xx. yÜzyilda eref b dÜzenlenen yazma dÎnÎ...

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLÂHİYÂT ANABİLİM DALI

İSLÂM TÂRİHİ VE SANATLARI BİLİM DALI

XX. YÜZYILDA ŞEREF BİN HASAN TARAFINDAN DÜZENLENEN YAZMA DÎNÎ GÜFTELER MECMÛASI

(YÜKSEK LİSANS TEZİ)

Aynur DEMİR

DANIŞMAN

Yrd. Doç. Dr. NURİ UYGUN

İSTANBUL, 2007

II

İÇİNDEKİLER

Sayfa No.

ÖNSÖZ……………………………………………………………………………………………………….…….…IV

TABLO LİSTESİ…………………..………………………………………………………………………...……...VII

KISALTMALAR………………………………………………………………………...……………….…..….....VIII

METODOLOJİ……………………………………………………………………………………….…...…………IX

1- GİRİŞ…………………………………………………………………………………….……...………………..….1

1.1 Güfte Mecmûalarının Mûsikî Târihi Açısından Önemi……………………...……………....………2

1.2 XX. Yüzyılda Türk Mûsikîsi ’ne Genel Bakış…………………………………………..……………4

1.2.1 XX. Yüzyılda Türk Din Mûsikîsi…………………………………………..…..…………..7

1.2.1.1 XX. Yüzyılda Câmî Mûsikîsi……………………………………....…………..8

1.2.1.2 XX. Yüzyılda Tekke Mûsikîsi…………………………………..….…………10

1.2.1.2.1 XX. Yüzyılda Mevlevî Mûsikîsi………………………………….12

1.2.1.2.2 XX. Yüzyılda Bektâşî Mûsikîsi……….……………………….…18

1.2.1.2.3 XX. Yüzyılda Mevlevî ve Bektâşî Tarîkatlerinin Dışındaki

Mûsikî…………………………………...…………………...20

A) Kuûdî Tarîkatler …...……………………...…………..……..20

B) Kıyâmî Tarîkatler………..………...…………………………20

1.2.1.2.4 XX. Yüzyılda Âşık Mûsikîsi……………………………………..21

2 - GÜFTE MECMÛASI’NIN İNCELENMESİ………………………….………………………………...………22

2.1 Mecmûa’yı Derleyen el-Hâc Şeref Efendi b. el-Hâc Hasan Efendi Hakkında Bilgi…..........................23

2.1.1 Hacı Şeref Efendi’nin Hocaları………………………….…......…...........................…….24

2.1.1.1 Balat İmâmı Hâfız Hasan Tahsin Efendi……….....................................................…..24

2.1.1.2 Yaşar Baba (Halil Aşkî)…………………………………………………..…………….24

2.2 Nevbe Usûlu (Mecmûa’nın Arasından Çıkan)…………………………….......………..………..…..26

2.2.1 Nevbe’nin Metni……………………………………………………….….……………….26

2.2.2 Nevbe’nin Okunuşu ………………………………………………………………………27

2.2.3 Nevbe’yi Tertîb Eden Üsküdarlı Zâkir Şeyh Ârif Efendi …………………………......30

2.3 Nevbe ………………………………………...……………………………………...………….………30

2.3.1 XX. Yüzyılda Meşhûr Nevbezenler…………………………………………...………....31

III

2.3.2 Nevbe Merâsimi………………………..………………………………….……………….32

2.4 Mecmûa’nın Şekil ve Muhtevâ Açısından İncelenmesi………………………...……….............…...32

2.4.1 Mecmûa’da Adı Geçen Makāmlar ……………………………..………….…….....……33

2.4.2 Mecmûa’da Adı Geçen Bestekârlar…………..…………….…………………………….34

2.4.3 Mecmûa’da Adı Geçen Şâirler……………………………………………………………34

2.4.4 Mecmûa’da Geçen Dînî Mûsikî Formları……………………………...……………..….35

3- MECMÛA-İ ŞUĞL U İLÂHÎ VESÂİRE…………………………………….………………….………………39

3.1 Yaşar Baba’nın Hacı Şeref Efendi’ye Verdiği Zâkirbaşılık İcâzetnâmesi……..………….……….40

3.1.1 İcâzetin Arapça Metni…………………………..…………………………………………40 3.1.2 İcâzet’in Okunuşu…………….…………………………………..……………………….43 3.1.3 İcâzeti’n Tercümesi……………………….……….……………………...……………….44

3.2 Hâfız Hasan Tahsin Efendi’nin Hacı Şeref Efendi’ye Yazdığı İcâzet….………………………..…46

4-GÜFTELER……………………………………………………………………….……………………….……….47 5-FİHRİSTLER……………………………………………………………………………………………………..614

5.1 Mecmûa Sırasına Göre Fihrist………………………………………………………….…..……….615

5.2 Makām Adına Göre Alfabetik Fihrist………………………………………..……….…….………631

5.3 Şiirin İlk Mısrâına Göre Alfabetik Fihrist…………………………………………….……………647

5.4 Şâir & Bestekâr Adına Göre Alfabetik Fihrist…………………………………..…..……………..663

6-SONUÇ VE DEĞERLENDİRME……………………………………………………………………….………679

7- BİBLİYOGRAFYA ………………………………………………………………………………………….…..680

IV

ÖNSÖZ

İnsanlığın varoluşuyla başlayan mûsikî, kâinâttaki ritim ve âhengin ses ve

melodi şeklinde yansımasıdır. İnsanoğlu gerek dînî gerekse dünyevî, duygu ve

düşüncelerini en iyi mûsikî ile anlatabilmiştir. Beşikten mezara hayâtımızın her

safhasında mûsikî; özellikle de dînî mûsikî hep var olmuştur.

J. J. Rousseau’ya göre mûsiki, “sesleri kulağa hoş gelebilecek şekilde terkib

etmek sanatı”dır.1 L. V. Beethoven ise, mûsikîyi, “İnsanı Allâh’a en fazla yaklaştıran

ve bütün felsefelerin de üstünde bir şey” olarak târif etmiştir. Mevlânâ Celâleddîn-i

Rûmî ise bütün târiflerin üstünde: “Mûsikî, Allâh âşıkları için rûhun gıdası olmuştur.

Zira mûsikîde sevgili ile birleşme ümidi mevcuttur”2 diyerek, rûhun önemini ve mûsikî

ile etkileşimini en güzel şekilde özetlemiştir.

Târiflerden de anlaşılacağı üzere, mûsikînin ana unsuru, güzel, etkileyici ve

ölçülü sestir. Güzel sese ve ritme duyarlı olma, insanoğlunun tabiatında vardır. Hz.

Dâvûd Aleyhisselâm, sesi ile etkili bir peygamberdi. O’nun nağmelerinden diğer

varlıklar bile etkilenirdi.3. Fıtrat4 dîni olan İslâm, güzel sesi övmüştür5. Hz. Muhammed

Aleyhisselâm’ın, Kur'ân’ı güzel sesle okumayı tavsiye eden bir çok hadisi vardır.

İslâm’ın ilk yıllarında, Bilâl-i Habeşî, sesinin güzelliği ve etkileyiciliğinden dolayı ezan

okumakla görevlendirilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’de de; çirkin, ölçüsüz, kaba ve gürültülü

1 Feyha Talay, Mûsikî Târihi, İstanbul, 1959, s.7 2 Talay, s.7 3Allâh (cc), Sâd Sûresi, Âyet 17–19’da: “ Rasûlüm onların söylediklerine sabret, kulumuz Dâvûd’u, O kudret sâhibi zâtı hatırla. O hep Allâh’a yönelirdi. Doğrusu biz sabah akşam O’nunla beraber tesbih eden dağları, toplu halde kuşları O’nun emri altına vermiştik. Hepsi O’na yönelmiştir.” buyurmaktadır. Bkz: Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, (Haz: Prof. Dr. Ali Özek, Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Doç. Dr. Ali Turgut, Doç.Dr. Mustafa Çağrıcı, Prof. Dr. İbrâhim Kâfi Dönmez, Doç. Dr. Sadrettin Gümüş), TDV-Y, Ankara, 1993, s. 453 4 Kur’ân-ı Kerîm, Rûm Sûresi, Âyet 30’da: “Sen yüzünü hanîf olarak dine, Allâh insanları hangi fıtrat üzere yaratmış ise ona çevir. Allâh’ın yaratışında değişme yoktur. İşte dosdoğru din budur; fakat insanların çoğu bilmezler” buyrulmaktadır. Bkz : a.g.e, s. 406 5 Hz. Muhammed (a.s), kendisine güzel sesle Kur’ân okuyan Ebû Mûsâ’ya hitâben: “Yâ Ebâ Mûsâ! Muhakkak sana Dâvûd Peygamber’in mizmarlarından (nağmelerinden) bir mizmâr (nağme) verilmiştir.” buyurmuştur. Bkz: “Kitâbu Fadâilü’l-Kur'ân”, Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi“, (çev: Mehmed Sofuoğlu), Ötüken Y., İstanbul, 1988, c.XI, s. 5140-5141

V

sesler hoş karşılanmamıştır.1 Bu sebebten sesli dînî ritüellerde güzel ses aranan

özelliklerden olmuştur.

Dînî mûsikî, dînî yaşantıyı güzelleştiren, yapılan ibâdetten ve hayattan zevk

almayı sağlayan rûhânî bir mûsikîdir. İlâhî, şuğul, na‘t, temcid, âyin ve durak, tevşih,

savt, nefes, tekbir, tesbih, salâ, ezan vs., Türk Din Mûsikîsi’nin en önemli

formlarındandır.

Dînî mûsikî güftelerini içine alan güfte mecmûaları, derlendiği dönemin

özelliklerini yansıtması açısından çok önemli antolojilerdir. Bu bakımdan, Türk Din

Mûsikîsi güftelerinin çeşitli dönemlerde yazılı örneğini teşkil eden güfte mecmûaları bu

işin erbâbı ve icrâcıları tarafından günümüze ulaştırılmıştır.

İşte, “Mecmûa-i Şuğl u İlâhî Vesâire” orijinal adıyla XX. yüzyılın başına âit

olan elinizdeki bu eser, adından da anlaşılacağı üzere dînî mûsikîmizin önemli

formlarını ihtivâ eden, Türkçe ve Arapça güftelerden oluşan hacimli bir elyazması

mecmûadır.

Mecmûa, hem Balat İmâmı Hasan Tahsin Efendi ve hem de son zâkirbaşılardan

Halil Yaşar Baba’dan icâzetli El-Hâc Şeref Efendi tarafından derlenmiş olup, bir

zâkirbaşının, âyin esnâsında icrâ edeceği çeşitli tekke mûsikîsi formlarında bestelenmiş

(ilâhi, durak, nefes, şuğul, âyin, tevşih vs.) güftelerden müteşekkildir.

Prof. Dr. Mustafa Tahralı’nın fotokopi nüshası olarak bize verdiği bu

mecmûanın orijinal nüshası, Nûreddin-i Cerrâhî Âsitânesi son zâkirlerinden Hâfız

Kemâl Tezergil’in (ö:1997) vefâtından sonra metrûkâtı arasından çıkmıştır. Mecmûanın

şimdiki sâhibinin Fahreddin Dal’dır2

Yakın târihimizin önemli güfte mecmûalarından olan bu eseri, özellikle

muhtevâsının genişliği ve yazı üslûbundaki zaman zaman değişkenlik arzeden

yapısından dolayı, üzerinde hayli zaman sarfederek çalıştık.

1 Kur’ân-ı Kerîm, Lokmân Sûresi, Âyet 19’da Allâh : “Yürüyüşünde tabiî ol, sesini alçalt. Unutma ki seslerin en çirkini merkeplerin sesidir.” buyrulmaktadır. Bkz: a.g.e, s. 411 2 Mahmud Erol Kılıç, “Sultân-ı Zâkirân Yaşar Baba ve Bir Zâkirbaşılık İcâzeti” İstanbullu, İstanbul, Ocak 1999, sayı: 4, s.82

VI

Çalışmalarımda bana her türlü imkânı fazlasıyla sağlayan, kütüphanesinden

ve bilgilerinden azamî derecede istifâde ettiğim çok muhterem danışman hocam Yrd.

Doç. M. Nuri Uygun’a sonsuz minnet ve şükranlarımı arzediyorum.

Ayrıca çalışmalarımın gidişâtında her zaman fikirlerinden feyz aldığım

saygıdeğer hocam Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan’a; tez konusunu teklif eden, tezimin daha

ilk aşamalarında bana yol gösteren çok değerli hocam Prof. Dr. Mustafa Tahralı’ya;

teknik konularda benden yardımlarını ve fikirlerini esirgemeyen sevgili arkadaşım, Ar.

Gör. Ayşe Başak İlhan’a; şuğullerin okunuş ve yazılışında bilgilerine başvurduğum

sayın Prof. Dr. İsmâil Durmuş ve Sayın Ar. Gör. Dr. Halil İbrâhim Kaçar’a; ayrıca

muhteşem mekânı ve eserlerinden istifâde ettiğim İSAM’ın değerli kurucu ve

çalışanlarına; gerek lisans gerekse yüksek lisans eğitimim süresince benden maddî-

mânevî desteklerini esirgemeyen âileme, her zaman gönül desteği veren eşime ve

çocuklarıma ayrıca teşekkürlerimi sunar ve bu çalışmanın ilgilenenlere faydalı olmasını

temennî ederim.

İstanbul, 2007 Aynur DEMİR

VII

TABLO LİSTESİ

Sayfa No

Tablo 1: Üzerinde Tez Çalışması Yapılan Dînî ve Dindışı Güfte Mecmûaları….. 3

Tablo 2: Dînî Mûsikî Formları……………………………………………………. 8

Tablo 3: Yüzyıllara Göre Mevlevî Âyini Besteleri……………………………………... 13

Tablo 4: Mevlevî Âyini Bestelerinin Yüzyıllara Göre Sayısal Cetveli………………….. 17

Tablo 5: XX. Yüzyıldaki Meşhûr Nevbezenler…………………………………… 31

Tablo 6: Mecmûa’da Geçen Makāmlar ve Kaç Kez Bestelendiğini Gösteren Tablo 33

Tablo 7: Mecmûa’da Adı Geçen Bestekârlar ve Bestelerinin Sayısı……………….. 34

Tablo 8 Mecmûa’da Adı Geçen Şâirler ve Mecmûa’daki Şiirlerinin Sayısı………. 34

Tablo 9: Mecmûa’da Geçen Formlar ve Sayısı……………………………………… 38

VIII

KISALTMALAR

abk. : Ayrıca bakınız

a.g.m : Adı geçen makāle

Bkz. : Bakınız

BTMA : Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi

CDTA : Cumhûriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi

Çev. : Çeviren

d. : Doğumu

DİA : Diyânet İslâm Ansiklopedisi

Dnş. : Danışman

DT : Doktora Tezi

H. : Hicrî

İK : İlâhiyyât-ı Kenân, Yusuf Ömürlü

İSAM : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi

İTÜ : İstanbul Teknik Üniversitesi

İ-YKB : İlâhiler-Yapı ve Kredi Bankası, 1986

Ktp. : Kütüphâne

m. : Milâdî

M.n : Müellifin notu

MA : Mevlevî Âyinleri, Sadettin Heper

MEB.Y : Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları

MEKK : M. Ekrem Karadeniz Koleksiyonu

MÜ-SBE : Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

MZM : Mustakimzâde'nin "Mecmûa-i İlâhiyyât" Adlı Güfte Mecmûası, Şengül Sağman

nr. : Numara

Nşr. : Neşreden

ö. : Ölümü

REM : Rûşen Efendi’ nin XIX. Yüzyılda Yazılmış “Mecmûa- i İlahiyyât” Adlı Güfte Mecmûası, Sevgi Hatice Sağman

s. : Sayfa

ŞM : Şuğuller Mecmûası

TCM-GMMM : Türk Câmî Mûsikîsi ile Mukâyeseli Olarak İstanbul Gayri Müslimlerinde Mâbed Mûsikîsi

TDV-Y : Türk Diyânet Vakfı Yayınları

trc. : Tercüme eden

Ünv. : Üniversite

Y : Yayınevi

YLT : Yüksek Lisans Tezi

IX

METODOLOJİ

1. Bu güfte mecmûası üzerinde çalışırken, özellikle şuğullerin yazımında pek

çok imlâ hatâlarının bulunduğunu gördük. Bunun nedeni, semâî olarak (dinleme

yöntemi ile) kaleme alındığından ve uzun yıllar Türk ağızlarında dolaşmaktan dolayı

neredeyse kurallar dışı kalmış bir metin haline gelmiş olmasıdır. Bu hatâları en aza

indirebilmek için, güfteleri, üzerinde tez çalışması yapılmış çeşitli eserlerle

karşılaştırdık.

2. Şuğul güftelerinde, okuyucunun karşılaştırma yapabilmesi için diğer

kaynaklardan tesbit edebildiklerimizi de dipnotta belirttik.

3. Şuğul metinlerini hazırlarken, hem Türkçe alfâbeyle yazılmış metni, hem de

orijinal yazma metninin kopyasını ilâve ettik. Böylece okuyucuya orijinal metinle

karşılaştırma yapma imkânı verilmiş oldu.

4. Bütünlüğü ve mânâyı çok belirgin şekilde bozan kelime ve cümleleri

araştırarak aslına uygun yazmaya çalıştık.

5. Bütünlüğü ve mânâyı bozmayan farklı söyleyişleri değiştirmedik.

6. Orijinal metni çevirirken birebir transkripsiyon işâretleri kullanmadık.

7. Sessiz Ayn’ı( ع( , ters virgül(‘) ; sessiz Hemze’yi( ء ( ,(’) işâretleri ile gösterdik.

8. Kalın harfleri (a,u,ı) sesleri ile ince harfleri (e,ü,i) sesleriyle göstermeye

çalıştık.

9. Şuğullerde Kaf (ق ) ve Ğayn )غ( harflerinden sonra med harflerinden elif (ا)

ve vav (و) geldiğinde bu harflerin kalınlığını ve uzunluğunu belirtmek için (ā) ve (ū)

harflerini kullandık. Kāle, kūlû gibi.

10. Güfte yazarlarını, şiirlerde geçen mahlâslarından, ya da diğer kaynaklardan

tesbit ettik. Bestekârı ve güfte yazarı belirtilmemişse, (?) işâreti koyduk.

X

11. Müellifin not olarak verdiği bilgileri “(Mn.) Müellifin notu” başlığıyla

dipnota ilâve ettik.

12. Mecmûa’nın orijinali 551 sayfadan müteşekkil olup sayfalar

numaralanmıştır. Bu sebepten ayrıca varak numarası koyma ihtiyâcı duymadık. Fakat

orijinal sayfa numaralarını tezimizin sağ üst köşesinde verdik.

13. Güfteleri orijinal sıralamaya göre yazdık.

14. Sayfanın alt orta kısmında da tezin sayfa numaraları bulunmaktadır.

15. Mecmûa’da bestekârı belirtilen güfte sayısı oldukça azdır. Bu sebepten

fihrist hazırlarken güfte yazarı ve bestekârı birlikte verdik.

16. Güftelerin mecmûada belirtilen makāmda veya başka makāmlarda bizim

tesbit edebildiğimiz besteleri mevcutsa, bunları dipnotlarda belirttik.

17. Mecmûa’nın içinde mevcut olan ve önemli bir belge niteliği taşıyan

icâzetnâmeyi ve nevbeyi de “Mecmûa-i Şuğl u İlâhî Vesâire” nin girişinde verdik.

18. Tezden kolay istifâde edilebilmesi için alfabetik fihristler yaptık.

19. Sonuç ve Değerlendirme ile tezimizi sona erdirdik.

1

1- GİRİŞ

2

1.1 Güfte Mecmûalarının Mûsikî Târihi Açısından Önemi

Güfte mecmûaları, Türk mûsikîsi târihi ve kültürü açısından yazıldıkları ve

derlendikleri dönemin bir bakıma aynası olma özelliği taşır. Henüz nota yazımının

yaygın olmadığı geleneksel Osmanlı-Türk toplumunda besteler, sadece sözlü meşk

yoluyla hâfızaya alınır, üstâd-talebe zinciriyle, yeni kuşaklara aktarılırdı. Maalesef her

dönemde aynı hassâsiyet gösterilmediği için binlerce Türk mûsikîsi bestesi

unutulmuştur. Fakat güftelerin zaman zaman yazıya geçirilmiş olması sevindiricidir.

Güfte mecmûalarını derleyen şahısları incelediğimizde çoğunun geniş bir mûsikî

kültürüne sâhip, çeşitli sanat dallarında uzmanlaşmış, âlim, ârif, şeyh, zâkirbaşı, zâkir

vb. kişiler olduklarını görmekteyiz.

Mecmûa müellifleri, eserlerini derlerken kendi dönemlerinde bestelenmiş

güftelerin yanı sıra, daha önceki dönemlerde bestelenmiş eserleri de mecmûalarına

alarak bir nevi bugünün antolojilerine benzeyen eserler oluşturmuşlardır. Bazı güfte

mecmûalarında, güftelerin makāmları, şâirleri, bestekârları ve usûlleri hakkında da bir

takım bilgilerin verilmiş olduğunu görüruz. Bu bilgiler sâyesinde, mûsikîşinâsların

kendi dönemlerinde hangi şâirlerin eserlerine beste yaptıkları, ne gibi makāmları tercih

ettikleri, hangi formda eserler besteledikleri, meslekleri, eğitim ve hayat tarzları

hakkında, hem mûsikî târihi hem de edebiyat, sanat ve kültür târihi açısından önemli

ipuçları elde ederiz.

Lâtin alfâbesinin kabûlünden önce, gerek yazma gerek matbû, Osmanlı alfâbesi

ile bir çok güfte mecmûası yazılmıştır. Bu mecmûaların büyük bir kısmı kütüphânelerde

ve özel koleksiyonlarda gün yüzüne çıkmayı beklemektedir. Sâdece İstanbul

kütüphanelerinde tesbit edilebilen, dînî ve dindışı mûsikî bilgileri ve güftelerinin

bulunduğu üç yüzü aşkın yazma nüshadan bahsedilir1. Bu rakamlara yurt içi ve yurt

dışı kütüphâne ve özel koleksiyonlarda mevcût, el yazması, tesbit edilemeyen diğer

mecmûalar da eklenirse bu sayının 1000’in üzerinde olacağı muhakkaktır. Maalesef

güfte mecmûalarının geçmişten günümüze bir envanterinin yapılmamış olması, mûsikî

târihi açısından büyük bir eksikliktir.

Aşağıda günümüze kadar dînî ve dindışı güfte mecmûaları ile ilgili yapılan tez

çalışmalarından tesbit edebildiklerimizi veriyoruz:

1 Nuri Özcan, XVIII. Asırda Osmanlılar’da Dînî Mûsikî, (Dnş. Prof. Dr. Muammer Kemal Özergin), MÜ-SBE (DT), İstanbul, 1982, s. IX

3

Tablo 1: Üzerinde Tez Çalışması Yapılan Dînî ve Dindışı Güfte Mecmûaları

Tezin Adı Yazarı Fakülte Yer Yıl Danışman

XVIII. Asırda Osmanlılarda Dînî Mûsikî -DT Nuri Özcan

MÜ-SBE İstanbul 1982

Muammer Kemal Özergin

Hâfız Post Güfte Mecmûası (Türkçe Güfteler)-YLT Nilgün Doğrusöz

İTÜ-SBE İstanbul 1993

Selâhattin İçli

Türk Din Mûsikîsinde Arapça Güfteli İlâhîler (Şuğuller)-YLT

Mehmet Emin Altıntop

MÜ-SBE İstanbul 1993 Nuri Özcan

Hânende Mecmûası’nın İlk Yedi Makāmının Eserlerinin Güfteleri'nin Osmanlıca’dan Çevirisi ve İncelenmesi-YLT

Mustafa Doğan Dikmen


Eser Ciner Çolakoğlu

Türk Din Mûsikîsinde Na‘t, Tesbih ve Temcidler-YLT Recep Tutal


XVIII. Yüzyıla Âit Bir El Yazması Mecmûada Dînî Mûsikî Güfteleri-YLT Erdoğan Karataş


Abdulkādir Merâgî Hayâtı, Eserlerinin Usûl ve Güfte Açısından İncelenmesi-YLT Seda Kent


Câhit Atasoy

XVIII. Yüzyıla Ait Bir El Yazması Mecmûada Dînî Mûsikî Güfteleri-YLT

Mehmet Emin Soydaş


Rûşen Efendi’nin XIX. Yüzyılda Yazılmış Mecmûa-i İlâhiyât Adlı Güfte Mecmûası-YLT

Sevgi Hatice Sağman

MÜ-SBE İstanbul 2001 Nuri Uygun

XIX. Yüzyılda Yazıldığı Tahmin Edilen Bir Yazmadaki Dînî Mûsikî Güfteleri-YLT Fâtih Öznur


XIX.Yüzyılda Yazıldığı Tahmin Edilen Bir Yazmadaki Dînî Mûsikî Güfteleri-YLT

Cem Murat Derya Dişçi


Müstakimzâde’nin Mecmûa-i İlâhiyât Adlı Güfte Mecmûası-YLT Şengül Sağman


XVIII. Yüzyılda Yazıldığı Tahmin Edilen Bir El Yazması Mecmûadaki Dînî Mûsikî Güfteleri-YLT Uğur Önen


18. Y.Y.’da Yazıldığı Tahmin Edilen Bir El Yazması Mecmûadaki Dînî Mûsikî Güfteleri-YLT Hatice Tokdemir

MÜ-SBE

İstanbul 2006

Hasan Aksoy

4

1.2 XX. Yüzyılda Türk Mûsikîsi’ne Genel Bakış

XX. yüzyılın mûsikî açısından en önemli faaliyeti, târihî ve kültürel değeri olan

dînî ve lâ-dînî eserlerin tesbit edilmesi olmuştur. XIX. yüzyılda da bu gibi çalışmalar

yapılmış, fakat ilgisizlik yüzünden bir çok çalışma gün yüzüne çıkarılamamıştır.1

XX. yüzyılda Abdülkādir Töre, Ali Rızâ Şengel, Hüseyin Sâdeddin Arel,

İsmâil Hakkı, Kâzım Uz, Halil Can, Ahmed Adnan Saygun, Ekrem Karadeniz… gibi

mûsikîşinâslar, oldukça zengin bir nota arşivi oluşturmuşlar, ancak bunların sadece bir

kısmı neşredilebilmiştir. Derlenen bir kısım eserleri ilk defa neşretme başarısını,

İstanbul Konservatuvarı gösterebilmiştir. Bu kurum daha önceleri Dârülelhân adıyla

faaliyet göstermekteydi.

II. Meşrûtiyet sonrası, bir sarây teşkilâtı olan Muzıka-i Hümâyûn’dan ayrı

olarak,1 Ocak 1917’de Maârif Nâzırı Ahmed Şükrü Bey zamanında vekiller heyeti

karârıyla, bestekâr ve devlet adamı Ziyâ Paşa’nın başkanlığında kurulan Dârülelhân,

mûsikî hocası yetiştirmeye yönelik bir konservatuvardı. Yönetmeliklerinde Batı Müziği

de yer almasına rağmen daha çok Türk mûsikîsi ağırlıklı eğitim yapılmaktaydı.

Öğrenim süresi ilk mektepten sonra dört yıl olarak belirlenen Dârülelhân, “tiyatro” ve

“mûsikî” olarak iki dala ayrılmıştı. Mûsikî bölümünün başkanlığına bestekâr Mûsâ

Süreyyâ Bey, Türk mûsikîsi bölümünün müdürlüğüne de bestekâr Rahmi Bey tâyin

edildi. Burada nazariyât, solfej, Türk din mûsikîsi, Türk mûsikîsi usûlleri ve

enstrümanları (ney, tanbur, kemân, sînekemânı, kemençe, ûd, kânûn, lâvta, kudüm, def),

ğınâ (şan) gibi derslerin yanı sıra viyolonsel, piyano, arp, kompozisyon ve mûsikî târihi

dersleri de yer almıştır. Ayrıca Dârülelhân’ın, ilmî çalışmalar yapmak, henüz notaya

alınmamış eserleri tesbit ederek notaya almak ve yayımlamak, folklor araştırmaları

yapmak gibi görevleri de vardı.2

Dârülelhân’ın Türk Mûsikîsi Bölümü, 9 Aralık 1926’da, Maârif Vekili Mustafa

Necâti döneminde “Sanâyi-i Nefîse Encümeni” tarafından kaldırılmış, daha sonra

“İstanbul Konservatuvarı” adıyla İstanbul Şehremâneti’ne (Belediyesi) bağlanmıştır.

1 S. Nüzhet Ergun, Türk Mûsikîsi Antolojisi-Dînî Eserler, Rızâ Koşkun Matbaası, İstanbul, 1943, c. II, s. 629 2 Nuri Özcan, “Dârü’l-Elhân”, DİA , c.VIII, s. 519, İstanbul, 1993

5

Türk mûsikîsi eğitiminin kaldırıldığı Dârülelhân’da ise sadece Türk Mûsikîsi İcrâ

Heyeti ve Türk Mûsikîsi Tasnif Heyeti’nin çalışmalarına izin verilmiştir.

Cumhûriyet’ten sonra bir dönem belirli bir kesim tarafından Türk mûsikîsine

cephe alınmış, tek sesli-çok sesli tartışmaları ile Türk mûsikîsi küçümsenmek

istenmiştir. Hatta tek sesli diye bir süre radyolarda klâsik Türk mûsikîsinin yayını

yasaklanmıştır.1

Türk mûsikîsine cephe alınan bu olumsuz süreci saymazsak, bundan sonra

Türk mûsikîsinin yeni klâsik dönemi başladı. Değerli teorisyen, bestekâr ve icrâcılarıyla

(Sâdeddin Arel, Suphi Ezgi, Raûf Yektâ, Mesut Cemil, Şerif Muhiddin Targan, Refik

Fersan, Münir Nûreddin Selçuk, Sâdeddin Kaynak), bu dönem klâsik Türk mûsikîsinin

en azından güncelliğinin korunduğu parlak bir dönem oldu.2

1924’den itibaren “Dârülelhân Külliyâtı (sonra-İstanbul Konservatuvarı

Neşriyâtı-)” adıyla yüz seksen adet klâsik Türk mûsikîsi notası neşredilmiş, 1931–1939

yılları arasında İstanbul Konservatuvarı “Târihî Türk Mûsikîsi Eserlerini Tesbit ve

Tasnif Heyeti” tarafından derlenen eserler yayınlanmıştır. Kırk bir aded Mevlevî âyini,

pek çok mevlûd tevşihi, ilâhiler ve Bektâşî nefesleri ile başlayan bu neşriyât sonraki

yıllarda genişleyerek devâm etmiştir. Bu çalışmaların yürütülmesinde heyet üyelerinden

Raûf Yektâ Bey, Zekâizâde Ahmed Irsoy, Muallim İsmâil Hakkı Bey, Ali Rıfat

Çağatay, Suphi Ezgi ve Mesud Cemil büyük bir gayret göstermişlerdir 3.

1943 yılında Hüseyin Sâdeddin Arel, İstanbul Şehir Umûmî Meclisi’nin karârı

ile Belediye Konservatuarı’nda Batı mûsikîsini ıslâh ve Türk mûsikîsini ihdas

çalışmaları için görevlendirilmiş, burada Türk mûsikîsi bölümünü kurup beş yıl hizmet

verdikten sonra 1948’de ayrılmıştır. “Türk Mûsikîsi Nazariyatı” adı ile uzun süre

tedrîsâta devâm eden bu bölüm, 13 Ekim 1975’te resmî olarak faâliyete geçirilen,

1982’de İstanbul Teknik Üniversitesi’ne bağlanan Türk Mûsikîsi Devlet

1 Timur Selçuk, “Müzik Dünyamız”, Cumhûriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c.VI, s. 1476-1477 2 Selçuk, CDTA, c.VI, s. 1476-1477 3 Gültekin Oransay, “Cumhûriyetin İlk Elli Yılında Geleneksel Saray Mûsikîmiz”, CDTA, c.VI, s. 1507

6

Konservatuarı’nda çalışmalarını sürdürmektedir. Burada eğitim, Arel-Ezgi sistemiyle

yapılmaktadır1.

Uzun soluklu olmasa da, Dârülelhân dışında kişisel çabalarla bir çok cemiyet

ve mektepler kurulmuş, buralarda Cumhûriyetin ilk yıllarına kadar Türk mûsikîsi

öğretimi ve icrâsı devâm etmiştir. İstanbul’da Gülşen-i Mûsikî, Terakki-i Mûsikî,

Dârü’l-Mûsikî, Dârü’t-Ta‘lîm-i Mûsikî, Mûsikî-i Osmânî, Şark Mûsikî Cemiyeti,

Üsküdar Mûsikî Cemiyeti, Dârü’l-Feyz-i Mûsikî, İstanbul Üniversitesi Korosu, İstanbul

Belediye Konservatuarı, Ayomak Meşkhânesi, İleri Türk Mûsikîsi Konservatuarı, İzmir

Mûsikî Cemiyeti, Balıkesir Mûsikî Cemiyeti, Ankara Türk Mûsikîsi Derneği Türk

mûsikîsine gönül vermiş sivil kurumlardı. Bu kurumlardan, Üsküdar Mûsikî Cemiyeti,

İleri Türk Mûsikîsi Konservatuvarı ve İstanbul Üniversitesi Korosu bugün de hâla

faâliyetlerine devam etmektedirler. Ayrıca günümüzde de Türk mûsikîsine gönül veren

bir çok yeni mûsiki cemiyetleri açılmış ve faaliyetlerini sürdürmektedirler.2

1950’li yıllarda başlayan Batı’ya yönelik toplumsal değişme ve yozlaşma ile

birlikte, klâsik Türk mûsikîsi de, gazino ve eğlence müziği gibi algılanarak farklı ve

yeni bir tavır ile “Türk Sanat Müziği” adı altında sunulmaya başlandı. Türk Sanat

Resmi, Türk Sanat Romanı, Türk Sanat Edebiyâtı gibi kavramların literatümüzde yer

almamasına rağmen, “Türk Sanat Müziği” kavramı günlük hayatımıza girdi. Klâsik

Türk mûsikîsinin geniş formlu, dev usûl ve makāmlı ağdalı sözlü başyapıtlarının yerini,

basit dizi ve usûllerden meydana getirilmiş küçük şarkı formunda, sözleri kolay

anlaşılabilen, halkın günlük müzik ihtiyaçlarına ve hayat tarzlarına yönelik besteler

yapıldı. Bu bestelerin içinde değerli olanları olduğu gibi değersiz olanları da piyasayı

doldurdu. Söz ve bestelerdeki değişim ve bozulmaya paralel yeni icrâcıların okuyuş,

uslûp ve kıyâfetlerinde de dejenerasyon görülmeye başlandı.3

1 Yalçın Tura, “Cumhûriyet Döneminde Türk Mûsikîsİ”, CDTA, c.VI, s. 1515 2 Oransay, CDTA, c.VI, s. 1501-1506 3 Selçuk, CDTA, c.VI, s. 1476-1477

7

1960’lı yıllar, Arap müziğinin yoğun etkisinde kalmış, yer yer klâsik Türk

müziği ve halk müziği’nin malzemelerini kaynak olarak kullanan, sözleri ve okuyuşuyla

kaderci ve karamsar bir müzik türü olan arabeskin etkisinde kaldı.1

Görüldüğü üzere XX. yüzyılda Türk mûsikîsi, beste ve söz açısından daha

önceki devirlerde olduğu gibi üretken bir devir değildir. Her ne kadar yeni besteler

yapılıyorsa da bu eserlerin, edebî ve fîkrî yönden zayıf ve tarz olarak da hafif kaldıkları,

bestekârların güfte seçimine dikkat etmediği dikkati çeker.

1.2.1 XX. Yüzyılda Türk Din Mûsikîsi

XX. yüzyıl, dînî mûsikî bakımından önceki dönemlere nazaran pek verimli

geçmese de dînî mûsikîye hakkıyle vâkıf olan bir hayli bestekârımız yetişmiştir.

Nakşbendiyeden Emir Buhârî Dergâhı şeyhi Mesud Efendi (ö: 1908), Koca

Mustafa Paşa hânikâhı şeyhlerinden Kutbî Efendi (ö:1913)2, Yeniköylü Hâdî Bey (ö:

1917), Hüseyin Hâlid Bey (ö: 1920), Ahmed Avni Konuk (ö: 1938), Safvetî Efendi

dergâhında şeyhlik, Hüdâî ve Nasûhî dergâhlarında zâkirbaşılık yapmış olan Said Özok

(d: 1854), dînî eserleriyle tanınan ve bu sahada epeyce beste üreten Zekâîzâde Hâfız

Ahmed Irsoy (ö:1943), Muzikalı Yusuf Bey nâmıyla tanınmış Yusuf Dağseven

(d:1871), Üsküdarda Rifâiyeden Çarşamba dergâhı şeyhlerinden Hayrullah Tâceddin

(d:1883), Süleyman Erguner (ö:1953), Ulvi Erguner (ö:1974), lâdînî besteleriyle meşhûr

olmalarına rağmen dînî eserler de veren Raûf Yektâ, İsmâil Hakkı Bey, Kâzım Uz,

İzzeddin Hümayî (d: 1875), Fehmi Tokay (d:1889), Hüseyin Sâdeddin Arel (ö: 1955),

Sâdeddin Kaynak (1961), Suphi Ezgi (ö:1962), Kemâl Batanay (ö:1981), Cinuçen

Tanrıkorur (ö:2000), Ahmed Hatipoğlu, Yalçın Tura bu asrın değerli bestekâr ve

mûsikîşinasları arasındadır.

Dînî mûsikî iki başlık altında incelenebilir. Fakat, dînî mûsikî formlarını tam

bir genellemeye tâbî tutamayız. Zira tekke mûsikîsinde yer alan bir form, câmî

mûsikîsinde; bir tarîkatte görülen icrâ şekli, başka bir tarîkatte de görülebilir. Ya da tam

tersine aynı kategoride yer aldıkları halde aynı formların görülmediği durumlar da

1 Selçuk, CDTA, c.VI, s.1476-1477 2 Ergun, c.II,s.643-653

8

vardır. Meselâ, tekke mûsikîsi kategorisinde yer alan Bektâşîlik ve Mevlevîlik’te, farklı

formlarda besteler icrâ edilir.

Tablo 2: Dînî Mûsikî Formları

DÎNÎ MÛSİKÎ

A-Câmî Mûsikîsi

Ezan, salât (salâ), kāmet, Kur’ân

kıraati (İhlâs, aşr-ı şerîf), namâz

içinde ve dışındaki kırâatler,

tesbîhât, mahfel sürmesi, duâ,

münâcât, na‘t, ilâhîler (temcîd ,

tevşîh, cumhûr), tekbir , telbiye

(Hac’da), şuğl, savt, istiğfar,

cumhûr müezzinliği, mevlid,

mi‘râciyye, Cumâ gülbankı, vb.

B-Tekke Mûsikîsi

(Genel olarak)

Âyin, na‘t, münâcât, kıraat, ilâhî, durak, tevşîh,

şuğl, mersiye, nefes, gülbank, kasîde, nevbe, savt,

ism-i celâl, dua vs.

a)Mevlevî

Na‘t, kıraat, gülbank,

semâ âyini

(mukâbele), sazla icrâ

edilen baş taksim,

peşrev, terennümler,

son peşrev, son yürük

semâî ve son taksim,

vb.

b)Bektâşî

Nefes, cem âyini,

mersiye, gülbank vb.

c) Âşık Mûsikîsi ve

Diğerleri

Na‘t, münâcât, şuğul,

savt, nevbe, ilâhîler,

salât, istiğfar, na‘t,

durak, Kur'ân tilâveti,

vb.

1.2.1.1 XX. Yüzyılda Câmî Mûsikîsi:

Câmî mûsikîsi, farz ve nâfile ibâdetler çerçevesinde gelenekte hicrî yılbaşı esas

alınarak, belirli zamanlarda sözlü olarak icrâ edilen rûhânî bir mûsikîdir.

9

Gelişimini engelleyecek hiçbir mâni bulunmadığı halde XIX. yüzyılda câmî

mûsikîsine ilgi, eski dönemlerde olduğu kadar yoğun değildir. Maalesef bu meslekle

uğraşanların geleneksel bilgileri koruyup, gelecek nesillere aktarmada titiz

davranmamaları yüzünden câmî mûsikîsinin bir çok güzel örnekleri unutulup,

kaybolmuş; kalanların bir kısmı ise günümüze bozularak ulaşmıştır.1

XX. yüzyılın ilk çeyreğinden sonra, başta Raûf Yektâ, Abdülkādir Töre,

Sâdeddin Nüzhet Ergun, Suphi Ezgi ve Halil Can gibi bir çok değerli araştırmacı ve

sanatkârlar, XX. yüzyıla kadar gelebilen, klâsik Türk mûsikîsinin hâtıralarda ve özel

koleksiyolarda muhâfaza ve tesbit edilebilen eserlerini ses ve yazı şeklinde kayda

geçirmişlerse de, kaynakların çoğunun belirtilmemiş olması çok üzücüdür. Câmî

mûsikîsine âit kayıtlarda da bu eksikliği görüyoruz. Yüzyılın ikinci çeyreğinden sonra

her şeye rağmen İmâm Hatip Okulları, Yüksek İslâm Enstitüleri, İlâhiyât Fakülteleri ve

klâsik Türk mûsikîsi eğitimi yapan konservatuvarlar, çeşitli mûsikî cemiyet ve

dernekleri, Türk din mûsikîsi kültür ve geleneğini, gerek akademik, gerekse amatör

çalışmalarla günümüze taşımayı başarmışlardır.

XX. yüzyılda câmî mûsikîsi sahâsında daha çok Kur'ân kırâatine önem

verilmiştir. Huzur hocalarından ve Süleymâniye dersiâmlarından Hâfız İsmâil Hakkı

Efendi’nin oğlu Hâfız Ahmed Nâfiz Efendi , Üsküdârlı Hoca Fehmi Efendi , Bulgurlulu

Hâfız Hüsnü, Hacı Ahmed Niyâzî Araz, Şekercizâde Hâfız Hayreddin Bilgen, Hâfız

Ahmed Hamdi Yavuz, Abdurrahman Gürses, Ağa Câmii İmâmı Rahmi Şemses,

Üsküdar’da Vâlide Câmii müezzinlerinden Hâfız Mustafâ Efendi, Hâfız Hamdi, Hâfız

İbrâhim; Süleymâniye Câmii müezzinlerinden Hâfız Kemâl, Hâfız Şevket,

Atikalipaşa’da Hâfız Dâim, Hâfız Kerim, Fâtih Câmii imâmlarından Hâfız Bekir

Efendi, Çorumlu Hâfız Yusuf Efendi, Enderunlu Hâfız Ömer Efendi, Musullu bestekâr,

âmâ Hâfız Osman Efendi, Nûruosmâniye İmâmı Hâfız Hasan, Sultanahmed Câmii

İmâmı Hâfız İdris, Lâleli İmâmı Hâfız Necâti, Hâfız Kudsi, Yer altı Câmii İmâmı Hâfız

Ali; Şehlâ Hâfız Osmân, Hâfız Burhân ve özellikle Hâfız Sâmi, güzel ses ve

kırâatleriyle meşhûr usta hâfızlardandır.

1 Oransay, CDTA, c.VI, s. 1496

10

Aksaray Vâlide Câmii müezzinbaşısı Hâfız Cemâl, Arab Câmii müezzinbaşısı

Hâfız Ahmed ve kudümzen Eşref Özkul da câmi na‘tleriyle meşhûrdur.

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinden günümüze kadar, okuyuşlarıyla âdeta

ekol olmuş önemli müezzinler arasında, Süleymâniye Câmii müezzinlerinden Hâfız

Kemâl ve Hâfız Şevket, Üsküdâr Yeni Vâlide Câmii müezzini Aksaraylı Hâfız

Süleyman Efendi, Beyazıd Câmii müezzini Hâfız Kerim (Akşâhin) ve Aksaray Vâlide

Câmii müezzini Aksaraylı Hâfız Cemâl Efendi, Hâfız Sâdeddin Kaynak, Bekir Sıtkı

Sezgin(ö:1996), Yusuf Gebzeli (ö:1998), Kânî Karaca (ö:2004), Fevzi Mısır, Yusuf

Bilgin, Aziz Bahriyeli, İbrâhim Çanakkaleli ve İsmâil Coşar’ı sayabiliriz.1

1932-1950 yılları arasında ezanın orijinal metinleriyle okunması yasaklanmış,

Türkçe’ye tercüme edilmiş hâliyle okunması mecbûriyeti getirilmiştir. Bu dönemde

minârelerden, Tambûrî Dürri Turan’ın (1885-1961), dügâh, hicâz, beyâtî ve rast

makāmında bestelediği Türkçe ezanlar dinlenmiştir.2

Kemâl Batanay (1893-1981), Süleyman Çelebi’nin yıllardır kalıplaşmış bir

ezgisi olmadan okunagelen Mevlid’inin altı yüz kadar beytini çeşitli makām

geçkileriyle bestelemiş; Ali Rıza Avni Tınaz, elimizde sadece Hatip Zâkirî’ye (ö:1623)

âit bir örneği bulunan münâcât türüne, rast makāmında yeni bir eser daha

kazandırmıştır.

1.2.1.2 XX. Yüzyılda Tekke Mûsikîsi

Tekke mûsikîsini, câmî mûsikîsinden ayıran özellik, sazların da icrâda

kullanılabilmesidir.

XX. yüzyılın ilk yarısında tekke mûsikîsinde de fazla bir yenilik göremiyoruz.

Az da olsa, zâkir ve zâkirbaşılar arasından ilâhî besteleyen kişilere rastlamakla birlikte,.

bu dönemde klâsik mûsıkîşinâslarımızdan tekke tarzında ilâhî besteleyenler fazla

değildir. Asrın ilk yarısında bestelenen ilâhîler, pek yaygın değildir. Zâkirler daha çok

1 M. Safâ Yeprem, TCM-GMMM, s. 209, DT, İstanbul, 2004 2 Oransay, CDTA, c.VI, s.1496

11

eski eserlere önem vermişler ve zikir meclislerinde de de bu besteleri okumuşlardır.1

Bütün bunların sebebi ise bu mûsikînin icrâ mekânı olan tekkelerin kapatılmasıdır.

Bu devirde, bir kısım mûsıkîşinâslarımız, güfte seçiminde fazla titiz

davranmamış, edebî değeri olmayan bir takım şiir parçalarını bestelemeyi

yeğlemişlerdir.2

Tekke mûsıkîsi sahâsında da, bu yüzyıldaki en önemli hizmet, nota tesbit ve

tasnif çalışmalarıdır. Bu konuda öncülük, yine İstanbul Konservatuvarı’nındır. Üç cilt

olarak neşredilen İlâhî Külliyâtı’nın, 1931 yılında yayınlanan birinci cildi, 27 tevşihi

içermektedir. Eserin önsözünde, İstanbul Mûsikî Konservatuvarı Tasnif Hey’eti Başkanı

Raûf Yektâ tarafından yazılmış kayıtta: “Türk Mûsıkîsine âit eski ve kıymetli eserlerin

tasnîf ve tesbîti için maârif vekâlet-i celîlesi tarafından bu âcizin riyâseti altında teşkil

buyrulan hey’etin vezâifini mübeyyin vekâlet-i müşârun ileyhâ tâlîm ve terbiye dâiresi

sanâyi-i nefîse kısmının 9/12/926 târih ve 176 numaralı tahrîrâtına leffen İstanbul

Şehremânetine gönderilen tâlimâtnâmenin 1. maddesinde tasnif heyetinin üç zâttan

mürekkeb olacağı zikredildikten sonra, 3. maddesinde de hey’etin vazifesi mahfûzâtı

tesbit etmektir. Bu tesbit faâliyetinde dînî eserler takdîm edilecektir.” 3 denmektedir.

Bu tâlimâtnâme gereğince, başlangıçta hey’ete Raûf Yektâ Bey, Zekâîzâde

Ahmed Irsoy ve İsmâil Hakkı Beyler âzâ olarak seçilmiş, fakat daha sonra İsmâil Hakkı

Bey’in vefâtı üzerine, âzâlığa Ali Rifat Çağatay getirilerek, târihî ve edebî değeri olan

klâsik eserler bir yandan notaya alınmış, bir yandan da neşredilmeye başlanmıştır.4

Bu külliyâtın 1933’te yayınlanan 2. ve 3. cildinde 94 ilâhî notası vardır. Bu

dönemde İstanbul Konservatuvarı tarafından neşredilen ilâhîlerin sayısı 121

civârındadır ve bu miktar hafızâlarda yaşayanlara nazaran çok azdır. Notaya alınan

ilâhîlerin hepsi basılmamış, üstelik sınırlı sayıda bestekârı tesbit edilebilen bu ilâhîlerin

kimlere okutturulduğu kayda geçilmemiştir. Raûf Yektâ Bey, bu konuyla ilgili olarak

sadece “Notalarını neşrettiğimiz tevşihleri en mevsuk ve i‘timâda şâyân menbâlardan

1 Ergun, c.II, s. 635 2 Ergun, c.II, s. 635 3 Ergun, c.II, s. 635 4 Ergun, c.II, s. 636

12

aldık.” demekle yetinmiştir.1 Ne yazık ki kayıtlarda isimlere yer verilmemesi, gereksiz

bir tevâzu ve ilim adına bir kayıptır.

Tekke Mûsikîsinin içerisinde yer alan Mevlevî, Bektâşî, Âşık Mûsikîsi2 ve

diğer tarîkatlerin mûsikîsinin XX. yüzyıldaki seyrini kısaca verelim:

1.2.1.2.1 XX. Yüzyılda Mevlevî Mûsikîsi

Mevlevî mûsikîsi, Âyin-i Şerif ve na‘tlerden oluşur. Âyin sözleri (güfteler)

çoğunlukla Hz. Mevlânâ’nın Mesnevî’si ve Dîvân-ı Kebîr’inden, bazıları da oğlu Sultân

Veled’in ve Molla Câmî gibi diğer Mevlevî şâirlerinin eserlerinden seçilerek

bestelenmiştir. Mevlevî Âyini; mûsikîsi, enstrümanları, kıyâfetleri ve hareketleriyle

baştan sona sembollerle örülü bir âyindir.3 Mevlevî âyini ve semâ için Mevlânâ

Hazretleri, “muhibbe müstehâb, âşıka hayattır” der. Ahmed Avni Konuk, “…ahkâm-ı

şer’iyyeyi icrâdan sonra yapılan bir aşk meclisidir” diye târif eder4 .

XX. yüzyılın ilk yarısında Mevlevî mûsikîsi’nde fazla bir gelişme olmamıştır.

Ahmed Avni Konuk 3, Zekâîzâde Ahmed Irsoy 2, Raûf Yektâ, Kâzım Uz ve İzmirli

Râkım birer âyin bestelemişlerdir.5

Bu dönemde Mevlevî mûsikîsine en büyük hizmet, âyinlerin notaya alınarak,

İstanbul Konservatuvarı tarafından neşri olmuştur. Fakat maalesef yine, kimlerden tesbit

edildiği belirtilmemiştir. Fakat şu kadarını biliyoruz ki hey’etin başkanı olan Raûf

Yektâ Bey, Yenikapı Mevlevîhânesi’ne mensûbdur. Dergâhda neyzenlik ve

neyzenbaşılık yapmıştır. Zekâîzâde Ahmed Irsoy ise Yenikapı ve Bahâriye

Mevlevîhânelerinde kudümzenbaşılık yapmış ve yıllarca bu âyinleri okumuştur.

