YAŞLI İSTİSMARI VE İHMALİ

İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ YÜKSEKOKULU

HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ

DR.ÖĞR.ÜYESİ ASLI GENÇ

ŞİDDET

Yaralanma, ölüm, psikolojik zarar veya kayıp ile sonuçlanan veya bunlarla sonuçlanması olası, bireyin kendisine, başka bir bireye, bir

gruba veya topluluğa karşı fiziksel şiddet ve gücün tehdit veya fiili olarak kasıtlı kullanımıdır.

WHO

SALDIRGANLIK

Gizli ya da açık saldırları, egemenlik sağlamaya yönelik davranışlarıolduğu kadar, iğneleyici sözleri, bir işi başarmak veya üstesinden gelmekiçin güçlülük taslayıcı, iddiacı davranışları da içermektedir. Şiddetsaldırganlığın bir biçimidir.

AİLE İÇİ ŞİDDET

Bireylerin yaralanmasına, sindirilmesine, öfkelendirilmesine veya duygusal baskı altına alınmasına yol açan fiziksel veya herhangi bir

şekilde hareket, davranış veya işlemlerdir.

Aile içi şiddet, istismar ve ihmal olarak iki alt gruba ayrılmaktadır. İstismarda şiddeti uygulayan birey aktif tutum içerisindedir. İhmalde ise,

şiddet uygulayan birey, daha çok pasif tutum içerisindedir.

Aile içi şiddet, ailede etkilenen bireye bağlı olarak eşler arası, çocuğa yönelik ve yaşlılara şiddet olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır.

ŞİDDET NEDENLERİ-1

• Toplumun şiddete hoşgörü göstermesi,

• Şiddetin kuşaklararsı sürmesi,

• Çocuğun sosyal öğrenme yoluyla ailedeki şiddet davranışını rol modelalması,

• Çocuk eğitiminde dayağın yaygın olarak kullanılmasının kabul görmesi,

• Şiddet içerikli filmler, video oyunları,

• Şiddet resimli çocuk kitapları, rap müzikte şiddet temaları,

ŞİDDET NEDENLERİ-2

• Özellikle kadına şiddetin uygulandığı porno filmler,

• Ev içi şiddetle ilgili bazı mitler,

• Bireylerin stresörle başetme, problem çözme becerisinin yetersizolması,

• Öfke ifadesinde şiddete alternatif geliştirmemiş olması,

• İletişimde başarısız olma,

• Hızlı kentleşme, parçalanmış aile, yoksulluk, işsizlik,kültürel değişimler,göçler, yetki kaybı, korku, kendini güvende hissetmeme gibi durumlarbireyin stresle başedemedikleri ve şiddete yöneldiklerinigöstermektedir.

YAŞLILARA YÖNELİK ŞİDDET

• Şiddet toplumu oluşturan tüm bireyleri etkilemekle birlikteincinebilirliği daha fazla olan gruplar tanımlanmıştır. Bu gruplardanbirisi de yaşlılardır.

• Yaşlı nüfustaki artış nedeniyle gün geçtikçe yaşlılıkla ilgili sorunlarladaha sık karşılaşılmaktadır. Yaşlıya yönelik şiddet genel olarak ileriyaşlarda (75 yaş ve üzeri) rastlanan bir şiddet türüdür.

• Yaşlılık dönemi; bireylerin bağımlılık ve kaza riskinin arttığı, fizikselyeteneklerinin azaldığı, pek çok kronik hastalığın yaşandığı birdönemdir.

• Yaşlı birey, diğer bireylere bağımlı olmakla birlikte hem doğrudankendinin şiddete direnebilmesi, hem tavır alabilmesi güç halegelmektedir.

• Her toplumda, her kültürde, her ekonomik düzeyde görülebilenistismar yalnızca aile içinde veya genel nüfusta değil, sağlık ve sosyalhizmetlerin verildiği kurumlarda da görülen fiziksel ve psikolojik olarakyaşlıya zarar verme ve ondan yararlanma şeklinde kendini gösterenciddi toplumsal bir sorundur.

