7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

1/29

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

2/29

Yaralanma kontrol bilimi, travmann kader yada rastlant sonucu gelien bir hastalk olduukavramna dayanmaktadr.

Hastalk kontrol prensipleri bulac

hastalklara uyguland gibi, yaralanmalara dabaaryla uygulanabilir.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

3/29

Yaralanmalar kadar yaygn ve multifaktoryalbir hastal kontrol etmek iin tp, halk sal,politikaclar, kolluk kuvvetleri eitimli

vatandalar gibi birok kii ve kuruluunibirlii gerekir

Acil tp yaralanmalarn kontrolnde ve yaralhasta bakmnda nemli rol oynar.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

4/29

Tm acil servis bavurularnn 1/3nn lmnedenidir!!!

2004 ylnda 29,6 milyon yaral, %93 taburcu Yaralanma ile ilikili tbbi harcamalar;

117.000.000.000 $

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

5/29

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

6/29

Dmeler

Araba kazas

Ateli silah yaralanmas

Boulma

Zehirlenmeler

Yaralanma: akut enerji transferi ile ortayakan, hastada doku veya organ hasarna yol

aan zararl bir olaydr

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

7/29

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

8/29

Yaralanma kontrolnn amac dier hastalk

kontrol prensipleri ile benzer.1- evre dzenlemeleri ile kiinin ajandanuzak tutulmas

2- Etkene kar korunma ekipmanlarnnedinilmesi

3- enerjiyi aktaran vektrn ortadankaldrlmas/deitirilmesi

le hastaya enerji transferi azaltlr veya nlenir

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

9/29

nlem Metodlar

Yaralanma kontrolnn tarihi ilk yaralanmayadayanr.

Ar, yaralanmadan kanma iin gl biruyarandr.

Erken nleme teknolojisi; orduda silahlara

bal yaralanmalar nlemek iinkyafet/aletlerde (kask, kalkan, zrh)

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

10/29

Kinetik enerji aktarm daha sofistike halegeldiinde (ateli silahlar, otomobil); yenimortalite ve morbidite kaynaklar ortaya kt

ve bu nlemler yetersiz kald.

Gvenli sr

Tehlikeli ortam

1960; emniyet kemeri

2 dekad sonra hava yastklar

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

11/29

Anahat metnininbiimini dzenlemekiin tklayn

kinci Anahat Dzeyi

nc AnahatDzeyi

DrdncAnahat Dzeyi

BeinciAnahatDzeyi

Yaralanma Kontrol Uygulamalar

Doktorlar

Hemireler

Hastane d bakmpersoneli

Epidemiyologlar

Biyomekanikmhendisleri

Politikaclar

Kolluk kuvvetleri

Avukatlar

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

12/29

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

13/29

Yaralanma Kontrol Uygulamalar

National Highway Traffic SafetyAdministration(NHTSA; Ulusal Otoyol TrafikGvenlii daresi)

State and Territorial Injury Prevention

Directors Association(Devlet ve BlgeselYaralanma nleme Dernei)

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

14/29

Anahat metnininbiimini dzenlemekiin tklayn

kinci Anahat Dzeyi

nc AnahatDzeyi

DrdncAnahat Dzeyi

BeinciAnahatDzeyi

Yaralanma Kontrol Uygulamalar

Mevcut kaynaklartoplamak ve

yaralanmalara karkorumak iin 3Eyntemini

kullanrlar.

Public Education

Enforcement of laws

Engineeringmodification ofhazardous devicesand environmentalconditions

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

15/29

Tbbi Uygulamalarda YaralanmaKontrol

Hastalk oluumu hekim

Enfeksiyon hast. (immunizasyon), KVS (sigaray brakma)gibi alanlarda risk deerlendirme konusunda eitim veklinie dayal nlemler tbbi uygulamalarn iine entegreedilmitir.

Acil servis hekimleri risk deerlendirir, danmanlk yapar,yaralanma asndan yksek riskli hastalar sevk eder.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

16/29

Acil servis alanlar yaralanmalarla ilgiliverilerin toplanmas ve kaydedilmesindenemlidir.

Bu kayt ve veriler izlem ve epidemiyolojikanaliz iin faydaldr.

