www ......153 42 Αγία Παρασκευή Τηλ: 211 1815600 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Ν....

Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο ΟικογενειακώνΕπιxειρήσεωνΕμπιστοσύνη στην ΕνότηταΈκτη έκδοση | 2017

kpmg.com/gr/el/familybusiness

www.kpmg.com/gr/el/familybusiness www.europeanfamilybusinesses.eu

ΑΘΗΝΑΣτρατηγού Τόμπρα 3153 42 Αγία Παρασκευή Τηλ: 210 6062100Fax: 210 6062111

Μεσογείων 400Β153 42 Αγία ΠαρασκευήΤηλ: 211 1815600

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΝ. Κουντουριώτου 2 546 25 ΘεσσαλονίκηΤηλ: 2310 550915Fax: 2310 543670

e-mail: [email protected]/gr

© 2018 KPMG Σύμβουλοι ΑΕ, Ελληνική Aνώνυμη Εταιρεία και μέλος του δικτύου ανεξάρτητων εταιρειών-μελών της KPMG συνδεδεμένων με την KPMG InternationalCooperative ("KPMG International"), ενός Ελβετικού νομικού προσώπου. Με την επιφύλαξη κάθε δικαιώματος. Τυπωμένο στην Ελλάδα.

Το όνομα και το λογότυπο KPMG αποτελούν καταχωρημένα εμπορικά σήματα ή σήματα της KPMG International.

ΠεριεxόμεναΕισαγωγή 4

Διατήρηση της αισιοδοξίας 6

Αντιμετώπιση των κρίσιμων προκλήσεων 10

Ενίσχυση της απόδοσης της επιχείρησης 14

Προετοιμάζοντας την ηγεσία της επόμενης γενιάς 18

Ο δρόμος μπροστά 20

Λαμπρές προοπτικές 26

Μεθοδολογία 28

Σχετικά με το EFB 30

Σχετικά με την KPMG Enterprise 30

KPMG Enterprise ΠαγκόσμιοΚέντρο Αριστείας για Οικογενειακές Επιxειρήσεις 31

Έκτη έκδοση | 2017 32 Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο Οικογενειακών Επιχειρήσεων

Καλώς ήρθατε στην έκτη έκδοση τουΕυρωπαϊκού Βαρόμετρου ΟικογενειακώνΕπιχειρήσεων, μια συνεργασία ανάμεσαστο European Family Businesses (EFB)και την KPMG Enterprise.

Για τη σύνταξη της φετινής ετήσιας έκθεσής μας λάβαμεπερισσότερες από 1100 απαντήσεις από ιδιοκτήτεςοικογενειακών επιχειρήσεων σε όλη την Ευρώπη, οι οποίοιεξέφρασαν την εμπιστοσύνη τους στο μέλλον τωνεπιχειρήσεών τους και τους οικογενειακούς δεσμούς με την επιχείρησή τους. Παρά τις συνεχιζόμενες προκλήσεις,φαίνεται πως οι επιχειρήσεις προχωρούν με αισιοδοξία και οι επιχειρηματίες σχεδιάζουν να επανεπενδύσουν τα κέρδητους αναζητώντας νέες ευκαιρίες που θα τους επιτρέψουν να διασφαλίσουν βιώσιμη ανάπτυξη.

Στην Ελλάδα, παρά το γεγονός της παρατεταμένηςοικονομικής κρίσης, η συνεχής επένδυση στην καινοτομίακαι η έμφαση στην ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιώνκαι στην καλή εξυπηρέτηση του πελάτη, απέδωσαν καρπούςγια τις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις, οι οποίες επίσηςδηλώνουν αισιόδοξες για τη μελλοντική τους πορεία.

