XÀ HOI HOC VA NÉN KINH TÉ TRI THÙC

TS LE NGOC HUNG

Hoc vién Chinh tri quó'c già Ho Chi Minh

Nhiéu dinh nghìa va nhieu ehi bào dude dua ra de xàc djnh bàn chat cùa nèn kinh té tri thùc. Dièm thò'ng nhàt co tinh lièn ngành kinh tè-xà bòi ve vàn de này là sii coi trpng phàt trién cóng nghé thóng tin, kién thùc kboa hpc, dpi ngù cóng nhàn tri thùc va sii thùa nhàn vai trò quyèt djnh cùa san xuà't, pho bién, tièu dùng tri thùc kboa hpe-eòng nghé ddi vói sii phàt trién xà bòi. Mot so' y kién nhàn manh tói mò'i quan he vi mó giùa nèn kinh té' tri thùc vói he thò'ng giào duc-dào tao va sii càn thiét pbài tao ra mot nèn kinh té hpc bòi, mot xà hói hpc tàp trong dò mpi nguòi dUde hình thành, phàt trién càc phàm chat, nàng liic, ky nàng cùa cà nhàn. Tuy nhién quan niém xà hói hpc ve nèn kinh té tri thùc dòi bòi phài thùc sii tinh dé'n sii hình thành mot kiéu quan he mài giùa con ngUÒi vói xà hói trong dò tri thùc kboa hpc nói chung va tri thùc xà bòi hpc nói rièng trò thành mot yé'u to' cùa lue lUdng san xuà't xà bòi.

Co thè khàng djnh ràng cò't lòi cùa nén kinh tè' tri thùc,

cùa sii phàt trién ben vùng là viee phàt trién va dUa càc tri

thùc kboa hpc trong dò co xà bòi hpc vào càc lình viie phong

phù, da dang cùa cupe song. Do vày càn co càch nhin mói dòi

vài viéc dào tao-nghièn eùu xà hói de tu dò tìm kiém va thiic

151

bién càc giài phàp nàng cao vj tri, vai trò cùa nò trong x-' hói bién dai dàp ùng yéu càu cùa cóng nghiép boa. biér 't-t boa va tri thùc boa nén kinh té nuòc ta. Luàn dièm chung d day là xà bòi hpc càn dudc xày diing va phàt trién vài tu càch là mot bó phàn càu thành nén qua trình san xuà't va tài san xuàt tri thùc cho su phàt trién ben vùng, dóng thdi càn tham khào kinh nghiém quó'c té va tùng buóc cài tié'n nói dung ehUdng trình món xà bòi hpc ò truòng dai hpc de cung càp kién thùc kboa hpc ed bàn, dàn toc va bién dai cho sinh vién xà bòi hpc.

Xà hói hoc va nén k inh té còng n g h i é p p h à t t r i én

NgUdi ta nói nhin vào he thóng giào due cùa mot nUòc co thè biét tUdng lai phàt trién cùa nUòc dò. Tudng tu nhu vày, nhin vào sàch giào khoa tue là loai sàch dùng cho sinh vién dai hpc ed thè biét tUdng lai cùa ngành dào tao-nghièn eùu cùa bò mòn kboa hpc dò. Khó'i lUdng kién thùc xà bòi hpc làm nén tàng tri tue de tu dò phàt trién tri thùc, ky nàng, ky xào cbuyén món xà bòi hpc dUdc trình bay eó dpng, kbài quàt nbàt trong nbùng eudn sàch co tinh chat giào khoa, giào trình vói tèn gpi chung là "Xà bòi hpc". Mot so' cuó'n sàch loai này con dUdc gpi bang nbùng tèn kbàc nbu "Nbàp mòn xà bòi hpc" va mot so' tèn cu thè kbàc nùa. Ngay ò tèn gpi fthùng cuó'n sàch này dà thày sii kbàc biét giùa càc nude trén thè' gidi. Vi du. rat hiè'm thày tèn sàch "Xà bòi hoc dai cUdng" d mot so' nuòc còng nghiép phàt trién bang dàu thè'gidi. Trong kbi dò d nbùng nude co nén kinh tè' chàm phàt trién boàc phàt trién chua cao, loai tèn này lai phó bién dén mùc eó càm giàe là nèu kbòng cho tbém hai ehù "dai eUdng" vào tèn sàch tbi nói dung cùa nò sé ehi mang tinh giòi tbiéu sd lupe, thiéu tinh ed bàn.

NbUng diéu thiic sU quan trpng càn tham khào là ò nói dung kién tbUe trong sàch giào khoa xà bòi hpc d mot so nUóc

