yemen raporu.pdf

HAZIRLAYANLAR

Mustafa AYDINTEPE, İzzettin ARTOKÇA

STRATEJİK RAPOR NO: 55

YEMEN

HAZIRLAYANLAR

Mustafa AYDINTEPE, İzzettin ARTOKÇA

2

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ ....................................................................................................................................... 3

2. YEMEN’İN KISA TARİHİ ......................................................................................................... 4

3. GÜNEY YEMEN’İN KURULUŞU VE KUZEY’LE BİRLEŞMESİ ve 1994 İÇ SAVAŞI ............ 6

3.1.GüneyYemen’inKuruluşu ................................................................................................ 6

3.2.İkiYemen’inBirleşmesi .................................................................................................... 7

3.3.1994İçSavaşı ................................................................................................................. 8

4. ZEYDİLİK İNANCI ................................................................................................................... 9

5. HUTİ İSYANLARI .................................................................................................................. 11

6. ARAP BAHARI VE YEMEN 16

7. SONUÇ.................................................................................................................................. 19

KAYNAKÇA .............................................................................................................................. 21

3

1. GİRİŞ

Yemen,CoğrafikonumuitibarıylakızıldenizinHintOkyanusu’naaçıldığıkapıdır.Afrikaboy-nuzu ilebirlikteBab’ülMendebboğazınındoğukıyısındayeralmaktadır.Yeryüzündedenizlerüzerindeseyredenmalların%70gibibüyükbiroranıSüveyşkanalı,KızılDenizveAdenkörfe-zindengeçtiğidüşünülürse,Adenkörfezivebölgeninistikrarınınnekadarönemliolduğutahminedilebilir.

Geçmiştengünümüzegerekdağlıkcoğrafyasıgerekse toplumsalyapınedeniyleYemen,idarealtınaalınmasıenzorcoğrafyalardanbiriolmuştur.Şia’nınbirkoluolanfakatİranŞiiliğindenbirçokhusustaayrılanZeydilikmezhebi,Yemen’dehayatbulmuşveyaşamaktadır.Ayrıcatop-lumsalyapıincelendiğindeisegelenekselolarakaşiretlerinYemensosyalvesiyasihayatınıderin-denetkilediğidegörülmektedir.Yemen’deiktidaraşiretlerlemezheplerarasınabölünmüşdesekabartmışolmayız.Yemen’deŞiilikkadarSünnilikdeyaygınbirmezheptir.SünniliğinŞafimez-hebinebağlıolannüfusdaYemensiyasihayatınıetkilemektedir.İrandevrimindensonraİslamcoğrafyasında%10gibiküçükbirnüfusasahipolsalardaŞiilerinİslamcoğrafyasınıetkilediklerisugötürmezbirgerçektir.GünümüzdeIrak,SuriyeveLübnangibidevletlerinmezhepçatışma-larındanmuzdarip olduğunu görüyoruz. Bu istikrarsızlık kuşağında yer alanYemen devletininbundannasibinialmamasımümkündeğildir.OrtadoğucoğrafyasındaŞii-SünnigerilimiYemen’dediğerlerinenazarandahaköklüdür.

İççatışmalarındevletgeleneğihalinegeldiğiYemen’deMezhepsorunlarıyanındabirçoksorundamevcuttur.1990yılındagerçekleşenKuzeyYemenGüneyYemenbirleşmesisonrasıay-rılıkçıhareketlerbunlarınbaşındagelmektedir.Birdevleteğerhalkınıanlayamıyorvetaleplerinemakulçözümlerbulmakyerineşiddetebaşvuruyorsaodevletsorunlarıderinleştiriyordemektir.Şiddetbazıdurumlardaçözümolabilirfakatdevletşiddetiengelleyecekkadargüçlüdeğilsevemuhalifgruplarazımsanamayacakkadarçoksaşiddetçözümyerineçözümsüzlükgetirir.BununengüzelörneğiniYemen’degörmekteyiz.

2010yılıvesonrasıOrtadoğuveArapdünyasıiçintarihigelişmeleretanıkolmuştur.Yıllardıriktidarda olan liderler teker teker devrilmiş ve halkın demokrasi talepleri gündeme gelmiştir.Tunus’tabaşlayandevrimateşitümArapdünyasınısarmışvebundannasibiniYemendealmıştır.1978yılındanberiiktidardaolanDevletbaşkanıAbdullahSalihgörevibırakmakzorundakalmışveYemen’deyenibirdönemaçılmıştır.ÇalışmamızdaYemensiyasetininkırılmanoktaları,top-lumsalyapıincelenecektir.Bunabağlıolaraksiyasetvedininiçiçegeçmişyapısı,Yemen’devarolanvekökenlerigeçmişegideniçsavaşlarveuluslararasıgüçlerinYemen’dekifaaliyetlerihak-

kındabilgilerverilecekveYemensorunumasayayatırılacaktır.

4

2. YEMEN’İN KISA TARİHİ

Yemen,Arabistanyarımadasınıngüneydoğusundayeralan75000milkareyüzölçümübu-

lunanveKızılDenizinHintOkyanusu’naaçılankapısıkonumundadır.Yemenbustratejikkonumu

ileDünyatarihiboyuncabüyükgüçlerinilgisiniherzamançekmişfakat,hiçbiryabancıdevletbu

ülkeüzerindebaşarılıbiryönetimkuramamıştır1.

Eskikitaplarda,Yemenel-Meymun,Arabiyetüs’saide’,l’Arabieheureuse,ArabiaFelixgibi

isimlerleanılarakYemen’inmutluvemüreffehbirülkeolduğuvurgulanmıştır.BununsebebiKızıl

Deniz’inHintOkyanusu’nabağlayanyerolmasıhasebiyleticaretmerkeziolmasındandır.Fakat

ülkeninbugünküdurumubuifadelerdençokuzaktayeralmaktadır.2

MilattanönceSebamelikesiBelkıs ilebilinenülkeuzunyıllarHabeşistankrallığınınetki-

sindekalmış,uzunyıllarRomavePerslerinistilasınauğramışveHz.AlitarafındandaM.S.632

yılındaİslamegemenliğinegirmiştir.Hz.Muhammed’inölümündensonraYemenkabileleriisyan

etmiş,ilkhalifeHz.EbubekirYemen’ikontrolaltınaalarakArapyarımadasındabütünlüğütekrar

sağlamıştır.YemenhalkıHz.Ali’yiçoksevdiğindedolayıŞiiliğibenimsemişlerdir.Şiiliğinbirkolu

olanZeydiliğinYemen’debirhanedankurmasıise9.Yüzyıldagerçekleşmiştir.

SelahaddinEyyubî’ninkardeşiTurhanŞah,1173’teYemen’ielegeçirmiş,Eyyubîlerindeva-

mıniteliğindeolanMemlûklerebundansonrageçmiştir.YavuzSultanSelim’inMısırseferiesna-

sındadaMemlûkdevletiyıkılıncaMemlûkler’inYemenvalisiYemen’iOsmanlılara1517yılında

teslimetmiş,böyleceburadakiTürkhakimiyetidebaşlamışoluyordu3.

Bununlabirlikte1536yılındanitibarenBüyükKasım’ınliderliğindekiZeydiAşiretlerleuğraş-

makzorundakalmıştır.1630’daYemen’dençekilmişolsada1676yılındaİmamİsmail’inölümün-

densonraYementekrarTürkegemenliğinegirmiştir.YinedeOsmanlıdevletininYemenüzerinde

tambirhakimiyetkurduğusöylenemez.