Βαγγέλης ΑποστολάκηςDeputy Senior Partner, KPMG Greece

Έκτη έκδοση | 2017 5Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο Οικογενειακών

4 Επιχειρήσεων

ΕισαγωγήΣτο έκτο Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο Οικογενειακών Επιχειρήσεων,το European Family Businesses (EFB) και η KPMG Enterpriseεπιχειρούν μια ακόμη φορά να διερευνήσουν τα επίπεδααισιοδοξίας των οικογενειακών επιχειρήσεων, τις προκλήσειςπου επηρεάζουν τις δραστηριότητές τους, καθώς και τις λύσειςκαι την ενιαία προσέγγιση που υιοθετούν για να διασφαλίσουντη βιώσιμη ανάπτυξή τους.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις συμβάλλουνστην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας.Δεδομένου ότι περισσότερες από 14εκατομμύρια οικογενειακές επιχειρήσειςσυντηρούν τουλάχιστον 60 εκατομμύριαθέσεις εργασίας στον ευρωπαϊκό ιδιωτικότομέα1, δεν μπορεί να υποτιμηθεί η σπουδαίασυμβολή τους στην οικονομία. Σε ορισμένεςχώρες2, εκπροσωπούν από 55 έως 90% του συνόλου των επιχειρήσεων. Με τόσοσημαντική συμβολή στην ευημερία τηςευρωπαϊκής οικονομίας, οι εν λόγω επιχειρή -σεις χρησιμοποιούν τη συλλογική τουςδύναμη για να ακουστούν. Με ενιαίο μέτωπουποστηρίζουν ότι οι κυβερνήσεις μπορούν -και πρέπει- να κάνουν περισσότερα και νασυνεργαστούν για να βοηθήσουν τιςοικογενειακές επιχειρήσεις να επιτύχουν.

Όπως προκύπτει από τις έρευνες πουέχουμε διεξάγει από το 2013, στο πλαίσιο

των ετήσιων βαρομέτρων, η αισιοδοξία τωνεπιχειρήσεων ενισχύεται συνεχώς. Καθώς η Ευρώπη αφήνει πίσω της την κρίση του2008 και μπαίνει σε τροχιά ανάκαμψης, οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων αυτώνπαραμένουν αισιόδοξοι. Όπως καταδεικνύειη παρούσα έκθεση, το 71% των οικογενεια -κών επιχειρήσεων έχουν σε γενικές γραμμέςεμπιστοσύνη στις οικονομικές προοπτικέςτου επόμενου έτους.

Ανατρέχοντας στο τελευταίο έτος, διαπιστώ -νουμε ότι ήταν μια καλή περίοδος για πολλέςεπιχειρήσεις, καθώς στην πλειονότητά τουςσημείωσαν θετικά αποτελέσματα. Το 57%των ερωτηθέντων κατέγραψε αύξηση κύκλουεργασιών, ενώ μόνο το 13% σημείωσεπτώση.Μετά τη συνεχιζόμενη βελτίωση των οικονο -μικών μεγεθών, επί σειρά ετών, οι ιδιοκτήτεςτων οικογενειακών επιχειρήσε ων

προσανατολίζονται στο μέλλον αναζητώνταςνέους τρόπους να εδραιώσουν την επιτυχίατους. Οι οικογενειακές επιχειρήσειςαξιοποιούν την τρέχουσα επιτυχία τουςεπανεπενδύοντας τα κέρδη τους καιενισχύοντας το ανθρώπινο δυναμικό τους.

Προσβλέποντας στη μακροπρόθεσμηεπιτυχία των διαδόχων τους, οι ιδιοκτήτεςτων σημερινών οικογενεια κών επιχειρήσεωνλειτουργούν πιο συλλογικά και προετοι μά -ζουν το έδαφος για τηνπαράδοση της σκυτά -λης στην επόμενη γενιά.

Οι θετικές προοπτικέςσυνοδεύονται απόεξίσου σημαντικέςπροκλήσεις. Κυριότερεςπηγές ανησυχίας για τιςεν λόγω επιχειρήσειςείναι η κερδοφορία και ο ανταγωνισμός. Ωςμεγαλύτερη πρόκλησηθεωρούν, με διαφορά,την αναζήτηση κατάλληλων ταλέντων.

Ο ανταγωνισμός για εξειδικευμένο ανθρώ -πινο δυναμικό εξακολουθεί να εντείνεται,όσο οι οικονομικές συνθήκες βελτιώνονταικαι το μέσο ποσοστό ανεργίας στην Ευρώ πηδιαμορφώνεται στο 9%. Παρότι οι ευρω- παϊκές οικογενειακές επιχειρήσεις παρουσι-άζουν υψηλό ποσοστό διατήρησης τουταλαντούχου δυναμικού, ο ανταγωνι σμός ναπροσελκύσουν ισχυρούς υποψήφιους, με τακατάλληλα προσόντα, κορυφώνεται.