YAŞLI İSTİSMARI

Güven beklentisi olan herhangi bir ilişkide yaşlıya zarar veren veya strese sokan tek ya da tekrarlayan uygunsuz davranışlarda

bulunulmasıdır.

Yaşlı bireyin sağlık ve iyilik halini tehdit eden veya zarar veren herhangi bir davranış veya belli zaman dilimi içerisinde bir yetişkin tarafından

yaşlının o kültürde kabul edilemeyen bir davranışa maruz kalması şeklinde de tanımlanabilir.

WHO TORONTO DEKLERSYONU

YAŞLI İHMALİ• Bakmakla yükümlü bireylerin (aile üyeleri, sosyal kurum çalışanları,

özel bakıcılar) yaşlının günlük gereksinimlerini karşılamamasıdır.

• Yaşlının fiziksel güçsüzlük, mental hastalık, yetersizlik durumunda gereksinim duyduğu hizmet ve bakımı alamaması ya da yetersiz alması olarak tanımlanmaktadır.

• Yiyecek ve günlük hizmetlerde bakım sorumluluğunu yerine getirmede yetersizliktir.

• Kendi kendini ihmal ise yaşlının kendi kendine dikkat ve özeni sağlamada yetersiz olmasıdır.

TERK EDİLME

Yaşlı bireyin bakımından sorumlu olan kişi tarafından terk edilmesidir.

DÜNYA AYAŞLI İSTİSMARI

KARTAL M, 2. Aile Hekimliğinde Yaşlı Sağlığı Sempozyumu

TÜRKİYE’DE YAŞLI İSTİSMARI

KARTAL M, 2. Aile Hekimliğinde Yaşlı Sağlığı Sempozyumu

YAŞLIYA YÖNELİK ŞİDDET VE İSTİSMAR ÇEŞİTLERİ

Fiziksel Şiddet ve İstismar

• Fiziksel tehlike, fiziksel güç kullanmayı ve dayağı içerir.

• Fiziksel şiddet; vurma, fırlatma, tekmeleme, yakma gibi bireyde ciddifiziksel yaralanmalara neden olan tehlikeli davranış ve fizikselsaldırılardır.

Duygusal Şiddet ve İstismar

• Sözel saldırı veya tehditlerle bireyi yıldırma, alay etme, küçümseme,yüksek sesle veya gizlice öfke ve kinini yöneltme, bireyingereksinimlerini ve bireyi sürekli ihmal etmesidir.

Cinsel Şiddet ve İstismar

• Cinsel şiddet; bireyi isteği dışında baskı ya da güç kullanarak cinsel aktiviteye zorlama, zorla öpme, dokunma gibi fiziksel temas, cinsel içerikli sözel fantezilerin kullanılması durumudur.

Maddi Şiddet ve İstismar

• Hakların istismar edilmesi, sosyal ilişkinin kısıtlanması, para ya da malın kötüye kullanılması veya çalınmasıdır.

• Ekonomik istismarda güvendiği konumda birisi tarafından yaşlı bireyin para veya malının kötüye kullanılması, çalınması olarak tanımlanır.

YAŞLI İSTİSMARI VE İHMALİNDE RİSK FAKTÖRLERİ

Yaşlı Bireyden Kaynaklanan Risk Faktörleri

• Bağmlılık ve yetersizlik hali (sağlık sorunları, ekonomik nedenler vb.),

• Kalabalık aile ortamı içerisinde yaşaması, statü ve güç kaybına uğraması,

• Dul veya boşanmış olması,

• Yalnız yaşaması,

• Cazip maddi kaynağının olması,

• Mental yetersizliğinin ve özürünün olması,

• İleri yaşlarda olması (70-75 yaş ve üzeri)

İstismar Eden Bireyden Kaynaklanan Risk Faktörleri

• Üstlendiği bakım rolünü benimsememesi ve zorunlu yapması,

• Bakım verdiği kimseyle zıt olması ve kırgın roller üstlenmesi,

• Kişilik problemleri (düşünce ve davranışlarını kontrol edememe),

• Parasal ve tıbbi sorunlar,

• Evlilik çatışması,

• İşsizlik,

• Şiddet ve istismarı çözüm olarak algılaması.

İSTİSMARCILAR KİMLERDİR?