18.Yüzyılınortalarındaitibarenözelliklekıyıkesimlerindekabilelerinfizikikontrolüolduğu

söylenebilir.4

1 Armaoğlu,Fahir;FilistinMeselesiveArapİsrailSavaşları;TürkiyeİşBankasıKültürYayınları;Ankara,1989,sf.174

2 Açıkalın,Serpil,Coşkun,Gamze,Laçiner,Sedat;YemenDosyası:FakirlikveTerörkıskacındaBirÜlke;UsakYayınları;Ankara,2010;sf.15

3 Armaoğlu,Fahir,agesf.174


5

GüneyYemenise,Adenveçevresi1513-1518,1538-1547yıllarıarasındadönemingüç-

lü imparatorluğu Portekiz idaresindedir. 1538-1547 ve 1547- 1645 yılları arasında Osmanlı

idaresindedir.1645yılındansonraiseLahicyerelSultanı’nınetkisigörülmektedir.1837yılındaise

KavalalıMehmetAliPaşa’nınoğluİbrahimPaşaTaizbölgesinielegeçirmiş,bubölgedeMısır’ın

güçlenmesindençekinenİngiltere1839yılındaburayıişgaletmiştir.Butarihtensonratambağım-

sızlığakadarGüneyYemen,İngilizidaresialtındakalmıştır.5

Zeydi İmamlığımezhebinkurallarıgereği seçimlebelirlenirdi. 1891’de İmamMuhammed

ibniYahyaHamidüddinkendihanedanlığınıkurdu.İmamYahya1910yılındaTürklerekarşıcihad

ilanetti.Osmanlıdevletiburaya31taburaskervesilahlargönderdi.6İtalya’nınTrablus’uişgalive

BalkansavaşlarısebebiyleOsmanlıİmamYahyaileDa’anAnlaşmasıimzaladı.Buanlaşmaile

İmamYahyatekbaşınaKuzeyYemen’inyöneticisikonumunageliyordu.Ülkelerlediplomatikilişki

kurmakdışındatümhakimiyetielealmıştı.7

İmamYahyaOsmanlıyönetiminesadıkkalmış,İngilizlerinkendisineyanaşmasınamüsaade

etmemiştir.Aden’iİngilizlerdenalmakiçinbaşlatılangirişimeİmamYahya’nınkuvvetleridekatıl-

mışfakat1915’tegerçekleşenbuharekatbaşarılıolmamıştır.1917yılındaFilistinCephesinde

Osmanlı’nıngeri çekilmesi ilebirlikte İmamYahyadabağımsızlığını ilanetmiş ve1962yılına

kadarsürecekolanhanedanhükümsürmeyebaşlamıştır.8

Ağustos1948’deİmamYahyaoğlutarafındanbirsaraydarbesiileuzaklaştırılmışveİmam

Ahmedbirçokiçkarışıklıktansonraülkeyikontrolaltınaalmıştır.EsasındaİmamAhmedtambir

diktatördüveAden’egözkoymuştu.İngilizleridengelemekiçinÇinveRusyaileittifaklaryapmış,

1961yılındadaBirleşikArapCumhuriyeti’nekatılmıştır.91962yılındaölenİmamAhmed’inyerine

oğluİmamBedirgeçmişvesadece8günhükümsürebilmiştir.Saraymuhafızlarınınbaşınaatadığı

AlbaySallalkendisinidarbeyledevirmişveİmamBedir’inöldüğünüYemenArapCumhuriyeti’nin

ilanedildiğiniaçıklamıştır.AlbaySallalkendiniYemenArapCumhuriyeti’ninbaşkanıolarakilan

etmiştir.Fakat İmamBedir’inölmediğianlaşılmışveülkeninkuzeyindeZeydiaşiretleresığınıp

“EmirelMüminûn”sıfatıylacumhuriyetçileresavaşaçmıştır.10

5 Açıkalın,Serpil,…,age,sf.54


7 Açıkalın,Serpil,…,age,sf.56

8 Armaoğlu,Fahir,agesf175-176

9 AçıkalınSerpil…agesf.64AyrıcaArmaoğlu,Fahirsf.176’dabahsetmesinerağmenbabasınısaraydarbesiileuzaklaştırdığınadeğinmemiştir.

10 Açıkalın,Serpil…sf.67

6

3. GÜNEY YEMEN’İN KURULUŞU VE KUZEY’LE BİRLEŞMESİ ve 1994 İÇ SAVAŞI

3.1. Güney Yemen’in Kuruluşu

İngiltereHindistan’ıişgalindensonra1799yılındaKızılDeniz’inHintOkyanus’unaaçıldığı

Arapların”Mayun”olarakadlandırdığıPerimadasınıişgaletti.BuişgalinsebepiaslındaHindistan

sömürgesinedoğrudanulaşanbustratejiknoktanınelegeçirilmesiidi.1834yılındadadahado-

ğudabulunanSocotraadasınıelegeçirdi.Nihayet1839yılındadaozamanlarNüfusu500’ügeç-

meyenAden’iİngiltereişgalederekHindistansömürgesinebağladı.11

1952Mısırdarbesive1956SüveyşSavaşı’nınYemen’ietkilememesidüşünülemezdi.Güney

Yemen’idahasıkıbirkontrolaltınaalmakisteyenİngiltereburadakiprotektoralarınbirleştirmeye

kararverdive11Şubat1959’daGüneyArapEmirlikleriFederasyonu’nukurdu.Bölgeyiİngiltere

Doğu,BatıveAdenolaraküçeayırmıştı.BuşekildedekuzeydekiZeydilerlegüneydekiSünnileri

dengelemeyiamaçlamıştı.Bufederasyona1962yılındaAden’indekatılmasıylabirlikteGüney

Arap Federasyonu kurulmuş oldu. Bu federasyonaAden’in katılması halk tarafından tepkiyle

karşılandı.HalkınSosyalistPartisiAden’inKuzeyYemen’lebirleşmesini isteyenAdenSendika

Kongresi’ninsiyasikoluydu12.

Aden’deki bu gelişmeler devamederkenKathan el Şaabi liderliğinde 1963Ekim ayında

Sana’daMilliKurtuluşCephesikuruldu.İngiltere’deİşçiPartisi’niniktidaragelmesivehüküme-

tinyayınladığıBeyazKitap’taGüneyYemen’ebağımsızlıkverileceğininbelirtilmesiüzerineMilli

KurtuluşCephesiGüneyArabistan’ıelegeçirmeyibaşardı.30Kasım1967’dGüneyYemen’de

GüneyYemenHalkCumhuriyeti’ninkurulduğunuKathanelŞaabiaçıkladı.22Haziran1969’da

daMilliKurtuluşCephesi’ninaşırısolcularıŞaabi’yiiktidardandüşürüpMarksistbirrejimkurdular.

30Kasım1970’dededevletinadıGüneyYemenDemokratikHalkCumhuriyetiolarakdeğişti.13

11 Yılmaz,Türel,UluslararasıPolitikadaOrtadoğu,BarışKitap,ankara,2011,sf.150

12 Armaoğlu,Fahirage.Sf.193

13 Yılmaz,Türel,age.Sf.152

7

3.2. İki Yemen’in Birleşmesi

KuzeyYemen’deiçsavaşsonaerdiktensonraHerikitarafdaYemen’inbütünlüğünüiste-

meklebirliktebirleşmeninkendikontrolündeolmasınıistiyordu.GerçekteYemenbirbütünlükarz

etmesinerağmenİngiltere’ninAden’iişgaliilebubütünlükbozulmuştu.14BudönemdeGüneyde

AdenveKuzeydedeSana’aveTaiz,birleşmeyisavunanmilliyetçilerintoplandığışehirleroldu.

