XUDOZHESTVENO DOKUMENTALNOLIL PAL O TRAJOS E SHAKIR

PASHOVESKORO XRAMOSARDO PALO SEBEPI KAJ

NAKHLE 105 BISH BERSH KATARLESKORO

BIJNDIPE

(05.10.1898 - 20.10.1981)

IKALDO E FINANSKONEMAZHUTIPASA KATAR I FONDACIJA

“NEXT PAGE”/”PALUNI PATRIN”

© Autori: Lili Kovacheva© Literaturikani redakcia: Veneta Hadghiiska© Kompujterno dizaini: Todor Georgiev© Angluni patrin: Mihail Georgiev© Ikaldipe: “KXAM”, 2003

LILI KOVACHEVA

O DILINO TRAJOS E GOGJAVERUNE SHAKIRPASHOVESKORO

“Pralalen thaj phenjalen, pakivale amalalen, o zhanibepal amare kulturate, lakoro vazdipe, thaj o sikavipe amarech’avengoro, ka anel amen zhik ki po-uch’i thaj lach’i pozicja.Amare ch’avengoro trajos ka avel po-lach’o amarestar, tekergjam adavka. Tume korkoro ashti te dikhen savo si o trajosamare romengoro so si sikavde, dikhen sar trajinen von…”

Lafja katar o Shakir Pashov ko kidiba e romenca ando o Kustendili - 1923 bersh

Isi purane gilja, save giljaben pes.Gogjaver lafija save ikeras ki godiThaj aktiviteta save na bistren pes.

Lili Kovacheva

7

Shakir Pashov

ANGLUNE PHERESA

Na ikerav shuzh’es me gogjate kava dives, siomas pandzhe,vaj shove bershengiri, mo dad thaj mi daj sine loshale. Azharenaste avel ovka dives amende misafiri jekh baro manush. Aj kanaalo amende nanajs but uch’o, baro manush, sas jekh sar savoremanushende amare mahalatar o roma. Avka manush ulo e shundeanaveskoro romano poeto Usein Kerim. Ando vakeribe me dadesaov, phengijas but drom o anav Shakir Pashov. Pal pale kanashunavas o anav Shakir Pashov me davas man godi e bareanaveskere romane poetoske Usin Kerim.

Ando nakhavdo periodo, pal 1989 bersh, bijandile butromane organizacies, savengiri buti sine tele, upre sar e partiengiri.O po-bare romane organizacies dikhenas katar o po-bare gazhikaneparties. Vi ko gazhikane sas o modelo e duje rigengoro.

Ando 1990 bersh, andi diz Sofja bijandili jekh romaniorganizacija so savakoro anav si “Demokratikano ejkhethanipe eromengoro” o sherutno kale organizacijakoro sas alosardo openzharutno rezhisioro, o dramaturgo thaj o kidutno e romanefolkloreskoro o Mustafa Aliev, panda shundo sar ManushRomanov. Kalkja organizacija kergjas kolaboracija e gazhikaneorganizacjasa so savakoro anav si “Jekhethanipe e demokratikanezorienge” Ando akava vakto 1992 bersh, sas bijandi jekh averromani organizacija so bushol “Konfederacja e Romengeri andiBulgaria”, lakoro sherutno sas alosardo o Petər Georgiev. Kakjaorganizacja si andi kolaboracja e gazhikane organizacjasa -Socialistikani partija andi Bulgaria. Palpale sas bijande but cikneromane organizacies, save kerenas koalicja e cikne gazhikanepartiencar.

Nanashti te keras chachuni analiza pal e romengo trajos andiBulgarja, te na penzharasa amen akalesa, so kergjas o rajos ShakirPashov, te lach’arel thaj te vazdel e romengiri pozicja.

Vov “zhangavgjas” thaj vazdingjas bute romengeri godi, save

8

Shakir Pashov

te ahalioven po than mashkar avere manushende. O Shakir Pashovsas jekh shuzho, pakivalo manush. Leskere pherjasa zhanas andoilo manusheske thaj irinelas i pakiv e romengeri, save nashlgesasla. Vov sas jekh bare ileskoro manush, savo bikengjas po motorithaj e lovenca kergjas romano teatro. Zhanelas sar te phiravel pese manushenca, sas les bari karizma te kidel, te vazdel thaj ingalelnaangle e romen. O roma pakjanas les, sostar leskere pherjasa saschachune.

O rajos Shakir Pashov sas alosardo and o 1924 bersh sarangluno rom ando dizutno divani (obshtestven səvetnik) andi unijamashkar ko komunistija thaj tarlale 1(manusha save keren buti ephuvijasa) so phenelas pes “Edinnja front”/”Jekethanutno fronto”.Sar manush ando dizutno divani, vov phirelas ando dizja thajreselas pes romencar avre dizjendar.

Leskiri sine i ideja te keren romani organizacja, savi te vazdeli kultura thaj o sikavipe, o zhanipe mashkar o roma ando 1931bersh, vov ikalelas o angluno romano nevimaskoro lil “Trebie”.Leskiri sine i inicjativa te keren romano reatro. Phirelas gavgavestar, diz dizjatar te vakerel e romenge davka soste vov pakjalasthaj soske vov dingjas po sasto trajos - amen o roma, korkore tesikliovas pal amende, pal amare kulturate thaj te vazdas la. Phendoavre lafjenca - te dasa amenge amen korkore pakiv, vi okolamanusha ka den amenge pakiv. Kava sas leski generalno idea anleskoro trajos, savi si aktualno vi akale disende

Biskaj sines zhivdo varesave roma, kerde leske bilach’ipe,butvar ulo internirime katar lengere xohavipendar. Palpale oxohavipeta iklile, thaj vov ulo reabilitirime. Kana mulo leskereamala lile peske lestar ertipe.

Loki te ovel leskiri phuv

Lili Kovacheva

9

Shakir Pashov

O CIKNIPE THAJ O SIKAVNUNEBERSHA E SHAKIRESKERE

Aj savo shudripe daje - phenel i phuri Pemba - ko mashkarko oktobro, aj baro shil ka ovel akava ivend, bare iva ka peren kaparnjaren sa avrjal.

- Ushti mo ch’avoro, ushti babakoro rakloro, dislilo avri tepapus dukhan o changa, zha ki baraka te anes talashi, te thares okoftori, i jagori te takjarel amen. Dimi zhanes, ka thoves i rolikko mashkar te kerel xev, te shaj te lel pes i jag.

- Sovla pes mange ch’e babo…- Ushti be khanduneja xas me borjakoro khul!- Ka zhav ch’e babo, ma cide man- Ma ch’alav o udar, te na zha’ngaves te bibja, sasti rat na

suti bahtali, ser sila dukh’a, ka bjanel akha disa i chorori. Akechukorja mo ch’avo, phande o zembeleki, kana lel pes i jag thajthov upral o koftori i kakavi e panjesa te takjol te thovas amen.

- Ajde babo takilo o pani, te ch’orav tuke te thoves tut?- Ch’or mange mo ch’o, aj Devla te arakhes savoren katar o

khanilipe, te des baht thaj sastipe sarenge em maj-palal amengeda. Te uhtaves me gudle bororja, te saskjares me naboreme romes.Aj mo ch’o, tuda te thoves tut, baba ka ch’orel tuke. Aj ikal akanakatar o moxto i senja e skrobosa te takjol, biskaj ushtel to papuste xas. Neno dikh ta mo ch’avo soske bashel i zhukli avrjal kojavla.

- Babo mi baba i Nadira avla.- Eh te avel mo ch’o, o Devel bich’alel la, leskere bahtasa

avela, loko te ovel lakoro piro.I Nadira si i po-cikni phen e Pembakiri. Voj sines i maj-

shukar ch’aj andi sasti mahala. Iklelas li bijavende o manush’airinenas te dikhen la. Pe jakha na huljavenas latar. O Murati ekale mustakengoro katar o zhambazja, but mangelas la, kamelasla sar pe jakha. Na ulo baht te len pes, o bibahtalo sebepi, kaj vov

10

Shakir Pashov

sine katar o zhambazija. E Nadirakoro papus o phuro Ibraimi saskatar o Kovachja. O Ibraim na kamelas te shunel ashal ezhambazenge, kana so resenas pes andi mehana e Nadirakoropapus thaj e Murateskoro, sa chingar kerenas, zhik ko maribeavenas. Ama o Murati but kamelas e Nadira. Jekh dives jekhebijaveste alo te bashalel e shunde anaveskoro fligornisto o Ferati,katar o okova gav, dikhljas e Nadira thaj but dehangjas la. Zhikko kurko bich’algjas pe dades thaj pe daja te mangljaren e Nadira.O phuro Ibraim dingjas la dure, te na dikhel la o Murati. Bash kobijav lenge o Murati umlavgjas pes, nashtine te dikhel e Nadiraavre murshesa. Ake isi la shov chave akana - shtar mursha thajduj ch’aja thaj voj bahtali phurili, ama pi shuk na mekel. Shukarda urjavel pes. Lakere bare sumnakale chenja, lakere angrustika.O shukar shamies ojadenca khonik na phiravel. Si uch’i, zoralikana phirel i phuv khelel telal lakere pirende. Lakoro rom sibashalno thaj gilavno o maj-shuzhe gilja giljabela ashal e shuzheNadirake.

- Ach’e phenjorie, so keresa, khere na avesa, arjat dikhliomtuke suno, phenava, jata me te zh’av te dikhav e Penba so kerela?

- So te kerav phene, xava mi xoli, o rom nasvalilo, i bori iEda e Mahmudeskiri romni si khamni, azh’arel te lokjol alkhadisa, nikhate na zhava, khere mange beshava. A tumen sar sien,so kerela mo zhamutro, o ch’ave sar si? O duripe, koripe phenjake.

- Sar te phenav tuke, to zhamutro si lach’es, akharen lesbijavende, tritone rakjende bashalel, anel ikalel amenge isi amensa, so mangas, shukar sijam. Ama bari dukh isi man phene - dikhelkarik ko ch’avo.

