WYKŁAD TRZECI:

PODSTAWY

EPIDEMIOLOGII (C)

Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda

SUM - WLK ‘2013

Umieralność

Śmiertelność

Chorobowość

Zachorowalność

TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADU

PODSTAWOWE MIARY STANU ZDROWIA

ZWIĄZANE Z BADANIEM OPISOWYM

Umieralność oznacza liczbę zgonów, które występują w

danym okresie, z reguły w roku kalendarzowym. Wyróżnia się

umieralność ogólną (liczba wszystkich zgonów) i umieralność

specyficzną (liczba zgonów z powodu specyficznej choroby).

Miarą umieralności jest współczynnik umieralności, który

oblicza się jako iloraz zgonów w danej populacji (licznik) i

liczby członków tej populacji (mianownik), zgodnie z

formułami:

UMIERALNOŚĆ

Współczynnik umieralności ogólnej

=

liczba wszystkich zgonów w populacji P w okresie t / liczebność populacji P w

okresie t

Współczynnik umieralności specyficznej

=

liczba wszystkich zgonów z powodu danej choroby w populacji P w okresie t /

liczebność populacji P w okresie t

UMIERALNOŚĆ OGÓLNA

UMIERALNOŚĆ SPECYFICZNA (PL) (GUS ROCZNIK DEMOGRAFICZNY)

STRUKTURA UMIERALNOŚCI

Choroby

układu

krązenia

Nowotwory

Urazy,

zatrucia

Pozostałe

przyczyny

* - Goryński P., Wojtyniak B., Kuszewski K.: Monitoring oczekiwanych efektów realizacji Narodowego Programu Zdrowia. PZH, Warszawa 2004

PRZEDWCZESNA UMIERALNOŚĆ

Umieralność, której – w danym przedziale wieku - można

zapobiec poprzez skuteczne działania reprezentujące promocję

zdrowia, profilaktykę chorób, a także właściwe postępowanie

diagnostyczne, terapeutyczne i rehabilitacyjne. Umieralność

przedwczesna, analizowana także jako ‘zgony do uniknięcia’ jest

kompleksowym miernikiem skuteczności systemu ochrony

zdrowia, w odniesieniu do kontroli zachorowalności i

śmiertelności w wybranych grupach chorób, w wymiarze

populacyjnym.

Klasyczna cezura czasowa: wiek = 65 lat

Kryterium OECD: wiek = 70 lat

W Polsce, w dekadzie 1990-2000 doszło do zmniejszenia u.p. („65 lat”):

- choroby układu krążenia: z 136,8/100000 do 95,5/100000

- urazy i zatrucia: z 66,8/100000 do 55,6/100000

Śmiertelność łączy się bezpośrednio z umieralnością i

oznacza strukturę zgonów w analizowanych przypadkach

chorobowych. Współczynnik śmiertelności oblicza się jako

iloraz liczby zgonów z powodu danej choroby (licznik) i liczby

osób chorych na tę chorobę (mianownik), zgodnie z formułą:

ŚMIERTELNOŚĆ

Współczynnik śmiertelności

=

liczba zgonów z powodu choroby X w czasie t / liczba chorych na chorobę X w

czasie t

ŚMIERTELNOŚĆ

Śmiertelność w / z powodu próchnicy: 0%

Śmiertelność w / z powodu zapalenia otrzewnej: 10%

Śmiertelność w / z powodu raka trzustki: 95%

Miara agresywności choroby i skuteczności diagnostycznej oraz terapeutycznej

Uwaga 1: Śmiertelność może odzwierciedlać śmiertelność w danym roku, albo w

całej historii naturalnej analizowanej choroby. Drugi wariant bardziej poprawny (są

choroby „bardziej lub mniej śmiertelne”).

Uwaga 2: Obserwacja śmiertelności w całym przebiegu choroby to zadanie

czasochłonne. Często określa się śmiertelność w obserwacji pięcioletniej, co jest

stosowane np. w onkologii i lepiej znane jako „przeżycie pięcioletnie” od momentu

rozpoznania / wdrożenia leczenia danej choroby (przeżywalność jest w tym

przypadku „odwrotnością” śmiertelności).

