wychowanie i edukacja młodego pokolenia w nauczaniu jana pawła ii
DESCRIPTION
Wychowanie i edukacja młodego pokolenia w nauczaniu Jana Pawła II. dr Grzegorz Baczewski. Każdy człowiek jest osobą to znaczy istotą rozumną i obdarzoną wolną wolą Jan Paweł II widział w dzieciach i młodzieży pełnowartościowe osoby stworzone na obraz i podobieństwo Boga - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Wychowanie i edukacja młodego pokolenia
w nauczaniu Jana Pawła II
dr Grzegorz Baczewski
Każdy człowiek jest osobą to znaczy istotą rozumną i obdarzoną
wolną wolą
Jan Paweł II widział w dzieciach i młodzieży pełnowartościowe osoby
stworzone na obraz i podobieństwo Boga
Wobec dziecka jako osoby stosuje się tak zwaną normę
personalistyczną, która głosi, iż: ,,Nigdy nie wolno posługiwać się
osobą ludzką jako narzędziem do jakiegoś celu, ale jako celem samym
w sobie'', a szerzej to ujmując – ,,Wobec dziecka jako osoby ludzkiej
właściwą postawę stanowi tylko miłość, która szanuje jego osobową
godność”
Personalistyczna filozofia - fundament edukacji
Personalistyczna filozofia - fundament edukacji
Dzieci to „ludzie jutra”, „wiosna życia”, „zadatek przyszłości każdej
ziemskiej ojczyzny”
(Por. Jan Paweł II, Przemówienie do Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Nowy Jork, 2.X.1979, z okazji ustanowienia
Międzynarodowego Roku Dziecka)
Dzieci to również uosobienie niewinności i źródło nadziei, która
mówi rodzicom o celu ich życia i jest owocem ich miłości (Por. Jan Paweł II, Dziecko nadzieja – przemówienie w Castel Gandolfo, 22.VII.1979)
Personalistyczna filozofia - fundament edukacji
Personalizm Jana Pawła II stwierdza także szczególną wartość życia
dzieci, które są przyszłością nie tylko rodziców, lecz także państw i całej
ludzkości (Por. Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy świętej, Kalisz 4.VI.1997)
Jan Paweł II był autorem pierwszego w historii Kościoła listu papieskiego
do dzieci, w którym wspomina własne dzieciństwo oraz dzieciństwo
Jezusa narodzonego w ubóstwie i potępia w nim różne formy przemocy
oraz niesprawiedliwości wobec dzieci (Por. Jan Paweł II, List Ojca Świętego do dzieci w Roku Rodziny, 1994).
Najważniejsze jest prawo dzieci do posiadania pełnej i kochającej rodziny (Por. Jan Paweł II, Przemówienie w Waszyngtonie z 7.X.1979 oraz duża część adhortacji o rodzinie „Familiaris consortio”)
W rodzinie dziecko powinno być szanowane, otoczone troską, miłością,
ochroną w sferze duchowej, materialnej i intelektualnej, które zapewnią mu
możliwość integralnego, czyli całościowego rozwoju osobowego (Por. Jan Paweł II, Przemówienie w Waszyngtonie z 7.X.1979 oraz duża część adhortacji o rodzinie „Familiaris consortio”)
Jan Paweł II uczulał opinię publiczną na przestrzeganie Deklaracji Praw
Dziecka ONZ, która wyraża wiele ważnych zasad (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do dziennikarzy europejskich, z 13. I. 1979)
Prawa dziecka według Jana Pawła II
Z prawami dziecka wiążą sie jednak także jego obowiązki i
odpowiedzialność zgodnie z poziomem rozwoju dziecka (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do dziennikarzy europejskich, z 13. I. 1979)
Jan Paweł II zwracał też uwagę na ważne przepisy w kwestii dzieci
zawarte w Karcie Praw Rodziny
Przestrzeganie praw dziecka to zarazem obowiązek dorosłych. Jest
to cel, ku któremu należy dążyć nie tylko ze względu na dobro
dzieci, lecz także całej naszej cywilizacji (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do dziennikarzy europejskich, z 13. I. 1979)