- Neno aj mo ch’o zh’a te dajate, o ch’ave na te shunensalka bukja. Savi si ti dukh mori phene? Phen mange te shunav!

- Kana sines mi ch’aj deshutrine-bershengiri o romnja andimahhala, sa phenenas mange - “Aaj Nadire shukar ch’aj isi tut,ka ach’ovas xenamika” - ulo bijaveste, ulo barishtate, ulohamameste. Akana mi Zhemila ach’ili deshushove-bershengiri,nikhoj po muj na putrela ni pa mo vudar te mangela la. Panda

11

Shakir Pashov

jekh, duj bersh na prandengjas li pes ka phurjol, epteni ka ovelphares te lel romes. So bari rat na sovava, so alo me shereste,nisar na umdingjom, kaj mire ch’ajsa achuka ka ovel. Dikhava kimahala but po-zhungale, bange-kore, nisave ch’aj prandenge pes,aj miri ch’aj naj. Mo ilo bilal kana dikhav la. So te kerav phene?

- Aj bengjani buti, Devla!- Ingalgjom la pash ki Nazhja, te dikhljarav lake, so te phenav,

i romni so ch’ivgjas o kartes, phengjas, kaj si lake kerdi kali magija,romeste te na zhal. Phanlo si lakoro prandebnaskoro drom. Trebete aravas kaja kali magja, te na bari lach ka cidav phene, ka meravterni.

- Ma xa xoli Nadire, shun phenja, ka ingalav tut pashal mesasakere phenjate. Phivli romnori si ka des la duj levakja, xaripares si, ka kines lake jekh shukar shamja odaenca da. Vojpenzharela o charja, bute manushenge dingjas zor, vi amenge kazhutinel. Ka bich’alas la te kidel sarandujekh ch’arja, ka tavel lenandi piri, e panjesa ka thovel e Zhemila, nag-nangi dejatar bijandiandi balani. O pani ka kidel thaj ka ch’ivel les andi len kate kidelpes kupate o pani. Te ingalgjovel o khanilipe, te aravgjovel i kalimagja. Kana ka shuzharas e ch’aja, ka zh’as ki khangiri, ka des erashajes panch levja te del o klichos ki Zhemila te phutrel o vudare khangirjakoro. Te phenel: “Devla sar putergjovela o vudar,achuka te putergjovel mi baht karik ko prandeba”. Ker davka,zhik ko duj kurke te na ale tumende mushtiries te mangljaren tech’eja, tu te xiles me moste.

- Lele phenjorie putergjan mo vogi, ka kerav, sa so phengjanmange te zhanes.

- Ajde besh te xas maro, pa ka zhas tuke.- E akana o maro pelo me ileste. Aj mekav tumen sastipnasa.

O Devel te arakhel tumen. Pa te ovela sa shukar, sar so phengjan,te prandenav e Zhemila, ka keras baro bijav, ka ch’inas gruvnja, oMurzhos ka ovel kirvo, ka xas, ka pias, te pharjoven o dushmanja,kola kerde i magja me ch’ajke. Parno dives te na dikhen, pirech’aven andi kali phuv te thoven - dur kalke kerestar. Aj ach’oven

12

Shakir Pashov

Devlesa, sastipnasa.- Vi tumen te arakhel o shukar baro Devel.

* * *

Devla bareja, te memelendar te xav, kos me phenjakiri dukh,te prandenel e Zhemila, te dikhel unukon latar, te bistrel okhanilipe. So bashel kaja pusto zhukli.

- Uuu ama si shil avri, a andre si tatoro. Mamo kaj si mi tetai Nadira o Nenos phengjas mange kaj ali? Me keravas mariklikhere, azhargjom te pekjol, te anav tumenge te xan.

- Ali mi ch’aj, ama geli peske, isi la bare xolja. Tumen sarsien dajake?

- So te phenav tuke daje, magja li si amenge kerdi, peravdeli sjam jakhendar, na zhanav, ama phanli si amari baht. Sararakhljom i mulikani phuv anglal o vudar, nanazhal amengenaangle, sa dasa amen e romesa, sa xasa amen. O rom zhalabukjate, ama na ikala amenge. O roma pala leste zhana, ahtarnabuti. Ov ach’ilo celo kurko chucho zhala, chucho avla. Irati geljomki khangiri thargjom memeli bahtake thaj sastipnaske, angjomsvunto pani. Daje tu dingjanas man jekh char angle sine amengebut bahtali isi li tut latar te des amen?

- Shun mi ch’aj, o komshides dikhena, kaj trajnena lach’es,thaj pekjaren tumari bokoli, o pani sovla, o dushmani na sovla.Koj tumenge kerla, te perel leske ko shero. Kojka e bare shereskiriDacha, voj mangelas lakiri ch’aj te lel te romes, nazhanav, nadikhljom, te na thovav bezeha me vogeste. Te si voj o shukarbaro Devel ka sikavel amenge. Anglal te merel ka xal pe khulendar,pa ka del vogi. I magja si maj-baro bezehalipe mi ch’aj.

Ake tuke kajka char, ka kides trine cheshmendar pani. Ocheshmes trebel te dikhen karik ko kham. Ka thoves i char andopani jekhe bare chareste. O charo ka thoves avrjal telal o cherhenja,te ratkjarel trin rakja. Ka dikhes o machkes te na prech’iven pes

13

Shakir Pashov

upral o pani, kaj nanaj shukar. Ko shtarto dives ka kides o panijekhe shisheste. Sabalinjasa ka des te romes te thovel pe jakhalesa, tuda ka thoves tut, ka ch’ives ando kher, upral o thana, andoagora, te isi varesavi magja ka aravgjovel. Akatar i char, ka des teromes te thovel ande pe poskjate te arakhjoven o love andre.

- Shun mi ch’aj so mangav tutar, kana zh’al to rom bukjate,kana dikhes ti kerutni buti, te aves amende. Alkha disa ti bori kabijanel. Te thovas o kotora, te shuzharas o kher, kaj ka aven amengemanusha, te na prasan amenge.

- Lach’es mi daj, ka avav, ajde thov tuke thaj me dadeske texan katar i marikli sar si tati.

- Aj ka rodav te borja e Eda vi voj te xal.Ki tasjarin ulo 20.10.1898 bersh i puri Penba geli ko dukjani

(kovachnica) te ingalel xabe pe ch’avenge thaj pe romeske. Kanairisajli arakhljas pe borja e Eda te kidel pes ando than katar odukha. Ozaman thovgjas i Penba o pani te takjol, ikalgjas o kotora,bich’algjas te akharen e romnja kaj bijankjarel e romjen.

Aj murshoro si e babakoro rakloro, hhal i baba leskere pele,savo si shukaroro. Kidisajle o phure e thernengere, savo anav kaden e ch’aveske aj te ovel o Shakiri, upral pe dadeskere kakeskoroanav. Te ovel bahtalo pe anavesa, xenamike ma te phenes teendanjenge o anav biskaj na keras trinto rat. Te aven o orisnicesde den leskiri nafaka. Ch’ingjas o sastro jekhe bakrishnja, liljas opapus jekh kasa mol thaj jekh damazhana rakija.

Kidisajle o duj soja, xale pile, khelde sasti rat. Aj sako sopielas phenelas, te del o Devel baro manush te ovel, te loshankjarelpe dades, em pe daja, o romnja phenenas te del les o Devel jekhelach’e romnja. Savore gindinenas, so o amin kushi ka nakhel teshunel ovka vakhti thaj o orisnices da ka shunen. I daj sasti rat nasuti te shunel, so ka phenen o orisnices e ch’aveske, ama khanchikni shungjas.

Ko jekh bersh thaj duj ch’on o Shakir liljas te phirel, kerdeleske pita, vov trin drom dolgjas sa o kalemi 2 (molivi), savore

14

Shakir Pashov

lile te maren pe vasta. Phende sikavno manush ka ovel o Shakiri.Kana ulo efta bershengoro leskoro dad kergjas kher andiKonjovica, andi romani maxala, Sofjate. Odothe bijandili leskiriphen thaj leskere phrala. Kana mulo leskoro papus, leskoro dad oMahmud ach’ilo korkoro te kerel buti ko dukjani. Leskoro dukjanisas ando mashkar e dizjake. O gazhe avenas pashal leste tepetalonen pe grasten, te keren thovera, kakavja katar o gava. Sinesles jekh phuro gazho amal katar o Chelopech, kana avelas te lelpetala, sa anelas misirja, kompirja, akhora e ch’avenge o BajGeorgis. Vov phenelas e Mahmudeske kaj o trajos ando gav sipharo, leskere kakoskoro ch’avo siklkilo te ovel advokato, thajkerel buti andi diz thaj si baro rajos. Vi o Baj Georgjas mangelleskoro raklo te avel rajos, ka bich’alel les andi diz te sikljovelandi sikavni, baro manush te ovel. Kana irisajlo katar i buti oMahmudi phenelas me romnjake, so phengjas leske o Baj Georgis,a o Shakir shunelas puterde kanenca.

Kana ulo enja bershengoro o Shakir phengjas pe dajke, kajmangela te zhal ki sikljovni te sikljovel. Odova vakti o romanech’ave na zhanas andi sikljovni, nanas normalno, pal lengeregogjate sas dilipe. Leskiri daj phengjas leskere dadeske so man-gel o Shakir. Leskoro dad bich’algjas les loshaljasa ki sikljovni.Kingjas leske neve shehja, kalemi, lila. Shukar ama o romanech’ve lile te maren muj e Shakireske phenenas leske: “Aj mangeste oves baro gazho”. Vov phenelas lenge, kaj kamel pes vi ola tezhan ki sikliovni te sikljoven. Nanas loko e Shakireske, numa saslach’o andi sikljovni. Achuka agoringjas ohtoto klaso. Dikhljaskaj leskere amala, o gazhikne ch’ave zhan maj-dur te sikljovenando tehnikomo. Alo leske pharo vov te na zhal. Andi rat kanaalo leskoro dad katar i buti o Shakir phengjas leske:

- Dade savore mire amala zhana ki bari sikljovni, vi memangav te zhav, tu so ka phenes?

