x'gfiandna? editorjal 2 anbarijiet 3 X'gnandna mid-dinja? 4 X'se Naraw? 5 Attivita 6 ittra 6 gallerija 7 Bl-gneruq u x-Xniexel 7 Falko 8 Wisq Wisq Dawl 9 Sibtha fix-Xibka 10 Dannal membru 10 Blummmm! 11 Attakk fuq 1-ambjent 12

Kont qed nara t-televixin u gabu riklam ta' wiefled qed jaflsel ir-rota b'pajp bi pressa qawwija ta' ilma. Madwar dil-bicca rota kellu xmara snifla ta' ilma, u gnedt mela mur gibu qed jahsel il-karozza, kemm janli ilma dal-prodott. Lanqas ilflaqt spiccajt il-flsieb li ma gabx mara qed tuza dal-famuz pajp biex taflsel karozza, u madwarha .. bahar sflifl. Ajma flej,

nispera li nadd f'Malta majitflajjar jixtri dal-prodott, gflax mhux erba' impjanti tar-reverse osmosis ikollna bzonn, imma erbgflin!

Nanseb xbajtu tisimgnu min jgflidilkom: lbzgflu gflall-ilma! lbzghu gflall-ilma! lbzgnu gfiall-ilma! lmma bir-ragun, tafux, gfiax 1-ilma huwa 1-iktar rizors importanti gfiall-najja. Meta n-NASA jibaghtu xi vettura spazjali tissendika pjaneti u qmura ofirajn tas-Sistema Solari1 , dejjem jippruvaw isibu sinjali ta' flajja. X'ifittxu? Arja bflal tad-dinja tagflna? Temperatura bfial tagfina? Xejn minn dan, ifittxu 1-ilma! Jekk fuq pjaneta ma jsibux ilma, jaqtgflu qalbhom li tista' tgfiix xi fiaga hemmhekk. lmma jekk jissuspettaw li jkun hemm 1-ilma, iqum ecitament sfiifi.

lr-russett griz (grey heron Ardea cinerea) huwa tajra kbira. Jgflix fldejn xmajjar, gnadajjar u kanali. Postijiet bflaii-Ghadira u s-Simar huma tajbin gflalih, ghax isib il-kenn u anke 1-ikel (hut zgflir). Minhabba li huwa kbir u sabih, hafna kaccaturi jisparawlu u joqtluh, halli mbaghad jibbalzmawh u jzejnu bih! X'hela ta' hajja! Li toqtol russett huwa kontra 1-ligi.

Dan il-miraklu ii jzommna fiajjin tajjeb li nibzgfiu gfialih sew, specjalment f'Malta, fejn ftit taghmel xita. Kif tafu, hawn artijiet fejn tagnmel hafna xita, u artijiet fejn ma tagflmel kwazi xejn. Jghidu li 1-gwerer tal­futur mhux ghaz-zejt jew gnall-art se jkunu, imma glieda snifia gnall-ilma tad-dinja.

U issa fia nhallikom na mmur nixrob tazz'ilma gnax qabadni 1-gnatx! caw caw.

Sakemm mhux specifikat mod ienor, 1-isem Birdlife f'dal-magazin jirreferi ghal Birdlife Malta. Materjal mill-magazin jista' jigi kkupjat basta mhux ghal skop kummercjali, u basta jissemma' isem il-magazin u tintbaghat liii-Birdlife kopja tal-materjal fejn gie kkupjat. Publikazzjoni: BirdLife Malta, Gunju 2006 Disinn u produzzjoni: Victor Falzon Faccata: Russett Griz, ritratt ta' Ray Galea Films: Pixel Services. Stampat: Poulton's Print Shop

Klabb Muttaf huwa t-taqsima ta' BirdLife Malta gflaU-membri ta' tafit it-18. Norganizzaw flargiet fit­kampanja, :Z:jarat f'riservi naturali, u nagnmlu xognol ambjentalt. Nofiorgu 1-magai:in 11-l'luttafa kull xaharejn gflall-membri, u nagflmlu flendawts u logflob gflal waqt xi attivitajiet. Sliubi~a fi Klabb Huttaf hija Lm3 fis-sena.

