir. Konuya ilişkinayrıntılariçinbknz.:BülentTanör,SiyasiDüşünceHürriyetive1961TürkAnayasan,ÖncüKitabeyi,istanbul,1969,ss.17-19.144



Kitaplar, her ikisinin de insanların ne denli yararına olduğunu bir güzel anlatırlar da, bunimetlerle gerçek yaşamda karşılaşmak mümkün olamaz. 'Serbest' denen piyasa

mekanizması, ne hikmetse, üretim güçlerinin gelişmişlik düzeyine uygun olarak, piyasayı ellerinde tutanlar yararına işlerken, bu işleyişe koşut olarak, 'liberal' denen devlet de, nehikmetse, hem piyasayı, hem de, bunun sonucu, devleti ellerinde tutanlar yararına işler.Örneğin, kapitalist bir toplumda, üretim araçlarının sermaye sınıf ının elinde toplandığınıbilmekteyiz.Böylebirtoplumsalveekonomikkuruluşta,devletdesermayesınıf ınınçıkarlarınıkollamakvekorumaklayükümlüolduğundan,nedenliliberalgörünürsegörünsün, 'kollamak've 'korumak' işlevinigözardıetmesimümkündeğildir.Ancak,kimidevletvardır,bu işlevinikaba bir açıklıkla yerine getirir (örneğin, faşist devlet), kimi devlet vardır, daha ince, üstüörtülü biçimde yerine getirir (örneğin, sosyal demokrat devlet.) Aradaki fark, temelde, bir'üslup' farkıdır.11. 'Devlet' ile 'düşünce' arasındaki ilişkiye ilişkin aydınlatıcı ve yetkin bir çalışma için bknz.: BülentTanör,ag.e.özellikless.31-93.145



Öteyandan, 'Devlet' yansız, sınıflarüstü görüntüsüyle,özelleşmemişkitlehaberleşmearaçlarıaracılığıyla,simgelediği sınıf ınçıkarlarınauygundüşünceleriüretmekveyaymakişlevinideüstlenmek durumundadır. Böylece, emek-gücünün yeniden üretimi sürecinde, egemenideolojiyeboyuneğmesininyenidenüretiminidegerekleştirmişolur.1Devletindüşünceyekarşıtutumunubuçerçeveyeyerleştirdiğimizde,nedenikavranamayanuygulamalardaaçıklıkkazanacaktır.Öte yandan, dinsel baskı gruplarından siyasal baskı gruplarına değin uzanan bir dizikümeleşmenin düşüncenin dolaşım sürecini kesintiye uğratma girişimlerini de bu çerçeveiçinde ele almak gerekir.Tümsınırlamalarakarşın,toplumuileriyegötürmekten,buamaçlada, üretim güçlerinin gelişiminekoşutolarak, kurulu düzenindeğişmesinden yana olanlar,düşünce özgürlüğünü savunmuşlar, sınırlarım genişletmenin mücadelesini vermişlerdir;savunmakta vemücadele vermektedirler de.Kuruludüzeni sürdürmekteçıkarı olanlar ise,kendi düşünceleri dışında kalan ya da kendi denetimlerinden geçmeyen düşüncelerinyayılmasını sınırlamak isteyegelmişlerdir. Tarih, bu mücadeleye ilişkin olarak da bizeyeterince örnek vermektedir. Örneğin, köleci toplumun, onunla birlikte Romaİmparatorluğununçöküşaşamasındadüşüncenin(inancıntemelindedüşüncevardır)özgürceaçıklanmasındanyanaolanHıristiyanlık,feodalizminsars ılmadönemlerindeyalnız'sansür'ledeğil, 'engizisyonmahkemesi' ile de tarihteki yerini almıştır. Feodal toplumun, kiliseye vearistokrasiye karşı mücadele veren burjuvazisi ile kapitalist toplumun burjuvazisinidüşüncenindenetiminekarşıyaklaşımlarındaayıransınır,'egemenolma'dangeçmektedir.1. Louis Althusser, İdeoloji veDevletin İdeolojikAygıtları, (Çev.: YusufAlp-MahmutÖzışık),BirikimYayınlan,İstanbul,1978,ss.28-29.

146



Düşünce'nin giderek düşüncenin yeniden üretimine yol açması, bunun alet yapma vekullanmaeyleminedönüşmesi,böylecedeüretimgüçleriningelişmesi,doğalolarak,kuruludüzende çıkarı olanların işine gelmemekte, bu nedenle de düşüncenin dolaşım sürecinibaşlangıçta engelleme, kesme ya da ellerinde tuttukları düşünce açıklama araçlarıyladüşünceyiistedikleridoğrultudayönlendirmegirişimlerineitmektedir.Sorun,temelde,bilginindemokratikleşmesi,düşüncenintoplumsallaşmasısorunudur.147



ŞİDDET VE KÜLTÜREL DİYALOG1 Mehmed Uzun

Türkiye'deki Kürt sorunu, nedenleri ve çözüm yollarına ilişkin basit duygu, deney vedüşüncelerimiiçerenbukısadenemeye, Joseph Conrad veküçükamaçokdeğerliromanıKaranl ı ğ ı nYüre ğ i 'ylebaşlamakistiyorum. Şiddetinkaranlığıvekültüreldiyalogunaydınlı¬ğıeksenindeki düşünsel egsersizlerden oluşan bu kısa metne Joseph Conrad ve şiddetlebaşlamak, belki de en uygunu. Söz ve sözcüklerin sustuğu, susturulduğu ve neredeyseanlamını yitirdiği, diyalogun ise hiç sözünün edilmediği, Kaf Dağının arkasına sürüldüğügünümüz Türkiye koşullarına en uygunu da bu olsa gerek...Leh kökenli ünlü İngiliz yazarı Joseph Conrad'ı hepimiz biliyoruz. Sanırım çoğumuz tümdünyadaçokünlüolan,JosephConrad'ın 'Heart of Darkness' (Karanlığın Yüreği) adlıküçükromanını da biliyoruz. Conrad, Polonya kökenlidir, babası ve annesi Polonyaaristokratlarındandır. İkisi de ülkesini seven, Polonya'yı her şeyin üzerinde gören aydıninsanlardır.1.Budeneme,UluslararasıPENKulübü,BarışKomitesinin'EtnikÇatışmalarBarışKültürelDiyalog'konferansıiçin(Yaz94)kalemealınmıştır.148