- Shun mo ch’avo, ka ovel amenge phare, tumen barilen,palal ko duj trin bersh ka prandenen, kamel pes te kerav tumengebijava, tu te geljan ki sikljovni ka kamel pes tuke shukar shehja,

15

Shakir Pashov

kava si lovengeri buti.- Dade, me kana avav katar i sikljovni, ka avav pashal tute

te kerav buti, nanaj ka ovel doborom phare. Dimi zhanes, sophenelas tuke to amal o Baj Georgjas, vov kamel leskoro raklo teovel baro manush.

- Shukar Shakir, kana avesa vi tu te keras buti, shaj te naovel doborom phare, thaj kana isi tut bari mangin te sikljoves najka ulavav tut. Vi te ovel amenge phare mo ch’avo, tu ka ovessikljarno manush. Si chachipe e Baj Georgjas, sostar te na oveltiro trajos maj-loko mirestar. Savi sikljovni ka trades mo ch’avo?

- Dade miro maj-lach’o amal zhal ki sikljovni kate sikavenlen te traden o treno 3 (vlaki, mashina), vi me mangav te zhavodothe.

- Lach’es mo ch’avo, ka phenav te dajake thara te zhal tusaki sikljovni, te ahtares tut, akana zha te soves tuke.

- Aj dehav tut dade! Nisar nanaj ka lazhavkjarav tut, tezhanes! - gelo te sovel, ama tari loshali sojba na liljas les, kaj zhalte sikljovel ki bari sikljovni.

Devla, lach’e ch’avores dingjan man, anglal te phirel, ki pitakalemi dolgjas, salkja si leskiri nafaka, so te kerav, shaj tu Devlaachuka te manges.

Jekhvardan o romane ch’ave lile te dikhen e Shakires barepakivjasa, savore ch’ave leskoro bogdashi mangenas te ovenleskere amala. Sa zhanas te puchen les kana sas len varesaveproblemja, so te keren, kaj vov si gogjaver, zhal ki bari sikliovni.Leskeri daj thaj leskoro dad loshanenas thaj kerenas barikanipe eShakiresa. Avenas li lengere endanja avre themendar, sahakjencavakerenas pal ko Shakir. Sigate shundilo leskoro anav mashkar oroma avre themendar.

O Shakir kamelas pe romane amalen, numa sas les amalakatar o gazhe da. Sikliovelas but bukja katar o gazhikane amala.Leskoro maj-lach’o gazhikano amal sas o Stefani, lach’o rakloro,

16

Shakir Pashov

beshelas jekhe thane e Shakiresa andi sikljovni.Jekh dives sar iklile katar i sikljovni dikhle jekhe romes,

mato te marel pe romnja thaj te akushel la. O Shakir prastanilo teuhtavel len thaj phenel:

- Ma be kako, ma ch’alav la, nanaj shukar te mares achuka,shunes li man? Dolgjas leskere vasta thaj i romni nashti. O romxoljasajlo upral leste liljas te akushel em te chalavel les. O Shakircidingjas pes lestar thaj gelo pe amaleste ko Stefani.

- Shukar kergjas tuke, so rodes te zhas te uhtaves len -phengjas leske o Stefani.

- Na dikhesa li, kaj si mato shaj te ch’alavel te mudarel la.- A te chalavelas tut te mudarel tut, so ach’ola?- Mo dad ka mudarel les.- Dikhesa, tu zhas ko mumorja, to dad ko phanlibe, ashal

jekhe mate manusheske, akava li mangesa tu?- Na, shun Stefane, me sinjom rom, me dehhav e romen,

zhanesa li?- Shukar, to dad vaj tu ka keren li akava, so vov kerel, piel,

thaj te marel pe romnja ko drom, na pakjav te keren adava, kozompenzharava tumari familja. Zhanes so si e romengoro problemo,kaj nanaj sikavde sar tute. Te mangljan te des dumo e romengekamel pes te trades len te zhan ki sikljovni, te aven sikavdemanusha sar tute. Dikhes ki sikljovni savore zhanen, kaj tu sjanrom, numa savore kamen tut, sostar tu sjan sar amende. Sijanshukar urjavdo, trajnes sar amende, vi ola te ovena achuka naj kaovelen gasave problemja. On dikhen kaj lengoro trajos so si pharo,sostar bijanen doborom ch’aven. Dikh amen e gazhen naj amenbut chave, tumen si but sostar? Ma xoljane mange Shakir, tu sijanlach’o manush, ti familja si lach’i, tumen na sien sar okoleromende, tu sijan mo amal me kamav tut, alkheske phenav tukekalka bukja. Te dukhavgjom tut ertin mange.

O Shakiri bangjargjas po shero thaj phengjas:- Va shaj te si tut chachipe, Stefan,Agoringjas i sikljovni, baro loshalipe sas ando kher lenge.

17

Shakir Pashov

Kidisajle savore endanja leskere dajkere, leskere dadeskere, xalepile thaj gele peske. Andi javin leskiri dajori kergjas xabnaskethaj azharel te ushtel o Shakir te xal. A leskiri dajori ch’orel lesketato thud thaj phenel:

- Aj mo ch’avo, baro loshalipe dingjan amen te sikajbasa.Me thaj to dad em savore endanja loshanas tuke ch’edo.

18

Shakir Pashov

O TERNIPE THAJ O PRANDIBALESKORO

Shun mo ch’avo Shakir, ajrat te dadesa phenas, kaj alo ovakti te prandenas tut, te keras tuke shukar bijav anglal te zhasaskeri mo ch’o. Ti phen da barili, lada mangena jekh lach’i familja,amaro esnafi, kovachja. Ama tu sjan po-baro mo ch’o, biskaj nakeras tuke bijav ti phen mashti te zhal romeste. Me thaj to daddehangjam jekha ch’eja, te mangesa zhik ko kurko te zhas temangljaras la. Ti bibi ch’ivgjas xorata lakere dejake, te dikhel soola gndinena, ka kandinen chedo, voj phengjas - o terne te kamena,amen o phure nanaj kate te zhas. I ch’aj si lach’i chedo, vi la isi lacikni sikavni, gogjaver si. Si shuzhi sasto dives avri na ikljol,shuzharel o kher, xabe kerel, zhanel sa pi kherutni buti. Ti bibivakerela, kaj muj isi la ch’ip nanaj la, nashti te shunes latar khanilipherjas te ikljol. Vi lakere manusha si lach’e, bukjarne. O dad napiel i daj si hhari ch’ibali, numa amen sar ka sikavas la amenge,asalkja ka ovel, amare khereskoro tertipi ka lel. Me ka dehav lasar mi ch’aj chedo, tire sebepjestar, kana tut kamava, vi te romnjaka kamav. Ka ingalav la ki bari charshja, ka lav lake maj-shukarshalvarja, save na ule nikhate zhik akana. Kon ka dikhel pa teirinel te dikhel. O bashalibe bijaveske ka ovel katar i Serbja kaanas e maj-lach’e bashalnen. Ka keras bijav savo na ulo zhik akana.

Biskaj sjom upral pirende, biskaj ikerel o Del mo vogi chedo,te arakhav tumenge ch’avoren tuke da, te phenjake da, pa te meravda mi jakh te na ovel puterdi.

- Daje ki sikljovni isi jekh rakli, but kamel man, vi me kamavla, numa voj daral te phenel pe dajke thaj pe dadeske ashal mange,sostar ola na kamena romen.

- Aj mo ch’o, lach’es si te merav, te mostar kava te na shunav,savi lach ka thoves amenge, gadzhi me khereste biskaj sjom zhivdite na xulel. Nanaj ka del man te dolav te ch’aven, nanaj ka del tevakeras amen romanes te ch’avenca, nanaj ka avel tusa ko romane

19

Shakir Pashov

bijava. Me zhanav, dimi te kakoskoro e Feroskoro ch’avo liljasgadzhja, na mukle les te avel pe dejakoro meribe te dikhel. Vov siparno em zhanel shukar i gazhikani ch’ip, thaj ola na phenena peendanienge, kaj vov si rom. Garavena les, vov kana dikhel romenki charshija thaj si pe romnjasa, irinel po muj na odori te na vakerenpes lesa o roma romanes. Phare vogengere si o gazhe, nanaj lenromano ogi. O Devel ach’uka mukljas bakro - bakresa, balich’o -balich’esa te ovel. Bakro thaj balich’o jekhe thane nanashti teoven. Shun mo ch’o, te ikales te gogjatar kalke gadzhja, te bistresla, ka las tuke amare romane ch’aj, alkhja ch’aj so phenel ti bibi,voj ka ovel, me dehangjom la borjake, voj si po-shuzhi, po-lach’igadzhjatar, o kher amaro ka prepel latar.

- Te na ovel e Patakiri ch’aj ch’e daje i Sabrija?- Va mo ch’avo voj si, kamesa li la, mo ch’avo, shuzhi si

dimi, olkha bare kale bala lakere uch’aren lakoro dumo, kana asalgaliba o kham pekhel.

- Irati dikhljom la andi charshija pe dajasa sas, iringjasdikhljas man thaj asanili em ladzhanili, lakere chamja lolile sarlole phabaja.

- Zhik kurke ka bichalav te bibja te puchel lakere deja, kanate zhas te dadesa te mangljaras la tuke. Tu kavka kurko ka kereste dadesa butori, te ikalen pares, kaj bare xarchija azharen amen.Te keras pita e borjake, ka thovas sofra, bashalnenge, shehija eborjake, te phenjakhe, te dadeske, mange, tukhe. Shukir e Devleskesa ka ovel. Mi phen ka kerel e borjake jekh shalvarja pestar, mekergjum lakere borjake, akana oj ka kerel mirake. Te dadeskoroamal o Baj Georgis phengjas, kaj kana ka prandenes tut, vov kadel jekh damazhana rakija pestar katar o gav, vov korkori pekelala katar o khiljava.