Prawa dziecka według Jana Pawła II
Papież domagał się budowania „cywilizacji miłości”, czyli świata w którym
także dzieciom nie groziłaby wojna, ubóstwo, niedożywienie, brak możliwości
edukacji i wychowania (Por. Jan Paweł II, Przemówienie w San Domingo, 25.I.1979)
Jan Paweł II zwracał uwagę na otoczenie szczególną opieką przez instytucje
i społeczeństwa dzieci pozbawione rodzin, na stwarzanie dobrych przepisów
służących adopcji dzieci przez rodziny oraz ochronę rodzin wielodzietnych (Por. Karta Praw Rodziny art. 4F i 3c)
Papież podkreślał szczególną rolę matek w życiu dzieci oraz całych
społeczeństw i nawoływał by nie deprecjonować kobiet ze względów
ekonomicznych, ale by ukazać piękno i ważność macierzyństwa (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do Sekretarza Generalnego Międzynarodowej Konferencji o Zaludnieniu)
Prawa dziecka według Jana Pawła II
Zasady wychowania i edukacji według Jana Pawła II
Wychowanie – w opinii Jana Pawła II wychowanie w sensie najszerszym
oznacza stawanie się osoby ludzkiej coraz bardziej człowiekiem, czyli
stanowi troskę o to, ażeby człowiek coraz bardziej był, nie zaś coraz
więcej miał.
Być coraz bardziej człowiekiem to także umieć być nie tylko w relacjach z
innymi ludźmi, ale także żyć dla drugich. Według Jana Pawła II dzięki
wychowaniu ludzie mogą stać się wielcy w swym człowieczeństwie, a
praca wychowawcza wiąże się z formacją sumienia (a nie jedynie
intelektu) (Por. Jan Paweł II, Przemówienie w siedzibie UNESCO, Paryż 2.VI.1980)
Zasady wychowania i edukacji według Jana Pawła II
Jan Paweł II ubolewał nad utożsamianiem wychowania z wykształceniem
oraz przenoszeniem ciężaru wychowania z konkretnych osób na
bezosobowe instytucje (relacje osobowe tu istotne: wychowawca –
wychowanek).
Wychowanie nie powinno też stanowić manipulacji, która służyć ma
ukształtowaniu osób do tego, by mogły sie wykazywać swymi
umiejętnościami, wiedzą, sukcesami. Przyszłość osób wiąże się
nierozerwalnie z integralnym ich wychowaniem
(Por. Jan Paweł II, Homilia w Monte Sameiro, 15.05.1982)
Cele i zadania wychowania i edukacji
Głównym celem jest doprowadzenie do ludzkiej dojrzałości integralnej tzn.
cielesnej, duchowej, intelektualnej i emocjonalnej. Liczy się nie tylko
„wiedzieć”, ale głównie „być”, co wiąże się z umiejętnym ukształtowaniem
wolności i odpowiedzialności. Oznacza to umiejętne panowanie nad sobą
w oparciu o wartości moralne, także dążenie do prawdy, dobra i piękna
(Por. Jan Paweł II, Homilia w Kamerunie z 13.07.1985)
Cele i zadania wychowania i edukacji
Dodatkowe cele to: wychowanie do poszanowania życia, do kształtowania
dobrych relacji międzyosobowych, właściwego stosunku do seksualności i
czystości, do odpowiedzialnego rodzicielstwa, do właściwej postawy wobec
dóbr materialnych, służby i troski o każdą osobę ludzką, zwłaszcza biedną
lub chorą(Por. Jan Paweł II, Encyklika „Evangelium Vitae” oraz adhortacja „Familliaris consortio”)
Papież zwracał też uwagę na pewne cele negatywne w procesie
wychowawczym, to znaczy dążące do wykorzenienia wad, nałogów u dzieci
i młodzieży np. narkomanii
Rola wychowawców i nauczycieli
Według Jana Pawła II, wychowawcy, nauczyciele mają trudną i
odpowiedzialną misję, choć zarazem bardzo wzniosłą (Por. Jan Paweł II, Homilia w Kamerunie, 13.08.1985)
Wychowawca, nauczyciel to w opinii Jana Pawła II współpracownik
Boga – Wychowawcy (Por. Jan Paweł II, adhortacja Christifideles laici).
