Wybory prezydenckie na Ukrainie 2019główni pretendenci

tadeusz iwański, Krzysztof nieczypor

Wybory prezydenckie na Ukrainie 2019główni pretendenci

tadeusz iwański, Krzysztof nieczypor

wArSZAwAwrZeSień 2018

© copyright by Ośrodek Studiów wschodnich im. Marka Karpia / centre for eastern Studies

redAKcJA MerYtOrYcZnAAdam eberhardt, wojciech Konończuk

redAKcJAAnna łabuszewska

wSpółprAcA Katarzyna Kazimierska

OprAcOwAnie grAficZne pArA-buch

ZdJĘcie nA OKłAdcee.Kryzhanivskyi/Shutterstock.com

SKłAdgroupMedia

wYdAwcAośrodek Studiów Wschodnich im. Marka karpia centre for eastern Studies

ul. Koszykowa 6a, warszawatel.: + 48 /22/ 525 80 00fax: + 48 /22/ 525 80 40osw.waw.pl

iSbn 978-83-65827-26-5

Spis treści

Tezy /5

I. Biogramy głównych kandydaTów /11

1. JULia TymoSzenko /111.1. kariera biznesowa /111.2. kariera polityczna /111.3. informacja dodatkowe /13

2. anaToLiJ hrycenko /13

2.1. kariera wojskowa /132.2. kariera polityczna /142.3. informacje dodatkowe /15

3. PeTro PoroSzenko /15

3.1. kariera biznesowa /163.2. kariera polityczna /163.3. informacje dodatkowe /17

4. JUriJ BoJko /18

4.1. kariera biznesowa /184.2. kariera polityczna /184.3. informacje dodatkowe /19

5. ołeh LaSzko /20

6. wadym raBinowycz /20

7. SwiaToSław wakarczUk /20

8. wołodymyr zełenSki /20

anekSPoparcie dla kandydatów w wyborach prezydenckich (sierpień 2018) /22

5

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

Tezy

• Po raz pierwszy w historii niepodległej Ukrainy na siedem miesięcy przed wyborami prezydenckimi trudno jest określić nie tylko głów-nego kandydata do zwycięstwa, ale także skład drugiej tury.Zwycię-stwo któregokolwiek z polityków w pierwszej turze (31 marca 2019 roku) obecnie wydaje się wykluczone,gdyżwbadaniachopiniipublicz-nejwszyscypretendenciciesząsięstosunkowoniskimpoparciemspołecz-nym (zob. Aneks). Ponadto poza prowadzącą w sondażach byłą premierJuliąTymoszenkoidrugimnajpopularniejszymkandydatem–byłymmi-nistremobronyAnatolijemHrycenką,różnicewpoparciudlapozostałychpoważnychkandydatów,wśródktórychsą:urzędującyprezydentPetroPo-roszenko,populistaOłehLaszkoorazkandydatprorosyjskiJurijBojko,sąnieznaczne,częstonapoziomiebłędustatystycznego.

• Wszystkiedostępnebadaniaopiniipublicznejjednoznaczniewskazują,żenajwiększympoparciemcieszysięJuliaTymoszenko.Pozostaliważnipre-tendencizmieniająsięmiejscamiwzależnościodpracowniiczasuprze-prowadzeniabadań,leczpoparciedlanichjestśrednioopołowęniższeniżdlabyłejpremier.Ponad20%wyborcówniewielubniechceujawnić,nakogooddagłos,ponad10%wybrałobykogoś,ktoniejestujmowanywson-dażach,aprawiepołowaszukałabyalternatywywśródnowychkandyda-tów.Ponadtokampaniawyborcza,którejaktywnafazarozpoczniesięwewrześniu, toczy się w atmosferze znacznej nieufności społeczeństwa doinstytucjipublicznych,władziklasypolitycznej.ChoćniejesttozjawiskonaUkrainienowe,rewolucjagodnościdodatkoworozbudziłaoczekiwania,którychpolitycyniebyliwstaniespełnić.

• Na Ukrainie istnieje duże zapotrzebowanie na nowe twarze i oso-by nieskompromitowane udziałem w polityce. Obecnie spekuluje sięostarciewwyborachdwóchkandydatówniezwiązanychzbieżącąpolity-ką:liderakultowegozespołuOkeanElzySwiatosławaWakarczuka,któryreprezentuje opcję proreformatorską i prozachodnią oraz satyryka Wo-łodymyraZełenskiego,prowadzącegopopularnyprogramwnależącejdooligarchyIhoraKołomojskiegotelewizji1+1.Żadenznichniezapowiedziałstartuwwyborach,leczniektóreichdziałaniapublicznemożnaodczytaćjakochęćudziałuwelekcji.Obajciesząsięteżpoparciem15–17%wybor-ców.Jeżeliostatecznieniezdecydująsięnastartwwyborach,dużeznacze-niedlaniezdecydowanychwyborcówbędziemiałowskazanieprzeznichfaworytówspośródzarejestrowanychkandydatów.

6

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

• Główni pretendenci, poza kandydatami prorosyjskimi, w zasadzie nie różnią się w głoszonych poglądach na kierunki strategicznego rozwoju państwa. KażdyznichdeklarujepoparciedlaintegracjiUkrainyzUEiNATO,kontynuowaniereformimodernizacjipolityczno-gospodar-czejnawzórzachodniorazreintegracjęokupowanychKrymuiczęściDon-basu.Zasługujenapodkreślenieto,żepo2014roku,wwynikukonfliktuzRosjąorazfaktycznejutratypowyższychterytoriów,opcja prorosyjska, choć wciąż silna w południowych i wschodnich regionach, w skali kraju została znacząco osłabiona i może liczyć na ok. 15–20% głosów.