Όμως στο διάστημα, όπου η ανησυχία είχεαρχίσει να υποχωρεί, ξεκίνησαν οι διαπρα -γματεύσεις για το Brexit. Πηγή προβληματι -σμού για τις οικογενειακές επιχειρήσειςαποτελεί και η πολιτική περιορισμού τουανοιχτού εμπορίου.

Η πλειονότητα των οικογενειακών επιχειρή -σεων ζητούν από τις κυβερνήσεις νασυνεργαστούν με στόχο τη βαθύτερηενοποίηση της Ευρώπης και την ενίσχυση

των πολιτικών δεσμών.

Αξιοποιώντας τη σύσφιξητων σχέσεων μεταξύ τωνκρατών της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης (EΕ), αυτοί οιεπιχειρηματίες πιστεύουνπερισσότερο σε μιαισχυρή, ενωμένη ΕΕ.Η KPMG Enterprise και το European FamilyBusinesses (EFB)διερευνούν τα ζητήματααυτά και εμβαθύνουνπερισσότερο στη φετινή

έκδοση του Ευρωπαϊκού ΒαρόμετρουΟικογενειακών Επιχειρήσεων. Ελπίζουμε ναβρείτε αυτήν την έκθεση διαφωτιστική καιχρήσιμη, καθώς σχεδιάζετε ένα λαμπρόμέλλον για την οικογενειακή σας επιχείρηση.

Εάν έχετε απορίες, μη διστάσετε να επικοι -νωνήσετε μαζί μας. Για περισσότερεςπληρο φορίες σχετικά με τη μεθοδολογία που εφαρμόστηκε στην έκθεση, ανατρέξτεστην ενότητα μεθοδολογίας στο τέλος τηςέκθεσης.

’’’’

Ο ανταγωνισμός για τοεξειδικευμένο ανθρώπινοδυναμικό εξακολουθεί ναεντείνεται όσο οι οικονομικέςσυνθήκες βελτιώνονται καιτο μέσο ποσοστό ανεργίαςστην Ευρώπη κυμαίνεταιστο 9%

Jonathan LavenderGlobal Chairman

KPMG Enterprise, Global HeadKPMG Enterprise Family Business,KPMG International,Partner, KPMG in Israel

Olaf LeursChairman

KPMG Enterprise EMANetwork and Tax Partner,Meijburg & Co.KPMG in the Netherlands

Jesus CasadoGlobal ChairmanEFB Secretary GeneralEuropean Family Businesses (EFB)

1+2: Πηγή: https://assets.kpmg.com/content/dam/kpmg/pdf/2016/01/european-family-business-barometer-2015.pdf


Διατήρnσnτnς αισιοδοξίας Οι ευρωπαϊκές οικογενειακές επιχειρήσειςεπωφελήθηκαν από μια χρονιά θετικών ρυθμώνανάπτυξης και σχετικής πολιτικής σταθερότητας,γεγονός που συνέβαλε στη διατήρηση σταθερώνεπιπέδων εμπιστοσύνης και αισιοδοξίας.

Όπως προκύπτει από την έρευνα, ο εντεινόμενος ανταγωνισμόςσε συνδυασμό με τη μειωμένη κερδοφορία εξακολουθούν ναδυσχεραίνουν το περιβάλλον για τις επιχειρήσεις. Παρ’ όλααυτά, οι οικογενειακές επιχειρήσεις ανταποκρίνονται στις προ -κλήσεις αυτές σχεδιάζοντας το μέλλον τους και αναπτύσσονταςνέα προϊόντα και υπηρεσίες, καθώς και καινοτόμες τεχνικέςπωλήσεων που θα συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη πορεία τους.

Η αναζήτηση για τα κατάλληλα ταλέντα είναι πιθανότατα η μεγαλύτερη πρόκληση για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, οι οποίες θα πρέπει να ξεχωρίσουν εάν θέλουν να προσελκύ -σουν το ταλαντούχο δυναμικό που χρειάζονται. Η έλλειψηεξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού ενδέχεται να αποτελέσειμοχλό πίεσης προς τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν πιοευέλικτους κανονισμούς στην αγορά εργασίας.

