Yaşlanma ve fotoyaşlanmanın klinik tanımı ve etkileyen faktörler

Doç.Dr.Kıymet BazMersin Üniversitesi Tıp Fakültesi

Dermatoloji AB Dalı

Yaşlanma Yaşlanmaİlerleyen zamanla ortaya çıkanDeri dahil tüm organlardaMaksimum fonksiyon ve kapasitenin azaldığıProgresif bir süreç

Yaşlılık 65 yaş üzeri yaşam süreci (WHO)

Deri yaşlanmasının başlangıç yaşı • Genetik• Endokrin faktörler• Çevresel etkilerher birey için farklılık gösterir

Deri Yaşlanması

İntrensek ( Genetik, Kronolojik)• Derinin tamamını etkiler• Tüm organizmada yaşlanmanın yansıması• Fizyolojik deri yaşlanması • Kaçınılmaz

Ekstrensek ( Fotoyaşlanma)• Güneşe maruz bölgelerde• Kronolojik yaşlanmayı hızlandırır, artırır ya da erken başlatır• Geciktirilebilir, engellenebilir bir süreç

Erken yaşlanma (Ekstrensek yaşlanmayı ifade eder, % 90 nedeni UV)

Deri yaşlanması-etkileyen faktörler

İntrensek yaşlanma • Genetik• Metabolik reaksiyonlar

(oksidatif stres..)• Hormonlar

Ekstrensek yaşlanma• Ultraviyole*(%80-90)• Sigara• Yetersiz ve dengesiz beslenme• Hava kirliliği• Kimyasallar, ilaçlar• Elektromanyetik alan• İnfrared radyasyon• Sıcak ve rüzgar gibi olumsuz

iklim koşulları

Yaşlanma teorileri

• Hücre yaşlanması• Telomer kısalması• Serbest radikal teorisi**• DNA tamir kapasitesinde azalma• Mitokondrial DNA(mtDNA)’da nokta mutasyonlar• Artmış kromozomal anormallikler• Tek gen mutasyonları

Serbest radikal teorisi

Yaşla birlikte • Antioksidan kapasite azalır

oksidatif stres• Serbest radikaller (ROT) artar

Normal metabolizmaUV (UVA*)Çevre, hava kirliliğiStresSigaraAlkolRadyasyonAşırı EgzersizBazı ilaçlar

Deri yaşlanması

(A) Intrinsically aged skin (inner side of the upper arm of an 83-year-old) (B) extrinsically aged skin ( the face of a 75-year-old woman)

İntrensek yaşlanma-Telomer Kısalması

Telomer• Kromozom uçlarında ardışık dizilmiş nükleotid tekrarından oluşan zincir• Son 100-200 bazı her hücre bölünmesinde kaybedilir• Kritik kısalığa ulaşınca hücre artık bölünmez (p53 aktivasyonu)• Hücrenin biyolojik saati gibi davranır

İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler

Genetik • Yaşlanmadan sorumlu spesifik bir gen yok• Erken yaşlanma sendromlarında, bazı tek gen mutasyonları

yaşlanma belirtilerinin ortaya çıkışında etkili• Hayat boyu özellikle mitokondriyal DNA(mDNA) da oluşan

mutasyonlar • DNA sentezinde azalma ve tamir mekanizmalarında bozukluk

İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler

Hormonlar • HRT (Östradiol+Progesteron) Elastisite, hidrasyon, kalınlık• Östrojen Kollajen, GAG, hyaluronik asit*sentezi, bariyer fonksiyonu• Testosteron Eksikliğinde deri gevşek ve ince• Tiroid hormonları Deri kuruluğu• Kortizol Stres ve anksiyetede artan düzeyleri erken deri yaşlanması• GH ve Melatonin Oksidatif stres ve apoptozisi azaltarak etki (hayvan ç.)

İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler

Retinoik asit reseptörler

Retinoik asit reseptör alfa (RAR-alfa) artma

Matriks metalloproteinaz-1 (MMP-1) düzeyinde artma

Kollajen yıkımı

İntrensek yaşlanma

Klinik • Atrofi• Elastisitede azalma

( gevşek görünüm) • Kuruluk• İnce kırışıklıklar• Mimik çizgilerinde

belirginleşme

• Derinin normal geometrik yapısı korunur• Deri yüzeyi düzgün ve lekesiz

İntrensek yaşlanma

Epidermis Hücre yenilenmesi, melanosit ve langerhans hücreleri

Dermis Kollajen (tip I*), elastik fibriller, hücreler, vaskülarite

Diğer Ter ve yağ bezleri, kıl follikülü

Langerhans cellpapillamelanocyte

blood vessel

stratum corneum

epidermis

dermis

subcutis

Genç deri Yaşlı deri

İntrensek yaşlanma

Histopatoloji• DEB’de düzleşme• Epidermal atrofi• Dermal atrofi

İntrensek yaşlanma- fonksiyonel değişikliklerAZALIR

• Hücre yenilenmesi• Hasara yanıt• Yara iyileşmesi• Mekanik koruma• Bariyer fonksiyonu• Kimyasal temizlenme• Duyu algılaması• İmmün yanıt• Vasküler yanıt• Termoregülasyon• Ter ve sebum üretimi• D vitamini üretimi• Saç ve tırnak kalınlığı ve