• Niskiepoparciedlaobecnychgłównychpretendentównaurządprezyden-ta, wysoki odsetek wyborców, którzy deklarują udział w wyborach, leczniepodjęlijeszczedecyzji,nakogozagłosują,brakjasnookreślonychstra-tegiiwyborczychnawstępnymetapiekampaniiutrudniają prognozowa-nie możliwego wyniku wyborów.WrezultacieoostatecznymskładzieII tury wyborów prezydenckich mogą zadecydować wydarzenia niespo-dziewane(skandale,katastrofy,zaostrzeniedziałańmilitarnychwDonba-sieetc.),któremogąmiećmiejscewokresiebezpośredniopoprzedzającymwybory.

• Wszyscyliczącysiękandydacinaurządprezydenta,wtymfaworycison-daży,mająsilneisłabestrony.ZaprowadzącąwrankingachJulią Tymo-szenko przemawiato,iżdysponujenajbardziejrozbudowanąsieciąstruk-turlokalnychswojejpartiipolitycznejBatkiwszczyna(Ojczyzna).PartiatajestjednąznajdłużejistniejącychiaktywnychnaUkrainie,jestrozpozna-walnaidobrzezakorzenionawświadomościwyborców,dziękiczemubyłapremiermożesięodwołaćdoswegotwardegoelektoratu,główniewma-łychmiastach.Przeważniesątoludziestarsi,wsposóbzdyscyplinowanyuczestniczącywwyborach.Tymoszenkocelniekrytykujeobecnewładzezapodwyżkiopłatkomunalnych,nieepatujeosobistymbogactweminiewikłasięwskandalekorupcyjne.Jestbeneficjentkązarównobłędówiza-niechań,jakibolesnychzmianwprowadzanychprzezwładzeporewolucjigodności. Przyniskiejfrekwencjiidużymorazrównomiernymrozprosze-niugłosówmiędzyinnychkandydatów,Tymoszenkomożeuzyskaćprze-wagę,którauczyniprawdopodobnymjejwejściedoIItury.

• JednocześnieTymoszenko ma wiele ograniczeń, które mogą uniemoż-liwić jej zwycięstwo.Popierwsze,jestjednymzpolitykównajdłużejdzia-łającychnaukraińskiejsceniepolitycznej,aobecnenastrojespołecznesądlatakichkandydatówniekorzystne.Podrugie,choćtrudnoudowodnićjej

7

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

udział w skandalach korupcyjnych, tak samo trudno oszacować wielkośćiwskazaćpochodzeniejejniewątpliwiedużegomajątku.Tymoszenkojestrównieżadresatkąwieluzarzutówokorupcjęiczerpaniekorzyściznieja-snychschematówfinansowychjeszczezkońcalat90.,gdystałanaczelepań-stwowejkorporacjiZjednoczoneSystemyEnergetyczneUkrainy(JESU).Potrzecie,byłapremiermaduży,prawie30-procentowytzw.antyrating(od-setekwyborców,którzywżadnychokolicznościach nanią niezagłosują),coskutecznieutrudniaposzerzeniebazywyborczejpozażelaznyelektorat.Abytemuprzeciwdziałać,Tymoszenkooficjalnierozpoczęłajużkampanię,wygłaszającskierowanedoklasyśredniej iwielkomiejskiejpełnepopuli-zmu wystąpienie, w którym nieskutecznie starała się wypromować jakonowoczesnatechnokratka.Poczwarte,naTymoszenkociążyodiumnieja-snychzwiązkówzWładimiremPutinemzarównozokresukampaniiwy-borczejwlatach2009–2010ikulispodpisywanianiekorzystnejdlaUkrainyumowy gazowej, jak i jej wieloletniej współpracy z Wiktorem Medwed-czukiem,kumemprezydentaPutina.Choć obecnieTymoszenko można uznać za najsilniejszego pretendenta w wyścigu prezydenckim, to na-leży pamiętać o jej ograniczeniach, a także o tym, że obóz prezydencki wraz z dostępną mu machiną państwową i propagandową nie rozpo-czął jeszcze kampanii dyskredytacji byłej premier.

• Drugim pod względem poparcia społecznego kandydatem jest Anatolij Hrycenko –pułkownikrezerwy,b.parlamentarzysta,b.ministerobrony(2005–2007),przewodniczącypartiiPozycjaObywatelska.Wysokiemiej-sce Hrycenki w rankingu wynika z tego, że łączy on cechy silnej osobo-wościiwojskowego(cojestistotnewsytuacjiprowadzeniawojnyzRosją),ajednocześniepolitykadoświadczonego,aledotychczasspozapierwszegoszereguiniewplątanegowskandalekorupcyjne.Wkręgachwielkomiej-skich popularności dodaje mu także to, że jego żoną jest Julia Mostowa,znana i ceniona intelektualistka i dziennikarka, naczelna wpływowegotygodnika„DzerkałoTyżnia”.AtutemHrycenkijestniskiantyrating(nie-całe9%),awsymulacjachIIturywygrywaonzewszystkimikandydata-mi.JednocześniezapleczefinansoweHrycenkijestzarównoniejasne,jaki nieznaczące, o czym świadczy jego mała aktywność w przestrzeni pu-blicznej.Hrycenko,wodróżnieniuodTymoszenkoczyPoroszenki,niejestczłowiekiemmajętnym,więcbędziezmuszonydoznalezienia„sponsora”lub „grupy sponsorów”, bez których prowadzenie skutecznej kampaniinie będzie możliwe. Obecnie wydaje się, poparcie dla Hrycenki bazuje głównie na tym, że jest on politykiem słabo rozpoznawalnym, choć pozytywnie kojarzonym, a także doświadczonym wojskowym bez

8

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

przeszłości korupcyjnej i koneksji z oligarchami.Pozytywnienajegowizerunek wpływają podejmowane przez niego próby skupienia wokółsiebienajważniejszychsiłproreformatorskich,zarównoparlamentarnych,jak ipozaparlamentarnych. Jednocześnie jednaktakapercepcjamożesięzmienićwrazz–jaksięwydajenieuchronnym–wyjściemnajawporozu-mieńze„sponsorami”orazrozpoczęciemaktywnej fazykampaniiprzezobózprezydencki.