Pal duj kurke ande e borja e Sabrija ando kher. I sasujazhargjas la anglal o vudar, dingjas la maro thaj shishes pherdopanjesa. Te avel i bori bahtasa thaj pherdi ando kher. Andi bevelkeden pes o po-terne prandeme mursha, save si endanija ech’aveske te sikaven les sar te sovel e romnijasa. O phure bibija

20

Shakir Pashov

kiden pes thaj len katar i bori o angrustika thaj chenja em den laparno nevo gadoro. Sikaven la sar te beshel. O endanija azharenavrijal te shunen o davuli. Kana o terne agorinen pi buti andrexulen i sasuj thaj duj bibija i maj-phuri mashkar lende ch’orelrakja upral o rat te ovela shukar lolo phenela “i bori si pe moste,sar guli si”. Thaj o davuli marela zorales savore te ahaven kaj ibori si shuzhi. Te nanaj o davoli na marela e borja irinene lakeredadeskere khereste. Thaj salkija zhuvli genjol sar mukli nanashtite lel biprandeme murshes.

Dolgjas pes i sasti familja e Shakireskiri e bijavesa. O endanjalengere zhana avena, katar i parni javin, zhik i kali rat. Leskeretetes thaj o bibija sivljarge peske stadika, savende hramonde lolethaj galbenone puliencar mashala, leskiri phen sivljrgjas peskelach’e sh’ehja sar thagaraskiri ch’aj. Shuzharde o kher, makhlekirechi, thovde lach’e lulugja, shukar perdedes katar o Xorahanipe.O therne zhuvlja kushle pe muja, thovde kəna pe balende. Nanaahavde sar alo o dives e bijaveskoro, katar o deshto zhik kodeshutrinto dzhulaj ando 1916 bersh.

Odova vakti o romane bijava kerenas pes shtar dives, katari parasti 4 (petək) zhik ko luine 5 (ponedelniki). Kerde palatkaanglal o kher, te arakhel ataro birshim em katar o kham. Kiparastuine pal o mesmeri (akshamdan) karik ko shtar - panch osahati avile o zhuvlja e sasake ando kher. Ikalde senjende eborjakere shehja (Modra shalvarja ki avin e anglune alaeske;gulengiri boja shalvarja ashal ko dujto alaj, thaj parne shalvarjaashal o trinto alaj. E parne shalvarenca ach’ol i bori zhik ki bevel).

Jekh terni zhuvli, savi si dejasa thaj dadesa thovla e borjakekəna ko shero, okola romnja giljabena e kənakiri gili. Pal i kəna,terne ch’ja khelindos anglal o bashalne ingalen e borjake ko khero senjes, kate ka urjaven e borja, a othar anena e zhamutreskereshehja seniende. Ki tasjarin i daj thaj i sasuj kerena gudle pogachesthaj ingalen e borja ko xamami te thoven lakoro sh’ero katar ikəna. O ch’aro, kaj ch’orena pani, si nevo, kinela les i sasuj thajach’ol e borjake kana avel ko xamami les te kulandinel. O zhuvlja

21

Shakir Pashov

giljabena e borjake biskaj thovena la.O bashalne azharena len upral o drom kerena xoros ko

mashkar i sasuj khelela e borjasa. Pal alkheste o bashalne phirenakher kherestar, o zhamutro vaj leskoro dad xulela ando khera eromenge thaj akharela len bijaveste rakjasar. Kola si o po-pashe,o po-dure o bashalne phirena thaj vikinena: “Ch’avalen, romalen,o Mahmud kerel bijav pe ch’aveske e Sh’akireske, akharel tumensavoren, kon mangela te avel te xal te piel”. Pal dalkheste kidenapes o terne mursha te keren e bijaveskoro katuni 6 (palatka) anglalo kher e zhamutrskoro.

Ko kurko si o bash bijav, karik ko deshujekh o sahati i borisi lach’ardi pe dejate, azharel e zhamutres e kirvenca e bajraktaresathaj e bashalnenca te aven te len la. Khelena jekh xoros e dajakeanglal o vudar thaj ingalen la e sasake ko kher. Voj ahtareldizginjenca - grastengere, pe borja thaj pe ch’aves del len marothaj avgin, te ovel guglo lengoro trajos, thaj dingjarel len andre.Ko deshuduj o sahati keren o alaj andar i mahala. Duj shaferkesdolna e borja telal o kaka thaj phiravena la, a okola khelena oturjal late. Pal ko alaj urjavena e borja o rozova shalvarja, kerenaxoros ko mashkar e maxalake, thaj zhana te keren o dujto alaj.Pal dalkheste anen e borjakoro daros katar i daj lake. Karik kotrin o sahati keren o trinto alaj e parne shalvarenca. Ko mashkarko alaj o terne ch’ave aravena o bajraki te len o trin phabaja, savesi makhle bronzesa, thaj dikhjon sar sumnakale te si galbeno obronzi vaj rupuvale te si parno o bronzi. Kon lel o trinda phabajakatar o terne, sigo ka prandenel. Ch’inen o phabaja thaj den ebiprandemen te prandene vi ola. Katar o shtar zhik ko panch thajekvash o sahati, kerena bashalibe ko mashkar e mahalake khelenai sasuj thaj i daj pe romencar, o xenamika. Kerena barikanipe pech’avenca. Katar o shov o sahati o manusha lena te aven ko katuni.O sastro resela len pijbasa, o manusha bahtaljaren o bijav thajbeshena ki mesali. Thovena lenge xabe, pijbe, khelena thaj karikko enja o sahati nakhela i bori te chumidel o vasta e manushengerethaj te daruvinel len. E murshenge gada e zhuvlenge zhuvlikano

22

Shakir Pashov

teluno gad. O manusha dena po daros - tahhtaja, roja, ch’are. Omaj pashe eri dena charshafija, sheranda, organija so si po-kuchbukja. O po-pashe eri varesave lendar ach’oven te hhan te pien tematjoven zhik ki javin.

Na nakhlo pes but akatar o bijav ko anglunipe e ivendeskeavilo lil o Shakir te zhal askeri. Mukhljas pe terne, shukare romnjape dajte thaj pe dadeste em gelo. Sines lenge pharo ko anglunobersh. Ko dujto bijandilo lenge mursh thovde leskoro anav Alch’oe Shakireskere papuskoro anav. Baro loshalipe ulo. Ando agor edujtone bersheske lile te mukhen les sako kurko. Biskaj sas askerileskere thaj e Sabrjakere manusha dikhle, arakhle e ch’aves. Shukire Devleske jekh lach’o nilaeskoro dives alo peske katar o askerəki.Liljas te zhal bukjate pe dadesa, kerelas buti po but tar po dad.Phenelas leske:

- Dade tu kergjan buti kana sjanas terno, kegjan kana siomasaskeri, akana tu besh me ka kerav kaj siom terno thaj zoralo.

- Shukar mo ch’avo, numa so te kerav khere, me amala avenate dikhen man othothe ki buti, sigate nakhela mo vakti. Vi me kaavav, me ka kerav i loki buti, tu ka keres i phari buti.

- Shukar dade, sar phenesa tu, achuka ka ovel. Me tiro lafidonde nisar nanaj te phagav, sar tu miro na phagljan, kanamangljum te zhav ki sikljovni. Dade tu arakhljan me romnja thajme ch’aven biskaj siomas askeri, nashtine te des me phenja dumo,akana kana me aliom mange, mangav te zhutinas me phenjadaxari. Lakoro rom si lach’o, numa so zhanav jekh dives shaj tephenel lake to dad thaj ti daj dikhena, numaj te phraleske. Dikhavkaj dolde te keren peske cikno kheroro, duje odaejengoro. Me kalav lenge mandar o vudara, aj tu te mangesa lelenge duj zhamja.

- Lach’es mo ch’avo, loshanav te shunav tutar asalka shukarpheresja, pheresa mo vogi loshaljasa, ch’edo. Vi me mangava tephenav tuke adavka, numa shukar si, kaj tuke da perel ki godi viti phen. Voj but kamel tut em te romnja, kana sijanas askeri, saavelas te dikhel te romnja thaj te ch’aveske anelas thudoro. Ajkher kerela, ama lenda na bistrelas.

23

Shakir Pashov

Zhalas bukjate o terno Shakiri, dikhelas pe familjake, peendanjenge, vi ola kamenas les but, kerenas lesa barikanipe.Phenenas e gazhenge, kaj si len romano ch’avo, kaj ashti te tradelmashina, kaj si baro manush, sikljardo, buzhando. Kaj dikhljovelsar gazho, te dikhel les manush nanaj ka phenel kaj si rom. Sa siurjavdo, lach’e shehja sar gazhengere. Kana sas e romen varesaveproblemja e gazhenca, zhanas pashal leste te puchen pes lestar sote keren.

24

Shakir Pashov

LESKORO ANGLUNO AKTIVITETOPAL O ROMA

Panda ando milja enjashel thaj deshuenjato (1919) bersh,kana irisajlo katar o dujto lumjano maribe o Shakir thaj varesaveleskere amala katar i socialistikani partija kerde jekh partjakirigrupa mashkar o roma. Thaj o Shakir sas o sekretaro e partjnonegrupakoro. Ando 1919 vov kerelas buti, tradelas o lokomotivo,shukar ama odothe phanljas pes e komunistenca, ola kerde jekhchingar te den len po-but love. Vi o Shakiri sas e organizatorenca.I ch’ingar sas mudardi, nana dinde po-but love vaj o manushakola sas e organizatorenca dindelen avri katar i buti. Mashkarlende sas vi o Shakir Pashov. Kava so ach’ilo lesa na bangjargjasles, numa dingjas les maj-but zor te phanliol e komunistencar,sostar ola dikhenas e ch’ororenge aj o roma sas ch’orore.

Ando 1920 bersh vov thaj leskiri sasti grupa kerena baroaktiviteto pal e bikherutnengiri akcja. Zhutinge e manushenge,kaj nanaj len khera te den len. Von kidinde e romen saven nanajlen khera thaj gele ko protesto, numa ale o ch’urjale upral grastendethaj ipalde len. Odovka vakti i policja rodelas les thaj leskereamalen te phanden len, sostar von gindisarenas averutnes lendar,sas len aver idees. Lengi filosofja sas kaj savore manusha te avenjekhe niveleste. Te na aven but barvale thaj but chorore manusha.