İstanbul Konservatuvarının 1934’te yayınlamaya başlayıp 1939’da tamamladığı 718

1 Türk Mûsikîsi Klâsikleri-Mevlût Tevşihleri, İstanbul Konservatuvarı Neşriyâtı, 1931, c.I, s.V 2 Ergun, Tekke Mûsikîsi tasnifine “Âşık Mûsikîsi” ni de ilâve etmiştir. Bkz: Ergun, c.II, s. 638 3 Mevlevî Âyini’nin icrâsı ve ayrıntılı bilgi için bkz: Nuri Özcan, “Mevlevî Âyini”, DİA, c.XXIX, s. 464-466 4 Halil Can, “ Dînî Mûsikî”, Mûsikî Mecmûası, İstanbul, 1975, Sayı 308, s. 26 5 Ergun, c.II, s. 636

13

sayfalık, 38 ayinden oluşan bu değerli külliyât, bu iki mûsikîşinâsın hâfızâlarındaki

eserlerden derlenmiş olmalıdır.1

Ergun, Antoloji’de tesbit edebildiği âyinlerin 65’i bulduğundan ve kayıp

âyinlerden bahsetmektedir.2 Halil Can, 66 âyin bestelendiğinden söz eder.3

S. N. Ergun’un kayıtlarından ve çeşitli kaynaklardan yaptığımız tesbitler

çerçevesinde Mevlevî Âyini bestelerinin yüzyıllara göre bir çizelgesini hazırladık:

Tablo 3: Yüzyıllara Göre Mevlevî Âyini Besteleri

MEVLEVÎ ÂYİNİ BESTELERİ Yüzyılı Bestekârı Makāmı XV-XVI Bestekârı bilinmiyor (Beste-i Kadîm) Dügâh XV-XVI Bestekârı bilinmiyor (Beste-i Kadîm) Hüseynî XV-XVI Bestekârı bilinmiyor (Beste-i Kadîm) Pençgâh XVII Kûçek (Köçek) Derviş Mustafâ Bayâtî XVIII Bursalı Mehmed Sâdık Efendi (ö.1780–1790) Bestenigâr XVIII Hâfız Abdurrahim Şeydâ Dede (ö.1800) Hicâzeyn (kayıp) XVIII Hâfız Abdurrahim Şeydâ Dede Irak XVIII Hâfız Abdurrahim Şeydâ Dede Isfahân (kayıp) XVIII Kutbunnâyî Osmân Dede (ö.1729) Çârgâh XVIII Kutbunnâyî Osmân Dede Hicâz XVIII Kutbunnâyî Osmân Dede Rast XVIII Kutbunnâyî Osmân Dede Uşşâk XVIII Mustafâ Itrî Efendi (ö.1711-1712) Segâh XVIII Vardakosta Ahmed Ağa (ö.1794) Hicâz XVIII Vardakosta Ahmed Ağa Nihâvend XVIII Vardakosta Ahmed Ağa Sabâ (kayıp) XIX Abdülbâki Nâsır Dede ( 1821) Isfahân (kayıp) XIX Abdülbâki Nâsır Dede Acembûselik XIX Ahmed Ârif Hikmetî Dede (ö.1874) Mâhûr (kayıp) XIX Ahmed Avni Konuk (ö.1938) Pûselik (Bûselik)-aşîran XIX Ahmed Hüsâmeddin Dede (ö.1900) Râhatülervâh XIX Ali Aşkî Bey (ö.1892) Hüseynîaşîrân (kayıp) XIX Ali Nutkî Dede (ö:1804 ) Şevkutarâb XIX Bolâhenk Nûri Bey (ö.1910) Bûselik

1 Ergun, c. II, s.637 2Ergun, c. II, s. 638 3 Can, “Dînî Mûsikî”, a.g.e, İstanbul, 1975, sayı 309, s. 26

14

XIX Bolâhenk Nûri Bey Karcığar XIX Derviş Abdülkerim Dede (ö.1820) Yegâh (kayıp) XIX Eyüplü Hüseyin Dede Nühüft XIX Hacı Fâik Bey (ö.1891) Dügâh (kayıp) XIX Hacı Fâik Bey Yegâh (kayıp) XIX Hacı Hâşim Bey (ö.1868) Sûzinâk (kayıp) XIX Hacı Hâşim Bey Şehnâz (kayıp) XIX Hammâmîzâde İsmâil Dede (ö.1846) Bestenigâr XIX Hammâmîzâde İsmâil Dede Ferahfezâ XIX Hammâmîzâde İsmâil Dede Hüzzâm XIX Hammâmîzâde İsmâil Dede Isfahân (kayıp) XIX Hammâmîzâde İsmâil Dede Nevâ XIX Hammâmîzâde İsmâil Dede Sabâ XIX Hammâmîzâde İsmâil Dede Sabâbûselik XIX Hammâmîzâde İsmâil Dede Şevkutarâb XIX Hüseyin Fahreddin Dede (ö.1911) Acemaşîrân XIX İsmet Ağa (1870) Isfahân (kayıp) XIX İsmet Ağa Müsteâr (kayıp) XIX İsmet Ağa Râhatfezâ (kayıp) XIX Kudümzen Hâfız Ali Dede (ö.1800) Nühüft (kayıp) XIX Künhî Abdürrahim Dede (ö.1831) Nühüft (kayıp) XIX Künhî Abdürrahim Dede Hicâz XIX Manisalı Mustafâ Câzim (ö.1875) Hicâzkâr (kayıp) XIX Mehmed Celâleddin Dede (ö.1908) Dügâh XIX Mustafâ Nakşî Dede (ö.1854) Şeddiarabân XIX Musullu Âmâ Hâfız Osmân (ö.1918) Hüseynî (kayıp) XIX Müezzinbaşı Rifat Bey (ö.1888) Ferahnâk XIX Müezzinbaşı Rifat Bey Neveser XIX Neyzen Sâlih Dede (ö.1888) Şeddiarabân (kayıp) XIX Selânikli Derviş Necîb (ö.1883) Sûzidîl (kayıp) XIX Selânikli Derviş Necîb Sûzinâk XIX Sultân Selim III (ö.1808) Sûzidilârâ XIX Tanbûrî Kâmil Efendi (ö.1875) Yegâh (kayıp) 19 Uzun Arap Ali (ö.?) Kürdîlihicâzkâr (kayıp) 19 Yahyâ Ef. Dergâhı Zâkirbaşısı (ö.?) Isfahân (kayıp) 19 Zekâî Dede (ö.1897) Isfahân 19 Zekâî Dede Mâye XIX Zekâî Dede Sabâzemzeme XIX Zekâî Dede Sûzidîl XIX Zekâî Dede Sûzinâk XX Ahmed Avni Konuk (ö.1938) Bûselikaşîrân XX Ahmed Avni Konuk Dilkeşîde

15

XX Ahmed Avni Konuk Rûy-iırâk XX Ahmed Çalışır (d.1966) Hicâzkâr XX Alâedddîn Yavaşça (d.1926) Acem XX Alâedddîn Yavaşça Segâh XX Bekir Sıtkı Sezgin (ö:1996) Muhayyersünbüle XX Cinuçen Tanrıkorur (ö:2000) Bayâtîarabân XX Cinuçen Tanrıkorur Evcârâ XX Cinuçen Tanrıkorur Nişâburek XX Cinuçen Tanrıkorur Zâvilaşîrân XX Cüneyd Kosal Nişâbûr XX Doğan Ergin (ö.1998) Ferâhnâkaşîrân XX Erol Sayan (d.1936) Eviç XX Fâtih Salgar (d.1954) Hicâz XX Fâtih Salgar Uşşâk XX Fırat Kızıltuğ Hisâr XX Hasan Esen Şehnâz XX Hüseyin Sâdeddin Arel (ö.1955) Acemaşîrân I XX Hüseyin Sâdeddin Arel Acemaşîrân II XX Hüseyin Sâdeddin Arel Acemkürdî I XX Hüseyin Sâdeddin Arel Acemkürdî II XX Hüseyin Sâdeddin Arel Aşk-efzâ XX Hüseyin Sâdeddin Arel Bayâtî XX Hüseyin Sâdeddin Arel Besteısfahân XX Hüseyin Sâdeddin Arel Bestenigâr I XX Hüseyin Sâdeddin Arel Bestenigâr II XX Hüseyin Sâdeddin Arel Bûselik XX Hüseyin Sâdeddin Arel Dilkeşhâverân XX Hüseyin Sâdeddin Arel Eviç XX Hüseyin Sâdeddin Arel Evcârâ XX Hüseyin Sâdeddin Arel Ferâhfezâ XX Hüseyin Sâdeddin Arel Ferâhnâk XX Hüseyin Sâdeddin Arel Ferâhnümâ I XX Hüseyin Sâdeddin Arel Ferâhnümâ II XX Hüseyin Sâdeddin Arel Heftgâh XX Hüseyin Sâdeddin Arel Hicâz XX Hüseyin Sâdeddin Arel Hicâzkâr XX Hüseyin Sâdeddin Arel Hüseynî XX Hüseyin Sâdeddin Arel Hüzzâm XX Hüseyin Sâdeddin Arel Isfahân XX Hüseyin Sâdeddin Arel Karcığar XX Hüseyin Sâdeddin Arel Kürdîlihicâzkâr XX Hüseyin Sâdeddin Arel Lâlegül

16

XX Hüseyin Sâdeddin Arel Mâhûr XX Hüseyin Sâdeddin Arel Müsteâr XX Hüseyin Sâdeddin Arel Nevâ XX Hüseyin Sâdeddin Arel Neveser XX Hüseyin Sâdeddin Arel Nihâvend XX Hüseyin Sâdeddin Arel Nikrîz XX Hüseyin Sâdeddin Arel Nişâbûr XX Hüseyin Sâdeddin Arel Nişâbûrek XX Hüseyin Sâdeddin Arel Nühüft XX Hüseyin Sâdeddin Arel Râhatfezâ XX Hüseyin Sâdeddin Arel Râhatülervâh XX Hüseyin Sâdeddin Arel Rast XX Hüseyin Sâdeddin Arel Sabâ XX Hüseyin Sâdeddin Arel Segâh XX Hüseyin Sâdeddin Arel Sultâniyegâh XX Hüseyin Sâdeddin Arel Sûzidîl XX Hüseyin Sâdeddin Arel Sûzinâk XX Hüseyin Sâdeddin Arel Şehnâz XX Hüseyin Sâdeddin Arel Şeddiarabân XX Hüseyin Sâdeddin Arel Şerefnümâ XX Hüseyin Sâdeddin Arel Şevkefzâ XX Hüseyin Sâdeddin Arel Tâhir XX Hüseyin Sâdeddin Arel Uşşâk XX Hüseyin Sâdeddin Arel Uzzâl XX Hüseyin Sâdeddin Arel Yegâh XX İrfan Doğrusöz Mâhûr XX İrfan Doğrusöz Muhayyersünbüle XX İsmet Doğru Hicâz XX İsmet Doğru Sûzinâk XX İzmirli Râkım Elkutlu (ö.1948) Karcığar XX Kâzım Uz (ö.1938) Yegâh XX Kâzım Uz Sultâniyegâh XX Kemâl Batanay (ö: 1981) Nikrîz XX Kemâl Tezergil Nihâvend XX Mutlu Torun Şehnâz XX Necdet Tanlak Nişâburek XX Necdet Tanlak Neveser XX Necdet Tanlak Tâhir XX Raûf Yektâ Bey (ö.1935) Yegâh XX Refik Fersan (ö.1965) Rast XX Refik Fersan Selmek XX Sâdettin Heper (ö.1980) Hisârbûselik

17

XX Sâdun Aksüt Sâzkâr XX Zekâîzâde Ahmed Irsoy (ö.1943) Bayâtîbûselik XX Zekâîzâde Ahmed Irsoy Müsteâr XX Zeki Atkoşar Acemkürdî XX Zeki Atkoşar Dilkeşhâverân XX Zeki Atkoşar Mâhûr XX Zeki Atkoşar Muhayyer XX Zeki Atkoşar Sâzkâr XX Zeki Atkoşar Şehnâzbûselik

Tablo 4 : Mevlevî Âyini Bestelerinin Yüzyıllara Göre Sayısal Cetveli

Hicrî Mîlâdî Âyin Sayısı H.( IX-X) M. (XV-XVI) 3 H. XI M. XVII 1 H. XII M. XVIII 12 H. XIII M. XIX 48 H. XIV M. XX 95 Toplam:159

Yukarıdaki tabloya göre en çok âyin, XX. yüzyılda bestelenmiştir ve en fazla

âyin, 51 âyinle H. Saadeddin Arel’in görünüyor.

XX. yüzyıldan önce bestelenmiş klâsik âyinlere baktığımızda çoğunlukla karar

veya orta bölge seyrini kullanan ısfahân, yegâh, dügâh, hicâz, nühüft, sûznâk, rast,

uşşâk, hüseynî, sabâ, bestenigâr gibi pest makāmların tercih edildiğini görüyoruz.

Bunun sebebi geçmiş yıllarda mansûr, şâh, dâvûd akortlarının kullanılarak âyin boyunca

âyinhanları yormamakla izâh edilebilir. Tekke ve zâviyelerin kapatılmasından sonra

doğan bestekârların, mikrofon kullanılmaya başlanması ve bolâhenk nısfiyesi

akordunun yerleşmesi nedeniyle artık muhayyersünbüle, mâhûr, beyâtîarabân, evcârâ,

şehnâz, muhayyer, hicâzkâr gibi tiz bölge seyirleriyle başlayan makāmları da tercih

ettikleri görülür. Ayrıca XX. yüzyıl âyin bestekârları, başta ve sonda çalınan saz

eserlerini kendileri bestelemezken, 1925’ten sonra doğan âyin bestekârlarının çoğu, saz

eserleri de dâhil olmak üzere âyinlerini baştan sona kendileri bestelemeyi tercih

18

etmişlerdir. Bunu, ruh, uslûp ve makām uyumsuzluklarını ortadan kaldıran olumlu bir

gelişme olarak alabiliriz.1

XX. yüzyılda, klâsik Türk mûsikîsi ve özellikle dînî mûsikî, önceki yüzyıllara

nisbetle ihtişâmını kaybetmiş olmasına ve mûsikîmizin yetkin icrâ merkezleri

diyebileceğimiz tekkelerin kapatılmasına rağmen bu asırda Arel’inkiler de dahil olmak

üzere 90’ın üzerinde âyin bestelenmiştir. Ayrıca Mevlevî semâına başlamadan önce bir

kişi tarafından okunan na‘t türüne Kemâl Batanay, dügâh makāmında bir eser

kazandırmıştır. Mutrıbın na‘tten sonra devr-i kebîr usûlünde icrâ ettiği dînî peşrevler de

Kemâl Batanay, Sâdeddin Heper, Hüseyin Sâdeddin Arel ve başka sanatkârlar

tarafından zenginleştirilmiştir.

1.2.1.2.2 XX. Yüzyılda Bektâşî Mûsikîsi

Bektâşî mûsikîsi, asıl geleneğini Orta Asya Türk geleneklerinin etkisinde

Anadolu’da gelişen Alevîlikten alır. Alevîlikle Bektâşiliğin ayrımını şöyle yapabiliriz:

Alevîlik âileden geçen geleneksel bir kültürdür, sonradan alevî olunmaz. Bektâşîlik ise

bir tarîkat olduğu için böyle bir şey söz konusu değildir. Alevîlik daha ziyade köy ve

kasabalarda etkin olduğu halde, Bektâşîlik ise, eğitim ve kültür seviyesinin yüksek

olduğu şehirlerde yaygınlık göstermiştir. Ayrıca kırsalda yaşanan Bektâşîlikle şehir

Bektâşiliği arasında, dînî törenlerinde, yaşam biçimlerinde, uslûp, tavır ve davranış

biçimleri açısından bir takım farklılıklar görülür. 2

Bektâşî mûsikîsi’nde, Âyin-i Cem, tarîkat mensuplarının birlikte icrâ ettiği bir

âyindir ve semâh yapılır. İkrar âyini ise, tarîkata kabul edilenlerin, “yola giriş”

merâsimidir3. Muharrem ayında yapılan Cem Âyinlerinde semâh dönülmez ve Hz.

Hüseyin ve Kerbelâ üzerine söylenmiş nefes ve mersiyeler okunur. Temcid, münâcât,

ilâhî, durak, salât, tekbir gibi formlara rastlanmaz. Hz. Ali’yi öven Mi’râciyyeler ve

Na‘t-ı Ali’ler, Şah İsmâil’e nisbet edilen ve sazsız icra edilen “Mevlid-i Ali”, Bektâşî

mûsikîsi’nde sık okunan eserlerdendir.

1 Cinuçen Tanrıkorur, Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi, İstanbul, Dergâh Yayınları, 2003, s.130 2 Nuri Özcan, “ Bektâşî Mûsikîsi”, DİA, İstanbul, 1992, c.V, s.371, 3 Özcan, “ Bektâşî Mûsikîsi”, DİA, İstanbul, 1993, c.V, s.372

19

Bektâşî mûsikîsi’nin en yaygın türlerinden olan nefesler, Bektâşîliği terennüm

eden ve daha ziyâde âşık mûsikîsi uslûbunda bestelenmiş manzûmelerdir. 6+5=11’li

duraklı veya 8’li, 7’li 5’li duraksız heceyle yazılmıştır. Şehirlerde ve kültür

merkezlerinde okunan nefeslerde ise klâsik Türk mûsikisinin etkisi ile arûzla yazılan

nefesler görülmeye başlanır.1

Nefesler, sadece Bektâşî tekkelerinde değil Anadolu ve Rumeli’nin bir çok

dergâh ve tekkelerinde de okunmuştur. Ayrıca, mevcut nefeslerin şâirlerinin hepsi

Bektâşî değildir. Meselâ, Hacı Bayrâm-ı Velî, Fuzûlî, Vizeli Alâeddin, Gaybî, Şeyh

Gâlib, Emrah, Kâzım Paşa, Yûnus Emre…gibi şâirlerin Bektâşilikle alâkası yoktur.

Fakat bu şâirlerin şiirleri Bektâşîlerce de benimsenmiş ve Bektâşî tekkelerinde nefes

uslûb ve makāmlarında okunmuştur.2

Bektâşî mûsikişinaslarının adlarını gizlemeleri (sırretme) sebebiyle olsa gerek

daha önceki asırlarda olduğu gibi, XX. yüzyılda da elimizde bestekârı belli olan nefes

sayısı oldukça sınırlıdır3. İstanbul Konservatuvarı’nın 1933’te neşrettiği 87 nefes’ten

sadece üç tanesinin bestekârı bilinmektedir. İkisinin güfte ve bestesi, Sâmih Rifat

Poyraz, diğerinin güftesi, Günci Baba adında bir Bektâşî’ye, bestesi ise Nuri Halil’e

âittir4.

Bu yüzyılda Bektâşî mûsikîsi’ne katkı olarak yapılan en güzel çalışmalara

nefeslerin derlendiği antolojileri örnek verebiliriz. S. N. Ergun’un Bektâşî Şâirleri ve

Nefesler-I-II (XIX. Asra kadar) ve Bektâşî-Kızılbaş Alevî Şâirleri ve Nefesleri III (XIX.

Asırdan beri) ; Turgut Koca’nın Bektâşî Nefesleri ve Şâirleri (XIII. yy.’dan XX. yy.’a

kadar), Abdülbâki Gölpınarlı’nın Alevî-Bektâşî Nefesleri adlı eserleri, sahasında yapılan

değerli çalışmalardandır.

1 Özcan, a.g.m, DİA, c.V, s.372 2 Ergun, c.II, s.641 3 Özcan, a.g.m, DİA, c.V, s .372 4 Türk Mûsikîsi Klâsiklerinden Bektâşî Nefesleri , İstanbul Konservatuvarı Neşriyâtı, 1933 c.IV, no, 122,131,144

20

1.2.1.2.3 XX. Yüzyılda Mevlevî ve Bektâşî Tarîkatlerinin Dışındaki Mûsikî

Tekkelerin 1925’te kapatılmasıyla, açıktan icrâ edilen bir çok tarîkat âyinleri

târihe karışmış, fakat tekke mûsikîsi örnekleri özel toplantılarda devâm etmiştir.

Mevlevîlik ve Bektâşîlik dışındaki tarîkatlerin bir kısmı kuûdî, bir kısmı da

kıyâmîdir:

A) Kuûdî Tarîkatler:

Zikir ve âyinler oturarak icrâ edilir. Namâz ve Kur’ân tilâvetinin ardından hep

birlikte genellikle hüseynî makāmında yapılan tevbe-istiğfar, dua, salavât ve kelime-i

tevhîdden sonra bir kişi, na‘t veya durak okur. Ya da bir cumhûr ilâhisi ile ism-i celâle

geçilir. Âyin esnâsında zâkirbaşı ve reîsin aynı kudrette coşkunluk ve uyum içinde

olması gerekir. Âyin, tarîkatınin icâbı diğer ezkârı da icrâ ettikten sonra Kur’ân tilâveti

ile son bulur. 1

B) Kıyâmî Tarîkatler: İkiye ayrılır

a) Ayakta oldukları yerde sağa sola dönerek veyâ sallanarak zikredenler .

b) Devrânîler: Daha ziyâde Halvetîlik ve Kādirîliğin Eşrefî kolunda görülen

devrân zikrinde, dervîşân ayakta iken, kollarını birbirlerinin omuzlarına ve bellerine

atarak bir dâire oluştururlar. Sağ ayak ileri, sol ayak geriye atılarak, düzgün bir tempo

ile sağdan sola doğru yürüyerek devrederler. Devran esnâsında sâdece devrân zikrine

göre bestelenmiş devrân ilâhîleri okunabileceği gibi, diğer tarîkatlerle müşterek ilâhîler

de okunabilir2. Bir zâkirbaşının mahâreti devrân zikrinde belli olur. Zira mâhir bir

zâkirbaşının, ilk girişi sağ ayak temposuna uygun olan ilâhîlerle, bazen sol ayakla

başlamak gerektiren “anakruz” tâbir edilen usûlun ortasından girilerek başlanan ilâhîleri

iyi bilmesi gerekir.

1 Can, “Dînî Mûsikî”, a.g.e, İstanbul, 1976, sayı 316, s.19 2 Can, a.g.e, s.19

21

1.2.1.2.4 XX. Yüzyılda Âşık Mûsikîsi1

Ekserisi bir tarîkat mensûbu (Bektâşî, Kādirî, Nakşibendî vb.) olan basit bilgili

saz şâirlerinin icrâ ettiği, yaşam tarzlarını ve ruh hâllerini yansıtan ve daha ziyâde

Anadolu’da yaygın olan bir mûsikî türüdür. Ergun, Bektâşî nefesleri ile Sünnî

tarîkatlere mensûb saz şâirlerinin âşık mûsikîsi tavrında besteledikleri ilâhîleri, ya Âşık

Mûsikîsi kadrosuna idhâl etmek veyâ Bektâşî Nefesleri ve Âşık İlâhîleri diye ikiye

ayırmak icâb ettiğini söylemiştir. Nitekim İstanbul Konservatuvarının neşrettiği Bektâşî

Nefesleri adlı eserde ayrıca Bektâşîlere âit olmayan bazı âşık ilâhîleri mevcuttur.2

1Bu tasnif , S..Nüzhet Ergun tarafından yapılmıştır. Bkz: Ergun, c.II, s.639 2 Türk Mûsikîsi Klâsiklerinden -Bektâşi Nefesleri I-II, İstanbul Konservatuvarı Neşriyâtı, İstanbul, 1933

22

2-GÜFTE MECMÛASI’NIN İNCELENMESİ

23

2.1 Mecmûa’yı Derleyen el-Hâc Şeref Efendi b. el-Hâc Hasan Efendi

Hakkında Bilgi

El-Hâc Şeref b. Hasan (ö:1947), XX. yüzyılın son zâkirbaşılarındandır. Meşhûr

Balat İmâmı Hâfız Hasan Tahsin ve Yaşar Baba’nın öğrencisidir.

Hacı Şeref Efendi, gençlik yıllarında Kādirî ve Rifâî tarîkatlerine girmiş, daha

sonra Yaşar Baba’ya intisâb ederek Bektâşî olmuştur. 1905’te Balat imâmı Hâfız Hasan

Tahsin Efendi’den icâzet alarak, uzun seneler çeşitli tekkelerde zâkirbaşılık hizmetinde

bulunmuştur. 1921’de de Yaşar Baba'dan zâkirbaşılık icâzeti alan Hacı Şeref Efendi,

O’nun gibi ibâdetlerinde titiz bir Bektâşî idi1. Revnakoğlu, Yaşar Baba adlı

makâlesinde Hacı Şeref’ten: “... eskilerin meclis-ârâ dedikleri, geldiği yere neşe getiren,

konuşkan ve konuşması ile iç açan bir adamdı. Bu sebeble her yerde aranır ve

beklenirdi. Lâtifeci, şakacı, edeb-erkân görmüş terbiyeli bir kalem efendisi, bir şehir

çocuğu olduğu kadar, son derece asabî ve patavatsızdı… Hacı Şeref, tekke mûsikîsinin

yanı sıra şarkı ve semâî de geçmişti. Karagöz oyunlarına mahsûs perde gazellerini de

usûlü ile bilirdi. Ben de nühüft makâmından bir perde gazelini kendisinden geçtim.” 2

diye bahseder.

Aynı zamanda iyi bir dâirezen olan Hacı Şeref’in engin bir folklorik bilgisine

sahip olduğu, İstanbul’un eski hayâtını, hânende ve sâzendelerini, tulumbacılarını ve

temâşa sanatçılarını çok iyi bildiği söylenir. Dergâhların kapatılmasından sonra, açıkta

kalan birçok kimse gibi O da mehter takımında serzilzânlık, gülbankçılık, halîlezenlik

ve tabl-zenlik yapmıştır3. Cemâl Kaygılı İstanbul Argosu ve Çingeneler adlı

kitaplarında kaynak olarak Hacı Şeref Efendi’yi göstermiştir. 1947 yılı Ocak ayında

Karagümrükteki Tahtaminâre Tekkesi bitişiğindeki evinde vefat etmiştir.

Hammâmîzâde İhsan Bey, O’nun vefâtı üzerine şu târihi düşürmüştür:

“Kaldı hemân dergeh-i dehrde bir hoş sadâ

Ola Şeref Hacı’nın hûr ü gılmân yoldaşı

1 C. S. Revnakoğlu, “Yaşar Baba”, Târih Dünyâsı, İstanbul, 1965, c.II, sayı 7, s.252 2 Revnakoğlu, a.g.m, s.252 3Revnakoğlu, “Tekke Dışında Nevbe ve Sazları”, a.g.e, , İstanbul, 1968, c.VIII , sayı 51, s. 3659

24

Cevher târîhin yazdı kalem Hayy deyû

Gitti hemân Hû deyüp cennete zâkirbaşı” 1

2.1.1 Hacı Şeref Efendi’nin Hocaları

2.1.1.1 Balat İmâmı Hâfız Hasan Tahsin Efendi

Ergun, Antoloji’de Balat imâmı Hâfız Hasan Tahsin hakkında şöyle bahseder:

“Son devrin üstâd zâkirbaşılarından biri de Balat İmâmı nâmıyla şöhret kazanan

Hâfız Hasan Efendi’dir. Balat’ta Meydancık imâmı idi. Bay Ali Gerçek diyor ki: Hasan

Efendi birçok zâkire ilâhî ve şuğul meşketmiştir. Ezcümle meşhûr Yaşar Baba, Remlî

şeyhi Hüseyin Hâlis Efendi, Zekâîzâde Şefik Dede, Yeni Câmî müezzini Hâfız Ali

Efendi; Eğrikapulu Hâfız Fahri Efendi, Şehreminli Hâfız Bekir Efendi, Balatlı Emin

Efendi, Kabakulak Tekkesi dervişlerinden Mustafâ Dede, Meydancıklı Ârif Bey2

merhumlarla Zâkir Râşid, Gümrüklü Mehmed, Hacı Şeref 3 ve Celâl Efendiler mumâ

ileyh Hâfız Hasan Efendi’nin yetiştirdiği zâkirlerdendir.

Bu değerli zâkirbaşı, 1 Kânûn-i evvel 1328 (M.03/12/1910) de vefat etmiştir.

Edirnekapı’da Halebî Kabri civârında medfûndur.” der.4

Görülüyor ki Balat imâmı Hâfız Hasan Tahsin, daha sonra Şeref Efendi’nin

hocası olan Yaşar Baba’nın da hocasıdır.

2.1.1.2 Yaşar Baba (Halil Aşkî)

Ergun, Antoloji’de Yaşar Baba hakkında şöyle yazmaktadır:

“Zâkir Yaşar Baba, mersiye okumakla büyük bir şöhret elde etmişti. Önce

Kādiriyye’den Müştakzâde Şeyh Edhem Efendi’ye derviş oldu. Sonra Rıfâiyye’den

Müfti hamamı tekkesi şeyhi Râşid Efendi’ye intisab etti. Daha sonra Çamlıca Bektâşi

Tekkesi Babası Ali Nutki Efendi’den nasib aldı. Bilâhare Eyüp’te Karyağdı Baba

1 Kılıç,a.g.m, s.81 2 Hayatı ve tertib ettiği nevbe için bkz: s.26-30 3 Hacı Şeref, bu güfte mecmûasının müellifidir. 4 Ergun, c.II, s. 490

25

nâmıyla anılan Bektâşî Tekkesi’ne baba oldu. 17 Kānûn-i sâni Ocak) 1934’de Eyüp’te

vefât etti. Eyüp’te Kırkmerdivenler mezarlığına defnedildi.

Başında Bektâşi fahrı olduğu halde İstanbul’un bazı tekkelerinde zâkirbaşılık

eden Yaşar Baba, idâre husûsunda fevkalâde bir kābiliyete sâhipti. Rifâî tekkelerinde

uzun müddet reîslik etmiş olmanın da bunda tesiri vardı. İlâhîleri, Balat Meydancık

imâmı Hâfız Hasan Efendi’den meşk etmişti. Mahfûzâtı pek çok değildi. Mahdûd ilâhî,

durak, şuğul ve nefes bilirdi. Fakat bilhassa kıyâm zikirlerini idârede emsâlsiz bir

kudrete mâlikti. Mersiye okumak husûsunda ise büyük bir muvaffakıyeti vardı.

Muharremlerde, çok tekkelerde ve Vâlide Hanı’nda mersiye okurdu. İran Hükûmeti bu

yüzden kendisine “şir-u hurşid” nişanını vermişti.” 1

1 Ergun, c.II, s. 657

26

2.2 NEVBE USÛLU (Mecmûa’nın Arasından Çıkan)

2.2.1 Nevbe’nin Metni:

27

Mecmûa yaprakları arasından çıkan ve Üsküdârlı meşhur Zâkir Şeyh Ârif Efendi

merhûmun 1312’de [1894] tertib ettiği bu Nevbe Usûlü 6 fasıldan oluşmaktadır.1

2.2.2 Nevbe’nin Okunuşu:

Fasıl 1

Elfü elfü es-salâtu elfü elfü es-selâmu aleyke yâ Rasûlallâh

Elfü elfü es-salâtu elfü elfü es-selâmu aleyke yâ Habîballâh

Elfü elfü es-salâtu elfü elfü es-selâmu aleyke yâ Halîlallâh

Elfü elfü es-salâtu elfü elfü es-selâmu aleyke yâ Nebiyyallâh

Elfü elfü es-salâtu elfü elfü es-selâmu aleyke yâ enbiyâallâh

Ve’l-mürselîn aleynâ ve ve’kbelnâ ve âfînâ âmîn ve’l-hamdu li’llâhi rabbi’l-âlemîn

سالم عليك يا رسول اهللالف الف الصالة الف الف ال

الف الف الصالة الف الف السالم عليك يا حبيب اهللا

الف الف الصالة الف الف السالم عليك يا حليل اهللا

الف الف الصالة الف الف السالم عليك يا نبى اهللا

الف الف الصالة الف الف السالم عليك يا انبيا اهللا

مد هللا رب العالمينوالمرسلين علينا و اقبلناوعافينا آمين والح

Fasıl 2 (Uşşâk)

Destûr!

Şey’en lillâh yâ yâ sâhibe’s-sırrı’l-mübîn yâ ebâ Sâlih el-meded yâ Muhyiddîn

Şey’en lillâh yâ yâ sâhibe’s-sırrı’l-mübîn yâ Rufâî el-meded yâ ebe’l-alemeyn

Şey’en lillâh yâ yâ sâhibe’s-sırrı’l-mübîn yâ Bedevî el-meded yâ ebe’l-leyseyn

Şey’en lillâh yâ yâ sâhibe’s-sırrı’l-mübîn yâ Dessûkî el-meded yâ ebe’l-ayneyn

Şey’en lillâh yâ yâ sâhibe’s-sırrı’l-mübîn yâ Cibâvî el-meded yâ Sa‘deddîn

دستور!

شيئا هللا يا يا صاحب السر المبين يا ابا صالح المدد يا محى الدين

شيئا هللا يا يا صاحب السر المبين يا رفاعى المدد يا ابو العلمين

1 Mecmûa’nın yaprakları arasından çıkan bu Nevbe Usûlu 6 fasıldan oluşmaktadır.

28

شيئا هللا يا يا صاحب السر المبين يا بدوى المدد يا ابو اللثمين

هللا يا يا صاحب السر المبين يا دسوقى المدد يا ابو العينينشيئا

شيئا هللا يا يا صاحب السر المبين يا جباوى المدد يا سعد الدين

Ba‘dehu (Daha Sonra):

Eyâ nahve’l-hâdî lev ennehâ- şebiheke’l-bedru ve sâire

بعده

شهبك البدر و سائرهايا نحوالهادى لو انها

Fasıl 3 (Sabâ)

… saire Abden/ el-îdu’l-ekber/ Allâh rabbunâ/ kad feteha’llâhu ve sâirhâ

قد فتح اهللا و سائرها...اهللا ربنا ...العيد االآبر...عبدا...

Fasıl 4 (Hicâz Kürdî)

Şey’en lillâh (dört kerre) 1… mevâlî Abdülkādir Şerîf bükâesi el-enes ve saire

شيأ اهللا

و موالى عبد القادر شريف بكاءسى باالنس و سائره

Fasıl 5 (Segâh)

مريد الحسينىدمحمدا سها يا خما

مدد مدد يا رفاعى اهللا هو اهللا هو يا عباد اهللا

محمد ابن عبد اهللا آمنا آمنا اهللا اهللا ربنا

...Muhammedâ sehan Yâ hammâd mürîdi’l-Hüseyni

Yâ ibâdallah meded meded yâ Rufâî Allâh Hû Allâh Hû

Allâh Allâh Rabbünâ –Muhammed ibn Abdullah –âmennâ âmennâ

1 Baş tarafı okunamadı.

29

Fasıl 6

Ba‘dedü Selâmnâme (Selâmnâmeden sonra, ayağa kalkarken):

Selâmün aleyküm ve rahmetullâh

م عليكم ورحمت اهللاال س

Diğer Salâtu’n-Nebi:

Sallû alâ Muhammed

صلو على محمد

Diğer Şehâdetü’n-Nebî:

Lâilâhe illallah ve fî kalbike yâ Allâh

ال اله اال اهللا و فى قلبك يا اهللا

Nihâyet

Essalâtu vesselâmu aleyke yâ Rasûlallah (Dört kere)

الصالة و السالم عليك يا رسول اهللا

Essalâtu vesselâmu aleyke yâ Habîballâh (Dört kere)

الصالة و السالم عليك يا حبيب اهللا

Essalâtu vesselâmu aleyke yâ nūra arşillah (Dört kere)

الصالة و السالم عليك يا نور عرش اهللا

Essalâtu vesselâmu aleyke yâ enbiyâ-allâh (Dört kere)

الصالة و السالم عليك يا انبيا اهللا

Son

Ve terâ’l-melâikete hâffîne min havli’l-arşi yüsebbihûne bi-hamdi rabbihim ve kudıye

beynehüm bi’l-hakkı ve kıyle’l-hamdü lillâhi rabbi’l-âlemîn

و ترى الملئكت حافين من حول العرش يسبحون بحمد ربهم و قضى بينهم با الحق و قبل الحمد هللا رب العالمين

(Nihâyet)

30

2.2.3 Nevbe’yi Tertîb Eden Üsküdarlı Zâkir Şeyh Ârif Efendi

Mecmûa içinden çıkan bu nevbe usûlünü tertib eden Şeyh Ârif Efendi hakkında elimizde fazla bilgi mevcut değildir. Fakat edindiğimiz verilere bakarak, bu şahsın, XIX. yüzyılın sonlarıyla XX. yüzyılın başlarında yaşamış olduğu anlaşılıyor. XIX. yüzyılda zâkirbaşılıkla meşhûr olmuştur1. Balat imâmı Hâfız Hasan Tahsin efendinin çıraklarındandır2. Rifâiye’den Toygar Tekkesi postnişîni Hâzım Efendi’nin amcası olan Şeyh Ârif Efendi, aynı zamanda son asrın en iyi nevbezenlerindendi3. Son dönemin değerli zâkirbaşılarından Hattat Hacı Nuri Efendi nâmıyla tanınan Nuri Korman, kendisinden bâzı parçalar geçmiştir4. Ârif Efendi, 1937’de vefât etmiştir. Edirnekapısı mezarlığına defnedilmiştir5.

2.3 Nevbe

Genellikle, Rifâî, Kādirî , Bedevî ve Sâdî tarîkatı tekkelerinde bayram, kandil gün ve gecelerinde, âlât-ı mutrıbe denilen nây (ney), nısfiye, kuddûm, çifte kuddûm, el kuddûmü, mazhar, bendir, kabran, halîle, tabl, zahme, çalpâre gibi nevbe sazlarının toplu olarak ve muayyen bir tarz ile çalınması, arada ilâhî ve şuğuller okunması şeklinde icrâ edilen âyîne denir.

Ramazan bayramlarında çoğunlukla üç kez, kurban bayramlarında iki kez tekrar edilen ve genel olarak üç fasıldan oluşan nevbe merâsiminde tekkenin şeyhi ve misâfir şeyhler ile zâkirbaşı, halîle çalar; dedeler ve zâkirler kudüm; dervişân da mazhar vururlardı. Birkaç saat süren ve ağır ikālı şuğullerle başlayan merasim hafif ikālı şuğullerle sona ererdi. Bu şuğuller arasında özellikle uşşâk ve hicâz makâmlarındaki “şey’en lillâh” nakaratlı iki beste, mûsikî açısından son derece değerli eserlerdir. Beş kısımdan oluşan bu eserin her bölümü arasında, zâkirbaşı, “Aktâb-ı Hamse=Beş Kutup” olarak anılan Abdülkādir Geylânî, Ahmed Rifâî, Ahmed Bedevî, İbrâhim-i Düssûkî, Sa‘deddin-i Cibâvî’yi medh ü senâ eden ve duraklar gibi ayrı bir bestesi olan kasîdeleri okur, zâkirler de hep bir ağızdan ”şey’en lillâh yâ Abde’l-kādir…şey’en lillâh yâ Sa‘deddîn” nakaratlarını okurlardı. Nevbezenleri, zâkirbaşıları idâre ederdi. Zira nevbezenleri idâre etmek mahâret isteyen bir husustu6.

Tekke ve âyinlerin dışında da karşılama ve uğurlama münasebetiyle nevbe vurulduğu olmuştur. Meselâ, Sultan Reşad’ın tahta cülûsundan bir hafta sonra, Üsküdar’a geçerken, karşılama ve uğurlama amacıyla; I. Dünya Savaşı’nda halkın ve askerin moralini yükseltmek maksadıyla; Millî Zafer’den sonra Şükrü Nâilî Paşa’nın ordusunu karşılamak için; yine Millî hükûmetin ilk temsilcisi Refet Paşa’yı karşılamak üzere nevbe vurulmuştur.7

1 Ergun, c.II, s. 480 2 Ergun, c.II, s.662 3 Ergun, c.II, s. 667 4 Ergun, c.II, s. 663 5 Ergun, c.II,s.662 6 Ergun, c.II, s. 666-667; abk: C.Server Revnakoğlu, “İslâmiyette Mûsikî”, Târih Konuşuyor, İstanbul, 1968, c.VII, sayı:49–50–52 ; Revnakoğlu, “Tekke Mûsikîsi’nde Nevbe Vurmak Ne İdi Nasıl Yapılırdı?”, a.g.e, İstanbul, Şubat 1968, c.VIII , sayı: 49, s. 3553–3556; Revnakoğlu, “Tekke Mûsikîsi’nde Nevbe Çıkarma Merâsimi”, a.g.e,İstanbul, 1968, c.VIII , sayı: 50, s. 3613–3616; Revnakoğlu, “Tekke Dışında Nevbe ve Sazlar”, a.g.e, İstanbul, 1968, c.VIII, sayı:51, s. 3659 7 Revnakoğlu, “Tekke Dışında Nevbe ve Sazlar”, a.g.e,İstanbul, 1968, c.VIII, sayı: 51, s. 3659

31

2.3.1 XX. Yüzyılda Meşhûr Nevbezenler Nevbezen: Nevbe âyîninde halîle, kudüm veyâ mazhar gibi nevbe sazlarını çalan kimseye denir.1 Tablo 5: XX. Yüzyıldaki Meşhûr Nevbezenler 2

Abdüssamed Molla İzmit’te Himmetzâde Tekkesi şeyhi, XX. asrın en iyi nevbezenlerindendi

Ali Bey (Sallabaş Ali Bey)

Karagümrük’te Kādiriyye’den Karakulak Tekkesi son postnişîni İsmâil Hakkı Efendi’nin damadı ve halifesi, aynı zamanda zâkirbaşı idi.

Ali Haydar Bey Çemberlitaş’ta Rifâiyye’den Kara Baba-yı Velî Dergâh-ı Şerîfi’nin son postnişîni idi.

Ali Rızâ Şengel Zâkirbaşı Eyyûbî Hoca Rızâ Bey Arap Cemil Efendi Kıyâm reislerinden, zâkirbaşı idi

Bahriyeli Edhem Efendi

Draman’da , Kādiriyye’den Kefevî Dergâh-ı Şerîfi son postnişîni, bestekâr, hânende, (Cemaleddin Server Revnakoğlu, kendisinden birkaç ilâhi meşk ettiğini söyler)

Hattat Hacı Nuri Bey Beşiktaş’ta Nakşîbendiyye’den Yahyâ Efendi Dergâh-ı Şerîfi son zâkirbaşısı Beşiktaşlı (ses sanatkârı Tülin Korman’ın babası)

Hayrullah Tâceddin Bey Üsküdar’da Rifâiyyeden Çarşamba Tekkesi son postnişîni

İbrâhim Edhem Efendi

Çengelköyü Bedevî Tekkesi Şeyhi Ahmed Efendi zâde İbrâhim Edhem Efendi (Zamanının tanınmış usta nevbezenlerindendir. Hakkında “nevbede elini tutacak yoktur” denir. )

İsmâîl Gavsî Bey İstanbul Kādirihânesi’nin son postnişîni (Gavs-ü’l-meşâyih) İsmâil Hakkı Bey Şeyh Hâfız İbrâhim Efendi'nin oğlu ve halifesi muallim hâfız Kemâl Gürses Kasımpaşa’da Kādiriye ve Rifâiyye’den ma‘rûf mevlidhan, hâfız Mehmed Efendi Kastamonulu Turşucu Hâfız Mehmed Efendi Mehmed Şemseddin Efendi (Ulusoy) Bursa’da Mısrî Âsitânesi son postnişîni

Râşid Efendi

Şehremini’nde Kādiriyye’den Remli Dergâh-ı Şerîfi postnişîni ve meşhûr zâkirbaşı Hâfız Hüseyin Hâlis Efendi ve kardeşi meşhûr zâkirbaşı, yorgancı

Şeyh Ârif Efendi

Üsküdar’da Rifâiyye’den Toygar Şeyhi Hâzım Efendi’nin amcası zâkirbaşı ( Mecmûa’nın yaprakları arasında, bu zâtın kendi düzenlediği Nevbe Usûlü bulunmaktadır. Bkz s. 600)

Şeyh Cemâleddin Efendi

Küçük Piyâle Paşa Tekkesi son postnişîni ( Hâfız, bestekâr Sâdeddin Kaynak, Sâdi Hoşses, hâfız Kemâl Batanay, kemânî Reşad Bey, şeyhin talebelerindendi.)

Şeyh Hâfız İbrâhim Efendi Eyyüb’te İslâmbey Bedevî Tekkesi son postnişîni, âlim,müderris. Şeyh Nazmi Efendi Şeyh Sa‘deddin Efendi’nin oğlu ve halifesi Şeyh Ömer Hulûsi Efendi Üsküdar’da Nakşîbendiye’den Çınar Tekkesi şeyhi 1 İlhan Ayverdi, Misâlli Büyük Türkçe Sözlük , Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul, 2005, c.II, s. 2338 2 Revnakoğlu, “Tekke Dışında Nevbe ve Sazları”, a.g.e, c.VIII / 51, İstanbul, 1968, s. 3659

32

Şeyh Sa‘dedin Efendi

Eyüb’de Kādiriyye’den Hâkî Baba Dergâh-ı Şerîfi son postnişîni Şeyh Ceylân ismiyle ma‘rûf (zikirdeki coşkunluğunun yanı sıra kıyâm reisliği ile tanınmış, Eyüplülerin sevgilisi bir halk adamı idi.)

Üsküdarlı Şevki Bey Beşiktaş’ta Nakşîbendiyye’den Yahyâ Efendi Dergâh-ı Şerîfi zâkirbaşılarından –Nuri Bey’den önce-

Zâkirbaşı Defterhâneli Hacı Şeref Bey

Aynı zamanda, üzerinde çalıştığımız bu Mecmûa’nın müellifi olan Karagümrüklü Hacı Şeref, Askerî Müze’nin mehter takımında da serzilzân olarak uzun seneler görev yapmıştır.

Zâkirbaşı Salâhaddin Bey (Salahaddin Gürer) Kādiriyye-i Rûmiyye hulefâsından

2.3.2 Nevbe Merâsimi

Tâhir Olgun, bayram sabahları Merkez Efendi Dergâhı ile Yenikapı Mevlevîhânesi arasında yapılan ve binlerce kişinin seyrettiği bu geleneksel merâsimden şöyle bahseder: “Yenikapı Mevlevîhânesinde sabah namâzı kılındıktan sonra ihvân, şeyh dâiresinin önünde toplanır, şeyh çıkar. Hep birlikte Merkez Efendi Tekkesi’ne giderler. Orada bayram namâzını edâ ederler. Namazdan sonra Mevlevî şeyhi, Hazret-i Merkez’in önünde duâ ve gülbank okur Merkez şeyhi ile bayramlaşır. Evvelce gönderilmiş olan kudümler, iki kişinin omzunda olduğu, arkasında kudümzenler ve neyzenler bulunduğu halde peşrev çalınarak Mevlevîhâne’ye gelinir. Cümle kapısından içeri girilince terennüme hitâm verilir. Şeyh niyâz penceresi önünde duâ eder ve gülbank okur. Ondan sonra hâricden gelmiş olanlar, şeyh dâiresinde şeyh ile bayramlaşırlar. Daha sonra elifi somat kurulur. Orada şeyh ve çilekeş dervîşler bulunur. Kavurma, lokma denilen Mevlevî pilâvı ve pelteden ibâret olan yemek yendikten sonra dervîşler şeyhle bayramlaşırlar. Sonra duâ edilir.”1

Çeşitli tarîkatlerde uygulanan bu tür an’aneler, hicret esnâsında Medînelilerin Hz. Peygamber’i karşılayışını hatırlatmak maksadıyla ihdâs edilmiştir.2

2.4 Mecmûa’nın Şekil ve Muhtevâ Açısından İncelenmesi

Bir zâkirbaşının âyin sırasında veyâ diğer zamanlarda okuyacağı ilâhî, şuğul, âyin, durak tevşih, nefes vb.gibi tekke formlarından eserleri içeren bu mecmûa, 551 sayfadan oluşmaktadır.

Mecmûa’da, 131 şâire âit, 331 şiir bulunmaktadır. Şâiri belli olmayan şiir sayısı ise, 268 olup, toplam 599 şiir vardır. Şiirlerin 239’u şuğuldür. Altı bestekârın adı geçmektedir. Bestekârı belli olan eser sayısı, 12 ’dir. Mecmûa’da 37 farklı makāmdan eser vardır. Makāmları belirtilmeyen eser sayısı, 11’dir. Makāmı bilinen güftelerin sayısı ise 588’dir.

1 Ergun, c.II, s.667 2 Nevbe Merâsimi hakkında detaylı bilgi için bkz: Revnakoğlu, “Tekke Mûsikîsinde Nevbe vurmak Ne İdi Nasıl Yapılırdı?”, Târih Konuşuyor, İstanbul, Şubat 1968, c.VIII, sayı:49, s. 3553-3556; Revnakoğlu, “Tekke Mûsikîsinde Nevbe Çıkarma Merâsimi”, age,İstanbul, 1968, c.VIII, sayı:50, s. 3613-3616; Revnakoğlu, “Tekke Dışında Nevbe ve Sazları”, age, İstanbul, 1968, c.VIII, sayı 51, s. 3659

33

Mecmûanın miklebi’nde “Bu Mecmûa-i Zâkir’in Sâhibi Hacı Şeref Efendi” diye bir kayıt düşülmüştür.

Mecmûa’nın ön kapağının iç kısmına Şeref Efendi’nin tabl-zen iken çekilmiş bir fotoğrafı ve Şeref Efendi’ye hocası Yaşar Baba tarafından verilen icâzet yapıştırılmıştır. Yaşar Baba, kendisi Bektâşî olduğu halde, bu icâzeti 1340/1921 târihinde, Bektâşiyye’den Süleyman Veliyyüddîn Baba’nın XIX. yüzyılın ortalarından sonra Eyüp Bahâriye’deki evinde te’sîs ettiği Hâne-dergâh’da Arapça olarak ve “er-Rifâî” nisbesiyle, imzalâmıştır. Çünkü Bektâşîlik’te devrân zikri ve zâkirbaşılık vazifesi yoktur. Yaşar Baba’nın, bilindiği üzere daha önce Rifâî tarîkatinde kıyâm reisliği ve meydân nakibliği gibi vazîfeleri de icrâ etmiş olması, O’nun hem bu tarîkatten geldiğini, hem de bu konulardaki yetkinliğini gösterir1.

Mecmûa’nın üçüncü sayfasında, Şeref Efendi’ye hocası Hâfız Hasan Tahsin tarafından onaylı izin yazısı vardır. Bu kayıt, bir nevi icâzettir. Ayrıca Mecmûa yaprakları arasında ayrı bir kâğıtta Üsküdarlı meşhûr Zâkir Ârif Efendi’nin 1312 (1894)’te tertîb ettiği “‘Nevbe Usûlü” bulunmaktadır.

Mecmûa’da geçen eserler, durak, ilâhî , şuğul, cumhûr ve kıyâm ilâhîleri, demdeme, ism-i celâl, kasîde, münâcât, nefes, mevlevî âyini, savt, tevşîh formlarında bestelenmiştir.

2.4.1 Mecmûada Adı Geçen Makāmlar

Mecmûa’da 37 makām adı geçmektedir.

Tablo 6 : Mecmûada Geçen Makāmlar ve Kaç Kez Bestelendiğini Gösteren Tablo

Uşşâk 85 Çargâh 5 Rast 80 Nihâvend 5 Hicâz 58 Acemaşirân 3 Hüseynî 53 Ferahnâk 3 Sabâ 48 Karcığar 3 Hüzzâm 35 Sûzinâk 3 Segâh 32 Bûselik 2 Nevâ 27 Nühüft 2 Eviç 26 Hicâzkâr 1 Beyâtî 23 Müsteâr 1 Mâhûr 16 Nişâbûr 1 Muhayyer 14 Pençgâh 1 Acem 11 Rastıcedîd 1 Irâk 12 Rehâvî 1 Bestenigâr 9 Sazkâr 1 Dügâh 8 Şeddiarabân 1 Sûzidil 7 Şevkutarâb 1 Şehnâz 7 Uzzâl 1 Yegâh 1

1 Kılıç, a.g.m, s.81

34

2.4.2 Mecmûada Adı Geçen Bestekârlar

Tablo 7: Mecmûa’da Adı Geçen Bestekârlar ve Bestelerinin Sayısı

Hammâmîzâde Sermüezzin İsmâil Dede 4 Derviş Mustafâ Dede 3 Hoca Zekâî Dede 2 Tarsûsî Şeyhi Mehmed Efendi 1 Hüseyin Fahreddin Dede 1 Hammâmî Osmân Efendi 1

2.4.3 Mecmûa’da Adı Geçen Şâirler

Mecmûa’da adı geçen şâir sayısı 131 ve şairi belli olan şiir sayısı 331’dir.

