132 Yaşadığımız Yerde Ulaşım

Ulaşım

Giriş

Ulaşım günlük yaşamımızın ayrılmaz bir parçasıdır. Okula, işe, eve ya da başka kentlere, ülkeleregiderken ulaşım araçları bize büyük kolaylık sağlar. Geçmişle karşılaştırdığımızda, ulaşımetkinliklerinin günümüzde giderek arttığını ve insanların eskisinden daha fazla yolculuk ettiğinigörürüz. Ulaşım etkinliklerinin artması, benzin, mazot vb. yakıtların daha fazla kullanılmasıanlamına gelmektedir. Bu da kirlilik ve küresel ısınma gibi pek çok başka çevre sorununuberaberinde getirmektedir. Taşıt sayısının artması da bu sorunların büyümesine yol açmaktadır.

1

Ana Tema Ulaşım, günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçasıdır, ancakulaşım etkinlikleri çevreye zarar verebilir.

Önerilen Süre • 3 ders saati• Gözlem için 1-3 saat

Kazanımlar • Ulaşımın çevre üzerindeki etkilerini azaltmak içinçözümler üretir.

• Hangi özelliklere sahip otomobillerin çevre dostuolduğunu belirtir.

ÖğrenciyeKazandırılacak

Beceriler

Eleştirel düşünme, yansıtıcı düşünme, inceleme, yaratıcıdüşünme, çıkarımda bulunma, planlama, sorgulama,yorumlama, karşılaştırma, tablolaştırma, gözlem yapma

Yöntem ve Teknikler Anlatım, tartışma, beyin fırtınası

Araç ve Gereçler Fotoğraf makinesi, Yeşil Kutu CD ve DVD’si

Yaşadığımız Yerde Ulaşım

Yaşadığımız Yerde Ulaşım 133

1Ulaşım

Motorlu taşıtlar, üretimlerinden, hurda hâline geldikleri zamana kadar çeşitli şekillerde çevreyiolumsuz olarak etkilemektedirler. Bu etkileri en aza indirmek ve ulaşım araçlarının çevresorunlarına katkısını azaltmak amacıyla bugün çevre dostu otomobiller geliştirmek üzereçalışmalar yapılmaktadır. Bu otomobillerin en önemli özelliği daha az yakıt harcamaları ya daçevreye zarar vermeyen kaynaklardan enerji elde etmeleridir.

Etkinlikler

Ulaşım etkinliklerinin çevreye etkisi nedir?

1 Öğrencilere ulaşım aracı çeşitlerinin neler olduğunu sorun. Yanıtlarını aldıktan sonra “Giriş” bölümündeki bilgileri de kullanarak ulaşım etkinliklerinin çevre üzerindeki etkileriüzerinde konuşun.

2 Öğrencilere DVD’deki “Ulaşım, Enerji ve Çevre” adlı filmi izlettirin.

3 Film bittikten sonra onlara aşağıdaki soruları sorun:

• Ulaşım araçlarına neden bu kadar bağımlıyız?• Ulaşım neden ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir?• Her gün kaç yeni otomobil üretilir? (yaklaşık 100.000)• Otomobil sayısı neden sürekli artmaktadır?• Toplu taşıma araçlarıyla ulaşım gelecekte nasıl olacaktır?

4 Sınıfı dört gruba ayırın ve öğrencilere her grubun belirli bir konuda dedektiflik yapacağınıbelirtin. Grupların adlarının Trafik Dedektifleri, Otopark Dedektifleri, Hurda Araç Dedektifleri,Çevre Dedektifleri olduğunu söyleyin. “Çalışma Grupları İçin Yönergeler” başlıklı bilgi sayfasınıöğrencilere dağıtın ve her grubun bu sayfalarda belirtilen görevlerini yerine getirmesini isteyin.Bu dört grup, işlek bir kavşak, bir otopark, hurda araç parkı ve otobüs terminali gibi yerlerdeinceleme yapmalarını istediğinizi söyleyin. Öğrencilere, buralara aileleriyle birliktegidebileceklerini, görevlerini yerine getirirken fotoğraf çekebileceklerini ve izlenimleriniresimleyebileceklerini belirtin.

Sonuçları paylaşalım

1 Grupların inceleme sonuçlarınısınıftaki diğer arkadaşlarıyapaylaşmalarını isteyin. Her gruba, sunum için 5, diğer gruplardan geleceksoruların yanıtlanması için de2-3 dakika verin.