Taka osoba niejako „rodzi” w znaczeniu duchowym nowego człowieka i
składa bezinteresowny dar z siebie dzięki czemu misja wychowawczo –
nauczycielska stanowi misję apostolską (Por. Jan Paweł II, List do rodzin „Gratissimum sane”)
Autentyczne wychowanie to nie tylko przekazanie wiedzy, ale również
ukształtowanie postawy poszukiwania obiektywnej prawdy i odróżniania
jej od fałszu (Por. Jan Paweł II, Wychowywać to nie tylko kształcić, Homilia z Leon, 4.08.1983)
Rola wychowawców i nauczycieli
Aby wychowawcy i nauczyciele mogli właściwie spełniać swą misję sami
muszą być odpowiednio uformowani, tak by móc stać się prawdziwymi
autorytetami dla dzieci i młodzieży i potwierdzać życiem, swoją postawą to,
co głoszą (Por. Jan Paweł II, adhortacja Christifideles laici)
Nauczyciele i wychowawcy powinni korzystać z tych treści pedagogicznych,
które na przestrzeni dziejów okazały się ważne, obroniły swoją rolę w życiu
ludzkim i są uniwersalne (Por. Jan Paweł II, List w setną rocznicę śmierci św. Jana Bosco, Juventum patris)
Rola wychowawców i nauczycieliRola wychowawców i nauczycieli
Ważne w postawie nauczycieli i wychowawców jest zainteresowanie
sprawami i problemami uczniów i wychowanków, uczestniczenie w ich
zainteresowaniach np. sportowych, kulturalnych oraz szczere rozmowy.
Ogólnie w opinii Jana Pawła II dobry nauczyciel powinien być dojrzałym i
odpowiedzialnym przyjacielem, którego pierwszym zadaniem jest
wskazywanie dobra i drogi do niego prowadzącej.
Oznacza to czasami też konieczność stanowczego, choć życzliwego, nawet
krytycznego oceniania ucznia, gdy ten zasługuje na naganę i upomnienie.
Jan Paweł II nazywał taką postawę za św. Janem Bosko „pedagogiczną
obecnością” (Por. Jan Paweł II, List w setną rocznicę śmierci św. Jana Bosko)
Rola wychowawców i nauczycieli
Jan Paweł II zwracał uwagę na ważną rolę w okresie młodzieńczym
samowychowania w procesie pedagogicznym. Wychowanie w
rodzinie, w szkole dostarczać ma młodzieży elementów do ich
późniejszego samowychowania (Por. Jan Paweł II, List apostolski do młodych całego świata z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży 1990)
Papież zauważał, iż praca i pracowitość w znacznym stopniu
warunkują proces wychowania, bo człowiek staje się prawdziwie
człowiekiem również przez pracę (Por. Jan Paweł II, Encyklika „Laborem exercens”)
Rola wychowawców i nauczycieli
Papież wspominał też o ważnej roli zabawy, która nie tylko stanowi
przejaw chęci do rozrywki (homo ludens), lecz stanówi okazję do
kształcenia charakteru i pielęgnowania cnót. Zabawa także wspomaga
rozwój osobowości i wyraża młodość ducha(Por. Jan Paweł II, przemówienie z 1.03.1980)
Rodzina
Najważniejsze środowiska wychowawcze