1 rv2

phàt trien. Theo mue lue nói dung sàch xà hói hpc, eó the thày rat rò mot so' lUdng rat lòn càc chudng sàch (khoàng 15 chUdng mói cuó'n), mói chUdng bàn ve mot loai vàn de ly luàn, mot lình viic cùa dòi sò'ng xà bòi. Co the thày ràng ngay trong cuó'n sàch eó tinh chat "vd long" ve xà bòi hpc dành cho sinh vién dai hpc tò'ng hdp kbòng cbuyén xà hói hpc cùng dà bòi dù hàu bèt nbùng khia canh eó bàn nhàt cùa mò'i quan he giùa con ngUdi va xà bòi. Vi du, ngoài chUdng vié't ve dòi tUdng xà hòi hpc va phUdng phàp xà bòi hpc, càc cuò'n này thuòng co ehUdng ve vàn boa, loai xà bòi, nhóm xà hói, thiét che xà bòi, ed càu xà bòi va phàn tàng xà bòi, tòn giào, lao dóng va kinh te, giào due, dò thj. Dàc biét nbùng vàn de bue xùc nhàt cùa xà bòi hién dai nhU sai léch va tói pham, giòi va tinh due, dàn so' va dò thj boa, bién dói va phàt trién xà bòi v.v. déu dUde dUa vào nói dung cùa loai sàch eó tèn là "Xà bòi hpc". Nbùng cuó'n sàch loai này d ta thUdng dUde gpi là "Xà bòi hoc Dai cUdng". NhUng sàch xà bòi hpc cùa ta trén thiic té' lai ehi cung càp mot khò'i lUdng rat han che' va rat sd sài, ddn giàn càc kién thùc xà bòi hpc, dàc biét rat it dUa ra nbùng "vàn de cùa ta".

Viéc dUa vào sàch xà bòi hpc nbùng vàn de ed bàn cùa dòi

song thiic buóc ngUÒi dpc phài quan tàm quan sàt, suy nghì

va tim càu tra lòi dòi vói nbùng vàn de ma thiic tièn dang dàt

ra. Nhu vày là bàn thàn nói dung kién thùc dà tiém àn sue

manh hình thành ky nàng tu duy va giài quyèt vàn de. Nhd

vày ma ngay tu nbùng bude di dàu tièn vào con duòng hpc

tàp, tìm kiém va nàm bàt tri thùc xà bòi hpc, ngUÒi sinh vién

dai hpc chUa nói dén cao hpc-nghién eùu sinh dà dUdc cung

càp mot khói lUdng kién thùc vùa bàn làm vùa thiic té, vùa

djnh lUdng vùa djnh tinh, vùa ly thuyé't vùa thiic bành, vùa

dai cUdng vùa cbuyén biét. Day là mot càch tièp càn rat dang

153

tham khào va àp dung de cài tié'n nói dung chUdng trình dào tao-nghièn eùu xà bòi hpc ma trUóc bét là món hpc xà bòi hpc ma ta bay gpi là món "xà bòi hpc dai eUdng".

ChUa càn nói tói bé day tinh bang so' trang sàch bay hình thùc trình bay thóng tin bang ehù in, tranh ành, màu sàe dpc dào, cuó'n bùt ngUdi dpc. Bòi vi nbùng chi tié't này tuy ddn giàn nhung dòi hòi mùc dò dàu tu kinh phi kbòng nhò. ChUa càn nói tói phUdng phàp giàng day mang nàng tinh nghién eùu, dòi hòi sinh vién tu hpc va dUde dành già dùng nàng lue va kèt qua hpc tàp. Ma chi rièng vièt sàch mot càch khoa hpc, lo gich eó bang ebùng, eó làp luàn va so liéu kbàcb quan' cùng là diéu dàng pbài tim 1 iéu ky de dòi mài càch nghì va càch làm sàch xà hòi hpc hUung vào nén kinh té dang trén dudng cóng nghiép boa, bién dai boa.

Khóng thè là'y sàch "Xà bòi hpc" cùa nén kinh té phàt trién làm màu cho nUóe chàm phàt trién. Tuy nhién, eó thè dUng trén vai nbùng ngUdi khóng lo va diia trén kinh nghiém quóc té de tièn nhanb trén dUdng phàt trién va nhàt là rùt ngàn khoàng càch tut bau trong dào tao-nghièn eùu xà bòi hpc. Diéu này càng ed y nghìa kbi mot cupe diéu tra nbùng ngUòi làm còng tàc xà bòi hpc va sinh vién xà bòi hoc mài day cho biét dièm yéu nhàt cùa xà bòi hpc bién nay là pbUdng phàp tue là càch nghì, càch làm xà bòi hpc.

Xà hói hoc va nhùfng vàn de dà t ra t r ò n g diéu k ién kinh tè' t h i t r i iòng d Vièt Nam

1. Theo giào sU Stephen Cole. Tóng bién tàp tap chi' Sociologica! Forum, bình quàn mot cuòn sàch "Xà hói hoc" co tài hon 800 làn trich dàn. .Xem: "Introduction: What's wrong with sociology?" Sociological Forum. Voi. 9. No. 2. 1994. tr. 134

154

•

TrUdc day trong diéu kién cùa nén kinh té' tàp trung-quan liéu-bao càp mpi ngUÒi déu dUde bào dàm viéc làm, khóng ai bj thàt nghiép, nbùng vàn de xà bòi nèu eó, lue dò thUÒng hi quy ve nbùng biéu hién cùa tàn dU che dò cu. Trong diéu kién kinh té thj trudng tinh hình dà kbàc bàn: "viéc làm" trd thành mot mói quan tàm bang dàu cùa mpi cà nhàn, mpi nhóm xà boi tu ngUÒi nòng dàn, cóng nhàn dén ngUÒi tri thùc, tu nóng thón dén thành thj, tu tré em phài bò hpc de kiém song dén sinh vién dUde dào tao chinh quy de trd thành nbùng cóng nhàn tri thùc trong tUdng lai. Càn xuà't phàt tu sii bién dòi ed bàn này trong mò'i quan he giùa con ngUÒi va xà bòi cùa thdi ky dòi mói kinh té va toàn càu boa de cài thién vj thè, vai trò cùa xà bòi dàp ùng yéu càu mài cùa nén kinh té' dang dUde tri thùc boa, cóng nghiép boa va hién dai boa.