• Akıl sağlığı, madde bağımlılığı ve duygusal sorunları olan aile üyelerinin yaşlıyı istismar etme olasılığı fazladır.

• Yaşlıya duygusal veya ekonomik olarak bağımlı akrabalar istismar riskini arttırabilir.

• Aile içi şiddet öyküsü olan aileler.

• Tüm istismarlar yaşlının yetişkin çocuğu tarafından gerçekleştirilmez. Bazen eş istismarı şeklinde de gerçekleşebilir.

YAŞLILAR NEDEN İSTİSMAR VEYA İHMAL EDİLİYOR?

• Yaşam süresinin uzaması bakıcılara sorumluluk yükler, bu da yaşlınınistismarına yol açabilir. Bu durum özellikle bakıcının banyo ve tuvaletiniyaptırma gibi yaşlının bedensel gereksinimlerini gerçekleştirmek zorundaolduğu durumlarda daha geçerlidir.

• Uzun zamandır işsiz olma gibi ekonomik problemler, bakıcının yaşadığıgerilimi arttırabilir.

• Yaşlılık konumunun düşük olduğu kültürel değişimler ve bunun sonucundagençlerden daha az saygı görem istismar olasılığını arttırabilir.

YAŞLILAR NEDEN İSTİSMAR VEYA İHMAL EDİLİYOR?

• Madde bağımlılığı veya akıl/ruhsal bozukluklar yaşlıların ihmal edilmesine ve bazen deistismarına neden olabilir.

• Toplumsal olarak ayırma/izolasyona tabi tutulmuş yaşlıların sayısında artma, yaşlınınistismara açık olmasına yol açar.

• Yaşlı kadınlar daha çok istismar edilmektedir. Kadın nüfusu erkeklerden fazla ve ekonomikolarak diğerlerine daha çok bağımlıdır.

• Ev koşullarının iyi olmaması istismara katkıda bulunabilir.

• Aile içi şiddet öyküsü olması, şiddetin gerilime bir yanıt olarak kullanıldığımanlamınagelebilir.

BAKICI TARAFINDAN YAPILAN İSTİSMARIN OLASI BELİRTİLERİ

• Yaşlıya bakıcısı (şüpheli istismarcısı) olmaksızın başkalarını görme veya onlarla kendi başlarına konuşma sorumluluğu verilmemesi,

• Değişen tutumlar veya yaşlıya karşı kızgınlık ya da açık bir şekilde yardım etmeme,

• Aile üyelerinin veya bakıcısının yaşlıdan utanması (örneğin istemli olarak altına kaçırıyor diye yaşlıyı suçlama),

• Bakıcısı tarafından yaşlıya yönelik saldırgan davranışlar (tehdit, hakaret, taciz vb.),

• Yaşlı ile ilgilenen bireylerin eski istismar öyküleri,

• Alkol veya ilaç sorunları,

BAKICI TARAFINDAN YAPILAN İSTİSMARIN OLASI BELİRTİLERİ

• Bakıcı tarafından gerçek olmayan sevgi gösterileri,

• Flört gibi uygun olmayan cinsel içerikli belirtiler,

• Bakıcı tarafından ailedeki yaşlı kişilerle etkinlikleri sınırlama,

• Yaşlının bakım planını uygulamada hizmeti planyan kişiye uymada, bakıcının isteksiz olması,

• Kurumlarda yaşayan yaşlılarda personel aşırı çalışıyor ve yetersiz ücret alıyor ise yaşlıyı ihmal ve istismar edebilir.

YAŞLI İSTİSMARI VE İHMALİNİN ÖNLENMESİ

Yaşlı Bireyin Kendisinin Alabileceği İstismar ve İhmale Yönelik Önlemler

Sosyal Önlemler

• Sosyal ilişkileri sürdürmek, arkadaş çevresini genişletmek,

• Herhangi bir sınırlama yoksa eski arkadaşlar ve eski komşularla ilişkikurmak,

• Ev dışındaki bireylerle de arkadaşlık ilişkilerini geliştirmek,

• Sosyal ve toplumsal etkinliklere, gönüllülük programlarına katılmak.