İngilizsömürgesiGüneydençekildiğindeveKuzeydebircumhuriyetkurulduğundaise,Yemenli

entelektüellervemilliyetçilerbirleşmeninkendiliğindenolacağıüzerindedurdular.Ancak,ilkönce

KuzeydeyaşananiçsavaştaCumhuriyetçilerinbaşarıkazanamamasıvedahasonradaGüneyde

Marksistlerindevletielegeçirmesibirleşmeyiengelledi.Dolayısıylabudönemdeher iki tarafta

benimsenenfarklıideolojilerbirleşmekarşısındakienbüyükengelioluşturdu.15Busüreçte1972

yılındaLibyalideriMuammerKaddafi’ninaracılığıile28Kasım1972’deikitarafTrablus’tabaş-

kentiSanaolanYemendevletininbirleşmesiiçinbiranlaşmaimzaladı.Ancakbuanlaşmayıuygu-

lamakmümkünolmadı.1979yılındaikiYemenarasındaişiniçineABDveSovyetlerindegirdiği

birsavaşyaşandı.SovyetlerveKüba’nındesteğiyleGüneyYemen,KuzeyYementopraklarına

saldırıncaABDveSuudiArabistanKuzeyYemen’esilahveaskeryardımındabulundu.Savaşda

ArapBirliği’ninaracılığıileimzalananateşkesilesonaerdi.Ateşkesten14günsonradaikiYemen

devletbaşkanlarıbirbirleşmeanlaşması imzaladı fakat,buanlaşmayıdauygulamakmümkün

olmadı.16

1980’lerin sonunagelindiğindeKuzey veGüneyYemenarasında yer alanMaribü’lCevf

bölgesindepetrolünbulunmasıveçıkanpetrolünhızlıbirşekildeartışıikiYemen’inbirleşmesi-

nedoğrugidenyoldailktetikleyicioldu.İkiülke1989’dapetrolbölgesindeortakaramayapmak

amacıylabiranlaşmaimzaladı.Devamedengörüşmelerneticesindebirtaslakanayasaüzerinde

uzlaşıldıveikiülkeninmeclislerindeonaylanmasıyla22Mayıs1990’dabaşkentiSanaolantek

YemenCumhuriyetikurulmuşoldu.17

Esasındaherikirejimdebirleşmeyikendietkialanlarınıgenişletmekbağlamındasavunmuş-

lardır.Güneyegörebubirleşmeulusalyadabölgeselbirkarakterdenziyadedevrimciyapının

Kuzeyeyayılmasınayolaçacakbirgelişmeydi.Butartışma1990-1994arasıdönemedamgasını

vurmuştur.Herikirejimdebirleşmeyi,içpolitiknedenlerledesteklerken,özelliklebirleşmeninken-

diiktidarlarınınmeşrutiyetivedesteğiniartıracağınıhesaplamaktaydılar18


15 Ayhan,VeyselIMPRRaporuNo-1Yemen’deİktidarMücadesi,BölgeselEtkileriVeTürkiyeİleİlişkiler,2011




8

3.3. 1994 İç Savaşı

Birleşmesürecibirkaynaşmayadabir tarafındiğer tarafakatılımındanziyadebirdevlet

içinde iki egemenyapınınbirbiri ile rekabeti olarakgörüldü.Ancak1993seçimlerindeKuzeyli

partilerinGüneydeetkileriniartırmalarınakarşınGüneylilerinKuzeydeetkisizkalmaları,Abdullah

Salih’inelinigüçlendirmiştir. 27Nisan1993’degerçekleştirilen301kişilikParlamentoseçimle-

rindeAbdullahSalih’inpartisi(GeneralPeople’sCongressGenelHalkKongresi-GPC)123san-

dalyekazanırken, Islah62,GüneyYemen’in iktidarpartisiYemenSosyalistPartisi57,Baas7

(Iraktaraftarı),Nasırcıpartiler4veiçerisindeŞiimilletvekillerinindebulunduğubağımsızlar47

sandalyekazandılar.SeçimlerdensonraYSP’ninitirazlarınarağmenhükümetinGPCileHaşhid

Konfederasyonu lideriŞeyhAbdullahbinHüseyinal-Ahmar’ın liderliğini yaptığı Islaharasında

kurulmasıKuzey-Güneyçatışmasınayaşanmasınayolaçmıştı.Diğerbirdeyişleseçimsonuçları,

AbdullahSalih’eYSP’yibaskıilekontrolüaltınaalabileceğinigösterdi.SeçimlerdenGüneyYemenli

partilerinistenilenbaşarıyısağlayamamasıüzerinebaşlayangerginlikensonundaAden’inbirleş-

medençekilmesiylesonuçlanmıştı.Ancak1994TemmuzundaAdenmerkezliisyanınbastırılma-

sıylabirleşmesağlanmışoldu.19

Fakatileridedebahsedileceğiüzere1994içsavaşıYemen’dedengelerindeğişmesiaçısın-

dangünümüzdedeetkilerinidevamettirenbirolaydır.BudönemdeSalihrejimiGüney’liaskerleri

vesubaylarızorunluolarakemeklietmişbirdiğertabiriyletasfiyeetmişvebutasfiyekarşısında

protestolar2007-2008yıllarıarasındabaşlamışvedahasonrabuprotestolarbağımsızlıktalebine

dönüşmüştür.


9

4. ZEYDİLİK İNANCI

Zeydilik,HazretiHüseyin‘intorunuZeydbinAli‘denadınıalanbirinançtır.ZeydbinAli,hicri

122miladî740yılındaEmeviler‘ekarşıayaklanmışvebuayaklanmasırasındanhayatınıkaybet-

miştir.Ayaklanmanıntemelsebebi,Hz.Hüseyin’inKerbela’daşehitedilmesininintikamınıalma

düşüncesidir.BuayaklanmadanönceTevvabunveMuhtares-Sakafigibiayaklanmalarmeydana

geldiysede,buayaklanmalardaEmeviyönetimitarafındanbastırılmıştır.ZeydbinAli’ninayak-

lanmasındada,tıpkıdiğerayaklanmalardaolduğugibi,imametinvehilafetinEmevilertarafından

haksızbirşekildeelegeçirildiğidüşüncesitemelfelsefeyioluşturmuştur.20Nitekimayaklanmaön-

cesihareketliliğinmeydanagelmesinde,Hz.EbubekirileHz.Ömer’inhilafetlerininmeşruiyetinin

tartışılmasıönemlibiretkenolmuştur.Zeydtaraftarlarındanbazılarıherikihalifeninhilafetigas-

pettiğiniilanetmekistedilersede,Zeyd,herikihalifeninhilafetiningaspyoluylaeldeedilmediğini

fakatEmeviidaresinincebrenhilafetielegeçirdiğisavunmuştur.Zeyd’inhilafetmeselesinde

farklıdüşünmesiüzerine,diğergrupZeyd’ingörüşlerindenayrılarakZeyd’inyeğeniCafer-iSadık’a

intisapederekRafizîmezhebinikurmuşlardır.21Emevikarşıtıgruplarınbirleşmeleriveyahutbö-

lünmeleribumanadadini,itikadîniteliklerdendahaçoksiyasîniteliktedir.Rafizîlergünümüzoniki

imamŞiiliğinintemelinioluşturmuşlar,Zeydilerisedahadarbirçerçevedeinançlarınısürdürmeye

devametmişlerdir.Zeydilerin,Emevilerekarşıayaklanmalarısomutveanlıkbirbaşarıyaulaşma-

dıysada,Emevilerekarşıbaşlatılanisyandalgalarınıntetikleyicisiolmasıaçısındanuzunvadede

başarılıolmuştur.

Zeydiler,Zeydiliği,Şia’nınbirkoluolmaktançokİslam’ınbeşincimezhebiolaraknitelendir-

mektedir.OnikinciimamınkayıpolduğunaveMehdiolarakbirgüngerigeleceğineinanmazlar.