Nén kinh tè' thj trUòng djnh budng xà bòi ehù nghìa dàt ra yéu càu mài dòi vài xà bòi hpc trong viéc xem xét xu huóng bién doi xà bòi nói chung va nhàt là giào duc-dào tao va "sii hpc" nói rièng. Mot màt, bành vi boat dpng cùa càc cà nhàn sé ngày càng phài diia vào sii biéu biét va tri thùc khoa hpe-eòng nghé. Tàm ly tu duy sàng tao, nhàn thùc lành manh trd thành yéu to' càn thiét va dóng vai trò quyèt djnh dòi vói nàng suà't, chat lUdng va biéu qua lao dpng xà hói. Màt kbàc càc yéu to' cùa mói trUÒng nhU sii san eó cùa thóng tin, sii eòi md va de dàng, thuàn Idi trong viéc phó bién, tièp càn, xù ly, trao dói thóng tin trò thành diéu kién khóng thè thiéu de vàn bành eó biéu qua nén kinh te. Diéu này dàt ra vàn de phài tìm biéu, vàn dung va phàt trién nhùng ly thuyèt xà bòi hpc vUòt ra ngoài pham vi nhà trUÒng, ngoài pham vi ly thuyèt xà bòi boa cà nhàn de bao quàt dUdc sii hpc tàp cùa càc nhóm xà boi chUa/kbòng eó diéu kién tài trUòng di hpc. Theo ly thuyèt

155

nhàn thùc xà bòi (Social Learning Theory) va thuyèt bàt chude xà bòi, càc cà nhàn eó thè hpc hòi tri thùc, ky nàng song ò bàt ky ndi nào, bàt ky lue nào eó sii tUdng tàc giùa càc yéu tò cà nhàn, mói trUÒng xà bòi va bành vi boat dóng. Vàn de dàt ra là tao diing eó che va ed bòi de mpi nhóm xà bòi eó thè "tu hpc, tu giào due, tu dào tao" trong qua trình tham già tich Clic vào càc qua trình lao dpng, san xuà't, kinh doanh, cung càp djch vu xà bòi. Cà nhàn khóng ehi hpc ò nhà trUÒng ma con hpc trong cupe song va nhàt là hpc trong mói quan he vói ngUÒi xung quanb, vói xà bòi. Vàn dung ly thuyèt hpc tàp xà bòi eó thè hình dung mot nén kinh té' tri thùc, trong dò, nhu càu hpc tàp cùa xà bòi phu thuòe vào bang loat càc yéu tò lién càp càp dò, vi du nhU:

- Chinh sàch xà bòi nhàt là chinh sàch giào duc-dào tao phài dàm bào càc ed bòi hpc tàp cho mpi cà nhàn,

- Viéc lình bòi tri thùc kboa hpc va ky nàng lao dóng dUdc tó chùe thành qua trình day-hpc dudi nhiéu bình thùc phong phù, da dang,

- Thóng tin ve lao dóng-viéc làm va càc phUdng thùc dào tao-giào due tUdng ùng dUde phó bién tdi mpi cà nhàn de ho liia chpn va quyèt djnh, 4^

- Càc cà nhàn dUde khuyén khich tham già hoc tàp de bình thành, phàt trién phàm chat tàm ly, nàng lue tu duy va ky nàng bành dóng dàp ùng yéu càu cùa nén san xuà't xà bòi hién dai dang ngày càng diia vào tri tbUc khoa hpc-eóng nghé. •;,.;.;,

Xà hòi hoc va vàn de dàt ra t rong giào duc-dào tao

Kbòng chi tut bau kinh té so vói càc nUóc trong khu viic, nén giào due cùa ta dang qua chàm bude so vài nén kinh té'