büyüme hızı

ARTARBül oluşumuEnfeksiyonFrajiliteKanser gelişimiKuruluk

Fotoyaşlanma

• İntrensek yaşlanma belirtileri + kronik UV etkileri• Kümülatif • Derinin UV’ye karşı verdiği inflamatuvar bir yanıt

UV deride etkileri• Serbest radikal oluşumu ( özellikle UVA)• Direk hücre ölümü (özellikle UVB)• MMP artışı• Antioksidan enzimlerde azalma (SOD,GP,Hem oksidaz)

17

ROS MMP

COLLAGEN DEGRADATION

TIMP

Fotoyaşlanma

MMP• Kollajenaz (MMP1)

Tip I-II-III kollajen• Gelatinaz-72kd (MMP9) • Stromelysin-1(MMP-3)

Fibronectin, laminin, kollajen IV

• ElastazElastin

Fotoyaşlanma

Fotoyaşlanma (Görünüm )• Derin kırışıklıklar• Pigment değişiklikleri

(Hiper-hipopigmentasyonlar)• Telenjiektaziler, solar purpura• Kaba, sarımsı-soluk renk• Premalin (aktinik keratoz)lezyonlar

Benin-malin deri tümörleri

Fotoyaşlanma

En belirgin bulgu elastozis “Kutis romboidalis nukka” • Sarımsı renk değişikliği• Pürüzlü, kalın, kaba deri yüzeyi• Derin çizgilenmeler

• “Favre-Racouchot sendromu”

Fotoyaşlanma

Epidermis• Sıklıkla akantotik

(Deri tipi I-II ise atrofik)• Keratinosit maturasyonu azalır• Hücresel atipi görülebilir

Dermis*• Elastozis *• Kollagen azalır• Nonfonksiyonel GAG ve proteoglikanlar artar, hyaluronik asit azalır• Fibroblast sayısı artar ve hipertrofiktir

Mast hücresiHistiyositler “Heliodermatitis”Diğer mononükleer h (Güneşe bağlı kutanöz inflamasyon)

Fotoyaşlanma

Derecesi• Derinin ne kadar ve ne süredir güneşe maruz kaldığı• Kişinin deri tipi

En fazla etkilenenler• Açık havada çalışanlar• Sıcak iklimlerde yaşayanlar• Açık tenli kişiler

Deri tipine göre fotohasarlı derinin özellikleri (Glogau sınıflaması)

Deri tipi I ve IIProliferatif hasar• Epidermal atrofi*• Fokal depigmentasyon• PsödoskarlarMutasyon ve displazi• Efelidler• Nevüsler• Lentigo maligna• Melanom• Aktinik keratozlar*• Bazal hücreli kanser• Skuamöz hücreli kanser

Deri tipi III ve IVKoruyucu hiperplazi• Bronzlaşma• Lentijinler• Epidermal kalınlaşma*

Güneş hasarının şiddeti (Glogau sınıflaması)

Tip Yaş Klinik belirtiler

Tip I (Hafif)

Erken fotoyaşlanma bulguları

35 yaş öncesi

(28-35)

Bazı hafif pigmentasyon problemleri

Keratoz yok

Az sayıda yüzeyel kırışıklıklar

Makyaj gerektirmez veya çok az gerektirir

Tip II (Orta)

Hafif ve orta dercede fotoyaşlanma

40 yaş civarı

(35-50)

Hafif görülebilir lentijinler

Görülmeyen fakat palpabl olan aktinik keratozlar

Gülünce ortaya çıkan kırışıklıklar,

Az makyaj gerektirir

Tip III (İleri)

Belirgin fotoyaşlanma

50 yaş ve üstü

(50-65)

Belirgin diskromi

Telenjiyektaziler

Görünür aktinik keratozlar

İstirahat halindeyken de belirgin olan kırışıklıklar

Devamlı makyaj gerektirir

Tip IV (Şiddetli)

Şiddetli (ağır) fotoyaşlanma

60-70 yaş ve üzeri

(60-75)