Conrad'ınbabası,henüzkendisionikiyaşındayken,LehlerinÇarl ıkRusyasınakarşıverdiğidireniş mücadelesinde ölür. İntikam ve yurtseverlik (ya da buna milliyetçilik diyelim)duygularıylabüyüyen,bask ıvezulmün,insanıesiralançeşitligüçlüduygular ınneolduğunuyakından bilen Joseph Conrad, denizcilikle ilgili çeşitli işleri denedikten sonra, yetişkinyaşındayazarolmayakararverir.Birbaşkadilile,birbaşkaülkede,anavatan ınıçalkalayanduygulardanuzakamaonlarıdevamlıhissederek...Joseph Conrad'ın 'Karanl ı ğ ı n Yüre ğ i' ni yazmaya başladığı tarihler olan 1890'ların sonu.Avrupa'daAvrupailedünyaarasındakiilişkilerinçoktartışıldığı, koloniyal amaç,uygulamavesonuçların çok sık gözden geçirildiği tarihlerdir. Koloniyalizmi, bir kültürel seferberlik,uygarlığın dünyaya taşınması olarak gören Avrupa kültür eliti, koloni ülkelerden gelenraporlara inanmakta güçlük çekmektedir; orada, kolonilerde akıl almaz bir şiddetuygulanmaktadır,etkinveüretkenişgücüyaratabilmekiçinsayılamayacakkadarçokinsanöl¬dürülmektedir,Avrupakültürveuygarl ığıadınayerlihalklarındili,kültürü,sanat ı,yerleşimbirimleri, anıtvetapınakları yerlebir edilmektedir. Bukültürelatmosferin hâkim olduğubirortamda 'KaranlığınYüreği'ni yazmayabaşlayanConrad,romanında, yarattığı kahramanlararacılığıylakültürveşiddet,uygarlıkvebarbarlıktemalarınıişler.Romanbiryolculuğuanlatır.Roman,burada,yaniuygarlığınmerkeziolarakkabuledilenLondra'da,ThamsenNehrindebaşlar.Nehirsakinvedingindir,güneşbatmaküzeredir.Güneşinzayıf ışınlannehrinsularıüzerindeparlamaktadır.Romanınanlatıcısı,Conrad'ınmaskesiCharlieMarlow,"Buşehir1debir zamanlar, yeryüzünün siyah lekelerinden biriydi," diyerek öyküsünü anlatmaya başlar.Böyleceoraya,çokfarklıbirkültüreilişkinöykü,buradabaşlar.VeMarlow'undinleyicileriylebirlikte,okuyucudaoraya,KaranlığınYüreği'nedoğrubiryolculuğabaşlar.1.Londra.(Yazar.)

149



Evet, yolculuk, koloniyal ateşli silâhlar ve toplarla korunan Karanlığın Yüreği'ne, yerlikabilelerin yaşadığı yerlere, Afrika'nın derin ormanlarına, Belçikalı bir kolonyal şirketin obölgedeyöneticiliğiniyapanKurtz'a,MisterKurtz'adoğrudur.Malrow'unveonaeşlikedenokuyucununyolculuğuuzunsürer.Marlowgiderekmerkezlerden,uygarl ıktan,alışıkolduğugelenek-göreneklerden ve değer yargılarından uzaklaşır. Bilmediği, tanımadığı yerlere,insanlara,dillere,kül¬türlereyaklaşır.Gördüğüyerleronukorkutur:köyleryakılmıştır,askeribirliklersürekliharekethalindedir,yolboylar ındacesetlervardır,esirlergötürülür,çatışmalarolur.VetümyolculukboyuncaherkesKurtz'dansözeder.OlağanüstüinsanKurtz,geleceğinbüyük yöneticisi Kurtz, kendisine verilen görevlere veAvrupa uygarlığının gereklerine sıkısıkıyabağlıKurtz,anlaşılmasıçokzorKurtz...Sonuçta,çeşitlizorlukveçatışmalardansonra,Conrad'ın anlatımıyla, 'olabildiğince karanlığın yüreğine sokularak' Marlow, Kurtz'a varır.Efsanevi Kurtz, modern bir teknokrat, bir gazeteci, bir yönetici ve asker olan Kurtz ölümdöşeğindedir.Sadece bir ruh, bir ses halinegelmiştir.Amaçlarınavaramamıştır.Büyükbirhayâlkırıklığı,kinveöfkeiçindedir.Sevgi, kardeşlik, anlayış, diyalog gibi insani değerler veduyguları yitip gitmiştir. Uygarlığın temsilcisi, karanlıklar içinde yaşayan yerlilere, barbarlarauygarlık ve aydınlık getirecek olan adamın yüreği kapkara olmuştur.150



Tüm duygulardan, diyaloglardan, insani ölçülerden uzaklaşmıştır. Sadece kin ve nefretkalmıştır.Kinvenefretle,Kurtzoderinormanlaraâşıkolmuştur.Oderinormanlarda,kinvenefretle, Kurtz'a âşık olmuştur. Kurtz, kaldığı yerin çevresini kazıklara geçirdiği yerlilerinbaşlarıyladonatmıştır.Yerliler,onuniçin,sadecebirmeta,birişgücü,birbarbar,itaatetmesigereken,onunherşeyinikabuletmekzorundaolanbir 'öge'dir.Başkahiçbirşeydeğil.Amaşimdi bu anlayışından da vazgeçmiştir. 'Barbar Geleneklere Karşı Uluslararası MücadeleBirliği'diyeAvrupaibirdernekiçinyerlilereilişkinkalemealdığıuzunbirraporunsonuna,artıkölümü hisseden titreyen ellerle şöyle bir not düşmüştür: Exterminate all the brutes. Yani,'Tüm hayvanları yok edin!'Kurtzoderinormanlardaşiddetedayanan,resmîdilizorolanbirkorku imparatorluğu kurmuştur. Ancak şiddeti bir araç olarak gören Kurtz, bir şeyihesaplayamamıştır:şiddetinodayanılmazçekiciliğininonuesiralabileceğini,yüreğininefretvekinledolukapkaranlıkbirtaşhalinegetireceğini...Veenönemliside,onuesiralanşiddetinbaşka türlü, karşı şiddetleri doğuracağını, karşı şiddetin de yeni ve katmerli şiddetlerdoğuracağını, böylelikle sonu gelmez karanlık bir şiddet imparatorluğunun insanî olan herşeyiesiralacağımhesaplayamamıştır.Kurtz, 1900'ların başında fetih, zor ve şiddetle ulusal ve etnik sorunların çözülebileceğineinananyönetici,lider,aydınveaskerlerinprotipidir.Bumentaliteninacısını,tüminsanlık,ikidünya savaşı,milyonlarcaölü, yakılan şehirler,yıkıntıyadönüştürülenyerleşimbirimleri vehepimizinortakzenginliğiolankültürlerin,uygarlıklarınyokedilmesiyleödedi.151