156

dang cbuyén nhanh sang ed che thi trUÒng djnh hudng XHCN. Bang ebùng là quy luàt kinh té' hpc ve già tri, ve cung-eàu va càc quy luàt xà bòi hpc ve phàt trién vó'n ngUÒi, vó'n xà bòi, vó'n vàn boa con xa la dòi vói khóng it ngUòi. Bang ebùng là mot so' ngUòi vùa mùng vùa ngai ve 3,3% tóng so' hpc sinh vào càc trUdng bàn cóng, dàn làp, tu tbue trong cà nUdc. Mùng vi nhu thè' là dù de nói ràng dà dói mài giào due theo hudng da dang hoà càc thành phàn trUòng lóp. NhUng ngai ve dù thù nhàt là viéc quàn ly chat lUdng, biéu qua trUÒng ngoài cóng làp; mot so' co quan còng khai dòi xù phàn biét vói bang càp cùa loai trUòng ngoài còng làp. Bang ehùng là mot so' chinh sàch giào duc-dào tao chUa thiic sii tinh dén nhu càu hpc tàp cùa mot bó phàn xà bòi. Giào due phó thóng eó mot Uu thè' lòn là "dàu vào" rat manh, vi du, ti le di hpc dàc trUng theo tuoi cùa tré em dò tuoi càp I là 95,2%. Nhu càu hpc tàp cùa xà bòi rat cao: phàn dóng càc già dinh déu mong muó'n con em hp theo hpc dén ndi dén chó'n cho dén kbi nào kbòng dUde hpc thi tbòi (tue là cho tói kbi bj dào thài qua ky thi); khoàng 60% so' ngUòi dUde hòi bay tò mong muó'n cho con cài hp dUde vào dai hpc. NhUng kbà nàng dàp ùng nhu càu hpc tàp rat thà'p: chi tièu tuyèn sinh dai hpc chi d mùc 15-20%, dinh buàng 50% hpc sinh tòt nghiép THCS vào hpc tiép THPT va 50% vào trung hpc cbuyén nghiép, tuyèn sinh dai hpc dat 15-20% sò'nguòi dàng ky dii thi.

Kèt qua chung cùa càc nò liie thoà man nhu càu hpc tàp

cùa xà bòi nhu sau: nàm hpc 1995-1996, so' hpc sinh tuyèn

mói vào THPT là 418 ngbin chUa bang 30% so' tuyèn mói vào

THCS (1,476 triéu) va chUa day 20% so' tuyèn mói vào tièu

hpc (2,349 triéu). Ti le hpc sinh tòt nghiép tièu hpc nàm 1997-

1998 chi hdn 70% trén tóng so'hpc sinh vào lóp 1; tòt nghiép

THCS dat 50% so vài so hpc sinh vào làp 6; tot nghiép THPT

157

chi dat khoàng 60-70% trén tóng so' hpc sinh vào lóp 9. NhU vày, ti le hpc sinh bj rdi rung, "ré ngang" rat lòn trong tùng càp giào due phó thóng. Theo tóng diéu tra dàn so nàm 1999, trong dò tuoi THCS eó tói 17% tré em trai va 11.6% tré em gài dà tbòi hpc; ò dò tuoi THPT - 52,2% càc em trai va 40,2% càc em gài dà tbòi hpc; ti le di hpc dàc trUng theo tuoi ò dò tuoi cao dàng, dai hpc chi ehiém chUa dén 15% (eó dén bang triéu tré em chUa hpc bét THCS va THPT). Nèu mói nàm eó hdn 1 triéu tré em vào lóp mot thi sau 12 nàm chi con lai vài trAm ngbin em hpc bét lóp 12. Mói nAm tuyèn mói vào trUdng ky tbuàt-day nghé ebUa dén tram ngbin, vào dai hpc vài tram ngbin. Tinh trung bình so nàm di hpc cùa dàn so tu 6 tuoi trò lén là 6,2 nàm/nguòi nghìa là mói hpc hèt lóp 6 va vào dUdc Idp 7 thi bò dd kbòng hpc tièp nùa. Càu hòi dàt ra là: nén kinh té tri thùc trong tUdng lai va sii nghiép cóng nghiép hoà, bién dai boa dàt nUde ta bién nay sé tièn trién vài toc dò nhU thè nào kbi ma nhu càu hpc tàp cùa xà hói chUa dUdc dàp ùng day dù? Càn thày ràng nén mòng cùa kinh té tri thùc chinh là trình dò dàn tri, là viéc mpi cà nhàn ed diéu kién, ed nguyen vpng déu dUde hpc tàp de eó trinh dò giào due phó thóng boàc dai hpc.

Qua dò thày ràng càn thiét phài di/a vàn de giào due vào sàch "Xà hói hoc", vào nói dung chitOng trinh món "Xà hói hoc dai eiióng". Rat kbó bàn tói viéc nàng cao chat lUdng cùa sii phò'i hdp dào tao-nghièn eùu xà bòi hpc kbi bàn thàn nói dung cùa nò cbua thiic sii ehù y tói mot lình viie eó y nghìa quyèt djnh tói sii phàt trién ben vùng dàt nude nhU lình viic giào due dang co nhiéu vàn de càp bàch nèu trén.

Nói dung "Xà hói hoc" cùng càn phài bàn tài mot ehù de rat quan trong khàc là "Lao dóng-viéc làm va kinh te"". Nói tdi càc vàn de xà bòi là phài nói tói qua trinh boat dóng dàc

158

trUng cùa dòi song xà bòi cùa con ngUòi dò là lao dóng tao ra cùa cài vàt chat va tinh thàn. Hàng loat nhùng sii kién cho thày tinh càp bàch cùa lình viic này dòi vói dào tao va nghién eùu xà bòi hpc. So' liéu thò'ng ké cho biét trình dò thà'p cùa dói ngù nhàn liic dang làm viéc trong càc ngành kinh té quó'c dàn. Trong tóng so' hdn 40 triéu ngUÒi lao dpng nUdc ta chi ed khoàng 2-3% dat trình dò tu cao dàng-dai hpc trò lén, 7-8% trung càp-ky thuàt, 1-2% sd càp con lai khoàng 86% chUa dUdc dào tao ve trình dò chuyén mòn ky thuàt. Trong tinh hình này, so' hpc sinh phó thóng thòi hpc ò càc càp càng nhieu bao nhiéu thi càng làm phình to bay nhiéu so' ngUòi lao dóng "kbòng bang càp", kém hpc vàn, thà'p cbuyén món, dóng thòi gay tòn kém tien cùa, còng sue dào tao hp sau này.