• ChoćprezydentPetro Poroszenkozajmujedopieroczwarte–piątemiejscewrankingachkandydatówwwyborachprezydenckich,o jego realnej sile decydują także formalne i nieformalne wpływy wynikające z piasto-wanego urzędu.Głowapaństwa,przynajmniejnaobecnymetapie,cieszy się wsparciem najpotężniejszych ukraińskich oligarchów i kontro-lowanych przez nich mediów (głównie stacji telewizyjnych, będącychpierwszymźródłeminformacjidla90%społeczeństwa).Podczasaktywnejfazykampaniinajegowynikmożepracowaćtakżeadministracjarządowana szczeblu rejonowym i obwodowym (odpowiedniki polskich powiatówiwojewództw),atakżeniektórzymerowienajwiększychmiastorazdepu-towani z okręgów jednomandatowych, którym Poroszenko zaproponujedogodnewarunkinaokrespowyborczy.Obecneniskiepoparciespołecznedlaprezydentawynikaczęściowoznadmiernierozbudzonychporewolucjigodnościoczekiwańspołecznych,aczęściowozniezrealizowanychobiet-nicorazskandalikorupcyjnych,wktórezamieszanisąjegonajbliżsipart-nerzybiznesowi.Tymsamymbez nowego, niezaprzeczalnego sukcesu szanse prezydenta na reelekcję będą niewielkie. Poroszenko pokładanadzieję w zjednoczeniu istniejących na Ukrainie trzech Kościołów pra-wosławnychwjedną,kanonicznąstrukturę,cowydajesięprawdopodobnejeszcze w tym roku. Jeśli tak się stanie, głowa państwa będzie przedsta-wiaćtojakoswójsukces,choćniejestwcalepewne,żedaonprezydentowiwzrostpoparciagwarantującyzwycięstwowwyborach.

• OznakisłabościPoroszenkiniepozostająniezauważaneprzezpartnerówpolitycznych oraz oligarchów, których poparcie nie jest bezwarunkoweiktórzymogąwesprzećwkampaniibardziejperspektywicznegokandyda-ta.InnymwyzwaniemdlaprezydentajestutrzymaniepoparciaZachodu,będącegoważnymźródłemlegitymizacjiporewolucjigodności.ChoćPoro-szenkostarasięprzekonaćUSAiUE,żejestnajlepszymgwarantemutrzy-mania proreformatorskiego kursu, jego wiarygodność topnieje, a językzachodnich partnerów wobec Kijowa staje się coraz ostrzejszy. Wreszcieniekorzystnydlaprezydentajesttakżejegowysokiantyrating(najwyższy

9

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

wstawce–ponad50%),awprzypadkudojściadodrugiej turywyborówprzegrywaonzewszystkimikontrkandydatami,prócztychjawnieproro-syjskich.NaobecnymetapiePoroszenkowydajesięzdeterminowany,abywywalczyć reelekcję, jednak sytuacja może się zmienić, jeśli pod koniecrokupoziompoparciadlaniegobędzienapoziomiebłędustatystycznego.Stąd,choćjesttoterazmałoprawdopodobne,niemożnawykluczyć,żenaprzełomie2018i2019rokuogłosionrezygnacjęzestartuwwyborach.

• Istniejepewneprawdopodobieństwo,żewsprzyjającychokolicznościachdogryoIIturęmożeaktywniewłączyćsiękandydat obozu prorosyjskie-go. Obecnie w stawce pretendentów do najwyższego urzędu w państwiejestdwóchtakichpolityków.PierwszytoJurijBojko,liderBlokuOpozycyj-nego,partiiparlamentarnejbędącej„resztówką”PartiiRegionów.Ugrupo-wanietowciążdysponujestrukturamiregionalnymi,głównienawscho-dzie i południu kraju, a także znacznymi zasobami finansowymi orazinformacyjnymi(popularnekanałytelewizyjneUkrainaiInter).DrugimzpolitykówprorosyjskichjestWadymRabinowycz,liderskrajniepopuli-stycznejinieposiadającejżadnychstrukturpartiiZaŻycie,którejjedynymfaktycznymzasobemjeststacjatelewizyjnaNewsOneorazekstrawertycz-naosobowośćRabinowycza.Wsumieobajpolitycyciesząsiępoparciemnapoziomieprawie16%i w ostatnich tygodniach podjęlidziałanianarzeczpołączeniasił.PonadtoprojektRabinowyczamapoparcieKremla,cotłu-maczyakcesdopartiiwspomnianegowyżejkumaprezydentaPutinaWik-toraMedwedczuka.BojkoiRabinowyczmajądużepoparcienawschodziekrajuiznaczącenapołudniu.Wprzypadku skutecznego połączenia sił i wystawienia jednego kandydata (najprawdopodobniej Bojki) nie po-zostaje on bez szans na wejście do II tury,szczególnieżeelektoratpa-triotyczno-prozachodniulegnierozdrobnieniu.Ponadtoewentualnazgodapatriarchy ekumenicznego Konstantynopola na utworzenie na UkrainiekanonicznejUkraińskiejCerkwiPrawosławnejmożedodatkowozmobili-zować zwolenników Cerkwi rosyjskiej, czyli wyborców Bloku Opozycyj-negoiZaŻycie.TakierozwiązaniemożebyćpreferowaneorazwspieraneprzezadministracjęPetraPoroszenki,liczącego,żedotychczasowyprezy-dent w drugiej turze (przy założeniu, że do niej wejdzie) łatwiej pokonakandydataprorosyjskiegoniżJulięTymoszenko.

• Jest jeszcze zbyt wcześnie, by wskazać kandydata, który ma najwięk-sze szanse na objęcie urzędu prezydenta wiosną 2019 roku.Decydują-ca faza kampanii rozpocznie się jesienią i do końca roku wyłoni głów-nych pretendentów.Znaczeniemarcowychwyborówprezydenckichjest

10

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

otyleistotne,żepartiapolitycznazwiązanazezwycięzcąbędziemiećnaj-większeszansenauzyskaniedobrego,byćmożenajlepszegowynikuwwy-borachparlamentarnychwpaździerniku2019roku.