::s c::

IIi-

lssa oflorgu 1-kuluri u agfltuha 1-kulur!

i= andar car 2 = andar qawwi 3 = anmar

3

4 = kannella car (saqajha)

Qdida gfi I-Ii ta! Sentejn ilu f' 11-Fiuttafa 62 u 64 konna gibna li

membri tai-Birdlife u tat-Kiabb sabu zewg brimbiet godda gila I Malta. lssa membru ienor sab onra ...

Robert Falzon miii-Mosta sab dil-brimba fid-·dar tiegnu. Hija brimba zgnira, b'gisem xi 3mm kollox. imma xorta sabina liafna - nadra kolll1a, b'tikka flamra qisha qatra demm f'nofs daharha. Kienet f'monba zgnira tal-l1arir li gnamlet mal-ligiega ta' bieb (ritratt tal-qoxra). Robert malajr gab il-kamera, gibdilha ftit ritratti u bagnathom iiil-espert tai-brimb,

il-habib taghna David Dandria, ii maiajr gharafha bhala Nigma puella. B'hekk il-!ista ta' brimb Malti issa telghet gila! 137. Min jaf kemm baqa' iktar! Zommu ghajnejkom miftunin, flbieb. In-natura qiegnda MADWARKOM! Prosit Rob:)

David jghid li snin ilu kien raha din il-brimba, .imma isimha qatt ma deher fil-listi ta' brimb Malti. lssa li regghet dehret u ntgharfet minn espert, qed ingibuha fii-magazin, u b'hekk ir-rekord ta' Robert huwa ufficjali.

Mhemmx mistriefl gflall-ambjent Malti. Bflalissa hawn genn shill biex jibnuh u jirvinaw kull roqgfla

art L-ewwel il-korsi tal-golf, imbagflad toroq enormi bil-mini b'kollox. lssa smajna li se jaghtu iktar u

iktar art ghaiiMbini - bicca art daqs is• Siggiewi. Gfialiex jafiasra?!

Victor Falzon

karta riCiklata

1111 ....

Ma tantx soltu jaslu anbarijiet ambjentali sbien mit-Gina. lmma dan 1-anhar tflabbar li se tinfloloq riserva naturali fil-bahar biex jithares annimal rari: id-denfil abjad :-)

ld-denfil abjad (Chinese white dolphin Sousa chinensis) huwa annimal griz bajdani jew fir-roza. Jgnix fl-ibnra max-xtut 1-iktar tat­Gina. B'kollox baqa' biss xi 2000, u nofshom jghixu fid-delta1 tax-xmara Pearl. 11-Gvern Giniz se jiddikjara dil­parti tal-baflar bhala riserva gflal dawn id-dniefel. lr-riserva se tkun kbira 460km2 , jigifieri darbtejn daqs Malta. F'dir-riserva ma tithalliex issir attivita li thedded dan 1-annimal rari.

L-ikbar problema se tkun il-hafna drenagg u ilma mn1gges li jollrog f'dix-xrnara, li qiegfled imarrad lid-dniefel.

Ahna nawguraw liii-Gvern Giniz success f'dan il-progett

1delta: Fejn ix-xmara tinqasam f'hafna xmajjar zgflar u flimkien jizbukkaw fil-baflar.

Ftdejn rahal jismu Serpa, til-Portugal, qed jibnu pawer stejxin 1 li tibdel id-dawl tax-xemx f'elettriku. Jigifieri dil-pawer stejxin

mhux se tandem biz-zejt jew bil-gass jew bil-fanam, ghalkekk mhux se jkol)ha cumniji u dflahen u tniggis. Tal-genn hux! Hija 1-holma ta' kull ambjentalist Barra minn hekk, id-dawl tax-xemx huwa infinit1 u jigi wahdu, bla thaffir jew tbatija jew spejjez!

Dan 1-impjant se johloq bizzejjed elettriku biex jaqdi 8000 dar (qisu rahal daqs Birkirkara). Se tkun 1-ikbar pawer stejxin solari fid-dinja.

Kos, gflaliex rna nibnux wanda hawn Malta wkoll, daqs kemrn gnandna xemx! Kieku nsolvu !-problema tat-tniggis ta' 1-arja, u 1-elettriku jigina b'xejn.

11-problema hi li dawn it-tip ta' impjanti jiehdu flafna flafna art L-impjant ta' Serpa se jiksi bicca art daqs 73 grawnd tal­futbol! Veru li Malta gnandna nafna xemx, imma sfortunatament m'gflandniex hafna art!