Ponieważ rodzice dali życie dzieciom, mają prawo być pierwszymi i
głównymi wychowawcami. Rodzina to podstawowa komórka społeczna,
także w sferze wychowawczej (Por. Jan Paweł II, adhortacja „Familiaris consortio”)
Papież dostrzegał zagrożenie dla rodzin płynące ze strony współczesnej
cywilizacji konsumpcyjnej zwanej też przez Jana Pawła II „cywilizacją
śmierci” np: aborcja, antykoncepcja, pornografia, hedonistyczny styl życia
Z kryzysem rodzin wiąże się większość kłopotów dzieci np. ich zagubienie
moralne, duchowe, popadanie w nałogi, alienacja społeczna
Obowiązkiem państw, którym zależy na właściwym wychowaniu dzieci, jest
troska o rodziny, a nie zastępowanie rodziców w funkcji wychowawczej (Por. Jan Paweł II, Przemówienie z 30.10.1978)
Rodzice powinni w atmosferze miłości stanowić przykład osobisty dla dzieci,
wzór dla nich, który lepiej niż słowa potrafi wychowywać, wymaga to od
rodziców wiele cierpliwości, mądrości i taktu
Najważniejsze środowiska wychowawcze
Rodzina
Najważniejsze środowiska wychowawcze
Wychowanie jest zadaniem, które zarazem wymaga, aby rodzice sami
byli dobrze wychowani, bo tylko wtedy ich trud będzie owocny (Por. Jan Paweł II, Homilia, Wrocław, 21.06.1983)
Jan Paweł II podkreślał szczególną rolę matki w procesie wychowania w
rodzinach oraz atmosfery zaufania wzajemnego dzieci i rodziców
Rodzina ma być komunią osób, które się nawzajem wychowują oraz
przyczyniają się do humanizacji społeczeństwa (Por. Jan Paweł II, Adhortacja Christifideles laici)
Rodzina
Szkoła
Najważniejsze środowiska wychowawcze
Jan Paweł II akcentował, iż rodzice mają prawo wyboru szkoły dla swoich
dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami, zaś państwo powinno ich w tym
wspierać (Por. Jan Paweł II, przemówienie, Rzym, 28.06.1984)
Uzupełnieniem prawa do wyboru szkoły powinien być obowiązek rodziców
angażowania się w nawiązanie serdecznego i czynnego kontaktu ze szkołą
i nauczycielami
Rodzice mają też prawo do tego, aby wpływać na to, by szkoła nie głosiła
ideologii przeciwnych ich wierze (Por. Karta Praw Rodziny art. 5)
Szkoła
Najważniejsze środowiska wychowawcze
W opinii Jana Pawła II w szkole powinien panować klimat przyjaznego i
otwartego dialogu oraz wzajemnego szacunku. Dzięki takiemu klimatowi
szkoła będzie nie tylko uczyć ale i wychowywać np: kształtować cnoty
społeczne, patriotyczne, kształtować cnotę otwartości na świat i ludzi
(papież zauważał jak trudną w tym względzie rolę mają w dzisiejszym
świecie nauczyciele)
Szkoła
Najważniejsze środowiska wychowawcze
Jan Paweł II m. in. w Homilii w czasie Mszy świętej w Łowiczu
14.06.1999 roku w następujących słowach zachęcał dzieci do
nauki: „Uczcie się poznawać coraz to nowe przedmioty.