11

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

I. BIogramy głównych kandydatów

1. JULIa tymoSZEnko

JuliaTymoszenkourodziłasięw1960rokuwDniepropetrowsku.JejmatkaMa-rijaHryhjan(Grigian)zdomuNielepowabyłaUkrainkąlubRosjanką,ojciecWołodymyrHryhjan(Grigian)byłŁotyszempochodzeniażydowskiego(nosiłnazwisko matki Ormianki z pochodzenia), szybko porzucił rodzinę. W 1978roku podjęła studia w Dniepropetrowskim Instytucie Górniczym (kierunekautomatyka-telemechanika),dwalatapóźniejprzeniosłasięnawydziałeko-nomicznyUniwersytetuDniepropetrowskiego,któryukończyław1984roku.W1999rokuuzyskaładoktoratnakijowskimNarodowymUniwersytecieEko-nomicznym.W1979rokuwyszłazamążzaOłeksandraTymoszenkę,rokpóź-niejurodziłacórkęJewheniję.MałżonkowieTymoszenkoodponaddwudzie-stulatpozostająwseparacji.

1.1. Kariera biznesowa

Po ukończeniu studiów Tymoszenko pracowała jako ekonomistka w Dnie-przańskim Zakładzie Budowy Maszyn im. Lenina (przemysł zbrojeniowy).W 1988 roku wraz z mężem otworzyła wypożyczalnię kaset wideo, co stałosię początkiem jej kariery biznesowej. Potem zaczęła inwestować w handelproduktaminaftowyminaRosyjskiejGiełdzieTowarowo-Surowcowej.Wla-tach 1991–1995 była dyrektorem korporacji Ukraińska Benzyna, zaopatrują-cejwpaliwasektorrolniczywobwodziedniepropetrowskim,początkowowewspółpracyzWiktoremPinczukiem,późniejzaśzPawłemŁazarenką,odpo-wiedzialnymzarolnictwowewładzachobwodu.JednocześniewrazzteściemipodpatronatemŁazarenkiutworzyłakorporacjęZjednoczoneSystemyEner-getyczne Ukrainy (JESU). Dzięki poparciu Łazarenki, który został wicepre-mierem,anastępniepremierem(1995–1997),JESUzdobyłodominującąpozycjęjakodystrybutorrosyjskiegogazuziemnegonaUkrainie.Tymoszenkozajęłapoczesnemiejscewśródczołowychukraińskicholigarchów.

1.2. Kariera polityczna

W 1997 roku Julia Tymoszenko zdobyła mandat deputowanej do Rady Naj-wyższej i wstąpiła do marginalnej partii Hromada stanowiącej zaplecze Ła-zarenki, przekształcając ją w liczącą się siłę polityczną. Po aresztowaniuŁazarenkiwstyczniu1999rokuTymoszenkoodcięłasięodswojegopatronapolityczno-biznesowego, dokonując rozłamu w Hromadzie i tworząc partię

12

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

Batkiwszczyna.Podczaskampaniiprezydenckiejw1999rokuprzyłączyłasiędoobozuLeonidaKuczmy.

Podkoniec1999rokuweszławskładrząduWiktoraJuszczenkijakowicepre-mierds.kompleksupaliwowo-energetycznego.Zostałazdymisjonowanawlu-tym2001roku,anastępniearesztowanapodzarzutemnielegalnegoimporturosyjskiegogazuprzezJESU.Pokilkumiesiącachwyszłazaresztu jakonie-przejednanywrógprezydentaKuczmy.

W2004rokunależaładoprzywódcówpomarańczowejrewolucji,dokońcawy-powiadającsięprzeciwkompromisowizWiktoremJanukowyczemiKuczmą,coprzyniosłojejogromnąpopularność.Wlutym2005rokustanęłanaczelerządu, jednak szybko popadła w konflikt z otoczeniem prezydenta WiktoraJuszczenki,przedewszystkimzPetremPoroszenką,zktórymrywalizowałaofotelpremiera.Wlistopadzie2007rokuponowniestanęłanaczelerządu.Napoczątku2009rokudoszłodokryzysugazowegonaskutekprzerwaniaprzezRosjędostawgazunaUkrainę.FormalnympowodembyłooskarżenieKijowaoniespłaceniedługuzasurowiec.Dopieropokilkunastudniachzostałpodpi-sanynowykontraktgazowy,któregowarunkiokazałysięskrajnieniekorzyst-nedlaKijowa.

W lutym 2010 roku Tymoszenko przegrała wybory prezydenckie z Januko-wyczem, zdobywając w drugiej turze poparcie 45,5% wyborców. Miesiąc powyborachRadaNajwyższawyraziławotumnieufnościdlajejrządu.Pokilkutygodniachorganyściganiawszczęłyszeregpostępowańkarnych,zarzucającTymoszenkonadużyciazarównowczasie,gdybyłapremierem,jakiwokre-sie jej działalności biznesowej (najważniejsze zarzuty dotyczyły podpisaniakontraktugazowego).Wsierpniu2011rokuzostałatymczasowoaresztowana,awpaździernikuskazananakarę7latpozbawieniawolności.Pozwycięstwierewolucjigodnościzostałauwolnionanapodstawiespecjalnejustawy.

PowyjściuzwięzieniaJuliaTymoszenkozostaładośćchłodnoprzyjętaprzezspołeczeństwo i współpracowników, którzy zyskali już samodzielną pozy-cję polityczną (Arsenij Jaceniuk, Ołeksandr Turczynow). Pozostając w cie-niu bieżących wydarzeń politycznych, unikała jednoznacznych wypowiedziiopinii(np.dotyczącychsposoburozwiązaniakonfliktunawschodziekrajuczy rozwoju stosunków z Rosją). Zaczęła odbudowywać partię, a dzięki am-biwalentnejpostawiewobecnajważniejszychproblemówwkrajustałasiębe-neficjentemzarównopomyłekizaniechań,jakibolesnychspołeczniereformwprowadzanychprzezPoroszenkęijegoekipę.