JosephConrad'ın 'KaranlığınYüreği' romanıve şiddetin hem efendisihem kölesi Kurtz'unöyküsü buraya kadar. "Kürt sorunuyla bu öykünün ne ilgisi var?" diye soracaklardan özürdileyerek,Ankara'yavekonumuza,başımdangeçenbasit,amabeniçoketkileyenbirolayagelmek istiyorum. Başımdan geçen olayın, basit anımın hiçbir spesifik özelliği olmadığını,yaklaşıktümKürtlerinfazlasıylabunabenzerolaylarıhergünyaşadıklarınıhemenbelirteyim.Yıl1976.Yapraklarınbilekımıldamadığısıcakbirgün.Sıcak,havasız,yarıkaranlıkvekasvetligenişbirsalon.Salon,hergünbiryığın'devletingüvenliğiniilgilendiren'davayabakanDevletGüvenlik Mahkemesi salonu. Ben yargılanıyorum. Tutuklu bulunduğum cezaevinden,kelepçelenerek, asker gözetiminde, havasız bir hapisane arabasıyla getirilmişim. Oldukçageniş salonda ben sanık sandalyesinde oturuyorum. Karşımda, yüksekçe bir yerde ikisiasker, üçü sivil, beş yargıç oturuyor. Onlardan biraz uzakta da, aynı yükseklikte, savcıoturuyor.Savcınınkarşısınagelecekyerdedeikiavukat,benisavunmaküzere,oturuyorlar.Arka sıralarda da davayı izlemek için gelmiş birkaç yakınım ve dostum oturuyor. Yaşlıbaşyargıç oldukça sevimli, bana bakıp bakıp gülümsüyor. Ancak yargıçlar benimle savcıarasındasürenkonuşmayakatılmıyorlar,sadecedinliyorlar.Terliyorum, üzerimde sadece kısa kollu, ince bir gömlek olmasına rağmen durmadanterliyorum. Kürtçe-Türkçe yayın yapan bir aylık derginin yönetmenliğini yaptığım içintutuklanıp cezaevine gönderilmişim.152



Savcı da hazırladığı iki sayfalık iddianamesinde, benim bölücülük yaptığımı, olmayan bir halk,dil ve kültürden, Kürtlerden söz ettiğim için halkın bir bölümü¬nü tahrik ettiğimi vecezalandırılmam gerektiğini iddia ediyor.Bendehazırladığım70sayfalıkbiryanıtla,savcınıniddialarınınyersizveanlamsızolduğunuaçıklamayaçalışıyorum.Davanın hukukî yanından

çok da, Kürtlerin varlığını, dil, kültür ve edebiyatlarının varlığını, tarihi belge ve bilimselverilerle göstermeye, anlatmaya çalışıyorum.Banaençoksıkıntıveren,beniençoküzenveutandıran da bu: körlerinbilegörebildiği,sağırlarınbile duyabildiğibinlerceyıllıkgerçekleritekrarlamak,kan ıtlamayaçalışmak.Yaptığım iş,aslındagülünç;osalonunağırciddiyetivegenişliği kadargülünç.Sadece gülünçdedeğil, aptalca.Bunu farkediyorum. Ancakbunuyapmak, kendimi savunmak zorundayım. Kürtçe yazdığım, Kürt kimliğini, dilini, kültürünü,sanat ve edebiyatını korumaya çalıştığım ve savunduğum için tutukluyum vecezalandırılacağım.Tümçirkinliğineveilkelliğinekarşınkendimisavunuyorum.Ancakhiçbirkonudasavcıyıiknaedemiyorum.Benidinliyor,notlardaal ıyor,ancakdeğişenbirşeyyok.Benden sonra avukatlarım da, hukukî yanları da ekleyerek, benim söylediklerime benzerşeyler söylüyorlar. Savcı, onları da dinlemiyor. O sıcakta, bunalarak çok basit gerçeklerisöylemeye çalışıyoruz. Ama olmuyor. Savcıyla herhangi bir iletişim kurmak, bir diyalogunyolunu açmak mümkün olmuyor. Savcı, iddianamede yazdıklarını tekrarlıyor: Türkiye'deKürtlerin varlığını söylemek, Kürt kimliğini savunmak, Kürtçe yazmak, Kürtlerin kültürel veinsanîhaklarınıtalepetmeksuçtur.153



