Wykład 4 Logika dla prawników

Nazwy, Relacje między zakresami nazw, Podział logiczny, Definicje

Nazwy

• Nazwą jest taka częśd zdania, która w zdaniu może pełnid funkcję podmiotu lub orzecznika.

• Nazwami mogą byd: rzeczowniki, wyrażenia złożone z rzeczownika i przydawki, liczebniki, przymiotniki używane rzeczownikowo, imiesłowy lub bezokoliczniki

Trzy cechy nazw

• Forma zewnętrzna (budowa nazwy) – nazwa składa się ze znaków pisanych lub wypowiadanych dźwięków

• Znaczenie nazwy (treśd nazwy) – treścią nazwy jest pojęcie logiczne nazwy lub sposób jej używania w języku

• Oznaczanie przedmiotów (desygnat nazwy) – nazwa oznacza dany przedmiot, gdy można ją, zgodnie z prawdą, użyd w mówieniu o tym przedmiocie

Podział nazwy ze względu na budowę nazwy

• Nazwy proste (składające się z jednego wyrazu)

• Nazwy złożone (składające się z więcej jak jednego wyrazu)

Podział nazw ze względu na znaczenie nazwy

• Liczba znaczeo (równoznaczne, wieloznaczne równoważne)

• Ze względu na przedmioty do których się odnoszą (konkretne i abstrakcyjne, nazwy trzeciego typu)

• Ze względu na sposób wskazania na desygnat nazwy (indywidualne i generalne)

• Ze względu na treśd nazwy (ostre i nieostre)

Podział nazw ze względu na oznaczanie

• Ze względu na liczbę desygnatów (puste i niepuste; nazwy niepuste dzielimy na jednostkowe i ogólne)

• Ze względu na strukturę desygnatu (nazwy zbiorowe i nazwy niezbiorowe)

Treśd nazwy a zakres nazwy

• Nazwy równoznaczne a nazwy równoważne

Zakres nazwy – zbiór wszystkich desygnatów nazwy

„Stosunek treści do pojęcia zakresu polega rzekomo temu prawu, że ilekrod zwiększa się treśd – zakres zmniejsza się, ilekrod zaś zmniejsza się treśd – zakres nazwy zwiększa się, i odwrotnie, ilekrod zwiększ się zakres – treśd zmniejsza się, ilekrod zaś zmniejsza się zakres – treśd zwiększa się”.

T. Kotarbioski, Elementy poznania logiki formalnej i metodologii nauk, Wrocław 1990, s. 106

Stosunki pomiędzy zakresami nazw

• Klasa uniwersalne – uniwersum wszystkich desygnatów.

• Klasa przedmiotów oznaczonych nazwą – zbiór desygnatów danej nazwy

• Klasa negatywna – pozostała częśd klasy uniwersalnej (np. dom – klasa przedmiotów oznaczonych nazwą, nie-dom – klasa negatywna)

Stosunek zamienności

P P - kartofel

S S - ziemniak

• Każde P jest S i każde S jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.

Stosunek nadrzędności

P P - budynek

S S – dom

Niektóre P jest S bowiem istnieje takie P, które nie jest S. Każde S jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.

Stosunek podrzędnosci

P P - komputer

S S – przedmiot

• Każde P jest S ale nie każde S jest P, bowiem istnieje S, które nie jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.

Krzyżowanie się niezależnośd

P P - prawnik

S S - kobieta

• Niektóre P są S oraz niektóre S są P. Istnieją bowiem takie P, które nie są S, oraz takie S, które nie są P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty.