Jekh dives i Sabrija phengjas leske kaj o churijale ale andimahala thaj kato nakhle lengere kherestar, dikhle na andre thajphende vareso, numa voj nanashtine te shunel. Shungjas la o Shakirshukar thaj phengjas pe amalengeda. Adalkheske, vov gelo te kerelbuti ando Kustendili, kate kerelas pes i bari banka thaj vov kergjasbuti sar armaturisto odothka. Ikalgjas othe sasto nilaj e 1923 bersh.Leski familja ach’li andi Sofja.

Kidelas e romen, save mangenas te aven leskere grupate - oArsos, o Zhesaris, o Demir, o Zhuches. Kergjas vi odothka jekhzorali grupa. Vakerelas lenge pal i chachuni situacja e romengiri.

25

Shakir Pashov

Thaj te na avena organizirime nashti te lach’argjovel lengerisituacja. Leskere amala katar i Sofja, thaj specjalno leskoro sikavnoo Vəlch’o Ivanov sines but loshalo leskere politikane bukjatar.Dalkheske thovde leskoro anav ando spisako ko “Edinnja front”/”Jekhethanutno fronto”. Kate o komunistja thaj o tarlale manusha(zemedelcja) ale kupate thaj ando 1924 bersh vov sines alosardokatar e komunistengiri rig sar angluno rom ande Bulgarjakorodivano, kava sines jekh istorikano momento e romenge andiBulgarja.

Loshanenas o roma, kaj si len lengoro manush ando divano,isi pashal kaste te zhan te puchen pes kana si len varesavepuchipeta. Biskaj sas ando divano na nakhelas dives te na reselpes romenca, te keren diskucja pal e romengeri situacja. Pashalleste avenas roma katar o Sliven, Pernik, Ferdinand (avdisutnoMontana), Vidin, Kustendil thaj aver thema. Ando po-bare dizjakerdile salka politikane romane grupes, kola khelge bari rolja palko bish - trijanda bersh olkhe selbershimaske, kana buhljarelaspes i romani kultura thaj o sikavipe mashkar o roma andi Bul-garia.

Prezal ko atentato anglal i khangeri “Sveta Nedelja”/ ”Svuntokurko” ko 16.04.1925 bersh, o ch’urjale ahtarde les, inglge lesande ch’urjalengoro kher phanle les, zorales marde les. Otharphanleles andi sikljovni “Konstantin Fotinov”, thaj mukle les palko trin ch’on. Mukhle les ama thovde manushen te dikhen kajzhal, so kerel, kasa resel pes. Odovka periodo vov ahtargijasaspes bukjate ko trenija (vlakija) numa kana phanleles ch’ivde leskatar i buti. Kana avenas ando maxales o ch’urjale, sostar o kherae romengere sas thovde jekh zhik jekheste. Lenca avenas salkaparatorja (predatelja save zhanas ki policja te vakeren so kerenlengere komshides), thaj ola phiren e ch’urjalenca te sikaven lengee romengere khere, saven roden o ch’urjale te phanden len.

Jekh avin i policja katar o trinto lokalno ch’urijalengoro kher7 (uchastka, rajonno) ali andi romani maxala ki Konjovica te rodele Shakires, o romano ch’avo, o paratori dikhljas leskere romnja

26

Shakir Pashov

andi avlin. Vov phengjas jekhe cikne ch’aveske, te shunel eShakireskiri romni, romane ch’ibjate, “phen te romeske te nashelpalal, ashal leske avasa”. O ch’urjalo puchel les - so phenes kalkecikne ch’aveske? Aj vov iringjas - puchav les kaj beshel o Shakiri?Iklilo o Shakir katar o zhami, gelo pashal pe amalende o advokatoAleksandər Lambrev, Nikola Milev thaj Angel Bojadzhijata thajphengjas lenge kaj o ch’urjale roden les. On phenge leske, kajmaj-shukar avela te isi les varesave endanja avrjal katar i Bulgarja,te zhal xari pashal lende te beshel, biskaj o churjale te barungjoven.Thaj achuka o Shakir Pashov gelo ando Xorahhanipe. Vi odotheov reselas pes romencar katar i Jugoslavija, interesuvinelas pessar beshena, sar si lengoro trajos ko Xorahhanipe thaj ki Sərbija.

Katar o Xorahanipe irisajlo andi Bulgarija ando 1929 bersh,thaj ahtagjas pes te kerel zorales buti pe amalenca ande pepartjakere grupate. O Shakir organizirinelas e romen kana sasizborja, kana sas manifestacies ko 1-to Maj, savo simashkarthemutno dives e bukjarne manushengoro. Leski grupa,kaj kerelas buti e romenca lelas sa angluno than pal i organizacja.

Ando 1931 bersh o Shakir Pashov thaj leskere amala puterderomani organizacja - kulturno prosvetna organizacija. E Pashovesisine informacja, kaj o thagar, o Boris - trinto o dad e SimioneskoroSakskoborgotski, kaj si primiero akana e Bulgarjakoro, kamel eromen te ovel len lengeri organizacija. Kana bijandilo o Simeonie thagaraskoro raklo savore grupes manusha - xoraxaja, armencja,zhuta thaj avera, nakhle anglal e thagaraskoro kher te bahtaljarene thagareskere cikne ch’avores. Maj-palpale adalkhe grupendesines i romani grupa - terne shukar ch’ajorja urjavde parneshalvarende, phanle shamienca odajende em khelenas emgiljabenas. Kana dikhljas len e thagaraskiri daj mangljas te zhanelsave manusha si ola. O thagar vazdingjas po vast thaj i romanigrupa ach’ili te khelel maj-but. Seko grupa sina la panch minutes,vaj e romane grupake sines deshupanch minute. I thagarniphengjas pe ch’aveske, kaj ki paluni grupa sines o maj loshalemanusha, maj-but len dehangjas.

27

Shakir Pashov

Ki tasjarin e thagaraskere manusha akharde e sherutnen egrupengere, save nakhle ko angluno dives te bahtaljaren e thagarasthaj dinde len varesave lovore te zhutinen pe kulturna ansabalja.Mashkar ko alosarde ashal e romane grupake sines akhardo oShakir Pashov. Alkhe lovenca kerde kostumija e khelavnenge,save khelenas ko romano ansabali e zuvlenge shalvarija thajshamies aj e murgenge elekija thaj sharime gada. Pal pale ando1946 bersh kana dikhle o Vəlcho Ivanov, ov sas o sikavno andiideologija e Shakireskeri thaj o Georgi Dimitrov vi vov sas leskeamal, adavka ansambali dehende les but. Em kana o Shakirirodingjas love te kerel o angluno romano teatro andi Bulgarijadinde les love. Sas les but amala mashkar o gazhe save ikerenasleskiri rig em zhutinenas leske ki buti. Sines les bari pakiv vikatar o roma andar o romane mahales. Kana sas o dujto lumijanomaribe sine kerdi bukjarni mobilizacija, kidenas e murshen te zhante keren buti dur katar pi familja. Sostar e Shakires sine lach’eamala mashkar o komisies so kidenas e murshen odovka vaktivov kaske sashtine zhutingjas te mukljarel les katar i mobilizacja.Kava si jekh baro sebepi o roma kaj denas leske pakiv. Sinesvaresave roma kola mangenas te oven leskere pozicijate.

Jekh sabalin leskiri romni i Sabrija geli karik pe dejate thajpe dadeste, te dikhel len so kerena o phure. Voj sas khamni kopanchto chavo. Sinela Trin mursha o Alchos, o Nenos, thaj oStefkos em jekh zhuvlori i Pata. Mangelas te ovel la panda jekhorizhuvli te ovel e Pata phenori. O baro Devel shungjas laki manginpal ko duj ch’on biangjas zhuvlja thovde lakoro anav Imet.

- Shun mi ch’aj, - phengjas lake lakiri daj - te romes butroma dehana, kamena les, ama i buti kaj kerela, si varesave roma,kaj na kamen les, mangena te oven ola leskere thaneste, ama najlen karizma te oven asalka manusha. Amaro zhamutro si sikavno,gugle cherhenjakoro si, vi o gazhe kamen les but. Vov si pedantno,shukar urjavel pes, shukar phiravel pes e manushenca, penzharelai gazhikani da etiketa. Si shuzho manush vov, o gazhe naj dile, naxale pi godi, zhanena on so kerena, kana les akharde te kerel kaja

28

Shakir Pashov

buti, nanaj roj sekone moske. Shungjom, kaj isi jekh kalo, thulorom, o manusha na kamen les. Vov kvskandinel te romes, sa zhalpashal ko ch’urjale te vakerel upral te romeste hohavimata tephanden les. Te vakeres te romeske, kaj si les dushmanja, kajmangen leskoro khanilipe, te arakhel pes lendar, te na avelvaresavo bibahtalipe, te chorjargjoven tumare ch’avore.

- Ka phenav leske mi daj, vov sasto dives kerel buti andodukjani me sastreske.

Iklel andi javin, avel peske andi rat. Irati geljom te ingalavleske xabnaske othka, avile but manusha vi roma, vi gazhe, ogazhe sa lach’es urjavde. Anen leske varesave lila, thaj vakerenate garavel len shukar. Te putrel pe jakha, kaj ka avel aver gazholeste te del ekvash katar o lila. Te na avela o gazho te tharel o lilate na peren ando vasta e ch’urjalenge, kaj but manusha katar lengirigrupa ka den ando phanlibe. Liljas man dar, dae ka phenav leske,tu so phengjan mange. Zhanav, kaj mo rom si gogjaver, vov zhanelpi buti.

- Phen leske mi ch’aj, vov ka zhanel sar te arakhel pes. Ajmamakere raklore save barile, xal i mama lengere buke. Akanamama ka thovel tumenge te hhan sarmades. Dikhen tumaro papusso angjas tumenge gavestar. Siamas okova kurko ando gav. Todad thaj to phral xranle e gazhengeri bahhcha. Me thaj ti borithovgjam o shehja andi len thaj kosljam o zhamija. I gazhi dingjasman misirja, phabaja thaj akhora em dingjas duj elekja.