Kürtler, Türktür. Kürtçe, Türkçedir. Mantık, aşağı yukarı bu...Birara,dayanamayaraksavcıyahitaben, Kürtçe konuşmaya başlıyorum. Günlük birkaç cümleyi art arda sıralıyorum. Vesavcıya Türkçe "Anlad ı n ı z m ı ?" diye soruyorum. Yanıt vermiyor, ama anlamadığı kesin.Sadeceb^gözlerlebanabak ıyor."İş te bu benim dilim," diyorum,"kendim seçmediğ im, amaiçinde doğduğum, öğrendiğ im, büyüdüğüm ve ken dimi ifade ettiğ im anadilim..."Ama boş, ne desemboş, anlamsız. Savcıyı ikna etmek, değiştirmek, savcıyla bir diyalogoluşturabilmek olanaksız. Belki o da söylediklerinden utanıyor ve sıkılıyordun Ama onungörevi,resmîsöylemi,resmîmantığıifadeetmek,resmîbakışıtemsiletmek...Birkaç usul ile ilgili sözcüğün dışında, bizim 'sağırlar diyaloguna' sadece tanıklık edenyargıçlarheyeti, tutukluluğumun devamınakararvererek,davayı başkabir tarihe erteliyor.Yeniden ellerim kelepçelenerek cezaevine gönderiliyorum. Her taraf ım ıslak, durmadanterliyorum.Yolda,cezaevinedönerken,sankicehennemateşiyletutuşmuşoköhnearabada,birdensinirlerimboşalıyor,ağlıyorum.Çaresizlikten,içinedüştüğüminanılmazacizlikten,neetsem de kendimi ifade edememenin verdiği üzüntüden, uzun bir süre, kendime hâkimolamayarakağlıyorum.Osıcakyazgünündesavcınıntutumuylakendisini ifadeedenve70yıldanbuyanaolancaşiddetiylevedeğişmedendevamedenKürtlereilişkinresmîpolitika,neyazıkki,böylesibirtahammülsüzlük ve diyalogsuzluk üzerine kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyetinin beyni veyüreğiolanAnkara'nınKürtlereilişkinpolitikasınıvegünümüzekadargelenserüvenini,aşağıyukarı,biliyoruz.154



Enkısaözeti şu: 1920'lerin başında,Osmanlı İmparatorluğunun yıkıntıları üzerine kurulangenç cumhuriyet, çoğu konuda olduğu gibi Kürt ve Kürdistan sorununda da Osmanlıdevletinin geleneksel politikasını terk eder: Osmanlı devletinin politikasını, SultanAbdülhamit'in anılarından derlediğimşuözlüsözleriyle,kısaca ifade etmekolası: "Osmanlı İmparatorluğu, dünyan ı nbirçokmilletinisinesindetoplam ı ş olanbirimparatorluktur.Türkler,Araplar, Kürtler, Arnavutlar, Bulgarlar, Yunanl ı lar, Zencilerden ve di ğ er birçok unsurdante ş ekkül etmi ş tir... Kürtler... kuvvetli ve kavgac ı d ı rlar... tarihi bilinmeyecek kadar eskizamanlar¬danberibueyaletlerdeya ş am ı ş lard ı r...Kendidinimiz¬denolanKürtlerikendimize yakla ş t ı rmaktane gibi bir zararolabilir?.. Ben kabul etti ğ imKürt politikas ı nda do ğ ru yoldaoldu ğ umkanaatindeyim..."YenikurulanTürkiyeCumhuriyeti,yavaşyavaşbupolitikayıterkeder.AncakTürkiyeCumhuriyeti,SultanAbdülhamit'in doğrugördüğübuKürtpolitikasınınyerinedahauygun,dahaakılcıbirpolitikadakoymaz.Tersine,enak ılalmazyoluseçer:KürtveKürdistan'ın tümden red ve inkâredilmesini uygunbulur. Binlerceyıldan o güne kadargelmiş ve varlığı, güneşin, ayın ve yıldızların varlığı kadar doğal görülmüş, kabul edilmişKürtler ve ülkeleri Kürdistan birden yok olur. Osmanlı Devletine bağlı olarak, 1848'desadrazamlık kararı ve Sultanın onayı ile oluşturulan Kürdistan Eyaleti yok olur. KürdistanEyaletininMeclis-iMebusan'dakitemsilcilikhakkıyokolur.Kürtkimliği,dili,kültürü,edebiyatı,sanatı,tarihi,gelenekvegörenekleriyokolur.KürtveKürdistan'aaitherşeyyokolur.Güneş,ayveyıldızlaryokolur...155



İşte o tarihlerde, genç Türkiye Cumhuriyeti de, geleneksel politikanın değiştirilmesiyle,Conrad'ın kahramanı Kurtz'un serüvenine benzer biçimde, karanlığın yüreğine doğru biryolculuğabaşlıyor.Artıkkaranlığınyüreğinegidenyolagiriliyor.Yüreklerikapkaranlıkedecekşiddet artık canlanmaya başlıyor. Genç cumhuriyetin 'Osmanlı Devleti gibi bölünüpparçalanmayalım' ruh haliyle oluşturduğu ve tek ulus yaratmak, ulusal bir devlet kurmakdüşüncesi üzerine kurulu bu yeni red ve inkâr politikası,doğal olarak uygulamaya ilişkin,önünde en kaba alternatifleri buluyor: tenkil, tehcir, iskân, asimilasyon... Devlet, Kürtleresadece bir tek alternatif sunmayabaşlıyor:Kürtlükleilgiliher şeyiterkederekTürkolmak,Türkleşmek.Bupolitikaveyöntemleri,sistematikolarakuygulanıyor.ZamanınbaşvekiliİsmetİnönüveKürt Bölgesi1.UmumiMüfettişi AbidinÖzmen'inKürt bölgelerineilişkinkalemealdıkları raporlardan bu akıl almaz politikanın nasıl sistematize edildiğini öğreniyoruz. Buraporlarda her ne pahasına olursa olsun Kürtlerin asimile edilmesi, Kürt kimliği, dili vekültürününunutturulmasıgerektiğişartkoşuluyor.Bununiçingerekliönlemlers ıralanıyor.Bupolitikanıninsanlarıiknaetmesi,vicdanlarısakinleştirmesivekafalardaduvarlarörmesiiçin'KürtlerinTürklüğüne,dağlıvevahşiolduklarınailişkin'yineakılalmazteorileroluşturuluyor.Çokanlamsız,çokçirkinşeylerresmîgörüşolarakbenimseniyor.Çokanlamsız,çokçirkinderken, duygusal davrandığım, yapılanları abarttığım düşünülebilir. Ancak değil. Tersine,olabildiğince basit ve masum sözcüklerle, yeni politikayı anlatmaya çalışıyorum. Çeşitliörnekler vererek, basit deneylerime dayanan bu denemeyi uzatmak istemiyorum. Fakatsadecebirörnekvermekistiyorum:156