Tablo 8: Mecmûa’da Adı Geçen Şâirler ve Mecmûa’daki Şiirlerinin Sayısı

Yûnus (Âşık, Dervîş, Emre mahlaslı) 58 Âhî 1Niyâzî-i Mısrî 28 Ahmed Rifâî 1Hüdâî 15 Ahmedî 1Seyyid Seyfullah Nizâmoğlu 15 Ahmedü’l-Bedevî 1Eşrefoğlu Rûmî 13 Aktâbî 1Sezâî 12 Ârif 1Hakkı 7 Azîzî 1Şemsi 7 Bağdâdî 1Zekâî 6 Bayrâm-ı Velî 1Himmet 4 Bilâl-i Habeşî 1Nakşî 4 Burûsî İsmâîl Hakkı Efendi 1Nûrî 4 Câbirî 1Seyyid Nesîmî 4 Derviş Himmet 1Şemsi Tebrizî 4 Dervîş Mûsâ 1Ümmî Sinân 4 Derviş Osmân 1Adlî 3 Ebûbekr-i Sıddîk 1Fuzûlî 3 Emir Sultân 1Hatâyî 3 Enverî 1Kenzî 3 Fazlî Osman 1Nasûhî 3 Fevzî 1Selâmi (Ali Efendi) 3 Fuâdî 1Sünbülî 3 Gülşenî İbrâhîm 1Abdurrahim Tırsî 2 Gülşenî Sezâyî 1Fenâî 2 Halil Nablûsî 1Gafûrî 2 Hamdî 1Hilmi 2 Harâbî 1Izzî 2 Hasan Dede 1Muhyî 2 Hassan 1Nazîm 2 Hâşim Baba 1

35

Recâî 2 Hâşimî 1Rûşenî 2 Hayri 1Sa‘di 2 Himmetzâde Derviş Abdullâh 1Sivaslı Şemsî 2 Hüsnî 1Sultan I. Ahmet 2 III. Selim (Hâlıkî) 1Süleymân 2 İbn Neccâr 1Ulvî 2 İbni Fariz 1Üftâde 2 İbrâhim Hakkı 1Üsküdarlı Osmân Şemsî Bey 2 İkbâlî 1Abdulfettâh 1 Kabûlî 1Abdurrahim 1 Kâhyâzâde Ârif 1Abdülahad Nûrî 1 Kāimî 1Abdüssamed 1 Kâmil 1Kuloğlu 1 Kaygûsuz Abdâl 1Lâî 1 Kul Yûsuf 1Lebîbâ 1 Sıddîk 1Leylâ 1 Sinân Ümmî 1Meftûnî (II. Mustafa Han) 1 Sivaslı Abdulmecit Şeyhî 1Merkezî 1 Sultân Bahâeddîn 1Mevlânâ 1 Sultân Veled 1Muhammed Muhyiddîn 1 Sümbülî Fahri 1Muhtâr 1 Şadi 1Nahîfî 1 Şâkir 1Nazîf (Rif'at Bey) 1 Şemseddîn 1Nazif Dede 1 Şerîfî 1Nazmi 1 Şeyh Cemâlî 1Neccârzâde Rızâ 1 Şeyh Cemâlî Halvetî 1Nedîm 1 Şeyh Gâlib 1Nefes Anbarı Osmân 1 Şeyh İbrâhim Sinânî 1Osman 1 Şeyh Kâmil 1Rızâ 1 Şeyh Mehmed Bekrî 1Sa‘dî 2 Şeyh Vefâ 1Safvet 1 Tâlib 1Sahvî 1 Tarsûsî Şeyh Mehmed Efendi 1Âdile Sultân 1 Yâkūb 1Zâkir 1 Ziyâ 1

2.4.4 Mecmûada Geçen Dînî Mûsikî Formları

Mecmûa’da, şuğul, durak, ilâhî, cumhûr, demdeme, ism-i celâle kalkarken okunan ilâhîler, kasîde, münâcât, nefes, mevlevî âyini, kıyâm ilâhisi, savt, tapu savtı, tevşîh, muharrem ilâhîsi gibi formlardan eserler mevcuttur. Şimdi bu formlar hakkında kısaca bilgi verelim:

Şuğul: Sözleri Türk şâirleri tarafından Arapça olarak yazılıp, Türk mûsikîsi

36

makām ve usûllerine göre bestelenen ilâhîlerdir. Daha çok yürük usûllerde bestelenir. Zekâî Dede’nin 36 şuğul bestelediği yazılıdır1.

Mehmet Emin Altıntop’un Şuğuller adlı yüksek lisans tezi, bu sahada yapılmış kayda değer bir çalışmadır2. Ayrıca Sâdeddin Arel’in arşivinde bulunan şuğul besteleri Yusuf Ömürlü ve Ayşe Başak İlhan tarafından yayına hazırlamaktadırlar. Henüz yayınlanmamış olsa da bu kaynaktan epeyce istifâde ettik.

Durak: Kuûdî veya kıyâmi zikir yapan, Mevlevîlik dışındaki tarîkatlerde, birinci kısmı teşkil eden kelime-i tevhîd zikrinden sonra, ism-i celâle geçmeden önce verilen arada, bir veyâ iki zâkir tarafından okunan, çeşitli makāmlarda bestelenmiş eserlerdir. Allâh’ın yüceliğinden, ve sıfatlarından bahseden bu güfteler, meşhûr mutasavvıfların şiirlerden seçilir. Durak şiirleri, ilâhide olduğu gibi murabba, muhammes, müseddes veya müsemmen, hatta muaşşer olabilir. Duraklarda terennüm yoktur. Fakat istenirse bazı yerlere “Hak dost, dost, âh, Hû yâ Hak” gibi terennüm lafızları ilâve edilebilir. 3

Durakların Türkî darb veyâ durak evferi usûlüyle bestelendiği söyleniyorsa da Türkî darbla bestelenmiş olanına rastlanılmamıştır.4 Duraklar, tasavvufî ağırlıklı, derin ve itinâlı eserlerdir. Ezgi’nin çalışmalarından önce, durakların usûlsüz olduğu sanılıyordu. Oysa duraklar daima durak evferi usûlünün son ölçüsü ile başlar ve irticâli denilebilecek serbestlikte okunurlar. Hatta sıkça puan dorg (point d’orgue) kullanılır. Son dönemlerde tekkelerde okunanlar, bozulmuş ve usûlünü kaybetmiş eserlerdi.

En fazla durak besteleyen, 108 durakla Hüseyin Sâdeddin Arel’dir. Ezgi, Arel’inkiler dışında mevcut duraklardan, 39’unu bir kitap halinde yayınlamıştır.5

İlâhî : Arapça’da “Allâh’a âit” manasına gelir. Tasavvuf Edebiyâtı’ndaki ilâhî türünün kendine özgü bir uslûpla bestelenerek meydana gelen şekline, dînî mûsikîde ilâhî denir6.

Dînî mûsikîde en fazla kullanılan ve sahası en geniş olan formlardandır. Konularına, uslûplarına, yer ve zamanlarına göre bestelenmiş bir çok ilâhî çeşidi vardır. Bazı ilâhîler, belirli bir tarîkata mahsustur. (Kādirî, Rifâî, Nakşbendî, Halvetî, Bektâşî, Gülşenî gibi). Bazı ilâhîler umûmîdir. Her yerde, câmî ve tekkelerde; her tarîkatte okunabilecek mahiyettedir. Ayrıca zikir esnâsında okunan zikir ilâhîlerini; koro halinde icrâ edilen cumhûr ilâhîlerini, Arabî aylara mahsus ilâhîleri (mi‘râciyye, regāibiyye, temcid, ramazan ilâhîleri, kıyâm ilâhîleri vs…) sayabiliriz. İlâhîler küçük usûllerle bestelendiği gibi büyük usûllerle de bestelenir 7.

1 Yılmaz Öztuna, Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, ME.B Yayınları, İstanbul, 1969, c. II, s. 292 2 Altıntop, Mehmet Emin, Türk Din Mûsikîsinde Arapça Güfteli İlâhîler (Şuğuller), (Dnş.Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan), MÜ-SBE (YLT), İstanbul, 1994 3 Öztuna, c.II, s.172 4 Ahmed Avni, Hânende, İstanbul, 1317, s.23 5 Suphi Ezgi, Türk Mûsikîsi Klâsiklerinden-Temcid-Na’t-Salât-Durak, İstanbul Konservatuvarı, İstanbul, 1945 6 Nuri Özcan, Dînî Mûsikî Ders Notları , s.41 7 Öztuna, c.I, s. 296-297

37

Cumhûriyet döneminde ilâhî formuna fazla rağbet edilmemiştir. Fakat bazı şahıslar tesbit edebildikleri ilâhîleri mecmûa adı altında toplamışlardr. Özel koleksiyonlarda ve kütüphânelerde bir çok ilâhî güfte mecmûaları vardır. Çoğunun sahibi belli değildir. Bunlardan en önemlisi, Müstakîmzâde Süleyman Sâdeddin Efendi’nin mecmûasıdır1. Bu mecmûa üzerinde yüksek lisans tezi yapılmıştır2.

Cumhûr İlâhî: Dînî mûsikîde, teksesli koro için yazılmış ilâhîlerdir.

Demdeme: Demdeme zikri ve nevbe’nin 3. faslı esnâsında okunan ilâhî ve şuğullerdir.

[Demdeme Zikri: Kıyamî zikirlerde, dervişlerin bir kısmının yarı öne diğer bir kısmının da yarı arkaya eğilerek ism-i celâl zikretmelerine “demdeme zikri” denir.

Demdeme Faslı: Nevbe’nin III. faslına, demdeme faslı denir. Kısa aralıklarla ve kesik kesik, “dümdüm” tek tempo ile devâm eden usûlde, bu fasla herkes kolayca iştirak edebilirdi. ]

Kasîde: Dînî içerikli kasîdelerin, solo olarak, o anda tıpkı taksim yapar gibi improvize (doğaçlama) olarak bestelenip okunan şeklidir.

Münâcât: Tasavvuf veya dîvân şâirlerinin, Allâh’a yalvarış, yakarışı dile getiren şiirlerinin, sesi güzel ve mûsikî bilen bir kişi tarafından, bir veyâ birkaç makāmda dolaşarak irticâlen seslendirdiği eserlerdir.

İsm-i Celâl: Tekke mûsikîsinde, kelime-i tevhîdden sonra, her tarîkatin kendine mahsus uslûbuyla kıyâmî veyâ kuûdî olarak, Allâh lafzını zikretmelerine denir. Dervişler, ism-i celâli hangi makām ve tempoda zikrediyorlarsa, zâkirler de aynı makām ve tempoda ilâhiler okurlar.

Kıyâm İlâhîsi: Zikrin ayakta devâmı esnâsında okunan ilâhîlerdir.

Savt: Kādirîlerin, Gülşenîlerin, Celvetîlerin usûl ilâhîsi diye adlandırdıkları savtların, zikrin husûsiyetine göre okuma yeri ve zamanı farklı farklıdır. Tapu savtı, çamaşır savtı, Gülşenî savtı vb. adlarla anılan ilâhîlerin isimlerinin nereden geldiği hakkında fazla bilgi yoktur3.

Tevşîh: Mevlid ve mi‘râciye bahirleri arasında cumhûr tarafından okunmak üzere, Hz. Peygamber’in doğumuna dâir medihleri terennüm eden, Arapça veya Türkçe sözlü, bestelenmiş manzûmelerdir.4

Âyin : Tekkelerde, her tarîkatın kendine mahsus zikir meclislerinde icrâ ettikleri

1 Bkz: Müstakimzâde, Mecmûa-i İlâhiyyât Süleymâniye Ktp. Esad Efendi Yazmaları, no: 3397 2 Şengül Sağman, Müstakimzâde'nin "Mecmûa-i İlâhiyyât" Adlı Güfte Mecmûası, (Dnş.Yrd. Doç. Dr. M.Nuri Uygun), MÜ-SBE (YLT), İstanbul, 2001 3 Özcan, Dînî Mûsikî Ders Notları, s. 39 4 Özcan, a.g.e, s.21

38

besteli eserlerdir. Fakat âyin kelimesi daha çok Mevlevîlikle anılır olmuştur1

Nefes: Daha çok Halk mûsikîsi özelliklerini taşıyan tasavvufî içerikli ve Bektâşî tekkelerinde okunan eserlerdir. Çoğunun bestekârı belli değildir.

Nevbe: Bkz: “Nevbe” bahsi, s.30

Tablo 9: Mecmûada Geçen Formlar ve Sayısı

Cumhur İlâhî 61 Mevlevî Âyinlerinden kısımlar 10

Demdeme 4 Münâcât 4 Durak 17 Nefes 6 İlâhî 209 Tevşîh 27 İsm-i celâl 1 Savt 3 Kasîde 1 Şuğul 239 Kıyâm İlâhîsi 25 Tapu Savtı 1

1 Ayrıntılı bilgi için bkz: Özcan, a.g.e, s. 32-34;

39

3- MECMÛA-İ ŞUĞL U İLÂHÎ VESÂİRE

1

1 Mecmûa’nın adının yazılı olduğu ön kapak.

40

3.1 Yaşar Baba’nın Hacı Şeref Efendi’ye Verdiği Zâkirbaşılık İcâzetnâmesi1

3.1.1 İcâzetin Arapça Metni

1 Mahmut Erol Kılıç, makālesinde bu icâzetnâmenin, Mecmûa’nın ön kapağının iç kısmına Şeref Efendi’nin bir resmi ile birlikte yapıştırılmış olduğundan bahseder. Bkz: Mahmud Erol Kılıç, “Sultân-ı Zâkirân Yaşar Baba ve Bir Zâkirbaşılık İcâzeti”, İstanbullu, İstanbul, Ocak 1999, Sayı 4

43

3.1.2 İcâzet’in Okunuşu

Bismillâhirrahmânirrahîm.

Elhamdülillâhillezî zâde’l-eşvâka’l-ahbâb, ve şennefe âzâne üli’l-elbâbi bi’l-

eğānî ve’l-elhân, ve nevvera kulûbe’l-âşıkıyn bi-terannümi belâbili hâzihî’l-meydân

ve’s-salâtü ve’s-selâmü alâ Seyyidinâ Muhammedini’n-Nebiyyi’l-ümmiyyi’l-arabiyyi’l-

hâşimiyyi’l-kuraşiyyi’l-mekkiyyi’l-medeniyyi ve alâ âlihî ve evlâdihi’l-ahyâri ve ehli

beytihi’l-athâr. Emmâ ba‘dü fe-inne cemîa mâ nukıle an lisânî fî hâzihi’l-icâzeti’ş-

şerîfeti min i‘tâi’l-izni lil-inşâdi fî esnâi’z-zikri ve’t-tevhîdi’l-hafiyyivi’l-kuûdiyyi ve’l-

cehriyyi’l-kıyâmiyyi ve’d-devrâniyyi’l-beyyûmiyyi ve ğayri zâlike mimmâ yetevekkafü

lil-inşâdi min envâi ezkâri rabbi’l-ibâdi lil-veledi’l-kalbiyyi’s-sâlihi’ş-şâbi’l-

muvaffaki’r-râbihi veledinâ’l-ma‘rûf bi’l-hâcci Şerefiddîni’r-Rifâiyyi –sâna’llâhu

savtehû ve zâde li-ehli’l-beyti mehabbetehû lemmâ etkane’l-esvâte ve’l-enğâme ve

etemme usûle’l-mûsıkıyyeti ve’l-ahkâmi. Eceztü lehû bi-riyâseti’z-zâkirîn.-

hafizehu’llâhu min mekri’l-mâkirîn –

Allâhümme’şğal cevârihanâ bi-tâatike ve kulûbenâ bi-ma‘rifetik ve’ş-ğalnâ tûle

hayâtinâ fî leylinâ ve nehârinâ elhıknâ bi’llezîne tekaddemû mine’s-sâlihîn. Ve’r-zuknâ

mâ razaktehüm kün lenâ kemâ künte lehüm. Âmîn. Ve ene’l-fakıyru’l-muhtâcu ilâ

rahmeti rabbina’l-kadîr hâdimi ehli beyti’n-nebiyyi’l-beşîr Halîl Yaşar Baba fî tekyeti

Süleymân Veliyyiddîn Baba karîben min bahâriyyeti tahrîren fî evveli yevmin min

muharrami’l-harâmi li-seneti erbaîne ve sülüse mietin ve elfin min hicreti men lehû’l-

izzu ve’ş-şeref.

Sene 1340 - Ğurre-i Muharremü’l-Harâm Yevmu’l-Ehad / Sene 1337 /-4 Eylül Pazar

Elhamdülillâhi rabbi’l-âlemîn ve’s-salâtü ve’s-selâmü alâ muhammedin ve âlihî

ecmaîn emmâ ba‘dü fe-hâzihî icâzetün şerîfetün a‘tâhâ şeyhu’z-zâkirîn Halîl Yaşar

Bende-i Âl-i Abâ Es-Seyyid Yaşar Baba

es-Seyyid eş-Şeyh Halîl Yaşar Aşkî er-Rifâî

44

Baba limen kâne lehâ ehlen ağnî el-Hâcce Şerefeddîni’r-Rifâiyyi –zâdellâhu ışkahû ve

kemâ lehû âmîn ve nahnü nusaddiku zâlike va’llâhü alâ mâ nekūlu vekîlün ve

salla’llâhü alâ seyyidinâ muhammedini’n-nebiyyi’l-cemîl. Âmîn.

Allâhümme’rda an mürattibihâ ve kâtibihâ ve mu‘tîhâ ve âhızihâ bi-hürmeti men

erseltehû rahmeten lil-âlemîn

3.1.3 İcâzet’in Tercümesi1

Bismillâhirrahmânirrahîm.

Seven kimselerin (muhiblerin) şevkini ziyâdeleştiren (arttıran), âhenkli (uyumlu)

sesler ve nağmeler ile akıl sahiplerinin kulaklarını zevklendiren ve bu meydânın

bülbüllerinin terennümleriyle de âşıkların kalblerini nurlandıran Allâh’a hamdolsun.

Salât ve selâm Muhammedü’n-Nebî, el-Ümmî, el-Arabî, el-Hâşimî,el-Kureyşî,

el-Mekkî, el-Medenî efendimiz ve O’nun fazîletli âlinin, evlâdının ve pâk ehl-i beytinin

üzerine olsun.

Bu şerefli icâzette lisânımdan dökülenler Rabb-i ibâdın envâ-ı zikirlerinden

uygun olanlarını hafî, kuûdî, cehrî, kıyâmî, devrânî, beyyûmî ve diğer zikir ve tevhîd

icrâsında inşâd etmesi için veled-i kalbim, sâlih genç, muvaffak faydalı ma‘rûf

evlâdımız Hacı Şerefeddîn er-Rıfâî’yi –Allâh sesini korusun ve ehl-i beyte olan

muhabbetini ziyâde etsin- sesler ve nağmeler üzerinde ustalaşıp mûsıkî ahkâmı ile

usûllerini tamamladığında zâkirlerin reîsi yapma icâzetidir. Allâh O’nu hîlecilerin

oyunlarından korusun.

Ey Allâh’ım! Bütün âzâlarımızı sana tâatle, kalblerimizi de mağrifetinle meşgûl

et. Bütün hayâtımız boyunca gecemizde gündüzümüzde bizi onlarla meşgûl et. Bizleri

Sâlihlerin önde gelenlerine ilhâk et. Onları rızıklandırdığın şeyle bizi rızıklandır. Onlara

olduğun gibi bize ol. Âmîn

Ben kādir olan Rabbimizin merhametine muhtâc, ve beşîr olan peygamberimizin

ehl-i beytinin hâdimi el-fakîr Halil Yaşar Baba, Bahâriye yakınlarındaki Süleymân

Veliyyüddîn Baba Tekkesi’nde hicretin bin üç yüz kırk senesi [1340/1921]

muharremü’l-harâm ayının birinci günü O izzetli ve şerefli kimse için yazdım.

1 İcâzetin tercümesi Mahmut Erol Kılıç’ın makālesinden alınmıştır. Bkz: Mahmud Erol Kılıç, “Sultân-ı Zâkirân Yaşar Baba ve Bir Zâkirbaşılık İcâzeti”, İstanbullu, İstanbul, Ocak 1999, Sayı 4

45

(Burada iki mühür vardır. Soldaki mühür “es-Seyyid eş-Şeyh Halîl Yaşar Aşkî

er-Rifâî” adına, sağdaki ise “bende-i âl-i abâ es-Seyyid Yaşar Baba” adınadır.)

Elhamdülillâhi rabi’l-âlemîn ve’s-salâtü ve’s-selâmü alâ Muhammedin ve âlihî

ecmaîn.

Emmâ ba‘d; bu şerefli icâzeti Şeyhu’z-Zâkirîn Halîl Yaşar Baba ehil olan

kimseye yânî el-Hâc Şerefeddîn er-Rifâî ‘ye –Allâh aşkını ve kemâlini ziyâde etsin-

vermiştir. Biz de bunu tasdîk ederiz. Ne söylüyorsak Allâh vekîlimizdir. Ve sallallâhü

alâ seyyidinâ Muhammedini’n-nebiyyi’l-cemîl. Âmîn.

Allâhım bu icâzeti terkîb edenden, yazandan ve bu icâzeti verenden ve alandan

âlemlere rahmet olsun diye gönderdiğin zâtın hürmetine râzı ol.

[Bu tasdik hânesi boştur. Herhangi bir mühür yoktur.]

46

3.2 Hâfız Hasan Tahsin Efendi’nin Hacı Şeref Efendi’ye Yazdığı İcâzet 1

İşbu Mecmûa-i Şerîfe El-Hâc Şeref Efendi ibn merhûm El-Hâc Hasan Efendi’ye ezintü2. Mecmûa-i Şerîfe işbu bin üç yüz yirmi üç senesi Muharremü’l-harâmın gurresi târihiyle izin verilip hocası Balât İmâmı Hâfız Hasan Tahsin Efendi ibn El-Hâc Hâfız Mehmed Efendi.

Fî sene 1 Muharrem 13233 Yevm-i Salı

Eddâî Hoca Mühür

1 Bu temellük kaydı, aynı zamanda Şeref Efendi’nin zâkirbaşılığı için bir icâzet niteliği taşır. Bu kayıt Mecmûa’nın üçüncü sayfasında yer alır. 2 Ezintü: “İzin verdim.” 3 Mîlâdî takvim olarak 8 mart 1905-Çarşamba’ya tekābül etmektedir. Bkz: Fâik Reşit Unat, Hicrî Târihleri Mîlâdî Târihe Çevirme Kılavuzu, Ankara, 1974, Türk Târih Kurumu Yayınları, s.90

Hâfız Hasan Sene 1323

47

4-GÜFTELER

48

s. 1

Rast Tevşîh1

Güfte: Hakkı

Beste: ?

Merhabâ ey mevlid-i Peygamberî

Gel berû ey mâh-ı enver gel beri

(meyân)

Meclis-i mevliddedir zevk-i neşât

(Yâ Rasûlallâh)

Dil o mecliste olur gamdan berî

Şerbet-i sükker verir kabz-ı dile

Cân dimâğında olur ûd u anberî

Salli yâ Rabbi alâ hayri’l -verâ

(Yâ Rasûlallâh amân)

Oldu Hakkı’nın bu vird-i ezberi

1 Nalbûrîzâde’nin Rast bestesi için bkz: Ali Rızâ Şengel,Türk Mûsikîsi Klâsikleri –İlâhîler, c.I, s.45–47; Ergun, c.I, s.385

49

s. 2

Dügâh Tevşîh1

Güfte: Fenâî

Beste: ?

Yâ İlâhî âsitânın hasteye dârü’ş-şifâ

Şerbet-i vaslın içenler buldu her derde devâ

(meyân)

Zerre görünmez Fenâî işbu âlem ârife

Bir demine vuslatın iki cihân olmaz bahâ

Ger ziyâ-yi şems-i zâtın ermez ise sâlike

Nice kat‘ ede menâzil kande erişir atâ

1 Hâfız Ahmed Efendi’nin Dügâh bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.64–65; Ali Şîruganî Dede’nin Dügâh bestesi için abk: Türk Mûsikîsi Klâsiklerinden İlâhîler, İstanbul Konservatuvarı Neşriyâtı, İstanbul, 1931, s.5; güftesi için bkz: S. Nüzhet Ergun, Türk Mûsikîsi Antolojisi-Dînî Eserler, İst. Ünv. Yayınları, İstanbul, 1943, c.I, s.194–195

50

s.3

Rast İlâhî1

Güfte: ?

Beste: ?

Milk-i cihân sultânı Abdülkādir Geylânî

Hazreti Hak yârânı Abdülkādir Geylânî

Yâ Hû yâ Hû yâ dâim Allâh yâ Hû yâ dâim

Tal‘atınla nûr eder vâsıl-ı sürûr eder

Cümle gamdan dûr eder Abdülkādir Geylânî


Gel sen de ol halka-i bende kim ola serbülend

Hazreti şâh-ı Nakşbend Abdülkādir Geylânî


Gıbta eder dervişân olduğu çün bendegân

Menba-ı dâru’l-emân Abdülkādir Geylânî


1 Şeyhülislâm Es’ad Efendi’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.67

51

s. 4

Rast Cumhûr1

Güfte: Dervîş Yûnus

Beste: ?

Dolap niçin inilersin derdim vardır inilerim

(meyân)

Ben Mevlâ’ya âşık oldum ânın içün inilerim

Benim adım dertli dolab suyum akar yalab yalab

(meyân)

Böyle yaratmıştır Çalâb ânın içün inilerim

Beni bir dağda buldular kolum kanadım kırdılar

(meyân)

Dolaba lâyık gördüler ânın içün inilerim

Derviş Yûnus eder âhı gözyaşı döker günâhı

(meyân)

Hakk’a âşığım billâh ânın içün inilerim

1 Abdullah Dede’nin Rast Bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.51

52

s. 5

Rast İlâhî1

Güfte: Nûrî

Beste: ?

Aşkınla cihân beste lütfeyle inâyet kıl

Derdinle bu cân hasta lütfeyle inâyet kıl

Ey rahmeti çok Rahmân âlem gözüme zindân

Uçarsa kafesten cân lütfeyle inâyet kıl

Bîçâreleri yâd et vîrân dili âbâd et

Nûrî kulun irşâd et lütfeyle inâyet kıl

1 Dede Efendi’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.89; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.59

53

s.6

Rast İlâhî ve Tevşîh1

Güfte: Sa‘dî

Beste: ?

Yâ Rasûlallâh cemâlin keşefe’d-dücâ değil mi?

Habîbâ senin kemâlin2 beleğa’l-ulâ değil mi?

İki bergüzîde adın senin ey Habîb-i Rahmân

(nakarât)

Biri Ahmed (ü) Muhammed biri Mustafâ değil mi?

(Ne acep safâ değil mi!)

1 Nikriz bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.39; Pençgâh bestesi için bkz: Töre, c. IX, s.176 2 Şengel’de “kelâmın” şeklindedir. Bkz: Şengel, c.II, s.39

54

s.7

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ ebhe’l cemâl in‘am bi’l-visâl

Rîkûke’l-atlâl kad fâka’z-zülâl

Yâ nûra’l-uyûn abdüke’l-meftûn

Kadduke’l-mevzûn cealenî mecnûn

Tavruke mahbûb li’n-nâsi merğûb

Hayyâke’l-kulûb sârat leke’l-hâl

Hâleftü’l-mîâd ahraktü’l-fuâd

Efneytü’l-murâd bi’l-kıyl ve’l-kāl

يا ابه الجمال انعم بالوصال

ريقوك االطالل قد فاق الذالل

يا نور العيون عبدك المفتون

قدك الموذون جعلنى مجنون

طوروك محبوب للناس مرغوب

خياك القلوب صار تلك الحال

حالفت الميعاد اخرقت الفوأد

افنيت المراد بالقيل والقال

1 Güftesi için bkz: Mehmed Emin Altıntop,Türk Din Mûsikîsinde Arapça Güfteli İlâhîler (Şuğuller), MÜ-SBE(YLT), İstanbul, 1994, s.177

55

s. 7(devâmı)

Rast Durak1

Güfte: Nazîm

Beste: ?

Âfitâb-ı subh-i mâ evhâ Habîb-i Kibriyâ

Mâh-ı tâb-ı şâm u ev ednâ Habîb-i Kibriyâ

Umarım ma‘zûr ola evzâ-ı küstâhânesi

Bakma noksân-ı Nazîm’e yâ Habîb-i Kibriyâ

1 Hâfız Post’un Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.22 ; M.n: “İşbu yedinci sahifesinde yazılmış olduğundan 481. sahifeye mükerrer olarak sehven kaydedilmiştir”

56

s. 8

Rast Şuğul1

Güfte:?

Beste: ?

Elhamdü lillâhi’llezî sultânuhû na‘tü’l-ezel

El-vâhidü’l-ferdü’llezî gufrânuhû yemhu’z-zelel

Rabbun teâlâ şânuhû amma’l-verâ ihsânuhû

Lâ yenbağî rıdvânuhû illâ bi-ihlâsi’l-amel

El-meded mededü’l-meded yâ Rasûlallâh meded

El-meded mededü’l-meded yâ ricâlallâh meded

Yâ men yerâ mâ fi’s-sudûr

Yessir lenâ hayra’l-umûr

Vessi‘ lenâ dîka’l-kubûr

Ve’r-ham lenâ yevme’l-ecel



Yâ men latîf ve lem yezel

Ultuf binâ fîmâ nezel

Ente’l-kaviyyu neccinâ

An kahrike yevme’l-halel


الحمداهللا الذى سلطانه نعت االزل

ى غفرانه يمح الذللالواحد الفرد الذ

رب تعالى شانه عما الورا احسانه

ال ينبغى رضوانه اال با اخالص العمل

المدد يا رسول اهللا مدددالمدد مد

المدد يا رجال اهللا مدددالمدد مد

يا من يرا ما فى الصدور

يسر لنا خيراالمور

وسع لنا ضيق القبور

رحم لنا يوم االجلاو

مددالمدد يا رسول اهللادالمدد مد


ما بعدى

يا من لطيف و لم يزل

الطف بنا فيما نزل

انت القوى نجنا

عن قهرك يوم الحلل

المدد يا رسول اهللا مدددالمدد مد


لى خمسة اطف بها

1 Rast bestesi için bkz: M. Ekrem Karadeniz Koleksiyonu (MEKK), 14. Df.,s.; Rehâvî bestesi için bkz: Şuğuller Mecmûası, TRT Müzik Dairesi TSM. Ktp.,no.69, Ankara, s.26 ; güftesi için bkz: Altıntop, s.173

57

s.8 (devâmı)


Lî hamsetün utfi bihâ

Harra’l-vebâe’l-hâtıme

El-Mustafâ ve’l-Murtazâ

Ve’bnâ hümâ ve’l-Fâtıme



رالوباء الحاطمهخ

المصطفى والمرتضى

و ابناهما والفاطمه

رسول اهللا مددالمدد يا دالمدد مد


58

s . 9

Mâhûr Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Etânî zemânî bimâ ertedî

Fe-billâhi yâ dehru lâ tenkadî

Eyâ leylete’l-vasli ûdi lenâ

Li- enne’l-habîbe aleynâ râdî

Sekānî bike’si henâ şürbetâ

Feşâhedtü fi’l-ke’si nûran yadî

اتانى زمانى بما ارتضى

دهر ال تنقضىيافباهللا

ايا ليلة الوصل عود لنا

الن الحبيب علينا راضى

هنا شربتا سقانى بكأس

فشاهدت فى ا لكأ س نورا يضى

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s. 133; Mâhûr bestesi için bkz: ŞM, s. 34

59

s. 10

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ Rabbi yâ Settâr bi’l-Mustafâ’l-Arabî

El-Hâşimî el-Muhtâr yâ Nebiyye külle nebî

Estağfirü’llâhe’l-evzâr yâ gāfira’z-zülelî

يا رب يا ستار بالمصطفى العربى

الهاشمى المختار يا نبى آل نبى

استغفر اهللا االوزار يا غافر الذللى

Mâhûr Şuğul2

Güfte: ?

Beste: ?

Eyâ hammâru bi-hubbillâh ve leyte’n-nâsu bi-sükrî

Ve hâdînâ Rasûlullâh ve sâkıynâ Ebâbekrî

ايا خمار بحب اهللا وليت الناس بسكرى

و هادينا رسول اهللا و ساقينا ابا بكرى

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s. 239; Rast bestesi için bkz: ŞM, s.22 2 Güftesi için bkz: Altıntop, s.135; Mâhûr bestesi için bkz: ŞM, s. 30

60

s. 11

Mâhûr Şuğul

Güfte: Abdülganî

Beste: ?

Lekad sebâne’l- bân mine’l-hayâ fettân

Heyyim ve salli ve’cma‘ şemlî mâ zâlike min sâdin

Ve kem lehû âşık fî hubbihim sâdık

Fe-leyse yerhamu’l-eytem bi’s-saddi ve’l-hicrân

Yâ ma‘şera’l-uşşâk huzû lenâ meşâk

Velâ tahullû velâ tahullû min cevri hel min sâdin

Ale’n-nebiyyi sallû’l-âl ve’l-ashâb

Mâ dâme Abdülğanî yenkulu hadîse ehli’l-beyân

لقد سبان البان من الحيا فتان

هيم وصل و جمع شملى ما ذالك من صاد

وآم له عاشق فى حبهم صادق

فليس يرحم االيتم باالصد والحجران

يا معشرالعشاق خذ ولنا مشاق

وال تحلوا وال تحلوا من جور هل من صاد

لى النبى صل واآلل واالصحابع

ينقل حديث اهل البيان عبدالغنىما دام

61

s. 11 (devâmı)

Rast Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Mâ menne şevkan ilâ diyârî

Raeytü fîhâ cemâle Selmâ

Şeribtü minhâ lemmâ sekānî

Min yedi sâkî şerâbi’l-mâ

Muhammed eşrafu’l-verayâ

Efdalu men rakibe ve mâşî

Yâ Hû yâ Hû yâ Mevlây

Yâ Hû yâ Hû şey’en lillâh

Yâ Hû yâ Hû yâ Allâh

ما من شوقا الى ديارى

رأيت فيها جمال سلما

شربت منها لماسقانى

من يد ساقى شراب الما

محمد اشرف الوريا

افضل من رآب و ماشى

يا هو يا هو يا موالى

يا هو يا هو شيأ اهللا

و يا اهللا يا هو يا ه

62

s. 12

Rast Şuğul 1

Güfte: İbni Fariz2

Beste:?

Şeribnâ alâ zikri’l-habîbi müdâmeten

Sekirnâ bihâ min kabli en yuhleka’l- kermu

Lehâ’l-bedru ke’sü ve hiye şemsun yüdîruhâ

Hilâlün ve kem yebdû izâ müzicet necmü

Velev lâ şezâ hâ ma’htedeyte li-hânihâ

Velev lâ şenâ hâ mâ tesûruhâ ‘l-vehmü

شربنا على زآر الحبيب مدامة

سكرنا بها من قبل ان يخلق الكرمو

لها البدر آأس و هى شمس بديرها

هالل وآم يبدوا اذا مذجت نجموا

ولو ال شذا ها ما اهتديت لحانها

ولو ال شناها ما تصورها الوهم

Rast Şuğul3

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ mâisen el-kadru rıfkan

Kem zâ aleynâ tühayyilû

Dâin nevâ an tevâtuf

Ale’l-hüseyni ve hecrî

يا مائسا القدر رفقا

آم ذا علينا تحيلوا

دائن نوا عن توا طف

على الحسينى و هجرى

1 Ahmed Irsoy’un Hicâz bestesi olduğuna dâir kayıt vardır. bkz: Altıntop, s.87 2Güftesi için bkz: İbni Fâriz Tercemesi (Mütercim: M. Nâzım), Dersaadet- Şemsî Matbaası, h:1330, s.108-111( Osmanlıcadır) 3 Güftesi için bkz: Altıntop, s.169

63

s.13

Rast Şuğul1

Güfte: Hassan2

Beste: ?

Ve ahsene (ü) 3 minke lem tera kattu aynî

Ve ecmele(ü) minke lem telidi’n-nisâ’

(meyân)

Hulıkte müberraen min külli aybin

Ke-enneke kad hulikte kemâ teşâ’

و احسن منك لم ترا قط عينى

و اجمل منك لم تلد النساء

)ميان(

خلقت مبراء من آل عيب

آانك قد خلقت آما تشاء

1 Rast bestesi için bkz: ŞM, s. 3; MEKK, 14.Df. s.27; güftesi için bkz: Dîvân-ı Hassan b.Sâbit El- Ensârî, Dâru Sâdır (Yayınevi) , Beyrût, s.10 2 Hassan’a ait bu güftenin, Şâir ve Hattât Hamza’ya ait Sûznâk makâmında bir bestesi olduğu yazılıdır. Bkz: Ergun, c.II, s.623 3 Her iki şekilde de okunur.

64

s. 14

Rast Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ Habîbu… suûlike unzurûnî… tûlike1

Fe hel terâ şebâû leke yâ Muhammed

Hâcî Hâcî yâ Muhammed yehvâna yâ Muhammed

Yâle leyli leyli leyli leyli salli ale’n-Nebiyyi bi-câhi’n-nebiyyi

İn restümûnî teşrabu’l-miyâh ve testefûnî denânir yâh

Fe’l-himmetû şürbe hayâ Yâ Muhammed

Hacî hacî yâ Muhammed yehvânâ yâ Muhammed

Yâle leyli leyli leyli leyli salli ale’n-nebiyyi bi-câhi’n-nebiyyi

Ente şemsun ente bedrun fevka nûrun alâ nûr

Hâcî hâcî yâ Muhammed yehvânâ yâ Muhammed

Yâle leyli leyli leyli leyli salli ale’n-Nebiyyi bi-câhi’n-nebiyyi

سعولك ...يا حبيب طولك ...انظرونى

فهل ترا شباعولك يا محمد

حاجى حاجى يا محمد يهوانا يا محمد

ياله ليل ليل ليل ليل صل على النبى بجاه النبى

ان رستمونى تشرب المياه و تستفونى دنانر ياه

فلهمتموشرب حيا يا محمد


ياله ليل ليل ليل ليل بىصل على النبى بجاه الن

انت شمس انت بدر فوق نور على نور


ياله ليل ليل ليل ليل صل على النبى بجاه النبى

1 Tam olarak okunamamıştır.

65

s. 15

Rast ve Hicâz Şuğul1

Güfte: Nedîm

Beste: ?

Yâ sâki’n-nüdmân illâ ve’s-kıynân

Min sâfi’l-adnân hayyinâ yâ cân

Hamrun fi’l-keûsî tüclâ ke’l-arûsî

Ve tuhyi’n-nufûse ve tervi’z-zam’ân

İşrab yâ nedîm min hamri’l-kadîm

Yâ Allâh yâ Kerîm afveke ve’l-ğufrân

يا ساق الندمان امال والسقينان

من صاف العدنان حينا يا جان

خمر فى الكؤسى تجال ك العروسى

و تحى النفوسى و تروالظمأن

قديماشرب يا نديم من خمر ال

يا اهللا يا آريم عفوك والغفران

1 Uşşâk bestesi için bkz: ŞM, s.53; güftesi için bkz: Altıntop, 166

66

s. 16

Mâhûr Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ muhassilu bi’l-hayri şerrafte’l-evtân

İşrab ve’mlâ’ mine’l-ke’si min sâfi’l-adnân

Ene maksûdî minke vemâ bi’l-ihdân

Ba‘dî minhâ nestağfirullâh ed-deyyân

Leallû yecmeu şemlî fî vakti’l-mîzân

Ve’dhul min bâbi’s-selâm ve’hdâ bi’l-ğufrân

يا محصل بالخير شرفت االوطان

اشرب ومالء من الكأس من صاف العدنان

انا مقصودى منك وما باالحضان

بعدى منها نستغفر اهللا الديان

لعلو يجمع شملى فى وقت الميزان

احضا با لغفران وادخل من باب السالم و

67

s. 17

Mâhûr Şuğul 1

Güfte: ?

Beste: ?

İlâhün lâ ilâhünâ sivâhun

Raûfun bi’l-beriyye zümtinâni

Üvahhiduhû bi-ihlâsî ve hamdî

Ve’ş-şükrî bi’d-damîrî ve’l-lisânî

Ve’fteytü’l-hayâte lem uhithâ

Ve za‘tu’l-bitâlete ve’t-tevânî

اله ال اال هنا سواه

رئوف بالبريه ذمتتان

اوحده با خالصى و حمدى

والشكرى بالضميرى واللسانى

لم اختهاوافنيت الحياة

والتوانىلة وزعت البطا

Rast Şuğul2

Güfte: ?

Beste: ?

Edir yâ tal‘ate’l-bedri lenâ şemsün mine’l-fecrî

Edir mâ beyne’n-nüdmânî bihâ ke’l- encümi’z-zuhrî

Ve ceddî li’l-henâ bestam alâ furuşin mine’z-zuhrî

Ve hâlif uzzâlin fîhâ ve da‘ men lâ terâ yedrî

İlâhî teğaffer evzârî mine’l-eyyâmi ve’d-dehrî

Ve salli an’in-nebiyyi’t-tahrî Muhammedun sâhibu’n-nasrî

ادر يا طلعت البدرى لنا شمس من الفجرى

ما بين الندمانى بهاك االنجم الذخرىادر

و جدى للهنا بسطم على فرش من الظهرى

و خالف عزال فيها ودع من ال ترى يدرى

الهى تقفرا و ذارى من االيام و الدهرى

و صل عن نبى الطهرى محمد صاحب النصرى

1 Mâhûr bestesi için bkz: ŞM,s.29; güftesi için bkz: Altıntop,s.130 2 Rast bestesi için bkz: ŞM, s. 15 ve 17; güftesi için bkz: Altıntop, s.167

68

s.18

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Ah kum yâ Nedîm kum yâ Nedîm imlâ vehim devvir kıdâhî

El-leylü leylü leylü yâ murâdî el-leylü leylü leylü yâ seyyâdî

El-leylü tâl ve’l-hubbu kāl bâne’s-sabâhî

El-leylü leylü leylü yâ murâdî el-leylü leylü leylü seyyâdî

Vâme‘s-sa‘du yuhki’l-budûr ınde’s-sabâ mevlây

El-leylü leylü leylü yâ murâdî el-leylü leylü leylü seyyâdî

Sâle’l-humûli âli’r-Rasûl Zeyne’l-Melâhî el-leylü leylü yâ melâzî

آه قم يا نديم قم يا نديم امال وهم دور قداخى

الليل ليل ليل يا مرادى الليل ليل ليل يا سيادي

الليل طال والحب قال بان الصباحى

الليل ليل ليل سيادى الليل ليل ليل يا مرادى

وام السعد يحكى البدور عند الصبا موالى الليل ليل ليل يا مرادى الليل ليل ليل سيادي

يا مالذى ليلسال الحمول آل الرسول زين المالخى الليل

1 Hicâz bestesi için bkz: ŞM, s.106; güftesi için bkz: Altıntop, s.84

69

s. 18 (devâmı)

Rast Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Kum yâ Nedîmî ile’l-müdâmeti v’eskınâ

Hamran tenevver beşeriyyete’l- ervâh

Ev mâ tera’s-sâkî’l- kadîmî yüdîruhâ

Fe-ke-ennemâ minhâ hulletün ve vişâh

Ve kezâlike Nûhun fi’s-sefîneti eskerat

Velehû bi-zâlike innehû ve tevâh

Lemmâ denâ Mûsâ elâ tesmeuhâ

Elkā’l-vasâ ve tekessera’l- elvâh

قم يا نديم الى المدامة واسقنا

حمرا تنور بشريه االرواح

او ما تر الساقى القديم بدرها

فكأنما منها خلة ووشاخ

و آذالك نوح فى السفينة اسكرت

انه و تواح وله بذالك

لما دنا موسى اال تسمعها

القا الوصا وتكثر االلواح

70

s.19

Hicâz Cumhûr1

Güfte: Yûnus Emre

Beste: ?

Rumda acemde âşık olduğum,

Yemen illerinde Veysel Karânî

(meyân)

Allâh’ın habîbi dostum dediği,


Muhammed mescidden evine geldi,

Kızım Fâtıma bize geldi

Veys’in kokusunu kapıda duydu,


Asâsı var idi hurma dalından,

Hırkası verildi deve yününden

Hiç gözün ayırmadı Kâ‘be yolundan,


Yûnus bunda idi kendisi anda,

Arzum kaldı benim ol yerde

Aslını sorarsan Karen köyünde,


1 Kazasker M. İzzet Efendi’nin Hümâyûn bestesi için bkz: Şengel, c. IV, s.90; Sûzinâk bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.21; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.289

71

s. 20

Mâhûr İlâhî 1

Güfte: Yûnus Emre

Beste: ?

Acep bu benim cânım âzâd ola mı yâ Rab

Yoksa yedi tamûda kalıp yâne mi yâ Rab

Can hulkuma geldikte Azrâil’i gördükte

Ya cânımı aldıkta âsân ola mı yâ Rab

Acep bu benim hâlim yer altında ahvâlim

Varup yatacak yerim akrep dola mı yâ Rab

Mevlâ olacak kādî bizden ola mı râzı

Yarın mahşer yerinde şâfi‘ ola mı yâ Rab

Yûnus kabre vardıkta münker nekir geldikte

Rabbin kimdir dedikte dilim döne mi yâ Rab

1 Mâhûr notası için bkz: Şengel, c.I, s.143

72

s.21

Nevâ İlâhî1

Güfte: Yûnus Emre

Beste: ?

Acep midir deli olmak, aşk oduna yanan kişi

Aşka yakın yürümesin, iyi adın sanan kişi

Kim sakınır iyi adın, bıraksın elden aşk yâdın

Tezce yoldurur kanadın, daldan dala konan kişi

Gelir geçer sürün sürün, bayram mıdır bilmem düğün

Gelir mi ol yarın bugün, benim gönlüm alan kişi

Şol gözlerim yola bakar, başım döner yaşım akar

Gayri yüze nice bakar, dost cemâlin gören kişi

Şol gözlerim dola dola, beni saldı ırâk yola

Aşk halinden nice bile, yüreği sağ olan kişi

Âşıklar geçmez yârinden, dönmez olur ikrârından

Şimdi ayrılmış yârinden, nâdâna aldanan kişi

Yine doğdu aşk güneşi, Yûnus koydu yola başı

Şol münkirler atar taşı, gelsin kāil olan kişi

1 Isfahân bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s. 7 ;M.n: “Kādirîler bayram haftaları cumhûr olarak okur.”

73

s. 22

Mâhûr İlâhî1

Güfte: Niyâzî-i Mısrî

Beste: ?

Gül müdür bülbül müdür şol zâr u efgân eyleyen

Ten midir yâ can mıdır hem arşı seyrân eyleyen

Kimini mescidde boyun eğdirip âbid eden

Kimini meyhânede serhoş sekrân eyleyen

Ey Niyâzi kim vucûdun pâk ederse ol dürür

Cümle yüzler içre ol bir yüzü seyrân eyleyen

1 Mâhûr bestesi için bkz: Şengel, c.I, s. 163; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.252

74

s. 23

Rast Tevşîh1

Güfte: Kenzî

Beste: ?

Mefâtihu’l-hüdâ oldu hilâlin (Yâ Rasûlallâh )

Mesâbihu’d-dücâ oldu nûr-i cemâlin (Yâ Rasûlallâh)

Habîbâ nâr-ı firkatle kulu Kenzî harâb oldu

İmâret eyledi îd-i visâlin (Yâ Rasûlallâh)

Diğeri:

Mefâtihu’l-hüdâ oldu hilâlin

Yâ Rasûlallâh yâ Habîballâh

Mesâbihu’d-dücâ oldu nûr-i cemâlin

Yâ Rasûlallâh yâ Habîballâh

Yazıldı kalbime Hakk’ın kitâbı

Beni mest eyledi lâ‘lin şarâbı

Can yanar aşkınla bu Kenzî harâbî

Acep mi her seher nâle edersin

İmâret eyledi îd-i visâlin

Kenzî harâb oldu makālin

1 Buhûrîzâde Mustafa Itrî’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.96; bkz: Ergun, c.I, s.376

75

s. 24

Rast ilâhî ve Sâire 1

Güfte: Yûnus Emre

Beste: ?

Durmaz yanar vücûdum âh etmeyip n’ideyim

Söndüremezem odum âh etmeyip n’ideyim

Mecnûn sever Leylâ’yı ben severim Mevlâ’yı

Kan ağlayı ağlayı dîdârına müştâkım

Halâs eyle nârından ayırma dîdârından

Cennette cemâlinden bizi mahrûm eyleme

Ey bizim İlâhımız dü-cihânda şâhımız

Bağışla günâhımız âh etmeyip n’ideyim

Yûnus gibi düşküne aklı gitmiş şaşkına

Dost Muhammed aşkına bizi mahrûm eyleme

1 M.n: “ Ve Kıyâm İlâhisi olarak okunur.” ; Mîrahor Zâkirbaşısı Arap Sâlih’in Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.74; güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.584

76

s.25

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Billâhi kerrir yâ seyyidî kerrir billâhi kerrir eyyühe’l- mutrıbû

Tezkâru kavm yâ seyyidî kavm tezkâru kavm zikrâhum yücîbû

Bi’ş-şarkı illâ yâ seyyidî illâ bi’ş-şarkı illâ rakkāsa’l-mutribû

Yâ Hû yâ hüsne bedrî yâ seyyidî bedrî

Yâ hüsne bedrî zikrâhum yücîbû

Salli ve sellim yâ seyyidî salli ve sellim dâime’t-tıybû

با اهللا آرر يا سيدى آرر با اهللا آرر ايها المطربو

تزآار قوم يا سيدى قوم تزآار قوم ذآراهم يجيبو

بالشرق اال يا سيدى اال بالشرق االرقاصى

المطربو

يا هو يا حسن بدرى يا سيدى بدرى

يا حسن بدرى ذآراهم يجيبو

صل و سلم يا سيدى صل و سلم دائم الطيبو

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.176; Tebriz notası için bkz: ŞM, s.6

77

s.26

Rast Şuğul1

Güfte: Osman

Beste: ?

Hayru’t-teslîmâti min sâbbin sâfî li-melâzi’l-Hâşimî Seyyid el-Hâşimî

Rûhi ’l-Hâşimî men fîhi es‘âdî ve senâün âlî yuhdâ li’l-ğālî

Kasûrât an ğayriküm rûhî an ğayriküm seyyidî an ğayriküm

Gāyâtü a‘mâlî yâ sirâce’l-îmâni yâ bahra’l- irfân

Teîbun fî hubbiküm seyyidî fî hubbiküm rûhî fî hubbiküm

Meftûnuküm Osmân

ن صاب صافىخير التسليمات م

لمالذ الهاشمى سيدى الهاشمى

روحى الهاشمى من فيه اسعادى

و ثناء على يهداللغالى

قصورت عن غيرآم روحى غيرآم

سيدى عن غيرآم غايات اعمالى

يا سراج االيمان يا بحر العرفان

تعيب في حبكم سيدى فى حبكم روحى فى حبكم

عثمان مفتونكم

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.190; Musullu Hâfız’ın Zâvil bestesi için bkz: ŞM, s.33

78

s. 27

Rast ve Nişâbûr (Muharrem İlâhisi)1

Güfte: Sezâî Beste: ?

Ey şehîd-i Kerbelâ’ya ağlayan,

Ağla mâtemdir Muharrem’dir bugün

Nâr-ı hasretle ciğerin dağlayan


Kimdir ol şâh-ı şehîd-i Kerbelâ

Nûr-i çeşm-i Murtazâ âl-i abâ

Cedd-i pâkîdir Muhammed Mustafâ


Gece gündüz ey Muhammed ümmeti

Edelim cân-ı Yezîd’e la‘neti

Ger dilersen ol Hakk’ın rahmeti


Sînede serde gerekdir bir dağ ola

Kanlı yaşın dîdede bir ırmağ ola

Ger dilersen menzilin uçmağ ola


Her seher sanma şefkatle şeyhi

Anda kan ağlar melekler o demi 2

Âlemi tuttu Hüseyin’in mâtemi


Ey Sezâî bilmiş ol şâh-ı Hüseyin

Cümleye sevmektir ânı farz u ayn

Şeksiz ehlu’llâha oldu nûr-ı ayn


1 M.n:” Muharremde okunur.” ; Edirneli Sâlih Zâde’nin Nişâbur bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.100; güftesi için bkz: Ergun,c.I, s.325-326 2 A.g.e’de “Her seher sanma şafakla şebnemi…” şeklindedir.

79

s. 28

Mâhûr İlâhî1


Beste: ?

Habs için geldi gelir ıtlâk için fermân bana

Evveli kahr âhiri ihsân eder sultân bana

Erbaînim çün tamâm oldu dahî on gün geçer

Hatm olur menzil merâtib cân olur cânân bana

“Kābe kavseyn ev ednâ” üç yüz ellidir bilin

Doğdu gün mağribden açtı zulmeti Sübhân bana

Geldi Hak bâtıl firâr etti dolaştı mağribe

Zâhir oldu gizli sırlar verdi Hak etti hemîn

İki bin yüz dahî yetmiş beşte bir kurbân bana

Anladım zebh-i azîme bir beşârettir bu koç

Hem beşârettir gelen Yahyâ ile burhân bana

Halk-ı âlem dediler Îsâ’ya Mısrî bir zaman

Dahî bundan özge “mâ evhâ” dedi Kur’ân bana

1 M.n: “Tahmîs olarak yapılmış diğer defterde mündericdir.” ; Akbaba İmâmı Mehmed Efendi’nin Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s.13; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.268-269

80

s.29

Rast Tevşih ve Cumhûr1

Güfte: Nahîfî

Beste: ?