Geli i phuri andi aver odaj, angjas khuvde poshomale elekja,urjavgjas e chavoren thaj chumidingjas len.

- Mami, but si shukar kalka elekja, aj me dajake thaj medadeske liljas li mo papus? - puchljas o Alchos.

- Kana zhal aver drom ko kurko ka lel vi lenge, mamakereraklore. Sostar phanljon te jakha mi ch’aj, ch’iv tut te soves.

- Aj mi daj so te phenav tuke, arjat sasti rat na sukjom, icikni shudrili sasti rat xasanili, lolilo lakoro kərlo, makhlom larakija te takjarel la thaj xarichka suti ama panda xasala.

- Zhan so ka keres lake e xaseske, ka taves e akhorengere

29

Shakir Pashov

cherupkes, thaj ka ch’ives andre desh bonbonja katar o thare -lukcheta ka keravgjoven desh minute. Ka azhares te shudriol xario pani thaj ka des te piel - ovka othe ka ach’ol. Me ka dav tutkatar o akhora so dingjas man i gazhi, ach te dav tut, ka phages och’ave ka xan o jadkes, aj okova ka taves.

Geli peske i Sabrija khere, aj do jalhenca azhargjas te avelpeske bukjatar o Shakir te phenel leske, so vakhergjas lake lakiridaj. O Shakiri shungjas la thaj palpale phengijas lake:

- Shun romnie me na kergiom vareso sostar te darav, sadikhliom so siom kadəri te zhutinav e romen. Me nikhaske nakergiom khanilipe.

Dolgjas pes o Shakiri te kerel kher ando Emil Markov akanaaj gata sas Bojana. Mangelas leskoro panchto chavoro tebijangiovel ando nevo kher.

Nakhle duj trin bersh sar bijandili i Imet dolde pes o Shakirthaj i Sabrija te roden borija e Nenoske aj o Alchos sas prandeme.Barile o averda chave savoren prandengjas, savorenge zhutingjassas les unukja. Phares sas o zhivdipa andi sasti Bulgarija vi ogazhe, vi o roma sas but chorore. I ikonomikani situacija sas butphari ando trin, shtar bersh pal ko dujto lumijano maribe. Sinesbaro chororipe aj laches zhuvinelas peske e Shakireskiri familjabiskaj jekh “kali” sabalin na ale o ch’urjale ko vudar te phandenles.

30

Shakir Pashov

O BIBAHTALE BERSHA ESHAKIRESKERE - INTERNIRIME

THAJ REABILITIRIME1950 - 1956, 1959-62

O maj-cikno zhamutro e Shakireskoro o Cecos kerelas butiandi ch’urjalengoro kher. Leskiri buti sines te zhal ki charshija tekinel emishi - bobos, kompirija, purum, shah, piperi te anel emanushenge kaj keren o xabe. Jekh dives vov dikhlijas e kalethule romes te hulel e maj-bareske andi odaj. Vov da gelo zhik kovudar thaj bangilo te kosel pe potingja, te ashti te shunel so kaphenel o rom e gazheske. Shungjas o Cecos so shungjas thaj katari buti na gelo khere peste, aj gelo pash pe sastreste ko Shakir thajphengjas leske:

- Shun te phenav tuke baba avdives so shungiom…akhechuka si i buti te zhanes koj meljarela to pani.

- Me phengiom leske anglal ko duj trin bersha, so phengijasmange mi daj ashal alkhe romeske, numa vov na apakjal. Phenelme na kegiom nikhaske bilachipe - phengijas i Sabrija.

- Aj ma xan tumari xoli, nanaj sostar te darav, adavka sogiljabgjas e gazheske sa vov kergjas les. O manusha zhanena viles, vi man. Mange mo ilo si shuzho. Me ka mukav ko shukar,baro Devel. Vov sa dikhela, sa zhanela, mandar ne nakheleske,katar o Devel te na nakhel leske. Na nakhlo pes duj trin kurkedolgjas pes jekh bibahtalo periodo ando zhivdipa e Shakireske.

Jekh “kali” javin ando 07. 04. 1950 bersh o ch’urjale andeleske lil te zhal pash o maj-baro e ch’urjalenge, gata ahtargiajspes o bilach’ipe. Gelo o Shakir pashal ko gazho, o gazho sodikhlijas les phengjas leske:

- Shun me zhanav tut but shukar, penzharav vi ti buti, zhanavkaj sian lach’o manush, em si man bari pakiv karik tute. Anlal koduj kurke ale duj roma pashal mande te khuljaren tut. Me phengiom

31

Shakir Pashov

kaj ko nange pheresja na ahtarav man, kamela pes varesavedokumentija savendar te dikhiol pes o chachipe. On irinde anglalko duj dives thaj ande mange signatures (podpiska) katar omanusha em varesave fotkes, kate tu sian versave zhuvlenca. Kanaisi mande gasave dokumentorija me kamel pes te ahtarav iprocedura tusa. Te na kerava les on ka zhan pashal mire sherutnestethaj ka ovel khanilo vi mange. Na mangav te nashalav mech’avengoro maro, ahaliovesa li man. Me dikhav kaj si zhungalemanusha, nanaj so te kerav.

- Dikh so ka phenav tuke, me tut but shukar ahaliovav, numavi tu mangav te shunes man shukar thaj te ikeres te gogjate. Kavkaso phenge tuke ashal mange, si sa xohavipe, naj-khanchikchachipe. Kalka signatures si sa kidime lengere endaniendar isituacija e fotkenca si lach’ardi lendar, dikh kaj si okole disestar ofotkes, kana tu phengijan lenge, kaj kamel pes dokumentorija lengepelo ki godi te keren kavka melalipe mancar. Shun me siomchachuno manush, sasto vakti uluom zhuzhe chekatesa me bukjate.Akana ili palpale o chachipe ka iklel.

Ahtarde i procedura lesa, sako rat lende avenas leskereendanija thaj leskere amala, numa khanchik nanashtine te keren.Xanas pi xoli thaj phari arman denas e manushen kola kerdeadavka e Shakireske.

Jekh dives ande leske o lil, kaj vov thaj leskiri familja siinternirime ando gav Rogozina, ko urpuno kotor e Bulgarijake,trine bershenge - katar o 1950 zhik ko 1953 bersh. Ki sabalin alesavore komshides, endanija te bich’alen len. Savore rovenas emdenas len vareso te ingalen peske. E Shakireskiri bibi sas i maj-phuri voj maj-but xalijas xoli, irat o dives delas armanija,huljavelas pi shamija pe sherestar thaj achuka delas phare armanijathaj sa phenelas ka resen len kalka armanija, soske o Shakiri sishuzhe vogeskoro.

-Te meren ko droma, te na meren pe khereste, te meren kataro naj-phare dukha, te xan pe khulendar, pa te den vogi kola kerdekavka e Shakireske.

32

Shakir Pashov

Bich’alelas lila pe amalenge, kaj sas shuzhe manusha peromnijasa, sigate penzharde pes odote e manushenca, ach’ile lach’eamala. Othar ande but rupuvale pendares. Kana irinde pes andiSofia pal ko trin bersh o manusha katar i Rogozina lile te rovenlenge. Irisajle Sofiate, numa o Shakir panda trin bersh sines kiizolacija katar o politikano zhivotos. Leskere amala na rodenasles. Varesave phure romnorija avenas irat pashal leste. Chumidenasleskere vasta em bahtaljarenas les, blagoslovinenas les te phuriol,phenenas leske:

- Shakir te phurijarel tut o Devel, biskaj sijanas tu okhethaneste, shukaripe keresas e romenge. Tu na dingjan mo ch’avote zhal ki mobilizacija, shukaripe dikhlijam tutar, nisar naj kabisteras tiro lach’ipe. Akana kalka kaj si tire thaneste, savobibahtalipe kerde e romenge. Ch’ivde len katar o mashkar edizijake ando gav ko Filipovci. Bich’alena e terne murshen kophanlipe te shaj te soven lengere romnienca, te ertines man kajphenav tuke adavka zhungalipe mo ch’avo. O Devel lenca te kerel,bute romane familien rovljarde, nanaj ka oven lenge kalka asvijashukaripnaske.

Sar kaj phenena o manusha, akana vaj palpale o chachipeiklela upral, achuka ulo vi e Shakiresa. Pal ko shov bershabigogjaverutno ipaldipe, arakhile manusha, save kosle lestar kavkazhungalipe. Ando 1956 bersh ko Aprilikano pleniumi mekena eShakires katar o Belene. O Shakiri sines reabilitirime katar odivano. Kana ilijas te resel pes pe purane amalenca, ola sa phendeleske, kola manushasa, so kerdeleske bilach’ipe.

Kidisajli i sasti familja leskiri ki bevel leste khere, ale ch’aja,ch’ave, borija, zhamutre, unukja. I baba Sabrija kergijas mariklixale pile, thaj o Shakir phengijas lenge:

- Shunen me ch’avore, me zhivotoste isines man but phareem but loshale momentija. Kana agorindem mi sikljovni, kanaprandengiom man, kana bijandile me ch’ave, kana kergiom lengebijava, kana bijandile me unukja, sa sines me but lach’e momentijame zhivdipnaste. Akhe akana pal ko shov bersh hohavno kalipe

33

Shakir Pashov

avdives xuljavdilo mandar. O phareda momentija nanaj-xarichaka,ka phenav tumenge o maj-pharo momento sines mange kana ogazhe phende mange - Shakire tire manusha o roma, kaj tu lengedoborom ikeres bikinde tut, sa so alo tuke o khanilipe alo tuke nakatar o gazhe, vaj katar o roma. Te zhanen kaj adavka si mangemaj-pharo ande mire trajoste. Kana phende mange me amala ogazhe adavka, kerelas pes mange te phariolas i phuv thaj me tegaravgiovav andre.

