YAŞLILARDA EYLEM YAŞLILARDA EYLEM

KISITLILIĞINA BİRİNCİ KISITLILIĞINA BİRİNCİ

BASAMAKTA YAKLAŞIMBASAMAKTA YAKLAŞIM

Dr Yaprak Karakoç Dr Yaprak Karakoç GüvercinGüvercin

SORU: “Yaşlanmak nasıl bir şeydir?”SORU: “Yaşlanmak nasıl bir şeydir?”

YANIT: “Gittikçe küçülen bir adada YANIT: “Gittikçe küçülen bir adada

yaşamak gibi bir şey.”yaşamak gibi bir şey.”

YaşlılıkYaşlılık

Yaşlılık, yaşam döngüsünün çocukluk, Yaşlılık, yaşam döngüsünün çocukluk, gençlik ve yetişkinlikten sonra gelen gençlik ve yetişkinlikten sonra gelen dönemidir.dönemidir.Kronolojik yaşlanmaKronolojik yaşlanmaBiyolojik yaşlanmaBiyolojik yaşlanma

YaşlılıkYaşlılık Kişinin aktif çalışma Kişinin aktif çalışma dönemini tamamlayarak, sosyal dönemini tamamlayarak, sosyal güvence sisteminin katkısıyla ya da güvence sisteminin katkısıyla ya da birikimleriyle yaşadığı dönembirikimleriyle yaşadığı dönem

“Yaşlanmak yeni bir işe başlamaktır.” Goethe

Yaşlılık tanımı ve sınırları, ortalama yaşam Yaşlılık tanımı ve sınırları, ortalama yaşam süresine bağlı olarak, tarih boyunca ve süresine bağlı olarak, tarih boyunca ve toplumdan topluma değişkenlik toplumdan topluma değişkenlik gösteriyor. gösteriyor.

Ortalama yaşam süresi Ortalama yaşam süresi Eski Roma'da Eski Roma'da 22 yıl 22 yıl 19. yüzyılda 19. yüzyılda 41 yıl 41 yıl20. yüzyıl sonunda 20. yüzyıl sonunda 50 yıl 50 yıl Bugün ortalama yaşam beklentisi gelişmiş Bugün ortalama yaşam beklentisi gelişmiş

ülkelerde 75-80 yıla çıkmış durumdadır. ülkelerde 75-80 yıla çıkmış durumdadır. Geriatrik yaş sınırıGeriatrik yaş sınırı 65 yaş 65 yaş

Yaşlı nüfusta artışın nedenleriYaşlı nüfusta artışın nedenleri

Koruyucu ve tedavi edici hekimlik Koruyucu ve tedavi edici hekimlik alanındaki gelişmeleralanındaki gelişmeler

Sağlık hizmetlerine ulaşımın artmasıSağlık hizmetlerine ulaşımın artmasıBeslenme ve yaşam koşullarının Beslenme ve yaşam koşullarının

iyileştirilmesi,iyileştirilmesi,AP/doğum kontrolünün AP/doğum kontrolünün

yaygınlaştırılması yaygınlaştırılması Doğurganlık ve ölüm hızlarının Doğurganlık ve ölüm hızlarının

düşmesidüşmesi

Yaşlılık ??Yaşlılık ??

Bilim ve teknolojinin yaşamı kısaltan Bilim ve teknolojinin yaşamı kısaltan hastalıklara karşı zaferi mi ?hastalıklara karşı zaferi mi ?

Tıbbi, sosyal,ekonomik ve çevresel Tıbbi, sosyal,ekonomik ve çevresel alanlarda artan gereksinimler mi ?alanlarda artan gereksinimler mi ?

““Düşkünlük” dönemi mi ?Düşkünlük” dönemi mi ?Daha uzun yaşam mı? Sağlıklı yaşam Daha uzun yaşam mı? Sağlıklı yaşam

mı?mı?

YaşlanmaYaşlanma Kronik egzersiz yokluğu Kronik egzersiz yokluğu

Toplumda,Toplumda,

En sık görülenEn sık görülenEn fazla ölüme ve sakatlığa yol açanEn fazla ölüme ve sakatlığa yol açanEn çok işgücü kaybına ve ekonomik kayba En çok işgücü kaybına ve ekonomik kayba

neden olan sağlık sorunları “halk sağlığı” neden olan sağlık sorunları “halk sağlığı” sorunlarıdır.sorunlarıdır.

Eylem kısıtlılığı Eylem kısıtlılığı bir halk sağlığı bir halk sağlığı sorunudur.sorunudur.

Yaşlılarda yaşam kalitesini düşüren Yaşlılarda yaşam kalitesini düşüren ve günlük yaşam aktivitelerinde ve günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığa yol açan “eylem bağımlılığa yol açan “eylem kısıtlılığı” en sık karşılaşılan sağlık kısıtlılığı” en sık karşılaşılan sağlık sorunudur. sorunudur.

Bu durum bireyin, belli aktiviteleri Bu durum bireyin, belli aktiviteleri yapamaması biçiminde olacağı gibi yapamaması biçiminde olacağı gibi tam bağımlılığa giden bir tablo içinde tam bağımlılığa giden bir tablo içinde de olabilir. de olabilir.