Yıl 1930'dur. Ağrı Dağı ve eteklerinde yeni bir Kürt ayaklanması vardır. Devlet, ayaklanmayı bastırmak için her şeyi yapmaktadır. Bakanlık dahil, devletin enüst kademelerinde görevyapan ve cumhuriyetin Kürt politikasınınmimarlarından olan gazeteci yazarEsat MahmutKarakurtbölgededir.AyaklanmabölgesindekiizlenimlerinilEylül1930'daAkşamgazetesineyazar.Şimdi,çokkısaolarakEsatMahmut'unKürtlereilişkingörüşlerinebakalım:"Bunlaraa ş a ğ ı yukar ı vah ş idenilebilir.Hayatlar ı ndahiçbirş eyinfark ı navarmam ı ş lard ı r.Bütünbildiklerisema ve kayad ı r. Bir ay ı yavrusu nas ı l ya ş arsa o da öyle ya ş ar. İş te Ağ r ı 'dakiler bunevidendir...Ş imdisiztasavvuredin:birkurdun,biray ı n ı nbiledola ş mayacesaretedemedi ğ ibu yalç ı n kayalar ı n üzerinde y ı rt ı c ı bir hayvan hayat ı ya ş ayanlar ne derece vah ş idirler.Hayatlar ı ndaac ı man ı nmanas ı n ı ö ğ renmemi ş lerdir,hunhar,at ı lgan,vah ş ivey ı rt ı c ı d ı rlar...Çokalçakt ı rlar.Yakalad ı ktantakdirdesizibirkur ş unlaöldürmezler.Gözünüzüoyarlar,burnunuzukeserler,t ı rnaklar ı n ı z ı sökerlerveöyleöldürürler!.,kad ı nlar ı dakendilerigibiimi ş !.."Makale, bu ton ve anlatımla uzayıp gitmekte. Bu makalede önemli olan yan, bakış açısı,mentaliteveruhhalidir.Buruhhali,dejavuduygusuvermiyormu? 'Karanlığın Yüreği'ndekiKurtz'u, barbarları uygar hale getirmek için gönderilen idareci ve gazeteci Kurtz'u, tümhayvanlarınyokedilmesigerektiğinisavunanKurtz'uhatırlayalım.Kurtz'unmentaliteveruhhaliileEsatMahmutKarakurt'unkinikarşılaştıralım,ikisinindüşünceleriarasındaherhangibirfarkvarmı?EsatMahmutKarakurt'unbakışaçısıKurtzpatentlideğilmi?157



Belkidesöylemeyegerekyok.TürkiyeCumhuriyetininbu'burası-orası,uygar-vahşi,redveinkâr' üzerine kurulu bakış açısının dayanakları, ne yazık ki, sadece kaba, zor, kuvvet ve

şiddetolmuştur.Başkahiçbirşeydeğil.Sadeceşiddet.Şiddetinverdiğikörgüvenvecesaret.Sözüuzatmayagerekyok. 5Mayıs 1924 tarihliVakitgazetesinde yayınlananşuçokkısacümleher şeyi çok iyi anlatmaktadır: Türkün süngüsü¬nün göründüğü yerdeKürt sorunuyoktur...Bupolitikanınçokacısonuçlarıortada;yirmidenfazlaKürtayaklanmas ı,onbinlerceinsanınölümü, yüzlerce idamsehpası,yüzlerceköyveyerleşimbiriminin yıkılması,kinvenefretin kök salması, yüreklerin kararması, karanlığın, korku ve vahşetin egemenliği,uçurumlarınderinleşmesi,müzminbirhuzursuzluk,devamlıbirteyakkuz,durmadankanayanbiryara...Sözünüettiğimburesmibakışaçısı,mentaliteveruhhaliyleTürkiyeCumhuriyetibugünleregeldi.Şimdiburadangeriyedönüpbakal ımvekendikendimizesoralım:çokulusalolduğuiddiaedilen,amaherşeyiylekolonyalistpatentlibirbak ışaçısı,mentaliteveruhhali,çekilenbuncaacıyarağmen,neyiçözdü?Kürtkimliğiyokedildimi?KürtlerTürkleştimi?ÜlkeolarakKürdistan tarihtenve yeryüzündensilindimi? Kürt dili, kültürü, edebiyatı ve sanatı asimileedilebildi mi?Beyinlervevicdanlarbupolitikakonusundaiknaedildimi?TürkiyeCumhuriyetiamaçlarına ulaştı mı? Bir tek devleti bile kendi politikası yönünde ikna edebildi mi? Bupolitikasıyla uluslararası planda her¬hangi bir itibar ve saygı kazanabildi mi? Sorulardurmadançoğaltılabilir,amayararıyok.158



Şunusöylemeyeçal ışıyorum:şimdiartıkadınıbileunuttuğum,benimsevgilisavcımıntemsilettiği ve Kürt kimliğiyle, demokratik haklarını savunan herkese karşı şiddetle uygulananTürkiye Cumhuriyetinin resmi Kürt politikasının bildiğimiz biçimde belirlenmesi, TürkiyeCumhuriyetine yapılmış en büyük kötülüktür. Türkiye'ye bundan daha büyük bir kötülükyapılamazdı. Ölü doğmuş bu politika, Türkiye'yi handikaplı, inmeli hale getirmiştir; hiçbirzaman uygarlaşamayacak, sivilleşemeyecek, refah toplumu olamayacak önyargılı,konsıpitariv,huzursuzbirülkehalinegetirmi ştir:Zamanzamanbaşarılıymışgibigörünsede,Türkiyebupolitikanedeniylehepkaybetmiştir.Türkiye, ne demokrasiyi yerleştirebilmiştir, nede sivilleşip çoğulcu, uygar bir toplum oluşturabilmiştir.Kazananiseşiddet,anti-demokratikkaranlıkgüçlervetotalitermentaliteolmuştur.Devamlıkendikendime"Ne Türkiye'ye ne de Kürtlere hiçbir yararı olmayan ve vicdan sahibihiç kimsenin kabul edemeyeceği bu politikada niye ısrar edildi?" diye soruyorum. Çünkücumhuriyetin ilk kuruluş yılında Mustafa Kemal Paşa ve yakın çevresinin Kürtlere yerel birözerklik vermek yanlısı olduğunu, hatta bunun için bir program yaptığını ve T.B.M.M.'sini Türkve Kürtlerin ortak meclisi olarak gördüğünü biliyoruz. Niye bu plan ve programdanvazgeçilerekkapkaranlıkbirpolitikatercihedildi?Niye aydınlığa değil de karanlığın yüreğinedoğru bir yolculuk uygun görüldü? Ve yine kendi kendime sık sık soruyorum: "TürkiyeKürtlere ili ş kin ilk ba ş lardaki plan ı n ı uygula-sayd ı , Kürtlerin tüm demokratik, kültürel, idarihaklar ı n ı kabulederekonlar ı kucaklasayd ı ,acababugünTürkiyeçokdahagüçlü,sayg ı nvedemokratik olmayacak m ı yd ı ? Kürtler de severek, isteyerek Türkiye'ye ba ğ lanmayacaklarm ı yd ı ? "159