Zeydiliğin;Carudiyye,Süleymaniyye,Caririyye,ButriyyeveSalihiyyeolmaküzerebeşkolu

bulunmaktadır.Zeydiler,Şiiolarakkabuledildiklerinde,nüfusolarakŞiinüfusunyüzde20’sine

tekabületmektedir.22SiyasiyanıitikadiyanındandahaağırbasanZeydiliğinimamet/devletbaş-

kanlığıkonusundakigörüşlerielitistgörünmektedir.NitekimZeydiler,imamyadadevletbaşkanı

seçimininhalkabırakılmayacakkadarönemlibirkonuolduğunusöylemektedirler.Zeydileregöre

imam/devletbaşkanıvasiyetyoluylabaşagelmelidir.Zeydîler, imamın, âlim, şecaat sahibi, zahit

20 Yrd.Doç.Dr.HasanYaşaroğlu,‘Zeydiyye’ninİmametGörüşleriveDiğerBazıMezheplerleİlişkileri’,GümüşhaneÜniversitesiİlahiyat FakültesiDergisi,2013/2,c.2,sayı:3,s.113-114.

21 Yrd.Doç.Dr.HasanYaşaroğlu,‘Zeydiyye’ninİmametGörüşleriveDiğerBazıMezheplerleİlişkileri’,GümüşhaneÜniversitesiİlahiyat FakültesiDergisi,2013/2,c.2,sayı:3,s.114.

22 BarakA.Salmoni;BryceLoidolt;MadeleineWells,‘RegimeandPeripheryinNorthernYemen-TheHuthiPhenomenon’,RANDInstitute, SantaMonica,CA,USA,2010,s.290-291.

10

ve cömert olmasını şart koşarlar. Bunun yanında mutlaka ortaya çıkmasının ve insanları biate ça-

ğırmasının, bizzat savaşları idare etmesinin de gereği üzerinde dururlar. İmamiyye‘nin gaip imam

prensibini kabul etmezler ve takiyyeyi reddederler. İmamınaynızamandasavaşyöntemlerinive

siyasetideiyibilmesigerekmektedir.23SadeceZeydiyye’ninbirkoluolanCârudiyye,tayininvas-

fenolabileceğiniiddiaederekİmâmiyye’yeyakınbiryaklaşımsergilemekte,tıpkıİmamiyyegibi

Hz.Ali’yebiatetmemelerindenötürüsahabeyiküfürleithametmektedir.24Zeydiler,imametinAli-

Fatımasoyundanbirisiüzerindendevametmesizorunluluğuolduğunubelirtmektedirler.25Fakat

ZeydiİslamanlayışınagöreimamlarİsnâAşeriye(onikiimaminancı)veİsmailiyyemezhebinden

farklıolarakmasumdeğillerdirvedinikonulardakiotoriteleridesorgulanabilir.26



25 Yrd.Doç.Dr.YusufGökalp,‘BölgeselSorunlarınÇözümündeMezhepSorunlarınınYeriveÖnemi’,II.BölgeselSorunlarveTürkiye Sempozyumu,1-2Ekim2012,s.180.

26 WilferdMadelung,‘ZeydilikveTasavvuf’,UludağÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,Sayı:9,Cilt:9,2000.

11

5. HUTİ İSYANLARI

HutiisyanlarıolarakadlandırılanvealtırauntolarakdeğerlendirilenHutiisyanlarıekonomik

olarakizoleedilmişveİmamlıksonrasıdönemdeihmaledilmişolanSaadahalkıylabirliktegün-

demegelmiştir.Hutilernüfusun%30-%45’initemsiledenZeydibirgruptur.Hutiler,ABD,İsrailve

Batıkarşıtlığıylabilinmekteve1962darbesisonrasıkaldırılanimamlıkmakamınıgerigetirmeye

çalışmaktadırlar.Buisyanlarıİran’ınteşvikettiğiönesürülmüştür.HutilerdeSalih’ikendihalkını

öldürenbirtiranolduğugerekçesiylesuçlamışlardır.27

Zeydi inancına bakıldığında İmam’ın Hz. Peygamber soyundan gelmesi gerekmektedir.

AliAbdullahSalihdeHAşimisülalesindengelmediğiyani,peygambersoyundangelmediği için

imamlığıkabuledilmemektevebunaekonomikveyargıileilgilisıkıntılareklendiğineisyanınana

nedenleriortayaçıkmaktadır.28

2003OcağındaCumhurbaşkanıAbdullahSalihHacvazifesiniyerinegetirmek içinSuudi

Arabistan’agiderkenSa’adauğramıştır.AbdullahSalihhemCumanamazınıSa’ada’dakiünlü

İmamHadicamisinikılmakhemdeHaçyolundabirkonuşmakyapmayıplanlamıştı.Ancak,Cuma

namazıiçinAbdullahSalihCumanamazınıkıldıktansonrakonuşmakiçinhareketegeçmesinden

hemensonraCami içindekibirgrupAmerika, İsrailveYahudikarşıtısloganlaratmasıüzerine

Salihcamiyi terketmekzorundakalmıştır.İmamHadicamisindekigösteriYemen’dekiçatışma-

larınbaşlamasındaoldukçaönemlibirtarihtir.GösterilerinkısasüredeyayılmasıüzerineYemen

hükümetidoğrudanGençİnanlarHareketi’neliderlikedenHüseyinHuti’yieylemleridüzenlemekle

suçlamıştır.Yemen’de2003tarihindeŞiigruplarilehükümetgüçleriarasındabaşlayangerginlik

kısasüredeŞiigruplarınhükümetikendimezheplerinekarşıayrımcılıkyapmak,ekonomikola-

rakbölgelerineyatırımyapmamak,ABDveİsrail’lebirliktehareketetmekveSuudiArabistan’ın

mezhepselvepolitik faaliyetlerinedestekvermeklesuçlamalarıyladahada tırmanmıştır.Salih

hükümetidehemŞiiisyancılaraliderlikyapanHutilerihemdebunlaraaskeriveekonomikdestek

verenbazıbölgeülkeleriniYemen’i istikrarsızlaştırmayaçalışmaklasuçlamıştır.Ocak2003’ten

sonra gösterilerin yayılması üzerineSalih hükümeti göstericilerin lideri olduğunu ileri sürdüğü

SeyitHüseyinAlHuti’yigösterilerisonlandırmasıkonusundauyarmıştır.Ancak,Cumhurbaşkanı

AbdullahSalih’in gösterileri sonlandırmagirişimleri başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bunun üzeri-

27 AçıkalınSerpil…agesf.81

28 AçıkalınSerpil…agesf.82

12

nehükümetHaziran2004’deHutiveeylemlerekarışangruplarınyakalanmasıemrinivermiştir.

HüseyinHutiYemen hükümetiniABD veSuudiArabistan’la birlikte hareket etmekle suçlamış

veaskeriyöntemlerlemücadeleetmekararıalmıştır.GüvenlikkuvvetleriileHutitaraftarıgüçler

arasındabaşlayançatışmalarensonunda10Eylül2004yılındaHüseyinHuti’ninöldürülmesiyle

kritikbiraşamayakaymıştır.Hüseyin’inöldürülmesindensonrahükümettektaraflıolarakçatış-

malarıdurdurmakararıaldıveiçsavaşınbittiğiniaçıkladı.29

Çatışmalarınikinciraundu2005yılındaMartveMayısarasındagerçeklemiştir.Hüseyinel-

Huti’ninbabasıBedirel-DinelHutiveeskimeclisüyesiAbdullahelRuzami’nintekrarayaklanma

çıkarmayaçalıştığıYemenhükümetitarafındaniddiaedilmiştir.AbdullahSalihaynızamandamu-

halefetteolanZeydiPartileriel-HakveHalkçıKuvvetlerBirliği’nisuçlamıştır.Hükümetyetkilileri