13

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

Inaugurując swoją kampanię wyborczą, Tymoszenko unika zgłaszania kon-kretnychpropozycji,skupiasięnaeksponowaniunowegowizerunkuizapo-wiedziach„nowegokursuUkrainy”,alenieprecyzujeszczegółówswojejwizjirozwojupaństwa.

1.3. Informacja dodatkowe

Wyrosła w środowisku rosyjskojęzycznym, pozbawionym świadomości na-rodowej,ajęzykaukraińskiegozaczęłasięuczyćporozpoczęciukarierypoli-tycznej.Maogromnytalentpolitycznyioratorski,jestdobrymorganizatorem,aleteżjestskłonnadozemsty.Jestzdecydowana,ambitna,upartaigotowadoofiar. Dwukrotnie zgodziła się na uwięzienie, choć mogła zawczasu uciec zagranicę.Analizajejdziałalnościwciąguostatnichdwóchdekadwskazuje,żenie ma zdeklarowanych, stałych poglądów politycznych i w razie potrzebymożezmieniaćjediametralnie.

2. anatoLIJ hrycEnko

AnatolijHrycenkourodziłsięw1957rokuwewsiBogaczówka(obwódczerka-ski).JegoojciecStepanHrycenkobrałudziałwIIwojnieświatowej.Prawdo-podobnieprzykładojcastałzadecyzjąorozpoczęciukarierywojskowej.Dwu-krotnieżonaty,maczworodzieci:zpierwszążonąLudmiłąsynaAleksieja(ur.1979) i córkę Switłanę (ur. 1982), z drugą, znaną i wpływową dziennikarką,redaktorkąnaczelnątygodnika„DzerkałoTyżnia”JuliąMostowącórkęAnnę(ur.2004)orazsynaGleba(ur.1998,usynowionegoprzezHrycenkępochodzą-cegozpoprzedniegomałżeństwaMostowejzOłeksandremRazumkowem).

2.1. Kariera wojskowa

Zwykształcenia jest inżynieremwojskowym,doktoremnauktechnicznych.W 1974 roku ukończył Kijowską Suworowską Szkołę Wojskową (obecnieKijowskie Liceum Wojskowe im. Iwana Bohuna), zaś w 1979 roku z wyróż-nieniemWyższąKijowskąLotniczo-WojskowąSzkołęInżynieryjną,wktórejnastępnie w latach 1984–1992 był wykładowcą. Wada wzroku nie pozwoliłamu na karierę pilota, przesądzając o analitycznym charakterze dalszej dro-gizawodowej.Od1992do1994rokubyłzastępcąszefazarząduanalityczne-go Centrum Naukowo-Badawczego Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Ukra-iny. JednocześniezostałskierowanynaszkoleniedoStanówZjednoczonych,gdziew1993rokuukończyłInstytutJęzykówObcychDepartamentuObronyUSA,arokpóźniejjakopierwszyobywatelUkrainyelitarnąAirWarCollege.

14

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

W1995rokuzostałabsolwentemAkademiiSiłZbrojnychUkrainy.W1999rokuodszedłzesłużbywojskowejwstopniupułkownika.

2.2. Kariera polityczna

IstotnymwydarzeniemwżyciuHrycenkibyłaznajomośćzOłeksandremRa-zumkowem,doradcąprezydentaKuczmy,atakżemężemjegoprzyszłejżony.W 1997 roku objął kierownictwo służby analitycznej Rady BezpieczeństwaNarodowego i Obrony Ukrainy, w której Razumkow pełnił funkcję zastępcysekretarza. Po śmierci przełożonego w 1999 roku Hrycenko stanął na czelezałożonegoprzezRazumkowaUkraińskiegoCentrumBadańEkonomicznychiPolitycznych(od2000rokuCentrumRazumkowa).

W2004rokudołączyłdosztabuwyborczegoWiktoraJuszczenki,wktórymkierując zespołem analityków był odpowiedzialny za przygotowanie pro-gramu wyborczego oraz planu reform. Za zasługi podczas pomarańczowejrewolucjiJuszczenkomianowałgowlutym2005rokunastanowiskomini-straobronywrządzieJuliiTymoszenko.ZachowałjewkolejnychgabinetachkierowanychprzezJurijaJechanurowaiWiktoraJanukowyczaażdogrudnia2007roku.

Wprzedterminowychwyborachw2007rokustartowałzlistyproprezydenc-kiegoblokuNaszaUkraina–LudowaSamoobrona.WRadzieNajwyższejob-jąłfunkcjęprzewodniczącegokomitetuds.bezpieczeństwaiobrony.Jaksamtłumaczył,powodemjegousunięciazestanowiskaministraobronybyłajegorzekoma odmowa sprzedaży po zaniżonych cenach działek należących doministerstwa synowi prezydenta Juszczenki. Od tamtego czasu relacje obupolityków mocno się ochłodziły. W 2008 roku stanął na czele partii PozycjaObywatelska i dwa lata później wystartował w wyborach prezydenckich,wktórychuzyskał1,2%głosów.UgrupowanieHrycenkiwzięłoudziałwwy-borachparlamentarnychw2012rokuwramachkoalicjiZjednoczonejOpozy-cjiBatkiwszczyna,sformowanejpodegidąTymoszenkoprzebywającejwtymczasiewwięzieniu.

W styczniu 2014 roku Hrycenko wyraził krytykę organizacji akcji protesta-cyjnychnaMajdanie,wzywającorganizatorówdorozebraniamiasteczkana-miotowegowsytuacjizmniejszającegosiępoparciadlademonstracji.ZaledwiekilkadnipóźniejwezwałosobyposiadającelegalniebrońdoochronyMajdanuizapowiedział,żewsytuacjipróbyzlikwidowaniaprotestówstaniewpierw-szymszeregugotowystawićczynnyopórwładzy.