2 Aşağıdaki sorular üzerinde birtartışma başlatın:

• Okulun ya da iş yerinin eveyakın olmasının ulaşım açısından yararları nelerdir?

• Trafiğe daha az araç çıkmasını teşvik etmek için neler yapabiliriz?

3 Öğrencilere “Yaşadığımız yerde ulaşımı nasıl iyileştirebiliriz?” konulu bir beyin fırtınası yaptırın. Ortaya çıkan fikirleri tahtaya yazın ve bunlar üzerinde konuşun.Öğrencileri, sınıfça kendi araştırmalarının sonuçlarını ve iyileştirme önerilerini içeren bir eylem planı hazırlamaya yönlendirin. Hazırladıkları eylem planını yerel yönetimleresunmalarını sağlayın.

134

1

Yaşadığımız Yerde Ulaşım

Ulaşım

4 Öğrencilerden, 2050 yılında ülkemizde ulaşımın nasıl olabileceğini hayal etmelerini isteyin.Hayallerini şiir, öykü, resim, drama vb. yollarla ifade etmelerini sağlayın. Ortaya çıkançalışmalarla bir sergi düzenleyin.

5 Öğrencilere DVD’de bulunan “Daha Temiz Ulaşım” çizgi filmini izlettirin. Bu filmin ana fikrininne olduğunu sorun. Ardından toplu taşımanın ulaşımdaki önemini anlatın.

Geleceğin çevre dostu otomobilini aramak

1 Öğrencilere, bir otomobili çevreye en az zarar verecek şekilde kullanmanın yollarını sorun.(Otomobilin yağının düzenli olarak kontrol edilmesi, hava filtresinin düzenli olarakdeğiştirilmesi, egzoz emisyon ölçümünün düzenli olarak yaptırılması vb.)

2 Öğrencilere, çevreye daha az zarar verecek otomobiller üretmenin yollarını sorun. Onlara“Çevre Dostu Otomobil Nedir?” başlıklı bilgileri aktarın. Öğrencileri, bu konuda İnternet’tearaştırma yapmaya yönlendirin.

3 Öğrencilere daha az yakıt tüketmesi için bir otomobilin tasarımında nelere dikkat edilmesigerektiğini sorun. Onlara CD’nin “Ulaşım” bölümünde bulunan, “Bir otomobilin tükettiğienerji” başlıklı bilgileri aktarın. Ardından öğrencilere hangi otomobil tiplerinin ne gibinedenlerle verimsiz olduğunu sorun.

Öğrencilere daha fazla bilgi aktarmak için CD’nin “Ulaşım” bölümünden yararlanabilirsiniz.

Tamamlayıcı Çalışmalar

• Öğrencilere, derste öğrendiklerini aileleriyle paylaşmalarını söyleyin. • Öğrencilere çevre dostu bir otomobil tasarımı yaptırın. Tasarımlarını çizim ya da model

hâlinde yapabileceklerini söyleyin. Onları artık malzemeler kullanmaya yönlendirin. Ortayaçıkan ürünlerle bir sergi düzenleyin.

• Öğrencilerden yaşadıkları yerde “çevre dostu” araçların bulunup bulunmadığınıaraştırmalarını isteyin. Buldukları bilgileri sınıfta arkadaşlarıyla paylaşmalarını sağlayın.

Yaşadığımız Yerde Ulaşım 135

1Ulaşım

Otomobille gezmeyi kim sevmez? Ancak, otomobilimiz çalışırken egzozundan havaya;karbon dioksit, karbon monoksit, azot monoksit ve kükürt monoksit gibi gazlar salınır. Bu gazlar, yalnızca insan sağlığını değil, çevre sağlığını da etkiler.

Bir otomobilin egzozundan çıkan dumanı hiç dikkatle incelediniz mi? Bu gazın çevreyezarar vermemesi mümkün mü? Egzoz gazlarının çevre sorunlarına neden olduğunu artıkherkes biliyor. Bu sorunları gidermek amacıyla çevreye en az ölçüde zarar veren, “çevredostu” otomobiller üretilmeye çalışılıyor. Bu otomobiller “eko-otomobil”, “temiz otomobil”ya da “yeşil otomobil” olarak da adlandırılıyor. Peki, bu otomobillerin özellikleri nelerdir?