Ve màt phàt trién tàm ly-xà bòi, viéc tbòi hpc phó thóng là mot tòn thàt rat lòn dòi vói tre em do bj màt di cài tuoi hpc duòng vò cùng quan trpng dói vói sii hình thành nhàn càch. Ve màt kinh té-xà bòi, càc tó chùe hùu quan va càc già dinh dang phài phài bò ra nhiéu tièn cùa va còng sue de chàm sóe, quàn ly hàng triéu thanh thiéu nièn thàt hpc, chUa eó viéc làm. Cài vòng luàn quàn trùm lén nén kinh tè' quó'c dàn là tinh trang: giào due dò dang -> trình dò chuyén mòn non yéu -> nàng suà't lao dóng thà'p kém->kinh té' nghéo nàn, tut hau->giào due dò dang ->...

Vàn de xà bòi hpc rat quan trpng càn nghién eùu d day là

làm sao de hpc sinh khóng bò hoc, làm sao de ngày càng eó

nhiéu hpc sinh tòt nghiép THCS sé dUde hpc tièp THPT, làm

sao de hpc sinh tòt nghiép THPT sé hpc tièp d trUòng cóng

nghé-ky thuàt-nghé, trUdng cao dàng, dai hpc. Nèu hình

dung nén kinh tè' tri thùc nhU mot con tàu toc bành vào

tUòng lai thi vàn de là làm sao dàm bào cho tàt cà nbùng ai

muón lén con tàu dò déu ed ve lén tàu, tue là eó trình dò giào

159

due phó thóng boàc cao dàng, dai hpc. Trong kbi dò sii nghiép còng nghiép hoà, hién dai hoà dang nhU tièng eòi tàu giuc già mpi cà nhàn, mpi nhóm xà hòi phài khan trUdng nèu kbòng muó'n bj tut bau, bj bò rdi trén duòng bòi nbàp kinh tè thè giòi. Rò ràng là mot bó phàn kbòng nhò ò nòng thón va tuyét dai da so' hpc sinh ò thành thj déu mong muón va nò liie hpc tàp de eó trình dò hpc vàn dai hpc. Càn thày ràng day là mot nbu càu tàm ly xà bòi chinh dàng, rat càn thiét cho cóng nghiép hoà, hién dai hoà va tri thùc hoà nén kinh té nude ta bòi vi diéu kién tièn quyèt cùa kinh tè tri thùc là da so' dàn cU eó trình dò giào due phó thóng trong dò ti le dàn ed trinh dò dai hpc ngày càng Idn. Xà bòi hpc kbòng thè khóng bàn tói nbùng vàn de dai loai nhU vày ngay trong buàc dàu tièn cùa qua trinh giàng day kién thùc ed bàn xà bòi hpc cho sinh vién dai hpc.

Thù vàn dung tiep càn xà hói hoc vào xeni xét mot so vàn de giào due - dào tao

He thóng giào due nude ta dang phài dóì màt vói vàn de "day tbém-hpc tbém" tran lan, vài "chat lUdng, biéu qua" thà'p, "kinh phi giào due" khan biém va "dòi ngù giào vién" vùa thiéu ve so lUdng vùa yéu ve cbuyén món ,v.v. Dà eó nhiéu kién nghj, thàm chi eó cà nhùng bành dóng, nbùng buóc di lue dùng dinh lue vói vàng va cà cupe "càch mang nùa vói" de giàm tài nói dung chUdng trình sàch giào kboa, de quàn ly boat dpng day-hpc cùa tbày-trò. NhUng tàt cà càc giài phàp tinh thè dò giòi làm chi dù phanh bàm eó xe giào due kbòi bj tut bau qua xa so vói càc nUóe trong khu viic, ehù kbó eó thè day nhanh ve phia trUde cà he thóng giào due "dàu voi, duòi ebuòt" (tièu hpc eó hdn 10 triéu hpc sinh, THCS -gàn 6 triéu, THPT chi con khoàng 2 triéu, cao dàng-dai hpc -khoàng 1 triéu). Ti le sinh vién trén mot van dàn cùa ta chi

160

rat thà'p so vài càc nUóc trong khu viie ehù chUa càn so vdi nhùng nude phàt trién. Thàt kbó hình dung mot nén kinh té' tri thùc dùng trén cài nén mòng giào due hình ehóp bet.