15

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

Wmaju2014rokuwziąłudziałwwyborachprezydenckich,uzyskując5-pro-centowepoparcie,codałomuczwartemiejsce.JegopartiaPozycjaObywatel-skawwyborachparlamentarnychwtymsamymrokunieprzekroczyła5-pro-centowego progu wyborczego. Od 2015 roku jest wykładowcą na AkademiiKijowsko-Mohylańskiej.

Zapowiadając udział w wyborach prezydenckich w 2019 roku, obiecał obro-nęUkrainyprzedagresjązewschodu,twardestanowiskowobecRosjiisamo-zwańczych republik oraz rozprawienie się z korupcją i oligarchicznym sys-temem władzy w państwie. Dla realizacji zwłaszcza tej ostatniej obietnicybrakujemujednakzapleczakadrowegoifinansowego.

2.3. Informacje dodatkowe

Jestradykalnymzwolennikiem prozachodniegokursuUkrainy–opowiadasięzaczłonkostwemwUEiNATO.Jegoosobowośćcechujechwiejnośćdecy-zyjnaijednocześniekategorycznośćwygłaszanychopinii.NiejasnapozostajejegopostawawczasieEuromajdanu,gdywzywałdorozwiązaniaprotestów,następnie do formowania zbrojnych patroli, a potem do przeprowadzaniaaktów terrorystycznych w Rosji (w tej sprawie toczy się przeciwko niemuśledztwowFederacjiRosyjskiej).Choćzarzutydotycząceosłabieniapoten-cjału militarnego armii ukraińskiej na skutek jego działań w czasie szefo-waniaMinisterstwuObronysąsłabouargumentowaneinieprzekonujące,towielupolitykówwypominamujegopomociudziałwewakuacjioddziałówspecjalnych„Berkut”zbudynkówrządowychpoucieczcezkrajuprezydentaWiktoraJanukowycza.

3. PEtro PoroSZEnko

Petro Poroszenko urodził się w 1965 roku w Bołgradzie (obwód odeski) jakomłodszy syn Ołeksija i Jewhenii Poroszenko. Ojciec przyszłego prezydentaUkrainyurodziłsięw1936rokuwSafjanach(wieśwokolicachIzmaiłu)jakoobywatel Rumunii. W latach 1982–1989 Petro Poroszenko studiował na Wy-dzialeStosunkówMiędzynarodowychiPrawaMiędzynarodowegoUniwersy-tetuKijowskiego.Wlatach1989–1992byłasystentemwkatedrzemiędzynaro-dowychstosunkówgospodarczychtejuczelni.W2002rokuuzyskałdoktoratna Odeskiej Narodowej Akademii Prawniczej. W czasie studiów (1982–1984)odbył służbę wojskową w jednostce obrony przeciwlotniczej w Aktiubińsku(Kazachstan),apóźniejwWojskowejSzkoleLotniczo-TechnicznejwWasylko-wiepodKijowem.

16

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

ŻonatyzMarynąPoroszenko(ur.1962,zd.Perewedencew),absolwentkąKi-jowskiegoInstytutuMedycznegoicórkąb.wiceministrazdrowiaUSRR.Maczworodzieci:Ołeksij(1985),JewhenijaiOłeksandra(2000)iMychajło(2001).OjcemchrzestnymobucórekjestWiktorJuszczenko.

3.1. Kariera biznesowa

W1993rokuPoroszenkowrazzpartnerami(m.in.kolegązwojskaIhoremKo-nonenką, obecnie jego bliskim współpracownikiem), a także z ojcem i przy-puszczalnie z bratem Mychajłą utworzył holding UkrPromInwest, który odpoczątku specjalizował się w cukiernictwie (później także innych branżachprzetwórstwa rolnego) oraz przemyśle samochodowym. Dyrektorem gene-ralnymkoncernuPoroszenkobyłdo1998roku,gdywzwiązkuzwejściemdoparlamentuprzekazałstanowiskoojcu,zachowująctytułhonorowegoprezesai–jaksięwydaje–decydującywpływnadecyzjebiznesowe.

W latach 1996–1998 firma przejęła główne ukraińskie fabryki cukierni-cze i szybko postawiła je na nogi. W 1996 roku powstał holding cukierniczyUkrPromInwest-Konditer,przemianowanyw2002rokunaRoshen,sztanda-rowąfirmęPoroszenki,mającązakładywWinnicy,Kijowie,Mariupolu,Krze-mieńczuku,Lipiecku(Rosja),Kłajpedzie(Litwa) inaWęgrzech.Wrazzpod-jęciemdziałalnościpolitycznejPoroszenkoprzekazałposiadanepakietyakcjiwzarządfunduszowipowierniczemuPrimeAssetsCapital.Jegomajątekjestocenianywedługtygodnika„Forbes”naok.1mldUSD.

3.2. Kariera polityczna

Poroszenko rozpoczął karierę polityczną w 1997 roku w Socjaldemokratycz-nejPartiiUkrainy(zjednoczonej),stanowiącejzapleczepolityczneprezydentaLeonidaKuczmy.W2000rokuprzegrałrywalizacjęoprzywództwowpartiizWiktoremMedwedczukiemiHryhorijemSurkisem,zerwałzSDPU(o),two-rząc własną Partię Solidarności Ukrainy. W tym samym roku wszedł wrazz partią w skład tworzącej się Partii Odrodzenia Regionalnego SolidarnośćPracy Ukrainy (późniejsza nazwa – Partia Regionów). Był jednym ze współ-twórców i liderów tego ugrupowania. W 2001 roku opuścił Partię RegionówiodtworzyłswojąpartiępodnazwąSolidarność,którajednakpozostałastruk-turą marginalną. Powody wolty Poroszenki nie są jasne – prawdopodobniebyłtoskutekodsunięciagoodwpływunakierowaniePartiąRegionów.Podkoniec 2001 roku Poroszenko wprowadził swoją partię do Bloku Wyborcze-go Wiktora Juszczenki Nasza Ukraina, stając się jednym z jego najbliższych

17

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

współpracowników.W2004rokubyłzastępcąszefasztabuwyborczegoJusz-czenkiijednymzesponsorówjegokampanii.