Yasal İçerikli Önlemler

• İleride yetersizlik yaşanabilecek durumlarda yasal açıdan bireyikoruyabilecek birilerinden, örneğin bireyi temsil edecek bir avukat veyayasal güçten öneriler almak,

• Yasal ve sosyal anlamdaki görüşmeleri periyodik olarak sürdürmek,

• Banka hesaplarını ve sosyal güvenlik evraklarını kontrol edecekdüzenlemeler yapmak ve destek almak,

• Yanında güvenebileceği biri olmadıkça ve incelemeden herhangi birdöküman ve evrakı imzalamamak.

Genel Önlemler

• Evde yalnız kalmamak,

• Geçmişinde şiddete başvurma veya madde kullanma öyküsü olmayabiriyle yaşamak,

• Koruyucu hizmetler sunan ajanslar, kurumlar, güvenlik birimleri veyagüvenebileceğiniz birinin (doktorunuz, arkadaşınız vb.) telefonnumarasını sürekli yanında bulundurmak.

Ailelerin Alabileceği Önlemler-1

• Uzun dönemde ailenin evde bakım gücü ve potansiyelini incelemek,

• Alternatif bakım kaynaklerını keşfetmek,

• Bakım verme gücünü geliştirecek ve stresle başa çıkmayı kolaylaştıracak ilişkiler geliştirmek, yaşıtları ve arkadaşlarıyla ilişkileri sürdürmek,

• Potansiyel yetenekleri önceden belirlemek ve yaşlının isteklerine dayalı bir vaka analizi ve tartışmanın planını yapmak,

Ailelerin Alabileceği Önlemler-2

• Mali boyutu ve sorumluluklarını üstlenme ve istemleri karşılama için yeterli olmadıkları durumda evde kişisel bakımı tercih etmemek,

• Sınırlılıkları ve fazlalıkları (olumlu yönlerinizi) göz ardı etmemek ve kaynakları (maddi ve manevi destek) rasyonel kullanmak,

• Yaşlı bireyin bağımsızlığına engel olmamak veya mahremiyetini ihlal etmemek.

Toplumsal Önlemler-1

• Bakımı üstelenen ailelere doğrudan yardım etmeyi sağlayacak yeni yöntemler geliştirmek,

• Yaşlıya hizmet programlarını daha kapsamlı bir şekilde gerçekleştirecek sivil gruplar veya diğer toplum grupları oluşturmak,

• Bakımı verecek aileye yardımcı olabilmeleri içinhem kamu hem de özel girişimcileri desteklemek,

• Güvenlikten sorumlu bireylerin, kapıcıların veya diğer hizmet görevlilerinin eğitimlerini sağlamak,

Toplumsal Önlemler-2

• Yaşlı bakımı verebilecek profesyoneller ve bakımı kolaylaştıran destek hizmet birimleri ve kişiler için ilan vermek, reklamlara başvurmak,

• Devlete değil yaşlılık kurumlarında çalışanlara sorumluluklar vermek, bakım gücü, yasal durum ve yönetimin desteklenmesi için temel eğitimler yapmak,

• Yasal açıdan suç unsuru olan istismar, kötü davranma ve ihmalin tüm biçimlerini bilmek, tanımak ve bilgilendirmek.

Yaşlı İstismarı ve İhmalini Önlemek İçin Geliştirilmeiş Modeller

Eş- İstismarı Modeli

• İstismara uğryan birey çatışma çözülene kadar istismar edilenortamdan uzaklaştırılmaktadır.

• Bu model, istismara uğrayan yaşlı birey kendi evinde yaşıyorsa, yaşlıbireyin gereksinimini karşılayamaz.

Destekleyici Model

• İstismar eden ve istismara uğrayan yaşlı birey ile ilişkisi olmayan birkimse yaşlı bireye yardım etmektedir.

• İstismara uğrayan yaşlı birey, destekleme yoluyla hakları veseçenekleri konusunda bilgilendirilir.

Yetişkin Koruma Modeli

• İstismar zorunlu olarak bildirilir.

• Bu modelde istismara uğrayan yaşlı bireyin hakları daha fazla ihlaledilmektedir.

TEŞEKKÜRLER