Dà eó mot so' khòi dóng trong viéc mó trUÒng bàn cóng, dàn làp, tu thuc dàp ùng nhu càu hpc tàp cùa tré em. Luàt Giào due dà eó hiéu Iiic nhUng cà he thóng giào duc-dào tao duòng nhu vàn dang vàn hành theo ed che' cu, dang bj niu kéo bòi thòi quen quàn ly hành chinh-ménh lénh-quan liéu-bao càp dàc trùng cho nén kinh tè' trUde day. So' lUdng tuyèn sinh cao dàng-dai hpc ed han chàng khàc nào tinh trang "nén kinh té khan hiè'm" vàn hành theo eó che' "xin-cho" trUóc kia buóc tré em phài "tu nguyén" hpc thèm thàm chi tu lue 5 tuoi de hy vpng eó eó bòi vào trUÒng dai hpc. Biét bao nhiéu tàm huyè't va tri tue giào due dang dUóc tàp trung vào tuyèn liia mot lUdng han che' (khoàng 15-20%) vào dai hpc va dành trUdt da so' (80-85%) thi sinh khàc. Càn thày ràng càu chuyén hpc thèm-day thèm là hién tUdng xà bòi bàt nguón tu thiic té này, tu ehi tièu tuyèn sinh dai hpc ed han trong kbi muó'n eó viéc làm tòt thi tói thiéu phài eó bang cu nhàn.

Nghe nói d nUòc kia, tre em di hpc chàng phài kbó vi nan "dUdc day thèm", hpc thèm qua nhiéu thù kién thùc thi cu chàng eó già tri gì nhieu ngoài mue dich de khóng bj dành trUdt. Nghe nói d nUóc dò ngUòi vào hpc trUdng cao dàng khóng phài thi cu, ehi càn ghi tèn, nòp ho sd dóng tièn; thàm chi vào hpc dai hpc cùng ehi qua kiém tra dành già sd bò ehù kbòng pbài tbi dàu ma chat lUóng, biéu qua giào duc-dào tao cùa hp vàn rat cao. Nghe nói, ngUdi ta quan niém dUde ràng, viéc dàn coi trpng hpc hành là mot vó'n quy cùa dàn toc, tré em dUde già dinh cho di hpc là mot tiem nàng dàu tu xà hòi bét sue quy già. Nghe nói, eó ndi ngUÒi ta dang phài khuyén mai càc "thUdng de" vào hpc càc trUdng cao dàng, dai hpc ehù

161

khóng bj kìm bàm, han che'.

Viét Nam ta vó'n eó tàm ly trpng ehù nghìa, dàn ta luón Ude nguyén cho minh, con chàu mìnb dUdc hpc hành dén ndi dén ebdn. Bàn sàe tàm ly dàn toc ta luón hun due. nudi dUdng tri tue, nguyén kbi quóc già. Nay ta chàng nén vién bàt ky ly do gì de xà bòi hpc tàp, truyèn thóng biéu hpc vò cùng quy bau dò cùa dàn ta bj mot mai tàn lui bòi nhU thè là khóng phài vói thè bé bóm qua va kbòng phù hdp vói nèn kinh té' ngày càng dùa vào tri thùc. Xin dùng vién ly do nghéo va thàt nghiép. Bàc Ho kinh yéu tùng day ebùng ta vi Idi ìeh tram nàm trong ngUÒi. TU góc dò xà bòi hpc, càn thày ràng chinh giào due mài là chién lUdc to< nhàt de xoà dòi giàm nghéo va tao viéc làm, tàng trUdng ki h té. Càn md róng tàt cà càc cành cùa nhà trUdng tu tièu hpc dén THCS, THPT, dén cao dàng-dai hpc dòn chào thè' bé tré Viét Nam tièn vào cóng nghiép boa, hién dai hoà va chuàn bj bude vào nén kinh té tri tbUc.

Ve nhu càu hpc tàp cùa xà bòi, cùa ngUÒi dàn - yéu to quan trpng rat quy, rat càn cho viéc dùng xày xà bòi phàt trién ben vùng, còng bang, dàn ehù va vàn minh xin bay làng nghe y kién cùa mot nóng dàn ngUÒi E De: "Minji eó bac ti nhUng ebUa giàu vi minh eó bòn con tbi bai dùa dà hpc xong phó thóng nhUng chUa vào dUdc dai hpc. Phài làm sao cà bon dùa déu vào dai hpc. Chùng nò phài co ehù, phài ngoan tbi mói biét làm àn va ehi it cùng biét giù gin dUde ed ngdi ma ho me dà tao ra. Chùng nò kbòng eó ehù, song, chi quen hudng tbu, àn ebdi, dua dòi thi rói mìnb eó làm ra tién ti chùng nò cùng phà bét. Mìnb xem viéc giào due con cài eó ehù nghìa, eó dao ly là cài dich cùa già dinh, là eó so de phàt trién kinh té... Mìnb ngày xUa nhà nghéo, chi dUde hpc dén Idp tàm tbòi.

162

Dudc hpc it nén minh rat hiéu cài kbó cùa ngUòi it ehù. NgUdi it ehù chàng khàc gì hi mù mot phàn, hi dié'c mot phàn. Giàu tién ma thiéu tri thùc, thiéu vàn hoà là chi giàu mot nùa thòi". Cài ly cùa ngUòi lao dóng giòi ve nhu càu hpc tàp cùa xà bòi qua là sinh dpng va xàc dàng. Xà bòi hpc càn nghién eùu nhùng vàn de dói mài giào duc-dào tao góp phàn dàp ùng nbu càu hpc tàp cùa ngUÒi dàn.