Wlatach2007–2009byłprzewodniczącymradyNarodowegoBankuUkrainy.W latach 2009–2010 był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Januko-wycza,aodmarcadogrudnia2012roku–ministremrozwojugospodarczegoihandluwrządzieMykołyAzarowa.

Podczas Euromajdanu wspierał akcję protestacyjną finansowo, starając sięjednocześnie dystansować od innych polityków opozycji. Podczas demon-stracji występował samodzielnie, a jego postawa przyniosła mu dużą po-pularność. Gdy w marcu 2014 roku sondaż po raz pierwszy dał mu istotnąprzewagę nad innymi potencjalnymi kandydatami, zdecydował się starto-waćwwyborachprezydenckich,którewmaju2014rokuwygrałwpierwszejturze(54,7%głosów).

Tużprzedwyboramiparlamentarnymiwpaździerniku2014rokuPoroszenkoodtworzyłswądotychczasowąpartiępodnazwąBlokPetraPoroszenki(BPP),która zdobyła 21,8% głosów. Po dymisji premiera Arsenija Jaceniuka partiaprezydentaPoroszenkiutworzyłazugrupowaniemFrontNarodowyrząd,naczelektóregostanąłWołodymyrHrojsman.

3.3. Informacje dodatkowe

PetroPoroszenkowmłodościuprawiałjudoisambo.JestwiernymUkraińskie-go Kościoła Prawosławnego (uznającego zwierzchność patriarchy Moskwy),wzgodnejopiniimediówszczerzewierzącym,uczestniczywceremoniachre-ligijnych.WswejpodkijowskiejrezydencjiwKozinieufundowałokazałąka-plicęliturgiczną.

Poroszenko jest doświadczonym politykiem i przedsiębiorcą, podstawą jegopozycji jest samodzielność finansowa. Jest ostrożny i charyzmatyczny, choćreprezentuje typ polityka administratora. Jest dobrym mówcą, bywa impul-sywny i wybuchowy (niektórzy mówią wręcz histeryczny). Jest zdecydowa-nym zwolennikiem opcji proeuropejskiej (mimo że interesy wiążą go prze-ważniezrynkamiWNP).

Płynnieposługujesięjęzykiemangielskim.Grawtenisa.Interesujesięmalar-stwem,zwłaszczaimpresjonistycznym.

18

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

4. JUrIJ BoJko

JurijBojkourodziłsięw1958rokuwGorłówce(obwóddoniecki)jakojedynysynwrodzinie,którejprywatnościbaczniestrzeże,unikającpublicznychwy-powiedzinajejtemat(nicniewiadomoojegorodzicach).W1981rokuukoń-czył Chemiczno-Technologiczny Uniwersytet im. Mendelejewa w Moskwie.W2001rokuukończyłtakżeWschodnioukraińskiUniwersytetNarodowyim.WołodymyraDalawŁugańsku,uzyskująctytułinżynieraekonomisty.JeszczewtrakciestudiówwMoskwieożeniłsięzkoleżankązrokuWierą,mistrzyniąsportuwgimnastyce,zktórąmatrzechsynów:Anatolija,JurijaiMykołę,oraztrzycórki:Jarosławę,UljanęiMarię.

4.1. Kariera biznesowa

PoukończeniustudiówpowróciłnaUkrainęizacząłpracęwZakładachChe-micznychZarjawRubiżnym(obwódługański)produkującychmateriaływy-buchowenapotrzebyprzemysłuwojskowego.Pracująctamwlatach1981–1999,przeszedłwszystkieszczeblekarieryiobjąłstanowiskodyrektorazakładów.Po2001rokupracowałnastanowiskachkierowniczychwprzedsiębiorstwachprzemysłunaftowego.W2002rokuzostałprezesempaństwowejspółkiNafto-haz. Trzy lata później został odwołany decyzją premier Tymoszenko, któraoskarżyła Bojkę o związki z RosUkrEnergo, firmą czerpiącą zyski z pośred-nictwaimportugazuzTurkmenistanuiRosji.Firma,należącądoGazpromuibiznesmenaDmytroFirtasza,stanowiłabezpośredniezagrożeniedlaintere-sów Tymoszenko. Istotnym zapisem rosyjsko-ukraińskiego kontraktu gazo-wegoz2009rokubyłoodsunięciepośrednikówwhandlubłękitnympaliwem.W trakcie prowadzonego przez amerykański Departament Sprawiedliwościśledztwaw2005rokuwyszłonajaw,żeJurijBojko,wrazzpartnerembizne-sowym Dmytro Firtaszem, brał udział w utworzeniu spółki RosUkrEnergo,oskarżanejowspółpracęzSiemionemMogilewiczem,jednymzszefówrosyj-skiejmafii.

4.2. Kariera polityczna

W 2001 roku Bojko wszedł do polityki poprzez oligarchiczną partię SerhijaTyhipki – Trudowa Ukraina. W latach 2003–2005 został mianowany wice-ministrem paliw i energetyki w rządzie Janukowycza (pełniąc jednocze-śniefunkcjęprezesaNaftohazu).OdwołanyprzezpremierJulięTymoszenkow2005roku,rokpóźniejzostałszefemMinisterstwaPaliwiEnergetykiwga-binecieJanukowycza.W2007rokuwstąpiłdoPartiiRegionówizjejlistyzostał

19

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

deputowanym.W2010rokuponowniezostałministremenergetykiwrządzieAzarowa,aod2012do2014rokubyłwicepremierem.W2014rokukandydowałnaprezydentaUkrainy,uzyskując0,19%głosów.WpaździernikutegożrokustanąłnaczeleBlokuOpozycyjnego,ugrupowaniazłożonegowdużejmierzezdawnychpolitykówPartiiRegionów.