Çevre dostu otomobillerin en önemli özelliklerinden biri, çok küçük olmaları. Büyükotomobillere, verimli çalışması için büyük hacimli motorlar takılır. Ancak büyük hacimlimotorlar çok yakıt tüketir. Küçük hacimli motorlara sahip otomobiller hem yakıtıtasarruflu kullanır hem de kolay park edilir.

Çevre dostu otomobillerin bir diğer önemli özelliği de az miktarda yakıtlaçalışabilmeleridir. Uzmanlar, en az miktarda yakıt kullanacak otomobil modelleriüretmenin yollarını arıyorlar. Birçok otomobil, benzin ya da motorinle çalışıyor. Bu yakıtlar,petrolden elde ediliyor. Petrol bir fosil yakıt türü. Fosil yakıtlar, milyonlarca yılda oluşuyorve bunların yeryüzündeki miktarı çok sınırlı. Hem bu nedenle hem de benzin ve motorinkullanımının çevreye verdiği zararlar yüzünden yeni yakıt türleri aranıyor.

Etanol ve hidrojen üzerinde çalışılan yeni yakıt türlerinden ikisidir. Etanolün yakılmasısonucunda su buharı ve karbon dioksit açığa çıkar. Hidrojendeyse yalnızca su buharıçıkar. Ancak bunların geniş çaplı kullanımı için yakıtların depolanması ve dağıtımıyla ilgilialtyapının tümüyle değişmesi gerekir.

Yakıt tasarrufu sağlamada melez otomobiller de umut vadediyor. Günümüzde kullanılanotomobillerin motorlarına elektrik motoru eklenerek üretilen melez otomobillerde,egzozdan daha az miktarda zararlı gaz çıkıyor ve yakıt tüketimi neredeyse yarı yarıyadaha az oluyor. Öyle ki, normal boyutlardaki bu yeni otomobillerin 100 kilometredeharcadıkları yakıt, 3 litreden biraz fazladır. Melez otomobillerin en iyi özelliklerinden biride yeni bir altyapı gerektirmemesidir. Günümüzde bazı ülkelerdeki belediyeler meleztaşıtlar kullanmaya başladı. Örneğin, İsveç’in Gottenburg Belediyesi.

Otomobillerde yakıt olarak güneş enerjisi kullanılabilir mi? Güneş enerjisiyle çalışanotomobiller de var! Bu otomobiller, Güneş’ten gelen enerjiyi elektrik enerjisine çevirir. Bu araçların üzerine güneş toplayıcıları yerleştirilir. Daha çok toplayıcı yerleştirebilmekamacıyla araçların gövdeleri uzun ve geniş olarak tasarlanır.

Çevre Dostu Otomobil Nedir?

136

UlaşımÖ

ğren

ci b

ilgi s

ayfa

sıÇalışma Grupları İçin Yönergeler

Trafik Dedektifleri İşlek bir kavşağı 15 dakika boyunca gözlemleyinve aşağıdaki soruları yanıtlayın.

• En çok hangi araç çeşidinden gördünüz? Buaraç kaç yolcu taşıyabiliyor?

• Bir toplu taşıma aracı tahminî olarak ortalamakaç yolcu taşıyabiliyor?

• Toplu taşıma araçlarının yararları nelerdir?

Otopark Dedektifleri Evinizin çevresinde araçların park ettiği yerlerigözlemleyerek aşağıdaki soruları yanıtlayın:

• Araçlar genellikle nerelere park ediliyor?

• Park yerleri yaya trafiğini engelliyor mu, oyun alanlarına taşıyor mu?

• Araçlar, park kurallarına uygun biçimde park ediliyor mu?

Hurda Araç Dedektifleri Bir hurda araç parkını gözlemleyerek aşağıdakisoruları yanıtlayın:

• Hurda araç parkında kaç araç var?

• Bu araçlar ne durumda? Nasıl görünüyorlar?

• Hurda araçlar parka kim tarafından getiriliyor?

• Hurda araçlara ne tip işlemler yapılıyor?

Çevre Dedektifleri İşlek bir kavşak, bir otobüs terminali ya da ototamirhanesini gözlemleyerek aşağıdaki sorularıyanıtlayın:

• Burada hava kirliliği var mı? Kirliliğin kaynağı neler?

• Burası gürültülü mü? Gürültünün kaynağı neler?

• Yayalara, bisiklet ve motorlu araç sürücülerine yönelik tehlikeler neler?