, 1 infinit: ma jispicca qatt Proprjament anke d-dawl tax-xemx xi darba ghad

I. irid jinhela u jispicca, imma baqaghlu xi 5 biljun (5,000,000,000) sen a. Mhux ha tkun problema ghalissa :)

... u 2 gevv lura! Ezatt 10 snin ilu, f'll­

f=luttafa 14 (Mejju-Gunju i 996) konna gibna fuq ii­Bali Starling Leucopsar rothschildi, gnasfur rarissmu li jgnix f'Bali, gzira fl-lndone:Z:ja. Konna habbarna li minn 14, in­numru totali ta' Bali Starlings fid-dinja kien tela' gnal 40.

Z:ewg speti ta' zringijiet, is-Santa Marta Harlequin Frog u s-San Lorenzo Harlequin Frog, dan 1-anhar reggnu nstabu wara li kienu ilhom 14-il sen a rna jidhru :-) lnstabu f'riserva tis-Sierra Nevada di Santa Marta f'Colombia. lx­xjenzati kienu hasbu li dawn iz­

lmma issa srnajna li wara tant sforzi biex jigi mhares, dan l··ghasfur spicca gnal kollox mis-selvagg! :-(

Baqa' biss xi ftit mizmumin f'gageg.

karta riCiklata

zewg zringijiet inqerdu bil-marda li qed toqtol nafna zringijiet madwar id-dinja. lmma kellhom zball :-)

11-rtuttara 74 • Mejju- GunJu 2006

ic-ciefa

16-6iefa hija gnasfur tal-banar li tbejjet fl­irdumijiet. Ghalkemm tersaq lejn il-bejta bil­lejl, mhux daqshekk diffi61i biex taraha. Fittex bit-tromba fuq il-banar xi siegna qabel inzul ix-xemx u ghandek tara gnadd sabin ta' 6ief, avolja jkun gnadu bognod mill-art 16-6iefa gnandha titjira hafifa u tigglajdja fil-baxx, kwazi tmiss ma' wi6c il-ballar. Gieli tara mijiet ta' cief ihuf wara xi troler tas-sajd jew migburin flimkien f'wic6 il-bal1ar.

L-ewwel darba li tkun ix-XIendi filghaxija, itla' san-naha tat-torri u jekk ma jkunx qamar, ghandek tisma' 1-agfljat tac-cief qisu nafna tinwin ta' qtates.

( Gnasafar Madwarna p 6)

Jew ejja i-harga l biHanca (ara pg 6)

Ejja Ma, ghax rnejjet bil-guh!

i 1-bufu Ia sewda

Min jaf kemm-il darba rajnieha u smajnieha u ma tajniex kasha gnax nsibnieha ghasfur tal-bejt. 11-bufula sewda ssibha kullimkien, u spiss tinzel fil-gonna u 1-btieni.

lr-ragel gnandu dahru u 1-gwienan grizi, ras sevvda u Clrku allmar madvvar gllajnejn. !1-mara tkun iktar fil-kannella u rasha griza. Bnall-bqija tal-buful, ma tantx toqgnod wieqfa u 1-nin ko!lu taqbez minn fergna gnal ohra. Meta tkun wieqfa spiss iccaqlaq denbha.

11-bufula sewda gf1andha gnajta qisu xi nadd qed icekcek cekcieka jew kaxxa sulfarini. Jekk ghandek bird table, zgur li flimkien ma' 1-gnasafar tal-bejt il-bufula sewda tinzel tnaqqar xi naga.

( Gnasafar Madwarna p 41 )

Jekk ghandek !-internet, idnol fil-websajt tai-Birdlife www.birdlifemalta.org, klikkja KLABB r!UTTAF, imbagnad klikkja X'SE NARAW? u ssib iktar ritratti taz-zewg gnasafar u anke tisma' !-floss li jagnmlu. Grazzi Iii Denis Cachia, il-webmaster tai-Birdlife.

L-istampi t'hawn fuq mehudin mill-ktieb Ghasafar Madwarna (fii-ktieb qeghdin bil-kulur). 11-BirdUfe narget dal-ktieb apposta ghal min irid jibda 1-berdwocing minn eta zgnira. Fih tagflrif semplici fuq 100 ghasfur, u stampi bil-kulur minn qoxra sa qoxra. U jiswa Lm2.05 biss! Jekk gnad m'ghandekx ... x'qed tistenna? Cemplilna fuq 21347646 u ordna wielled.