MimoiżBojkobyłprominentnymdziałaczemreżimuWiktoraJanukowycza,niezostał,wodróżnieniuodwieluswoichwspółpracowników,dotkniętyza-rzutami związanymi ze zdradą państwa i aferami korupcyjnymi. Bojko nieznalazłsięna liścieosóbobjętychsankcjami,aśledztwawjegosprawie(to-czącesięm.in.odefraudacjęśrodkówpaństwowychnazakupplatformwiert-nicznychw2011roku)zostałyumorzone.Brakzainteresowaniaukraińskichsłużb liderem Bloku Opozycyjnego jest najprawdopodobniej wynikiem poli-tycznych kalkulacji ekipy Poroszenki. Zgodnie z tymi założeniami w przy-padkuwejściaBojkidoIIturywyborówprezydenckichbędzieonwygodnymkontrkandydatem,zktórymobecnyprezydentbędziemiałznaczniewiększeszansewygranej.

4.3. Informacje dodatkowe

Wpolitycepozycjonujesięjakochłodnyiracjonalnytechnokrata,atakżejakosilnyidecyzyjnypolityk.WtrakciejednegozposiedzeńwRadzieNajwyższejnasugestiepopulistyOłehaLaszkidotyczącezdradypaństwaukraińskiegonarzeczRosjizareagowałniestandardowo:znokautowałswojegoadwersarza,poczymzkamiennątwarząspokojnieusiadłnaswoimmiejscu.

PowszechnieuważanyjestzareprezentantarosyjskichinteresównaUkrainie.Opowiadasięzajaknajszybszymnawiązaniemwspółpracyinormalizacjąsto-sunkówdyplomatycznychzRosją.Publicznieprezentujesięjakopolitykprag-matyczny,zainteresowanystabilizacjąsytuacjiwkrajuipoprawąwarunkówżyciazwykłychludzi.Jestzapalonymhokeistą.

20

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

W sondażach opinii publicznej relatywnie wysokim poparciem cieszą się teżtrzej inni kandydaci. Mimo że szanse na objęcie przez nich fotela prezydenc-kiego nie są zbyt duże, to potencjalne udzielenie przez nich poparcia innemukandydatowimożemiećistotnywpływnaprzebiegprzyszłorocznychwyborów.

5. ołEh LaSZko

Urodzony1972rokuwCzernihowie.LiderPartiiRadykalnejzyskałpopular-nośćdziękigłoszeniuhasełnacjonalistycznychipopulistycznych,odwołującsię głównie do wiejskiego i słabo wykształconego elektoratu. Zwolennik au-torytarnychrządówsilnejrękiorazbezpardonowejwalkizkorupcją.Jestfi-nansowanyiwspieranymedialnieprzezoligarchówbliskichb.prezydentowiJanukowyczowi(przedewszystkimRinataAchmetowa).

6. wadym raBInowycZ

Urodzony1953rokuwCharkowie.PrzewodniczącyWszechukraińskiegoKon-gresuŻydóworazzałożycielEuropejskiegoParlamentuŻydowskiego.ZałożycieliprzewodniczącypartiiZaŻycie.Głównyredaktorkanałuinformacyjnego112(występujezwłasnymprogramem),najprawdopodobniejkontrolowanegoprzezprorosyjskiegopolitykaWiktoraMedwedczuka.Wprzeszłościskazanyzahan-delbroniąipraniebrudnychpieniędzy.

7. SwIatoSław wakarcZUk

Urodzony 1975 roku w Mukaczewie. Lider popularnego zespołu rockowegoOkeanElzy.SynIwanaWakarczuka,naukowca,rektoraUniwersytetuIwanaFrankiibyłegoministraoświatyinauki.W2004rokuzaangażowałsięwkam-panięwyborcząWiktoraJuszczenki,brałudziałwpomarańczowejrewolucjiorazEuromajdanie.Odkilkulatudzielasięspołecznie,prowadzącspotkaniai komentując bieżące wydarzenia polityczne. Jest zwolennikiem prozachod-niegokursuUkrainyorazjejczłonkostwawzachodnichstrukturachintegra-cyjnych.Oficjalnieniepotwierdziłstartuwwyborach.

8. wołodymyr ZEłEnSkI

Urodzony1978rokuwKrzywymRogu.Popularnykomikiaktor,współtwór-cakabaretuKwartał95iserialukomediowego„Sługaludu”wyświetlanegonakanaletelewizyjnym1+1należącymdooligarchyIhoraKołomojskiego.Działałspołecznie,organizujączbiórkipomocyiwystępującdlażołnierzybiorących

21

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

udział w konflikcie na wschodzie kraju. Niewiele wiadomo o jego rzeczywi-stych poglądach politycznych. Co jakiś czas potwierdza swój udział w wy-borach prezydenckich, a następnie temu zaprzecza, co wskazuje, że decyzjaojegostarcieniezostałajeszczepodjęta.

22

RA

PO

RT

OSW

09/

2018

Aneks. Poparcie dla kandydatów w wyborach prezydenckich (sierpień 2018)

Wszyscy,% Ci,którzymajązamiargłosować,%

Ci, którzy mają zamiar głosować

i dokonali wyboru, %

JuliaTymoszenko 11,1 14,4 17,7

AnatolijHrycenko 6,7 8,7 10,7

JurijBojko 6,4 7,2 8,9

OłehLaszko 5,9 6,9 8,5

PetroPoroszenko 5,3 6,8 8,3

WołodymyrZełenski 6,2 6,5 8,0

SwiatosławWakarczuk 5,7 6,5 8,0

WadymRabinowycz 3,7 4,8 5,9

AndrijSadowy 1,6 1,9 2,3

OłehTiahnybok 1,3 1,7 2,1

WałentynNaływajczenko 1,2 1,5 1,9

RomanBezsmertny 1,1 1,4 1,7

SerhijTaruta 0,7 0,8 0,9

ArsenijJaceniuk 0,8 0,8 0,9

WitalijSkocyk 0,3 0,3 0,3

Innykandydat 9,6 11,2 13,8

Trudnopowiedzieć 17,4 18,8

Niewziąłbymudziału 15,2

Źródło: RatingGroup