Vai trò cùa xà hói hoc trong viéc doi mói giào duc-dào tao dàp ijfng yéu càu còng nghiép hoà, hién dai hoà

Vàn kién Dàng ta nhàn manh: "Phàt trién giào duc-dào tao là mot trong nhùng dpng liic quan trpng nhàt thùc day sii nghiép cóng nghiép hoà, hién dai hoà, là diéu kién tièn quyèt de phàt trién nguón liic con ngUòi, là yéu tò eó bàn de phàt trién xà bòi, tàng trUdng kinh té nhanb va ben vùng".

Trong sii nghiép dói mói giào duc-dào tao xà bòi hoc eó vai trò rat to lón trong viéc nhàn dien nbu càu, thùc trang va xu hudng bién dói xà hói. Càn tién tói coi giào due càc càp tu phó thóng dén dai hpc là lình viic ed so ha tàng cùa nén kinh tè quó'c dàn. Mot màt phài mó róng giào due càc càp dàp ùng nhu càu hpc tàp cùa ngUÒi dàn va da so' tré em thiic hién dUdc quyén va nghìa vu hpc tàp cùa minh. Màt khàc, md ròng giào due càc càp de trUde màt dàp ùng yéu càu tri thùc hoà liic lUdng lao dpng tiém nàng ngay tu lue con hpc tàp d trUdng phó thóng de day nhanh cóng nghiép boa, hién dai hoà dàt nude, tièn tài duòi kip va dòn dàu sii phàt trién nèn kinh té' tri thùc trong tUdng lai. Tàt nhién là ed dù loai khò khan nhUng nèu biét nhin xa, tròng ròng, biét thiic sii là'y dàn làm gòc thi chàc chàn eó giài phàp. Màt mUÒi nàm ta mói phó càp giào due tièu hpc nhUng kbòng càn chò ddi qua làu mài tién tói md róng (phó càp) giào due phó thóng va dai hpc. Day là

163

chién lupe phàt trién giào due nhùng nàm dàu thè' ky XXI de xuàt phàt tu dò giài quyèt tàt cà nhùng vàn de phàt sinh hién nay. Dành ràng mói lình viic eó dàc thù cùa nò. Khoàn 10 thành cóng trong nóng nghiép khóng thè mày móc àp dung trong giào due, eó phàn hoà doanh nghiép nhà nude cùng khóng thè bé nguyén xi vào bé thóng nhà trUÒng. NhUng tu tièp càn xà bòi hpc eó thè thày ràng viéc dói mói giào due cùng càn phài rùt kinh nghiém va bài hpc tu càc lình viic kinh té-xà bòi.

Càn dói mói càch nghì, càch làm trong giào duc-dào tao tié'n tdi eoi dò là mot lình viic boat dpng vò cùng quan trpng cùa toàn xà bòi huóng vào tb la man nhu càu hpc tàp cùa mói cà nhàn. Càn thày ràng kbi t -Uè hién mue tièu nàng cao dàn tri, dào tao nguón nhàn lue, boi dUdng nhàn tài thi giào duc-dào tao dóng thòi triic tièp tham già quàn ly xà bòi va dàc biét là kich càu tao viéc làm, kieh càu tàng trUÒng kinh té. Càn thày ràng nhu càu cùa "thj trUÒng" giào due rat Idn: mói nàm eó bang triéu già dinh tich cUc dàu tu cho con em tiép tue hpc tàp cao. Nhiéu ngành kinh tè khàc dang tìm mpi càch de kich càu, tìm dàu ra ma khóng dUde. He thóng giào due eó san Idi thè là nhu càu hpc tàp rat cao, rat róng lón. He thóng giào duc-dào tao càn dUde dòi mói de dàm bào mpi thanh thiéu nièn ed nhu càu, kbà nàng, diéu kién déu dUdc hpc tàp lén cao, dUde phàt buy nàng liic hdn nùa va dUde dành già dùng trình dò, kèt qua hpc tàp cùa minh. Vdi viéc xày trUÒng, md Idp va dào tao giào vién ngày càng nhiéu tbi chàng nhùng ed tbém nhiéu tré em dUdc hpc hành, dUdc chuàn bj tot hdn de trd thành ngUòi lao dóng tri thùc ma nhiéu eó quan, xi nghiép sé dUdc thành làp, sé pbài tàng cuòng md róng san xuàt kinh doanh de phue vu giào duc-dào tao. Dén lUdt minh, .• inh vièn tòt nghiép càc trUdng day nghé va cao dàng, dai hpc

164

sé dUdc thu hùt vào làm viéc trong càc ed sd san xuà't, kinh doanh.

Bién phàp chung ò day là xà hòi hoà giào due, Nhà nUdc va nhàn dàn cùng làm, cùng dàu tu, cùng xày diing va phàt

trién giào due va tao viéc làm cho xà bòi nhàt là nhùng ngUÒi tot nghiép trUÒng day nghe bay trUdng cao dàng, dai hpc.