Hutileriyetkililerekarşısaldırmakla,teröristfaaliyetleriçindebulunmaklavebüyükelçikaçırma

planlarınınolmasıylasuçlamıştır.Hükümetyaşanançatışmalardazafereldeetmişolsadadüşük

yoğunlukluçatışmalarsonaermemiştir.30

Üçüncürauntise,taraflararasındakiçatışmalarsınırlıdüzeyeçekilmesinekarşıngerginlik

sonbulmamışve2005sonundahükümeteyakınkabilelerileHutileridestekleyenkabilelerara-

sındabaşlayançatışmalarkısasüreyayılarakgüvenlikgüçleri ileHutilerinçatışmasınadönüş-

müştür.İçSavaş’takiüçüncedönemolarakkabuledilençatışmalar2006yılınınbaşınakadarsür-

müştür.2006yılındagerçekleşecekseçimleregölgedüşürmemekadınaSalihrejimininHüseyin

Huti’ninkardeşidahilolmaküzerebirçokkişiyihapistenserbestbırakmasıveisyancıgruplarla

diyalogkurmasıüzerineçatışmalardurmuştu.31Hattahükümet,SaadabölgesineZeydilerinüze-

rindeittifakettikleriYahyaelŞami’yivaliolarakatamıştır.32

Seçimlerdensonra taraflararasındakigörüşmelerinbaşarısızlığauğramasıveHuti taraf-

tarlarınınYemen’dekiYahudi topluluğutehditetmesiolayları İçSavaşı’ndadördüncükezyeni-

denbaşlamasınayolaçmıştır.ÇatışmalarMayıs2007’ekadarsürmüştür.Mayıs2007tarihinde

Yemen’dekiistikrarsızlığısonlandırmakamacıylaKatarEmiriŞeyhHamadBinKhalifaAlThani

Yemen’egitmiştir.Çatışmalar,KatarhükümetininarabuluculuğuylaveŞiigruplaraekonomikdes-

teksözleriylesonbulmuştu.16Haziran2007’deateşkesilanedilmesindensonra2Şubat2008ta-

rihindeDoha’dataraflarıbirarayagetirmeyibaşaranKatarEmiriŞeyhHamadBinKhalifaAlThani

biryandansavaştandolayızarargörenSa’adaveisyancıgruplara300ile500milyondolararası

yardımvermekararıalırkendiğeryandandaHutilerinsilahlarınıbırakmalarıkonusundaYemen

hükümetineyardımcıolmayaçalışmıştı.KatarEmirininçabalarısonucuaskerioperasyonlarve

çatışmalardurmasınakarşın,bölgedekigerginbekleyişsürmekteydi.NitekimKatar’ınçabaları-

29 Ayhan,Veysel,YemenİçSavaşı:İktidarMücadelesi,Bölgeseletkileri,Türkiyeileilişkiler,OrsamRaporno10sf.13-14

30 AçıkalınSerpil,…a.g.e.sf.85

31 Ayhan,Veysel,IMPRRaporu,NO:1

32 AçıkalınSerpil,…a.g.e.sf.86

13

narağmenhükümetbirlikleri ileHuttilerarasındakiaslisorunlarçözülememişveMart2008’de

taraflararasındakiçatışmalarbirkezdahabaşlamıştır.Herikitarafçatışmalarınbaşlamasından

dolayıbirbirilerinisuçlamışlardır.Ancak,Katar’ınvereceğiekonomikdesteğinhangiyollardanda-

ğıtılacağı,HutilerinaskerikonumlarınısürdürmesivebölgedekiSuudi-Katarçekişmesisürecin

başarısızlığauğramasındaönemlibirroloynadığıilerisürülmektedir.Çatışmalarınöncekilerden

farklıolarakdahadaşiddetlenmesindeCumhurbaşkanıSalih’inHaşhidKonfederasyonunabağlı

bazıkabilelerikullanmagirişimietkiliolmuştur.Yemen’dekienbüyükveengüçlüikikabilekonfe-

derasyonundanbiriolanBakilaşiretlerkonfederasyonuHutilerlebirliktehareketederken,Haşhid

konfederasyonunabağlıkabilelerisehükümetgüçlerininyanındayeralmıştır.Herikikabilekon-

federasyonu arasında kan davaları bulunmaktadır.Haşhid konfederasyonuna bağlı kabilelerin

cepheyesürülmesiŞiikabilelerarasındakikandavalarınınbirkezdahagündemegelmesineyol

açmıştır.NitekimiçsavaştabeşincidöneminbaşlamasındaHaşhidveBakilKonfederasyonlarına

bağlıkabilelerarasındayaşananyerelçaplıçatışmalaryolaçmıştır.ÇatışmalarCumhurbaşkanı

Salih’in17Temmuz’dabarışçılgirişimleriönemsediğiniifadeedenaçıklamasıylasonbulmuştu.

Silahlı çatışmalarındurduğuTemmuzveAğustosun ilkhaftalarındasorununçözümünedönük

beklentilerkısasüredeyerinikuşkuvegüvensizliğebırakmıştır.33

Özellikle çatışmaların dördüncü ve beşinci rauntları İslamcı gruplarla aşiretler ordu tara-

fındandesteklenmişveyaşanançatışmalar1978yılındanberi iktidardaolanSalihvekarşıtları

arasındacereyanetmektedir.34

Altıncı raunt ise hükümet güçleri ve Hutiler arasında 11 Ağustos 2009’da başlamış

ve 2010 Şubatına kadar devam etmiştir. Hutiler Ocak ayından itibaren ateşkes çağrılarına

başlamışlardır.35

HutigüçleriSa’adavilayetininönemlibirkısmınıkontrolaltındatutmalarınakarşıngüvenlik

güçlerihavavekaraoperasyonlarınıaskıyaalmışiçsavaşınbitirilmesinedönükolarakdaTemmuz

ayındagörüşmeleryapılmıştı.Ancak,kısmıçözümlergündemegelmesinekarşıngüvensizliğinve

kabilelerarasıgerginliğinsürmesidolayısıylahükümetbirlikleriveonudestekleyenaşiretlerve

SelefigruplarileŞiimilitanlararasındakigüçmücadelesikısasüredebirkezdahayerinisilahlı

çatışmalarabırakmıştır.Yemenhükümeti11Ağustos2009’daaskerioperasyonlarıbaşlatmaka-

rarıalmıştır.OrdununSa’adabölgesindekaraoperasyonlarıyanısırahavaoperasyonlarıdadü-

zenlemesisonucuyüzlercesivilyaşamınıyitirirkenbinlercesievleriniterkederekçadırlaraveya

mültecikamplarınayerleşmekzorundakalmıştır.SavaşıntekrarbaşlamasındansonraAbdullah

Salihrejimi“kanser”olaraktanımladığıHutigüçleriyoketmekiçinaşırıgüçkullanmapolitikasına

33 Ayhan,Veysel,OrsamRaporno10

34 Açıkalın,Serpil,…a.gesf.87

35 Açıkalın,Serpil,…a.gesf.87

14

yönelmiştir.BukapsamdaülkenindeğişikbölgelerindekiŞiiaşiretlerden toplandığıonbinlerce

militanıHutigüçlerinekarşıcepheyesürmüştür.36

Silahlıçatışmalarınbaşlamasındanhemensonra,22Ağustostahükümettektaraflıateşkes

koşullarınıaçıkladı.Altımaddedenoluşanveateşkeskoşullarındanziyadeisyancıgruplarınko-

şulsuzteslimolmasınıtalepedenönerileriHutigüçlerininSa’adavediğerkontrolaltındatutukları

bölgelerdençekilmesi,dağdakimilitanlarındireniştenvazgeçmelerini,ellerindekisilahlarıveele

geçirdiğimühimmatlarıteslimetmeleri,kaçırılanyabancılarınakıbetihakkındahükümetleişbirli-

