1

Wykład III

Przeobrażenia społeczne i ekonomiczne Europy

(XVI-XVIII w.)”

2

• XVI – RENESANS, REFORMACJA - rozkwit handlu, wzrost gospodarczy

• XVII – BAROK – stagnacja gosp., wojny religijne

• XVIII – OŚWIECENIE - rozpoczyna się przewrót przemysłowy

Renesans i reformacja

• RENESANS – czerpanie z antyku „bez cenzury”

• REFORMACJA:- Luteranizm,- Anglikanizm,- Kalwinizm,- Antytrynitaryzm,- Husytyzm,- Anabaptyzm.

3

4

Charakterystyka XVI w.

• „REWOLUCJA HANDLOWA”

• „REWOLUCJA CEN”

• „AKUMULACJA PIERWOTNA”

• URBANIZACJA i TWORZENIE KLASY KUPIECKIEJ, rozwój produkcji i specjalizacji

• „DUALIZM AGRARNY EUROPY”

5

Rewolucja handlowa

• Rozwój rynków krajowych / wzrost liczby ludności• Rozszerzenie rynków: podróże i odkrycia

Ekspansja Europy w świecie (Portugalia, Hiszpania, Holandia, Anglia, Francja)

• Zmiany ilościowe i jakościowe w handlu.

Vasco da Gama Krzysztof Kolumb Ferdynand Magellan

6

Rozwój instytucji sprzyjających rozwojowi handlu (XVI-XVIII w.)

1. Prawne zabezpieczenie kontraktów i roszczeń do własności.

2. Weksle i bankowość.

3. Ubezpieczenia.

4. Opodatkowanie w miejsce konfiskaty i uznanie praw własności (np. „Magna Carta” 1215r. Anglia, Niderlandy)

5. Związki ekonomiczne nie oparte na pokrewieństwie (powstanie przedsiębiorstw).

7

Rozwój instytucji sprzyjających rozwojowi handlu (XVI-XVIII w.)

6. Podwójna księgowość.

7. Powstanie systemu religijnego i moralnego odpowiadającego potrzebom społeczeństwa kupieckiego.

8. Spółki handlowe.

9. Wpływ struktury politycznej Europy na rozwój niezależnej klasy kupieckiej.(Imperium SA kontra Królestwo SA, Księstwo SA, Miasto-Państwo SA)

8

„Rewolucja cen”

• Zwiększenie podaży kruszców zwiększenie podaży pieniądza

wzrost cen (spadek wartości pieniądza)

Ceny --- 400 - 500%Płace --- 200 - 300%

Przyczyny: podaż wewnętrzna + import

Import złota i srebra do Hiszpanii -----

0

20

40

60

80

100

1503-1550 1551-1600 1601-1650

Złoto

0

2000

4000

6000

8000

10000

1503-1550 1551-1600 1601-1650

Srebro

9

Akumulacja pierwotna(XVI – XIX w.)

• Proces oddzielenia wytwórcy od środków wytwarzania (na drodze przymusu pozaekonomicznego):

- Wywłaszczanie chłopów z ziemi (np. rugi chłopskie)- Gromadzenie kapitałów z handlu,- Eksploatacja kolonii,- Protekcjonizm państwowy.

Efekty:- Pojawienie się ludzi bez środków produkcji- Pojawienie się dostatecznie dużych kapitałów aby mogły być

przeznaczone na cele nie konsumpcyjne

10

Pozaekonomiczne czynniki wzrostu

• Ideologia: renesansu, [baroku?], reformacji (etyka protestancka).