Uwaga 3: Konkurencyjne przyczyny zgonu mogą maskować rzeczywisty wymiar

śmiertelności (np. samobójstwo chorego na raka trzustki)

Chorobowość jest definiowana jako częstość występowania

danej choroby. Częstość występowania choroby dotyczy

danego momentu (chorobowość punktowa) lub może być

określana w sprecyzowanym przedziale czasowym

(chorobowość okresowa). Chorobowość jest mierzona

współczynnikiem chorobowości, który oblicza się jako iloraz

liczby osób chorych (licznik) i liczby osób „narażonych” na

chorobę (mianownik):

CHOROBOWOŚĆ

Współczynnik chorobowości

=

liczba osób chorych w populacji P w momencie t / liczba osób narażonych w

populacji P

CHOROBOWOŚĆ Z POWODU

CHORÓB ALERGICZNYCH U DZIECI (SOSNOWIEC – 2000)

0

5

10

15

20

Astma oskrzelowa ANN AZS

(%)

Chłopcy Dziewczynki

Chorobowość punktowa („środek” 2000 roku): 5% = 5/100 = 50 / 1000 = 500 / 10000

Zachorowalność (zapadalność) na daną chorobę jest

definiowana jako wystąpienie nowego przypadku tej choroby.

Zachorowalność jest mierzona współczynnikiem

zachorowalności (zapadalności). Współczynnik

zachorowalności oblicza się dzieląc liczbę nowych

przypadków choroby w danej populacji i w danym okresie

(licznik) przez liczbę członków tej populacji (mianownik).

Najczęściej, w mianowniku podaje się wielkość populacji w

środku okresu, w którym rejestruje się zapadalność:

ZACHOROWALNOŚĆ

Współczynnik zachorowalności

=

liczba nowych zachorowań w populacji P w okresie t / liczebność populacji

narażonej P w okresie t

MIARY ZAPADALNOŚCI

WSP. ZAPADALNOŚCI

Liczba Zachorowań

Osobolata

ODSETKOWY WSP. ZAPADALNOŚCI

Liczba Zachorowań

Liczba Narażonych na Zachorowanie

ILORAZ SZANS ZAPADALNOŚCI

Liczba Zachorowań

Liczba Nie-zachorowań

NASZ PRZYKŁAD

3/64 = 0.05 rok -1

3/10 = 0,3 = 30%

3/(10-3) = 3:7

ZAPADALNOŚĆ - MIARY

0 1 2 3 4 5 6 7

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Lic

zb

a D

zie

ci

Liczba Lat Obserwacji

Okres Zdrowia

X Początek Astmy

X

X

X

Trzy przypadki astmy w ciągu 7 lat obserwacji obejmującej 10 dzieci.

- Istotne pytanie: Ile czasu trzeba, aby doszło do zachorowania na astmę ?

- Np. u dziecka nr 5 potrzeba 6 lat, nazywanych „osobolatami”

Wniosek:

Zapadalność na astmę w w/w badaniu ma wymiar 3 / (7*7+4+6+5) = 3 / 64 osobolata

MIARY ZAPADALNOŚCI

WSP. ZAPADALNOŚCI

Liczba Zachorowań

Osobolata

ODSETKOWY WSP. ZAPADALNOŚCI

Liczba Zachorowań

Liczba Narażonych na Zachorowanie

ILORAZ SZANS ZAPADALNOŚCI

Liczba Zachorowań

Liczba Nie-zachorowań

Najczęstszy sposób prezentacji zapadalności

Zwykle współczynnik zapadalności opisuje liczbę nowych przypadków w krótkim

okresie, np. w roku kalendarzowym – punktowy współczynnik zapadalności

(możliwość porównań „rok do roku”).

Gdy współczynnik zapadalności dotyczy całego okresu obserwacyjnego jest to

tzw. skumulowany współczynnik zapadalności: 3/10 = 30/100 = 300/10000 itd.

UNIWERSALNY WYMIAR

WSKAŹNIKÓW

CHOROBOWOŚĆ = CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA

Częstość cukrzycy u dorosłych

Częstość zapalenia ucha wewnętrznego u dzieci

Częstość przerzutów nowotworowych w raku płuca

Częstość obniżenia odcinka ST w zapisie EKG u osób zdrowych

Częstość kaszlu z odkrztuszaniem

Częstość nałogu palenia tytoniu u kobiet ciężarnych

Częstość mutacji genetycznej X u noworodków przedwcześnie

urodzonych

Częstość występowania plam wilgoci w mieszkaniu

Itd. …

UNIWERSALNY WYMIAR

WSKAŹNIKÓW

ZACHOROWALNOŚĆ = ZAPADALNOŚĆ

Zapadalność na grypę

Zapadalność na zapalenie płuc

Zapadalność na rozedmę płuc*

Zapadalność na pieczenie oczu u pracujących z komputerem

Zapadalność na podwyższenie ALAT u pijących nadmiernie alkohol

* - od kiedy rozedma jest rozedmą ? (ranga kryteriów dgn w

epidemiologicznych badaniach naukowych)

! ! !

ZJAWISKO = WSPÓŁCZYNNIK

ZJAWISKO = PROCES PODLEGAJĄCY OBSERWACJI

WSPÓŁCZYNNIK = MIARA NATĘŻENIA ZJAWISKA