Yaralanma kontrol teknikleri acil tp pratiiylekolaylkla birletirilebilir.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

17/29

Toplum iinde yaralanma kontrolniyiletirecek aklc bir yaklam,yaralanmakontroln tevik iin spesifik rol ve aktivite

stlenecek kiilere ihtiya duyar;

Acil tp hekimleri

Cerrahlar

Pediyatrisler

Psikiyatrisler

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

18/29

The American College of Emergency Physicians

Acil tp hekimleri

yaralanmaya ait tbbi kaytlarn belgelenmesi Hastaya ait bireysel risk faktrlerini deerlendirilmesi

Danmanlk ve sevk

Sistematik akut travma bakmnn salanmas

Halk salnn korunmas

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

19/29

Yaralanma Epidemiyolojisi veDkmentasyon

Doru veri toplamak hastaln zelliklerinianlamak iin esastr;

Endemik poplasyon Siklik varyasyon

Corafik zellikler

Mdahalelerin etkinlii

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

20/29

Aratrmada kullanlan verilerin tutarl vekapsaml olmas iin;

Travmal hasta poplasyonundan toplanmal

hipotez retilmeli

Hastalk kalplar ve zelikleri izlenmeli

nlemlerin ve politik mdahalelerin sonularanlalmal

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

21/29

Yaralanmalarla ilgili veri toplamann hedefi;

-

Kim yaralanyor? (host)- Yaralanmaya ne neden oluyor? (vektor)

- Yaralanmay evreleyen koullar nedir? (evre)

sorularna cevap vermektir.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

22/29

Yakn zamana kadar iyi veri yok, hala bilgi eksik

1980 ncesi en byk sivil veri taban; mortalite verileri adligrevliler ve tp doktorlar tarafndan biriktirilmi.

1980lerde travma kaytlarndaki rneklem travma merkezinegelen ve lmle sonulanan hastalar ile oluturulmutur.

Ciddi yaralanmalar ile ilgili bilgi verdiinden bu veriler genelyaral poplasyonu iin genellenemez.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

23/29

Acil servislere travma nedeniyle bavuranhastalarn %93 taburcu edilmi.

ounda topluma nemli maliyet getiren uzun

sreli sakatlklar olumu.

CDC(Centers of Disease Control) acil servisverilerinin nemini tanyarak hekimler ve bilgisistem gelitiricilere ynelik Data ElementsforEmergency Department Systems (DEEDS)

gelitirmitir.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

24/29

Yaralanmaya ait; kim? Ne? Ne zaman? Nerede?

Veriler evre deiiklikleri, tehlikelerin ortadan kaldrlmas,polis kuvvetleri ve mhendislikle ilgili gelimelere yn vermektekullanlr.

Bu balantlar yaralanma epidemiyolojisine kapsaml bir anlaygetirir.

Corafik bilgi sistemi programlar ve bunlarn gelitirdiiharitalar ile nleme abalarna en ok ihtiya duyulan alanlar

tespit edilir.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

25/29

Risk FaktrlerininDeerlendirilmesi

Biyomekanik risk faktrleri

G= V 2/ (Durma mesafesi x k)

Hava yastklar

Emniyet kemeri, ocuk/infant koltuu

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

26/29

Risk FaktrlerininDeerlendirilmesi

Davransal ve komorbid risk faktrleri

Yaralanma sonras kazalardan kanma eitimleri halkeitimlerinden daha yararl. (arkada, aile)

Yaya ve trmanma yaralanmalar, zehirlenmeler

Kastl yaralanmalarda; davransal, sosyal, evresel

Tm yaralanmalarda; erkek cinsiyet, dk gelir, yasaduyuturucu madde, tutuklanma, gen ya risk faktrdr.Alkoll ara kullanm!

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

27/29

Akut Bakm

Travma sistem plan

Hastane d tbbi bakm

Sistematik resusitatif bakm

Algoritimler

Transfer karar; gecikmelere ve uygunsuzbakma bal sec. yaralanmay nle

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

28/29

Akut Bakm

Kapsamll bir travma bakm sistemi; akutbakm ve rehabilitasyon hizmetlerini,

Acil servis sistemlerinin yant ve sevki, triaj,transport ve transfer protokolleri, eitim,iletiim, bakm ve rehabilitasyon durumu,veri toplama sistemini ierir.

7/31/2019 yaralanmalarn nlenmesi ve kontrol

29/29

Kamu Politikalar- Acil Tp

Acil hekimleri tarafndan yaralanma ncesi verilen toplumeitimleri faydal olabilir

Acil hekimleri okul sistemlerine, yerel konut idaresine, kolluk

kuvvetlerine, toplum hizmet kurulularna ve politikaclara bumesaj iletmede ncelikli role sahiptir.

htiya duyulan deiimler ancak,

doktorun koullarla ilgili alert olmas ve bu nasl olabilir?sorusunu sormasyla ve yaralanmann olduu lokasyonu, evrekoullarn dkmente etmesiyle belirlenebilir.