Yaşlanma sürecinde fonksiyonel yeteneklerdeki azalmaya bağlı olarak fiziksel bağımlılık artar ve yaşam kalitesi düşer.

Fonksiyonel yeteneklerdeki kaybın en önemli nedeni hareketsizliktir.

Hareketsizlik, hastalıklara yol açan ve özürle sonuçlanan önemli bir sağlık sorunudur.

Yapılan bir çalışmada toplumda Yapılan bir çalışmada toplumda yaşayan işlevsel kısıtlılıkları olan 65 yaşayan işlevsel kısıtlılıkları olan 65 yaş üstü kadınlarda, ev dışında yaş üstü kadınlarda, ev dışında yapılan yapılan haftalık sadece 400 metrelik haftalık sadece 400 metrelik yürüyüşünyürüyüşün bile ileride gelişecek bile ileride gelişecek hareket sorunları ve diğer işlev hareket sorunları ve diğer işlev kayıplarını engellemede etkin olduğu kayıplarını engellemede etkin olduğu bulunmuştur.bulunmuştur.

Yaşlılarda total eylem kısıtlılığı Yaşlılarda total eylem kısıtlılığı (immobilizasyon), kısa sürede önemli (immobilizasyon), kısa sürede önemli işlevsel kayıplara yol açarak günlük işlevsel kayıplara yol açarak günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığa yaşam aktivitelerinde bağımlılığa neden olur.neden olur.

Ayrıca çok sayıda, ciddi, hızlı ortaya Ayrıca çok sayıda, ciddi, hızlı ortaya çıkan, fakat zor düzelebilen sağlık çıkan, fakat zor düzelebilen sağlık sorunlarına da yol açar.sorunlarına da yol açar.

Kas-iskelet sistemi ve ciltKas-iskelet sistemi ve cilt

Kas atrofisi, kuvvet kaybı, kontraktürKas atrofisi, kuvvet kaybı, kontraktürOsteoporoz ve kırık riski artışıOsteoporoz ve kırık riski artışıEklemlerde ankilozEklemlerde ankilozArtmış bası yarası riskiArtmış bası yarası riski

Kardiyovasküler sistemKardiyovasküler sistem

Azalmış kalp atım hacmiAzalmış kalp atım hacmiArtmış kalp hızıArtmış kalp hızıErken yorulmaErken yorulmaOrtostatik intoleransOrtostatik intoleransAzalmış intravasküler hacimAzalmış intravasküler hacimArtmış venöz trombozArtmış venöz tromboz

Pulmoner sistemPulmoner sistem

Artmış aspirasyon riski Artmış aspirasyon riski PnömoniPnömoniAzalmış akciğer hacmi, atelektaziAzalmış akciğer hacmi, atelektaziOksijen desatürasyonuOksijen desatürasyonu

Gastrointestinal sistemGastrointestinal sistem

İştah kaybıİştah kaybıAzalmış barsak motilitesiAzalmış barsak motilitesiKabızlık ve fekal tıkaçKabızlık ve fekal tıkaç

MetabolikMetabolik

Hiperkalsiüri, negatif nitrojen dengesiHiperkalsiüri, negatif nitrojen dengesiAnormal glukoz toleransı ve insülin Anormal glukoz toleransı ve insülin

direnci gelişmesidirenci gelişmesi

Nöro-psikiyatrikNöro-psikiyatrik

Artmış depresyon ve psikoz riskiArtmış depresyon ve psikoz riskiDenge bozukluklarıDenge bozukluklarıZihinsel işlev bozukluklarıZihinsel işlev bozuklukları

Üriner sistemÜriner sistem

Ürolitiazis oluşumuÜrolitiazis oluşumu İdrar yolu enfeksiyonuİdrar yolu enfeksiyonu İnkontinansİnkontinans

Yaşlılarda eylem kısıtlılığına bağlı Yaşlılarda eylem kısıtlılığına bağlı engellilik büyük oranda önlenebilir bir engellilik büyük oranda önlenebilir bir sağlık sorunu olup, bu durum hem sağlık sorunu olup, bu durum hem insani hem de ekonomik açıdan insani hem de ekonomik açıdan önemli “yük” getirmektedir.önemli “yük” getirmektedir.

Bu nedenle, birinci basamakta Bu nedenle, birinci basamakta koruyucu ve önleyici yaklaşım soruna koruyucu ve önleyici yaklaşım soruna en etkili çözüm olacaktır.en etkili çözüm olacaktır.

Birinci basamakta sağlık Birinci basamakta sağlık çalışanlarının yaşlılarda eylem çalışanlarının yaşlılarda eylem kısıtlılığının olumsuz etkilerini iyi kısıtlılığının olumsuz etkilerini iyi bilmesi, bu sorunun önlenmesi için bilmesi, bu sorunun önlenmesi için gerekli bilinç ve motivasyonu gerekli bilinç ve motivasyonu artıracaktır.artıracaktır.