• Merkantylizm, prekursorzy ekonomicznej myśli klasycznej (W. Petty, J. Locke, D. Hume), fizjokraci (F. Quesnay, R.J. Turgot), A. Smith

11

Przemiany społeczne• Uniezależnienie władzy królewskiej od

arystokracji feudalnej.• Arystokracja feudalna wobec „nowych

czasów”• Handel dalekomorski a władza królewska• Piractwo i korsarstwo jako „duch

przyszłości” (nośnik idei wolnego handlu i wolności osobistej)

12

Dualizm agrarny Europy

13

Dualizm agrarny Europy

Czynnik ekonomiczno - społeczny Zachód Wschód

Renta gruntowa czynsz w pieniądzu renta odrobkowa - pańszczyzna

Pańszczyzna ograniczana zwiększana

Wolność osobista chłopa rośnie maleje

Efektywność ekonomiczna chłopskiego gosp. rol. rośnie maleje

Kierunek rozwoju gospodarstwa chłopskiego towarowy naturalny

Wiek XVII

• Epoka „Baroku”• Kontrreformacja – wojny religijne• Zwolnienie gospodarki

• Dla Rzeczpospolitej – wiek kryzysu

14

15

Polska spichlerzem Europy – rozwój gospodarczy Rzeczpospolitej w XVI w.

• Przesłanki przejścia do gospodarki folwarczno – pańszczyźnianej:

- spadek dochodów szlachty, - wzrost popytu zewnętrznego i wewnętrznego,- rewolucja cen, - wzrost poddaństwa.• Istota funkcjonowania folwarku pańszczyźnianego• Zasadnicze cechy systemu (ekstensywność, oparcie

funkcjonowania folwarku na pracy pańszczyźnianej)

16

Polska w XVI w.

• Wzrost ogólnego dobrobytu.• Rozwój miast (Gdańsk 40 tys., Kraków ?)

• Struktura ludności Polski:

włościanie – 80 - 85 %

mieszczanie – 10 - 15 %

szlachta i duchowieństwo – mniej niż 10%

17

Kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w XVII w.

Zewnętrzne:- wzrost produkcyjności rolnictwa

europejskiego- koniec rewolucji cen- konkurencja tańszego zboża rosyjskiego

Wewnętrzne:- Słabość ustroju państwowego- Wojny, klęski elementarne- Brak inwestycji szlacheckich i kierunek

konsumpcyjny

18

Rodziny inwestujące!!!

• Koniecpolscy• Wiśniowieccy• Zamoyscy• Brzostowscy• Poniatowscy• Czartoryscy• Radziwiłłowie• Potoccy• Sapiehowie• Leszczyńscy

Wiek XVIII Oświecenie i początek „Rewolucji przemysłowej”

„OŚWIECENIE FILOZOFII”

Anglia: Empiryzm – J. Locke, D. Hume, G. Berkeley, Utylitaryzm – T. Hobbes, A. Shaftesbury

Francja: Filozofia stosowana – Wolter, Materializm – La Mettrie, Sensualizm – Condillac, Pozytywizm – J.L. d’ Alembert

Niemcy: I. Kant - Krytycyzm

19

Rozkład feudalizmu - liderzy

• Niderlandy – „Zjednoczone prowincje Niderlandów” (1581 r.)

• Anglia – „Rewolucja Cromwellowska” – wojna króla z parlamentem (1645 r.)

• Francja – „Rewolucja francuska” – 1789 r. (wolność, równość, braterstwo)

• USA – Konstytucja 1787 r. (1789 r.)

20

21

Dowody na rozwój gospodarczy

- rozkład feudalizmu i tworzenie się struktur kapitalistycznych (Anglia, Holandia, Francja, USA)

- wzrost populacji ( z 400 mln w XV w. do 1 mld. w XVIII w.)

- wzrost DN świata (z 240 mld. USD w XV w. do 600 mld. W XVIII w. ;średnioroczny przyrost 0,3%)

22

Podział dochodu świata

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

świat Azja Europa reszta świata

Serie1

23

0

20

40

60

80

100

1400-49

1450-99

1500-49

1550-99

1600-49

1650-99

1700-49

1750-99

Punktacja wynalazków o zastosowaniu

praktycznym, XV-XVIII w.

24

Liczba angielskich patentów w XVIII w.

0

100

200

300

400

500

600

700

1700-49 1750-59 1760-69 1770-79 1780-89 1790-99