ğiyapmaları,Sa’adakaçırdığıkişileriteslimetmeleriveyerelyönetiminiçişlerinehiçbirşekilde

müdahaleetmemeleriniiçermekteydi.Yemenhükümetiaskerioperasyonlarınisyanbitirilinceye

veyaisyancılarönerilenaltımaddelikateşkeskoşullarınıkabuledinceyekadarsüreceğiniaçık-

ladılar.DiğeryandanAbdülmelikHuti isekoşulsuzsilahbırakma talebinidoğrudan reddetmiş-

tir.AbdülmelikHuti tarafındanEylül başında yapılanbir açıklamadaAbdullahSalih tarafından

sunulanateşkesinuluslararasıkamuoyunuyanılmaktanbaşkabiramacahizmetetmediğinive

hükümetinöngördüğündendahagüçlüvedahauzunsürecekbirsavaşahazırolduklarını ileri

sürülmüştü.Açıklamadataraftarlarınınhükümetbirlikleriylehercephedesavaşıgenişletecekleri

belirtmişti.37

Yemen’desürençatışmalarınmezhepsel,tarihselvepolitikarkaplanıbulunmasınakarşın,

2004tarihindeçatışmalarıntekrarbaşlamasındaveşiddetlenmesindeİran,Libyave/veyaSuudi

Arabistan’ısorumlututanlarbulunmaktadır.Sondönemdekiçatışmalardaağırsilahlarınkullanıl-

masıveŞiigruplarınSan’ayönetimininyanısıraSuudiArabistan,İsrailveABDkarşıtısöylemve

gösterilerdüzenlemesidikkatçekmektedir.İçSavaşın2009Ağustosundatekrarbaşlamasından

hemensonrabiraçıklamayayınlayanhükümetsözcüsüHasanAhmadal-Levziülkeismibelirtme-

denyabancıgüçleriisyancıgruplarafinansalvepolitikdestekvermeklesuçlamıştı.Açıklamada

“Dinselotoritelerülkemiziniçişlerinekarışmayaçalışmaktadırlar.Buotoritelerterörizmsuçuişle-

yenkesimlerepolitikveekonomikdestekvermekteveYemen,özellikledeSa’ada’nınistikra-

rınıvegüvenliğiniyıkmayıamaçlamaktadırlar.AçıklamadaayrıcabirülkebüyükelçisininDışişleri

Bakanlığına çağrılarakYemen iç işlerine karışmaması yönündeuyarıldığı belirtilmişti. Yemen

hükümetiçatışmalarınşiddetlendiğiAğustosayınınsongünlerindeİranmedyasındayeralan

haberlerdolayısıylaİranBüyükelçiliğiniuyarmagereğiduymuştur.AlMithaqgazetesinebirde-

meçverenYemenDışişleriBakanıAbubakral-Qirbi,İranBüyükelçisiniİranbasınındaçıkanha-

berlerdendolayıuyardığınıve isyancılarıdestekleyiciyayınlarınsürmesidurumundabunun iki

ülkeilişkilerineolumsuzyansıyacağınıkendisineilettiğiniaçıklamıştı.BakanYemenhükümetinin

İran’lailişkilerindetamirizorolacakkararlaralabileceğinidesözlerineeklemişti.İran’danArapça

yayınyapanEl-AlemgazetesindeyayınlananhaberlerdeYemenbirlikleriileSuudigüçlerinbirlikte



15

Şiimilitanlarakarşıoperasyonlaryaptığıbelirtilmekteydi.SözkonusuhaberlerüzerineYemenli

yetkililer21Ağustos2009’dagüvenlikgüçleritarafındanSa’adaveAmranbölgesindegerçekleş-

tirilenoperasyonlardabazılarıİranyapımıolankısamenzillifüzelerveotomatiksilahlarınelege-

çirildiğiniaçıklamıştı.Yemen-İranilişkilerindeyaşananagerilimCumhurbaşkanıAbdullahSalih’in

KatarmerkezliElCezireKanalınaverdiğibirröportajdaİranveIrak’takiSadrgrubunuŞiimi-

litanlarıdesteklemeklesuçlamasıyladahadatırmanmıştır.SonaçıklamanınardındanYemen

hükümetiİran’ıYemen’iniçişlerinekarışmakve“terörist”olaraknitelendirdiğiisyancılarıdestek-

lemeklesuçlamışolmaktaydı.AbdullahSalihyaptığıbirdiğeraçıklamadaiseyargılamasısüren

ikiisyancınınİran’dan100bindolarparaaldıklarınıitirafettikleriniilerisürmüştür.38

SuudiArabistanveYemenarasındakimücadele1934yılınakadardayanmaktadır.1962yı-

lındadevrilenimamlıkrejimineSuudiArabistandestekvermiş,1969yılındaYemen’denaldıkları

topraklarıvermeyireddetmiş,1992yılındaYemen’depetrolarayanşirketlereoranınkenditoprağı

olduğugerekçesiylecezauygulamaklatehditetmiştir.ikiülkeninyaşadığısınırsorunu200yılında

imzalananCiddeantlaşmasıylasonaermişfakatSuudiArabistan2003yılındasınıraduvarörme-

yekararvermiştir.Yementarafındanşiddetlitepkigörenbugirişimbaşarısızlıklasonuçlanmıştır.

SuudiArabistanKasım2009dasınırlarıdahilindebirköyebaskınyapılmasıvebirigüvenlikgö-

revlisiikikişininöldürülmesiyleçatışmalardahükümetedestekvermiştir.Hükümetin2010Şubat

ayındakiateşkestenönceoperasyonlarınıNecrankentineyakınel-Cuvfkentineyönlendirmesi

oldukçadikkatçekicidir.NecranşehriSuudiArabistan’daŞiilerinyaşadığıbirbölgedirveburada

ŞiilerindesteğinikazanmakSalihhükümetininamacıolarakyorumlanmıştır.


16

6. ARAP BAHARI VE YEMEN

2010yılınınaralıkayındaTunuslubirseyyarsatıcınınkendisiniyakmasıylabaşlayan,za-

manladışunsurlarındakendisineyeraçtığıbirhalkhareketleridizisiolanvebirçokkesimtara-

fındanArapBaharıolaraknitelendirilensüreç,Tunus,Mısır,LibyaveSuriyeilebirlikteYemen’ide

derindenetkilemiştir.

Yemen’de2011yılınınbaşlarındabaşlayanprotestogösterileri,doğrudan,33yıldıriktidarda

olanDevletBaşkanıAliAbdullahSalih’iveonunnepotistiktidarınıhedefalmıştır.Protestogös-

terileri,zamanzamansilahlıçatışmayaveBaşkanlıkSarayınınvurulmasınakadarvaranşiddet

eylemlerinideiçermiştir.UzunsürenbirprotestogösterileridizisisonrasındaDevletBaşkanıAli

AbdullahSalih,önce2011yılınınekimayındaiktidarıbırakacağınıaçıklamış,sonrasındada,23

Kasım2011tarihinderesmenistifaetmiştir.İddialaragöre,Salih’inistifaetmesindekitemeletken,

Libya lideriMuammerKaddafi’nin fecişekildeöldürülmesi,ordununkendi içindebölünmesive

BirleşmişMilletlerGüvenlikKonseyinin,kendisihakkında,göreviniacilenbırakmasınıaksihâlde

malvarlıklarının dondurulacağını ve ambargo uygulanacağını belirten kararıdır. Körfez İşbirliği

Konseyi’ninçabalarıylaSuudiArabistan’daKralAbdullah’ınyanındaistifaedipsonradatedavi

amacıylaABD’yegidenSalih’inyetkileri,yardımcısıAbidRabbuMansurHadi’yegeçmiştir.39Fakat

YemenAnayasasınagöre,DevletBaşkanıistifaetsedeyenidevletbaşkanıseçilinceyedekgöre-

vindekalmaktadır.DolayısıylaSalih,istifasındansonrada,Başkanlıkseçimleriyapılınakadargö-

reviniyürütmüştür.AyrıcaAnayasayagöreDevletBaşkanlığınaadayolacakkişilerinbelirlenmesi