Bu gülşende hezâr-ı bî-nevâyım Yâ Rasûlallâh

Velî âzurde-i hâr-ı cefâyım Yâ Rasûlallâh

N’ola olsam devâ-cûyende-i derû-yi ihsânın

Esîr-i derdi-i aşka mübtelâyım Yâ Rasûlallâh

Nigâh-ı şefkatinden ben garîbi zâr-ı dûr etme

Yolunda bende-i kemter hâk-i pâyim Yâ Rasûlallâh

Meded sendendir ey kân-ı şefaat bendene yoksa

Huzûr-ı Hakk’a mahcûb-ı hatâyım Yâ Rasûlallâh

Yüzüm yok arzuhâl-i arzgâh-ı haşre vardıkta

Günâhkârım, giriftârım, hevâyım Yâ Rasûlallâh

Kerem kıl lütfunla ihsânınla dilşâd et ben zârı

Nahîfi’’yim kapında bir gedâyım Yâ Rasûlallâh

1 Âşık Ahmed Efendi’nin Rast bestesi için bkz.: Şengel, c.I, s.49; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.242

81

s.30

Rast İlâhi ve Durak1:

Güfte: Şeyh Cemâlî

Beste : ?

Tâ ezelden sen benimle ahd u peymân eyledin

Gizlenip ol hûb cemâlin yânî pinhân eyledin

Demedin mi sen beni derdine dermân olayım

Sevdiğim çün arttı derdim bana dermân eyledin

Bir kulunu Kerbelâ’da eyledin susuz şehîd

Bir kulunu kul iken Mısır’a sultân eyledin

Hem kulundur hem Rasûl’un şâh-ı kevneyn Mustafâ

On sekiz bin âlemi içre hâne sultân eyledin

Şeyh Cemâlî ağlamaktan gözlerinden kan saçar

Yeri göğü arşı kürsü dostu seyrân eyledin

1 Fehmi Efendi’nin Bestenigâr bestesi için: Töre, c.IX, s. 74–75; güftesi için bkz: Ergun, c.I, 324

82

s.31

Rast İlâhî1

Güfte: Nesîmî

Beste: ?

Çün ki bildin mü’minin kalbinde Beytullâh var

Niçin izzet etmedin ol evde ki Allâh var

(meyân)

Her ne var âdemde var âdemden iste Hakk’ı sen

Olma iblis gibi şakî âdemde sırru’llâh var

Kimseyi ta‘n etme ey dil sırr-ı Hakk’a mahrem ol

(meyân)

Cümle eşyâ nûr-ı Hak’dır sanma kim gayru’llâh var

Yılda bir kez hacc olubdur Mekke’de ey hâcegân

Gir gönüller Kâ‘besine nice haccu’llâh var

(meyân)

Kenz-i mahfîdir hakîkat ey Nesîmî ebsem ol

Sırrını fa‘ş eyleme âlemde çok gümrâh var

1 Es’ad Efendi’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.93

83

s.32

Rast Şuğul1

Güfte: Sultân Bahâeddîn

Beste:?

Muallâ gavs-ı subhânî mukaddes kutb-u Rabbânî

Emîni sırrı yezdânî Abdülkādir el-Geylânî

Alel yâlel yâ seydî yâ aynî alel yâlel yâ rûhî yâ aynî

Yâ Hay yâ Hay yâ Hay yâ Hâdî yâ Hay yâ Hay yâ Hay yâ Hâdî

Zehî simây-ı nûrânî zehî ferhunde pîşânî

Kemâl-i hüsnî insânî Abdülkādir el-Geylânî

Nazm-ı cümle nûrânî kıvâmu çâr-ı erkânî

Çe hurşîd-i felek şânî Abdülkādir Geylânî

Meded yâ şâh Geylânî kerem yâ kutbe Rabbânî

Ki mahrûmem nekerâtı Abdülkādir Geylânî

Alel yâ seyyid yâlel yâ aynî alel yâlel yâ rûhî yâ aynî

Yâ Hay yâ Hay yâ Hay yâ Hâdî yâ Hay yâ Hay yâ Hay yâ Hâdî

معال غوث سبحانى مقدسى قطب ربانى

ر الكيالنىامينى سرى يزدانى عبد القاد

علل يا لل يا سيدى يا عينى علل يا لل يا روحى يا عينى

يا حى يا حى يا حى يا هادى يا حى يا حى يا حى يا هادى

يشانىپذهى سماى نورانى ذهى فرخنده

آمالى حسنى انسانى عبدالقادر الكيالنى

ار ارآانىچنظم جمله نورانى قوام

حرشيد فلك شانى عبدالقادر آيالنىچخ

يا شاه آيالنى آرم يا قطب ربانىمدد

آه محرومم نكراتىعبد القادر آيالنى

علل يا سيد يا لل يا عينى علل يا لل يا روحى يا عينى

يا حى يا حى يا حى يا هادى يا حى يا حى يا حى يا هادى

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.170; Rast notası için bkz: ŞM, s.9

84

s. 33

Mâhûr İlâhi ve Durak1


Beste: ?

Dermân arardım derdime derdim bana dermân imiş

Bürhân arardım aslıma, aslım bana bürhân imiş.

Sağım solum gözler idim, dost cemâlin görsem deyû

Ben taşra arardım O cân içinde cân imiş.

Mürşid gerekdir dilden2 Hakk’ı sana Hakka’l-yakîn

Mürşidi olmayanların bildikleri bigân imiş

Her mürşide dil verme yüreği hayrette ağırdır

Mürşid-i kâmil olanın gâyet yolu âsân imiş.

İşit Niyâzî’ nin sözü bir nesne örtmez Hak yüzü

Hak’dan ayân bir nesne yok, gözsüzlere pinhân imiş

1 Mâhûr bestesi için bkz: Dr. Suphi Ezgi, Türk Mûsikîsi, c.II, s.59–60 ; Nühüft bestesi için bkz.: Töre, c.IX, s. 39-40; Acemaşîrân besteleri için: Töre, c.VIII, s.62 ve 72 2 Ergun, c.I, s. 220-221’de “bildire” olarak geçer.

85

s. 34

Rast İlâhi ve Sâire 1

Güfte: Himmet

Beste: ?

Ey âşık-ı sâdıklar gelin Allâh diyelim

Bezm-i Hakk’a lâyıklar gelin Allâh diyelim

Nefsinden kibir gitsin, kalbin nûr ile dolsun

Hak senden râzı olsun gelin Allâh diyelim

Sana derler dîvâne, biz duralım dîvâna

Aşkınla yâne yâne gelin Allâh diyelim

Dinle âşık Himmet’i tutun farzı sünneti

Ey Muhammed ümmeti gelin Allâh diyelim

1 M.n: “Kıyâm İlâhisi olarak da okunur “; Mîrahor Zâkirbaşısı Arap Sâlih’in Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.74; Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s.63

86

Rast İlâhî1 s.35

Güfte: Şeyh Kâmil

Beste: ?

Tevbe edelim zenbimize tübtü ilallâh (yâ Allâh)

Lütfunla bize merhamet eyle aman Allâh (yâ Allâh)

Sen etmez isen bizleri kim affeder Allâh (yâ Allâh)


Böyle gidersek hâlimize kim ede şefkat (yâ Allâh)


Hep fısk-ı fücûr ehl-i elem bulmada kesret (yâ Allâh)


Hiç kimsede yok zerre kadar sıdk u sadâkat (yâ Allâh)


Şefkatinle bize merhamet eyle aman Allâh (yâ Allâh)

Lâ havle velâ kuvvete illâ billâh

Ömürlerimiz geçmede isyân ile dâim

Mevt oldu garib biz yine gaflet ile kāim

Bu fânî cihânda acaba kim kala kāim

Lütfunla bize merhamet eyle amân Allâh (yâ Allâh)

Düşmanımıza verme bir fırsat el-amân

Fark etmiyoruz düşmanımızı cümlesi düşmân

İnsan olayım dersen eğer eyle tefekkür

Kâmil bu cihân-ı âlemi eylemekte teğayyür

1 Zekâi Dede Efendi’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.87

87

s.36

Mâhûr İlâhî 1

Güfte: Rûşenî

Beste: ?

Çün doğup tuttu cihânı yüzün hüsnün güneşi (yâ Rasûlallâh)

Kim ola sevmeye bu vechile sen mâh-veşi (yâ Rasûlallâh)

Sen Emîre kul olan her ne kadar müdbir ise (yâ Rasûlallâh)

Bende-i mukbil olur misl-i Bilâl-i Habeşî (yâ Rasûlallâh)

Parmağından akıtıp âb-ı revân bahş-ı revân (yâ Rasûlallâh)

Nice yüzbin kişiden ref’u sensin âteşi yâ Rasûlallâh

“Ve’d-duhâ” virdine “ve’lleyl” okuram sünbülüne yâ Rasûlallâh

Rûşenî virdi budur “külle gadâtin ve aşî” yâ Rasûlallâh

1 Eyyûbî Ali Rızâ Şengel’in Mâhûr bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.137 ; M.n: ”Her bestesi vardır”

88

s. 37

Mâhûr Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Nesîme’l-vasli hebbe ale’n-nüdâmâ

Fe eskerahüm vemâ şeribe ’l-müdâmâ

Ve-mâlet anhümü’l- ağsânü meylâ

Li-enne kulûbehüm müliet ğarâmâ

Velemmâ şehâdü’s-sâkî tecellâ

Ve eykaza fi’d-dücâ men kâne nâmâ

Ve nâdeyhüm ibâdî lâ tenâmû

Ve hezzî maksûde’l-kavmi’l-kirâmâ

نسيم الوصل هب على الندما

فاسكرهم وما شرب المداما

ومالت عنهم االغصان ميال

ألن قلوبهم ملئت غراما

ولما شهادالساقى تجال

و ايقظ فالدحجا من آان ناما

و ناديهم عبادى ال تناموا

هذى مقصود القوم الكراما

1 Mâhûr bestesi için bkz: ŞM, s.31; güftesi için bkz: Altıntop, s.137

89

s.37 (devâmı)

Mâhûr Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Kamerun yetebessemu an durrin ve an misli ikāhî

Ene min hamrati aynin ve an gayri ekāhî

Hasünet kurratü ahmer fâtıru’l-ecfâr

Ed‘acu’l-mukletî kad ğarra velehü küllü’l-melâhî

سم عن ضر و عن مثل اقاحىريتبقم

عين و عن غير اقاحى انا من حمرة

حسنت قرة احمر فاتراالجفار

ادعج المقلتى قد غر وله آل المالحى

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.129

90

s. 38

Rehâvî Cumhûr1


Beste: ?

Derviş olan kişinin sözleri umrân olur

Sâlik-i Hak olanın râhına pinhân olur

Sanma Niyâzî özün derviş olubdur senin

Derviş olan kişiler şöylece sultân olur

1 Dede Efendi’nin Tebriz Hâverân bestesi için bkz: Şengel, c.I, s. 120; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.243

91

s. 39

Mâhûr Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Allâhümme salli ale’l-Mustafâ

Bedîu’l-cemâli ve bahri’l-vefâ

Ve salli aleyhi kemâ yenbağî

Es-sâdık Muhammed aleyhisselâm

Salâten tedûmu ve teblığ ileyh

Bi-rûhi’l-leyâlî ve devri’z-zemân

اللهم صل على المصطفى

بديع الجمال و بحر الوفا

و صل عليه آما ينبغى

الصادق محمد عليه السالم

صالة تدومو و تبلغ اليه

بروح الليالى و دور الزمان

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.132; Mâhûr notası için bkz: ŞM, s. 32

92

s.40

Mâhûr İlâhî1


Beste: ?

Ayırma beni senden Yaradan

Düşüp ölürem dostlar ben bu yaradan

Varam yüz sürem şeyh eşiğine

Bir hırka giyem dostlar yüz bin pâreden

Öldüğüm için gam mı çekerim

Alır canımı bir gün Yaradan

Ağlama derim şol gözlerime

Kan yaş akıttı akdan karadan

Derviş Yûnus’un budur maksûdu

Alıp yârimi dostlar çıkam aradan

1 Mâhûr notası için bkz: Şengel, c.I, s.145

93

s. 41

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Cealûnî fi’l-meâni melekûnî bi’l-ihsânî

Şerrif aleyhim bi’l-lisânî fi’l-medhi tûle’z-zemânî

Zâde garâmî mea eşvâkî sâmerat min lil-ihdâkî

Ve ale’l-arşi bâkî hâifün entüm emânî

جعلونى فى المعانى ملكونى باالحسانى

شرف عليهم با للسانى فى المدح طول الزمانى

ذاد غرامى مع اشواقى سا مرت من لالحداقى

و على عرش باقى حائف انتم امانى

1 Bkz: Altıntop, s. 241

94

s.41(devâmı)

Rast İlâhi1


Beste: ?

Ben dost ile dost olmuşam

Kimseler dost olmaz bana

Münkirler bakıp gülüşür

Selâm dahi vermez bana

Derviş Yûnus ben nic’edem

Fâni cihânı terk edem

Yâne yâne dosta gidem

Perde hicâb olmaz bana

1 Tebriz bestesi için bkz: Şengel, c.I, s. 117; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.292–293

95

s. 42

Rast Tevşih1

Güfte: ?

Beste: ?

Bu şeb hurşîd-i evreng-i risâlet geldi dünyâye

Muhammed Mustafâ’nın nûru saldı âleme sâye

Donandı âlem-i bâlâ serâser nûr ile ol şeb

Kadem bastı vücûd iklîmine ol âsman pâye

(Sallû aleyhi ve sellimû teslîmâ)

Segâh Şuğul2

Güfte: ?

Beste: ?

İsma‘ ve cûd yâ yâ münyetî

Yâle lelli lelli lel

Ve-fî uhûdike bâletî

Ve’nzur ve şuf keyfe hâletî

Le-kad sâha cismî adem

اسمع وجود يا يا منيتي

يا له لل لل لل

وفى عهودك با لتى

يف حا لتىوانظر وشف آ

لقد صاح جسمى عدم

1 Drağmân Zâkiri Ahmed Efendi’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.56; bu eserde güfte yazarı “Kâtipzâde Mehmed Refî” olarak geçer.; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.344 2 Güftesi için bkz: Altıntop, s.223;A.g.e’de bestekârı olarak, Zekâî Dede kayıtlıdır.

96

Rast-ı Cedîd İlâhî1 s. 43

Güfte: Şemsî

Beste: Hammâmî Osmân Efendi

Ey âşık-ı şeb–zinde seher bülbüle karşu

Nâlân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

Olmaz uyumak âşıka Allâh yoludur bu

Giryân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

Aşk ile dil-dîde-i giryân edelim gel

Dil-çâk olarak nây gibi efgân edelim gel

El bağlayarak vecd ile devrân edelim gel

Giryân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû (eydan)

Hem kâse olup bâde-i mestâne Hüdâ’ya

Pîre olalım milk-i meylân Hüdâ’ya

Azmedelim bu yüce dîvân-ı Hüdâ’ya


Bir mürşide el bağla âna eyle vefâyı

Hizmetle bulup feyz-i gönül anla cefâyı

Her yüzde görüp nûr-i tecellâ-i Hüdâ’yı


Mânend-i seher eyleyelim çâke girîbân

Bî-sūret edelim Şemsî gibi gâhîme cevlân

Gâhî dönelim çerhî gibi eyleyüp efgân


1 Üsküdârî Hammâmî Osman Efendi’nin Rast-ı Cedîd bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.102–103

97

Rast İlâhî1 s.44

Güfte: Şâkir

Beste: ?

Nedir derdin senin bu mâtemin ne

Gönül n’oldun âh ne oldun ne ağlarsın

Gamın ne ilâcın ne acep ki melhemin ne


Vatanından ayrı düştün bildiğim bu

Ki feryâdında gûş ettim senin Hû

Acep zülf-ü dilârâ mı yâ ki su


Seni aşkın komaz elbet tehî dest

Değil uşşâk içinde mertebeğin pest

Meğer hamr-ı elest kılmış seni mest


Seni senden alan kimdir bilirsin

Seni hicre salan kimdir bilirsin

Bu Şâkir’le kalan kimdir bilirsin


1 Dede Efendi’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.72–73

98

s. 45

Rast Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Ârun aleyküm en lâ tücîrû sabbu imâküm bâki’l-uyûnî

Ve kad eteyne’l-hımâ bi-züllin dayyif nezîlen fe-ekrimûnî

Ve yâ kirâme’l-enâmi lutfen veyâ hamânen tedârakûnî

Yâ Allâh in muttû fî hevâküm fî dem‘i aynî fe’ğsilûnî

Ve in muttû yâ sâdetî ğarâmen bi-sevbi züllin fe’l-hidûnî

Muhammedun eşrafu’l-berâyâ efdalu min râkıbin ve mâşî

Sallâ aleyhi ilâhün ve demen mâ sâra rakbu’l- hicâz mâşî

عار عليكم ان ال تجيرو صب أماآم با ك العيونى

نزيال فا آرى مونىو قد اتينا الحما بزل ضيف

االنام لطفا ويا حما نا تدارآونى ويا آرام

يا اهللا ان متو فى هواآم فى د مع عينى فغسلونى

و ان متو يا سا د تى غراما بسوب ذلى فا الحد ونى

محمد اشرف البريا افضل من راآب وما شي

صال عليه اله و دما ما سار رآب الحجاز ما شي

99

s.46

Rast Tevşih1

Güfte: Derviş Yûnus

Beste: ?

Âlemler nûra gark oldu, Muhammed doğduğu gece

Mü’min münâfık fark oldu, Muhammed doğduğu gece

Arşın nûru yere indi, suyun rengi nûra döndü

Hep susuzlar suya gark oldu, Muhammed doğduğu gece

Ana rahminden düştü, kiliseler yere geçti

Küffârlar işitip şaştı, Muhammed doğduğu gece

Hûri kızları geldiler, Muhammed’e yüz sürdüler

Kundağın bile sardılar, Muhammed doğduğu gece

Doğuran ana sevindi, nice küffâr dîne geldi

Ağlayan oğlan avundu, Muhammed doğduğu gece

Derviş Yûnus ey kardeşler, secde kıldı dağlar taşlar

Akar gözden kanlı yaşlar, Muhammed doğduğu gece

1 Çâlâkzâde Şeyh Mustafâ Efendi’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.40–41

100

s. 47

Rast Tevşîh1

Güfte: ?

Beste: ?

Şefîu’l-halk fi’l-mahşer

Muhammed sâhibu’l-minber

Ebûbekir Ömer Osmân

Emîru’l-mü’minîn Haydar

Rıdvânullâhi aleyhim

Hüve’s-sâkî ale’l-kevser

Lâilâhe illallâh

Muhammed Hak Rasûlullâh

شفيع الخلق فى المحشر

محمد صاحب المنبر

ابوبكر عمر عثمان

امير المؤمنين حيدر

رضوان اهللا عليهم

هو الساقى على الكوثر

ال اله اال اهللا

محمد حق رسول اهللا

Sûzinâk Şuğul ve Âyin-i Şerîf 2

Güfte: ?

Beste: Hoca Zekâî Dede

Yâ sâkıye’l-müdâmeti hayye ale’s-salâ

Hey hey hey cân-ı meni hey hey makbûl-i meni

İmlâ zücâcenâ bi-hümeyyâ fe-kad halâ


Eskayten’i’l-müdâmete min tarfike’l-behî

1 Rast bestesi için bkz.: Şengel, c.I, s.18–19 2 Bestesi ve güftesi için bkz: Heper, s.307,524

101

s. 47 (devâmı)


Hattâ celâ fuâdiye min ahseni’l-cilâ


Teâlev küllenâ ze’l-yevmi sekrâ bi-akdâhin tühâmirnâ ve tetrâ

Teâlev inne hâze’l-yevme îdin tecellâ fîhi mâ tercûne cehrâ

El-yevme mine’l-vasli nesîmun ve suûdun el-yevme erâ’l-hubbi ale’l-ahdi kuûdun

Yâ kavmu ilâ’l-aşkı enîbû ve ecîbû lemmâ ketebe’llâhu ale’l-aşkı hulûdun

Kad sabbahana’llâhu bi-îyşin ve melâmin kad ayyedene’l-îdu ve kad temme sıyâm

İmlâ kadehâ ve hâti yâ hayra ğulâm key yesküra nâ sümme ale’d-dehri selâm

يا ساقى المدامة حى على الصالة

هي هي هي جانمنى هى هى مقبولمنى

امال زحاجنا بحميا فقد خال


اسقيتنى المدامة من طرف البهى

بولمنىهي هي هي جانمنى هى هى مق

حتى جال فوأدى من احسن الجال


تعالو آلنا ذاليوم سكرا باقداح تحامرنا وتترى

تعالو ان هذااليوم عيد تجال فيه ما ترجون جهرا

اليوم من الوصل نسيم و سعود اليوم ارالحب على العهد قعود

على العشق خلوديا قوم الى العشق انيبو و اجيبو لما آتب اهللا

قد صبحان اهللا بعيش و مالم قد عيدنا العيد وقد تم صيام

ثم على الدهر سالم*امال قد خا وهات يا خير غالم آى يشكرى نا

102

s.48

Rast Cumhûr1

Güfte: Fenâî

Beste: ?

Cân u dil şehri ezelden eyledi yağmâ-yı aşk

Ol vecihden düştü bu âlemlere kavgā-yı aşk

Çünki mevcûd nutk imiş âlemde aşk âlî makām

Bize bildirdi Fenâî dehri Mevlâ-yı aşk

Uşşâk Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Ve in seelû ani’r-ricâli ve nesebetî

Yekūlu benû şeybâ sâdât-ı Mekketî

Meded dahil yâ Cibâvî meded dahil yâ Sa‘deddîn

Meded dahil yâ eba’l-fütûh meded dahîl meded yâ Şeybânî (eydan)

Mürîdün leke’l-büşrâ mürîdün leke’l-hünâ

Temessek bi-habli’llâhi sümme bi-bey‘atî

Mürîdün temessek lî ve kün bihâ vâsikan

Ene ühibbuke fi’d-dünyâ ve yevmi’l-kıyâmeti

Ene şeyhu Sa‘deddîn ene hâmî cibâ ene şeyhu’l-kurâ ve küllün tarîkatî

و ان سئلو عن الرجال وفنسبتى

يقول بنوشيبا سادات مكتى

مدد دخيل يا جباوى مدد دخيل يا سعد الدين

مدد دخيل يا ابالفتوح مدد دخيل مدد يا شيبانى ايضا

مريد لك البشرا مريد لك الهنا

تمسك بحبل اهللا ثم ببيعتى

مريد تمسك لى و آن بها واسقا

نا احبك فى الدنيا و يوم القيامتىا

انا شيخ سعد الدين انا حامى جبا انا شيخ القرا وآل طريقتى

1 Sahhâf Hâfız Efendi’nin Tebrîz notası için: Şengel, c.I, s.115

103

s. 49

Rast ilahi1

Güfte: Seyyid Nizamoğlu (Seyfullâh)

Beste: ?

Estağfirullâh el-azîm mürâînin işlerine

Gördü sucûd eylemedi dilberinin kaşlarına

Kerîm Hû Rahîm Hû Mevlâm Hû dâim Hû

Seyyid Nizamoğlu cihân doğdu cemâl-i yâr ile

Görmediler gözler ânı girmedi hiç düşlerine

Kerîm Hû Rahîm Hû Mevlâm Hû dâim Hû

1 Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s. 63–64; güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.522–523

104

s. 50

Rast Şuğul

Güfte: Ziyâ

Beste: ?

Silsiletü’s-sadîkı’n-necmi fi’ş-şuyûhi muktedâu’t-tarîkî şeyh …1

Yâ Rabbi aslıh hâlî bi-hürmeti’n-nebiyyi ve sıbti’l-betûlî bi-küllin ve âlin

Bi-ta‘zîmi’s-sadîkî ve fi’l-ğāri rafîkî ve umru’n-nefyi melkabu’l-hatâ

Bi-hâli tilâveti’l-Kur’ân mazlûmu’ş-şehîd Osmânu’l-ma’rûf bi’l-Affân Rasûlu’r-Rahmân

El-Hasanu’l-mesmûm ve’l-Hüseyin el-mazlûm fî Kerbelâi’l- meşhûr min âyâdâ

Nâdâ Ziyâ ve’l-abdu mürtecî bi’r-rıdâi ve bi yevmi’l-hisâbî bi-aliyyin

سلسلت الصديقى النجم فى الشيوحى مقتداء الطريقى شيخ توق

يا رب آصلح حالى بحرمت النبى و سبطه البتولى بكلى و آل

الصديقى وفى الغار الرفيقى و عمرالنفى ملقبه الحطا بتعظيم

لمعروف بالعقاد رسول الرخمان بحال تالوة القرآن مظلوم الشهيد عثمان ا

الحسن المسموم والحسين المظلوم فى آربالءالمشهور من آيادا

والعبد مرتجى بالرضاء وبيوم الحسابى بعلىوضيانادا

1 Okunamadı.

105

s.51

Rast Cumhûr1

Güfte: Hâlıkî

Beste: ?

Andelîb olmak dilersen ol güle

Âsitân-ı sünbüle gel sünbüle

Zikr-i Hakk’ı er görem dersen


Hâlıkî’dir hizmetinde bendesi

Olmuş ânın âşık-ı efkendesi

Zâyi‘ olmaz hizmetinin zerresi


1 III. Selim’in Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.50

106

s. 52

Rast Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Sultânu’l-evliyâ Ahmede’r-Rufâî

Vârisi’l-enbiyâ Ahmede’r-Rufâî

Kem lehû men âret fî keşfi’l-mühimmât

Kem lehû men ğārat Ahmede’r-Rufâî

Kutbu külli’l-aktâb tâcü tâcu ehli’l-elbâb

Nûr-ı ayni’l-encâb Ahmede’r-Rufâî

Mahbûbu’r-Rasûli selîlu’l betûlî

Minhâcu’l-vusûlî Ahmede’r-Rufâî

Târet lehû’l-kulûb besâiru’l-kulûb

El-melâzu’l- matlûb Ahmede’r-Rufâî

Li-ceddihi’s-selâm ve salâtu’l-alâm

Mâ şâde ümmetühüm Ahmede’r-Rufâî

سلطان االوليا احمد الرفاعى

ث النبيا احمد الرفاعىوار

آم له من عارت فى آشف المهمات

آم له من غارتاحمد ارفاعى

قطب آل االقطاب تاج اهل االلباب

نور عين االنجاب احمد الرفاعى

محبوب الرسول سليل البتولى

منهاج الوصولى احمد الرفاعى

طارت له القلوب بسائر القلوب

المالذ المطلوب احمد الرفاعى

م و صالت العالملجده السال

ما شاد امتهم احمد الرفاعى

107

s. 53

Rast Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Min Mekkete ve’l-beyti’l-emced

Lil-Kudus serâ leylen Ahmed

Cibrîlu mea’l- melekeyni etâ

Bi-burâkı’l-ızzi ilâ Ahmed

Ve bi-ibrîkın memlûin mâin

Gasalû bi’l-mâi fuâde Ahmed

Ve bi-taştın memlûin ilmen

Fî kalbike efriğ yâ Ahmed

Yâ Rabbenâ attıf lenâ

Kalbe’r-Rasûli şefîinâ

Levlâke levlâke yâ Muhammed

Mâ halaktu şey’en yâ Ahmed

Allâh Allâh Allâh Allâh

Sâkinu’l-hacer yâ Rasûlallah

Ve Rufâî ve Dessûkî

Ve bi-Abdilkādir ve Ahmed

من مكة والبيت االمجد

للقدس سرا ليال احمد

جبريل مع الملكين اتا

ببراق العز الى احمد

وبا بريق مملوء ماء

غسلو بالماء فوأد احمد

وبطشد مملوء علما

فى قلبك افرغ يا احمد

يا ربنا عطف لنا

فيعنا قلب الرسول ش

لوالك لوالك يا احمد

ما خلقت شيء يا احمد

اهللا اهللا اهللا اهللا

ساآن الحجر يا رسول اهللا

و رفاعى و دسوآى

وبعبد القادر و احمد

108

s. 54

Rast İlâhi1

Güfte: ?

Beste: ?

Mûsâ’nın Tûr’u hakkı içün

İsrâfil’in Sûr’u hakkı içün

Muhammed nûru hakkı içün

Göster bize cemâlini

1 Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.76

109

s. 55

Şuğul 1

Güfte: ?

Beste: ?

Akbele’l-bedru aleynâ vahtefe’t min husni’l-budûr

Misl-u hüsnike mâ raeynâ kattu yâ veche’s-surûr

Ente şemsun ente bedrun ente nûrun fevka nûr

Ente lâ şekkün yâ Muhammed ente miftâhu’s-sudûr

اقبل البدر علينا واحتفت من حسن البدور

مثل حسنك ما راينا قطيا وجه السرور

انت شمس انت بدر انت نور فوق نور

انت ال شك يا محمد انت مفتاح الصدور

1 M.n: “İsm-i Celâle kalkarken okunur.”; Güftesi için Altıntop, s.180; Zekâî Dedenin Tebrîz bestesi için bkz: ŞM, s. 7

110

s.56

Rast İlâhî1

Güfte: Sinân Ümmî

Beste: ?

Meded Allâh sana sundum elimi

Bizi ol dost Muhammed’den ayırma

Gayrı kime arz edeyim hâlimi


Enbiyâ evliyâ çıkar köşküne

Mest olurlar gayr ile miskine

İmâm Hüseyin’in dem`i aşkına


Sinân Ümmî söyler sözü gümânsız

Ne ederler cesedi içinde cansız

Hûri gılmân gerekmez bana ansız


1 Hüseynî bestesi için bkz: Töre, c.VI, s.93; Zekâî Dede Efendi’nin Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s. 134; İsmâîl Hakkı Bey’in Eviç bestesi için bkz: Töre, c.VII, s.127; güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.556

111

s. 57

Rast Şuğul1

Güfte: ? Beste: ?

Talea‘l- bedru aleynâ min seniyyâti’l-vedâî

Vecebe’ş-şükrü aleynâ mâ deâ li’llâhi dâî

Eyyühe’l-meb’ûsü fînâ ci’te bi’l-emri’l-mutâî

Kû makka kû makka ve’s-semâi merhaben yâ hayra’d-dâî

Akbele’l-bedru aleynâ ve’htefet minhü’l-büdûr

Misle hüsnike mâ raeynâ kattu yâ veche’s-sürûr

Ente şemsun ente bedrun ente nûr

Ente lâ şekke yâ Muhammed ente miftâhu’s-sudûr

Zâdeke’llâhü salâten ve selâmen zâte nûr

Mâ bi-celvâke ‘l-hetûnî mâdihan bi-hüdâ sürûr

طلع البدر علينا من سنيات الوداعى

وجب الشكر علينا ما دعى هللا داعى

ايها المبعوث فينا جئت باالمر المطاعى

قومقه قومقه والسماء مرحبا يا خير الداعى

ر علينا واحتفت منه البدوراقبل البد

مثل حسنك ما راينا قط يا وجه السرور

انت شمس انت بدر انت نور

انت ال شك يا محمد انت مفتاح الصدور

ذادك اهللا صالة وسالما ذات نور

ما بحيلواك الهتون ما دحا بهدى سرور

1 Rızâ Bey’in Sûznâk bestesi İçin bkz: ŞM, s.16; abk: İK, s.66; güftesi için bkz: Altıntop, s. 179

112

s. 58

Rast İlâhi1

Güfte: Sünbülî 2

Beste: ?

Ezelden aşk oduna yâne geldim

Ânın çün tâ ebed mestâne geldim

Serây-ı vahdet olmuşken makāmım

Bu kesret âlemin seyrâna geldim

Çün bellidir Sünbülî ma‘rûf u ârif

Edip da‘vâ ki ben ârifâne geldim

Eğer nûş etmez isen bu meyden

Deme zâhid ki ben îmâna geldim

1 Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.69;güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.278 2 Halvetîliğin Sünbülîlik şu‘besi müessisi, ma‘rûf Sünbül Sinân (ö:936/ M. 1529)

113

s.58 (devâmı)

Sabâ Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ benî’s-sayyâd entüm amedunâ fî külli hâl

Ceddüküm gavsü’l-velberiyyâ ve hüve sultânu’r-ricâl

İnne fî mesketeyn merkad dumme İzzeddin Ahmed

Fîhi nûrun yetevekkad bi-celâlin ve cemâl

Ve salâtullâhi Rabbî li-nebiyyi acem ve Arab

Ve alâ âlihi ve sahbihî feyzan yenbûu’l-kemâl

يا بنى الصياد انتم عمدنى فى آل حا ل

جدآم غوث الوالبريا وهو سلطان الرجا ل

ان فى مثكين مرقد ضم عزالدين احمد

فيه نور يتوقد بجالل وجمال

و صالةاهللا ربى لنبى عجم و عرب

ال وعلى آل وصحبه فيضا ينبوع الكم

114

s. 59

Rast Şuğul1

Güfte: Abdulfettâh

Beste:?

Şeyhu’l-mürîdîn gavsu’s-sâlikîn

Seyyid Sa‘deddîn Cibâvî fekün lî muîn

Mevlâye Mevlâye Mevlâye yâ Mevlâye

Yâ Hû yâ Hû yâ Hû yâ Hû yâ Hû

شيخ المردين غوث السا لكين

سيد سعد الدين جباوى فكن لى معين

ى موالى موالى يا موالىموال

يا هو يا هو يا هو يا هو يا هو

1 Güftesi için bkz:: Altıntop, s. 259

115

s. 60

Mâhûr İlâhî 1

Güfte: Sünbülî

Beste: ?

Yine dosttan haber geldi gel hey gönül şimden gerü

Yedin içtin nefs ağusun kan hey gönül şimden gerü

Kande olur oburluk amel eylemek erlik

Bu kullukta bulur varlık bil hey gönül şimden gerü

Bunca zaman yedin içtin insâf eyle haddin aştın

Sünbülî eydür yeter uçtun kon hey gönül şimden gerü

1 Nâfiz Bey’in Mâhûr notası için bkz: Şengel, c.I, s.157-158

116

s. 61

Rast Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Li’s-seyyidi’l- mehdî neyâbetü’n-nebiyyi ve devletü’l-mesâlî an ceddihi Alî

Şemsü’l-kemâli’z-zâhî sultân ehlu’llahi nerâ cemâle’llâhi fî zâlike’l-velî

Zü’l-meşhedi’l-makbûlî ve’l-harîmi’l-meslûlî enmûzecî’r-Rasûlî fî’l-muhdıri’l-kevnî

Kad câe li’l-etbâi bi-eşrefü’l-mesâî an ceddihî’r-Rufâî kum bi-zâke’z-zî

Eşâ‘a fi’l-bilâdi müessîru’s-sayyâdî ve ruknihî fî’l-vâdî bi’l-cânibi’l-ğarbî

Zü’r-râhati’s-seyyâli ve’l-himmeti’l-fa‘âli ebû’r-rûhi’l-cevvâli fi’l-âlemi’l-ulvî

Fe-yeveddehû ke’l-bahri bi külli en terciye kāmet bihî lev tedrî rûh sultânü’l-hayyi

Se-ehtimü salâtî bi-misk rûhu’z-zâtî’n-nakşî sıfâtî bi’l-hâli illâ hamdî

للسيدى المهدى نيابت النبى و دولت المصالى عن جده على

شمس الكمال الزاهى سلطان اهل اللهى نرا جمال اللهى فى ذالك الولى ولى ان موزجى الرسولى فى ل ذوالمشهدالمقبولى والحريم المس

المحضر الكونى

قد جاء لالتباع با اشرف المساعى عن جده الرفاعى قم بذاك الزى

اشاع فى البالد مأسيروالصيادى ورآنه فى الوادى بالجانب الغربى

ذوالراخت السيا ل والهمت الفعا ل ابو الروح الجوال فى العالم العلوى فيوده آا لبخر بكل ان تجرى قا مت به لوتدرى روح سلطان الحى

حمدي لحالى االسأ حتم صال تى بمسك روح الذاتى التنقشى صفا تى با

117

s. 62

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

İn tâle sukmî fi’l-hevâ ve medâ’l-ecel

Ekūlu hâzâ fî muhabbetikümû ezel

Yâ sâlibe’l-akli ve sâile edmuî

Ene mâ selevtu ve ente annî lem tesel

Enkerte ma‘rifetî bî ğayri cinâyetin

Mâ darranî illâ’l-tifâtüke lil-beden

Nakale’l-azûli bi-enne kalbî selâ

Kezebe’l-azûli bi-kavlihî ve bimâ nekal

ان طال سقم فى الهواومضى االجل

اقول هذا فى محبت آمو اذل

يا سالب العقل وسائل ادمعى

لم تسلىان ما سلوت وانت عن

انكرت معرفتى بى غير جنايت

ما ضرنى االالتفا تك للبد ن

نقل العزول بان قلبى سال

آذب العزول بقوله وبما نقل

1Rast bestesi için bkz: ŞM, s.21; güftesi için bkz: Altıntop, s.178

118

s. 63

Rast Şuğul1

Güfte: Abdurrahim

Beste: ?

Yâ râhılîne ilâ minâ bi-kıyâdî

Heyyectümâ yevme’r-râhılî fuâdî

Sirtum ve sâra delîlüküm yâ vahşetî

Eş-şevku aklekanî ve savtu’l-hâdî

Kûlû lehû abdürrahîmu câe muhâcir

Kad yetemme’l atfâle ve’l-evlâdî

Sümme’s-salâtü ale’n-nebiyyi ve âlihi

Mâ sâra rakbun ev teranneme hâdî

Yâ Rabbi salli ale’n-nebiyyi ve âlihi

Mâ sâra ileyhi sümme ceddü’l-hâdî

راحلين الى منا بقيادى يا

هيجتموا يوم الرخيل فوأ دى

سرتم و سار دليلكم يا وحشتى

الشوق اقلقنى و صوت الحادى

قولوا له عبدالرحيم جاء مهاجر

قد يتم الطفال واالوالدى

ثم الصالة على النبى و آله

ما سار رآب او ترنم حادى

يا رب صل على النبى و آله

ما سار اليه ثم جد لهادى

1 Rast bestesi için bkz: ŞM, s.17; güftesi için bkz: Altıntop, s.172

119

s. 64

Rast İlâhî1

Güfte: Sezâî

Beste: ?

Bilürem bende sensin Allâh’ım

Cân ile tende sensin Allâh’ım

Ey derde dermân ey Ganî Sübhân

Geç günâhımdan aman Allâh’ım

Sezâî bak zâhir oldu Hak

Söz budur el-Hak aman Allâh’ım

1 Dellâlzâde’nin Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.90

120

s. 65

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

İn şi’te min ba‘di’d-dalâleti tehtedî

Salli ale’l-hâdî’l-beşerî Muhammedî

Yâ fevze men salle aleyhi fe-innehû

Nahve’l-emân fi’n-niami’s-sermedî

Âh âh âh âh es-sermedî

Âh âh âh âh yâ Muhammedî

Yâ kavmenâ sallû aleyhi fe-tazferû

Bi’l-büşrâ ve’l-aşiyyi’l-heniyyi’l-erğad

Sallû aleyhi ve’r-feû asvâteküm

Yağfir leküm fî yevmiküm kable’l-ğadî

Ve yahussuküm Rabbu’l-en’âm bi-fadlihî

Mâ lâha fi’l-emân necmu’l-ferkad

Sallû aleyhi Allâh celle celâluh

Yâ fâhıle’l-cinân yevme’l-mev‘id

ضاللة تهتدىان شئت من بعد ال

صل على الهادى البشرى محمدى

يا فوز من صل عليه فأنه

نحو االمان فى النعم السرمدى

آه آه آه آه السرمدى

آه آه آه آه يامحمدى

يا قومنا صلو عليه فتظفرو

االرغد باالبشرى والعشي الهينى

صلو عليه وارفعو اصواتكم

يغفر لكم فى يومكم قبل اللغدى

فضلهم باويحصكم رب االن

ماالح فى االقان نجم الفرقد

صلو عليه اهللا جل جالله

يا فاخل الجنان يوم الموعد

1 Sûznâk bestesi için bkz: ŞM, s.5; güftesi için bkz: Altıntop, s.257

121

s. 66

Irâk Cumhûr1


Beste: ?

Tâlib-i Hakk’ın devâsı dert dürür sermâyesi

Anın çün âh u zâr oldu hemîn hem-sâyesi

Arz-ı vâsi‘ ister isen kâmilin gir kabzına

Arş ü kürsiden geliştir bir velinin âyesi

Âşıkın ma‘şûk yolunda derdi arttıkça müdâm

Artar ânın dembedem akrân içinde pâyesi

Ârifin gönlünü bilmezem kande halk-ı cihân

Ol ki ankâdır yere düşmez ânın bil pâyesi

Tâatin ihlâsa ermez ilimle a‘mâlle

İzzeti ko zilleti tut oldur ânın mâyesi

Kim ki “mâ zâğa’l-basar” sultânının tıflı ola

Mısrî yâ şol feyz-i akdes nûru oldu dâyesi

1 Şeyh Osman Efendi’nin Irâk bestesi için bkz: Töre, c.VII, s. 52

122

s. 67

Irâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ ze’l-ğârı Sabrî zârı yekfî li’l-metâlik

Min seharî yâ kamerî muğramun fî cemâlik

Tâbe’l-hân bi’n-nudmân efrâhu celâlik

Ale’l-muhtâr yâ gaffâr salli bi’t-tisâlik

Sümme’l-âl ve’l-ashâb eb’î zû nevâlik

يا ذالغارى صبرى ذار يكفى للمطالك

من سحرى يا قمرى مغرم فى جمالك

طاب الحان بالندمان افراخ جاللك

على المحتار يا غفار صل بالتصالك

واالصحاب ابعى ذو نوالكثم اآلل

Rast Şuğul2

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ nuzûle’l-bânî min rubâ necdî

Fî kümû eşcânî heyyecet vecdî

Yâ yâ Mevlâye yâ yâ bedrî

İz hecrî a‘yâ Sabrî yâ yâ bedrî lev tedrî

Künte lî hecrî

Keyfe men yehvâ küm yenbeğî selvâk kalbehu

Yer‘âkum yevme lâ yahvâk (eydan)

Ve salâtu’l-bânî an nebiyyi’l-muhtâr

Sâhibu’l-envârî ma‘deni’l-esrâr (eydan)

يا نزول البانى من ربا نجدى

فيكموا اشجانى هيجت وجدى

يا يا موالى يا يا بدرى

اذ هجرى اعيا صبرى يا يا بدرى لو تدرى

آنت لى هجرى

آيف من يهواآم ينبغى سلواك قلبه

اآم يوم ال يخواك ايضابرع

و صالة البانى عن نبى المحتار

صاحب االانوارى معدن االسرار

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.240 2 Güftesi için bkz: a.g.e., s.184

123

s. 68

Irâk Tevşîh1

Güfte: Nazmi

Beste: ?

Mahbûb-u Hüdâ zât-ı şerefzâr-ı Muhammed

Makbûl-i İlâhî dürür etvâr-ı Muhammed

Hep âlem ü âdem senin çün yaratıldı

Pes illet-i gāiyyedir izhâr-ı Muhammed

Âlemlere rahmet olucak zât-ı şerîfin

Bu ümmete hod mahz-ı keremkâr-ı Muhammed

Ol göz ki şemsü’z-zûl görmeye efgân

Per etmişken âlemi envâr-ı Muhammed

Ef‘‘âlini ahvâlini düstûri’l-amel et

Tâ keşf ola Nazmi sana esrâr-ı Muhammed

1 Irâk bestesi için bkz: Töre, c.VII, s.50; Beste-Isfahân notası için bkz: Töre, c.VII, s.34; Güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.288

124

s. 69

Irâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ men avvedûne’l-vefâ

Entüm hasbünâ ve kefâ

Ya ehle’l-ma‘rûf

Ve’l-cûdu’l-mevsûf

Abden li’z-zunûbi i‘teraf

Afa’llâhu ammâ selef

Mâlî ğayra ihsâniküm

Kamû rûben ve dâfeküm

Kad râka’l-meşrûb

Ravâke’l-mahbûb

Nâdâ münâdi’ş-şeref

Afa’llâhu ammâ selef

يا من عود ون الوفا

انتم حسبنا و آفى

يا اهل المعروف

والجود الموصوف

عبدا للزنوب اعزف

عفاهللا عما سلف

مالى غير احسانكم

قمو رويا وضافكم

قدراق المشروب

رواق المحبوب

ونادى منادى الشرف

عفااهللا عماسلف


125

Beyâtî Şuğul1 s. 70

Güfte: Halil Nablûsî

Beste: ?

Allâhümme salli ve sellim alâ seyyidinâ Muhammed ve’l-âli’l-kirâm

Ebtedî bi’n-nesli fî medhi’l-beşîri men fî ğazvetî bedrî zallelehü’l-ğamâm

Elhamdü lillâhi Rabbi’l-âlemîn alâ fadli’llâhi ihden li’s-selâm

Udhul’il-Medînete ve salli aleyhi kul yâ şâfi‘ fînâ aleyke’s-selâm

Yâ hayra’l-halâyık yâ sırra’l-vücûd yâ kenze’d-demâyık yâ nûra’z-zalâm

Kıf fî bâbi Cibrîl ev bâbı’n- nisâî ev fî bâbi’r-rahmeti ev bâbi’s-selâm

Allâhümme salli ale’l-Mustafâ mürşidunâ Muhammed ibn Abdullâh

Yâ ârif billâh melik bi’l-meyli Yâ Rasûlallâh yâ bedretellâh

Ve salâtullâhi tütlâ külle hînin alâ sırrillâhi tâhâ ve’s-selâm

Halil Nablusî yertemisu’r-rıdâ bi’l-ma‘nâ ve’l- kudüs ve’l-beyti’l-harâm

اللهم صل و سلم على سيدنا محمد واالل الكرام

ابتدى باالنسل فى مدح البشير من فى غزوت بدرى ظلله الغمام

الحمدهللا رب العالمين على فضل اهللا اهدا للسالم

ادخل المدينة وصل عليه قل يا شافع فينا عليك السالم

اليق يا سرالوجود يا آنزالدمايق يا نورالظال ميا خير الخ

قف فى باب جبريل او باب النساء او فى باب الرحمه او باب السالم

اللهم صل على المصطفى مرشدنا محمد ابن عبداهللا

رف باهللا ملك باالميل يا رسول اهللا يا بدراهللاا يا ع

وصالت اهللا تتلى آل حين على سر اهللا طه والسالم

بلسى يرتمس الرضا يا المعنى والقدس والبيت الحرامخليل نا

1 M.n: “Evrâd-ı Şerîf arasında okunur. Cumhur Durak.”

126

s. 71

Irâk İlâhî1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Benim ol aşk bahresi denizler hayrân bana

Deryâ benim katremdir aşk oldu ummân bana

Şeriat ehli ırâk eremez bu menzile

Ben kuş dilin bilürem söyler Süleymân bana

Çün dosta gider yolum mülke erişti elim

Hak’tan söyler bu dilim ne kul ne sultân bana

Kâf dağı zerrem değil ây u kevneyn bana ne

Hak’dır aslım şek değil mürşiddir Kur'ân bana

Yoğ iken bu bârigâh sen vâr idin ey pâdişâh

Âh bu aşk elinden âh derd oldu dermân bana

Yûnus bu halk içre eksikliğin Hak bilür

Dîvân olmuş çalınur ne kul ne sultân bana

1 Irâk bestesi için bkz: Töre, c.VII, s.65

127

s. 72

Irâk Cumhûr1

Güfte: Eşrefoğlu Rûmî

Beste: ?

Ey Allâhım beni senden ayırma

İlâhî beni senin cemâlinden ayırma

Benim şeyhim güldür ben ânın yaprağıyam

İlâhî gülü yapraktan ayırma

Eşrefoğlu senin kemter kulundur

İlâhî kulu sultândan ayırma

Seni sevmek benim dîn u îmânım

İlâhî dîn u îmândan ayırma

1 Irâk bestesi için bkz: Töre, c.VII, s.46

128

s. 73

Irâk İlâhi 1


Beste: ?

Aşkın ile âşıklar yansın yâ Rasûlallâh

İçip aşkın şarâbın kansın yâ Rasûlallâh

Şol seni seven kişi verir yoluna başı

İki cihân güneşi sensin yâ Rasûlallâh

Şol seni sevenlere kıl şefâat onlara

Mü’min olan tenlere cansın yâ Rasûlallâh

Âşık oldum dildâre bülbül oldum gülzâre

Seni sevmeyen nâre yansın yâ Rasûlallâh

Derviş Yunus'un cânı ilm ü şefâat kânı

Âlemlerin sultânı sensin yâ Rasûlallâh

1 M.n: “Ve Kıyâm İlâhîsi ve Cihangir Usûlu Tevhîd de okunur.”; Eyyüp Sultan Hatîbi Âşık Hâfız Ahmed Efendi’nin Beste-Isfahân ve Ferahnâk besteleri için bkz: Töre, c.VII, s.38-39,152-153; Hüseyni bestesi için bkz: Töre, c.VI, s.84; Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.150; Sûznâk bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.23; Humâyûn bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s.113; Hûzi bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.147; güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.585-586

129

s. 74

Sabâ Durak ve Nevâ İlâhî 1

Güfte: Hüdâî

Beste: ?

Açıldı çün bezm-i elest

Devr eyledi peymânesi

Ondan içenler oldu mest

Ayılmadı mestânesi

Aç gözünü hakkıyla bak

Oku Hüdâî’den sebak

Kâmil olurmuş ehl-i Hak

Doğmazdan evvel ânesi

1 Nevâ-Uşşâk bestesi için bkz.: Şengel, c.III, s.151; Aziz Mahmud Hüdâî’nin Nevâ besteleri için bkz: Şengel, c.III, s.165 ve 170; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.61-62

130

s. 75

Sabâ Cumhûr1

Güfte: Ümmî Sinân

Beste: ?

Acep hayrân oldum aşka uyaldan

Yanup püryân oldum aşka uyaldan

Ne ümmî fark ederim ne hûrî zebânî

Gül-i vîrân oldum aşka uyaldan

Uçtu mihnet-i râhat kuş uyandı

Derde dermân oldum aşka uyaldan

Sabredem dersem durmaz bu dilim

Söyler efsâne oldum aşka uyaldan

İlm-i hikmet ile doldu vücûdum

Ayn-ı irfân oldum aşka uyaldan

Kimisi der deli kimisi der uslu

Halka seyrân oldum aşka uyaldan

Sinan Ümmî eydür kalmadı hiç gâm

Özge sultan oldum aşka uyaldan

1 Dügâh bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.72

131

s. 76

Sabâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Aynî nazarat ve şebketî

Min aynî yâ aynî âh fi’l-haberi

Lâ yaktulenî illâ sivâ

Li’l-aynî yâ aynî âh fi’l-haberî

Fe kultü limen aşşaktehû

Min aynî yâ aynî âh fi’l-haberi

El-vaslu fe kālenî

Min aynî yâ aynî âh fi’l-haberî

عينى نظرت و شبكتى

من عينى يا عينى آه فى الخبرى

ال يقتلنى اال سوا

للعينى يا عينى آه فى الخبرى

فقلت لمن عشقته

من عينى يا عينى آه فى الخبرى

الوصل فقالنى

يا عينى آه فى الخبرى من عينى

1 Sabâ bestesi için bkz: ŞM, s.50; güftesi için bkz: Altıntop, s. 197

132

s. 77

Dügâh Tevşîh1

Güfte: Hüdâî

Beste: ?

Kudûmün rahmet-i zevk u safâdır yâ Rasûlallâh

Zuhûrun derd-i uşşâka devâdır yâ Rasûlallâh

Hüdâî şefâat kıl eğer zâhir eğer bâtın

Kapına intisâb etmiş gedâdır yâ Rasûlallâh

1 Hüdâyî Aziz Mahmûd Efendi’nin Çargâh bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.168; Nevrûz bestesi için bkz: Töre, c.VIII, s.122; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.60–61

133

s. 78

Bestenigâr Cumhûr ve Tevşih1

Güfte: Selâmi

Beste: Selâmî

Bir muazzam pâdişâhsın ki kulundur cümle şâh

Kurb-i “ev ednâ”da vaz‘ oldu senin çün tahtgâh

Nüh felek heft-ü zemin ancak sana bir bârigâh

Emrine mahkûmdur âlem, her sözün vahy-i ilâh

Essalâtü vesselâmü ey hâdi-i râh-ı Hüdâ

Küntü âsî yâ şefîa’l- müznibîn işfa‘ lenâ

Kangı hâke bassa pây-i devletin ol Tûr olur

Cânib-i Hak’dan tecelliyât ile pür-nûr olur

Her nazarda aynına vech-i Hüdâ manzûr olur

Bu Selâmi hizmet-i na‘tin ile mağfûr olur

Essalâtü vesselâmü ey hâdi-i râh-ı Hüdâ

Küntü âsî yâ şefîa’l-müznibîn işfa‘ lenâ

1 M.n:” Bestenigâr-ı Hazreti Selâmi”; Zekâî Dede’nin Canfezâ bestesi için bkz: Şengel, c.II, s. 145; Zekâî Dede’nin Şevk-u Tarâb bestesi için bkz: Töre, c.VIII, s.74–75;

134

Rast Şuğul1 s. 79

Güfte: ? Beste:?