---·-·------------·---------- -------- ----

karta riC!k!ala

1kolonja: post fejn jgflix grupp kbir ta' annimali ta' 1-istess speci. Annimali bnal nemel u qroll jgftixu ftajjithom kollha fil-kolonja. Onrajn, bflat-tajr tal-bahar (fosthom ic-cief), ifittxu 1-kolonja biss gflall-istagun tal-bejta.

Kull sena li inti ggedded il-mizata fi Klabb l=luttaf

nibagntulek poster kbir bil-kulur mis-sensiela Ffieles, Ffaj u Sa bill! Kull sena 1-poster

ikollu gflasfur differenti. Did-darba 1-gflasfur huwa

russett tas-sigar

Gnaziz Editur, Meta qrajt f' 11-Ftuttafa 71 fuq dak 1-gnastur tal-bejt li

qatlu fi-Oianda veru gnedt kemm kienu boloh dawk in-nies. Veru li waqqa' 23,000 dominoes, imma dak 1-ghasfur anke hu kiser ir-rekord tad-dinja, ghax huwa 1-iktar ghasfur fid­dinja li waqqa' dominoes!!

Nixtieq illi IH1uttafa tibqa' interessanti.

Gnatit Mario,

Mario Zammit Siggiewi

Veru li qed tgnid, torsi jgibuh fi/-Guiness Book of Records ukoll. Dwar 11-Ftuttafa, naccertak Ji nibqgflu nagflmlu mi!l-afljar fi nistgflu.

L-Editur -------·---·-.. ---.... -~--.. ·-···-------

karta Q ritiklata

lbaghtulna TPtNGIJIET jew RlTRATTI

1/-F/uttafa 7 4 • iV/ejju - Gunju 2006

naturali taghkom! Mhux ta' annimali domestici. Tinsewx isimkom, 7

pitirross I an Mangion 1 i

Gnandek ragun tistaqsi xbin! Dik hija fjura, tip ta' orkida fil-fatt.

Ngflidulha dubbiena ghax ghandha petala specjali, li qisha insett qed izur il-

fjura!

eta, u isem 1-annimat ·r-~~-------------------------------,

jew pjanta.

sultan ic-cawl David Attard i 3

'/ /)(\'-.._ 'li:F-f \1.,,-j / L.-~fl,J->L_ --

,I .- . /~3 gamu:~ma t(:,/ · Matthew Scicluna 13

kamaleonti Arnold Sciberras 17

f'P

rtarsa lejnsigariDdigenita' Malta

11-lUQ white poplar Populus alba

an dar minn fuq

11-luq hija sigra sabina nafna, Gnandha 1-weraq andar minn fuq u abjad minn tant, u meta jitqanqlu f'ziffa jfiddnu lis-sigra u jagntuha dehramill-isban. lz­zokk ewlieni huwa wkoll abjad fiddien. ll-luq hija norfija, gnax twaqqa' 1-weraq fix-xitwa.

11-luq ihobb namrija umda, u gnalhekk dis­sigra ma tikbirx f'nafna mkejjen hawn Malta. Madankollu hija mifruxa sew, gnax fl-imghoddi ntuzat gnat-tmasgir ta' qiegn ta' widien bnal Wied ii-Qiejja (it-Chadwick Lakes) u Wied ii­Fiddien. Baqa' wkoll fdal ta' msagar naturali tal­luq, bnal fii-Buskett u fii-Girgenti. Nafu li fl-1621 kien hemm 9 luqiet f'Wied rlai:run - ilium hemmhekk fadal wanda biss! Jien kant tlabt lill-bidwi t'hemm biex jienu nsiebha, u hekk

I gnan:el, gn.ax is-sen~ 1-o~ra rajt tliet bgflUia telgrun madwar ommnom!

11-luq jixxettel mill-baghal 1 , mii:-i:erriegna jew bil-bicca. 11-maggoranza tas-sigar tal-luq ta' Malta huma rgiei (il-luq hija diojka2).

Din is-sigra

I gnandha tintuza . ghat-tmasgir ta' I qiegn il-widien, I innawi milwiema3

u anke fejn hemm xi gnajn ta' iima nelu. Nisperaw li naraw nafna aktar luq jitflawwel f' pajjizna.