Meclisingöreviolaraknitelendirilmiştir.Partisi,HalkGenelKongresi(GPC,Mu’temer),Mecliste

eziciçoğunluğasahipolduğuiçin,ancakSalih’inbelirlediğiaday,Başkanadayıolabilmiştir.40

YemenAnayasasına göre; Devlet Başkanının istifa etmesi durumunda, Devlet Başkanı

Yardımcısıülkeyi90güniçerisindeseçimegötürmeklemükelleftir.NeticedeAbidRabbuMansur

Hadi,Yemen’dedevletbaşkanlığıseçimlerininyapılmasınısağlamış,Salih’in,Meclisteeziciüs-

tünlüğesahippartisi tarafından tekadayolarakbelirlenmişveyine tekadayolarakseçimlere

gitmiştir.Eskibirkomutanolmasınarağmenordudanyeterikadardestekalamayanvedesiya-

setenzayıfolanHadi,21Şubat2012tarihinde,Yemen’inyenidevletbaşkanıseçilmiştir.Seçimi

kuzeydekiZeydîisyancılarilegüneydeözerklikisteyengruplarboykotettiysedeseçimekatılım

39 Finn,Tom;“YemenPresidentQuitsAfterDealInSaudiArabia”,The Guardian, November23,2011.

40 Whitetaker,Brian;“Yemen’sAliAbdullahSalehResigns–ButItChangesLittle”,The Guardian, November24,2011.

17

oranıyüksekolmuştur.Seçimekadargeçendönemdeayrılıkçıgruplarınçeşitlisilahlıeylemleri

olmuştur.Seçimgünündedebugruplarseçimbürolarınasaldırarakoyvermeişleminiengelle-

meyeçalışmışlardır.41

Hadi’ninyenidevletbaşkanıseçilmesindensonradaYemen’dehiçbirşekildeistikrarsağ-

lanamamıştır.Uluslararasıaçıdanbaktığımızdada; İran,SuudiArabistanveABD’ninyanısıra

RusyaveÇin’indeuluslararasırakipleriyleçatışmaalanlarındanbirisiolanveegemenlikalanları

dahilindeElKaide’ninkonuşlanmışolmasıiddiasınedeniylebilhassaABD’ninsıklıklamüdahale

ettiğibirülkeolanYemen’deistikrarınsağlanmasıiçingerekliolaniçvedışkoşullarhe-

nüz sağlanamamıştır.ÖzellikleABD,Yemen’e istediği gibimüdahale edebilmektedir.Örneğin;

anayasayıhazırlamakve2014yılındakiseçimlereülkeyigötürmeküzereoluşturulanveülkenin

bütünkesimlerini temsiletmesi ilkesigözetilmişolanve18Mart2013 tarihinde ilk toplantısını

yapan500kişilikMilliDiyalogMeclisine,dahaönceseçilmişbulunanMüslümanÂlimlerBirliği

BaşkanıAbdülmecidel-Zindani,ElKaideilebağlantılıolduğuiddiaedilerekABDtarafındanveto

edilmiştir.42DiğeryandandaİranZeydînüfusuönplanaçıkararakalanamüdahilolmayaçalış-

maktadır.SuudiArabistanda,buradakiHusileritehditolarakalgılamakta,bunedenledezaman

zamanbilfiilYemen’inkuzeyinemüdahaleetmektedir.43SuudiArabistan,Yemen’in24milyonu

geçennüfusuylaArapyarımadasınınenkalabalıkülkesiolmasıvenüfusunçoğunungüçlükabile

bağlarıylabirbirinebağlı,silahlıkişilerolmasınedeniyle,geçmiştengünümüzeYemen’dezayıfbir

merkezîhükümetinvarolmasınıistemiştir.SuudiArabistan,aynızamandaYemen’dekitümsiyasî

aktörlerlevekabileliderleriylesıkıbağlarkurmayaçalışmaktadır.Yemen’deözerkveçeşitlenmiş

yapılarınçokluğuvebugruplarınsilahlıgruplarolması,genelolaraksiyasetyapımınızorlaştır-

makta,budaistikrarsızlığınderinleşmesinesebepolmaktadır.44

Sıklıklagörülenintiharsaldırıları,halkınsu,elektrikgibitemelihtiyaçlarınınkarşılanmaması,

işsizlikoranının%40’ı,yoksuloranınınise%50’leribulması,günde10milyondanfazlainsanın

açyatması,onçocuktanbirinin5yaşındanöncehayatınıkaybetmesigibibazıolumsuzrealitele-

rerağmenYemen’in,birrahatlamavedayanışmadöneminegirdiğinidesöylemekmümkündür.

DevletBaşkanıHadi,bütünsiyasigrupları,gençleri,kadınörgütlerini,güneydekiayrılıkçıhareket

mensuplarınıvekuzeydekiHusiisyancılarıbirarayagetirenbirdiyalogsürecibaşlatmıştır.Bunun

yanısıraülkede,olağanüstühâlzamanlarınıyansıtankontrolnoktalarıkaldırılmış,kamuhizmet-

leritekrarverilmeyebaşlamıştır.Bunlarınyanısıraenerjialtyapısıgüçlendirilmeyebaşlamışve

yeniişsahalarıaçılmıştır.BiryandaninsansızhavaaraçlarıylamasumYemenlisivilleresaldıran

41 “Yemen’deÇatışmalıSeçim”,CNNTürk,21.02.2012,(Erişim)http://www.cnnturk.com/2012/dunya/02/21/yemende.catismali secim/650061.0/15.06.2013.

42 Aktay,Yasin;“YemenBaharındanKesitler”,Yeni Şafak,09.03.2013.

43 Aktay,Yasin;“Yemen’deDevrimveGelenek”,Yeni Şafak,11.03.2013.

44 Haykel,Bernard;“SaudiArabia’sYemenDilemma”,ForeignAffairs,June14,2011,(Erişim)http://www.foreignaffairs.com/articles/67892/ bernard-haykel/saudi-arabias-yemen-dilemma 15.06.2013

18

ABD,diğeryandandaYemen’e,2012yılında337milyondolardoğrudanyatırımyapmıştır.Bu

miktarın178milyondolarısiyasigeçişinsağlanması,insanîyardımvekalkınmanınsağlanması

amacıylayapılmıştır.45

Hadi’ninYemen’debirliksağlanmasınayönelikçalışmalarıdevamederken,diğeryandan

petrolboruhatlarısaboteedilmeye,elektrikaltyapısınazararverilmeye,yerelgruplarilekolluk

kuvvetleriarasındakimücadeledekandökülmeyedevametmektedir.Hadi,kimseninbekleme-

diğibirşekilde,Salih’eyakınmerkezîgüçlerlemücadeleetmeyebaşlamıştır.BunedenleYemen

halkıHadi’nindevrimidevamettirdiğinedairbirdüşünceveinancakapılmıştır.Güneydekiayrılık-

çılarisehâlenSanaa’danayrılmanınmücadelesinivermeyedevametmektevediyalogçağrısını

reddetmektedirler.Husilerinyoğunolarakyaşadığıbölgelerdeiseadeta“devletiçindebirdevlet”

görünümüverenbiryönetimtarzıbulunmaktadır.BunarağmenHusiler,diyalogsürecindekiyer-

lerinialmışlardır.İrantarafındandesteklenenHusilerin,eskielitlerinyokedilmesinihedefledikleri

içindiyalogsürecinekatıldıklarınadairkuşkularbulunmaktadır.Bunlarınyanındabirtakımyapısal

sorunlardamevcudiyetlerinikorumaktadırlar.Ülkedekadınhakları ihlallerininönünegeçileme-

mektedir.Yenianayasanınyapılmasısürecinde,devletinyönetimşeklininneolacağınadairtartış-

malardagündemdeyerinialanayrıbirkonudur.46AliAbdullahSalih,görünürdeçekilmişolsada,