Gri-sarı deri rengi

Aktinik keratozlar ve malin deri tümörleri

Yoğun kırışıklık , Makyajla kapatılamaz

Sigara ve deri yaşlanması

• 1971, periorbital kırışıklıklar ve sigara ilişkisi• 1985, “ smoker's face (içici yüzü) ” tanımlanmış

- Belirgin kırışıklıklar (özellikle dudak çevresinde, dudağa dik)-Atrofi-Alttaki kemik çıkıntıda belirginleşme

-Sarımsı soluk renk, pletorik görünüm, mor-kırmızı renk

Sigara ve deri yaşlanması

• Solar elastozise benzer değişiklikler-Nötrofillerde artmış elastaz aktivitesi-Kronik dermal iskemi-A vitamini azalması-Artmış DNA hasarı

• MMP-1 ve MMP-3 artışı• Tip 1 kollajende azalma • Transforming growt factor β 1(TGF- β 1) receptör azalma• Deride östrojen azalması• Deri kuruluğunda artma (diüretik etkiye bağlı)

Sigara ve deri yaşlanması

Etkiye ilişkin çelişki ??• Kırışıklıklar ve erken deri yaşlanma (40 paket/yıl)• İçilen sigara miktarı ve süresi ile ilişkili• 10-20 yıl erken yaşlanma

• Güneş faktörü kontrol altına alındıktan sonra kırışıklık oluşumunda sadece sigaranın etkisi oldukça sınırlı(%6)

• Etkisi kalıcı (sigara bırakılması sadece daha ileri gidişi engeller)

Kuru deri ve yaşlanma

• Yaşla birlikte deri kuruluğu artar-Str. Korneum lipid içeriği azalır( seramidler, yağ asitleri ve kolesterol)-Transepidermal sıvı kaybı artar

• Kuru deride kırışıklık oluşumu kolaylaşır

İmmün sistem ve deri yaşlanması

Yaşla birlikte• Antijen sunan hücreler • Antijen spesifik T ve B lenfositler• Lenfosit sitokin sekresyonu İnfeksiyon ve malinite

• Proinflamatuvar sitokin salınımı

İmmün sistem ve deri yaşlanması

NörohormonlarKutanöz inflamasyon ve fotoyaşlanmada etkili

Fotoyaşlanmada-Substans P (SP)-Sinir büyüme faktörü(NGF)-CGRP (kalsitonin gen ilişkili peptit)

Beslenme ve deri yaşlanması

• Doğal• Vitaminler ve antioksidanlardan zengin

Vit E ve C Karotenoidler(beta-karoten, likopen)Botanikler (yeşil çay, silimarin, resveratrol.. Yaşlanmayı geciktirir

• Dengeli beslenme• Günlük kalori miktarının azaltılması

(Malnutrisyon olmaksızın kalori azaltılması)

Kronolojik ve fotoyaşlanma (Tüzün ve ark. 2005)Kronolojik yaşlanma Fotoyaşlanma

Klinik Atrofik, lekesiz, düzgün yüzey, elastikiyet kaybı

Pürüzlü, kaba, sert yüzeyİnce, derin kırışıklıklarSolgun, sarımsı renk, Lekeli

Deri çizgileri Normal geometrik paternde Belirgin değişmiş, silinmiş

EpidermisKalınlığı Proliferasyon hızıBazal keratinositKeratinizasyonStr. korneum

AzalmışAzalmışSellüler düzensizlikDeğişmemişNormal basket filesi

Erken artmış, geç atrofiArtmışHeterojenite, diskeratozdeğişmemiş,Heterojen;basket filesi ve kompakt patern

DEB(dermo-epidermal bileşke) Rete kaybı, düzleşmeDensa redublikasyonunda azalma

Rete kaybı, düzleşmeDensa redublikasyonunda artma

DermisGrenz zonu*Elastin

Elastik lifler*Kollajen

Mikrovaskülarite

İnflamatuvar hücre

YokElastogenezi elastoliz izler(güve yeniği fibriller)Fibrilde ılımlı birikimFibril demeti büyüklüğü ve organizasyonunda ılımlı değişimNormal yapı

İnflamasyon bulgusu yok

BelirginBelirgin elastogenezi masif dejenerasyon izlerElastik fibrilde yoğun birikimFibril demeti büyüklüğü nde orta düzeyde değişimBazal membrana benzer materyal birikimiPerivenüler, histiyositik lenfositik birikim

Deri yaşlanması-etkileyen faktörler

İntrensek yaşlanma • Genetik• Hücre metabolizması• Hormonlar

Ekstrensek yaşlanma• Ultraviyole***(%80-90)• Sigara**• Yetersiz ve dengesiz

beslenme*• Hava kirliliği• Kimyasallar, ilaçlar• Elektromanyetik alan• İnfrared radyasyon• Sıcak ve rüzgar gibi olumsuz

iklim koşulları