Charles Grech ii-Masgari

'bagnal: (plural bghula) fergna li s-sigra ttella' mill­hamrija, li minnha ssir sigra ohra. 2diojka: sigra li tkun jew ragel jew mara. r!afna sigar mhumiex diojci, imma ikunu rgiel u nisa fl-istess pjanta. 3milwiem: fejn jingabar jew jghaddi 1-ilma.

karta Q riCik!ata

I I

I

< § 'Tl

"' N' 0 0

abjad minn taht

11-Muttafa - Mejju - Gunju 2006

Kif iqabbz hieli! Ta' spiss inhobb nimxi f'wied

vicin fejn noqghod, u kemm-il darba niltaqa' ma' kaccaturi li

jghiduli biex inwarrab minn hemm. Dan huwa wiehed mill-atteggjamenti egoistiCi tagnhom. Ghaliex ma nistax ingawdi n-natura jien?

Darba minnhom kant ma' habib u ltqajna ma' kaccatur. Bdejna nkellmuh u qajjimna diskussjoni fuq il-kacca. Dal-kaccatur stqarr li 1-gnasafar ihobbhom f'idejh, u anke ammetta li meta ma jghaddi xejn malajr jittrenja fuq il-nuttaf jew 1-ghasafar tal-bejL

Jien dan il-kliem ma niflaflx nisimgnu aktar. Minhabba dawn 1-egoisti ma nistghux ingavvdu 1-ghasafar fl-ambjent tagflhom. Gllalhekk ghandna bzonn kemm jista' jkun nies fuq in-naha tagflna. Nista' ngnid li 1-affarijiet marru gflall-afljar milli kif kienu qabel, per6 xorta gnad baqa' hafna xogflol x'isir. Jien kunfidenti li xi darba din il-gwerra kontra 1-kacca nirbnuha anna!

lnheggeg lill-membri Falkuni biex jigu 1-attivitajiet li gejjin gnax mhux ta' min jitlifhom, u hajru liiHibieb tagnkom biex jigu ukoll!

Qabe! nagnlaq, f'isem i!-Falko nixtieq , nghid GRAZZI KBIRA Iii Justin Vassallo tax­xogholli ghamel magfma.

Zgfiazagfi Birdlife Malta

Gurnata Kemmuna ii-Hadd 7 Mejju 2006

Kienet wanda mill-ewwel granet sbieflli kellna dis-sena u mix­xemx ma konniex se nkunu neqsin. Wasalna Kemmuna u kif inzilna mid-dgflajsa rajna xi zanzarelli tat-tikek li dakinhar Kemmuna kienet mizghuda bihom. Rajna wkoll zanzarelli tal­kullar u diversi bekkafiki fl-arbuxelli ta' madvvarna. Kif tlajna ftit iktar fl-gholi rajna baghdan u russett fil-bognod. Rajna vvkoll

1 gamiema gflajjiena tistriefl fuq najt tas-sejjiefl, xena li minhabba

Matthew Borg Cardona Ko-ordinatur Falko

Xogliol. Gflawm. Barbikju 1!-Gimgfla 7 Lulju 2006 !=Ia mmorru nagntu daqqa t'id fuq xogflol hafif i-Ghadira, u wara girja ghall-bahar u anke naghmlu barbikju vegetarjan.

21-22 Lulju 2006 !=Ia naqsmu gnal Ghawdex biex nisimghu 1-aghjat tac-Cief matul il-lejl. Nitilghu 1-Gimgha u ninzlu lura s-Sibt

Ghal aktar taghrif fuq 1-ativitajiet cempel Iii Matthew fuq 99886811

' 1-famuza deroga1 tal-kacca fir-rebbiegha gflad ma tantx nistghu naravvha f'Malta.

lnsomma, fl-ewwelsiegfla tellajna lista mhux hazin, u ma tantx imxejna gflax il-nin kollu nieqfu biex nagnrfu 1-ghasafar!

Wasalna fir-ringing station tai-Birdlife fejn sibna Iii Justin jirringja 1-ghasafar, meghjun minn Simon u Matthew, rnembri antiki tai-Falko. Hawnhekk rajna fl-idejn dawk 1-gnasafar li rajna waqt il­berdwocing. Zidna vvkoll ghasafar li konna gnadna ma rajniex, bnal daqquqa tat-toppu u bucaqq tas-silla.