Bundanbirkaçyılönce İspanyanınKatalanbölgesiyerelhükümetinindavetlisiolarakbirkaçKürtyazararkadaşlabirlikteBarcelona'dayd ık. Barcelona.Oaydınlıkşehir,büyükbircoşkuiçindeydi. Özgürlük, eşitlik, kardeşlik, sevgi, birlik ve beraberliğin şehri olmuştu. Frankorejiminin karanlık paslı zincirlerinden kurtulmuş, İspanya'nın en güzel, en nazlı, en uygarşehirlerindenbirihalinegelmişti.Barselonabirkültür,edebiyat,sanat,felsefe,ekonomiveenönemlisidediyalogmerkezihalinegelmişti.AntoniGaudi'ningörkemliyap ılanhoşgörününışıklarıyla ışıldamıştı. Katalanya Yönetimi başkanı sayın Jordi Pujol büyük bir incelikgöstererek bir öğleden sonraGaudi'nin muhteşem SagradaFamilia kilisesine komşu ünlübaşkanlık sarayında bizi kabul ederek sarayı bize gösterdi. 1200 yıllarının başında inşaaedilen saray, neredeyse tüm Katalan tarihinin kalbi durumunda. Sarayda ünlü Katalanressamı Torres Garcia'nın adını taşıyan özel bir salon da var. Bu salonda Franco rejimidöneminde yasaklanmış tablolar, sanat eserleri bulunmakta. Karanlık yürekler taraf ındanyönetilenokaranlıkrejimdönemindedilleribileyasaklananKatalanlarbusalonarac ılığıylaokaranlık rejiminkurbanlarınısaygıylaanıyordular...Osalondabiz Kürtleriçok iyi anladığınıbelirterek konuşmasına başlayan sayın Jordi Pujol kısaca şunları söylemişti: "Kral JuanCarlos'açokşeyborçluyuz.Franco'nunölümündensonraat ılançokolumluadımlar,yapılanreformlar ve ulusal sorunları çözmek ve halkların ulusal haklarını kendilerine vermek içinkabuledilenyeniyasalarlatümİspanyahemçokrahatladıhemdeçokgüçlendi.160



Şimdiherkonudaözgürüzveherkonudaİspanyailebirlikteyiz.Francodöneminde İspanyaile pamuk ipliğine bağlı ilişkilerimiz şimdi çok güçlü. Yeni idari sistemle ilgili yasalartartışılırken, eski rejimin yandaşları zor ve şiddet yanlıları bu yasalar İspanya'yı bölecekdiyordular. Tersi oldu. İspanya'nın birliği, beraberliği gelişti, güçlendi." İspanya Kralı JuanCarlos da duvardaki tablosundan gülümseyerek konuşmayı dinliyordu. O salonda, okonuşmayıdinlerkenhepTürkiye'yiveTürkiye'dekiKürthalkınıdüşündüm.NiçinTürkiyeyenibir İspanya olmasın? Niçin Türklerin, Kürtlerin, öbür etnik gurupların kardeşçe, özgürce,eşitçeyaşadıklarıuygarvedemokratikbirülkeolmasın?dedim.Türkiye'ninyenibirİspanyaolmamasıiçinhiçbirmantıkinedenyoktur.Türkiye'deartıkherkesizlenenresmipolitikan ın,birçıkmazolduğunu,anlatılması,anlaşılmasıolanaksızbiryanlışlıkolduğunubiliyor.HerkesTürkiye'nintabularlayönetildiğinivebutabularınTürkiye'yikör,sağırve dilsiz hale getirdiğini, Türkiye'nin gelişip demokratikleşmesi önünde çok ciddi engelleroluşturduğunubiliyor.BunuTürkiyeCumhuriyetiCumhurbaşkanıdabiliyor,sokaktakisadevatandaşda.Ohaldeniçindahafazlaac ıçekilmeden,dahafazlakaranlıklaragömülmedenaydınlığagidenyolagirilmesin?Niçinçokhızlıbiçimdedeğişendün¬yaveTürkiye'detutucudavranarakdündeyanlışolanbirpolitikadaısraredilsin?Türkiye'de Kürt sorunu politik olarak nasıl çözülür? Kişi olarak bunu bilmiyorum.161



Ancak Kürtçe yazan ve Kürt insanının ruh halini bilmeye, anlamaya çalışan biri olarakrahatlıklaşunu söyleyebilirim:yüreği yaralı, ruhu rencide edilmiş Kürt insanı,çokaçık,çokbasit biçimde şu sorunun yanıtını bilmek istiyor: Kürtlerin Türkiye'de Kürt olarak kendi