Yâ seyyide’l-kevneyni yâ hâdî yâ kurrate’l-ayneyn

Fî leyleti’l-isneyni nilte’l-makāme’l-âliyâ

Kalbî bi-medâhike tâbe yâ tâhira’l-ensâb

Ercûke yâ vehhâbu teşfe‘ lizenbi âdiyâ

Yâ men rakā’l-emlâke kasdî ene ru’yâk

Celle’l-lezî yâ hâtıme’l-enbiyâ

Ente’llezî cibrîlun bi’l-vahyi ve’t-tenzilî

Yâ hâize’t-tafdîli li’l-hakkı mürşidun hâdiyâ

Yâ men bease rahmeten li-hâzihi’l-ümmeti

Yâ kâşife’l-ğummeti eslıh bi-nazrin hâliyâ

Aleyke salla’llâh yâ hayra halkı’llâh

Mâ dâme zikrullâh tûle’l-müdâmeti âliyâ

Mea âlike illâ’l-emcâd ve’s-sahb zü’l-imdâd

Mâ nüyeşşiku kad inşâ deyru’r-rahâ ve’l-âfiyâ

يا سيد الكونين يا هادى يا قرة العينين

فى ليلت االثنين نلت المقام العاليا

قلبى بمداحك ناب يا طاهر االنساب

ارجوك يا وهاب تشفع لذنب عاديا

يا من رقى االمالك قصدى انا رؤياك

جل الذى يا خاتم االنبيا

انت اللذى جبريل بالوحى والتنزيل

ئز التفضيل للحق مرشد يا خا هاديا

يا من بعث رحمة لهذى االمة

يا آاشف الغمة اصلح بنظر حاليا

عليك صل اهللا يا خير خلق اهللا

ما دام ذآر اهللا طول المدامت عاليا

مع آلك اال مجاد و الصحب ذو االمداد

ما نيشق قد انشا دير الرخى والعافيا

1M.n: “Çargâh da okunur”; Rast bestesi için bkz: ŞM, s.18; güftesi için bkz: Altıntop, s.41

135

s. 80

Bestenigâr Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Libâbek eteytü yâ mevlây

Yâ yâ men yâ yâ men umrî

Müdden min zemân yâ mevlây

Eyâ gāyete’l-maksûd

Terdâ in radîte yâ Mevlây

Ârif yâ ma‘rifete’llâh

Hakka’l-ma‘rifeti yâ Mevlây

Ammâ na‘lem ente’llâh

Ve fî ittifâkın yâ Mevlây

Fi’z-zâhir ve fi’l-bâtın

Lem yezel yerâke yâ Mevlây

لبابك اتيت يا موالى

يا يا من يا يا من عمرى

مدا من زمان يا موالى

ايا غايت المقصود

ترضى ان رضيت يا موالى

عارف يا معرفت اهللا

حق المعرفت يا موالى

عما نعلم انت اهللا

و فى اتفاق يا موالى

فى الظاهر وفى الباطن

لم يزل يراك يا موالى

1 Sabâ notası için bkz: ŞM, s.49; güftesi için bkz: Altıntop, s.207

136

s. 81

Irâk Şuğul 1

Güfte: ?

Beste: ?

Ehderte lene’s-sabâ (m)

Tıybe ıyşen mine’l-habîb (m)

Kalbî lehü’s-sabâ (m)

Leyse’l-ıydü’l-yatıyb (m)

Ehlen ve merhaben sâfu’l-emri bi-rabbin (m)

Aynî taaccuben (m)

Leyse’l-îdü’l-acîb (m)

اهدت لن الصبا

شيا من الحبيبطبيب ع

فلبى له الصبا

ليس االيد اليطيب

اهال و مرحبا صاف اال مربرب

عينى تعجبا

ليس االيد العجيب


137

s. 82

Çargâh Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Kum bi’d-dücâ ve’ğtenim yâ nâime’s-seharâ

Ve’scüd’il-mevlâ kerîm in lem terâhu yerâ

Muhammedun seyyidu’l-kevneyni ve’s-sekaleyn

Hayru’l-ferîkayni min Urbin ve min Acemin

قم بالدجا واغتنم يا نائم السحرا

والسجد لموال آريم ان لم تراه يرا

محمد سيدالكونين والثقلين

خيرالفريقين من عرب و من عجم

1 Rast bestesi için bkz: ŞM, s.2 ; güftesi için bkz: Altıntop, 44

138

Rast/ Sabâ Şuğul1 s. 83

Güfte: ?

Beste: ?

Nazartu bi-ayni’l-fikrî fîmâ li-hazretî

Âh yâ Hû yâ Hû yâ Hû

Habîben tecellâ-i lil-kulûbi fehannetî


Ve mâ zâle yer‘âni bi-ayni’l-meveddetî


Fe ceddî Rasûlullâh a‘nî Muhammeden

Ene Abdülkādirî dâme ızzî ve rif‘atî


نظرت بعين الفكرى فيما لحضرتى

آه يا هو يا هو يا هو

خبيبا تجالء للقولوبى فمنتى


وما ذال يرعان بعين المودتى


فجدى رسول اهللا اعنى محمدا

انا عبد القادر دام عزى و رفعتى


1 Uşşâk bestesi için bkz: ŞM, s. 54; güftesi için bkz:: Altıntop, s.28

139

Bestenigâr Şuğul1 s. 84

Güfte: ?

Beste: ?

İn rumte tuhyâ bi-azmi’l-mekînî

Ve teîşu dehran tavîle’l-yemîni

Fe’ slük tarîkaten bâze’l-mesûnî

Şahmi’l-enfâzî menâzil-i beriyyâ

Kutbu’r-Rabbânî samedânî nûrânî

Fe’ksud humâ hüm min külli cânib

Tü’tî efâzî ve terkusü seriyyâ

Bi’l-Ahmediyyâ nucûmu’l-ğayâhib

Kurrat uyûnî ve nedlin mevâhib

انرمت تحيا بعزم المكينى

و تعيش دهرا طويل اليمين

فسلك طريقت باذ المسونى

شخم االنفاذى منازل بريا

قطب الربانى صمدانى نورانى

فقصد هما هم من آل جانب

ترقث سرياتؤتى آواذى و

باالحمديا نجوم الغياهب

قرت عيونى و ندل مواهب

1 Güftesi için bkz::Altıntop, ,s.37

140

s. 85

Sabâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Arric yâ hâdî nahve’l-hımâ

Ve’nzil bi’l-vâdî vâdi’l-atîk

Ve’zkür eşvâk inde’l-habîb

Sârat ahbâbu ba‘de’l-işâ

Lâ tes’el bi-enne müz hemmelûn

Fevka’l-atlâli tilke’l-hıyâm

Salli yâ Rabbi ale’n-nebiyyi

Tâhâ men câe bi’l-beyyinât

عرج يا هادى نخو الحما

و نزل باالوادى وادالعتيق

واذآر اشواق عندالحبيب

صارت احباب بعد العشا

ال تسئل بان مزهلمنون

فوق اال طالل تلك الحيام

صل يا رب على النبي

طه من جاء بالبينات

1 Sabâ bestesi için bkz: ŞM, s.42; güftesi için bkz: Altıntop, s.205

141

s. 86

Çargâh/ Hicâz Şuğul 1

Güfte: ?

Beste: ?

Deâni’l-ğarâmu fî ışkıke mesel

Ve zâde fi’l-hiyâmi ve keyfe’l-amel

Yâ hubbe’s-sümer ve yekra’l-veter

Ve şürbe’l-müdâm fî davvi’l-kamer

Ve küllü mevâis ve annî rahal yâ sâhibe’s-sümer ve yekra’l-veter

Ve şürbe’l-müdâm fî davvi’l-kamer

Salâtu’l-kemâlî bi-evfâ selâm li-râdı’l-meâli imâmi’l-kirâm

Misbâhu’z-zalâmi şefîu’l-enâm kāle kirâmun kirâmu’l-beşer

دعان الغرام فى عشفك مثل

وزاد فى الهيام و آيف العمل

يا حب الثمر ويفر الوتر

وشرب المدام فى ضوى القمر

يا صاحب الثمر وبقرالوتروآل موائث و عنى رحل

المدام فى ضوى القمر وشرب

صالة الكمالى يا وفا سالم لراض المعا ل امام الكرام

مصباح الظالم شفيع االنام قال آرام آرام البشر

1 Hümâyûn bestesi için bkz: ŞM, s.97

142

s.86 (devâmı)

Çargâh Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Lefî rubâ âcil azzâ’l-ehyef sâcirînâ

Nehdû alâ necdî yekün tarîkan ize’s-senâ

Yâ müslimin şümte aleyye ve hakemen min’ed-danâ

Emüt ve lâ yedrî bi-kıssatî ehadün illâ ene

Emseytü fî ışkı’llezî menea dıyka hâdıun zelîl

Ve men âşık yubsır alâ muhibbî sabrun cemîl

Li’llâhi hüve semhun fi’l-bey’i velâ atakanî keyfe’s-sebîl

Avâidü’llâhi’llezî lâ tuhsâ fîhâ’l-münâ

لفى ربا عاجل عزى االهيف ثا جبرنا

نهد و على نجدى يكن طريقا اذ السنا

يا مسلمين شمث على وحكما من الضنا

امت والبدرى يقصتى احد االانا

سيت فى عشق النى منع ضيق حاضع ذليلما

ومن عا شق ببصر على فمبى صبر جميل

ح فى البيع وال تقن آيف السبيللعه هو سم

عوائد اهللا اللذى ال تحصى فيها المنا

1 Bkz: Altıntop, s.47

143

s. 87

Dügâh Tevşîh1

Güfte: Nakşî

Beste: ?

Nûr-i fahr-i âleme bir zerre olmaz âfitâb

Lâ’l-i nâbından numûne gevher-i yektâda tâb

Pâyine yüz sürmeğe müştâk dürür arş-ı berîn

Var kıyâs et kimdir ol peygamberî âlî cenâb

Hamdülilâh ravza-i pâkin ziyâret edeli

Oldu ey Nakşî derûnum mülküne çok feth-i bâb

1 Dede Efendi’nin hüseynî bestesi için bkz:Töre, c.6, s.50-51

144

Sabâ Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Kūlû şey’en lillâh yâ ibne’l-esyâd

Yâ sultân Ahmed yâ şeyhî ceddüke’s-sayyâd

Kālû lî mecnûn kultu’ş-şebû aklî

Ehdim dûnek dûne yâ şeyhî hâsılî imdâd

Kâlû lî tuhtûnî kultu li’l-fukarâ

Ehdim dûnek dûne yâ şeyhî hâsılî imdâd

قولوا شيأ اهللا يا بن االسياد

يا سلطان احمد يا شيخى جدك الصياد

قالو لى مجنون قلت الشبو عقلى

اهدم دونك دون يا شيخى حاصلى امداد

تحبتنى قلت للفقراقالو لى

اهدم دونك دون يا شيخى حاصلى امداد

Sabâ Şuğul s.88

Güfte: ?

Beste: ?

Fe hüve rûh leyse cismen mâ terâ

Min turâbin misli ecsâmi’l-verâ

Lev raâhu’ş-şemsü yevmen ve’l-kamer

Kāle celle’llâh mâ’hteda beşer

Kum ve’ş-hed bedru’l-ehibbâ

Ke’l-ferkad havl-i seriyyâ

Yâ seûlî saydun lî bi’l-vaslî

Kem mislü edhâ aliyyâ

فهو روح ليس جسما ما ترا

من تراب مثل اجسام الورى

لو رعاه الشمس يوما والقمر

قال جل اهللا ما هتدا بشر

قم والشهد بدر االحبا

آالفرقد حول ثريا

د لى الوصلىيا سؤلى حي

آم مثل اضحى علينا

145

Sabâ Şuğul1

Güfte: Ahmed Rifâî

Beste: ?

Fî hâleti’l-bu‘di rûhî küntü ürsilühâ

Takbelu’l-ardu annî ve hiye nâibetî

Ve hâzihî nevbetü’l-eşbâhi kad hadarat

Fe’mdüd yemînek key tahdâ bihâ şefetî

فى حالت العيد روحى آنت ارسلها

نقبل االرض عنى وهى نائبتى

وهذه نوبة االشباح قد حضرت

فامدد بيمينك آى تحضى بها شفتى

Sabâ Şuğul s.89

Güfte: ?

Beste: ?

Ücîru kesîrake yâ münyetî ücîru kesîrake ve bâlâtî

Âmil esîrake yâ sa‘di mân emsâ semîrake yefne’z-zemân

Hubbun şevânâ’l-ene an bedri’l-bânâ eşây rûh

Beşşây rûh bihâ cenâ nâzirûh sitây rûh uzzây rûh

Miskün yefî hubbun âtıruh bi’l-meyli bi’l-meyli min fertı’l-acîbî

اجير آسيرك يا منيتى اجير آسيرك و باالتى

عامل اسيرك يا سعد مان امسا سميرك يفنى الزمان

ا عن بدرالبانا اشاي روححب شوانا االن

بشاى روح بها جنا نا ظروح ستاى روح عذاى روح

مسك يفى حب عا طرح با لميل با لميل من فرط العجيبى

1 Dellâl Osmân’ın ve Hopçuzade Hacı Şâkir Efendi’nin, Bestenigâr besteleri vardır. bkz: Ergun, c.II, s.555; Altıntop, s.40

146

s. 90

Sabâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Ercû ehle’llâhi fî şiddetî mevlây

Men habbehüm fî kalbî hallâ ve fî mühcetî

Yâ ze’l-himmetî eğis yâ ceylânî fî kurbetî mevlây

Va‘tıf alâ niami’l-hâdî mevlây

Ale’l-himmetî eğis yâ Geylânî mevlây

Sabbu’l-velehânî yâ ze’l-himmetî mevlây

Tâbe’s-semâî yâ rıfkatî mevlây

Tâbe’s-semâî ve şeyhunâ mevlây

İbne’r-Rufâî ale’l-himmetî

Ebâ ferrâci yâ umdetî mevlây

Ebâ ferrâci ceddün lenâ mevlây

Ve’n-ni‘me’r-râcî yâ ze’l-himmetî

Sir yâ refîkî yâ umdetî mevlây

Sir yâ refîkî ve’ksud hımâ mevlây

Şeyhî ed-Dessûkî ale’l-himmetî

Huz yâ münâî le-mühcetî mevlây

Huz yâ münâî ve şeyhunâ mevlây

Seyyid Sa‘deddîn yâ ze’l-himmetî


147

s. 90 (devâmı)

ارجو اهل اهللا فى شتتى موالى

من حبهم فى قلب خال وفى مهجتى

يا ذالهمتى اغث يا جيالنى فى آربتى موالى

واعطف على نعم االهادى موالى

تى اغث يا آيالنى موالىعلى الهم

حب الولحانى يا ذالهمتى موالى

طاب السماعىبارفقنى موالى

موالىطاب السماعى وشيخنا

اين الرفاعى على التمنى

ايا فراج يا عمدتى موالى

ايا فراج جدلنا موالى

يا ذالهمتى*والنعم الراحب

سريا رفيقى يا عمدتى موالى

سريا رفيقى و افصد حما موالى

شيخى الدسوقى على الهمتى

حذ يا منائ لمهيمتى موالى

حذ يا منائ وشيخنا موالى

سيد سعدالدين يا ذالهمتى

148

s. 91

Sabâ Cumhûr1


Beste: ?

Kandedir cehl ile zulmet nefs-i su‘bânındadır

Kandedir ilimle hikmet bil ânı cânındadır

“Küntü kenz”in sırrını buldunsa sen de Mısrıyâ

“Külle yevmin Hû” yu anla Hû senin şânındadır

1 Sabâ notası için bkz: Şengel, c.II, s.96–97

149

s. 92

Hüzzâm Demdeme 1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

İsm-i sübhân virdin mi var

Bağçelerde yurdun mu var

Bencileyin derdin mi var

Garib garib ötme bülbül

Ötme bülbül ötme bülbül

Derdi derde katma bülbül

Benim derdim bana yeter

Bir dert de sen katma bülbül

A bülbülüm uslu musun?

Kafeslerde besli misin?

Bencileyin dertli misin?

Garib garib ötme bülbül





1 M.n: “Sabâ ilâhî de okunur”; Sabâ notası için bkz: Şengel, c.II, s.130; Süleyman Erguner’in Beyâtî Arabân bestesi için bkz: Töre, c.VII, s.164

150

s. 93

(Mâba‘di / devâmı))

Yûnus cemâlin pâk derken

Cihânda mislin yok derken

Seher vakti yâ Hâk derken

Bizi de unutma bülbül





151

s. 94

Sabâ İlâhi /Kıyâm İlâhisi1

Güfte: Derviş Yûnus

Beste: ?

Gelin ey âşıklar gelin (Hû Mevlâm Hû)

Bu menzil uzağa benzer ( Hû Mevlâm Hû)

Nazar kıldım şu dünyaya ((Hû Mevlâm Hû))

Kurulmuş tuzağa benzer (Hû Mevlâm Hû)

Bir pîrin eteğin tuttum (Hû Mevlâm Hû)

Ona velî deyüp gittim (Hû Mevlâm Hû)

Nice yüz bin günâh ettim (Hû Mevlâm Hû)

Her biri bir dağa benzer (Hû Mevlâm Hû)

Çağla Derviş Yûnus çağla (Hû Mevlâm Hû)

Sen özünü Hakk’a bağla (Hû Mevlâm Hû)

Ağlar isen başına ağla (Hû Mevlâm Hû)

Elden vefâ yoğa benzer (Hû Mevlâm Hû)

1 Sabâ besteleri için bkz: Şengel, c.II, s. 105 ve Töre, c.IX, s.202

152

s. 95

Bestenigâr İlâhî1

Güfte: Hakkı

Beste: ?

Yanup derd-i elemlerle

Ağlama gönül ağlama

İnleme gönül inleme

Gelür geçer bu demlerle



Hakkı’yı zebûn eyledi

Ciğerini hûn eyledi

Yaşını ceyhûn eyledi



1 Sabâ bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.137

153

s. 96

Hicâz Cumhûr1


Beste: ?

Esmâ-i İlâhî’de bî-had hünerim var

Her demde semâvât-ı urûca seferim var

Gönlüm göğünün yıldızının hiç adedi yok

Her burçda benim bin güneşim bin kamerim var

Bununla bir oldu dem-i Îsâ ile Mısrî

Gönlüme dahî ne gelirim ne giderim var

1 Zirgüleli Hicâz bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s.122

154

s. 97

Sabâ Durak1

Güfte: Gafûrî

Beste: ?

Sürüp dergâhına rûy-i siyâhım

Umarım affola cürm-ü günâhım

(meyân)

Penâhım Hâlıkım Rabbim İlâhım

Hüdâvendim Efendim Pâdişâhım

Gafûrî’nin edüp derdine tımâr

Cemâlin nûruna eyle sezâvâr

(meyân)

Keremlerle lütuflarla eyle her bâr

Hüdâvendim Efendim Pâdişâhım

1 Güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.262

155

s. 98

Sabâ İlâhi1

Güfte: Hüdâî

Beste: ?

Olmayıcak senden atâ kul neylesin yâ Rabbenâ

Dâim işim sehv ü hatâ kul neylesin yâ Rabbenâ

Uçup kafesten andelîb koma Hüdâî’yi garîb

Et gülşen-i vaslın nasip kul neylesin yâ Rabbenâ

1 Sermüezzin Rifat Bey’in Sabâ bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.125

156

s. 99

Dügâh Tevşîh1

Güfte: Enverî

Beste: ?

Ey şehinşâh-ı serîr-i enbiyâ

Vey sipehsalâr-ı Halîl-i inkıyâd-ı asfiyâ

Ey vücûd-i pâk ey nûr-i musavver pürziyâ

Mevlid-i sultân-ı kevneyn Muhammed Mustafâ

Sabâ Şuğul2

Güfte: ?

Beste:

Linnâsi îdü ve ene indî îdân

Yâ yâ rûhî yâ yâ cismî amân Abdülkādir

şey’en lillâh

Li-enne cismî kafesî mînâ ale’l-îdân

Yâ sâhî bil-leyâlî ve usilnâ îdân

Ve bülbüli’l-kurbi ağnâ lî ale’l-îdân

للناس عيدوانا عندىعيدان

يا يا روحوى يا يا جسمى آمان عبد القادر

شيا اهللا

الن جسمى قفسى منا على العيدان

يا صاحى باليللى و عسلنا عيدان

و بلبل القريب اغنالى على العيدان

1 Yusuf Çelebi’nin Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c. III, s.14 2 Güftesi için bkz:,Altıntop, s.201

157

s. 100

Sabâ İlâhî 1

Güfte: ?

Beste: ?

Söyle selâmım ey sabâ oldukça ruhsâr-ı harem

Ol ravza-i pâke olan anda nebiyy-i muhterem

Sallû alâ nûri’l-Hüdâ mahbûb-i Rabbî zü’l-kerem

Sallû alâ bedri’d-dücâ mahbûb-i Rabbî zi’n-niam

Ol nûr-i Enver sadr-i mahbûb-i Zîşân Ahmed

Âyine-i vech-i ahad maksûd-i muhtâr efendim


158

s. 101

Sabâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

El-îdu’l-ekber yâ raşâhî ve’ş-şiyem

Meded ey mevlây sâidûnî yâ Rufâî

Âh lev tezurnî yâ Rufâî

Hiye ve’ş-şiyem meded ey mevlây

العيداالآبر يا رشاهى والشيم

مدوى موالى ساعدونى يا رفاعى

لو تزرنى يا رفاعىآه

هى والشيم مدوى موالى

(Musahhah olarak kaydedilmiştir) 2

El-îdu’l-ekber lev tezurnî yâ raşâ hilve’ş-şiyem

Sâidûnî yâ Rufâî ene kad sabâ cismî adem

El-hevâ adhâ fuâdî vâberâ cismî’s-sekām

Yâ terâ ebluğ murâdî ve şâhidun bedru’t-temâm

Kalle sabrî bi-ihtiyâcî hâkezâ Rabbî hakem

Kad sebânî tarfu lahza hâcibû hattı’l-kalem

العيد اآبر لو تذرنى يا رشاحلوالشيم

ساعدونى يا رفاعى انا قدحا جسمى عدم

الهوى اضخى فوأدى وابرى جسم السقام

يا ترى ابلغ مرادى وشاهد بدرالتمام

قل صبرى باختياجى هكذا ربى حكم

سبانى طرف طرظ حاجبوا حط القلمقد

1 M.n: “Bayramda okunur.” 2 Güftesi için bkz: Altıntop, s.195

159

s. 102

Irâk Tevşîh1


Beste: ?

Doğdu ol şâh-ı risâlet bastı arş üzre kadem

Saldı ol nûr-ı nübüvvet pertevin fevka’l-ümem

Çalınıp tabl-ı beşâret geldi şâh-ı enbiyâ

Gulgule doldu cihân kondu ol sâhib-i ilm

Nûr-i vechinden alındı encüm ü şems ü kamer

Bahr-i ilminden bilindi hikmet-i levh ü kalem

Merhabâ yâ Mustafâ ey nûr-i ayn-ı asfiyâ

Merhaba yâ sâhibe’l-mi’râc fî tâci’n-nizâm

Gelmeseydin âleme sen halk olmazdı cihân

Dostluğuyla yaratıldın ey nebiy-yi muhterem

Biz günâhkâr ümmete sen şâhı irsâl eyledi

Hamdülillâh sana ümmet eylemiş ol zî-kerem

Yâ Rasûlallâh şefaat kıl Niyâzî-yi mücrime

Şol zaman kim baş açık yalın ayak kan ağlaram.

1 Nûreddin Dergâhı Zâkirbaşısı Şeyh Münir Efendi’nin Irâk bestesi için bkz: Töre, c.VII, s.81; Tebrîz bestesi için: Şengel, c.I, s.116; Abdülkādir Bey’in Hüzzâm bestesi için: Töre, c.V, s.136; Seyyid Abdülkādir Bey’in Şevk-u Tarâb bestesi için bkz: Töre, c.VIII, s.82

160

s. 103

Hüzzâm İlâhî1


Beste: ?

Bağrımda biten yaşlar Muhammed’in aşkındandır

Du çeşmimden akan yaşlar Muhammed’in aşkındandır

Her şâm u seher yandığım bu âlemden usandığım

Çerh ile semâ döndüğüm Muhammed’in aşkındandır

Dahl edenler devrânıma ermediler seyrânıma

Kıydığım tatlı cânıma Muhammed’in aşkındandır

Yüreğim dağladıklarım su gibi çağladıklarım

Derd ile ağladıklarım Muhammed’in aşkındandır

Görün Seyfullâh’ın kasdın sever Allâh’ın dostun

Sorarlarsa niçin mestsin Muhammed’in aşkındandır

1Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.170–171

161

s. 104

Eviç İlâhî1

Güfte: Meftûnî 2 (II. Mustafa Han)

Beste: ?

Allâh Rabbî lâ yezâl yâ vâhidu yâ zü’l-celâl

Ey pâdişâhî bî zevâl yessir lenâ hayra’l-umûr

Vakt-i seher feryâdımız arşa çıkar efgânımız

Cürm ü hatâdır kârımız yessir lenâ hayra’l-umûr

Senden erişmezse amân olur kamû işler yaman

Yâ vâhidu kevn-i mekân yessir lenâ hayra’l-umûr

Meftûnî âcizdir garîb lütfunden etme bî nasîb

Yâ vâhidu hayyu yâ mucîb yessir lenâ hayra’l-umûr

1 Eviç bestesi için bkz: Töre, c.VII, s.110–111 2 1703’te vefât eden Osmanlı Hükümdârı Sultân II. Mustafâ ,<< İkbâlî>> ve <<Meftûnî>> mahlaslarıyla şiirler yazmıştır.

162

s. 105

Hüseynî İlâhî 1

Güfte: Abdülahad Nûrî

Beste: ?

Yanmaktan usanmazam pervânemiyem bilmem

Hiç sonunu saymazam dîvânemiyem bilmem

Her şâm u seher zârım gûş eylemez ol yârım

Bakmaz bana hünkârım bîgânemiyem bilmem

Dil-hâne harâb oldu yıkıldı türâb oldu

Her cânibi bâb oldu vîrânemiyem bilmem

Kalbimde ocağım var bu sînede dağım var

Ateşte durağım var hep yânemiyem bilmem

Nûrî dem u dehşette bahr-i gam-i firkatte

Ka‘r-ı yem-i hayrette dürdânemiyem bilmem

1 Mn: “Muharremde okunur”; Hüseynî bestesi için bkz.: Töre, c.VI, s.48

163

s. 106

Uşşâk İlâhî

Güfte: Selâmi Ali Efendi

Beste: ?

Emr-i Hakk’ı tutmayan âdem şerîatten çıkar

Râh-ı pîre gitmeyen sâlik tarîkatten çıkar

Felek şer’i bâd-ı himmetle tarîkat bahrine

Girmeyenler dürr-ü mercân-ı hakîkatten çıkar

Çâr-ı bâbı ma‘rifettir ârife fetheylemek

Bulmayan miftâh-ı aynı hikmetten çıkar

Kıble-i ma‘nâda kāim ol sivâdan et vudû

Bilmeyenler kıblesin râh-ı selâmetten çıkar

Noktanın sırrı Selâmî bâ-ı bismillâh’tadır

Dikkat etsen vahdetin ma‘nâsı kesretten çıkar

164

Sabâ Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ gazâlî el-mâsî tehî bi’l-acîbî cânım yâ acîbî hey hey

Ze’l-haşâ mir’atî bi-rif’atî cânım bi-rif’atî

Âh lev tesmeu ze’l-haşâ ve’l-meylî cânım ve’l-meylî

Kâne kasdî anhu Selmâ bi’l-meylî cânım bi’l-meylî

يا غزالى الماسى تهى بالعجيبى جانم يا عجيبى هى هى

والحشا مرأتى يرفقبى جانم يرفعنى

آه لو تسمع ذالحشا والميلى جانم والميلى

االميلى جانم بالميلىآان قصدى عنه سلما ب

Sabâ Şuğul1 s. 107

Güfte: ?

Beste: ?

El-hubbu min sâfi’n-niyye hayru’s-sıfâti’l-merdıyye

Şeribtü min sâfi’l-müdâme min şerâbi’l-bekriyye

Kad lezze li’s-sâfi’l-meşreb min hâbbeti’l-bâzü ve’l-eşheb

Visâlenî ni`me’l-mezheb hecrî sivâ fi’l-külliyye

Mâ hıye zalâmi’t-tahfîfi râkî makāme’l-kudsıyye

Sultânu ehli’t-tahkîk ba‘de’l-imâmi’s-sıddîk

الحب من صاف النيه خير الصفات المرضيه

يه شربت من صاف المدامه من شراب البكر

لمشرب من حابة الباذ واالشهب قد لذ ل الصاف ا

و صالنى نعم المذهب هجرى سوا فى الكليه

ه ما هى ظالم التحفيف راقى مقام القدسي

سلطان اهل التحقيق بعد االمام الصديق

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.208; bestekârı Zekâî Dede olarak kayıtlıdır.

165

s. 108

Sabâ Durak

Güfte: Hakkı

Beste: ?

Her nefeste bir tecelli-i Hüdâ ister gönül

Kendüye bu gurbet içre âşinâ ister gönül

Hakkıyâ mahrem bulunmaz râh-ı aşka şu zamân

Halk-ı âlemde ânın çün ihtifâ ister gönül

Sabâ Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Kad melekte kalbî bedru cemâli

Ve rameyte min lutfike sehme’n-neyâlî

Vâsılnî ve’r-hamnî yâ ze’l-ğazâlî

Ve’s-el annî ehleke yâ safîra’s-sinî

Sârî sârî sâfeynî cerhake’l-mebnî

Hecruke ehramen li-vaslike kātilî bâlî

قد ملكت قلبى بدر جمالى

و رميت من لطقك سهم النيالى

واصلنى وارحمنى يا ذالغزالى

واسئل عنى اهلك يا صفير السنى

صار صار صاقينى جرخك المبنى

الى هجرك احرمن لوصلك قاتلى ب

166

s. 109

Sabâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Rîha’s-sabâ in merrayte le-urbi vâdi necdî

Sellim alâ sâdâtî ve’ş-rah lehüm mâ ındî

Indî rasâilü eşvâk kad heyyyecet eşcânî

Ebeytü leyl hiye sehrân

Eşkû limen eblânî

Ercû limen eblânî

رب واد نجدىريح الصبا ان مريت لع

سلم على ساداتى

واشرخ لهم ما عندى

عندى رشائل اشواق قد هيجت اشجانى

اوبيت ليل هي سهران

اشكو لمن ابالنى

النىبارجولمن ا

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.204; Sabâ bestesi için bkz: ŞM, s.47

167

s. 110

Sabâ Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Meded meded yâ Rufâî tâatun leke sibâî

Yâ sâkin ümmü ubeyde aklî fî hubbike zâî

İbnu’r-Rufâî Mansûr şeyhu’l-arca ve’l-meysûr

Yâ şeyhî minke destûr yâ Ahmed yâ Rufâî

Meded meded yâ Rufâî tâatün leke Sibâî

Yâ sâkin ümmü Ubeyd aklî fî hubbike zâî

İbnü’r-Rufâî hayyâ şeyhu’l-urcâ ve’l-miyâ

Yâ şeyhî nazran leyâ edriknâ yâ Rufâî

Meded meded yâ Rufâî tâatun leke sibâî

Yâ sâkin ümmü ubeyde aklî fî hubbike zâî

İbnu’r-Rufâî fi’l-busrâ şeyhu’l-urcâ ve’n-nasrâ

Yâ şeyhî minke nazrâ yâ Ahmed yâ Rufâî

مدد مدد يا رفاعى طاعت لك ثباعى

يا ساآن ام عبيده عقلى فى حبك ضاعى

صور شيخ العرجبا والميسور ابن الرفاعى من

يا شيخى منك دستور يا احمد يا رفاعى

مدد مدد يا رفاعى طاعتلك ثباعى

يا ساآن ام عبيد عقلى فى حبك زاعى

ابن الرفاعى حيا شيخ العرجبا والميا

يا شيخى نظرا ليا ادرآنا يا رفاعى

مدد مدد يا رفاعى طاعت لك ثباعى

ىيا ساآن ام عبيده عقلى فى حبك ضاع

ابن الرفاعى فى البصرا شيخ العرجا والنصر

يا شيخى منك نظرا يا احمد يا رفاعى

168

Sabâ Şuğul1 s.111–112

Güfte: Ebûbekr-i Sıddîk

Cüd bî lutfek yâ ilâhî men lehû zâdun kalîl

Müflisun bi’s -sıdkı ye’tî ınde bâbike yâ celîl

Zenbuhû zenbun azîmun fe’ğfiri’z-zenbe’l-azîm

İnnehû şahsun ğarîbun müznibun abdun ez-zelîl

Minhu isyânun ve nisyânun ve sehvün ba‘de’s-sehvin

Minke ihsânun ve fadlun ba‘de i‘tâi’l-cezîl

Kāle yâ Rabbi zunûbî misle ramlin lâ yuad

Fa‘fu annî külle zenbin ve’sfahî ‘s-safhi’l-cemîl

Keyfe hâlî yâ İlâhî leyse lî hayru’l-amel

Sûu a‘mâlî kesîrun zâdu tâatî kalîl

Âfinî min külli dâin ve’fney annî hâcetî

İnne lî kalben sekîmen ente men yeşfi’l-alîl

Kul nârî ubrudî yâ Rabbi fî hakkı kemâ

Kultü kulnâ yâ nâru kûnî ente fî hakkı’l-Halîl

Ente şâfî‘ ente kâfî fî mühimmâti’l-umûr

Ente Rabbî ente hasbî ente lî ni‘me’l-vekîl

Rabbi heb lî kenze fadlin ente vehhâbun kerîm

A‘tınî mâ fî zamîrî dellenî hayra’d-delîl

Heb lenâ mülken kebîran neccinâ mimmâ nehâf

Rabbenâ iz ente kādî ve’l-munâdî Cebrâîl

Eyne Mûsâ eyne Îsâ eyne Yahyâ eyne Nûh

Ente yâ Sıddîk âsî tüb ile’l-mevle’l-celîl

1 Hacı Fâik Bey’in Sabâ bestesi için bkz: ŞM,s.45; abk: Türk Mûsikîsi Klâsiklerinden- İlâhîler II, İstanbul Konservatuvarı Neşriyâtı, İstanbul 1993, s.114;güftesi için bkz: Altıntop, s.200

169

s.111–112 (Sabâ Şuğul devâmı)

جد بى لتفك يا الهى من له ذاد قليل

يا جليلمفلص بالصدق يأ تى عند با بك

ذنبه ذنب عظيم فاغفر الذنب العظيم

انه شخص غريب مذنب عبد الذليل

من عصيان و نسيان وسهو بعد السهو

منك احسان و فضل بعد اعطاء الجزيل

قال يا ربى ذنوبى مثل لمل ألبعد

فاعف عنى آلذنب واصفح الصفح الجميل

آيف حالى يا الهى ليس لى خير العمل

طاعاتى قليلسوء اعمالى آثير ذاد

عافنى من آل داء و اقضى عنى صاحبتى

ان لى قلبا سقيما انت من يشفى العليل

قل نادى ابروى يا رب فى حقى آما

قلمت قلمنا يا نار آونى انت فى حق الحليل

انت شافع انت آافى فى مهمات االمور

انت ربى انت حسبى انت لى نعم الوآيل

رب هب لى آنزفضل انت وهاب آريم

عطنى ما فى ضميرى دلنى خير الدليلا

هب لنا ملكا آبيرا نجنا محانخاف

ربنا اذانت قاضى والمنادى جبرائيل

اين موسى اين عيسى اين يحيى اين نوح

انت يا صديق عاصى تب الى المول الجليل

170

s. 113

Bestenigâr İlâhî1

Güfte: Sünbülî

Beste: ?

Gel ey sâlik diyem bir söz ki haktır

İşitir Hakk’ı ol kim Hak kulaktır

Hadîs Hak’dır Hak söz hakîkat

Eğerçi söyleyen dildir dudaktır

Şular kim geçmedi cân u cihândan

Ne duydu aşkı vü ne duyacakdır

Sorarsan hânkâh-ı aşkı âbid

Makām-ı alîdir ulu ocakdır

Münevver olunmaz zühd ile zâid

Ânın yeri kavillu bir bucâktır

Kalanlar zühd ü takvâda mukarrer

Sefer ehli değildir oturaktır

Şiâr-ı aşkı benden sorar isen

Cunûnu âh u vâh ağlamaktır

Şerâb-ı aşk içmiş Sünbülî çün

Velâkin mest eden şol son ayaktır

1 Dede Efendi’nin Dügâh bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.58

171

s. 114

Sûzinâk İlâhî / Durak ve Kıyâm İlâhisi1

Güfte: Ümmî Sinân

Beste: ?

Erenlerin sohbeti ele giresi değil

İkrâr ile gelenler mahrûm kalası değil

İkrâr gerek bir ere göz açıp dîdâr göre

Sarrâf gerek cevhere nâdân bilesi değil

Bir pınârın başına bir destiyi koysalar

Kırk yıl anda durursa kendi dolası değil

Ümmî Sinân yol âyân oluptur bellü beyân

Dervişlik yolu hemân tâc u hırkası değil

1 Şeyh Mes’ûd Efendi’nin Sûzinâk bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.14–15 ; M.n: “Ve cihângir usûlünde de okunur”

172

s.115

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Kum yâ emîra’l-ğızlân keyfe’t-tarâh

Ve’sma‘ li-savti’l-adnânî fî istıbâh

Ve terakkun billâhi lâ ve alâ tarfü’s-sâh

Ve’l-hubbu kad vefânâ fî vakti’s-sabâh

Lâ hattun şimûse’l-îdân fî ardı’l-hân

Ve’t-tayri fevka’l-ağsân ğanâ ve lâh

قم يا امير الغزالن آيف الطراح

وسمع لصوت العدنان فى اصطباح

وترق بلله ال و على طرف الساح

والحب قد وفانا فى وقت الصباح

ان فى ارض الحانال حت شموس العيد

والطير فوق االغصان غنا والح

1 Rehâvî bestesi için bkz: ŞM, s.24; güftesi için bkz: Altıntop, s.46

173

s. 115 (devâmı)

Sabâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Kul li-sâika’l-ibili lâ temurru bi’l-aceli inne havlenâ arabun

Yâ mevlây yâ mevlây sâhiratün bi’l-makalî

Yâ ma‘şera’n-nüdemâ ve’s-sâdâti ve’l-kudemâ sâfirun ve a‘lâ necden

Yâ mevlây yâ mevlây misle mâ vecedte ene…

Kad vecednâ kamrî kad fâk ale’l-kadrî ve delelû yüslihû

Yâ mevlâye yâ mevlâye ze’l-asâ mislî ene

Ve salâtun tütlâ alâ men rakâ’l-a‘lâ’l-alâ tâhâ melâzil melâ

Yâ mevlây yâ mevlây ertecî yeşfe‘nâ

قل لصائق االبل التمر بالعمل ان حولنا عرب

يا موالى يا موالى ساهرة بالمقلى

يا معشر الندما والسادات والقدما سافر واعلى نجدا

يا موالى يا موالى مثل ما وجدت انا

قد وجدنا قمرى قد فاق على القدرى ودللو يسلحوا

والى ذالعتا قلبى انايا موالى يا م

و صالة تتلى على من رقى االعلى العال لم مالزل مال

يا موالى يا موالى ارتجى وا شفعنا

1 Güftesi için bkz: : Altıntop, s. 218

174

s.116

Rast Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Mâ aleynâ mâ aleynâ (mükerrer)

İz verandâ vertübiyâ (mükerrer)

Hubbuhû yüclâ aleynâ müzbihî (mükerrer)

Vecden seniyyâ (mükerrer)

Salli yâ Rabbi’l-enâmi

Alâ misbâhi’z-zalâmi

Ve alâ ehli’l-kirâmi

Ve’s-sahâbi’l-ecmeıyyâ

ما علينا ما علينا

اذ وردنا ورتبيا

حبه يجلى علينا مذبه

و جدا سنيا

صل يا رب اال نامى

على مصباح الظالمى

و على اهل الكرامى

و الصحاب االجمعيا

1 Rast bestesi için bkz: ŞM, s.20; güftesi için bkz: Altıntop, s. 42

175

116 (devâmı)

Sabâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Lekad bede’tü bismillâhi müftetihan

Ezkâ’l-mehâmidi hamde’llâhi fe-fethan

Musalliyen bi’s-salâti’llâhi ekmeluhâ

Meded meded meded meded meded meded meded

Ale’n-nebiyyi fîhi’s-sübüle’l- hüdâ teduhan

لقد بدأت بسم اهللا مفتتحا

ازآى المحامد حمد اهللا ففتحا

مصليا بالصالة اهللا اآملها

مدد مدد مدد مدد مدد مدد مدد

ضحاعلى النبى فيه السيل الهدا ت

1 Zekâî Dede’nin Sabâ bestesi için bkz: ŞM, s.39 ; güftesi için bkz: Altıntop, s.206

176

Sabâ İlâhî1 s. 117–118

Güfte: Seyfî Beste: ?

Bihamdillâh ki İslâmım delîlim Mustafâ geldi

Emîrim rehberim şâhım Aliyyü’l-Murtazâ geldi

İmâmım ol kerem kânım nice ben sevmeyem ânı

Rasûlun ol kurrate’l-aynı Hasan hulkı’r-rızâ geldi

Fedâ olsun âna cânım ki oldur dînim îmânım

İki âlemde sultânım Hüseyn-i Kerbelâ geldi

Ana ins u melek bende en ednâ bendesi bende

Cihânın kutb u âlemde Ali Zeyne’l-abâ geldi

Muhammed ol Bâkır şâhım imâm Câfer dürür mâhım

Bulardan İmâm Mûsâ ‘l-Kâzım ki nûr-i Hüdâ geldi

Yüzüdür kāf ve’l-Kur’ân göründü Kâ‘be-i irfân

Cihâna rahmet-i Rahmân Ali Mûsâ’r-Rızâ geldi

Takî şâh-ı velâyettir takî nûr-i hidâyettir

Yollar makbûl-ı hazrettir ki bize rehnümâ geldi

İmâm askerî kıblem eşiği taşıdır Kâ‘bem

Yolunda cân u baş vermen bana gâyet safâ geldi

Muhammed Mehdî-i âhır gele ola bir gün zâhir

O vaktin harrâcı münkir bu dergâhtan cüdâ geldi

Behey derviş gözün aç bak cihâna bânler

Buların bastığı toprak gözüme tûtiyâ geldi

Sözün Seyfî ilâhîdir cevâbın nutk-ı şâhîdir

Hakîkat burc-ı mâhıdir bu yola bî- riyâ geldi


177

s.119

Sabâ Bûselik ve Acem Âyin-i Şerîf1

Güfte: Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî

Beste: Hammâmîzâde Sermüezzin Hazreti şehriyârî İsmâil Dede

Âteş ne-zened der dili mâ illâ Hû yâ Hû yâ men Hû

Kûteh ne-küned menzili mâ illâ Hû yâ Hû yâ men Hû

Ger âlemiyân cümle tabîbân bâşed yâ Hû yâ men Hû

Hallî ne küned müşkili mâ illâ Hû yâ Hû yâ men Hû

Hey hey ne acâib bezemiş hüsn ile Bârî / Bu sûret-i yâri bu nakş-ı nigârı

Her ehl-i nazar kim göre tahsin ola kârı / Bu çeşm u izârı kalmaya karârı

Uşşâkı katâr eyledi aşk içre Muhammed / Ol şâh-ı mümecced ol matlab-ı maksad

Ey üştür-dil sen ola gör pîş ü katârı / Çek aşk il Bâri bî derd ile hârı

Ben bilmez idim gizli ayân hep sen imişsin / Yâr yâr ma‘bûdum Allâh

Tenlerde vü canlarda nihân hep sen imişsin / Yâr yâr ma‘bûdum Allâh

Senden bu cihân içre nişân ister idim ben / Yâr yâr ma‘bûdum Allâh

Âhir bunu bildim ki cihân hep sen imişsin / Yâr yâr ma‘bûdum Allâh

Dost dost maksûdum Allâh / Âh pîrim destgîrim mahbûb-ı men

1 Hammâmîzâde’nin acem makāmında bestelenmiş bir âyin-i şerîfi yoktur. Fakat Sabâ Bûselik makāmında bir âyin-i şerîfi vardır. ;Sabâ Bûselik âyin-i şerif’in notası için bkz.: Sadeddin Heper, Mevlevî Âyinleri (MA), Konya Turizm Derneği Yayını, 1974, s.227

178

s. 120

Sabâ İlâhi1


Beste: ?

Aşkın meyine ben kâne geldim

Şevkin nârına hoş yâne geldim

Allah Hû Mevlâm Hû cevlâne geldim

Ümmi Sinân’ın hâk-i pâyine

Sürmeye yüzüm sultâne geldim


Yâremi bildim yârdan imiş

Bunda Niyâzi Lokmân’e geldim


1 Şevkutarâb bestesi için bkz: Töre, c.VIII, s.78; güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.515

179

s. 121

Sabâ İlâhî

Güfte: Nûrî

Beste: ?

Aşkınla cânım tendedir tende

Dile sultânım bendedir bende

Aman Allâhım bende kıl bende

Nûrî ol âşık aşkınla yanık

Dâim ol âşık zindedir zinde

Aman Allâhım bende kıl bende

180

s. 122

Sabâ Cumhûr1

Güfte: Hakkı

Beste: ?

Melekler hâzır olmuştur niçün tevhîde gelmezsin

Kamû ervâhla dolmuştur niçün tevhîde gelmezsin

Bulanlar Hakkıyâ Hakk’ı bulur tevhîd ile şol kim

Ânı bulmaz ne bulmuştur niçün tevhîde gelmezsin

Hızır bunda anlar bunda erbâb-ı safâ bunda

Gelenler cümle gelmiştir niçün tevhîde gelmezsin

1 Şeyh Sâdık Efendi’nin Sabâ bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.147

181

s. 123

Uşşâk Tevşîh1

Güfte: Neccârzâde Rızâ

Beste: ?

Kıble-i ehl-i safâ oldu Cenâb-ı Mustafâ

Kâ‘be-i kûy-i vefâ oldu Cenâb-ı Mustafâ

Sidre oldu kāmet-i tûlinin âvâzesi

Surûr-i tenhâ oldu Cenâb-ı Mustafâ

Kaygûsuna nişân oldu gümân ebrûleri

Menzil-i garîb-i sır oldu Cenâb-ı Mustafâ

Kasr-ı “mâ evhâ”da gördü Zât-ı vahdeti güllerin

Bülbül-i bâğ-ı likā oldu Cenâb-ı Mustafâ

Leyletü’l-esrâ harâmdan eyleyüp geşt ü güzâr

Zulmet-efrûz-i dücâ oldu Cenâb-ı Mustafâ

(meyân)

Hâdî-i râh-ı Rızâ oldu Cenâb-ı Mustafâ

Mustafâ’ya rehnümâ oldu Cenâb-ı Mustafâ

1 Uşşâk bestesi için bkz: Töre, c.IX, s.183; Dügâh-ı Kadîm bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.56; güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.559

182

s. 124

Sabâ İlâhi1


Beste: ?

Aşkın aldı beni benden Mevlâm seni (sen) isterem seni

Ben yanarım Allâh dünü günü Mevlâm seni (sen) isterem seni

Eğer beni yandırsalar külüm göğe savursalar

Zerre ve külli çağırsalar Mevlâm seni (sen) isterem seni

Cennet dedikleri birkaç evle birkaç hûri

İsteyenler Allâh vere ânı Mevlâm seni (sen) isterem seni

Âşıklara Allâh dünyâ gerek sâdıklara Allâh ukbâ gerek

Mecnûnlara Allâh Leylâ gerek Mevlâm seni (sen) isterem seni

Dervîş Yûnus benim adım günden güne artar derdim

İki cihânda maksûdum Mevlâm seni (sen) isterem seni

1Sabâ bestesi için bkz: Şengel, c.II, s. 134; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.192–193

183

s. 125

Sabâ İlâhî1


Beste: ?

Ben dervişim diyene bir gür edesim gelir

(Lâilâhe illallâh)

Seyredip ensesine varup eresim gelir

Sırât kıldan incedir kılıçtan keskincedir

Varup ânın üstüne evler yapasım gelir

Altında gayyâ vardır içi nâr ile pürdür

Varuben o görgüde biraz yatasım gelir

Derviş Yûnus bu sözü eğri büğrü söyleme

Seni sîgaya çeker bir Molla Kāsım gelir

1 Çârgâh notası için bkz: Şengel, c.II, s.162

184

s. 126

Sabâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

El-kevnü ilâ cemâliküm müştâkū

Ve’l-âlemü küllühâ leküm uşşâkū

Min eyne terâ sâdâtenâ sîmetehû

Mâ ’l-tafühâ tebârake’l-hallâkū

الكون اال جمالكم

مشتاقو

والعالم آلهالكم عشاقو

من ابين ترا ساداتنا

سيمتهو

ما الطفها تبارك الحالقو

Şevk-u Tarâb Âyin-i Şerîf2

Güfte: ?

Beste: İsmâil Dede Efendi

Hey yâr ey hasret-i hûbân cihân rûyi hôşest

Hey yâr hey dost belî yâri men

Vey kıble-i zâhidân dû ebrûyi hôşest


Ez-cümle sıfâtı hîş-i uryân keştem


Tâ gavta hôrem bürehne der cûyi hôşest


هى يار من حسرت خوبان جهان روى خوشست

هى يار هى دوست بلى يار من

وى قبلهء زاهدان دوابروى خوشست


از جمله صفات خويش عريان آشتم

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.92 2 Heper, s.235

185

s. 126 (devâmı)

Ey Yusuf-i âhir sûyi in Yâ‘kūb-i nâbînâ biyâ

Ey Îsî-yi pinhân şüde ber târimi minâ biyâ

Ey kābe kavseyn mertebet vey devlet-i bâ mekremet

Kes nisti şâhâ mahremet der kurbi ev ednâ biyâ

Mahdûmî cânem şemsidîn ez câmet ey rûhu’l-emîn

Tebrîzi çün arşı mekîn ez Mescid-i Aksâ biyâ

Mahbûb-i men merğûb-i men matlûb-i men makbûl-i men

Ümmîd-i men be fadlî Hüdâvendi ekberest

Hey yâr hey dost belî yâri men cânım

Ârâmı cânı me bestâyi (be senâyi) peyâmber est


Fahrem bedân resûl ki nâmeş Muhammed est


Rûyeş çü mâhitâb u kadeş çün sanevberest


Hâk-ı kademet saâdeti cânımest (eydan)

Hâk ez kademet heme gülü yâsemenest (eydan)

Serta kademet hâki tû ber mirûyed (eydan)

Zân hâki kademet çi rûyi berdaştenest (eydan)

دوست بلى يار منهى يار هى

تا غوطه حقم برهنه درجوى خوشست


اى يوسف اخر سوى اين يعقوب نابينا بيا

نهان شده بر طارم مينا بياپاى عيسىء

اى قاب قوسين مرتبت وى دولت با مكرمت

آسى نيست شاها محرمت در قرب او ادنابينا

المينمخدوم جانم شمس دين از جامت اى روح ا

عرش مكين ازمسجد اقصا بياچون تبريز

محبوب من مرغوب من مطلوب من مقبول من

اميد من بفضل خداوند اآبرست

هى يار هى دوست بلى يار من جانم

يامبر استپآرام جان ما بستاى


فخرم بدان رسول آه نامش محمد است

مهى يار هى دوست بلى يار من جان

ون صنو بر استچو ماهتاب و قدش چرويش


خاك قدمت سعادت جانمست

خاك اذ قدمت همه آل ياسمنست

سرتا قدمت خاك تو بر ميرويد

ه روى برداشتنستچذان خاك قدمت

186

s.126 (devâmı)

187

s. 127

Bestenigâr Cumhûr1

Güfte: Şeyh İbrâhim Sinânî

Beste: ?