Komplejna nduru ma' Kemmuna, u rajna xi merilli u gawwi ma' 1-irdumijiet li hemm fuq dil-gzira. Waqt li konna qed nistriehu fil-bajja ta' Santa Marija, xi membri gew jigru jghidulna li aktarx kien hemm buqrajq fis-sigar tal-bruk ndejn il-kampsajt Morna naraw u hekk kien. Sfortunatament kien ferut, u stajna naqbduh biex imbagnad gnaddejnieh liii-Birdlife nalli jkomplu jikkuravvh.

Din kienet 1-unika haga li hallitilna toghma hazina f'gurnata daqstant sabina, ghax indunajna li mhux gamiem u summien biss qed jinqatlu bis-sahfla tad-deroga tar-rebbiegha!

Stefan Azzopardi

'deroga: L-Unjoni Ewropea gllandha sett ligijiet li 1-membri kollha jridu jobdu. WaMa minnhom hi li fir-rebbiegha ma ssirx kacta. Biex il-kactaturi ma jihduhiex bi kbira, ii-Gvern Malti kien ghamel deroga (ettezzjoni) i)"iex ihalli 1-kactaturi jisparaw lir-rebbiegna. 11-Birdlife qed tithabat hafna biex din id-deroga tispitca!

----- ·--- ------

Karta riCiklata

il-11uttafa 7 4 • Mejju - (3unju 2006 9

IHniggis bid-dawl isehh meta s-sema bil-lejl ma jkunx jidher sew minhabba dwal artificjaiL F'lejl car bla qarnar ghandna naraw sa 2600 stilla. lmma kernm minna qatt raw daqshekk stile!? Malajr issib xi bozza tghammxek!

Meta f'Awwissu 2003 mar id-dawl fi New York City koilha u waqa' dlam cappa, hafna nies qalu li kienet wanda mill-ftit drabi f'flajjithorn li raw il-kwiekeb, uhud minnhom 1-ewwel darba! F'lejla normali tant ikun hemm dwa:l artificjali minn bini, tabelli, reklami ecc li 1-istilel rna jidhru xejn.

Hafna drabi dan it-tniggis ikun tort ta' disinn hazin. Meta bozoz jiddisinjawhom hazin, nafna mid-dawl jaflrab 'il fuq flok 'I isfel. Dad-dawl zejjed jirrifletti minn fuq trab fl-arja, u s-sema flak iswed taqtgnu b'sikkina, tidher orangjo mdennes jew anke fir-roza. 11-iampi ta' barra suppost li jdawlu t-triq, mhux is-sema! Din kollha flela ta' energija.

llkoll nixtiequ ngawdu sema nadif u car, imma Hniggis bid-dav,!l mhuwiex biss kwistjoni ta' estetika. Jaffettwa wkoll is-sanna taghna u ta' xi ekosistemi 1• Studjuzi sabu li dawl persistenti jwassal gflal iktar gheja, iktar ugigh ta' ras u iktar ansjeta. Hemm teoriji li d-dawl zejjed izid xi tipi ta' kancer.

lnsetti li jtiru fid-dlam, bhal banrijiet, ibatu biex isibu triqthom ghax id-dawl ihawwadhom. Minnabba fhekk ibatu wkoll dawk il-pjanti li jiddakkru minn dat-tip ta' insetti.

Hemm ukoll xhieda li Hniggis bid-dawl iwassal gflal blooms2 ta' alga fil-banar. Dan ghaliex id-dawl zejjed ifixkell­organizmi li suppost ikissru dawn il-blooms. ld-dawl inawwad ukolll-gnasafar li jtiru bi!-lejl (bhac-tief) jew li jpassu fid-dlam.

Hemm f1afna mezzi kif insolvu !-problema ta' light pollution .. Kif gnedna, dis inn tajjeb ta' Iampi jghin hafna. Haga ohra hili xi toroq jinxteghlu bil-lejl ghalxejn, specjalment matul il-gimgha. Dawn gnandhom jintfew meta mhemmx bzonnhom, forsi bl-uzu ta' tajmers. Jew jintuzaw dwal li f'xi ninijiet tal-lejl titnaqqsilhom il-qawwa.

11-problema hija wkoll gnax 1-awtoritajiet ghadhom LANQAS JAFU li Hniggis bid-dawl huwa problema! Veru li dan it-tniggis rna jhammigx bid-dhahen (direttament), imma jibqa' xorta tniggis. Hemm bzonn li nflarsu 1-ftit postijiet li ghadhom mudlama bil-lejl (dark-sky areas), u nippruvaw innaqqsu d-dawl zejjed f'postijiet fejn id-dawl hemm bzonnu.