Sines les jekh “cheni” ko kan, kaj katar o roma ashti te azharelkhanilipe. Ama kavka na mudargjas leskiri mangin te zhutinel eromenge. Akhja buti leskiri angjas les zhik ke Bulgarijakoroparlamenti sar angluno rom deputato. Sar deputato akharde les tekerel i angluni xev e sikljonjake andi romani maxala “Fakulteti”.Reselas pes bute romencar. Ikalelas artikalija ando romanonevimasko lil “Neve roma”. Kidelas terne romane chaven katar oromane mahales te khelen fudbolna turnitija. Dolgias pes zoralese romane teateresa. Lesa sines o Angel Blagoev (o dad e SimoBlagoeveskoro, kaj si akana eksperto ando ministerstvo pal ikultura), o Emin Eminov (o dad e Sasho Emiloveskoro) thajleskoro ch’avo o Nenos, vov sas o kasieri e teatereskoro. Xarnevakteske iringijas pi pozicija sar kaj sines peske. Loshanelas,pakivalo manush sas, rodelas palpale pe kontaktija e romanegrupencar avre themendar, soske biskaj sas internirime sas andiizolacija. Dikhle leskere dushmanija kaj si sa lach’es turijal leste,thaj lile te khuljaren leskoro pani. Lile te bich’alen lila mamujleste, te xoxaven, numaj te peraven les. Kana kidisajle but lila-donosija mamuj leste e paretijakere manusha phende e KarloLukanoveske ov sines baro manush e komunistengoro (o dad eAndrej Lukanoveskoro) te kerel rodiba-ispekcija pal ko lila oraporto kaj kerdilo ulo bilach’o e Shakireske.

Achuka ando 1959 zhik ko 1962 si o dujto “kalo” periodo eShakireskoro, bich’alena les ando Belene. Leskiri unukina iSnezha, (katar leskiri maj-cikni ch’aj i Imet, savi dikhljas pe dadesthaj pe daj o sebepi, so o Shakir lela apartamenti ando 1970 andi

34

Shakir Pashov

Druzhba ko 6-to blokos, kate beshen zhik avdives but roma emleskiri unukina) del pes godi thaj phenel:

- Me siom bijandi 1949 siomas deshe bershengiri, amarokher sas pashe zhik me papuskereste, ki Bojana, akana EmilMarkov, ando 1970 bersh aravde o khera amare te kheren blokja,thaj dinde amen andi Druzhba. Amen o ch’ave sa siamas mepapuste thaj me mamjate. Jekh sabalin mi mama thovgjas amengete xas - shutli zumi. Xalijam thaj liljam amare gone te zhas kisikljovni, ko vudar ach’iljam ale ch’urijale andre thaj phende kajkamela pes te keren obiska. Mi mami sines but bidaravni zhuvli,lilas te del pes e ch’urijalencar. Phenel lenge na lazhana li so kerenaavka anglal ko ch’ave. Amen na mudargjam, na chingjam, soskekerena achuka amenca. O ch’urijalo iringjas dikhlijas amen thajphenel - soske nanaj kalka chave ki sikljovni? Aj iklenas te zhankana tumen dingien andre - phengjas mi mama. Amen daraniljambut phanle me papuskere vasta thaj ingalde les ke ch’urjalengorokher. Palpale mi daj phengjas mange kaj varesave roma (amenzhas len but shukar kola si, on but kerde me papusa, ama reslelespeske katar o Devel) phende e ch’urijalenge kaj me papuske koker isi e thagarnijakiro thaj e thagaraskoro portreti. Adavka sinesachuka, on irinde o kher e pirenca na upre nanashtine te arakhenlen. Mi baba i Sabrija thovgijasas len ando khas ko tavani. Och’urijale iklile upral, ama na arakhle len. Sar kerde, so kerdenazhanav, pal ko duj dives bich’alde me papus ando Belene. Mopapus phenelas amenge, kaj po-lach’ipe pe trajoste dikhlijas kataro gazhe koborom katar o roma. Sar me papuste manush nanas,vov sines but lach’e vogeskoro. But sines bari disciplina leste.Uriavlas pes sa kostumende, thovelas peske pe menjate vr<ska,leske minies sa sines shuzhe. Me siomas ch’avo, dav man godimo papus nana zhalas sekone thaneste te piel kafes. Leskoro thansines ko Balkan turist akana si Sheraton, zhik ko CentralnoUniversalno Magazini - CUM. Kidelas pes odothe pe amalenca,but amala sines me papus. Kana sines internirime ki Rogozinaxramosarelas peske pe amalenca. Isi amen jekh gono leskiri

35

Shakir Pashov

korespondenija, fotografies, nevimaskere lila, ov dehelas te arakhelpe lila, phenelas kaj si leskiri arhiva. But dehales, kana amen zhasaski sikavni. Sa phenelas amenge te ovas sikavne thaj bukjarne.Biskaj sas zhivdo mo papus, sa tradelas e manushen katar o blokite shuzharas, kerelas pes Lenineskoro savatune 8 (səbota). Okomshides but kamenas me papus, vov kerelas organizirinelas saekskurzies, maj-reguljarno zhasas ko Rilko manastiri. Kana sinee komshijan bilo savo puchipe, sa avenas te puchen me papus.Nanaj manush, kova te rovel pes me papustar, kaj kergijas leskekhanilipe. Dehanas les vi roma vi gazhe.

- Miro papus mulo peske katar o phuripe, sines 83 bersh,kana mulo, kaj leskoro ilo sas shuzho, na xalas katar o romaarmanija. But manusha ale leske ko meribe te len peske lestarxalali. Mashkar lende sines o Jashro Malikov, (o dad e AndelMalokoveskoro) o Manush Romanov but runo thaj ov phenelasme papuske - Pasha etrin amenge Pasha. Vov phengias komumurija kaj ka ikalel lil ashal me papuske. A alkha kaj kerdemaj-baro khanilipe me papuske von mule sar rikone, but aramxale katar o phure romnija. But gazhe da ale me papuske ko meribe.Bich’alde lila zhik amende, bich’alde venecija, lulugja, But, butroma ale ko mumurija, dehanas me papus.

36

Shakir Pashov

DOKUMENTIJA THAJFOTOGRAFIES E SHAKIR

PASHOVESKERE

Mesali e Shakireske katar e nevimasko lil “Nevo drom/ Novpət”, ikaldo katar o nacionalno konsili pal ko dadeskerethemeskoro fronti numero 11/01.11.1974 bersh. I mesalin phenelpes “Manish, kova sa vereso kherel” katar o Ivan Vapirev

Nakhavdo katar i gazhikani ki romani ch’ip - Lili Kovacheva

Zhanav, kaj si eftavardesh thaj panch bersh, numa kanadikhav les avel mange kaj si po-terno. Si ucho, bibangjardo kataro pharipe e bershenge, ahaliovel pes i zor leskiri.Vakerela javash,javash, lokeste, numa but shuzhes thaj gogjaver.

Shunav i mesalin leskere trajoske - pharo, zoralo, pherdobute kerkibnasa, thaj gndisarav - so tradingjas les da zhivinelgasavo pharo trajos, te lel riski thaj te rodel pi “beljas”, pobilach’ipe. Sines les peske lach’i buti, savi te del les te na barvalo,barema lach’o loko standarto ko zhivdipa. Numa nana manglijassavka trajos o terno Shakiri Pashov. Na na mangljas adavka leskorovogi.

Kalkija jag tharde o komunistja leste, lengere idejes te avelbarbaripe thaj phralipe mashkar o manusha, o bukjarne. Zhik kalkeidejende e komunistengere anenles leskoro trajos korkoro - katari jekh rig, vov sar bukjarno, ahaliovel i xoli thaj dikhel so keren okapitalistija, save keren eksploatacija e manushenge, vaj okolerigatar leskiri xoli asshal e romenge, save si eksplotirime thajdiskriminirime. Thaj sasto piro trajos o Shakiri zumavela tephandel e Romen katar i Sofia e ideenca e komunistengere thaj ebukjarnengiri klasa, te zhangavel lende xoli thaj bikamipe karikko kapitalistija save ikerena tele e manushen, te uhten o roma te“msren pes” e kapitalistenca.

37

Shakir Pashov

O generalna momentija e manushengere andi Bulgaria prezalko palune 20 bersha katar akava shelbershipe si generalnamomentija vi katar o personalno trajos e Shakir Pashoveske da.

O bersh 1919 amaro nijamos ikerel pe gogjate sar bersh ebare chingarijakoro e manushenca save kerena buti ko trenija -kava sas jekh “maribe” e bukjarnenge andi Bulgarija te trainenpo-lach’o trajos. Odovka vakti o Shakir Pashov ulo manush sotradel o lokomotivos em phanlijas po trajos e komunistikanepartijasa. Vov sas mashkar o manusha save organizirinde thajkhelde aktivno rolja ki chingar. Kava sas leskioro anglunoaktiviteto sar bukjarno thaj partijkoro funkcioneri.

I chingar agoringjas but bilach’es, bute ratesa. O borzhoacijana dena o chachipe e bukjarnengoro te maren pes po-lach’etrajoske. O Shakir Pashov da lela po “amini” - ipaldo si bukjatar.Numa adavka na daravela e terne Shakires, nana shudarla les kataro komunistikane idees. Leskoro gogjaveripe, thaj comperativnouch’o intelekto, leski emocija sar aktivisto anenaleske simpatieskatar o roma so beshena andi romani mahala “Koniovica”. Andiromani mahala si kerdi partijno grupa.

E bukjarnengiri partija loshales resela i oktomvrijskosocialistikani revolucija. Palpale kana avrune thaj andrune zorijaperavde i ikonomika e terne socialistikane themeskiri, thaj o ruskamanusha sines bokhale, andi Bulgaria buhlilo savka movumentosavo kidelas zhutimas e therne themeske. Mashkar ko zhutimosso cidinde katar i Bulgaria zhik ki phralutni savetsko rashtra, sinesvi cikni zhutimos katar o roma e Sofiakere. O organizatorija eakcijakere sas o roma - komunistija.