Gelmişem vahdet elinden aşk ile cihâna ben

İçmişem câm-ü ezelden olmuşam mestâne ben

Rabbenâ fağfir lenâ zünûbenâ ve’r-ham lenâ (m)

Gönlüme nûr-i tecellî aşk-ı cemâlinden dürür

Şem’ine pervâne oldum aşka yâne ben

Rabbenâ fağfirlenâ zünûbenâ ve’r-ham lenâ (m)

Çünkü bu sevdâyı yazdı dest-i kudret başıma

Âyine-veş sûret oldum cisimle ol câne ben


Çünkü “kerramnâ benî Âdem” dedi Kur’ân’da Hak

Anın çün karârım yok düşmüşem devrâne ben


Ey Sinânî aşk makāmın pes rızâ-yı Hak dürür

Pâdişâhın hizmetinde durmuşam dîvâne ben

1 Sabâ bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.93; Hüseynî bestesi için bkz: Töre, c.VI, s.14; güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.71

188

s. 128

Bestenigâr İlâhi1

Güfte: Üsküdarlı Osmân Şemsî Bey

Beste: ?

Gel Gülşenî tevhîde şu bülbül gibi yâ Hû

Nâlân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

Giryân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

Gözyaşıyla gelip aşka düşelim Hû (Meyân)

Cevlân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

(nakarat-eydan)

Mânend-i sabâ nefha edip nefha-i Rahmân

Olsun çemen-i dilde mağrifet-i gül-i handân

Bâğ-ı melekûta per açup etmeğe seyrân

Perrân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

(nakarat-eydan)

Dergâh-ı ilâhîde bende-i fermân

Meydân-ı muhabbette edip zikr ile cevlân

Hüzn ile semâ eyleyelim vecd ile seyrân

Gerdân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

(nakarat-eydan)

1 Bestenigâr notası için bkz: Töre, c.IX, s.52; güftesi için bkz: Kemâl E. Kürkçüoğlu, Osman Şemsi Efendi Dîvânı’ndan Seçmeler, Kubbealtı Yayınları, İstanbul, 1996, s.64-64

189

s.128 (devâmı)

Bildik ki bekā yok bize bu der-i efnâda

Ahvâl-ı bekāyı görelim râh-ı Hüdâ’da

Bildirmeyelim kimseye esrâr-ı kabâda

Pinhân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

(nakarat-eydan)

Emrin tutalım eyleyelim terk-i günâhı

Cân gözlerin açıp görelim fevka’l-ulâyı

Her yüzde temâşâ ederek vech-i Hüdâ’yı

Hayrân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

(nakarat-eydan)

Aşk ile yanıp yanmayalım nâr-ı cahîme

Mevt ayırmadan ol girelim zât-ı naîme

Beyt-i Hak olan zâviye-i kalb-i selîme

Mihmân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

(nakarat-eydan)

Envâr-ı ilâhîde olup mahv-ı perîşân

Fâni olalım Tûr-i tecellî gibi yeksân

Humhâne-i meyden içip bu bâde-i irfân

Sekrân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

(nakarat-eydan)

190

s.128 (devâmı)

Bul Şems gibi aşk-ı Muhammed’le delîli

Bil âteş ile sırr-ı gülistân-ı Halîl’i

Mûsâ gibi seyretmeğe envâr-ı Celîli

Püryân olup Allâh diyelim Hû diyelim Hû

(nakarat-eydan)

191

s. 129

Hüseynî İlâhî1

Güfte: Fuâdî

Beste: ?

Şâh Hüseyin’in firkatine ağlayan gelsin beri

Âh u vâhıdır demâdem dinleyen gelsin beri

Âh u Mevlâm dost Hüseynim dost şehîd-i Kerbelâ

Kutb-u âlim şeyh Şa‘bân azîz erkânının

Yevm-i âşûrâyı ihyâ eyleyen gelsin beri


Hem Muhammed meclisinde çâr-ı yârîlerdeniz

Ey Fuâdî hâline irşâd olan gelsin beri


1 Hüseynî Subh-i Seher bestesi için bkz: Töre, c.VI, s.100

192

s. 130

Uşşâk Cumhûr1

Güfte: Himmet

Beste: ?

Sivâdan kalbini pâk et gönül mir’ât-ı Rahmândır

Safâdan sîneni çâk et gönül mir’ât-ı Rahmândır

(meyân)

Bu âlem nusha-i suğrâ nedir bil nusha-i Kübrâ

Çekilmiş tuğrâ-yı ğarrâ gönül mir’ât-ı Rahmândır

Sürersen mâsivallâhı bulursun Hakk’ı billâhi

Taleb kıl vechullâhı gönül mir’ât-ı Rahmândır

(meyân)

Gel ey Himmet şikâr eyle gönülde özge kâr eyle

Bu sırrı âşikâr eyle gönül mir’ât-ı Rahmândır

1Hacı Fâik Bey’in Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.42–43

193

s.131

Uşşâk İlâhi1


Beste: ?

Ey enbiyâlar serveri ey evliyâlar rehberi

Ey ins ü cân peygamberi ehlen ve sehlen merhabâ

(Yâ merhabâ dost merhabâ şehru’l-mübârek merhabâ)

Sen canların cânânısın derdlilerin dermânısın

Âlemlerin sultânısın ehlen ve sehlen merhabâ


Allâhü ekber şânuhû sultânuhû kad câenâ burhânühû

Ehlen ve sehlen merhabâ yâ merhabâ dost merhabâ

(Şehru’l-mübârek merhabâ şehru’s-sıyâm merhabâ)

Sensin ol mahbûb-ı Hüdâ etme şefâatinden cüdâ

Ahmed Muhammed Mustafâ ehlen ve sehlen merhabâ


Derviş Yûnus söyler sözü sürerler mahşer-i yüzü

Mahşerde tartarsın bizi ehlen ve sehlen merhabâ

(Yâ merhabâ dost merhabâ şehru’l-mübârek merhabâ )

1Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.73 ; “yâ merhabâ” kısmı Ramazanın başında okunur.

194

s. 132

Hicâz Cumhûr1

Güfte: Şemsi Tebrizî

Beste: ?

Yine andım yine gönlüm alanı

Benim gönlüm alıp şeydâ kılanı

Çün aldın gönlümü ver gil

Muradım bu senden göster cemâlini

Gerçi sever Hakk’ı Şemsi Tebrizî

Fedâdır yoluna baş ile cânı

1 Bestenigâr bestesi için bkz: Töre, c.IX, s.65

195

s. 133

Sabâ Cumhûr1

Güfte: Nakşî

Beste:

Maksadı âşıkların menzil-i cânân olur

İsmini yâd eylesem vâlih-i hayrân olur

Hak vere cünbüşlerin afv edelim kem işlerin

Menzili dervişlerin gûşe-i vîrân olur

Kılsa tecellî ezel vuslata erişe er

Kâfire kılsa nazar mazhar-ı îmân olur

Fânî cihânda kesil âyine-i kalbini sil

Arsa-i mahşerde bil bir ulu dîvân olur

Mürşîdi hem kim görür hazreti Hakk’ı görür

İlm-i ledünnü okur sâhib-i irfân olur

Nakşî âşık sana aşk haberin ver bana

Menkıbe-i evliyâ reşk-i gülistân olur

1Sabâ bestesi için bkz: Şengel, c.II, s.121

196

s. 134

Uşşâk İlâhî1


Beste: ?

Aşkınla çâk olsa bu ten

Ben yine illallâh direm

Yansa kül olsa bu beden (aman Allâh)


Bağrımda bitse başlarım

Çeşmimden aksa yaşlarım

Âh u zâr işlerim (aman Allâh )


Bin derdini versen bana

Hâlim gören kalsa tana

Yüzüm tutup senden yana


Seyyid Nizamoğlu yine

Ceddiyle haşrolsa bile

Mü’min muvahhidler ile (aman Allâh)


1 Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.58–59

197

s. 135

Hüseynî Cumhûr1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Edelim cevlân kılalım seyrân

Mest olup hayrân şeyh eşiğinde

Aldım himmeti geçtim zulmeti

İçtim hayâtı şeyh eşiğinde

Bıraktım ârı kestim zünnârı

İstedim yâri şeyh eşiğinde

Nice bir ülfet edelim uzlet

Çekelim halvet şeyh eşiğinde

Yûnus’em el-Hak dîdâra müştâk

Âşığım uşşâk-ı şeyh eşiğinde

1 Hüseynî bestesi için bkz: Töre, c.VI, s.36; Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.105; Nevrûz bestesi için bkz: Töre, c.VIII, s.120

198

Beyâtî İlâhi1 s. 136


Beste: ?

Mecnûna sordular Leylâ nice oldu

Leylâ gitti adı dillerde kaldı

Benim gönlüm şimdi bir Leylâ buldu

Yürü Leylâ yürü Mevlâ’yı buldum

Leylâ Leylâ derken Allâh’ı buldum

Leyla’yı beslerdi kullar dâyeler

Mecnûn’un başında kuşlar yuvalar

Bize mesken oldu dağlar ovalar



Ben niyâz ederken sen nâz ederdin

Semâyı gözleyip pervâz ederdin

Cefâyı çok vefâyı az ederdin



Derviş Yûnus bu sırlardan açılma

Hakk’ın lütfun görüp gayre saçınma

İnâyet-i Hak olan yerden kaçınma



1Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.140

199

s. 137

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Abdulkādir el-geylânî zü’t-tasrîfi ve fi’l-ekvânî

Yâ yâ Mevlâye yâ ferdâ anhu rıdvânâ alâ rıdvânî

El-kutbu’l-veliyyu’l-eşhebü’l-gavsu ‘t-tırâze’l-mezheb

Fe’d-hul li-hımâhü ve’şrab min hamri’l-faddâli’l-hâlî

Lebbeynâhu müz da‘nâ şâhednâ lehû bürhân

Zidnâ bihî ikāne cellellâh ze’l-ihsânî

Yâ rabbi bi-Muhyiddîn ve’l-âli mea’t-temkînî

Itfen li-Bahâeddîni’l-abdi’d-daîfi’l-hâlî

عبد القادر الكيالنى ذالتصريف و فى االآوانى

يا يا موالى يا فرضى رضوانا على رضوانى

الثطب الولى االشهب الغوث الطراذ المذهب

فادخل لخامه والشرب من خمر الفغال الحالى

لبيناه مزد عنا شاهدنا له برهان

ذدنا به ايقانه جل اهللا ذاالحسانى

مكينىيا رب بمحى الدين واآلل مع الت

عطفا لبهاءالدين العبد الضعيف الحالى


200

s. 138

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Lev ennehâ lâ mehad bi’d-dücâ Leylâ Leylâ

Ufkı’z-zalâmî mehâ bi’s-salâ Leylâ

Yâ mukletey emtırî ke’d-dimâ seylâ

An hubbi zâti’l-behâ lâ erâ meylâ

Yâ Rabbi salli alâ men rak Leylâ Leylâ

Li-sidreti’l-müntehâ hâtıbi’l-mevlâ

Mâstu bi a‘tâ fîhâ tensenî meylâ

Men kaddi min ucbihâ sâhibu’z-zeylâ

لو انها ال محد بالدجا ليال ليال

افق الضالمى محابا الصال ليال

يا مقلتي امطرى آدما سيال

عن حب ذات البها ال الرا ميال

رق ليال لياليا رب صل على من

لسدرة المنتها حاطب الموال

ماست باعطى فيها تنسنى ميال

من قد من عجبها صاحب الزيال

1 Uşşâk notası için bkz: ŞM, s.86; güftesi için bkz: Altıntop, s. 271

201

s. 139

Uşşâk İlâhi1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Allâh emrin tutalım rahmetine batalım

Bülbül gibi ötelim Allâh Allâh kerim Allâh

(Rahîm Allâh aman Allâh diyelim yâ Hû )

Allâh âdın dillerde sevgisi gönüllerde

Şol korkulu yerlerde Allâh Allâh kerim Allâh

(Rahîm Allâh aman Allâh diyelim yâ Hû)

Allâh âdın uludur emrin tutan kuludur

Mü’minlerin yoludur Allâh Allâh kerim Allâh

(Rahîm Allâh aman Allâh diyelim yâ Hû)

Ölüp kabre vardıkta münkir nekir geldikte

Rabbin kimdir dedikte Allâh Allâh kerim Allâh


Yûnus söyler sözünü Hakk’a bağlar özünü

Görmek ister yüzünü Allâh Allâh kerim Allâh


1Zekâî Dede Efendi’nin Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.69; Mâhûr bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.165; Güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.182

202

s. 140

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Ya benî’s-sayyâdî nazran

İnnenî yâ kavmi damâir

Sırruküm fi’l-kevni sâî

Bâtınen yecrî ve zâhir

Nûru sirrâküm tevekkad

Fî benî’s-sayyâd Ahmed

Fe-hüve fi’l-aktâbi müfred

Kebîran ba‘de’l-ekâbir

Mürtedâküm fî mesâî

Fî Suûdî ve’r-tifâî

Cedduküm şeyhu’r-Rufâî

Seyyidu’l-kavmi’l-ekâbir

يا بنى الصياد نظرا

ى يا قومى ضمائرانن

سرآم في الكون ساعى

باطنا يجرى و ظاهر

نور سراآم توقاد

فى بنى الصياد احمد

فهوفى القطاب مفرد

آبيرا بعد االآابر

مرتضى آم فى مساعى

فى صعود والرتفاعى

جدآم شيخ الرفاعى

سيد القوم االآابر

1 Uşşâk bestesi için bkz: ŞM, s.54; Güftesi için bkz: Altıntop, s.280

203

s. 141

Uşşâk Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Mâ rûhu’l-âşık yâ seyyidî

Elâ men yehvâke’llâh yu‘tınî

Yâ mevlâye ma‘bûdî Allâh

Yâ seyyide’s-sâdâtî yâ seyyidî

Yâ ğuzze’l-emcâdu’llâh vâfi’l-kevn

Yâ mevlâye maksûdî Allâh

Lâkin elâ vefâtu eşğalte ru’yâk

Hay mâ telkāhu illâ men yehvâk

ما روح العاشق يا سيدى

هواك اهللا يعطنىاالمن ي

يا موالى معبودى اهللا

يا سيد السادات يا سيدى

يا غزى االمجاد اهللا واف الكون

يا موالى مقصودى اهللا

الآن اال وفات اشغيت رؤياك

حى ما تلقاه االمن يهواك

204

s. 142

Beyâtî İlâhî 1


Beste: ?

Mevlâm gözüm yaşım akar sel olur

İner engin deryâsına göl olur

Âhım dûdu çıkar arşa yol olur

(nakarât)

Hakk’ı isteyenler tevhîd eylesin

(Lâilâhe illallâh Hû illâ Hû)

Bakın Seyyid Seyfullâh’ın hâline

Bâş u cân koymuş Allâh yoluna

Sakın inanmayın dünya hâline

(nakarât)

Hakk’ı isteyenler tevhîd eylesin

(Lâilâhe illallâh Hû illâ Hû)

1 Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.144–145; M.n:” Cenâzelerde okunur.”

205

Uşşâk Şuğul1 s. 143

Güfte: ?

Beste: ?

Hâte yâ bâriku’l-yemen

Lî ve kerrir hadîsi men

Ve ene’s-sâbir eşğale’l-hâtır

Lil-hüdâ âmir ve sünen

Âh velev zâdenî ğarâm

Âh kâne men a‘zami’l-münen

Salli yâ Rabbi yâ selâm

Alâ men câena’l-hıtâm

Ahmedü’t-tâhir safvetu’l-kāhir

Lil-hüdâ âmir ve sünen

Âh velev zâdenî ğarâm

Âh kâne men a‘zami’l-münen

هات يا بارق اليمن

لي وآرر حديث من

وانا الصابر اشغل الحاطر

للهدا عامر وسنن

آه ولو ذادنى غرام

آه آان من اغطم المنن

صل يا رب يا سالم

على من جاءنا الحتام

احمد الطاهر

صفوت القاهر

للهدا عامر وسنن

آه لوذادنى غرام

آه آان من اعظم المنن

Diğeri:

Hâte yâ bâriku’l-yemen lî ve kerrir hadîsi men

Ve ene sâbir eşğale’l-hâtır fi’s-sehvi hâir

Nakşun âh lev câde lî vemen kâne men a‘zami’l-münen

Salli yâ Rabbi yâ selâm alâ mâ câena hıtâm

Ahmedü’t-tâhir safvetu’l-kâhir ve’l-mevâ âmir li’s-sünen (eydan)

لى وآرر حديث منيا بارق اليمن هات

و انا صابر اشغل الحاطر فى السهواحائر

تقش آه لو جاء لى و من آان من اعظم المنن

صل يا رب يا سالم على ما جائنا ختام

احمد الطاهر صفوت القاهر والموا آمر للسنن

1 Bayâtî notası için bkz: ŞM, s.70; güftesi için bkz: Altıntop, s.36

206

s. 144

Beyâtî Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ hüveyde’l-îşi mehlâ innenî innenî

Muğramu’l-hâlî inne kalbî fîke aslâ lûatî lûatî harra nîrânî

Fe-terfuk li-muhibbî şakkahû kesratu’l-eşvâk (meyân)

Fe’l-cimû efnâhu hattâ innehû cismuhû fânî

Ve salâtu’llâhi Rabbî dâimen lil-verâ tütlâ

Linebiyyin fâka aslâ sermeden neslü kitâbî

Mustafâ’l-bekrî fîküm muğramen pîrim Rufâî

Fe’l-cevâ efnâhu hattâ innehû cismuhû fânî

يا هو يد العيش مهال اننى اننى

مفرم الحالى ان قلبى فيك اصال لوعتى لو عتى خر نيرانى

(ميان) فترفق لمحيى شقه آثرة االشواق

فانىهلجموا افناه حتى انه جسما ف

وصالة اهللا ربى دائما للورى تتلى

ى فاق اصال سرمدا نسل آتابىلنب

يرم رفاعىپمصطفى البكرى فيكم مغرما

فلجوا افناه حتى انه جسمه فانى


207

s. 145

Beyâtî Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Kad tecellet selmâ ve’n-necellet esmâ yâ nüdemâ

Ve bisağri’l-enmâ kem zârat demeân

Zeranî men yehvâ ve şefe’l-belvâ yâ nüdemâ

Ve hadîsun yürvâ anhu bi’l-eşcân

Hayyu vechi’s-sâkî yâ nudemâ

Men zekat etvâk nefhatu’l-îdân

Bedru yâ sâhibeyye minhüm ileyye

Vez fîhi kürbâ yâ sekāhu’l-hân

Bâ safâ evkātî fî safâ zâtî

İnnema’l-hâlâtî hâlâtu’l-îdân

Ve salâten tütlâ ebeden tütlâ

Mea selâmin aslâ zâkiye’l-îdân

Ve ale’l-eshâbi minhümû hubbî

Mea şecâ lil-kurbî şâciyen bi-rayyân

قد تجلت سلما والنجلت اسما يا ندمان

وبصغر االنماآم ذادت دمعان

ذرنى من بحوا وشفل بلوا يا ندما

و حديث يروا عنه يا االشجان

حى وجه الساقى آاشف الساقى ياندما

ذقت اطواق نفخت العيدانمن

بدر يا صاحبى منهم الي

وذ فيه آربى يا سقاه الحان

يا صفا اوقاتى فى صفا ذاتى

انما الحاالتى حاالت العيدان

و صالة تتلى ابدا تتال

مع سالم آصل ازاآى العيدان

و على االصحابى منهموا حبى

مع شجا للقربى شاجيا بريان

1 Beyâtî notası için bkz: ŞM, s.84; güftesi için bkz:Altıntop, s.24

208

s. 146

Beyâtî Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Sirbi ile’l-atlâlî

Âh min cânibi’l-ğarbî

Necdî saddu’l-emân

Âh min hemîni’ş-şu‘bî amân amân

Haysu’r-rızâ minhüm edâ

Ve men kadâ nahve bi’l-kurbî

Billâhi ganiyyun lî yâ eyyühe’ş-şâdî

İz fîhi ta‘lîlî ve fîhi eb’âdî

Haysü’r-rızâ minhüm edâ

Ve mâ’l-kazâ nahve bi’l-kurbî

سرب الى االطاللى

آه من جانب الغربى

نجدى صد االمان

آه من همين الشعبى آمان آمان

حيس الرضا منهم ادا

ومن قضا نحو بالقربى

يا اهللا غنى لى يا ايها د الشادى

اذ فيه تعليلى و فيه ابعادى

حيث الرضا منهم اضا

نحو بالقربىوما لقضا

1 Beyâtî bestesi için bkz: ŞM, s. 85; güftesi için bkz: Altıntop, s. 27

209

s. 147

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Eyyâ nahve’l-hâdî eyyühe’l-ihvânî

Li-hazrati şeyhî sa‘du’l-yemânî

Yâ sa‘du’l-yemânî yâ nûra’z-zemânî

Şeyhake’l-Ceylânî sâhibe’l-burhânî

İzâ medehtuke kutbu’r-Rufâî

Tâbe’l-mükessir sümme’l-efâî

İbnu’r-Rufâî yâ Sultân Ahmed

Men hayru’s-sâî semme’l-efâî

ايا نخوالهادى ايها االخوانى

لحضرت شيخى ساداليمانى

يا ساداليمانى يا نورالزمانى

شيخك الجيالنى صاحب البرهانى

اذا مدختك قطب الرفاعى

طاب المكثر ثم االفاعى

سلطان احمداين الرفاعى يا

من خير الساعى سم االفاعى

1 Uşşâk bestesi için bkz: ŞM, s.5; güftesi için bkz: Altıntop, s.266

210

s. 148

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Şeribtü’l-ân min yemîn hamrî Allâh Allâh Allâh

Ve kıbtu fî safâ sükrî fî safâ sükrî

Hellûm yâ zevi’l-fikrî Allâh Allâh Allâh

Li-tedrunâ neş’ete’z-zikrî neş’ete’z-zikrî

Ve şâhednâ ve nâdeynâ felâ şemsun ve bilâ bedrî

Şuhûdî kable nâsûtî bi âlem küntü ceberûtî

Ve ânesnâ cemâlu’llâh Allâh Allâh Allâh

Velâ şemsün velâ bedrun âh velâ bedrun

شربت اآلن من يمين خمرى اهللا اهللا اهللا

فقبت فى صفا سكرى فى صفا سكرى

هلوم يا ذوى الفكرى اهللا اهللا اهللا

لتدرنا نشئت الذآرى نشئت الذآرى

و شاهدنا ونادينا فال شمس وبال بدرى

ى بعالم آنت جبروتىشهودى قبل ناسوت

وانسنا جمال اهللا اهللا اهللا اهللا

وال شمس وال بدر آه وال بدر


211

s. 149

Uşşâk Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Ebu’l-Abbâs Ahmedu’r-Rufâî

Şedîdu’l-ba’sî Ahmedu’r-Rufâî

Aliyyü’l-câh üstâzu’l-berâyâ

Veliyullâh Ahmedu’r-Rufâî

Ebu’l-ğārât memdûhu’l-mürâyâ

Feta’s-sâdât Ahmedu’r-Rufâî

Azîmu’l-câh burhânu’l-hakîkat

Ebu’l-ef’âl Ahmedu’r-Rufâî

Tavîlu’l-bâ` sultânu’t-tarîkat

Hıme’l-etbâ‘ Ahmedu’r-Rufâî

Lehu’l-esrâr sârat fi’l-avâlim

Gıyâsu’l-câr Ahmedu’r-Rufâî

Lehu’r-rıdvân bahri bi’l-inâye

Mede’l-ezmân Ahmedu’r-Rufâî

Gaden ve’l-yevm misbâhu’l-velâyet

Ve şemsü’l-kavmi Ahmedu’r-Rufâî

ابو العباس احمد الرفاعى

سديد الباسى احمد الرفاعى

ه استاذ البرياعلى الجا

ولى اهللا احمد الرفاعى

ابو الغارات ممدوح المريا

فتى السادات احمد الرفاعى

عظيم الجاه برهان الحقيفه

ابو االنفال احمد الرفاعى

طويل الباع سلطان الطريقه

حمل اتباع احمد الرفاعى

له االسرار سارت فى العوالم

غيث الجار احمد الرفاعى

نايهله الرضوان يجرى بالع

مد االزمان احمد الرفاعى

غدا واليوم مصباح الواليه

و شمس القوم احمد الرفاعى

212

s. 150

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

El-kalbu mine’ş-şevk

Lekad zâde garâmâ

Azze garâmâ

Yezdâdû mine’ş-şevk

İzâ şâbe ve âmâ

Azze ve âmâ

القلب من الشوق

لقد ذاد غراما

ز غراماع

يزداد من الشوق

اذا شاب وعاما

عز و عاما


213

s. 151

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Kefâ’r-Rufâî şerefâ takbilu keffi’l-Mustafâ

Felâ tahid an bâbihi ve huzhu şeyhan ve kefâ

Âyâtuhû fi’l-âlemîne meşhûratun fî külli hîn

Fe-kul li-hizbi’l-câhidîne eya‘terî’ş-şemse hafâ

Hâzâ’r-Rufâiyyu’l-kebîri gavsu’l-muannâ ve’l-fakîr

Zü’l-fadli ve’l-kadri’l-hatîr hârisü rakbu’d-duafâ

Sâde sudûra’l-vâsılîn bi-hulki hayri’l-mürselîn

Ve şânuhû fi’s-sâlihîn yedrî bihî men arafâ

Mevlâ yâ ebâ’l-âlemîn yâ seyidî ya’b-ne’l-Hüseyin

Ve yâ muğîse’s-sekaleyn edrik fe-resmi kad afâ

Evfâ salâtu ve’s-selâm lil-Mustafâ rûhi’l-enâm

Ve’l-âli ve’s-sahbi’l-izâm ve’l-evliyâ ve’l-hulefâ

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s. 79

214

s. 151(devâmı)

آف المصطفى آفى الرفاعى شرفا تبقيل

فال تحد عن بابه و خذه شيخا و آفى

آياته فى العالمين مشهورة فى آل حين

فقل لجذب الجاهدين ايعتر الشمس حفا

هذى الرفاعى الكبير غوث المعنى والفقير

ذوالفضل والقدر الحاطير حارث رآب الضعفا

ساد صدور الواصلين يحلق خير المرسلين

رى به من عرفاو شانه فى الصالحين يد

موال يا ايا العالمين يا سيدى يابن الحسين

ويا مغيث الثقلين ادرك فرسم قد عفا

او فى صالة و السالم للمصطفى روح االنام

واالل والصحب العظام واال ولياء والحلفا

215

s. 152

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Kıf bittılûnî ve aynî tera’l-Gazâle’l-muannâ

Ve’nşud fedâtüke annî fuâde’s-sabâ’l-muannâ

Kad garrahâ dem‘u cufnî kem za’s-tıbâru yâ efnâ

Yâ mâlikü kalbi minnî mâ küllenâ yetemennâ yâ Hû

قف بطولونى و عينى تر الغزال المعنا

و تشد قد انك عنى فؤاد الصبا المعنا

ميان

قد عزها د مع جقنى آم ذالسطبار يا افنا

يا مالك قلب منى ما آلما يتمنا يا هو

1 Uşşâk notası için bkz: ŞM, s.57; güftesi için bkz: Altıntop, s.269

216

s. 153

Bayâtî Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Sâhî sirbînâni’l-hâli nahlet ale’l-ilhâm(n)

Min sülâleti’l-adnân kable tîati’l-ekvân

Mâ hıye lî mâ yeşfî ileyhi lî ğayri min yehvân

Celle min batr reyhân fî hüdeydeke’n-nu‘mân

Ve karra ammuke’l-mir’ân yezderi‘ zeynu’l-bân

ساخى سربينان الحال نخلت على االلحام

العدنان قبل طيعت االآوانمن ساللت

ما هى لى ما يشفى اليه لى غير من يحوان

جل من بطر ريحان فهديدك النعمان

وقرعمك المرعان بذ درع زين البان

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.160; Nevâ bestesi için bkz: ŞM, s.82

217

s. 153 (devâmı)

Sûzidil Durak


Beste: ?

Ayağı tozunu sürme çekeliden gözüme cânım

Görünür vey her gâhî gözüme vech-i cânânım

Nice sevmeye cân ânı ki buldu cânânı

Yıkıldı kal‘a-i fikrim yapıldı dînim îmânım

Çü bildim vech-i cânânı kamûda sezdim Allâh’ı

Fenâyım Hak’da vallâhi ne peykim kaldı ne dânım

Bildim cümle Hak imiş arada gayri yok imiş

Be-külli anda gark imiş ne ben varım ne irfânım

Bulundu bir ten bir cân bu mülkü ettiler seyrân

Niyâzî’den görünen ol ben ancâk âd ile sânım

218

s. 154

Bayâtî İlâhî1

Güfte: Hatâyî

Beste: ?

İbtidâdan yol sorarsan sûfi yol Muhammed Ali’nindir

Yetmiş iki din sorarsan sûfi din Muhammed Ali’nindir

Gece olur gündüz olur cümle âlem dümdüz olur

Gökte kaç bin yıldız olur sûfî ay Muhammed Ali’nindir

Varma Yezid’in yanına sûfî kokusu siner tenine

Lânet Yezid’in canına sûfî cân Muhammed Ali’nindir

Varma Yezid’in meclisine kulak urma her sözüne

Satır Yezid’in ensesine seyf Muhammed Ali’nindir

Al Yezid’in seçilir âleme rahmet saçılır

Ol baharda açılır sûfî gül Muhammed Ali’nindir

Hatâyî hastadır iniler âşıkların gönlün eyler

Nûr olmuş âleme doğar kevn Muhammed Ali’nindir

1 Beyâtî notası için bkz: Şengel, c.III, s.124

219

s. 155

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste : ?

Yâ melîh yâ sâhibe’l-hâli ene abduke fî rıda’l-hâlî

Verdu haddek kad sabâ dâbil yâ mevlây

Akrabu sağrik hâlî salâtunâ âh ve minke

Men yekrabu zi’l-akrab âh ve minke yâ ğazâlî

Hânî lâ tuffâ‘ âh ve minke âh ve minke yâ ğazâlî

Men yakrab zilî akrab (eydan)

Ve salâtun mea Selâmî kad beleğathü’n-nizâmî

Verdu haddek kad sabâ dâbil yâ mevlây

Fehüve mısbâhu amân

Ve’skıni’l-ervâh yâ mevlây âh ve minke âh ve minke

Yâ ğazâlî rûhî ve’n’am lil-mükram âh ve minke

Âh ve minke yâ ğazâlî leyletu’l-hudâ

يا مليخ يا صاحب الحالى انا عبدك فى رضاا لحالىو آرض حدك قد صبا دابل يا موالى

صالتنا آه و منكعقرب صغرك حا لى

من يقرب زيل عقرب آه منك يا غزالى

خاتى ال تفاع آه و منك آه و منك يا غزالى

من يقرب ذلى عقرب

)ايضا )

و صالة مع سالمى قد بلغته الفظامى

ورد حدك قد صبا دابل يا موالى

فهو مصباح آمان

والثقنى االراح يا موالى آه و منك آه و منك لى روحى والنعم للمكرم آه و منك يا غزا

آه و منك يا غزالى ليلة الهدى

1 Beyâtî için abk: ŞM, s. 83;güftesi için bkz: Altıntop, s.22

220

s.156

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ ze’l-meâni ve’l-huneyni üftihi bedran yencelî

Yâ men hevâ ceddü’l-ğazâl ve’l-vechu yahki ke’l-hilâl

Bi’l-kaddi esbeyte’l-avâl sivâke limâ yendelî

Salli aleyhi zü’l-vefâ aleyke limâ ekmelî

يا ذالمعان والحنين افته بدرا ينجلى

يحك آا الحالليا من هو اجد الغزال والوجه

وال سواك لما بندلىبالقد اسبيت الع

صل عليه ذالوفا عليك لما اآملى

Uşşâk Şuğul2

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ men esbânî bi’l-vechi’l-isneyn

Minnî insânî aleyye’l vecheyn

Hecrî yekfânî âmil bi’l-hüseyin

Bu‘duke ğaffânî kad fuk lil-muğnân

يا من اسباتى بالوجه االثنين

منى انسانى على الوجهين

هجرى يكفانى عامل بالحسين

بعدك غفانى قدقق للمغنان

1 Uşşâk notası için bkz: ŞM, s.58; güftesi için bkz: Altıntop, s.273 2 Güftesi için bkz: Altıntop, s.270

221

s. 157

Uşşâk İlâhî1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Aşk bâzergânî sermâye cânı

Bahâdır gördüm câne kıyanı

Vallâhi bahâdır cânı terkin uran

Kılıç mı keser Allâh diyeni

Tez çıkarlar fevka’l-ulâya

Şol Mûsâ gibi dünyâ koyanı

Tez indirir dil tahte’s-serâya

Şol (Kârûn) gibi dünyâ seveni

İlmim var deyü mağrûr olma sen

Merdûd ederler mağrûr olanı

Zühdüm var deyü ta‘n eyleme gel

Hakk’a yor etti kefen soyanı

Hallâc-ı Mansûr benem dedi

Dâra çekerler benem diyeni

Zinhâr ey Yûnus gördüm deme sen

Oda yakarlar gördüm diyeni

1 Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.51

222

s. 158

Uşşâk İlâhî1


Beste: ?

Sevdim seni hep vârım yağmadır alan alsun

Gördüm seni efkârım yağmadır alan alsun

Aldın çün beni benden geçtim bu cân u tenden

Aklım dahi hep vârım yağmadır alan alsun

Sen gâibe hâzırsın her hâlime nâzırsın

Ahvâl ile etvârım yağmadır alan alsun

Mısrî’ye vücûd-u imkân bir oldu kamû a‘yân

Tâat ile ezkârım yağmadır alan alsun


223

s. 159

Uşşâk Şuğul1

Güfte: Bilâl-i Habeşî

Beste: ?

Teyakkazû teyakkazû yâ niyâmû kad hezeme’l-fecru cunûde’z-zalâmû

Ve salli alâ seyyidinâ’l-Mustafâ Ahmedina’l-hâdî aleyhi’s-selâmû

Yâ nâimen an nevmike fe’ntebih leylüke kad esra‘a fi’l-inhizâmû

Yâ ze’llezî istağraka fî nevmihî len tenâmû ve rabbuke lâ yenâmû

Hel tekûlu innenî müznibun müsteğilu’l-leyli bitîbi’l-menâmû

Bi-rabbike yed‘ûke ilâ bâbihî kum ve’s-eli’l-afve bi-ğayri inkısâmû

Ve sallialâ seyyidinâ’l-Mustafâ Ahmedinâ’l-hâdî aleyhi’s-selâmû

تيقظوا تيقظوا يا نيا مو قدهزم الفجر جنود الظالمو

وصل على سيدنا المصطفى احمد نا الهادى عليه السالمو يا نائما عن نومك فنتبه ليلك قد اسرع فى االنهنامو

لذي استغرق فى نومه انت تنامو ربكال ينامويا ذا ل

ل اليل يطيب المتاموهل نقول اننى مذنب مشتغ

بربك يدعوك قم و اسئل العفو الى بابه يفير انقصامو

و صل على سيدنا احمدنا الهادى المصطفى عليه

السالمو

1 Zekâî Dede bu güfteyi Acem makāmında bestelemiştir. Bkz: Ergun, c.II, s.581

224

s. 160

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Emtedih hayra’l-beriyye ahmede’l-hâdî’l-beşîr

Medhu yâ hılli’l-fennî huz minnî ve’nkul annî

Medhu yâ hıllî tûle’z-zemânî

Tayyibu’l-asli zekiyyâ tayyibu’l-asli zekiyyâ

Câenâ hakku’l-beşîr yâ rabbi hakkan annî

Fî tâhâ ve’cma‘ şemlî yâ rabbâhu yâ ğavsâhu ahyâ’z-zülâlî

امتدح خير البريا احمد الهادى البشير

مدخ يا حلل فتى خذ متى ون قل عنى

مدخ يا خلى طول الزمانى

طيب االصل ذآيا طيب االصلذآيا

رب حقا عنىجاءنا حق البشير يا

و جمع شملى يا رباه يا غوثاه فى طه

احى الذاللى


225

s. 161

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Allâh yâ Allâh yâ Rabbi heyyi’ lenâ

Allâh Yâ Allâh min emrinâ raşedâ

Allâh yâ Allâh vec’al meûnetek

Allâh yâ Allâh el-hüsnâ lenâ mededâ

اهللا يا اهللا يا رب هيئ لنا

اهللا يا اهللا من امرنا رشدا

اهللا يا اهللا وجعل معونتك

اهللا يا اهللا الحسنا لنا مدد


226

s. 162

Uşşâk İlâhî1


Beste: ?

Ey dervişler ey kardeşler

Ne acep derdim var şu benim

(meyân)

Mecnûn olmuş der görenler

Ne acep derdim zâr var şu benim

Deryânın mevci çağladı

Hasret yüreğim dağladı

Hâlim bilenler ağladı


Âşık olan âr eylemez

Derdi olan zâr eylemez

Hekimler tımâr eylemez

Ne acep derdim var şu benim

Derdine düştüm Mevlâ’nın

Âvâresiyim sevdânın

Mevci beklemez deryânın


Derviş Yûnus coştu yine

Aşk bahrine düştü yine

Yârdan ayrıldı yine



227

s. 163

Beyâtî Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Üftihî raşâ nemâ ve an leylim kad eş’al

Yâ hubbî li-sabbî mea’l-müneni’l-kalbi yetefettar mine’l-kalbi mütefettar

Min fartı cevâ cemrâtu an leylim kad eş’al

Zer nahvî yâ hubbî li-sabbî mea’l-müneni’l-kalbi mütefettar

Kad atramenî bihi’l-mühcetî leylim kad eş’al

Yâ rabbi kün hasbî abdek hasenün el-kalbu yetefettar mine’l-kalbi mütefettar

نما وعن ليلم قد اشعل افته رشا

يا حبى لصبى مع المننى القلب يتفطر من القلب متفطر

قد اشعلمن فرط جوا جمرات عن ليلم

ذرنحوى يا حبى لصبى مع المننى القلب يتفطر من القلب متفطر

قدا طرمنى به المهجت ليلم قد اشعل

ى عبدك حسن القلب يتفطر من القلب متفطريا ربى آن حسب

1Nevâ bestesi için bkz: ŞM, s.81; güftesi için bkz: Altıntop, s.25

228

(Diğeri) s. 163(devâmı)

Üfdihî raşâ nemâ ve an leyli yetehacceb

Yâ hubbi li-sabbî mea’l-müneni’l-kalbi yetefettar

Min fartı cevâ cemrātu ayn leyli kad eş’al

Yâ hubbî zer nahvî mea’ş-şian el-kalbu yetefettar

Lev yesmea lî yevmen bi-lukyâke a`yânî

Adnânî ve sebânî hâze’l-ğazân

Kad atramenî bihi’l-mehceti leyli kad ahsen

Yâ rabbi kün hasbî abdeke hasenün el-kalbu yetefettar

Mine’l-kalbi yetefettar

افديه رشا نما و عن ليل يتمجب

يا حب للساحبى مع المنن القلب يتفطر

من فرطى ج وا جمرات عين ليلت قد اشعل

نحوى مع الشعن القلب يتفطريا حبى ذر

لو يسمع لى يوما بلغباك اعيانى

افنانى و سيانى هذ التفزات

طرمنى به المهجنى ليل قد احسنقد ا

عبدك حسن القلب يتفطريا رب آن حسبى

من القلب يتفطر

229

s. 164

Beyâtî İlâhi1

Güfte: Seyyid Nizâmoğlu (Seyfullâh)

Beste: ?

Yandıklarım şâm u seher senden midir benden midir

(Meyân)

Başımdaki aşkdan eser senden midir benden midir

Seyyid Nizâmoğlu sana benliksiz al senden yana

Sen ben sözü bilmem bana senden midir benden midir

1 Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.130–131

230

s. 165

Uşşâk Şuğul1

Güfte: Ahmedü’l-Bedevî

Beste: ?

Ene’l-mülessemü sel annî ve an himem

(Yâ ebe’l-ferrâc yâ Seyyid yâ Ahmed yâ Hû yâ Bedevî aman yâ Alevî

Yâ şeyhe’l-arab yâ Seyyid yâ Ahmed yâ Hû yâ Bedevî)

Ene’s-sutûhi ve ismi Ahmed el-Bedevî

Fahlu’r-ricâli imâmu’l-kavmi’l-haram

Yümbıke azmi bimâ zâde kultü bi-fem

Beyâtî Durak

Güfte: Sezâî

Beste: ?

Derûnum âteş-i aşkınla yandır yâ Rasûlallâh

Dil teşnem mey-i vaslınla kandır yâ Rasûlallâh

Sezâî derdimendin bâb-ı lutfuna ilticâ eyler

Bilür kim dergâhın dâr-ı amândır yâ Rasûlallâh

ان الملسم سل عنى و عن همم

يا ابو الفرج يا سيد يا احمد يا هو يا بدوى امان يا علوى

يا شيخ العرب يا سيد يا احمد يا ههو يا بدوى

ان الستوح و اسم احمد البدوى

فخل الرجال امام القوم الحرم

يمبيك عزمى بما ذاد قلته بفم

1 Uşşâk bestesi için bkz: ŞM, s.59 ve Rast bestesi için: s.2; güftesi için bkz: Altıntop, s.191

231

s. 166

Uşşâk İlâhî


Beste: ?

Sakın bu dünyâya gönül verme gil

Sen de kurtulamazsın mevtin elinden

Pehlivânım deyü göğsün germe gil

Sen de kurtulamazsın mevtin elinden

Kanı Meryem oğlu Îsâ

Kanı Firavn ile cenk eden Mûsâ

Elinde ejderhâ oldu asâ

Ol da kurtulamadı mevtin elinden

Derviş Yûnus emn ile emân

Kanı tahtın bile götüren Süleymân

Lokmân da bulmadı derdine dermân

Ol da kurtulmadı mevtin elinden

232

Uşşâk İlâhi1 s. 167

Güfte: Yûnus Beste: ?

Hayfâ benim bunca geçen ömrüme

Dervişlik ne güzel sultânlık imiş

Hû dedikçe safâ verir cânıma


Dervişin birisi Bayezid-i Bestâm

Dervişlikte buldu derdine dermân

Tâcını tahtını terk etti Edhem


Dervişin ayağında nâlini

Giderler cennete salını salını

Allâh bilir dervişlerin hâlini


Bakmaz mısın şu dünyânın hâline

Padişâhlar çâre bulmaz ölüme

Var Yûnus sen de şükreyle hâline


1 M.n: “Cenâzede okunur.”

233

s. 168

Uşşâk İlâhî1


Beste: ?

Can yine bülbül oldu hâr açılıp gül oldu

Göz kulak oldu her yer her ne ki var vâr oldu

Ferhad bugün ben oldum varlık dağını deldim

Şirinime varmağa her cânibim yol oldu

Geç ak ile karadan halkı bırak aradan

Niyâzî dön buradan durmaz sana göl oldu2

Dügâh İlâhî

Güfte:Seyyid Nizâmoğlu (Seyfullâh) Beste: ?

Allâh Allâh Allâh vâhid lâ yezâl kerim rahîm ma‘bûd Allâh

Cemi‘ dertlere dermân Muhammed cihân ten gibi âna can Muhammed

Zemîn ü âsmân olmazdı peydâ senin çün oldu bu eyvân Muhammed

Günâhkâr ümmetine kıl şefâat suâl ettiği vakit Ğufrân Muhammed

Vücûdun mazhar-ı nûr-u İlâhî yüzündür sûret-i Rahmân Muhammed

Senin Seyyid Nizâmoğlu kulundur hiç âzâd eyleme Sultân Muhammed

1 Nevâ-Uşşâk notası için bkz.: Şengel, c.III, s.153; Sâzkâr Mâye bestesi için bkz: Töre,c.VIII, s.158 2 Şengel, c.III, s.153’te “Niyâzî dön buradan durma sana gel oldu” şeklindedir.

234

s. 169–170

Uşşâk İlâhî / Kıyâm İlâhisi1

Güfte: İbrâhim Hakkı

Beste: ?

Hak şerleri hayr eyler

Zannetme ki gayr eyler

Ârif ânı seyr eyler

Allâh görelim neyler

Neylerse güzel eyler

Bir işi murâd etme

Olursa inâd etme

Haktandır o reddetme



Dilden gamı dûr eyle

Dinle huzūr ile

Tefvîz-i umûr ile



Hiç kimseye hor bakma

İncitme gönül yıkma

Sen nefsine yan çıkma



Hoş sabır cemîldir

…………………….



Her dilde ânın adı

Her canda ânın yâdı

Her kula ver imdâdı



Nâçâr kalacak yerde

Nâgâh açılır perde

Dermân ol derde



Gece olalım kāim

Gündüz olalım sâim

Allâh diyeler dâim



Bil elsine-i halkı

Aklâm-ı Hak ey Hakkı

Öğren edebi hulkı



1 Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.137; Hüseynî bestesi için bkz: Töre, c.VI, s.6;Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V,s.50;Nevrûz bestesi için bkz: Töre, c.VIII, s.128; Zirgüleli Hicâz bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s.125; Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III,s.137;güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.521-522

235

s. 171

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Lev ennehâ lâmehad bi’d-dücâ Leylâ

Ufkı’z-zalâmî mehâbâ bi’s-salâ Leylâ

Yâ mukletey emtırî keddimâ seylâ

An hubbi zâti’l-behâ lâ erâ Mevlâ

Yâ Rabbi salli alâ men rak Leylâ

Li-sidreti’l-müntehâ hâtibu’l-Mevlâ

لو انها ال محد بالدجا ليال

افق الضالمى محا بالصال ليال

فلنى امطرى آدما سياليا م

عن حب ذات الهبا ال ارا ميال

يا رب صل على من رض ليال

لسدرة المنتها حاطب الموال

1 Uşşâk notası için bkz: ŞM, s.86; güftesi için bkz:Altıntop, s.271

236

s. 172

Uşşâk Cumhûr1

Güfte: Hüdâî

Beste: ?

Usûlu: Evsat

Nefse uyup râh-ı Hak’dan taşra çıkmak yol mudur?

Kibr ü ucb ile âdın dervişe takmak yol mudur?

Matlab-ı a‘lâ iken ednâya bakmak yol mudur?

Yâr-i Bâkî var iken ağyâra bakmak yol mudur?

Anladın mı dîni hey kendini bilmeyen kişi

Hep Hakk’ın kullarıdır küçük büyük erkek dişi

Hizmet-i Mevlâ’da olmaktır kul olanın işi

Hâzır iken Hâlık’ın sen gayre bakmak yol mudur?

Nice bin emvârelikte eyleye nefsin karâr

İşitip “Firra ilâ’llâh”ı eder ol yâne firâr

Ey Hüdâî sıdk ile gel Hakk’a eyle i‘tizâr

Her murâdın Hak verirken gayra bakmak yol mudur?

1 Hacı Fâik Bey’in Uşşâk bestesi için bkz.: Şengel, c.III, s.24-25

237

s. 173

Beyâtî İlâhî1

Güfte: Abdulahad Nûrî

Beste: ?

Eser aşkın yeli eshâra karşı

Öter bülbülleri gülzâra karşı

Cemâlin şûlesinden tâbdârım

Yanar pervâneyim ol nâra karşı

Ne sabr u tâkâtım var görmez nesîm

Ne görsem göz duyar envâra karşı

Pîr-i mi’mârı aşkın dâr-ı aşkı

Yakadır dağını dildâre karşı

Bugün yâr olmayan aşkla yârın

Utanır hazreti Gaffâr’a karşı

Sanında dîvâne erse âşık

Durur dal kuşu destâre karşı

Urur inkâr ile ikrârı münker

Sanur inkâr olur ikrâra karşı

Görürsün Nûriyâ âşıklarını

Neler ihsân eder ağyâre karşı

1 Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, 139

238

s. 174

Uşşâk Cumhûr1


Beste: ?

Yüreğime dost derdi urdu türlü yâreler

(meyân)

Hiç tabibler ânâ kılmaz ne devâ ne çâreler

Eşrefoğlu Rûmî ger sorsalar dost kandedir

(meyân)

Yeri göğü arşı kürsü hep dolu âreler


239

s. 175

Beyâtî İlâhî 1

Güfte: Kenzî

Beste: ?

Aldın mı safâ ile musaffâ haberin sen

Ol nûr-i Hüdâ vech-i mücellâ haberin sen

(meyân)

Her müddeîye sorma kim aşktan haberin yok

Mecnûn’a suâl eyle o Leylâ haberin sen

Ey zâhid huşk ma‘bedin mescid sanma

Dil Kâ‘be’ne sor o musallâ haberin sen

Sevdâya düşüp yârini sahrâda arama

Cân ehline sor matlab-ı a‘lâ haberin sen

Vâr eyledi hep vârını ene’l-Hak2

Mansûr’a suâl eyle Mevlâ haberin sen

Zâhidlere sormaya görme görelim vuslat-ı Bârî

Âşıklara sor kudret-i bâlâ haberin sen

1 M.n: “Diğer beste, Hüzzâm.” ; Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.125 2 Abk: Ergun, c.I, s.292 ‘de “Mahv eyledi hep vârını esrâr-ı ene’l-Hak” olarak geçmektedir.

240

s. 175 (devâmı)

Fehm eyle yürü âlem-i nâsûtiyle lâhûtî

Al tevhîd ile illâ haberin sen

Ey Kenzî eğip boynunu pâyine yüz sür

Sor şeyhim Alâeddin’e Mevlâ haberin sen

241

s. 176

Uşşâk Cumhûr1

Güfte :Eşrefoğlu Rûmî

Beste: ?

Usûl: Sengin Semâî

Tecellî-i şevk-ı dîdârın beni mest eyledi hayrân

Ene’l-Hak sırrını candan ânın çün kılmazam pinhân

Çürümüş tenlere bir kez eğer dersem bî-izn “kum”

Yalın ayak çû baş açık kamûsu duralar üryân

Benim Mansûr’u dâl eden benim hep vâr eden

Benim ağyârı yâr eden benimledir kamû elvân

Bu yâz u kışlar bu güzler bu geceler bu gündüzler

Bu ây u gün bu yıldızlar benim emrimdedir yeksân

Sanurlar Eşrefoğlu’yam ne Rûmî’yem ne İznikî

Benem ol dâim el-bâkî göründüm sûretâ insân


242

s. 177

Uşşâk İlâhî1

Güfte: Nûrî

Beste: ?

Semâda sırr-ı tevhîdi duyan gelsün bu meydâne

Derûn içre bugün Allâh diyen gelsün bu meydâne

Salâdır ehl-i irfâna getürsün cân u kurbâne

Bugün başını meydâne koyan gelsün bu meydâne

Duyanlar nûr-ı Gaffârı uyanlar sırr-ı Settârı

Cihanda şîşe-i ârı kıran gelsün bu meydâne

Geçüp bu ây ile günden dahî cümle heyâkilden

Bu dünyâ nakşını dilden yuyan gelsün bu meydâne

Gönül maksûdunu buldu cihân envâr ile doldu

Bugün Nûrî imâm oldu uyan gelsün bu meydâne

1 Çâlâkzâde Şeyh Mustafâ Efendi’nin Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c.III ,s.10–11

243

s. 178

Uşşâk İlâhî1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Tevhîd hoşca nesne olur

Tevhîd eden mest olur (Yâ Allâh illallâh)

Allâh ile dost olur

Bile tevhîd edelim (Yâ Allâh illallâh)

Tevhîd etsin dilimiz

Dîdâr görsün gözümüz (Yâ Allâh illallâh)

Dost Muhammed pîrimiz


Tevhîd ile varalım

Hakk’a yüzler sürelim

Yûnus yolda duralım



244

s. 179

Uşşâk İlâhî1

Güfte: ?

Beste: ?

Şehinşâh-ı cihân bânû risâlet şân (zî ünvân)

Muhammed’dir Muhammed’dir Muhammed’dir

Bu nazmı söyledim ben rüyâda ben âlemlere sultân


Çehâr-ı yâr Ebûbekir Ömer Osman Ali her gâh


Hüdâ’nın dört kitâbın vasfını îrâd eder billâh

Halîlullâh Habîbullâh Nebiyyullâh Rasûlullâh

1 Bu eser Zekâi Dede’nin bestelediği son eserdir. Bkz: Ergun, c.II, s.611; Zekâî Dede Efendi’nin Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.56

245

s. 180

Beyâtî İlâhî1

Güfte: Sivaslı Abdulmecit Şeyhî

Beste: ?