Yatak istirahati ???Yatak istirahati ???

Değişik araştırmalar sağlık çalışanlarının Değişik araştırmalar sağlık çalışanlarının yatak istirahatinin gerektiği durumlar yatak istirahatinin gerektiği durumlar konusunda yanlış bilgi ve inanışlara konusunda yanlış bilgi ve inanışlara sahip olduklarını ortaya koymuştur.sahip olduklarını ortaya koymuştur.

Bu durumda eylem kısıtlanmasına karşı Bu durumda eylem kısıtlanmasına karşı yeterli önlem alınamayacağı gibi, yeterli önlem alınamayacağı gibi, immobilizasyonun olumsuz sonuçları, immobilizasyonun olumsuz sonuçları, yatak istirahatinin sağlık çalışanları yatak istirahatinin sağlık çalışanları tarafından önerilmesiyle ortaya tarafından önerilmesiyle ortaya çıkacaktır.çıkacaktır.

Yaşlılarda yatak istirahati bir tedavi Yaşlılarda yatak istirahati bir tedavi yöntemi olarak gelişigüzel yöntemi olarak gelişigüzel önerilmemelidirönerilmemelidir

Önerilen durumlarda da hasta ve Önerilen durumlarda da hasta ve hastanın yakınları, hareket hastanın yakınları, hareket kısıtlılığının yaratacağı sağlık kısıtlılığının yaratacağı sağlık sorunları konusunda yeterince sorunları konusunda yeterince aydınlatılmalıdır.aydınlatılmalıdır.

““Sağlıklı Yaşlanma” Sağlıklı Yaşlanma” öncelikli hedef öncelikli hedef olmalıdır.olmalıdır.

Birinci basamak sağlık hizmetleri yaşlılık Birinci basamak sağlık hizmetleri yaşlılık dönemi sağlık sorunlarına yönelik olarak dönemi sağlık sorunlarına yönelik olarak yeniden yapılandırılmalı ve AÇS/AP yeniden yapılandırılmalı ve AÇS/AP merkezleri gibi özelleşmiş hizmetler merkezleri gibi özelleşmiş hizmetler vermek üzere Geriatri Birimleri vermek üzere Geriatri Birimleri kurulmalıdır.kurulmalıdır.

Birinci basamakta yaşlıda eylem Birinci basamakta yaşlıda eylem kısıtlılığına yaklaşımda mevcut sağlıklılık kısıtlılığına yaklaşımda mevcut sağlıklılık halinin ve fonksiyonel durumun halinin ve fonksiyonel durumun korunması esas alınmalıdır.korunması esas alınmalıdır.

Eylem kısıtlılığı, birinci basamakta Eylem kısıtlılığı, birinci basamakta başta hekimler olmak üzere sağlık başta hekimler olmak üzere sağlık çalışanları tarafından tanınabilmeli ve çalışanları tarafından tanınabilmeli ve sağlık kuruluşuna sağlık kuruluşuna herhangi bir nedenle herhangi bir nedenle başvuran yaşlıbaşvuran yaşlı, ayrıca bu açıdan da , ayrıca bu açıdan da mutlaka değerlendirilmelidir.mutlaka değerlendirilmelidir.

Bu sorunun rutin sağlık hizmetleri Bu sorunun rutin sağlık hizmetleri içinde gözden kaçırılmaması için “içinde gözden kaçırılmaması için “özel özel bir duyarlılık geliştirilmesibir duyarlılık geliştirilmesi” ” gerekmektedir. gerekmektedir.

DSÖ’nün sağlıklı, bağımsız ve DSÖ’nün sağlıklı, bağımsız ve özürsüz bir yaşlılık için önerileri:özürsüz bir yaşlılık için önerileri:

Sağlıklı beslenmeSağlıklı beslenmeDüzenli fiziksel aktiviteDüzenli fiziksel aktiviteZararlı alışkanlıklardan kaçınmaZararlı alışkanlıklardan kaçınmaYaralanma ve sakatlıkların önlenmesiYaralanma ve sakatlıkların önlenmesiKronik hastalıkların tedavisiKronik hastalıkların tedavisi

Yaşlılarda eylem kısıtlılığına karşı Yaşlılarda eylem kısıtlılığına karşı birinci basamakta yaklaşımda temel birinci basamakta yaklaşımda temel stratejistratejiSorunun tanınması, farkındalık Sorunun tanınması, farkındalık

yaratılmasıyaratılmasıÖnlenmesiÖnlenmesiErken tedavisiErken tedavisiGerektiğinde üst basamağa sevk Gerektiğinde üst basamağa sevk

edilmesiedilmesi

…………………………

Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı,Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı,

yetmişinde bile, meselâ, zeytin dikeceksin,yetmişinde bile, meselâ, zeytin dikeceksin,

           hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil,           hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil,

           ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için,           ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için,

                                             yaşamak, yani ağır                                              yaşamak, yani ağır

bastığından.bastığından.

                                                           1947 NH Ran                                                           1947 NH Ran

TEŞEKKÜRLER…..TEŞEKKÜRLER…..