18%

25%

2%

0,5%

53%

Πολύσίγουροι

Σίγουροι

Ουδέτεροι

Αρνητικοί

Πολύαρνητικοί

Σημείωση: Δεν απάντησαν: 2%Πηγή: Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο Οικογενειακών Επιχειρήσεων, Έκτη έκδοση, KPMG International, 2017.

Ελληνικά αποτελέσματα

47%

9%

6%

3%

28%

Πώς αισθάνεστε για την προοπτική της οικογενειακής σαςεπιχείρησης σε οικονομικό επίπεδο για τους επόμενους 12 μήνες

E1


Αισιοδοξία που πηγάζει από την επιτυχία

Οι ευρωπαϊκές οικογενειακές επιχειρήσειςδιατηρούν υψηλά, στο σύνολό τους, τα επίπεδατης εμπιστοσύνης τους στο μέλλον. Σύμφωναμε τα αποτελέσματα της έρευνας, το 71% τωνερωτηθέντων δηλώνουν αισιόδοξοι ή πολύαισιόδοξοι για τις οικονομικές προοπτικές τωνεπόμενων 12 μηνών. Ένας στους τέσσεριςπερίπου παραμένει ουδέτερος, όσον αφοράστις προοπτικές, ενώ μόλις το 2% βλέπειαρνητικές ή πολύ αρνητικές τις προοπτικές τουεπόμενου έτους.

Αυτά τα επίπεδα εμπιστοσύνης έχουν καταγρά -ψει σημαντική και σταθερή βελτίωση τατελευταία πέντε έτη. Πιθανότατα, τα εν λόγωαποτελέσματα πηγάζουν από τα πρόσφαταισχυρά στοιχεία -αφού το τελευταίο έτος, περισ -σότεροι από το 57% των ερωτηθέντων ανέφεραναύξηση του κύκλου εργασιών, ενώ το 27%έκανε λόγο για σταθερά επίπεδα. Μόνο το 13%αυτών ανέφερε πτώση του κύκλου εργασιών.Τα υψηλότερα ποσοστά αύξησης στον κύκλοεργασιών σημειώθηκαν στην Ολλανδία (73%),την Αυστρία (71%) και το Ηνωμένο Βασίλειο(70%).

Συνολικά, η ευρωπαϊκή οικονομία έχει αναμφί -βο λα συμβάλλει στην επίτευξη υψηλότερωνεπιπέδων τζίρου. Η αυξημένη ζήτηση, σεσυνδυασμό με το ευνοϊκό ανταγωνιστικόπεριβάλλον, υποδεικνύονται από το 39% τωνερωτηθέντων ως παράγοντες επιτυχίας. Σημαντι -κό ρόλο έχουν διαδραματίσει, επίσης, η καινοτο-μία και οι επενδύσεις από τις οικογενειακέςεπιχειρήσεις. Ως παράγοντες ανάπτυξης, οιερωτηθέντες ανέφεραν την παροχή νέωνπροϊόντων και υπηρεσιών (23%), τις ισχυρέςτεχνικές πωλήσεων (16%), το έξυπνο

μάρκετινγκ (10,5%), τις αποτελεσματικέςεσωτερικές διαδικασίες (14%) και τη νέαπολιτική τιμολόγησης (7,5%).

Επανεπένδυση στην επιχείρηση

Χωρίς την πίεση της λογοδοσίας αναφορικά μετα τριμηνιαία αποτελέσματα , οι οικογενειακέςεπιχειρήσεις τείνουν να υιοθετούν μια μακρο -πρό θεσμη οπτική. Οι περισσότεροι δήλωσαν ότισχεδιάζουν να χρησιμοποιήσουν τα κέρδη πουπραγματοποίησαν τον τελευταίο χρόνο για νατα επενδύσουν στην επιχείρησή τους.