Hadden aştı iştiyâkın

Yâ Rasûl göster cemâlin

Yaktı beni iftirâkın


Sen saldın beni bu derde

Nazar et kalbime zerre

Nice bin hicâb u perde

Yâ Rasûlallâh göster cemâlin

Ede gör zikrini ânın

Hem dahî şükrünü ânın

Tut elini Şeyhî cânın


1 Beyâtî bestesi için bkz.: Töre, c.IX, s. 192

246

s. 181

Uşşâk İlâhî1

Güfte: Şemsî

Beste: ?

Göster cemâlin şem‘ini yansın oda pervâneler

Devlet değil mi âşıka şem‘ine karşı yâneler

Ol hâli çok a‘lâ güzel yağmaladı gönlüm evi

Pek bağla aşkın zincirin boşanmasın dîvâneler

Mescid ile medreseyi ısmarladık zâhidlere

Hakk’a ibâdet etmeye yeter bize vîrâneler

Ben meğer tevbe etmezem ağyâr elinden içmezem

Kudret eliyle sunmazam dolu dolu peymâneler

Cevr u cefâ etmekle Şemsî seni terk eylemez

Sen sanma ki seni sever senden şehâ usanalar


247

Uşşâk Şuğul1 s. 182-183

Güfte: ?

Beste: ?

Şebîhuke bedru’l-leyli bel ente enverû

Ve vechuke min mâi’l- melâhati yakturû

Fe-binâ zînete’d-dünyâ ve yâ gāyete’l-münâ

Fe-men zellezî an husni vechike yebsurû

Fe sülüsüke kâfûrun ve rub‘uke anberun

Ve hamsuke yâkūtun ve bâkıke cevherû

Femâ vülidet Havvâ an sulb-i Âdem

Velâ bi-cinâni’l-huldi mislüke ahterû

Selâsete efvâi tüfnâ mine’s-semâi

Ve fî sırr-ı kalbike mislihinne mihverû

Fe evveluhu şemsun ve sânihi kevkebun

Ve sâlis bedrun münîrun medde ve ravâ

Ulûm nucûmu’l-kalbi ve’l-akli şemse

Ve ma‘rifetu’r-Rahmân bedr sanverû

İmâm kitâbu’llâh vemâ leyte kıbletî

Ve dînî mine’l-edyân a‘lâ ve’fhar

Şefî‘î Rasûlullâh vallâhi ğâfirî

Velâ Rabbun illallâh ve’llâhu ekber

Esâbiuhâ hamsun ani’l-hamsi necidû

Ve zâlike bi’l-hasenâti ve’l-akli fe’nzurû

Fe-seyâhatu hadîk ve Fârûk ve’sturû

1 Güftesi için bkz:Altıntop, s.29; Acem bestesi için bkz: ŞM, s.134

248

Yaslâ aleyke’l-vâhidu’l-münkirû s.182-183 (devâmı)

شبيهك بدر الليل بل انت انوروا

لمالحة يقطرواو وجهك من ماء ا

فينا ذينت الدنيا ويا غايت المنا

فمن ناذ اللذى عن حسنى وجهك يبصروا

فثلثك آافور و ربعك عنبر

و خمسك ياقوت و باقيك جوهروا

فما ولدت حواء عن صلب آدم

وال بجنان الخلد مثلك اختروا

ثالثة اخواء تفنى من السماء

وفى سر قلبك مثلهن مصوروا

دوراو ثالث بدر منير م

علوم نجوم القلب والعقل شمس

و معرفت الرمن بدر صوزوا

امم آتاب اهللا و مالبيت قبلتى

و دينى من االديان اعلى وافخر

شفيعى رسول اهللا واهللا غافرى

وال رب اال اللهواهللا اآبر

اصابعها خمسى عن الخمس تجدو

و ذالك بالحسنات والقل فانظروا

فسياحة حديق وفاروف و سطر

ليك الواحد المنكيروا يصلى ع

249

s. 184

Uşşâk İlâhî1

Güfte: Hüdâî

Beste: ?

Gelin diyelim şevk ile lâ ilâhe illallâh

Aşkla sıdk u zevk ile lâ ilâhe illallâh

Cennet anınla açılır mü’minlere nûr saçılır

Dost ellerine geçilir lâ ilâhe illallâh

Açılalım güller ile ötelim bülbüller ile

Diyelim pâk diller ile lâ ilâhe illallâh

Kanı bir kalbi uyanık kanı bir ciğeri yanık

Doğru yol isteyen âşık lâ ilâhe illallâh

Cisimden âzâd eder dost yoluna irşâd eder

Gamgin gönüller şâd eder lâ ilâhe illallâh

Dertlilerin dermânıdır tesbihlerin sultânıdır

Hakkın bize ihsânıdır lâ ilâhe illallâh

İster isen hayr-ı ezkâr durma hemen tevhîde var

Hüdâî’ye yol soran yâr lâ ilâhe illallâh

1Zekâî Dede Efendi’nin Uşşâk bestesi için bkz.: Şengel, c. III, s. 65

250

s. 185

Beyâtî İlâhî1

Güfte: Şems

Beste:?

Gönülde buldum esrâr-ı Üveys’i

Üveysîyem Üveysîyem Üveysî

(meyân)

Ki oldum aşkınla Leylâ o Kaysı


Hüdâ aşkınla cân-ı tende oldum

Gül-i tevhîdi ol gülşende buldum

Ne buldumsa aradım buldum


Melâmetle ayaklarda süründüm

Ki mir’ât-ı terâyâ’da göründüm

Libâs-ı mefhar-ı şer’a büründüm


Bulup tecdîd-i dünyâyı bu deynde

Geçip silk-i Nakşîbendi velîden

Göründüm Halvetîden Kādirîden


Bulup şer-i Muhammed’dir delîlim

Ki Şems’im âşık-ı aşk delîlim

Cemâlullâh ma‘şûk-ı cemîlim


1 Hammâmîzâde Osmân Efendi’nin Beyâtî bestesi için bkz: Şengel c.III, s.116–117

251

s. 186

Uşşâk Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ bedru hüsne’l-bedri ayneyhi ayneyhi aynî

Min verâ min vera’l-hasbî

Sel bedra leylî leylî ve’l-aşka leylî leylî

Ve’l-leylu yâ yâ izâ mâlî

Yağteru yâ yâkūtî yâ ayneyhi ayneyhi aynî

Alev lev lev lev b…

Sel bedra leylî leylî ve’l-aşka leylî leylî

Velleylu yâ yâ izâ mâlî

يا بدر حسن البذر عينيه عينيه عينى

من ورا من ورى الحسينى

سل بدر لى لى لى لى والعشق لى لى لى لى

واليل يا يا اذا مالى

عينيه عينىيغتر يا يا فوطى يا عينيه يا

علو لو لو لو برردته بى

سل بدر لى لى لى لى والعشق لى لى لى لى

واليل يا يا اذا مالى

252

s. 187

Uşşâk Şuğul1

Güfte: Şeyh Mehmed Bekrî

Beste: ?

Kad feteha’llâhü bi’l-mevâhib ve câe bi’n-nasri ve’l-meârib

Ve esbaha’l-kalbü fî surûrî ve fî emânin mine’l-metâib

Ve’llâhu a‘tâ fevka’l-mürâcâ ve nûruhû ezhebe’l-ğayâhib

Ve nahnu billâhi lâ bi-zeydin velâ bi-amrin velâ bi-sâhib

Velâ sağîrun velâ kebîrun velâ bicâhin velâ bi-cânib

El-küllü zıllun yezâlu lâkin kāmet bi-ahkâmihi’l-merâtib

Muhammedun eşrafu’l-berâyâ ve kabiltu’l-Hakka li-duâ

Ve yenhüm âcizun fakîran leh ilâ Rabbihî mezâhib

Muhammedî ve Ahmedî senedun lehû dâiman muhâtıb

قد فتح اهللا بالمواهب و جاء بالنصر والمأرب

اعبتو اصبح القلب فى سرورى و فى امان من الم

لباهبلغاواهللا اعطى فوق المراجا و نوره اذهب

و نحن باهللا ال يذيد وال بعمر وال بصاحب

وال صغير وال آبير وال بجاه وال بجانب

Ricâlün sıdkun kāmû bi-Hak min âlin fe-sihrin ve âlin gālib

Ve âli tâhâ salli aleyhi ve selleme’llâhu zü’l-mevâhib

ا حكامه المراتببقامت كن الكل ظل يزال ل

لبرايا و قبلت الحق لدعاءمحمد اشرف ا

و ينهم عاجز فقيرا له الى ربه مذاهب

محمدى و احمدى سذله دائما محاطب

رجال صدق قاموابحق من آل فسهر وآل غالب

و آل طه صل عليه و سلم اهللا ذو المواهب

1 Güftesi için bkz : Altıntop, s.209; a.g.e., s.209’da güfte yazarı Şeyh Mehmed Bekrî olarak kayıtlıdır.

253

s. 188

Beyâtî İlâhî1

Güfte: Hüdâî

Beste: ?

Münâdîler nidâ eyler gel Allâh’a gel Mevlâ’ya

İşiten can fedâ eyler gel Allâh’a gel Mevlâ’ya

Yeter dünyâya rağbet et yeter câha muhabbet et

Hak’ı bulmağa gayret et gel Allâh’a gel Mevlâ’ya

Ki mâl ile işin bitmez kazandığın nene yetmez

Kimi gördün koyup gitmez gel Allâh’a gel Mevlâ’ya

Derûnundan edip âhı koma gāfil sehergâhı

İşit “firrû ilallâh”ı gel Allâh’a gel Mevlâ’ya

Beğim ölmezden evvel öl hayât-ı câvidânı bul

Ola gör bir kapıya kul gel Allâh’a gel Mevlâ’ya

Beğim dünyâya aldanma cihân bâkî kalır sanma

El için âteşe yanma gel Allâh’a gel Mevlâ’ya

Muhabbet sâğarın nûş et beğim deryâ gibi cûş et

Hüdâî’nin sözün gûş et gel Allâh’a gel Mevlâ’ya

1Eyyup Sultan Hatîbi Âşık Hâfız Ahmed Efendi’nin Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.126–127

254

s. 189

Beyâtî Cumhûr İlâhî1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Ben bu aşka düşeli Allâh ile bilişeli

Eli yeşil asâlı bize dervişler geldi { bize has kullar geldi }

Üçler yediler kırklar yüzünden balkır nûrlar

Ak sakallı pîrler bize dervişler geldi { bize has kullar geldi }

Bölük bölük dervişler Hakk’ın buyruğun işler

Yûnus eydür: kardaşlar bize dervişler geldi { bize has kullar geldi }

1 Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.106–107

255

s. 190

Beyâtî İlâhî1

Güfte: Sezâî

Beste: ?

Sînen içre bedr olan mâhın nedir

Taht-ı dilden hükmeden şâhın nedir

(meyân)

Saklama benden ki dilhâhın nedir

(nakarât)

Söyle âşık bâis-i âhın nedir

Derd ile azmettiğin râhın nedir

Vâr ise bir yâre mübtelâ

Ki seni vuslattan etmiştir cüdâ

Âşık-ı sâdık isen söyle bana

(nakarât/eydan)

Âteş-i aşka yanar pervânesin

Bâş u câne kalmaya dîvânesin

Gel Sezâî’den bugün uyânesin

Söyle âşık bâis-i âhın nedir

1 Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.128-129

256

s. 191

Uşşâk İlâhî

Güfte: Yûnus

Beste1: ?

Bir tahta yaratmışsın hâlim anda yazmışsın

Mevlâ’m ne yazdın âna kullar ânı ne bilsin

O yazının hükmünden Mevlâ’nın kudretinden

Âlimler okuyamaz müftî ânı ne bilsin

Eğer hayır eğer şer eğer avret eğer er

Yazısında gülmeyen sâir yerde ne gülsün

Arşda mîzân kurmuşsun hayrım şerrim tartmaya

Benden hayır sezmezem terâzî ne tartsın

Yedi tamû yarattın kâfirlere va‘d ettin

Âna mü’minler girmez hâzır olanlar girsin

Yüzüm kâre elim boş bağrım yanık gözüm yaş

İnâyet eyle Mevlâm Yûnus cemâlin görsün

1İsmâil Hakkı Bey’in Nevâ-Uşşâk bestesi için bkz.:Şengel, c.III, s. 154

257

s. 192

Sabâ Cumhûr1

Güfte: Kenzî

Beste: ?

Candan âşık oldum vech-i gülüne

Göster cemâlini yâ Rasûlallâh

Düşmüş derdimend âşık el eline (meyân)


Âlemin ziyâsı rûy-i verdindir

Dillerde okunan dâima virdimdir

Kenzî kulun senin derdimendindir (meyân)


Hüzzâm İlâhî

Güfte: Abdurrahim Tırsî

Beste: ?

Eyâ gönül n’oldu sana

Aşk-ı celîye mi uğradın

Durmaz akar gözyaşı

Tûfân-ı Nûh’a mı uğradın

s. 193

1 Bestenigâr bestesi için bkz.: Töre, c.IX, s. 58

258

s.194

Beyâtî İlâhî

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Kapusu yok bacası yok

(Hû Mevlâm Hû)

Gündüzü yok gecesi yok

Ders alacak hocası yok

Ya ben kime yalvarayım

Kapusu yok varıp bakam

Nice yıllar yalnız yanam

Bacası yok odlar yakam


Kabir kurdu ne aç olur

Başımda ottan taç olur

Yalnız yatmak ne güç olur


Bır kılı kırka yararlar

Üstüne köprü kurarlar

Ol kuşu senden sorarlar


Yûnus kulun sözün çoktur

Âlemi yaradan Hak’dır

Senden başka Allâh yoktur


259

s. 195

Uşşâk Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Ebu’l-alemeyn tâcu’l-evliyâ ebu’l-alemeyn neslu’l-evliyâ’

Ebu’l-alemeyn aynu’l-asfiyâ ebu’l-alemeyn zu’s-sırrı’d-devâ‘

Ebu’l-alemeyn zu’l-yedi’z-zekiyye ebu’l-alemeyn zu’s-sehmi’l-aliyye

Ebu’l-alemeyn şemsu’l-Fâtıma ebu’l-alemeyn meşkûru’l-mesâ‘

Ebu’l-alemeyn üstâzu’l-ekâbir ebu’l-alemeyn sultânu’d-devâir

Ebu’l-alemeyn huccâcu’l-hatâir ebu’l-alemeyn kudratu külli’d-dâ‘

Ebu’l-alemeyn min âli’l-betûlî ebu’l-alemeyn mahbûbu’r-rasûlî

Ebu’l-alemeyn mi‘râcu’l-vusûlî ebu’l-alemeyn zu’l-emri’l-mutâ‘

ابو العلمين تاج االولياء ابو العلمين نسل االوصياء

ابو العلمين عين االصفياء ابوالعلمين ذو السر الدواع

ابو العلمين ذواليدالذآيه ابو العلمين ذوالسهمم العليه

ابو العلمين شمس الفاطمه ابو العلمين مشكور المساع

ذ االآابر ابو العلمين سلطان الدوائرابو العلمين استا

ابو العلمين حججاج الحطائر ابو العلمين قدوة آل الداع

ابو العلمين من آل البتولى ابو العلمين محبوب الرسولى

ابو العلمين معراج الوصولى ابو العلمين ذواالمر المطاع

260

s.196

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Lâha lî verdün alâ vecneteyhi lâha lî lâha lî

Verdün verdün alâ verdin alâ verdin

Vecneteyhi yâ seyyâdî yâ garâmî

(Meded meded meded meded meded yâ aynî)

Küllemâ edlû ileyhi delû ilâ ilâ küllemâ küllemâ

Edlû edlû ilâ edlû ilâ edlû ileyhi bahzâ

Yâ seyyâdî yâ garâmî

(Meded meded meded meded meded yâ aynî)

لى ورد على وجنتيه الح لى الح لى ال ح

ورد ورد على ورد على ورد على

وجنتيه يا سيادى يا غرامى

مدد مدد مدد مدد مدد يا عينى

آلما ادلو اليه دلو الى الى آلما آلما

ادلو ادلو الى ادلو الى ادلو اليه يهتدا

يا سيادى يا غرامى

دد مدد مدد يا عينىمدد مدد م


261

s.197

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Tâliu efrâhi yâ emelî

Heyyecet kalbun mine’l-vecelî

Hubbuhû fî kalbin kad sekenâ

Yâ Yûsufe’l-hüsni lem yezelî

طا لع افراه يا املى

هيجت قلب من الوجلى

حيه فى قلب قد سكتا

يا يوسف الحسن لم يزلى

Sûzinâk Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Eskene’r-rumyâtu mâ fevtu belzâ

Eskene’r-rumyâtu ve’l-aynu sevdâ

Hâlî hâlî hâlî hâlî mine’llâh

Mezece’l-mahbûbu râa’l-kirâmâ

Tebbe ve’n-nübüvvete ente bûniyâ


Fi’l-beyti’l-beyti lemmâ sekkernâ

Fi’l-beyti’l-beyti halîm aleynâ


اسكن الرميا ط ما فوت بلذا

اسكن الرميا ط والعين سودا

حالى حالى حالى حالى من اهللا

مزخ المحبوب راع الكراما

تب والنبوت انت بوني

حالى حالى حالى حالى من اهللا

فى البيت البيت لما سكرنا

علينافى البيت البيت حليم

حالى حالى حالى من اهللا


262

s. 198

Uşşâk Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Mâli’l-hevâ mâlî kad zâde yâ leyâlî

Ve’l-vecdu adnânî yâ Rufâî

Fî hubbin ze’l-hâlî alâ hâlin kad raka uzzzâlî

Yâ müdmeî mâlik eşmete uzzâlik

Vallâhi ene nebeû yâ Rufâî

Mâ küntü bi’l-bâlî yâ leyâlî alâ hâlin kad raka uzzzâlî

Men lî bimen saddük vemâ raâ ahdük

Ve kad nevâ ba‘duk yâ Rufâî

Fe’l-mevtu evlâ lî alâ hâlin kad raka uzzâlî

Eş-şâfiu’l-ekber ve’ş-şâhidu’l- ebher

Fi’n-neşri ve’l-mümşiri yâ Rufâî

Salâtun mevlâhu aleyhi tağşâhu

Mâ şa‘şaate şemsün yâ Rufâî

Ve bedruhû nâlî alâ hâlin kad raka uzzâlî

مال الهوا مالى قد ذاد يا ليالى

والوجد اضنانى يا رفاعى

فى حب ذالحالى على قدرق غزالى

يا مدمعى مالك اشمت عزالك

واهللا ان نبئو يا رفاعى

ما آنت بالبالى على حال قدرق غزالى

هدكمن لى بمن صدك وما رعى ع

و قد نوا بعدك يا رفاعى

فالموت اواللى غلى حال قدرق غزالى

الشافع االآبر والشاهد االهبر

فى النشر والممشر يا رفاعى

مضامه عالى على حال قد رق عزالى

صالة مواله عليه تغشاه

ما شعشعت شمس يا رفاعى

وبدره نالى على حال قدرق عزالى

263

s. 199

Uşşâk İlâhî 1

Güfte: Hüdâî

Beste: ?

Neyleyim dünyâyı bana Allâhım gerek

Gerekmez mâsivâyı bana Allâhım gerek

Ehl-i dünyâ dünyâda ehl-i ukbâ ukbâda

Her biri bir sevdâda bana Allâhım gerek

Beyhûde hevâyı ko Hakk’ı bula gör yâ Hû

Hüdâî’nin sözü bu bana Allâhım gerek

1 M.n: “Hüzzâm ve Acem diğer besteler vardır”; Uşşâk bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.77

264

s. 200

Hüzzâm İlâhî1


Beste: ?

Düşeli (cânım) bu aşkın eline

Beni düşürdün bu halkın diline

Akıttı çeşmimden kanlı yaşları

İllâ yaşım dinmez siline

Hoş yaraşır aşklara gözyaşı

Her kim âşık ise gözünden biline

Aşkla geçen bir demi vermezem

Bin yılına bu aşktan bir nefes ayrılmazam

Aşkınla geçen bir demi vermezem

Aşksız geçen ömrümün bin yılına

İsmi resmi Eşrefoğlu Rûmî’nin

Kul olup savruldum aşkın yeline

1 Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.98; M.n: “Diğer beste: muhayyer.”

265

s. 201

Hüzzâm İlâhî

Güfte: ?

Beste: ?

Gir semâya aşk ile gel şem-i vechullâhı bul

Bu vucûdun merkezinde sırr-ı bismillâhı bul

Kıyl-ı nefsinden rehâyâb olmağa bir çâre gör

Sen seni terk et gir dâr-ı ârif billâhı bul

266

s. 202

Hüzzâm İlâhî1

Güfte: Fuzûlî

Beste: ?

Vaslın bana hayât verir firkatin memât

“Sübhâne Hâlıkı haleka’l-mevte ve’l-hayât”

Hicrânına tahammül eden vaslını bulur

“Tûbâ li-men yüsâ‘idühü’s-sabru ve’s-sebât”

Mihrindir iktinâ‘-ı mekâsıd vesilesi

“Mâ şâe men erâde bihi’l- fevzi ve’n-necât”

Dökmüş riyâz-ı tab’ıma bârân-ı şevkını

“Men enzele’l-miyâhu ve ehyâ bihe’n-nebât”

Hak âferînişe sebeb etti vücûdunu

“Evcebte bi’z-zuhûri zuhûri’l-mükevvenât”

Kıldın edâ-yı na’t Fuzûlî tamam kıl

“Kemmelte bi’s-selâmi ve temmemte bi’s-salât”

1 Musullu hâfız Osman Efendi’nin Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.166

267

s. 203

Hüzzâm Tevşîh1

Güfte: Âdile Sultân

Beste: ?

Merhabâ ey fahr-i âlem merhabâ

Merhabâ ey şâh-ı a‘zâm merhabâ

Zât-ı pâkin eylemiş eylemiş Rabbu’l-ulâ

Bâis-i îcâd-ı eşyâ mutlakâ

Hâk-i kabrin çeşm-i câne tûtiyâ

Mesken olsun kıl kabûl rûhundan bana

Âdile mücrimse de afv et şahâ

Ey eba’l-Kāsım Muhammed Mustafâ

Es-salâtu ve’s-selâmü ehl-i beyt-i müctebâ

Es-salâtu ve’s-selâmü ey mahrem-i zât-ı Hüdâ

1 Hacı Fâik Bey’in Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.93

268

s.204

Segâh İlâhî1


Beste: ?

Bu aşk bir bahr-i ummandır

Buna hadd-u kenâr olmaz

Delîlim sırr-ı Kur’ân’dır

Bunu bilende âr olmaz

Süregeldik ezelîden

Pîrim Muhammed Ali’den

Şerâb-ı lâ yezâlîden

İçenlere kanar olmaz

Eğer âşık ise yâre

Sakın aldanma ağyâre

Düş İbrâhîm gibi nâre

Bu gülşende yanâr olmaz

Bak şu Mansûr’un işine

Halkı üşürmüş başına

Ene’l-Hak ferhaşına

Düşenlere tımâr olmaz

Kıyamazsan bâş u câne

Irâk olur girme meydâne

Bu meydanda nice başlar

Kesilir hiç soran olmaz

Hak ile Hak olanlara

Kendi özün bilenlere

Dost yolunda olanlara

Kan bahâsı dînâr olmaz

Seyfullâh sözünde mesttir

Şeyhinden aldığı desttir

Dîvânerâ kalemestdir

Ne söylerse de âr olmaz

1 Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s.35

269

s. 205

Segâh İlâhî1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Dervişlik baştadır tacda değildir

Kızdırmak oddadır sacda değildir

Eğer bir mü’minin kalbin yıkarsan

Hakk’a eylediğin secde değildir

Allâh’ı ararsan kalbinde ara

Kudüs’te Mekke’de Hacc’da değil

Kabul et Yûnus’un erkân sözünü

Tizce gelir başa geç de değildir

1 Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s. 44

270

s.206

Uşşâk Cumhûr/ Segâh İlâhî1:


Beste ?

Her kaçan anarsam seni karârım kalmaz Allâhım

Senden gayrı gözüm yaşı kimseler silmez Allâhım

Açılır bâğ-ı bostânın okunur dilde destânın

Sen baktığın gülistânın gülleri solmaz Allâhım

Sensin dillerde okunan sensin gönüllerde balkıyan

Senin aşkına dokunan kendini bilmez Allâhım

Derviş Yûnus ister seni lutfeyle cemâlini göster

Cemâlin gören âşıklar ebedî ölmez Allâhım


271

s. 207

Hüzzâm Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

İmlâ ve’s-kînâ yâ ehyef yâ seyyide’l-fadlân

Min sâfi’l-bedîi ğarrâ yerve’z-zam’ân

İmlâ kāsım vechi tâsîm yâ seyyide’l-fadlân

Yâ Habîb Habîb Habîb Habîb

Yâ tabîb tabîb tabîb tabîb

İrham turham âşık muğram hâim bi’z-zam’ân

امال والسقينا يا اهيف يا سيد الفضالن

من صاف البديع غرا يروه الظمأن

امال آا سم وجه طاسيم يا سيد الفضالن

يا حبيب حبيب حبيب حبيب

يا طبيب طبيب طبيب طبيب

ارحم ترحم عاشق مغرم حائم بالظمأن

272

s. 208

Segâh Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ Rabbî inne zunûbî fi’l-verâ kesurat

Fe-leyse lî hâ amel fî’l-haşri yüncibî

Fe-kad âteytüke mine’t-tevhîdi yüzhibûh

Hubbu’n-nebiyyi ve zâke’l-kadri yekfinî

يا ربى ان ذنوبى فى الورى آثرت

فليس لى حا عمل فى الحشر ينجبى

ميان

آتيتك من بالتوحيد يزهبوهفقد

حب النبى و ذاك القدر يكفينى

Rast Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Beyne’l-bân ve’l-ğızlân ve’s-sultân fîhim ente

Yâ men fâk bi’l-âfâk ve’l-işrâk vechike ente

Yâ mahbûb lil-meslûb ve’l-matlûb yebğî ente

Yâ ze’t-tâci ve’l-mi’râc kul muhtâc yercû ente

Vechike lâhi ve’l-misbâh lil-ervâh nefsî ente

بين البان والغزالن والسلطان فيهم انت

يا من فاق باآلفاق واالشراق وجهك انت

يا محبوب للمسلوب والمطلوب يبغى انت

يا ذالتاج والمعراج قل محتاج يرجوا انت

وجهك الح والمصباح لالرواح نفسى انت


273

s. 209

Hüzzâm Âyin-i Şerif (Devr-i Revân) 1

Güfte: ?

Beste: İsmâil Dede Efendi

Mâ hest nemî dânem hurşîd-i rûhet yâne

Bu ayrılık oduna nice bir yâne ( âh nice bir yâne)

Sevdâ-yı rûhî leylî şüd hâsılı mâ haylî

Mecnûn gibi vâveylî oldum deli dîvâne âh âh deli dîvâne

Âşık oldum bilmedim yâr özgelerle yâr imiş Allâh Allâh

Âşıka bunca cefâlar vâr imiş yâr yüreğim yâr gör ki neler vâr

Yar yüreğim del ciğerim gör ki neler vâr âh âh yâre haber vâr

Nev-mâh-ı acîbîki misli nedâri beher cilvecanrâ der âteş sipârâ

Be-zülfeyn-i ebrû be çeşmân-ı âhû pey-i dil berubâyî çüşirî şikârî

1 Hüzzâm Âyin-İ Şerîf’in bestesi için bkz: Heper, s.271

274

s. 210

Hüzzâm İlâhî

Güfte: ?

Beste: ?

Aşkın âteşi bu zaîf tenim

Yaka gelir efendim yaka gider

Bu garip başım türlü sevdâyı

Çeke gelir efendim çeke gider

s. 211

Hüzzâm Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Hâzâ ğazâlî mine’l-yemen

Yemenî yemenî ve’ş-şekli’l-hasen

Vechu habîbî in keşefe

Ve’l-tefete inde’s-sütûr

Yâ tal’ati’l-bedri’t-tamâm

Keşşif envâri’l-vucûd

هذاغزالى من اليمن

يمنى يمنى والشكل الحسن

وجه حبيبى ان آشف

ولتفت عنه عند السطور

لتمام يا طلعت البدر ا

1 Tebrîz bestesi için bkz: ŞM, s.22; güftesi için bkz: Altıntop, s.230

275

s. 212

Segâh Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Es’abu’l-ke’si yâ habîbî Allâh Allâh Hû

Ve’s-skınî sâfi’l-mervâki’l-meded yâ Hû

Salli yâ rabbi ve sellim Allâh Allâh Hû

Ale’n-nebiyyi’l-mükerremi’l-meded yâ Hû

Ve alâ âli’l-muazzam Allâh Allâh Hû

Ve’s-sahâbi’l-ecmaîne’l- meded yâ Hû

اسعب الكأ سى يا حبيبى اهللا اهللا هو

والسقينى صاف المرواق المدد يا هو

صل يا رب و سلم اهللا اهللا هو

على النبى المكرم المدد يا هو

و على آل المعظم اهللا اهللا هو

والصحاب االجمعينا المدد يا هو

276

s. 213

Segâh Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Eyne bânâtu’r-ravâbî şüfte akmâre’s-seniyye

Âh terakte beyne’t-tısâlî Mevlâ

Hâimun beyne’l-beriyye hâimun ene ğarâmî

Fî hevâhüm ve hıyâmî

Âh lev terâ aslâ sekāmî mevlây

Salli hâdır mâ beyne salli yâ rabbi‘l-enâmî

Alâ misbâhi’z-zalâmî

Ve alâ ehli’l-kirâmi ve’s-sahâbi’l-ecmeînâ

اين بانات الرواي شقت اقمار السنيه

آه ترآت بين التصالى موالى

هائم بين البريه هائم ان غرامى

فى هواهم وحيامى

آه لو ترا اصال سقامى موالى

صل حاضر مابين صل يا رب االانامى

على مصباح الظالمى

وعلى اهل الكرام و الصحاب االجمعينا

277

s. 214

Segâh Durak

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Ben bende buldum çün Hakk’ı şekk ü gümân nemdir benim

(meyân)

Ben dost yüzün görmez isem bu gözlerim nemdir benim

Ol dost bana ümmî demiş hem adımı ümmî komuş

(meyân)

Dilim şeker gövdem kamış bu söyleyen nemdir benim

Yûnus benim ümmî benim dokuz atam dörttür anam

(meyân)

Aşk oduna düşüp yânem sûk u pazar nemdir benim

278

s. 215

Segâh Şuğul1

Güfte: Şâdî

Beste: ?

Zabyun nekā ve’l-merveteyn ekfü’n-nesehâ ve’l-mukleteyn

Mâ hâkezâ fi’le’z-ziyâ ahnun aleynâ yâ Hüseyin

Yâ eyyühe’l-bedru’l-mesûn illâ metâ hicra’l-yekûn

Eskaytenî ke’si’l-menûn zulmetî zulme’l-hüseyn

Salâtu mevle’l-âlemîn ale’n-nebiyyi tâha’l-emîn

Men câe min nûri’l-mübîn edâe minhü’l-hâfıkîn

ضبى نقا والمروتين اآف النسها والمقلتين

سينما هكذا فى لظبا اخنش علينا يا ح

يا ايها البدر المسون اال منا حجر اليكون

اسقيتنى آأسى المنون ظلمتى ظلم الحسين

صالة مول العالمين على النبى طه االمين

من جاء من نور المبين اضاء منه الحافقين


279

s. 216

Segâh İlâhî1

Güfte: Bağdâdî

Beste: ?

Allâh bize lutfetti şükür elhamdülillâh

Nîmetine garketti şükür elhamdülillâh

Yiyelim nîmetini öksürelim2 rahmetini

Analım hazretini şükür elhamdülillâh

Gönderdi doğru yola kullar kulluk eyleye

Hak bize kulum dedi şükür elhamdülillâh

Harc ederiz vârımız kurbân olsun cânımız

Kur’ândır îmânımız şükür elhamdülillâh

Yoğ iken vâr eyledi arz u dildâr eyledi

Rasûle yâr eyledi şükür elhamdülillâh

Muhammed kadem bastı şefî‘ olmaktır kasdı

Hakk’ın sevgili dostu şükür elhamdülillâh

Ol habîbin yârları cennettedir canları

Sevenleriz anları şükür elhamdülillâh

Bağdâdî’nin bu sözü kabûl eyle niyâzı

Dergâha sürüp yüzü şükür elhamdülillâh

1 Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s.69; M.n: “Taamdan sonra okunur” 2 A.g.e.’de “umalım” şeklindedir.

280

s. 217

Segâh Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Bedâ hilâlün alâ ğazâlen

Ve mâlî cevran aleyye mâl (Allâh Allâh Allâh dâim hay)

İnnî ma‘şûkî ilâ likāhu

Ve inne kalbî illâ mâl (Allâh Allâh Allâh dâim hay)

Yâ rûha rûhî fedâke rûhî

Ve’l-murham li rûhî’l-fecri lâl Allâh Allâh Allâh dâim hay

بدا هالل على غزاال

وما لى جورا على مال اهللا اهللا اهللا دائم حى

انى معشوقى الى لقااه

وان قلبى اال مال اهللا اهللا اهللا دائم حى

يا روح روحى فداك روحى

رحم لروحى االلفجر الل اهللا اهللا اهللا دائم حىمواال

1 Zekâî Dede’nin Humâyûn bestesi için bkz: ŞM, s.90; güftesi için bkz: Altıntop, s.237

281

s. 218

Segâh İlâhî1

Güfte: Sivaslı Şemsî

Beste: ?

Ey gāfil uyan rıhlet-i nâgâh-ı unutma

Yol korkuludur korkusu çok râhı unutma

Hâlıktan utan rızkını halktan sakın umma

Bil Rabbini “Er-rızku ale’llâh”ı unutma amân

Mağrûr oluben devlet-i dünyâya dayanma

Sakın yitirip dinini Allâh’ı unutma

Bu dâr-ı fenâ içre hevâ yolları çoktur

Şemsî yürü sen Hakk’a giden râhı unutma

1 Dede Eefendi’nin Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V,s.57

282

s. 219

Hüzzâm Cumhûr1

Güfte: Hâşim Baba

Beste: ?

Şem’i aşkın zâhidâ pervânesidir gönlümüz

Murğ-i lâhûtî semendin lâlesidir gönlümüz

Mekteb-i sümme denânın hocasından ders alıp

Lima’llâh dersinin dershânesidir gönlümüz

Bahr-i tevhîdi hüvviyettir ânın bir katresi

Bahr-ı zâtın Hâşim râ dürdânesidir gönlümüz

1Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.132

283

s.220

Segâh İlâhî 1


Beste: ?

Bihamdillâh direm direm Allâh, alup aklımı fikrullâh

Dilimde zâtın esmâsı bana üns oldu zikrullâh

Bu tevhidden murâd olan cemâl-i zâte ermektir

Görünen kendi zâtıdır değil sanmaki gayrullâh

Gönül âyinesin sûfî eğer eder isen sâfî

Açılır sana bir kapı ayân olur cemâlullâh

Şemsi Tebrîz bunu bilir ehad kalmaz fenâ bulur

Bu âlem külli mahvolur hemân bâkî kalır Allâh

1 M.n: “Diğer beste Sabâdır. Demdeme de okunur”; Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s.42

284

s. 221

Hüzzâm Tevşîh ve Cumhûr1

Güfte: Zekâî

Beste: Zekâî Dede

Ey nübüvvet tahtının şâhı Habîb-i Kibriyâ

Vey risâlet evcinin mâhı Habîb-i Kibriyâ

Cilvegâh-ı kurb-i ev ednâ makāmın lâ mekân

Kābe kavseyn-i.şehinşâh-ı Habîb-i Kibriyâ

Da’vet-i Hak erişip vahdet-i serây-ı menzile

Baş gözüyle gördü Allâh’ı Habîb-i Kibriyâ

Bezm-i ev ednâya vardı hil’at-i levlâk ile

Giydi tâc-ı lemîu’llâhı Habîb-i Kibriyâ

Erdi zât-ı Hakk’a hâil olmadı yüz bin hicâb

Kat‘ edip bir demde ol râhı Rasul-i Kibriyâ

Cürmü çok ama Zekâî şüphesiz mağfûr olur

Dile sen Hak’dan o gümrâhı Habîb-i Kibriyâ

1 Hacı Fâik Bey’in Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.126-127

285

Segâh İlâhî1 s. 222

Güfte: Sezâî

Beste: ?

Ey âşık-ı dildâde

Gel nûş edelim bâde

(meyân)

Bir bâde gerek ammâ

Ki içile me’vâde

(Hû cân Allâh cânım sana kurbân Allâh)

Sâkîsi ânın Mevlâ

Ekdâhı ânın esmâ

Bir kere içsen kat’â

Gam görmeye dünyâda


Bir kez içen âşıktır

Hem âşık u sâdıktır

Aşk anda lâyıktır

Şirin ile Ferhâd’a


İşit bu Sezâî’den

Ne gördü fenâyîden

(meyân)

Dost vechini gösterdi

Mir’ât-ı mücellâdan

(Hû cân Allâh canlar sana kurban Allâh)

1 Segâh besteleri için bkz: Töre, c.V, s.8,. 62

286

s. 223

Hüzzâm İlâhî (Cumhûr) 1

Güfte: Zekâî

Beste: ?

Usûlü: Yürük Semâî

Gel vücûdum âteş-i aşk-ı habîbullâha bak

Çeşm-i kalbi ol ziyâdan feth edüp Mevlâ’ya bak

Sînen içre nûr-ı zikr ile uyandır bir çerâğ

Ol çerâğın şûlesinden görüne dildâr-ı Hak

Nûr-i Fahr-i âleme eyle teveccüh dâimâ

Mâh-ı kalbi ede engüşt-i inâbet iki şak

Mahrem-i sırr-ı Hüdâ peygamber-i âhır zamân

Gel ehl-i hakîkat andan aldılar sebak

Mu‘cizât-ı subh u sâdık gibi zâhir bâhusûs

Hak’dan Kur’ân’ı inzâl eyledi Rabbu’l-felak

Şems-i Hak’dan erişip nûr-i inâyet bir nefes

Dilerim kalbin Zekâî açıla misl-i şafak

1 Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.140

287

s. 224

Hüzzâm Cumhûr1

Güfte: Ârif

Beste: ?

Kurretu’l-ayn-ı Habîb-i Kibriyâsın yâ Hüseyin

Nûr-i çeşm şâh-ı merdân murtazâsın yâ Hüseyin

Sana gül ile dokunan hiç umar mı mağfiret

Ganîmet-i Gülşen Serây-ı Mustafâ’sın yâ Hüseyin

Rûz-i mahşerde dest-i Haydar’dan içerken kûzî

Sen susuzlukla şehîd-i Kerbelâ’sın yâ Hüseyin

Hem çeker pâre-i Zehrâ Fâtımâ hayru’n-nisâ

Ehl-i beyt-i müctebâ âl-i abâsın yâ Hüseyin

Kıl şefâat Ârif’e ceddin Muhammed aşkına

Arsa-i mahşerde makbûlu’r-recâsın yâ Hüseyin


288

s. 225

Hüzzâm İlâhî1

Güfte: Gülşenî Sezâyî

Beste: ?

Tennûr-i dile od yakub âh-ı şererimden

Bir özge kebâb mâ-hazar ettim ciğerimden

(meyân)

Derd ehlini nûş etmek için eyledim ihzâr

Bezm-i ğama iki şîşe mey dîdelerimden

Şitâba seher zârım o yâre eser etmez

Lerzîde felek gerçek âh seherimden

Dil beste zülf-ü siyehim âh Sezâî

Sevdâ-yı cünûn gitmedi aslâ bu serimden


289

s. 226

Rast İlâhî / Kıyâm İlâhisi1


Beste: ?

Hep fesâd işlerime estağfirullâh tövbe

Yaman teşvişlerime estağfirullâh tövbe

Bildim suçumu bildim döndüm çalabım döndüm

Geldim kapına geldim estağfirullâh tövbe

Benden suçumu sorma aybım yüzüme vurma

Bizi mahrum görme estağfirullâh tövbe

Settâru’l-uyûb sensin gaffâru’z-zünûb sensin

Fettâhu’l-kulûb sensin estağfirullâh tövbe

Eşrefzâde Rûmî’nin çok günâhlarının

Keffâretidir ânın estağfirullâh tövbe

1 Rast bestesi için bkz: Şengel, c.I, s. 65

290

s. 227

Hüseynî Cumhûr1

Güfte: Nasûhî

Beste: ?

Derdimin dermânı sensin yâ Muhammed Mustafâ yâ Rasûlallâh

Gönlümün sultânı sensin yâ Muhammed Mustafâ yâ Rasûlallâh

Ben kim oldum medhine hayât kıldım ey pâdişâh

Taht-ı levlâk şâhısın sen yâ Muhammed Mustafâ yâ Rasûlallâh

Sırr-ı ev ednâ’yı mâliksin sen eyâ mir’ât-ı Hak

Nûrî sensin mâhî sensin yâ Muhammed Mustafâ yâ Rasûlallâh

Eyledi bağrı günâh kaddin Nasûhî tenâh

El-meded ey çâre sensin yâ Muhammed Mustafâ yâ Rasûlallâh

1 Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s. 31; Tebriz bestesi için bkz: c.IX, s.180

291

Uşşâk İlâhî1 s. 228

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Taştı gönül deryâsı

Gark oldu cümle âsı

Dört kitâbın ma‘nâsı

Lâilâhe illallâh

Kitaplarda yazılıdır

Gönüllerde gizlidir

Söylenecek söz budur

Lâilâhe illallâh

Erenlerin kılıcı

Arşa çıkar bir ucu

Hay ne güzel kesici

Lâilâhe illallâh

Yûnus da bunu dedi

Yanar yürek aşk odu

Mevlâ’nın güzel adı

Lâilâhe illallâh

1 Hûzî bestesi için bkz: Şengel,c.3,s.149; İsmail Hakkı Bey’in Evc bestesi için bkz: Töre, c.7, s.128; Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V,s.49

292

s. 229

Sabâ İlâhî ve Âyîn-i Şerîf

Güfte: Şemsî

Beste: ?

Ey sûfî ehl-i safâ ez cân bigû Allâh Hû 1

Vey âşık-ı aşkı vefâ ez cân bigû Allâh Hû

Hâhî ki cümle cân şevî tâ lâyıkı cânân şevî

Tu herçi hâhi an şevî ez cân bigû Allâh Hû

Tâki be kerdî gûygû ez her sarrâf der cüstcû

Hâhî ki dânâ ….ez cân bigû Allâh Hû

Ey tu nizâm-ı evliyâ ez nesl-i âl-i enbiyâ

Ey meni gedâyi tu gedâ ez cân bigû Allâh Hû

Dünyâ rehâ kün dîn bicû dest ez heme âlem bişû

Ne an bigû în bigû ez cân bigû Allâh Hû

Ey nûr-i Hak Şemseddîn vey âlimü ilmel yakîn

Zât-ı sıfât-ı âlemîn eczân bigû Allâh Hû

1 Segâh âyin’in birinci selâmında geçmektedir. Bkz: Heper, s. 43, 511

293

s. 230

Hicâz İlâhî1

Güfte: Rûşenî

Beste: ?

Çün doğup tuttu cihânı yüzünü hüsnün güneşi yâ Rasûlallâh

Kim ola sevmeye bu vechile sen mâhveşi yâ Rasûlallâh amân

Sen emîre kul olan her ne kadar müdbir ise yâ Rasûlallâh

Bende-i mukbil olur misl ü Bilâl-i Habeşî yâ Rasûlallâh amân

Parmağından akıtıp âb-ı revân bahş-ı revân yâ Rasûlallâh

Nice yüzbin kişiden ref’ ü sensin âteşi yâ Rasûlallâh amân

“Ve’d-duhâ” virdine “ve’l-leyl” okuram sünbülüne yâ Rasûlallâh amân

Rûşenî virdi budur “külle gadâtin ve aşi” yâ Rasûlallâh

1 Hicâz bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s.64

294

s. 231

Hicâz /Segâh İlâhî 1

Güfte: Yûnus Emre

Beste: ?

Gönül hayrân oluptur aşk elinden

Ciğer püryân oluptur aşk elinden

Niceler tâc u tahtı mâl-ı mülkü

Koyup üryân oluptur aşk elinden

Koyup İbrâhim tâc u tahtı

Yeri künhân oluptur aşk elinden

Yûnus Emre’m bu hasretle bu zâre

Acep mihmân oluptur aşk elinden

1Hicâz bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s.74; a.g.e, s.76’da bu güfte, Hayâlî’ye nisbet edilmiş

295

s. 232

Segâh İlâhî 1

Güfte: Sezâî

Beste: ?

Ey âşık-ı dildâde gel nûş edelim bâde

Bir bâde gerek ammâ kim içile me’vâde

İşit bu Sezâî’den ne gördü Fenâî’den

Dost vechini gösterdi mir’ât-ı mücellâdan

1Segâh besteleri için bkz: Töre, c.V, s. 8 ve c.V, s. 62 ; M.n: “222.sahifede yazıldığı cihetle buraya sehven yazılmıştır”

296

Hüzzâm İlâhî1 s. 233–234

Güfte: Hüdâî

Beste: ?

Yeter oldu fenâ bahrinde nâlân

Yürü bülbül yürü dost ellerinde

Edip tâğûs-i kudsîlerle seyrân


Gülün rengine aldanma gece olur

Bu kesret-i murg-zârından uça gör

Varıp vahdet şarâbından içe gör


Gül-i zamâne ki derdine devâdır

Sûy-i hubbi çü beyhûde hevâdır

Ko gayrı maksad aksâ Hüdâdır


Görüp pervâne andan sebak al

Kûyindir nâr-ı aşka periyle bâl

Mecâzı ko hakîkat bahrine dal


Gönül verme Hüdâî kâinâta

Geçip fânîden er bâkî hayâta

Safâ bul gark olup envâr-ı zâta


Yürü âşık yürü cân ellerinde

1 Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s. 143

297

s. 235

Hüzzâm Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Sırru’l-hevâ nâcânî ve hâlühû deânî li-hazreti’r-Rufâî’s-seyyidu’r-rabbânî ebu’l-alemeyn

Şeyhu şuyûhu’l-ümme ve’l-gavsu fi’l-mühimme Sülâletü’l-eimme ve bid’atu’l-adnân

Rabbu’l-yedi’l-beyzâi ve’l-himmeti’l-ka‘sâi ve min hazreti’l-esmâi kad haffe bi’l-bürhân

Etbâahu’l-encâbi eşyâahu’l-ahbâbi hüddâmehu’l-aktâb fî şiddeti’l-irfân

İllet lehü’r-râyâtü ve celleti’l-âyâtü ve kem lehû âdâtü bi’l-gavsi lil-lehfân

Allâhu kad a‘tâhu ve kad hamâ hımâhu ve sâne men nâdâhu biavnihi’r-rahmân

Mevâhibu’l-kerîm bi-hikmeti’l-kadîm sıfatuhû bi’t-tekrîmi ve’l-fazli ve’l-ihsân

Hâza’b-ni tâhâ’l-hâdî muhammedu’l-âbâdî salli aleyhi’l-hâdî ve âlihî’l-a‘yân

سر الهوا ناجانى و حاله دعانى لحضرتى الرفاعى السيد الربانى ابو

العلمين

المهمه ساللت االئمه و بضعت العدنانشيخ شيوح األمه واغوث قى

رب اليد البيضاء والهمة القعساء حضرت االسماء قد حف بالبرهان

اتباعه االنجاب اشياعه االحباب حدامه االقطاب فى سدت العرفان

علت له الرايات و جلت اآليات وآم له عادات باغوث لل لهفان

ه الرحماناهللا قد اعطاه و قد حما حماه وصان من ناداه بعون

مواهب الكريم بحكمة القديم صفته بالتكريم والفضل واالحسان

هذا ابن طه الهادى محمد اآلبادى صل عبيه الهادى و آله االعيان

1 Hüzzâm bestesi için bkz: İK, s.69; güftesi için bkz: Altıntop, s.109

298

s. 236

Segâh Cumhûr

Güfte: Muhyî

Beste: ?

Bilmeyen cân-ı Yûsuf, Ken’ân’ı bilmez kandedir

Öz vücûdu Mısrî’nin sultânı bilmez kandedir

Bilmeyen ilm-i ledünnü dört kitâbı okusa

Zâhirâ âlimdir o Kur’ân’ı bilmez kandedir

İçmeyen rahmet şarâbın yâr elinden her zamân

Benzemez ol mâhîye kim ummânı bilmez kandedir

Mübtelâ-yı aşk her hub cânânını

Derdiyle devrân eder devrânı bilmez kandedir

Can kulağınla işit Muhyî Muhammed nutkunu

Kendi nefsin bilmeyen Allâh bilmez kandedir

299

s. 237

Nihâvend Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ ibâda’llâh vahda’llâh

Erhamu’r-râhimîn seyyid Hayrullâh

Evvel mânendî salli ani’n-nebiyyin

Tâhâ’l-Arabî ibn Abdullâh

Ceddüke Arabî hubbuke fî kalbî

Yâ Allâh yâ Rabbî irham Hayrullâh

Kul yâ murâdî ıhfaz Abdullâh

Hubbuküm seyyâdî min aksâ bilâdî

يا عباد اهللا وحد اهللا

ارحم الرحمن سيد حير اهللا

اول مانندى صل عن نبى

طه العربى اين عبد اهللا

جدك عربى حيك فى قلبى

يا ربى ارحم خير اهللايا اهللا

قل يا مرادى احفظ عبد اهللا

حبكم سيادى من اقصى بالدى

300

s. 238

Segâh Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Selâmun aleyküm ve rahmetullâhi selâmun aleyküm ve şevkî ileyküm

Fe-akbelû min câniküm hâdıen lillâhi selâmün aleyküm ve şevkî ileyküm

Selâmün aleyküm ve şevkî ileyküm

Selâmün aleyküm ve umrî fedâküm

Ci’nâküm ci’nâküm kasdunâ hımâküm

Kasdunâ kasdunâ raeynâ hımâküm

Uyûnî vedânî ve dem’î medâ lî

Ve tâlî karânî ve kalbî ileyküm

Ci’nâküm yâ sayyâdî min aksâ’l-bilâdî

Li’s-sâdî ve’l-kādî âteynâ hımâküm

Selâmün aleyküm ve rahmetullâh

Selâmün aleyküm ve şevkî ileyküm

سالم عليكم و رحمة اللهى سالم عليكم و شوفى اليكم

اليكم من جانكم حاضعا هللا سالم عليكم و شوفىافاقبلو

سالم عليكم و شوفى اليكم

و عندى لديكم و عمرى فداآم

جئناآم جئناآم قصدنا حماآم

حماآمقصدنا قصدنا رئينا

عيونى ودانى ودمعى مدالى

وطالى قرانى و قلبى اليكم

جئناآم يا صيادى من اقصى اليالدى

للصادى والقادى آتينا حماآم

سالم عليكم و رحمة اهللا

سالم عليكم و شوفى اليكم

301

s. 239

Hüzzâm Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Fî hevâhüm ehle’l-musallâ sâhibenî tezkâr

Ve hüve’ş-şevku aslâ fî fuâd bâr

Âh lev şâhedet aynî hücretü’l-hâdî

Hayru men sâme ve sallâ ve’rham el-ebrâr

فى هوا هم اهل المصال صاحبنى تزآار

وهو الشوق آصال فى فؤاد بار

ت الهادىرآه لو شاهدت عينى هج

خير من صام و صلى والر حم االبرار

Sâzkâr2

Güfte: ?

Beste: ?

Ravzatü’l-ezâhir vechu’s-senî

Kâmilü’l-mehârim lemmâ yensenî

Kad ahrem le-cüfnî tîbu’l-vesenî

Leyte yüvâsıl muğramun fenî

Ev yer’â zimâmi tûle’z-zemâni

Mevlaye Mevlâye Mevlâye Mevlâye

Yâ Hû yâ Hû yâ Hû yâ Hû

روضة االذاهر وجه السنى

لمخارم لما ينسنىآامل ا

قد احرم لجفتى طيب الوسنى

لبة يوامل لواصل مغرم فتى

او يرعى زمامى طول الزمان

موالى موالى موالى موالى

يا هو يا هو يا هو يا هو

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.231 2 Güftesi için bkz: Altıntop, s.48

302

s. 240

Hüzzâm Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Mâlî ğayrî cemâliküm nazîrî harâmû

Meded meded şey’en Allâh yâ Hû yâ Hû yâ Hû

Yâ Allâh yâ Mevlâye

Mâlî ğayrî kelâmiküm indî kelâmû

Şeyhî fi’l-hakîkati annî devâmû

Meded meded şey’en Allâh yâ Hû yâ Hû yâ Hû

Allâh yâ Hû

مالى غيرى جمالكم نظيرى خرامو

مدد مدد شى اهللا با هو يا هو ياهو

يا اهللا يا موالى

مالى غيرى آالمكم عندى آالمو

بنمى فى الحقيقه عينى دواموش

مدد مدد شي اهللا يا هو يا هو يا هو

اهللا يا هو


303

s. 241

Hüzzâm Şuğul1

Güfte: Muhammed Hanefî

Beste: ?