kimlikleri, dilleri, kültürleri, sanat ve müzikleri, gelenek ve görenekleriyle yaşam hakları varmıdır? Yoksahâlâ, her şeye karşınTürk olmak zorundamıdırlar? GünümüzTürkiye'si busoruyaolumluyanıtvermiyor.Çünkübiliyoruz,cumhuriyetinkuruluşundangünümüzekadarherşeyKürtlerinreddiveasimileedilmesiiçinorganizeedilmiştir.Toplumsal,siyasal,hukuki,kültürelvekişiselyaşamöyledüzenlenmiştirkiKürtolmak,Kürtkimliğinin gerektirdiğigibiyaşamak,pratiktesuçhalinegelmiştir,bir'zabıtavakası'olmuştur.AncakTürkiyeCumhuriyetibence,kendiyarar ıiçindeolsa,devletpolitikasıolarakKürtlerinyukarıdaki sorusuna olumlu yanıt vermelidir. "Evet, art ı k Kürtlerin Türkiye'de demokratik,kültürel haklar ı nasahipTürkiye Cumhuriyeti yurttaş ı bir Kürt olarak yaşamak hakkıvard ı r"demelidir.Bukararverilmelidir.Vebukararınuygulanabilmesiiçingerekli tüm politik, sosyal,kültürel ve yasal düzenlemeleryapılmalıdır.BudüzenlemelerleKürtolmak,kendihaklar ınasahip Türkiye Cumhuriyeti yurttaşı bir Kürt olarak yaşamak, güvence altına alınmalıdır.Elbettesözkonusubugelişmelerbugündenyarınagerçekleşemez.Yetmiş yıldırdurmadanyokkabuledilenveyokolmasıiçinherşeyyapılanbirrealiteninyasavereformlarlaülkenincanlıvegüçlübirparçasıhalinegetirilmesikolaydeğildir.Amasanıldığıyadakimikesimlerceiddiaedildiğigibiçokzorvekatastrofalsonuçlardoğuracakbirolaydadeğildir.Hep birlikteTürk'ü ve Kürt'üyle el ele, devletin ve toplumun tüm karar organlarının katılımıyla bugerçekleştirilebilir.162



BuadımlarınatılmasıneTürkiye'ningüçsüzlüğüvezayıflığınıngöstergesidir,nedetavizvegeri adımdır. Tersine bu adımlar Türkiye'nin gücünü, demokratik erdemlerini ve uygartutumunugösterecektir;bununbirkanıtıolacaktır.BuadımlarTürkiye'yesandığımızdandahafazla itibar sağlayacaktır. Devlet yöneticilerinin bugün, büyük bunalımlar içinde olan vedurmadan gerileyen bir Türkiye'de bir ajitasyon olarak kullandıkları 'büyük Türkiye'yiyaratacaktır.Türkiye tek kültürlü değil, çok kültürlü bir ülkedir.Dünböyleydi,bugündeböyledir.TürkiyeSultan Abdülhamit'in sözünü ettiği mozaiği devr almıştır.ResmisöyleminaksineTürkiye'ninrealitesi budur. Çok kültürlü bir ülkede 'tek ulus, tek kültür' düşüncesinin resmi düşüncehalinegelmesivebunda ısraredilmesi,her şeydenönceülkeyi çok zayıflatır, dinamizminikeser,sağırlardiyalogununhakimolduğubirçölhalinegetirir,yurtta şlarıhuzursuz,sıkıntılı,durmadanterleyensavcı-sanıkhalinegetirir.Kültürlerarasıilişkiyikeser,kültürleribirbirindenve dünyadan izole eder, onları fakirleştirir, basitleştirir, önyargılar yaratır, kültürler arasınanifaktohumlarıeker,çelişkilerçıkarır,kuşkularyaratır,gerilimidurmadanartırarakinsanlarıbirbirindenalabildiğineuzaklaştırır.Kültür,biryaşambiçimidir,biryaşamiçingerekliolanherşeydir. Tek bir ulusal kültür yaratacağım diye, kültürü, kültürleri eritmek, insanı, insanları,insanlığı eritmektir. Türkiye bunun acısını fazlasıyla çekmedi mi?163



Dünyanındurmadanküçüldüğü,kültürlerineşitliğitemelindebirliğedoğrugittiği,tümuygarvemodern dünyanın kültüreldiyalog peşinde olduğu, kültürleri koruyup kolladığı, çok kültürlüolmayı bir zenginlik, erdem ve güç olarak gördüğü günümüzde, Türkiye de artık kendigerçeğine dönerek Kürtlere kendi kültürleriyle yaşama f ırsatı vermeli ve Kürt kültürüyletanışmalıdır.Kürtyurttaşlarıylabarışmalıdır.BelkideçokanlamsızgörülebilecekşusoruyuTürkiyelilereveözellikleTürkiye'yiyönetenleresormakgerekli:Türkiye,Türkiye'dekiinsanlar,TürkiyeCumhuriyetiyurttaşları,gülünçresmitezlerin dışında, Kürt dili, kültürü, edebiyatı, ulusal değerleri, sanatı ve müziğiyle ilgili nebiliyor?Neredeysehiçbirşey.BugünTürkiye'dekiKürtimajı,sadecebiravuçkarab ıyık,karabirçarşaf,sadece'le,le've'lo,lo'suKürtçeolanneolduğubelirsizçirkinbirmüzik,yavanfilmlerdegörülenbirsalakvek ızgınbirtüfeğeindirgenmiştir.Kürtolduğumiçindemiyorumamabubüyükbirhaksızlıktır.Kürttoplumugelişmeolanaklarıbulamamıştır.AncakKürtlerinülkesi, tarihî olarak bir kültürler ve uygarlıklar durağıdır. Kürtler, Türkiye'yi de çokzenginleştirebilecekzenginbirmirasasahiptirler.Buradabumirasınöğelerineilişkingenişbirpanorama çizmek olanaksız. Ama izninizle şu kadarını söyleyeyim: Kürtlerin çok eski vezengin bir dilleri, 11. yüzyıldan bugüne gelen bir yazılı edebiyatları, Ortadoğu'nun enzenginlerinden sayılan bir sözlü edebiyat gelenekleri, renkli bir sanat yaşamları, heyecanvericivederinbirmüzikleri,öğreticibirtarihleri,duyguyüklügelenekvegöreneklerivardır.Kürt klasik edebiyatı Melaye Cizîrî, Feqiyâ Teyran, Ehmede Xanî, Hacî Oadire Koyî gibi büyükşairler çıkarmıştır.164