Ando 1929 bersh. O Septemvrijsko uhtibe, sar so zhanelpes, nanas shunjardo andi Bulgarija, numa o reakcionno divanokergjas hajka mamuj ko progresivna manusha ando sasto them.O Shakir Pashov da sas mashkar o manusha so kamelas pes tenashel katar i Sofia thaj te garavel pes.

Ando 1924 bersh. Merela o manush so kergjas i Bulgarikanikomunistikani partija o Dimitar Blagoev - o Papus. Pal ko

38

Shakir Pashov

mudaripe e Septembrijskone uhtavipaske, o paruba e DimitarBlagoeveskoro irisajlo andi bari manifestacija e bukjarnengiri.Adavka sikavgjas vi e amalenge, vi e dushmanenge, kaj e bukjarniSofija nanaj humime. Mashkar ko lulugja thovde upral o mimorase Papuske, isines venecos katar o roma, thovdo katar terne ch’aorjaurijavde ando romane shehija. Organizatori kalke demonstracijakesavi sikavela o pashipe e romengoro e komunistenca sas o rajos oPashev. Vov si kandidato ando parlamento katar e komunistengirithaj e zemedelcengiri lista. Numa e fashistengoro divano, nimukljas len te den ando parlamento.

Ando 1925 bersh palena si zhungalipeta kerde upral okomunistija. Mashkar o ahtarde thaj phanle manusha si vi o ShakirPashev. Pal ko aresti, kana mukhleles, vov kamelas pes palena temukhel i Sofia, te ashti te ahakhel pes katar o “chalavimata”. Kanairinela pes ando 1929 bersh, andi Sofia, si kerdi Bulgarikanibukjarnengiri partija, savi si puterdi, legalno, vaj e komunistengiripartija sas garavdi, nelegalno. O Shakir Pashev phandela pespalena pe partijakere amalenca, vaj palpale pal leskere inicijativateiklela e nevimasko lil “Trebie” (sikavipe/vazpitanie)

E nevimasko lil em sas pal i kulturno prosvetna prganizacijae romengiri andi Bulgarija, numa sines telal i “phak” e Bulgarikanebukjarnijakiri partija. Ashal e haraktereske e nevimaskere lileskedikhelpes katar akava, kaj pal ke fashistengoro prevrato predalko 1934 bersh o palune patrinja e neviamskere lileskoro kamelaspes te iklion tele-upre garavdes.

O muklipe amare nijamoskoro katar o monarhofashistengorophanlibe ko Enjato septemvri 1944 bersh o Shakir Pashev reselasar piro personalno nakhavipe, vereso, so vov chirla kamelas thajazharelas. Te phuravgijovel o trajos e romengoro, te aven mashkaro pakivale manusha, te oven barabar okole manushenca andososajati, te aven aktivna kerutne e socialistikane sosjateske - kavasas leskoro suno.

E nijamoskiri vlast dingjas shajdipe savore manushengeamare trajostar te sikavel pite preoritetija, thaj te resel e manushen

39

Shakir Pashov

sar manusha, save ashti te keren vareso, so si len kvaliteta, nadalkhestar, kon savo si, thaj save si leskere darhija.

Numa te ashti te sikaven pe kvaliteta thaj pe preoriteta oroma, mangela pes te ch’iven pestar varesave puraneharakteristikes, te kosen pestar akava negativno imizhos, savothovgjas lenge i borzhoazija bershencar, thaj cikno gndipe. Kalkebukjasa dolgje pes o aktivistija mashkar o roma, odothka si vi oShakir Pashev pire diline temperamentosa - kerela romano teatro,ikalela nevimasko lil, kerela kidipeta, manifestacies thaj mitingja.

E manushikani vlast dikhela leskiri buti thaj leskoro phanlibee socialistikane ideenca thaj putrela leske o drom zhik ko maj-uch’o nivelo - e nijamoskoro kidipe - o parlamento, kerel lestarmanushes so kerela o kirsi thaj savo ingalela e manushen naangle.

Sar seko mahushes kaj isi varesave momentija ando trajosthaj dehel da te del pes godi ashal lenge thaj te vakerel puterdeilesa. Salka momentija isi vi e Shakir Pasheves. Numa kobor teovel bi apakjamnaske leskere shukar momentija ando vakti kanaulo deputato ando parlamenti, savo sigurno si o maj-uch’o niveloleskere activitende. O maj-uch’o nivelo leskere trajoste si leskerekidipe e bare sikavnesa amare nijamoske o Geogi Dimitrov.

Vi vov korkoro phareste vakerela pal i magija thaj obarikanipe savo iklelas katar o rajos Georgi Dimitrov. Shaj te sileskiri revolucionno jag, vaj shaj te si adovka tato, manushikanipe,savo o Georgi Dimitrov sikavelas karik ko Shakir Pashev thajleskere amala. Gasavi relacija mashkar manushende, kaj si pherdipakivasa thaj dehabnasa karik ko manhush.

Eftavardesh thaj panch bersha si jekh puripe, kana emanushes isi les chachipe te beshel te na kerel buti, palal asalkhediline bukjarne trajoste. Adalkhe bershende si normalno o interesikarik ki lumija avere manushenge ciknijol, sostar but ach’ovenao personalna angazhimentija. Numa e Shakir Pashovesa nanajachuka. Vov si akana pencioneri, numa te ovel aktivisto, savo ulosasto piro trajos, khonikh nanashti te ch’inavel les. Thaj khonikhmangel lestar adavka. Akana vov kerel aktivno buti ande dadeskere

40

Shakir Pashov

themeskoro fronteskiri organizacija andi mahala late beshela thajloshanel e romenge save bariona, uchona ando savore riga pirebuhljapnaste, e roamenge save si aktivna ando keribe esocializamoske, sakone romane tehnikoske, doktoraske,inzhinereske. Ande kalke sikavne terne manushende, o aktivnakerdutne e socijalizmoskere vov dikhel pire realizirime sune katarpiro lungo thaj dilimaskoro trajos.

Autobiografia e Shakireskiri bi e anglune e patriniakiri

Afishi ashal koncerteske savo ulo organizirime kataro Shakiri

Personalno dokumento e Shakireskoro, kaj margajas pesmamuj ko fashizmo thaj kapitalizmo

O Shakiri sar deputato ando Parlamento

Lokhi te ovel leskiri puf

Lokhi te ovel leskiri puf

O Shakiri sar askeri

O Shakiri familnone amalentsa

O Shakiri pe amalentsa

Leskere amala bichhalena les ando foro Lom

O Shakiri pe matoresa

O Shakiri kerel alo saripe

Mukena love te keren romano teatro

O Shakiri mashkar po elektorato

O Shakiri ki manifestatsia

O Shakiri pe saratnikontsa

O Shakiri thaj Sabria

O Shakiri pe romnjasa thaj pe chajasa

O Shakiri pe romnjasa thaj pe chajasa ando gav Rogozina

O Shakiri pe familjasa

O Shakiri pe romnjasa ando gav Rogozina

O Shakiri

Portreto e Shakireskoro

HARNE VAKERIMATA KATAR OAUTORI

Pachivale giljavutnalen,Pakjav kaj o lil “O apostoli e romengoro katar i Bulgaria”,

ka sikavel tumenge jekh patrin katar e romengoro zhivdipa, jekhtele-upre, lokeste bisterdi istorija katar o roma. Sekone nijamosisi les leskere manusha, kolen bijanel len o vakti, thaj alkhamanusha hramosaren e istorija pire nijamoskiri, savi so jekh kotorkatar i bari manushikani istorija. Vi e romen isi gasave manushajekh lendar si e shunde anaveskoro SAKIR PASHOV, savespenzharen but manusha, numa te na hramosarasa palal leste igeneracija savi avela ka bisterel les.

I generalno ideja e lilskiri si o gilavutne te penzharen pes etrajos e Shakir Pashoveskeresa. Leskere aktiviteta, save leskerevakteske si but barvale, te na ach’oven garavde e ternegeneracienge. O lil sikavel e ternenge sar te den pakiv e phurenge,kola dinde baro kotor katar po trajos te zhangaven e romengirigodi, te lach’are i situacija e romengiri, te vazden lengiri edukacijathaj othar lengiri pozicja ando sosajti. O trajos e Shakireskoro sijekh ajnas, kolestar varesave terne shaj te len piro drom. Vov sijekh manush, savo nana bangjol anglal ko phare situacies, o“bavalja” thaj o “birshimda” save resena les ande leskere dromestena ch’inavena les. Phirel po drom biskaj na agorinel pe idees.Jekh trajos savesa leskere endanija thaj savore roma ashti te kerenbarikanipe.

Mangav sa ilestar te najsarav e manushenge save zhutingeman te hhramosarav akava lil. Maj-anglal najsarav e d-r ElenaMarushijakovake thaj d-r Veselin Popoveske, save dinde mankurazhi te hramosarav.

Najsarav e Neno Pashoveske e Shakireskoro ch’avo, (savonanaj mashkar o zhivde, loki te ovel leskiri phuv) kaj dingjasman pe dadeskiri arhiva.

Najsarav e Snezha Cecovake, e Shakireskiri unukina, savidingjas man 45 fotografies e Shakireskere thaj leskere familjakere.

Najsarav e Fondacijake “Next page”, savi finansiringjas oikaldipe e lileskoro. Maj-palal najsarav me amalenge Misho thajMitko Georgievi, Vasil Vladov thaj Zhoro, savo si penzhrdo andoFakulteti panda sar Zoro, adalheske kaj dinde man informacijapal ko romane adetija andi Sofia, save si hhari po averutne katar oromane adetija ando Kyustendili.

SaikeripeAngluni vorba .................................................................. 7O ciknipe thaj o sikavnune bersha e Shakireskere ....... 9O ternipe thaj o prandiba leskoro ................................ 18Leskoro angluno aktiviteto pal o roma ........................ 24O bibahtale bersha e Shakireskere - internirime thaj

rehabilitirime1950 - 1956, 1959-62 .............................................. 30

Artikalija, interviuta katar o Shakir Pashov thajfotografies ................................................................. 36

Harne vakerimata katar o autori ................................. 70