Es-subhu bedâ min tal’atihî ve’l-leylü dücâ min vefratih

Fâka’r-rusulâ fadlen ve ülâ ehde’s-sübülâ li-delâletih

Kenzü’l-kerami mevle’n-niami hâdi’l-ümemi’ş-şerîatih

Ezkâ’n-nesebu ale’l-hasebi küllü’l-arabi fî hizmetih

Saati’ş-şeceru nataka’l-haceru şakka’l-kameru bi-işâratih

Cibrîlu etâ leylete’l-esrâ ve’r-Rabbu deâ li-hazratih

Nâle’ş-şerefâ vallâhu afâ ammâ selefâ min ümmetih

Fe-muhammedunâ hüve seyyidunâ fe’l-ızzu lenâ li-icâbetih

الصبح بدا من طلعته واليل دجا من وفرته

فاق الرسال فضال و على اهد السبال لدالة

آنز الكرم مول النعم هادى االمم الشريعة

از آى النسب على الحسب آل العرب فى خدمة

سعت الشجر نطق الحجر شق القمر باشارة

نى ليلت االسرا والرب دعا لحضرةجبريل ا

نال الشرفا واهللا عفا عما سلفا من امة

قمحمدنا هو سيدنا فالعزلنا الجابة

1 Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.184;Segâh bestesi için bkz: ŞM, s.152; güftesi için bkz: Altıntop, s.57

304

s. 242

Segâh İlâhî1

Güfte: Adlî

Beste: ?

Güneş gibi eğerçi serseriyem

Hele kayd ü taalluktan beriyem

O çağın bende bî pâyi serîyem

Nitekim tendedir cânım diriyem

Tarîk-i Halvetî’nin çâkeriyem

Mezâr-ı Sünbülün hâk-i deriyem

Nice mihnet çekip dil ü bahri berde

Akıttı kanlı yaşı rûy-i zerde

Düşüp aşkın ile âteş-i derde

Özün hâk eyledi Adlî o yerde

Tarîk-i Halvetî’nin çâkeriyem

Mezâr-ı Sünbülün hâk-i deriyem

1 Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s.46

305

s. 243

Segâh Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

El-amân el-amân

Yâ habîbu’r-rahmân

Ente şemsu’l-hüdâ

Fî burûci’l-ayân

Leke fi’l-hazreteyn

Savletu’d-devleteyn

Minke fi’n-neş’eteyn

Lâha nûru’l-beyân

A‘zamu’l-mürselîn

Ente fi’l-âlemîn

Dere`a ehlu’l-yakîn

Ente fî külli’l-ân

Dâmetu’l-mu‘cizât

Minke fi’l-kâinât

Ente fi’l-hâdisât

Zehru ins ve cân

Bike necmu’ş-şuhûd

Lisudûri’l-vücûd

Minke fecri’s-suûd

Amme anemu’r-rufân

االمان االمان

يا حبيب الرحمن

انت شمس الهدا

فى بروج العيان

لك فى الحضرتين

دولتينصولت ال

منك فى النشئتين

الح نور البيان

اعظم المرسلين

انت فى العالمين

درع اهل اليقين

انت فى آل اآلن

دامت المعجزات

منك فى الكائنات

انت فى الحادثات

ذخر انس وجان

بك نجم الشهود

لصدور الوجود

منك فجر الصعود

عم عنم الرفان

306

s.243 (devâmı)

Leke faslu’l-hıtâb

Ve azîmu’l-cenâb

Ve bi-yevmi’l-hisâb

Fe aleyke’d-duhât

Bi-meşûın ledeyke

Müzehher annâ ileyke

Fe ‘ssâlatu aleyke

ya sırâtal-emân

لك فصل الحطاب

وعظيم الجناب

و بيوم الحساب

فعليك الضحات

بمشوع لديك

مذهرعنا اليك

فا الصالة عليك

يا صراط االمان

307

s. 244

Uşşâk Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Abdullâhi’l-atîk ve fi’l-ğāri’r-rafîk

Ebûbekri’s-sıddîk sâhibu’l-Mustafâ

Efdalu’l-âlemîn min ba‘di’n-nebiyyin

Es-sâdiku’l-emîn evvelü’l-hulefâ

Ömeru’b-nu’l-hattâb nâtıkun bi’s-sevâb

Ferra minhü’l-vesâb herben ve’htefâ

Eş-şehîd Osmân ze’l-hayâ ve’l-îmân

Ve bî cemea’l-Kur’ân harrara’l-mushafâ

Ve aliyyu’l-kerrâr eyne ummu’l-muhtâr

Seyfuhu zü’l-fikâr lil-adâ etlakâ

El-hasan ve’l-hüseyn kurratu külli ayn

Lâ-yeşân bi-şey’in evlâdu’l-Mustafâ

عبد اهللا العتيق و فى الغار الرفيق

ر الصديق صاحب المصطفىابو بك

لمين من بعد النبينا افضل الع

الصادق االمين اول الخلفا

عمر ابن الحطاب ناطق بالثواب

فر منه الوثاب هربا واحتقا

الشهيد عثمان ذالحيا وااليمان

وبى جمع القرأن خرر المصحفا

و على الكرار ابن عم المختار

سيفه ذو الفقار للعدا اتلقا

قرة آل عينالحسن والحسين

ال يشان بشى اوالد المصطفى

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s.182; Uşşâk bestesi için bkz: ŞM,s.61

308

s. 245

Segâh Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Ente nüshatü’l-ekvân fîke sûratü’r-Rahmân

Fe’cma‘ sûratu’l-furkân bismillâh bismillâh

Lâha fi’d-dücâ Hâlık bedrî ve’s-sivâ Hâlik

Telkā nurahû zâlik emrullâh emrullâh

Sâhidâni fî sekri veaze fi’l-hevli uzrî

En leyse fi’s-sırri illallâh illallâh

Tahsenu rabbunâ tezkürü sümme ğayruhû nehcürü

Fe izen lenâ tenzur aynullâh aynullâh

Fîhi ğıbtu an fikrî haysu hazrate’z-zikrî

Ferdun mevridi’l-bekrî hayyallâh hayyallâh

Sümme salli bi’t-teslîmi ve sekā min sâfin terkimin

Men aleyhi bi’t-ta‘zîm sallallâh sallallâh

انت نسخت االآوان فيك صورت الرحمان

فجمع صورت الفرقان بسم اهللا بسم اهللا

الح فى الدجا حالك بدرى والسوا هالك

تلقا نوره ذالك امراهللا امراهللا

سا حدان فى سكر و عند فى الهول عزرى

ليس فى السر اال اهللا االاهللا ان

تحسن ربنا تذآر ثم غيره نهجر

فاذا لنا تنذر عين اهللا عين اهللا

فيه غبت عن فكرى حيث حضرت الذآرى

فرد مورد البكرى حى اهللا حى اهللا

ثم صل بالتسليم و سقى من صاف تكريم

من عليه بالتعظيم صل اللع صل اهللا

1 Segâh bestesi için bkz: ŞM, s. 149; güftesi için bkz: Altıntop, s. 243; Ergun’da bu eseri Zekâî Dede’nin, Hicâz makâmında, Zekâîzâde Ahmed Irsoy’un ise segâh makâmında bestelediği kayıtlıdır. Bkz: Ergun, c.II, s. 696

309

s. 246

Hüzzâm İlâhî

Güfte: Şemsî

Beste: ?

Derdinle behey âşık bîçâre neden oldun

Bir yerde karârın yok âvâre neden oldun

Pâ mâl muhabbetin yoktur başına çâre

Çâre yoktur ey Şemsî sad pâre neden oldun

310

s. 247

Segâh Şuğul1

Güfte: ? Beste: ?

Râkasa’l-kevnu ve ğannâ taraben

Sıhhatü‘l-ervâh yâ Mevlâye

Merhaban yâ yâ merhaban yâ merhaban

Bedrunâ kad lâha yâ mevlâye

Lâha bedrun sümme min ba‘di’l-mukîb

El-muğîbu ve bede-e sâkî

Nâtıku’l-ke’sî ve nâdâ

Yâ habîbu eyne âşık

وغنا طرباراقص الكون

صحت االرواح يا موالى

مرحبا يا يا مرحبا يا مرحبا

بدرنا قد الح يا موالى

الح بدر ثم من بعد الميب

المغبب وبدأ سا قى

نا طق الكأ سى ونا دا

يا حبيب اين عا شق

Segâh Şuğul2

Güfte: ? Beste: ?

Muhammedun eyyüha’l-müfter hel emîn

Men hevâ külle’l-kemâl

Muhammedun şakkahu min ecli’l-kamer

Min nûri’l-cemîl ihtevâ davvi’l-hilâl

Muhammed ve sallâ na‘lu’l-hacer

Sebbeha sümme ‘l-cemâl

محمد ايهااالمفتر هل امين

من هوا آل الكمال

محمد شقه من اجل القمر

من نورالجميل احتوا ضوى الحالل

حمد و صال نعل الحجرم

صبح ثم الجما ل

1 Segah bestesi için bkz: ŞM,s.146; güftesi için bkz: Altıntop, s.238 2 Notası için bkz: ŞM,s.148;güftesi için bkz: Altıntop, s.227

311

s. 248

Hüzzâm Cumhûr1

Güfte: Zekâî

Beste: ?

Gel vücûdun âteş-i aşk-ı habîbullâha bak

Çeşm-i kalbin ol ziyâda fethedip Mevlâya bak

Sînen içre nûr-i zikr ile uyandır bir çerâğ

Ol çerâğın şûlesinden görüne dîdâr-ı Hak

Nûr-i fahr-i âleme eyle teveccüh dâimâ

Mâh-ı kalbi ede engüşt-i inâyet iki şak

Mahrem-i sırr-ı Hüdâ peygamber-i âhir zamân

Kümmel-i ehl-i hakîkat andan aldılar sebak

Şems-i Hak’dan erişip nûr-i inâyet bir nefes

Dilerim kalb-i Zekâî açıla misl-i şafak

1M.n:”223. sahifesinde yazılmış olduğundan mükerreren buraya yazılmıştır”; Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.140

312

s. 249

Nevâ Cumhûr1

Güfte: Adlî

Beste: ?

Levh-u dilden okuyan ilm-i İlâhî’den sebak

Zerrece yanında kalmaz mahvolur hep mâ sebak

Can u baş terkini ur Hakk’ı seversen ey gönül

“Len tenâlü’l-birra hattâ tunfikû” dedi çün Hak

Nûr-i Hak kalbinin münevver eylesin rîş-ü dîlâ

Âteş-i tevhîd ile gel mâsivâyı oda yak

Çün ledün ilmi demâdem kalbine ilhâm olur

Neyler ey dil ârif-i billâh yazmak okumak

Kıyl u kāli terk edip dilden traş et hubbunu

Adliyâ yeter okursan bâb-ı aşktan varak

1 Beyâtî bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.98

313

s. 250

Nevâ İlâhî1

Güfte: Himmet

Beste: ?

Vakt-i seherde açılır perde

Düştüğüm yerde dermân sendedir

İhsân sendedir

Düşmüşem kaldır mihneti buldur

Ağlatma güldür dermân sendedir

İhsân sendedir

Benem bîçâre kaldım âvâre

Yürek pür yâre dermân sendedir

İhsan sendedir

Derviş Himmet’e çâre vuslata

Derd-i firkatle dermân sendedir

İhsan sendedir

1 Nevâ bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.168

314

s. 251

Nevâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Melektüm fuâdî fesâra’l-hevâ

Aleyküm rakîbun rakîbun rakîbun

Fe-lâ taktulûnî kezâ abkîr

Liennî ğarîbun ğarîbun ğarîbun

Fe-in kâne el-a`büdu fe-in katelenî

Fe hâzâ acîbun acîbun acîbun

Ve salli yâ rabbi ale’l-vaksinâ

Ve âli mücîbun mücîbun mücîbun

ملكتم فوأدى فصارالهوا

عليكم رقيب رقيب رقيب

فال تقتلونى آذا عبكير

النى غريب غريب غريب

فان آان االعبد ظان قتلنى

فهذا عجيب عجيب عجيب

يا رب على وقسنا و صل

وآل مجيب مجيب مجيب

1 Nevâ bestesi için bkz: ŞM, s.72; güftesi için bkz: Altıntop, 154

315

s. 252

Nevâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

An ğarâmî ve lûatî

Şâî harrak mine’l-ğarâm

Yâ Mevlâye yâ Mevlâye Allâhu yâ Mevlâye

Şâî harrak mine’l-ğarâmi yâ Hû

Min lehîbî fî lemhatî

Zâdenî gāyetu’l-merâm


Zâdenî gāyetu’l-ğarâm yâ Hû

Mümtenî fîke fetünbitî selvetî fi’l-hevâ harâm

Mâ füten haddeftenî âsidûnâ bilâ kelâm


Kâsidûnâ bilâ kelâm Hû

عن غرامى ولوعتى

شائى خرك من الغرام

موالى يا موالى اهللا يا موالىيا

شائى خرك من الغرام يا هو

من لهيبى لمختى

ذادنى غايت المرام

يا موالى يا موالى اهللا يا موالى

يت المرام يا هو ذادنى غا

ممتنى فيك فتنبتى سلوتى فى الهوا حرام

ما فتن حد فتتى قا صدونا بال آالم

يا موالى يا موالى اهللا يا موالى

بال آالم يا هو قا صدونا

1 Nevâ bestesi için bkz: ŞM, s.77; güftesi için bkz: Altıntop, s. 150

316

s. 253

Nevâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ hılve’llemâ ve’l-mebsem yâ müzide’l-ağdâni’l-ağdân

Ve’rham li’l-muannâ terham ven’im ve’llikāi ve’l-ihsân


Men yuzlem bi-hukmihî tuzlem yâ men bi’l-meclisi sultân


يا خل وللما والمبسم يا مز راالغدان االغدان

والرخم للمعنا ترحم والنعم ياللقاء واالخسان

يا خل وللما والمبسم يا مزاالغدان االغدان

من يظلم بحكمه تظلم يا من باالمجلس سلطان

لما والمبسم يا مزر االغدان االغدانيا خل ول

1 Nevâ bestesi için bkz: ŞM, s.75; güftesi için bkz: Altıntop, s. 162

317

s. 254

Nevâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Yâ Rasûlallâh ente’l-maksadû

Ente li’r-râcîn fe-ni‘me’l-mesnedû

Küllü hayrin fehüve mecmûun ledeyk

Beyne cemîı’r-rusul ente’l-müfredû

Fedânî müsteğfiran müsteşfian

Abdu’l-miskîn hâzâ hâzâ is’adû

Salli yâ rabbi alâ fahri’l-verâ

Ve ardî an âlin ve eshâbihim

Bi-salâtin sermeden lâ tenfizû

El-âbidûne’r-râkiûne’s-sucûd

مقصدواليا رسول اهللا انت

انت للراجين فنعم المسندو

آل خير فهو مجموع لديك

بين جمع المرسل انت المعزرو

سشغعافدانى مستغفر م

عيدالمسكين هذا اسعدو

صل يا رب على فخرالورى

وارضى عن آل و اصحابهم

بصلوة سرمدا ال تتفذو

العابدون الراآعون السجدو

1 Güftesi için bkz: Altıntop, s. 149; a.g.e’de güftenin şâiri Es’ad olarak kayıtlıdır.

318

s. 255

Nevâ Şuğul1

Güfte: ? Beste: ?

Lâiben zabyun bi-akli fes‘ifûnî yâ ricâl

Yâ Hû yâ mevlâye Allâh yâ mevlâye fes`ifûnî yâ ricâl

Ve bî lahza selle katlî şâzinû fâka’l-hilâl

Yâ Hû yâ mevlâye Allâh yâ yâ mevlâye Şâzenû fâku’l-hlâli

العبا ظبى بعقل فسعفونى يا رجال

با هو يا موالى اهللا با يا موالى فسعفونى يا رجال

ق الحاللو بى لحظه سل قتنى شاذنو فا

يا هو يا موالى اهللا يا يا موالى شاذنو فاق الحالل

Segâh Şuğul2

Güfte: ? Beste: ?

Essalâtu ale’l-muzallel bi’l-ğamâmâ

Hayru halkı’llâhi şerrafe arda hâmâ

Yâ nedâmâ mâ fuâdi ındeküm

Mâ fealtüm bifuâdî yâ nedâmâ

Yâ eba’l-kāsım yâ Ahmed

Behcetü’l-mahşeri câhâ ve makāmâ

Cüd ale’l-abdurrahimi’l-mültecî

Bihimâ izzuke yâ ğavse’l-yetâmâ

اصالة على مظلل با لغماما

خير خلق اهللا شرف ارضى حاما

يا نداما فوأد عندآم

ما فعلتم بفوأد يا نداما

يا ابا القاسم يا احمد

بهجة المحشر جا ها ومقاما

العبد الرحيم الملتجىجد على

بهما غرك يا غوث اليتاما

1 Nevâ bestesi için bkz: ŞM, s. 73; güftesi için bkz: Altıntop, s.152 2 Güftesi için bkz: Altıntop, s.229

319

s. 256

Nevâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Şâzenû sâd kulûbi’l-ümemî

Ve şerâbî halfe surihat vâdi selemî

Beyne vechi ve nümîtu

شاذنو صاد قلوب االممى

و شرابى خلف صرحت واد سلمو

بين وجه و نميت

Çârgâh Şuğul2

Güfte: ?

Beste: ?

Hasebûnâ fedakkakū sümme mennû fe-a‘takū

Hâkezâ sîmetü’l-mülûki fi’l-memâliki yüraffekū

İnne kalbî yekūlu lî ve’l-lisâni yüsaddikū

Küllemâ mâte müslimen hâşâ fî’n-nâri yuhrakū

حسبونا فدفقوا ثم منوا فاعنقوا

هكذا سيمة الملوك فى المما لك يرفقوا

قلبى يقو ل لى واللسان يصدقواان

آلما مات مسلما حا شا فى النا ر يحرقوا


320

s. 257

Nevâ Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Ve sallûnî ba’de bu‘dî veraû sâlife ahdî

Cânım ve alâ keyde’l-hasûdî encezû bi’l-vasli va‘dî

Yâ surûrî bi’t-tihâzî hâmun kalbî ve sa‘dî

Cânım fe’ctemi‘ yâ nûra aynî ve’nkatı‘ yâ nûra vaktî

و صلونى بعد بعدى ورعو سالف عهدى

جانم و على آيد الحسودى انجزو بالوصل وعدى

يا سرورى باتخاذى هام قلبى وسعدى

جانم فاجتمع با نور عينى والتقطع يا نور وقتى

Uşşâk Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

El-hamru denâ dûne’l- hamri reyhânî

Ve meclîsi’z-zikrî nesîmî ve karânî

الحمر دنى ودن الحمر رهانى

ومجليس الذآرى نسيمى و قرانى

1 Nevâ bestesi için bkz: ŞM, s.74; Güftesi için bkz: Altıntop, s.157

321

s. 258

Nevâ Şuğul1

Güfte: ? Beste: ?

Eyâ nesîme’s-sabâ

İn cüste arda’l-habîb

Yâ Hû yâ Hû Hû Allâh Allâh vâhid yâ mevlây

Belliğhu ani’s-selâm

Ve kul lehû mudnâke’s-sabâ

Mudnâ ve hâluhû’l-acîb

Yâ Hû yâ Hû yâ Hû Allâh Allâh vâhid yâ mevlây

Ve kad berrâhu’s-sekām

ايا نسيم الصبا ان جست آرض الحبيب

موالىيا هو يا هو يا هو اهللا اهللا واحد يا

بلغه عن السالم وقل له مضناك الصبا مضنا و حال العجيبيا هو يا هو يا هو اهللا اهللا واحد يا موالى

وقد براه السقام

Uşşâk Şuğul2

Güfte: Şadi Beste: ?

Yâ sâhibe’l-envâr yâ ze’l-livâ ve’l-maksûd

Yâ sıfatu’l-cebbâr yâ ze’t-tekā ve’l-cûd

Levlâke yâ ze’ş-şân mea sârat er-rukbân

(meyân)

Nûdiyte (nuvvarte) bi’l-muhtâr ve’l- Mustafâ’l-Mahmûd

يا صاحب االنوار يا ذاللوى والمقصود

يا صفت الجبار يا ذالتقى والجود

لوالك يا ذالشان مع سارت الروآبان

تار والمصطفى المحمودنوديت بالمم


322

Nevâ Şuğul1

Güfte: ? Beste: ?

Yâ bedra fî cünhi’l-ğalasî

Sultân cemâlek müfterasî

Arric rikâbeke ve’n-nuasî

Ve leke kavâm yâ ze’l-ulâm

Fîke’l-elâm

Ermeteynî yâ leyli kusî min sârimi’l-haddâk

Kūlû’l-hubbî yerfuk bî

يا بدر فى جنح الغلسى

سلطان جمالك فعترسى

عرج رآابك والنعسى

ولك قوامو يا ذالعالم

فيك االآلم

ارقينى با ليل فى من سارام الحداق

قولو الخبى برفعتى

Sabâ Şuğul2 s.259

Güfte: ? Beste: ?

Kum yâ nedîmi ve imle lî ke’se’t-tılâ

Yâ tılâ min sarfi râhî

Kum yâ murâdî vâsılnî evfi

Lehû yâ habîbi hâcirnî meded meded yâ hâdî yâ Allâh

Tâbetu’l-efrâhi yâ rîme’l-fellâh

Yâ fellâhî devir kıdâhî

قم يا نديمى و امل لى آأ سى الطال

يا طال من صرف راهى

رادى و اصلنى اوفقم يا م

له يا حبيب ها جر نى مدد مدد يا ها د يا اهللا

طا يت اال فراح يا ديم الفالح

يا فالحى دور قداحى


323

s. 260

Nevâ İlâhî1

Güfte: Süleymân

Beste: ?

Yandım yakıldım ben nâr-ı aşka

Andelîb oldum gülzâr-ı aşka

Hizmet-i şeyhe kulluk ede gör

Mahrem olursun esrâr-ı aşka

Nice Süleymân geldi cihâna

Ben Süleymân’ım serdâr-ı aşka

Bestenigâr Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Küm ve küm ve’s-sudûd yâ imlâ yâlel

Dâ‘ Sabrî ve kalemmû hatmelî

Da‘ mâ kāle’l-azûli ve’l-azlî

Ve’skınî min ruhâbeke’l-amelî

El-amân el-amân min muklek

Yâ selîkâ ale’l-mellâh selek

Seyfu’l-hattıke lil-kulûb helek

Ve esbânî kavvâmeke’l-eselî

آم و آم والصدود يا املى يا لل

ضاع حبرى و قلموا حتملى

دع ما قال العزول والغرلى

واسقنى من رخابك العسلى

االمان االمان من مقلك

يا مليكا على المالح سلك

ظك للقلوب هلكسيف لح

و اسبانى قوامك اال سلى

1 Nevâ bestesi için bkz: Töre,c.IX, s.197

324

s. 261

Nühüft Cumhûr1

Güfte: ?

Beste: ?

Gel beru ey tâlib-i Hak matlab-ı a‘lâyı gör

Cümle varlıktan geçip ol zât-ı rabbi hemtâyı gör

Kendidir kendini bilen çünki ey Îsî Nebî

Berzah-i irfanda kalma sırr-ı ev ednâyı gör

Nevâ Şuğul2

Güfte: ?

Beste: ?

Hayyâ binâ edir lenâ yâ eyyühe’s-sâkî

Ke’set-tilâ min beyne’l-azlâ mine’l-kadîmi’l-bâkî

Et-tayru adhâ mu‘linâ yervî yercûne lenâ

Haylü’l-beriyyâ seyyidu’s-sabâ ihram müzniben tegaffer lenâ

ا ايها الساقىحيا بنا ادر لنا ي

آأ سطالم بين االطال من القديم الباقى

الطير اضحى معلنا يروى يرجون لنا

خيل البريا سيد العبا ارحم مذنبا تغفر لنا

1 Nühüft bestesi için bkz: Töre, c.IX,s.32 2 Güftesi için bkz: Altıntop, s.153

325

s. 262

Nevâ İlâhî1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Ben yürürüm yâne yâne

Aşk boyadı beni kāne

Ne âkılem ne dîvâne

Gel gör beni aşk neyledi

Ben Yûnus’em bîçâreye

Baştan ayağı yâreye

Aşk yolundan âvâreye

Gel gör beni aşk neyledi

1 Acemaşîran bestesi için bkz: Töre, c,VIII,s.34;Acembûselik bestesi için bkz: Töre, c.VIII, s.113;Dede’nin Arazbar bestesi için bkz: Töre, c.VIII,s.146-147;Şevkefzâ bestesi için bkz: Töre, c.VIII,s.91

326

s. 263

Nevâ İlâhî1

Güfte: Muhyî

Beste: ?

Zâhid bize ta‘n eyleme

Hak ismin okur dilimiz

Sakın efsâne söyleme

Hazrete varır yolumuz

Halvetî yolun gözetiriz

Çekilip Hakk’a gideriz

Gazâ-yı ekber ederiz

Hazreti Ali’dir ulumuz

Her kim bu tarîke gitti

Hasan Basrî’ye erdi

Her seher okunur virdi

Seyyid Yahyâ’dır pîrimiz

Erenlerin çoktur yolu

Cümlesine dedik belî

Ko desinler bize deli

Usludan yekdir dilimiz

Tevhîd eden deli olmaz

Allâh diyen mahrûm olmaz

Her seher açılır solmaz

Bahara erer gülümüz

Sayılmaz parmak ile

Tükenmez kırmağ ile

Taşramızdan sormağ ile

Kimse bilmez ahvâlimiz

Muhyî sana olan himmet

Âşık isen cana minnet

Elif Allâh mim Muhammed

Kisvemizdedir dalımız

1 M.n: “Diğer beste Nihâvend. Mâhûr bestesi de vardır.”;Yegâh bestesi için bkz: Töre, c.IX,s.11; Isfahan bestesi için bkz:Şengel, c.IV,s.19

327

s. 264

Nevâ İlâhî1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Yüz bin cefâ kılsan bana

Senden yüzüm döndürmezem

Cânım dahî alırsan

Senden yüzüm döndürmezem

s. 265

Nevâ İlâhî2

Güfte: Yûnus

Beste: ?

Yar yüreğim yar gör ki neler var

Bu halk içinde bize gülen var

Gülenler gülsün dost bizim olsun

Nâdân ne bilsin bizi bilen var

Bu yol ıraktır menzili çoktur

Geçdiği yoktur derin sular var

Yûnus sen bunda meydan isteme

Meydân içinde merdâneler var

1 Nevâ bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.175 2 Hacı Nâfiz Bey’in Mâhûr bestesi için bkz: Şengel, c.I,s.167;Zâvil bestesi için bkz: Şengel,c.I,s.171

328

s. 266

Nevâ İlâhî1

Güfte: Bayrâm-ı Velî

Beste: ?

N’oldu bu gönlüm derd-i gamınla doldu bu gönlüm

Yandı bu gönlüm yanmada safâ buldu bu gönlüm

Gerçeğe yandı rengine aşkın boyandı

Kendide buldu matlabın hoş buldu gönlüm

Bayrâmi’yem velî bayrâm edersin yâr ile şimdi

Hamdü senâlar dost ile bayrâm etti bu gönlüm

1Nevâ bestesi için bkz: Şengel, c.III, s.171

329

s. 267

Hüseynî İlâhî1


Beste: ?

1 M.n: “Kıyâmda okunur”

Mâlikü’l-mülk lâ şerîke lehû

Vahdehû lâ ilâhe illâ Hû

Âsumân bî-sutûn muallâ geşt

Kudretî lâ ilâhe illâ Hû

Bustân-ı hil’at zümrüd-ü yâkūt

San’atî lâ ilâhe İllâ Hû

Şemsi Tebrizî’ye ger Hüdâ talebi

Hoş bîgû lâ ilâhe illâ Hû

مالك الملك ال شريك له

وحده ال اله اال هو

آسمان بى ستون معال آشت

قدرتى ال اله اال هو

بو ستان خلعت ذمرد ياقوت

صنعتى ال اله اال هو

شمسى تبريزئه آرخدا طلبى

هو خوش بى آو ال االه اال

330

s. 268

Nevâ İlâhî1

Güfte: Adlî

Beste: ?

Gülşen-i vahdette dâim rûz-u şebdir bülbülü

İr görür eflâke feryâd-u figânım gulgulü

Himmetî bu cân u dilden açıla vahdet gülü

Sünbüllîyem Sünbülîyem Sünbülîyem Sünbülî

Sünbülî Ya‘kūb Merkez hem dahî şeyhim Hasan

Adlîyâ boynuma taktılar benim bir hoş resen

Sünbülün kime irer deyü sorarsan bana sen

Sünbülîyem Sünbülîyem Sünbülîyem Sünbülî

1 Şikârizâde Ahmed Efendi’nin Nevâ bestesi için bkz: Şengel, c.II, s. 81,82,83

331

s. 269

Segâh Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

El-ferdu’l-hüseynî ğavsü’s-sekaleyn Mevlânâ’r-Rufâî ebu’l-alemeyn

Küllü men nâdâhu hâlian libâhu rabbuhu a‘tâhu sırra’l-hazrateyn

Yenvi’s-surra ulvi’l-kadri fîhi damenu’l-emri eris sâni’s-neyn

Bâriku’l-işârihi fî levhi’s-serârihî bâhiru’l-ibârihî şeyhe’l-menheceyn

Fadluhû ve’l-cûdu ve’l-hedyu’l-meşhûdu sabbetu’l-mahmûd sâra fi’l-kevneyn

Zu’t-tevâli’l-me’lûfi ve’l-kemâli’l-ma‘rûfi kem eğāse’l-melhûf kable’l-alemeyn

Celletü’l-aktâb minke fi’l-ebvâb ve ale’l-i’tâbi şûyi’l-askerayn

Zü’l-yedi’l-beyzâi ma‘dûdu’l-vâi beyne’l-evliyâi râi’r-râtibeyn

Ahmedun ve ahmedun li’d-daîfi’l-mesnedi nahnu yevme’l-meşhed beyne’l-Ahmedeyn

Men nâdâhu’l-mehdî abduhû yestecidî damenun tilke’l-yedi mültekā’l-bahrayn

Ve salâtu’llâhi li-arîdi’l-câhi ve’l-ehli ve’l-ferdi’l-hüseyin

الفرد الحسينى غوث الثقلين موالنا الرفاعى ايواالعلمين

اداه حا لصا لباه رباه اعطاه سر الحضرتينآل من ن

نبوى السر علوى القدر فيه ضمن االمارث ثانى اثنين

يا رمن اال شاره فى لوح السراره يا هو العباره شيخ المهنجين

فضله والجود والهدى المشهود ضين المحمود سار فى الكونين

علمينذوالتوال المألوف والكمال المعروف آم اغاث الملهوف قبل ال

جلت االقطاب منك فى االبواب و على االعتاب شوسى العسكرين

ذواليدالبيضاء معضود الواء بين االولياء راعى الرابتين

332

s.269 (devâmı)

احمد واحمد للضعيف المسند نحن يوم المشهد بين االحمدين

من ناداه المهدى عبده يستجدى صخن تلك اليد ملتقى البحرين

وال هل والفرد الحسين و صالة اهللا لعريض الجاه

333

s. 270

Segâh Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Edriknâ yâ Rufâî yâ sultâne’l-evliyâ

Yâ şerîfe’l-mesâî yâ vârise’l-enbiyâ

Yâ sâhibe’t-tarîkat yâ muhîta’l-vâridât

Kad lâha fi’l-kâinât lil-kavmi minke’z-ziyâ

Fe-ente rabbü’l-yed ve melceü’l- muğzâ

Ve feyzuke’l-Ahmedî minhu istiâru’l-hayâ

Yâ kevkebu’l-ârifîn yâ huccetü’l-vâsılîn

Hulıkte fi’l-âlemîn ecdâduke el-evsıyâ

Femevtü levsu’ş-şukûke ve’l-kavmu kad kaddimûke

Ve minke bessü’s-sülûke etbâuke el-etkıyâ

Yâ şeyhu ehle’l-kemâlî ve rûhu cismi’l-cemâl

Yâ ra’sî zehra’r-ricâli fi’l-halası’l-asfiyâ

Şekā’l-kulûb ileyke fe-tilke beyne yedeyke

Rahvân rabbî aleyke yâ seyyidu’l- evliyâ

ادرآنا يا رفاعى يا سلطان االولياء

بياءيا شريف المساعى يا وارث االن

يا صاحب الطريقة يا محيط الواردات

قد الح فى الكائنات للقوم منك الضياء

فانت رب اليد و ملجأ المغذى

و فيضك االحمدى منه استعار الحياء

يا آوآب العارفين يا حجة الواصلين

خلقت فى العالمين اجدادك االوصياء

فموت لوث الشكوك والقوم قد قدموك

التقيااءو منك بث السلوك اتباعك ا

يا شيخ اهل الكمال و روح جسم الجمال

يا رأس ذهرا الرجال فى الخلصى االصفياء

شقا القلوب اليك فتلك بين يديك

رخوان ربى عليك يا سيد االولياء

334

s. 271

Segâh Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Edrik edriknâ yâ seyyid yâ Rufâî

Ve yâ muğîse’s-sekaleyn ve yâ mücîbe’d-dâî

Fî hâleti’l-bu`di rûhî küntü ürsilühâ

Tükabbilu’l-arda annî ve hiye nâibetî

Erdik edriknâ yâ seyyid yâ Rufâî


Ve hâzihî nevbetü’l-eşbâhî kad hadarat

Fe’mdüd yemîneke key tahdâ bihâ şefetî

Erdik edriknâ yâ seyyid yâ Rufâî


ادرك ادرآنا يا سيد يا رفاعى

و يا مغيث الثقتين و يا مجيب الداعى

فى خالت العبد روحى آنت ارسلها

تقبل االرض عنى و هى نا ئبتى


و يا مغيث الثقلين و يا مجيب الداعى

االشباهى قد حضرتو هذه نوبت

فمدد يمينك آى تحضى بها شفتى


و يا مغيث الثقلين و يا مجيب الداعى


335

s. 272

Nevâ İlâhî1

Güfte: Kāimî

Beste: ?

Bir ilâhî devrân olsun bu gece

Hâneler nûr ile dolsun bu gece

Döne döne neş’elensin âşıkân

(meyân)

Ehl-i tevhîd cûşa gelsin bu gece

Ehl-i irfân şevke gelsin bu gece

Kāimî eydür cism u cânım ey püser

Hayât-ı âb ile dolsun serteser

Bülbül gonca gülüne ermek ister

(meyân)

Ehl-i tevhîd cûşa gelsin bu gece

Ehl-i irfân şevke gelsin bu gece

1 Isfahan bestesi için bkz:Şengel,c.IV,s.16

336

s. 273

Rast Tevşîh1


Beste: ?

Doğdu ol sadr-ı risâlet bastı arş üzre kadem

Geldi ol nûr-i pertevin fevka’l-ümem

Çalınıp tabl-ı beşâret geldi şâh-ı enbiyâ

Gulgule doldu cihâna kondu ol sâhib-i ilm

Nûr-i vechinden aldı encüm ü şems ü kamer

Bahr-i ilminden bilindi hikmet-i levh-i kalem

Merhaba yâ Mustafâ ey nûr-i ayn-i asfiyâ

Merhabâ yâ sâhibe’l-meâric-i fi’t-tâci’z-zalem

Gelmeyeydin âleme sen halk olunmazdı cihân

Dostluğuna pârelendi ey nebiyye’l-muhterem

Yâ Rasûlallâh şefâat kıl Niyâzî bendene

Şol zaman kim baş açık yalın ayak kan ağlaram

1 Güftesi için bkz: Ergun, c.I, s.231; Tebriz bestesi için bkz: Şengel, c.I, s.116;Abdülkādir Bey’in Hüzzâm bestesi için bkz: Töre, c.V, s.136

337

s. 274

Hicâz Tevşîh ve Cumhûr1

Güfte: Abdüssamed

Beste: ?

Tende cânım canda cânânım Muhammed Mustafâ

Milk-i dil tahtında sultânım Muhammed Mustafâ

Muntazırdır çün cemâlin görmeğe âşıkların

Gel tulûğ et mâh-ı tâbânım Muhammed Mustafâ

Cilvegerdir dâimâ nakş-ı cemâlin sînede

Hâne-i kalbimde mihmânım Muhammed Mustafâ

Her kelâmın mûcize her kârın hasendır bize

Cânib-i Hak’tan atâsın Yâ Muhammed Mustafâ

Yâ Rasûlallâh garîbindir senin Abdüssamed

Kıl şefâat ey keremkânım Muhammed Mustafâ

1 Hicâz bestesi için bkz: Şengel, c.IV,s.29

338

s. 275

Hicâz İlâhî 1


Beste: ?

Şehidlerin ser-çeşmesi Hasan ile Hüseyin’dir

Erenlerin bağrı başı Hasan ile Hüseyin’dir

Kerbelâ’nın tâ içinde nûr balkır siyâh saçında

Yatur al kanlar içinde Hasan ile Hüseyin’dir

Kerbelâ’nın yazıları şehîd olmuş gâzîleri

Fâtımâ ana kuzuları Hasan ile Hüseyin’dir

Muhammed’dir dedeleri Hazreti Ali babaları

Arşın çifte küpeleri Hasan ile Hüseyin’dir

Dedesiyle bile varan kevser ırmağında duran

Susuz ümmete su veren Hasan ile Hüseyin’dir

Derviş Yûnus dünyâ fânî bizden evvel gelen kânî

Sekiz cennetin sultânı Hasan ile Hüseyin’dir

1 M.n: “Diğer beste: Segâh.” ; Hicâz bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s.67

339

s. 276

Hicâz İlâhî1

Güfte: Azîzî

Beste: ?

Aşkın meyine kandım n’oldun âh gönlüm n’oldun

Yaktın âh beni yandırdın n’oldun âh gönlüm n’oldun

Uçtun âh gönlüm uçtun deniz deryâlar aştın

Gurbet ellere düştün n’oldun âh gönlüm n’oldun

Hiçbir yerde karâr etmez hiç kimseden âr etmez

Hekimler tımâr etmez n’oldun âh gönlüm n’oldun

Gel imdi ey Azîzî sırrın deme ol ebsem

Esrâra olup mahrem n’oldun âh gönlüm n’oldun

1 Hicâz bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s, 70

340

s. 277

Şehnâz Cumhûr1


Beste: ?

Yürük değirmenler gibi dönerler

El ele vermişler Hakk’a giderler

Gönül Kâ‘be’sini Tavaf ederler

Muhammed’in kösü çalınır bunda

Ol sultânın demi sürülür bunda

Derviş Yûnus eydür n’oldu bana

Aşkın muhabbeti dokunur cana

Aklını başına devşir divâne

Muhammedin kösü çalınır bunda

Ol sultânın demi sürülür bunda

1 Güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.540;Şehnâz bestesi için bkz: Töre, c.IX, s.116-117

341

s. 278

Nişâbûr Cumhûr 1


Beste: ?

Yâ Rasûlallâh bize gör n’etti âsî ümmetin yâ Rasûlallâh

Görmeye anlar dahî rûz-i kıyâmet şefkatin yâ Rasûlallâh

Kerbelâ’da yâ Muhammed ger göreydin hâlimiz yâ Rasûlallâh

Tâ kıyâmet sâkin olmazdı bizim çün firkatin yâ Rasûlallâh

Şâh Hüseyin’i ettiler hâke Kerbela’da cismini yâ Rasûlallâh

Kılmadılar ol münâfıklar senin çün hürmetin yâ Rasûlallâh

Biz muhibb-i hânedân-ı Mustafâ’yız Seyfiyâ yâ Rasûlallâh

Rûz u şeb nesl-i Rasûlullah olsun midhatin yâ Rasûlallâh

Essalâtü ve’s-selâmü ey hâdiü râh-ı Hudâ

1 M.n: “Muharrem’de okunur.” ;güftesi için bkz: Ergun, c.II, s.520; Şikârîzâde Ahmed Efendi’nin Hümâyûn bestesi için bkz: Şngel, c.IV, s.92-93

342

s. 279

Hicâz Savt İlâhî 1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

(Lâ ilâhe illallâh Lâ ilâhe illallâh

Lâ ilâhe illallâh Lâ ilâhe illallâh)

A sultânım sen vâr iken ya ben kime yalvarayım

İsmin ganî settâr iken ya ben kime yalvarayım

Ben bu aşkı bilmez idim bu bir acep sevdâ imiş

Bir zeresi ây u güneş bir katresi deryâ imiş

Gâh eserim yeller gibi gâh tozarım yollar gibi

Taşkın akan seller gibi gel gör beni aşk neyledi

Sencileyin gül bitmedi sevdan başımdan gitmedi

Gönlüm seni terk etmedi yârin cemâlidir beni

Her dem abâ pûş eyleyen türlü derde dûş eyleyen

Yûnus’u bî-hûş eyleyen yârin cemâlidir beni

1 M.n: “Her bestesi vardır.”; Isfahân bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s.18; Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s.55; Acemaşîran bestesi için bkz:Töre, c.VIII,s.67; Sabâ besteleri için bkz: Şengel, c.2, s. 115,140

343

s. 280

Savt1

Güfte: Yûnus

Beste: ?

A sultânım sen vâr iken ya ben kime yalvarayım

İsmin ganî settâr iken ya ben kime yalvarayım

Sencileyin gül bitmedi sevdan başımdan gitmedi

Gönlüm seni terk etmedi a gönlümün eğlencesi

Aklımı başımdan alan beni bu sevdâya salan

Bir mürşide bende kılan yârin cemâlidir beni

Ben bu aşkı bilmez idim bu bir acep sevdâ imiş

Bir zeresi ây u güneş bir katresi deryâ imiş

Yûnus eydür sözüm çoktur âlemi yaradan Hak’dır

Senden gayrı tanrı yoktur ya ben kime yalvarayım

1 Isfahân bestesi için bkz: Şengel, c.IV, s.18; Segâh bestesi için bkz: Töre, c.V, s.55; Acemaşîran bestesi için bkz:Töre, c.VIII,s.67; Sabâ besteleri için bkz: Şengel, c.2, s. 115,140

344

s. 281

Hicâz Şuğul

Güfte: ? Beste: ?

Yâ leylü yâ leylü tûle aleynâ

Nahnu’l-muhibbî kemâ salleynâ

Rûhunâ ve ci’nâ nahve’l-medhinâ

Enveru Muhammed teşrîf aleynâ

Yâ berku’ş-şâmî belliğ Selâmî

Alâ Muhammed hayru’l-enâmî

Yâ berku lem lem min fevkı zemzem

Sallâ ve sellem ale’n-nemmâmî

Yâ berku ebrak fi’l-leyli ve’ş-şark

Allâh yefruk… hâmî

Yâ berku atlı‘ fi’l-leyli ve elmi‘

Şâfi‘ müşeffi‘ yevme’z-zihâmî

Kasdî ezûrû ve ahdâbî nûrû

Kâsıd attırû miskü’l-hıtâmî

Kasdî erâ Hû ve’dhil hümâ Hû

Yâ rabbî eyâ Hû tera’l-makāmî

Yâ sükkân şâmî vâsıl cibâvî

Sultan Sa‘deddîn yâ sâhibu’l-hâlî

يا ليل يا ليل طول علينا

حن المحبى آما صلينان

روحنا و حبئنا نحو المدحنا

انور محمد تشريف علينا

يا برق الشا مى بلغ سالمى

على محمد خيراالنا مى

يا برق لم لم من فوق زمزم

صال و سلم على التما مى

يا برق ابرق فى اليل و الشرق

حامى***اهللا بفرق

يا برق اطلع فى الليل والمع

شافع مشفع يوم الزحامى

قصدى ازورو و اخدا بى نورو

قاصد عطرو مسك الحتا مى

قصدى اراهو و الدخل هما هو

يا ربى ايا هو ترى المقا مى

يا سكا ن شا مى واحل جبا وى

سلطا ن سعد الدين يا صاحب الحا لى

345

s. 282

Hicâz Şuğul

Güfte: ? Beste: ?

Cânî yâ seyyid cânî cânî ve’l-muannân

Canî ve hezzi’l-âlimûn bi’s-sırri ve’l-burhânî

Seyyid Ahmed el-Basrâ Câbir fe-lübbüke münkesirî

Yâ sâkin bâbu’n-nasrâ edriknâ bi’r-Rufâî

Abdulkādir fi’l-hadrâ İsmâîl kavlu’l-fakrâ

Yâ rabbi minke nazrâ edriknâ bi’l-Ceylânî

Sa‘deddîn el-cibâvî şuğlun alâ dâvî

Şeyh ene nahlâvî yâ sâhibu’l-burhânî

Seyyid Ahmed et-Tantâvî edhıl hamâhü hâvî

Şeyhu ene na`lâdî yâ sâhibu’l-imdâdî

Sayyâd hâmu’l-mekkeyn sâhib meded mea temkîn

Yâ ilâhe’l-âlemîn iğfir li-abdin cânî

Salâtün mevle’r-rahmeti alâ şefîi‘l-ümmihî

Tâhâ sırâci’l-ümmeti min şerefi’l-ekvânî

Ve’l-âli sümme’s-subhî ehli’l-münâdi’l-ğarbî

Mâ gannâ şâde’l-hay nestevdu’l-emâlî

جانى يا سيد جانى جانى والمعنان

جانى و هز العالمون بالسر والبرهانى

سيد احمد البصرا جاير فلبك منكثرى

ا بالرفاعىيا ساآن باب النصرا ادرآن

عبد القادر فى الخمراى اسمعل قول الفقرا

يا رب منك نظرا ادرآنا يا الجيالنى

سعد الدين الجباوى مشغل على داوى

شيخ انا نخالوى يا صاحب البرهانى

سيد احمد النطنطاوى ادخل خماه حاوى

شيخ انا نعالوى يا صاحب االمدادى

صادحام المكين صاحب مدد مع تمكين

المين اغفر لعبد جانىيا اله الع

صالة مولى الرحمة على شفيع االمه

طه سراج الظلمة من شرف اال آوانى

واآلل ثم الصبحى اهل المنا والقربى

ما غنى شاد الحى تستود االمالى

346

s. 283

Hicâz Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Şeddû alâ hayri’l-verâ sûde’l-hevâcib ve’s-sivâ

Ve esbahtu mecrûha’l-hevâ sekrâne min dûdi’s-seher

Sallû alâ atri’l- verâ sellim alâ şakki’l-kamer

Vallâhü yâ men kad kevâ kalbî ve annî kad nefer

Mâ ceddü ve aslî ve’l-kavâ illâ firâkun yâ Ömer yâ Ömer

شدو على خير الورى سود الهواجب والسوا

مجروح الهوا سكران من دود السحرو اصبحت

صلو على عطر الورى سلم على شق القمر

واهللا يا من قد آوا قلب و عنى قد نفر

ماجد و اصلى والقوا الفراق يا عمر يا عمر


347

s. 283 (devâmı)

Segâh Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Zehruna ınde’d-devâî ilmu’ş-şarkı’r-Rufâî

Seyyidu’l-aktâb tarra‘an nâcehüm fî külli fâî

Yedühü’l-beydâu tezekker velezikrullâhi ekber

Lâhan aleyyâhu muhzar hâye dehemi’l-efâî

Fe-hüve sultânu’l-hakîkati muktedâ ehlu’t-tarîkati

Anhu lil-kavmi ve sebak eşrafte bi’l-intifâî

Cedduhû fi’l-enbiyâ şemsuhum dûne efrâî

Ve hüve beyne’l-evliyâ ra’sühüm lil-etbâ‘

Yâ eba’l-abbâsi innî medehaküm şuğlî ve fennî

Fe’kşüfi’l-ahzân annî bi’l-eğâsâti’s-serî‘

Ente râî’l-alemeyn Kamerun âli’l-Hüseyin

Ente gavsu’s-sekaleyn li-bid’ati’l-hâdî’l-mutâî

Virdu ehli’l-hâlî hâlen li’n-nidâî ve mâlen

Rahmetullâhi teâlâ anke ya’bne’r-Rufâî

ذخرنا عند الدواعى علم الشرق الرفاعى

سيد االقطاب طرا ناجهم فى آل فاعى

يده البيضاء تذآرولذآراهللا اآبر

الح ن علياه مهظر هايه دهم االفاعى

فهو سلطان الحقيقه مقتدا اهل الطريقه

فت با النتفاععنه للقوم و سبق اشر

جده فى االنبياء شمسهم دون افرائى

وهو بين االولياء رأسهم لل اتباع

يا ابا العباس انى مدحكم شغلى و فنى

فاآشف االخزان عنى باالغاثات السريع

انت راعى العلمين قمر آل الحسين

انت غوث الثقلين لبضعة الهادى المطاعى

ورد اهل الحال خاال للندائى و ماال

رحمة اهللا تعالى عنك يا ابن الرفاعى

348

s. 284

Hicâz Şuğul

Güfte: ?

Beste: ?

Müz bedâ bedrî tîbe’n-neşrî

Fehnümâ sekrî âh velev tedrî

Merrayte’l-ibhâme le-şecea muğram

Kad ğarranî muğram demeahû yercî

Tâlibün bimâ cefâ li’t-tabîbi vefâ

Yerav li’s-safâ yefîlu’l-uzrî

Salli yâ ğaffâr an nebiyyi’l-muhtâr

Ma‘deni’l-esrâr leyte’l-kaderî

مز بدا بدرى طيب النشرى

فهنما سكرى آه ولو تدرى

مريت االبهام لشجع مغرم

قد غرنى مغرم دمعه يجرى

طالب بما جفا للطبيب وفا

يرو للصفا يفيل العزرى

المختارصل يا غفار عن نبى

معدن االسرار ليت القدرى

349

s. 285

Hicâz Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Abdulkādir yâ kādir yâ Geylânî

Yâ ze’l-fadli ve’l-ihsânî ve’l-geylânî

Meded meded meded meded meded meded meded meded

Yâ Rasûllalâh yâ habîballâh

Ene abduke ve dervîşük min ihsânik lâ tensânî


Yâ Rasûllalâh yâ nebiyyallâh

Ente şeyhî yâ şeyhî ve üstâzî

Ve melâzi fi’z-zilhâlî ve’l-Geylânî


Yâ Rasûllalâh yâ safiyyallâh

قادر يا آيالنىعبد القادر يا

يا ذالفضل واالحسانى والكيالنى

مدد مدد مدد مدد مدد مدد مدد مدد

يا رسول اهللا يا حبيب اهللا

ان عبدك ودرويشك

من احسانك يا شيخى التنصانى


يا رسول اهللا يا نبى اهللا

انت شيخى يا شيخى واستاذى

ىومالذ فى الذلحالى والكيالن


يا رسول اهللا يا صفى اهللا

1 Hicâz bestesi için bkz: ŞM, s.110; İK,s.68; güftesi için bkz: Altıntop, s. 119

350

s. 286

Hicâz Şuğul1

Güfte: ?

Beste: ?

Kad halâlî azbu’l-makālî

Fî meânî şemsü’l-kemâlî bâzü’l-eşheb kutbu’r-ricâlî (mevlây)

Haysü hayyâ bi’l-kādiriyyâ

Ke-süreyyâ adhâ bilâlî bâze’l-eşheb kutbu’r-ricâlî (mevlây)

Abdulkādir ke’l-bahri zâhir

Fe-hüve hâzır fî-külli ânin bâze’l-eşheb kutbu’r-ricâlî (mevlây)

Erdik erdik meddâhu âciz

Câe hâir burcu’n-nevâlî bâze’l-eşheb kutbu’r-ricâlî (mevlây)

Salli ale’t-tihâmî câe hâmî münce’l-ğazâlî bâze’l-eşheb kutbu’r-ricâlî

قد خاللى عذب المقالى فى معانى شمس الكمالى

يا ذاالشهب قطب الرجالى موالى

حيث حيا بالقادريا آثريا اضحى باللى

باذ االشهب قطب الرجالى موالى

عبدالقادر آا البحر ظاهر فهو حاضر

فى آل آن

باذاالشهب قطب الرجالى موالى

برجادرك ادرك مداح عاجز جاء جائر

النوالى

باذاالشهب قطب الرجالى موالى

صل على التهامى جاء حامى

الغزالى منج

باذاالشهب قطب الرجالى


xx. yÜzyilda eref b dÜzenlenen yazma dÎnÎ...

Documents