Yemen’demillibirliksürecininveistikrararayışınınönündeciddibirengelolarakdurmayadevam

etmektedir.Eski liderinyakınlarınınvekendisinebağlıbirkısımüstdüzeysubaylarınordudaki

pozisyonlarınıbırakmakistemeyişleri,2014genelseçimsürecinizorasokmaktaveülkeniniçin-

debulunduğukaotikdurumudahadakötüleştirmektedir.HaziranayındaBMGüvenlikKonseyi

oybirliğiyleYemen’leilgiliönemlibirkararalarak,Yemen’insiyasigeçişsürecinizorasokanyada

tersineçevirmeyeçalışaneylemvedavranışlardabulunangruplarınyaptırımlaramuhatapolaca-

ğınıilanetmiştir.AliAbdullahSalih’inYemen’debulunanyakınlarıvedestekçileribuuyarının

hedefiolmuştur.47Ordudakibölünmedeçözülmeyibekleyensorunlardanbiriolmayadevamet-

mektedir.Salih’edestekolmamakiçinordudanayrılangenerallerinvarlığıvehâlenSalih’eyakın

birçoksubayınorduiçerisindeönemlinoktalardabulunmasıçözülmeyibekleyensorunlarola-

rakYemen’inkarşısındadurmaktadır.Bölgeselçatışmariski,ülkenindahadagüvensizbiryere

dönüşmesikonusundabirtehditolarakgörülmektedir.48

45 Brennan,JohnO.;“U.S.PolicyTowardYemen”,Council on Foreign Relations, August8,2012,(Erişim)http://www.cfr.org/united-states/us-policy-toward-yemen/p28794 16.06.2013.

46 Baron,Adam;“Yemen’sRockyRoadmap”,Foreign Policy,December10,2012,(Erişim)http://www.foreignpolicy.com/articles/2012/12/10/yemens_rocky_roadmap?page=0,3 15.06.2013

47 Ersoy,Ömer;“Yemen’deNelerOluyor?”,Stratejik Düşünce Enstitüsü, 26.07.2012,(Erişim)http://www.sde.org.tr/tr/newsdetail/-yemende-neler-oluyor/2984 16.06.2013

48 Ziya,Saliha;“Yemen’deReformSürecininİlkAşaması”,Siyaset,EkonomiveToplumAraştırmalarıVakfı,28.02.2012,(Erişim)http://setav.org/tr/yemende-reform-surecinin-%C4%B0lk-asamasi/yorum/109916.06.2013.

19

7. SONUÇ

Yemendünyanınenişlekticaretyollarındanbiriolmasınedeniylestratejikbirkonumasahip-

tir.TarihselsüreçtebölgeçeşitlidevletlerinkontrolünegirmişfakathiçbirimparatorlukYemen’de

tammanasıylahakimiyetkuramamıştır.OsmanlıileiyiilişkilergeliştirmeyeçalışanİmamYahya

Osmanlı’nınotoritesi tammanasıylakayboluncabağımsızlığını ilanetmiştir.GüneyYemen ise

dünyanıniçindebulunduğukonjonktürnedeniyle1967yılındabağımsızlığınıilanetmişvesosya-

listbirdüzenkurmuştur.

İkiYemen’inbirbirleriyleiyiilişkilergeliştirememesinintemelnedeni160yıllıkayrılıkvedev-

letsistemlerininfarklıolmasıidi.BiryandanKuzeyYemenkendiiçindesavaşyaşarkenGüney

Yemen’lebirleşmeyevetarihselolarakbirbütünlükarzedenYementoplumunubirleştirmekiçin

birenerjileriyoktu.

1990yılındaSovyetlerindağılmasıylaikiYemendebirleşmeyehazırdı.Birleşmesonrasın-

daise160yıllıkayrılıkbirçırpıdageridebırakılmışdeğildi.Devletbaşkanınıntaraflıtutumuve

YemensisteminiçokiyianalizedipkendiçıkarlarıdoğrultusundahareketetmesiKuzeyveGüney

arasındakisorunlarındevamettiğininveedeceğininbirgöstergesiydi.AbdullahSalihYemen’in

biraşiretlertoplumuolduğunubiliyorveengüçlüaşiretlerkonfederasyonuolanHaşidkabilesiile

yaptıklarıittifakneticesindetabandabüyükbirdesteksağlamıştı.AyrıcakendisiZeydiolmasına

rağmenselefigruplarlaveİslamcıIslahPartisi ile ilişkilerini iyibirşekildekurmuşveYemen’e

hakimdurumagelmişti.

YemenhalkınınbüyükçoğunluğuSünniolmasınarağmen2004yılındabaşlayanHutiisyan-

ları,hernekadarHaşimisülalesininiktidarmücadelesigibigörünsedeaslındaSaadayöresinin

yıllaryılıihmaledilişisorununasılkaynağıdır.Çünküzeydiinancınagöreimameteehliyetiolma-

yanınimametidedüzeniçincaizdir.FakatgüçmücadelesiiçindeHutiisyancılarıYemen’inkuzey

doğusundaisyanhareketlerinibaşlatmışvebuisyanıgüçlebastırmayaçalışanhükümetdeisyanı

körüklemiştir.Aslındabuisyanıkörükleyentemelnedenbölgeselgüçlerinsürecedahilolmasıyla

derinleşmişveiçindençıkılmazbirhalalmıştır.İranveSuudiArabistan’ındeğişikvesilelerlekarşı

karşıyagelmesiYemenüzerindendedevametmiştir.

ArapBaharıadıverilensüreçteiseolaylar1978’denberiiktidardaolanSalih’inülkesinede

sıçramışveAbdullahSalihbuçatışmalardayaralanıpSuudiArabistan’atedaviyegitmiştir.Sonuç

20

olarakiktidarıbırakmış,fakatadlivesiyasihiçbirsorumlulukalmadanyargımuafiyetisağlanarak

KİK’ingirişimleriyleiktidarıteslimetmiştir.

SalihdevrildiktensonradaülkedesorunlarhiçbitmemişveGüney’dekiayrılıkçıgruplar,El

KaideveHutilerözerklikistemektedirler.Yemenhalaçatışmalarınodağıdır.Şuandageçişhükü-

metininbaşıolanMansurelHadi’yiyenianayasasürecindebirçokzorluklarbeklemektedir.

21

KAYNAKÇA

Armaoğlu,Fahir;FilistinMeselesiveArap İsrailSavaşları;Türkiye İşBankasıKültürYayınları;Ankara,

1989

Açıkalın,Serpil,Coşkun,Gamze,Laçiner,Sedat;YemenDosyası:FakirlikveTerörkıskacındaBirÜlke;

UsakYayınları;Ankara,2010

Yılmaz,Türel,UluslararasıPolitikadaOrtadoğu,BarışKitap,Ankara,2011

Ayhan,Veysel,YemenİçSavaşı:İktidarMücadelesi,Bölgeseletkileri,Türkiyeileilişkiler,OrsamRaporno10

Yrd. Doç. Dr. Hasan Yaşaroğlu, ‘Zeydiyye’nin İmamet Görüşleri ve Diğer Bazı Mezheplerle İlişkileri’,

GümüşhaneÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,2013/2,c.2,sayı:3

BarakA.Salmoni;BryceLoidolt;MadeleineWells,‘RegimeandPeripheryinNorthernYemen-TheHuthi

Phenomenon’,RANDInstitute,SantaMonica,CA,USA,2010http://www.cnnturk.com TheGuardian

GazetesiYeniŞafakGazetesihttp://setav.org http://www.cfr.org http://www.foreignpolicy.com http://

www.foreignaffairs.com http://www.sde.org.tr

yemen raporu.pdf

Documents