1ekosistemi: grupp ta' pjanti u annimali li jgflixu u jiddependu minn xuixin 2bloom: kultant terti algi jzidu flafna fin-numru, tant li xi drabi jaghtu kulur lill-bahar. 11-kawza tista' tkun it-temperatura, tniggis jew xi zbilanc ekologiku.

karta riCik!ata

10

Sib a u.~.Xibka!

ids ls-sajt ta' din id-darba jisimha EkoKids u

bflas-soltu hija sajt interattiva b'xalata attivitajiet u loghob gflalikom it-tfal, kollha b'tagfllim dwar 1-ambjent. Ghandkom screensavers u wallpapers xi tnizzlu minbarra tislibiet u wordsearch. Morru dawra f'razzett organiku jew ghinu Iii Anita tnaddaf il-kamra waqt li titghallmu terggnu tuzaw u tirriciklaw affarijiet li nsibu fid-dar. lnkella titnajru tippruvaw tghaqqdu xi jigsaw puzzle? Fil-parti li jisimha Play and Learn issibu suggetti bnal tniggis, skart, Earth Day, 1-eneq]ija, tibdil til­klima, 1-ispazju u ohrajn. Fuq kollox, gnax ma taghtux titwila lis-slajdxow biex b'hekk tagnmlu bflal safari zgflir ta' l-isped differenti ta' annimali li jezistu!

3 pitazzi stiker biJ ... kulur 15-il punt fil-Huttafattiva

11-rtuttafa 74 • Mejju- Gunju 2006

Hajjar Iii sflabek u Iii flutek jidhlu fi Klabb Huttaf... ..... Tihom kopja ta' dil-formola biex jimlewha... 1 imia isfei nett id-dettalji tiegnek stess... 3 !bgflat kollox Iii Bird life Malta, flimkien mat-Lm3 tal-membru 1-gdid.

------------------------------------------------~~ isem u kunjom

indirizz

data taHwelid telefon

liema skola jattendi

ostcode

ime'l

r.c OJ N· ..... :J

m tC

--------------------------------------------~~ isem u kunjom 3 indirizz CD

-~--"~----"-"---"-~"--~-----------~-----p=o=st=co=de,__ ___ ~---

membership number telefon imejl

iiema skola tattendi

lbgflat kollox Iii BirdUfe Malta 57/28 Triq Rigord, Ta' Xbiex MSD 12 Tibgflatx flus bil-posta, imma cekk (pagabbli If! BirdLife Malta) jew inkella 43 bolla tas-76 (jekk self-adhesive tant ahjar!).

.....

karta riC1klata

M eta naraw wicc il-qamar minn tromba jew fuq stampa naraw hafna dwawar u crieki. Kif nanseb

tafu, dawk huma krateri, hofor enormi li jsiru meta blata kbira tinzel sparata mill­ispazju u tahbat ma' 1-art. Kontu tafu li fid­dinja taghna wkoll gnandna hafna krateri?

Fl-ispazju hemm hafna gebel jigri, u fid­dinja waqghu hafna minnhom. Mal-habta haffru wkoll krateri enormi fl-art. Unud, bhaii-Meteor Crater, fl-iStati Uniti, jidhru sew u jigbdu lejhom hafna turisti. lmma hafna krateri ofuajn tant ghadda zmien minn fuqhom li tmermru u llixxaw bl­elementi (rih, xita, silg ecc) u llum bilkemm tinduna bihom mill-art ghax tahsibhom gnoljiet, widien u ghadajjar. lmma mill-gholi (per ezempju minn space shuttle) tidher tara !-forma tonda taghhom. Hawnhekk hawn ritratti ta' ftit minnhom.

Dan iHibit mill-ispazju jista' jikkawza dizastri kbar f'dinja mimlija najja. Jgfiidu li d-dinozawri mietu 65 miljun sena ilu wara li blata kbira (meteora) tkaflhiet fl­art fejn ilium hemm Mexico. 11-forma ta' dan il-krater m'ghadhiex tidher ilium.

Min jaf bflalissa stess, miljuni ta' kilometri 'I bogflod, hemmx xi flagra enormi gejja tlebbet lejn id­dinja tagflna ...