Bién phàp cu thè rat nhiéu, vi du ve kinh phi, ngoài nguón ngàn sàch cùa nhà nUàe va chinh quyén dja phUdng càn buy dpng nguón vó'n cùa dàn bang càch xày diing chinh sàch va eó

che dpng vién, khuyén khich càc tó chùe va cà nhàn trong dò eó càc nhàn sy, càc chinh kbàcb, càc nhà khoa hpc, càc nhà

doanh nghiép, nhùng ngUòi Viét Nam ò nUóe ngoài va càc vi bào tàm dóng góp càc nguón nhàn tài vàt liic xày diing va phàt trién giào duc-dào tao. Mot càch làm eó hiéu qua càn

tham khào là cà nhàn nào, tó chùe nào dóng góp xày dùng dUdc bó phàn nào, vi du mot trUÒng hpc, mot lóp hpc, mot

pbòng hpc, mot pbòng thi nghiém boàc mua trang thiét bj

giào duc-dào tao thi hp dUde gàn bién ghi tèn vào dò. Ve giào vién, mot màt càn kién quyèt thiic hién dùng quy djnh cùa

luàt Lao dpng ve tuoi nghi huu, màt khàc eó thè ky hdp dóng

vài nhùng giào vién dà bét tuoi lao dóng de hp ò lai trUÒng

làm giàng day. Dàc biét eó thè xày diing che dò khuyén khich, chinh sàch thuàn Idi de giào vièn di cbuyén dén va di giùa càc

trUdng, càc vùng khàc nhau nhàt là dòi vói nbùng ndi thiéu

giào vién; vi du càc trUdng còng làp d thành phó'uu tièn tuyèn

chpn nhùng eù nhàn sU pham dà eó thàm nièn giàng day ò

vùng nóng thón, mien nùi thiéu giào vièn; càn khuyén khich

thu hùt sii tham già dóng góp cùa dòi ngù giào vièn là ngUÒi Viét Nam d nude ngoài. Ve chat lUdng va hiéu qua, càn tàng

cUòng cóng tàc kiém tra, giàm sàt, dành già va thóng tin. Hpc

sinh càn dUòc tao diéu kién hpc tàp va dUdc dành già dùng

165

thiic chat kèt qua hpc tàp cùa mìnb. Mot kinh nghiém là dàm bào hàu bét (tói 95%) hpc sinh déu lén Idp, déu tòt nghiép nhUng vói nhùng két qua tbi-kièm tra phàn ành dùng trình dò hpc lue va phàm chat nhàn càch cùa hpc sinh; Mot kinh nghiém là bang tòt nghiép, chùng chi nhU nhau cho tàt cà hpc sinh nhUng bang dièm càc mòn hpc cùa mói ngUÒi khàc nhau. Ve quàn ly, càn nghiém chinh thiic hién dùng càc quy djnh ve chùe nàng-nhiém vu quàn ly nhà nude dói vdi giào duc-dào tao, kién quyèt tu bò ed che quàn ly bành chinh-ménh lénh-quan liéu-bao càp.

Tom lai, càn xem xét vàn de nàng cao chat lUdng dào tao-nghièn eùu xà bòi hpc trong tóng thè càc vàn de xà bòi dàt ra trong diéu kién kinh té thj trUÒng djnh buàng xà bòi ehù nghìa ò nUòc ta hién nay. Trong dò nói bàt lén nhùng vàn de lièn quan tdi chinh qua trinh giào duc-dào tao phue vu còng nghiép hoà, hién dai boa va tri thùc hoà nén kinh té xà bòi. Chat lUdng va hiéu qua dào tao-nghièn eùu xà bòi hpc dUdc nàng lén chinh trong qua trinh tham già dóng góp vào sU nghiép dòi mài mue tièu, nói dung va pbUdng phàp giào due càc càp. Nén kinh té tri thùc tUdng lai phu tbuóc rat nhiéu vào càch thùc phàt buy vj thè, vai trò cùa xà bòi hpc trong sii nghiép xày diing va phàt trién xà bòi theo buòng còng nghiép hoà, hién dai hoà dàt nude.

TAI LIEU THAM KHAO

1. Nguyén Xuàn Mai. "Kinh té tri thùc va vai trò cùa he thóng giào due, dào tao". Tap chi Tàm ly hoc. So 5/2000. Tr. 45-49

2. Bandura, A. Self-efficacy in changing societies. New York:

166

Cambridge University Press. 1995. James A. Wiggins and others.

Social Psychology. McGraw-Hill. 1994. Tr. 45-50.

3. Pham Minh Hac. Giào due Vièt Nam triidc ngiidng cùa thé'ky

XXI. Nhà xuà't bàn Chinh trj Quoc già. Ha Nói 1999

4. Tóng cuc Thò'ng ké. Diéu tra mùc song dàn ciC Viét Nam

1997-1998. Nhà xuàt bàn Thóng ké. Ha Noi. 2000.

5. Dàng Bà Tién. "Co tién ti chUa phài là giàu ".Bào Lao

Dóng, so 205/2000. Thù Sau ngày 13/10/2000. Tr. 3

6. Du thào Bào cao chinh tri cùa B C H T U Dàng khoa Vili trình

Dai bòi dai biéu toàn quoc làn thù IX cuà Dàng. Bào Nhàn Dàn.

Ngày 3/2/2001. Tr. 4

7. Le Mai Hién. "Thù giài bài toàn giào due dai hoc, viéc làm va

phàt trién kinh té xà bòi" Bào Vàn Nghé. Ngày 16/12/2000. Tr. 1,

18.

167