KürtdüşünselvedinselyaşamıSelahaddînî Eyyûbî, Şeref Han, Mewlewî, Mewlana Halidgibidüşünürleri insanlığa armağan etmiştir. İlk Osmanlı yazılı tarihi olarak kabul edilen HeyştBihuşt'ün İdrise Bîdlîsî taraf ındanyazıldığını,Cizîra Botan emirliğininmerkeziolanCizîre'ninOrtadoğu'nunönemli kültürmerkezlerinden olduğunu,ŞerefHan'ıntorunuBitlismiriAbdalHan'ın çok zengin bir kütüphaneyesahipolduğunu ve çeşitli konularda 76kitapyazdığınıunutmayalım. Kürtler bunların torunlarıdır ve bu köklü tarih ve kültürden gelmektedirler.BugündeKürtlerinilginç,canlıvetümolanaksızlıklarakarşınüretkensayılabilecekmodernbirkültürel,edebi, sanatsal yaşamıvardır.Neyazıkki tüm bunlar Türkiye'debilinmiyor vebilinmesinedeizinverilmiyor.Kürtlerin Türkiye'ye kültürel olarak da sunacakları, verecekleri çok şey vardır. Kürtler,Kürtçeyi, Kürtçenin o hüzünlü sözcüklerini barış ve kardeşliğin, eşitlik ve birliğin aracıyapabilirler.KlasikvemodernedebiyatlarıylaTürkiye'dekiinsanıahlakiolarakdahaonurlu,kültürel olarak daha zengin yapabilirler. Müzik, sanat ve folklorlarıyla Türkiye insanınınruhunu, tıpkıKürthalıvekilimlerigibirenklivecoşkulu hale getirebilirler.Kürtlereartıkbuf ırsat verilmelidir. Okullarda anadili eğitiminden televizyona, üniversitelerde kürdolojikürsülerinden enstitülere kadar ne gerekliyse Kürtlere verilmelidir.Herkes,tümdünyabugünTürkiye'den bunu bekliyor. Ancak o zaman, bugün anlamsız bir sinizmden başka bir şeyolmayan 'kardeşlik, birinci sınıf yurttaşlık' konseptleri anlamlıolur.165



Barış içinde, tolerans ve diyalogun egemen olduğu bir atmosferle Kürt sorununun uygar birçözüme kavuşması, herkesin yararınadır; hem Türk ve Kürtlerin, hem de insanlığınyararınadır.Şiddet, karanlık yüreklerin egemen olduğu kör bir kuyudur.Şiddetin olumlusu,iyisi yoktur. Her türlü şiddet, her renkteki şiddet, karanlığın yüreğine giden yolu döşer,insanlarıkorkununvekaranlığıntutsağıhalinegetirir.Şiddetinkarşıtıisekültüreldiyalogdur.Şiddet, ayırıcı, bölücüdür;kültüreldiyalogbirleştirici,bütünleştiricidir.Dünyadaentehlikelivehüzünvericiruhhali,çaresizlikveacizliğinruhhalidir.Diyalogyerine,şiddetleçaresizveacizhalegetirilmişinsanınruhhalihemçoktrajikhemdeçoktehlikelidir.Ankara'nınosıcakyazgünündebenim içindebulunduğumoruhhaliçokolumsuz,çokzararl ı veçok tehlikeliydi.İnsanları, etnik grupları ve halkları o hale getirmemek gerekli. Red ve inkâr, bir isteri veparanoyadır.Redveinkâredilende,fazlasıylaoisteriveparanoyadannasibinialarakfarklıbiruçoluşturur.Tümdünyada,herzaman,Kurtz'unserüvenindedegördüğümüzgibi,hepböyleolmuştur.Bunedenle,haklarıngarantisivekültüreldiyalogzorunludur.Şiddetvezora,isteriveparanoyayakarşıalınabilecekenetkinönlem,hertürlühakk ıngarantiedilmesivekültürel diyalog yolunun sonuna kadar açılmasıdır. Bu, kendisiyle barışık bir toplumyaratmanındaönkoşuludur.Denemeye bir yazardan söz ederek başladım; yine bir yazardan söz ederek bitirmekistiyorum.Birsüreönce, İsveçYazarlarBirliğiolarak,kendiülkesininvicdan ıvedünyanıneniyiyazarlarındanbirisiolmayaçalışanbiryazarı,BlagaDimitrova'yıağırladık.166



Blaga Dimitrova, Bulgaristan'ın en ünlü yazarı. Ve bugün aynı zamanda BulgaristanCumhurbaşkanıyardımcısı.Çokağırsorumluluklarıolansorumlubiraydın.Totaliter rejiminyıkılmasıyla geridekalançokağırsorunlarlameşgulBlagaDimitrovaileedebiyatkonuştukveşiirleriniBulgarca,İsveççedinledik.Akşamyemeğinde,merakettiğiiçin,ilkf ırsattakendisinetotaliterrejimdönemindeadlarıbiledeğiştirilenBulgaristan'dakiTürklerindurumunusordum.İlginçveöğreticiyanıtınışöyleözetleyebilirim:" Bulgaristan'daki Türklere yönelik bask ılar, geçmiş rejimin bir ay ıb ıd ır. Amaayn ı zamandahepimizin ay ı b ı yd ı . Bir insan ı n ad ı n ı de ğ i ş tirmek, köyünün ad ı n ı de ğ i ş tirmek, dilini vekültürünüyoketmek,zorlagelenekvegöreneklerindenuzakla ş t ı rmayaçal ı ş makbirinsanl ı ksuçudur,büyükbiray ı pt ı r.Ş imdibuay ı b ı gidermeyeçal ı ş ı yoruz..."Evet,sorumlubiraydınvedevletadamınınBulgaristan'dakiTürklereilişkingörüşleribunlar.Ama Türkiye, Kürtlere karşı 1923 yılından bu yana bu ayıbın içinde, bu ayıbı işliyor.Tüm isterilerden arınarak, 'vatan, millet bölünüyor' paranoyalarını ve 'herkes Türk olmakzorundadır, Türk'ten başkasının söz hakkı yoktur' türünden Kurtzvari mentaliteyi bir yanabırakarak, Türkiye'nin önemli bir bölümünü ve orada yaşayan yurttaşları düşman ya dapotansiyel düşman olarak görmekten vazgeçerek bu söz konusu ağır ayıbı Türkiye'ninsırtındanatmanınzamanıgelmedimi?..167

yİne dÜŞÜnce ÖzgÜrlÜĞÜ yİne tÜrkİye - yazarlar grubu

Documents