Wiedza bowiem otwiera horyzonty i sprzyja duchowemu
rozwojowi człowieka. Prawdziwie wielki jest ten człowiek,
który chce się czegoś nauczyć.” W tej samej homilii
stwierdzał też ogromną rolę nauczycieli: „Drodzy nauczyciele
(...) Młodzi was potrzebują. Oni poszukują wzorców, które
byłyby dla nich punktem odniesienia. Oczekują
odpowiedzi na wiele zasadniczych pytań, jakie nurtują ich
umysły i serca, a nade wszystko domagają się od was
przykładu życia”
Szkoła
Najważniejsze środowiska wychowawcze
Szkoła i inne instytucje wychowawczo – edukacyjne pełnią rolę
pomocniczą wobec rodziny (zasada subsydiaryzmu, czyli pomocniczości
społecznej) (Por. Jan Paweł II, List do rodzin, Gratissimum sane)
Praca nauczyciela w szkole powinna polegać na niesieniu pomocy
uczniom w integralnym odnajdywaniu prawdy o rzeczywistości i
wartościach. Papież stwierdzał, iż w czasach, gdy dobra materialne i
technologiczne są przedkładane często nad potrzeby duchowe powinna
obowiązywać zasada „nie może być nauki bez sumienia” (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, Strasburg, 8.10.1988)
Oprócz wiedzy teoretycznej nauczyciele powinni przekazywać wiedzę
praktyczną na przykład związaną z zasadami higieny i troską o zdrowie (Por. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowej Konferencji na temat AIDS, Rzym 15.11.1989)
Kościół
Najważniejsze środowiska wychowawcze
W Kościele pierwszą osobą i wychowawcą jest Papież, a następnie
wychowanie dokonuje się we wspólnotach parafialnych oraz ruchach i
wspólnotach religijnych
Wychowanie, którym zajmuje się Kościół dotyczy kwestii wiary i moralności
a wiąże sie też z katechizacją dzieci i młodzieży. Kościół i religia służą dobru
człowieka.
Jednocześnie Papież zauważał, iż wspólnotowy charakter życia ludzkiego
wymaga, aby różne wspólnoty współpracowały w wychowaniu, choć zarazem
przestrzegał, aby rodzice zastanawiali się dobrze zanim powierzą wspólnotom
część zadania wychowawczego (Por. Jan Paweł II, homilia, Donuale 13.08.1985)
Rola kultury i mass mediów w wychowaniu
Zdaniem Jana Pawła II kultura w ogromnym stopniu kształtuje człowieka
a zarazem człowiek kształtuje kulturę (osobistą oraz społeczną) U podstaw wzajemnych relacji kultury i wychowania powinna być
postawa dążąca do kształtowania pełni człowieczeństwa, a nie prymat
sensacji i doraźnego sukcesu (Por. Jan Paweł II, adhortacja Christifideles laici)
Jan Paweł II wzywał do tworzenia kultury wspomagającej poszanowanie
godności człowieka, do „kultury życia”, a nie „cywilizacji śmierci” (Por. Jan Paweł II, Homilia, Kalisz 4.06.1997)
Rola kultury i mass mediów w wychowaniu
Jan Paweł II dostrzegał ogromną rolę mass mediów w procesie
wychowania, które ponoszą w tym względzie dużą odpowiedzialność (Por.
Jan Paweł II, Orędzie z 1.01.1979). Papież wzywał do tego, aby mass
media promowały autentyczne wartości ogólnoludzkie oraz chrześcijańskie.
Zauważał też na przykład, iż filmy największy wpływ mają na dzieci
(pozytywny lub negatywny) (Por. Jan Paweł II, Orędzie do Międzynarodowej Katolickiej Organizacji Filmowej, Watykan 31.10.1978)
Rodzice oraz szkoły powinny uczyć dzieci właściwego korzystania ze
środków masowego przekazu, zwłaszcza telewizji i internetu
(Por. Jan Paweł II, Orędzie z 24.01.1994)
Wybrana bibliografia
Materiały źródłowe:
Jan Paweł II, Encykliki; Adhortacje; Homilie; Przemówienia
Opracowania:
Bilicki T., Dziecko i wychowanie w pedagogii Jana Pawła II, Kraków 2000.
Chrobak S., Koncepcja wychowania personalistycznego w nauczaniu Karola Wojtyły- Jana
Pawła II, Warszawa 1999.
Wrońska K., Karola Wojtyły personalistyczna filozofia wychowania, w: Personalistyczna
filozofia wychowania, red. F. Adamski, Kraków 1999.
Luber D., Aksjologiczne penetracje wykładni pedagogicznej Ojca Świętego Jana Pawła II
generujące wychowanie dzieci i młodzieży, w: Nauczyciel i szkoła, nr 3-4, 2002, s. 61-88.