Krzyżowanie się podprzeciwieostwo

P P - budynek

S S – nie-dom

Niektóre P są S oraz niektóre S są P. Istnieją bowiem takie P, które nie są S, oraz takie S, które nie są P. Oprócz P i S nie istnieją inne przedmioty

Przeciwieostwo

P P - prawnik

S S - rzecz

• Żadne P nie jest S i żadne S nie jest P. Oprócz P i S istnieją inne przedmioty w świecie

Sprzecznośd

P P - tablica

S S – nie-tablica

Żadne P nie jest S i żadne S nie jest P. Oprócz P i S nie istnieją inne przedmioty w świecie

Podział zakresu nazwy

• Podział logiczny

• Typologia

• Partycja

Pojęcie podziału logicznego

• Podział zakresu nazwy N na zakresy nazw A, B, C, D, … przy czym desygnat nazwy N jest desygnatem jednej i tylko jednej z nazw A, B, C, D, …

• Zakres nazwy, która zostaje podzielona nazywamy całością dzieloną

• Wyróżnione zakresy nazw podrzędnych nazywamy członami podziału

Kryteria poprawności podziału logicznego

• Zupełnośd podziału – każdy desygnat nazwy dzielonej musi należed do zakresu któregoś wyodrębnionych członów podziału

• Rozłącznośd podziału – każdy z desygnatów nazwy dzielonej nie może byd desygnatem więcej niż jednego z członów podziału

• Jedna podstawa podziału – podziału dokonujemy ze względu na określoną cechę (kryterium podziału musi byd ostre)

• Kryterium pragmatyczne – podział musi byd adekwatny ze względu na cel

Podział logiczny

• Podział naturalny – w poszczególnych członach podziału znajdują się obiekty bardziej do siebie podobne niż obiekty należące do innych członów podziału

• Podział sztuczny - w poszczególnych członach podziału znajdują się obiekty mniej do siebie podobne niż obiekty należące do innych członów podziału

Podział logiczny

• Podział dychotomiczny (inaczej podział dwuczłonowy) – podział według cech kontradyktorycznych

• Klasyfikacja – wielostopniowy podział logiczny

Typologia

• Podzbiory wyodrębnione w skutek podziału typologicznego nazywamy „typami”

• Przy wyróżnianiu typów nie jest konieczne spełnianie warunku zupełności i rozłączności podziału

• Kryteria poprawności typologii – warunek niepustości całości dzielonej oraz warunek rozłączności egzemplarzy wzorcowych będących podstawą podziału

Partycja

• Żaden z elementów wchodzących w skład członów podziału nie jest desygnatem nazwy dzielonej

• Np. podział terytorium Polski na województwa

• Stratyfikacja – podział prowadzący do wyodrębnienia części niesamodzielnych (własności)

Rodzaje definicji

Definicje nominalne – usiłujemy podad znaczenie jakiegoś terminu.

Definicje realne – usiłujemy odsłonid „istotę” czegoś, co za pomocą danego terminu jest nazywane.

Definicje nominalne

• Definicje sprawozdawcza – usiłujemy opisad zastane znaczenie danego terminu w jakimś języku.

• Definicje projektujące – zalecamy lub proponujemy, by w jakimś języku, posługiwad się pewnym terminem w określonym znaczeniu.

Forma definicji

• Definicja pełna – wyczerpujące przedstawienie znaczenia danego terminu

• Definicja cząstkowa – formułujemy tylko wystarczające kryteria dla stosowania danego terminu albo wskazujemy jego typowe desygnaty

Budowa definicji

• Definiendum – wyrażenie definiowane

• Definiens – wyrażenie przy pomocy którego definicja informuje o znaczeniu definiendum

• Spójnik definicyjny („znaczy tyle co”, „oznacza”, „to” itp.)

Rodzaje definicji ze względu na budowę: równościowa; równoważnościowa, implikacyjna

Stylizacja definicji

Słownikowa – głosi synonimicznośd dwóch wyrażeo

Semantyczna – wskazuje do czego definiowany termin się odnosi

Przedmiotowa –charakteryzuje się obiekty oznaczane przez definiowany termin.

Usterki definicji sprawozdawczych

• Błędy zakresowe – definicja jest nieadekwatna (definicja za wąska; definicja za szeroka; definicja za wąska i za szeroka jednocześnie)

• Definicja niezadowalająca psychologicznie (błąd ignotum per ignotum, idem per idem)

Definicje projektujące

• Definicje regulujące – uściślenie znaczenia danego terminu

• Usterki: nieostrośd, wieloznacznośd, niejasnośd.

• Definicje konstrukcyjne – wzbogacenie języka o nowy termin bądź radykalna zmiana zastanego znaczenia

• Kryterium poprawności - przydatośd