Το 47% των ερωτηθέντων υπέδειξε τιςυποδομές, την παραγωγή/μεταποίηση και τομάρκετινγκ της επιχείρησης ως προτεραιότητατης πολιτικής δαπανών, με τα υψηλότεραποσοστά να καταγράφονται στο ΗνωμένοΒασίλειο και την Ολλανδία. Το 28% τωνεπιχειρήσεων θέτει ως προτεραιότητα τηνεπανεπένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό, μέσωτης πρόσληψης και εκπαίδευσης τωνεργαζομένων, με τα υψηλότερα ποσοστά νακαταγράφονται στη Γερμανία και την Ολλανδία.Το 23% δήλωσε ότι προτίθεται να αποπληρώσειτα δάνεια και να ενισχύσει τις αποταμιεύσεις,ενώ μόνο το 7% δήλωσε ότι σκοπεύει ναδιανείμει τα κέρδη στους μετόχους.

Η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων στο μέλλοναντανακλάται, επίσης, στα σχέδιά τους νααυξήσουν τον αριθμό του εργατικού τουςδυναμικού. Παρότι το 39% σκοπεύει ναδιατηρήσει το προσωπικό στα τρέχονταεπίπεδα, το 44,7% σχεδιάζει προσλήψεις ώστενα αυξήσει τον αριθμό των εργαζομένων τοεπόμενο έτος. Αυτό συνιστά ακόμη μιααπόδειξη ότι οι οικογενειακές επιχειρήσειςαποτελούν έναν από τους κύριους μοχλούςδημιουργίας θέσεων εργασίας στην Ευρώπη.

’’

’’

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουναποδειχθεί ανθεκτικές την τελευταίαπενταετία, γεγονός που αποδεικνύεταιαπό τα σταθερά θετικά αποτελέσματα

και τα αισιόδοξα σχέδια για το μέλλον, στα οποίαθα στηριχθούν για να αντιμετωπίσουν τιςκρίσιμες προκλήσεις όπως η προσέλκυση καιδιατήρηση ταλαντούχων εργαζομένων, η πολιτική αβεβαιότητα και η συρρίκνωση τηςκερδοφορίας.

Jonathan LavenderGlobal Chairman, KPMG Enterprise, KPMG International



Αυξημένος ανταγωνισμός

Αλλαγές στη νομοθεσία

Πτώση του κύκλου εργασιών

Συναλλαγματικές διακυμάνσεις

Αύξηση των φορολογικών συντελεστών

Άλλο

Αύξηση του ενεργειακού κόστους

17%

8%

16%

37%

30%

43%

32%

36%

28%

7%

6%

10%Πολιτική αβεβαιότητα

Αύξηση του κόστους εργασίας

Μείωση της κερδοφορίας

«Αναζήτηση κατάλληλων ταλέντων»/προσέλκυση καταρτισμένου προσωπικού

Περιορισμένη πρόσβασηστη χρηματοδότηση

Σίγουροι

Αρνητικοί

Ποια θεωρείτε ως μεγαλύτερη πρόκληση σήμερα για την οικογενειακή σαςεπιχείρηση; (επιλογή των τριών σημαντικότερων)

E3

22%

53%53%



’’’’

Η δυσκολίαπρόσληψηςικανών στελεχώνκαι ο «πόλεμος

για ταλέντα» είναι και για τιςελληνικές επιχειρήσεις πολύσημαντικές προκλήσεις.Όμως οι συνέπειες τηςοικονομικής κρίσης, μεπροεξέχουσες την υψηλήφορολόγηση και ταπροβλήματα ρευστότητας,έχουν αφήσει βαθιά τοαποτύπωμά τους στοελληνικό επιχειρηματικόπεριβάλλον.

Βαγγέλης ΑποστολάκηςDeputy Senior Partner,

KPMG Greece

Υψηλήφορολογία

75%

Απουσία σταθερούφορολογικού

πλαισίου

50%

Έλλειψηρευστότητας

41%

Capitalcontrols

34%

Δυσκολίαπρόσληψης

ικανών στελεχών

25%

6%

28%

28%

19%

6%

0%

3%

38%

Αντιμετώπιση των κρίσιμων προκλήσεων Η αναζήτηση για τα κατάλληλα ταλέντα, ο εντεινόμενοςανταγωνισμός και η μείωση της κερδοφορίας συνιστούν τουςβασικούς λόγους ανησυχίας για τους ιδιοκτήτες τωνοικογενειακών επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις καλούνται νακάνουν δύσκολες επιλογές και πρέπει να αναζητούν νέουςτρόπους για να ξεχωρίσουν καθώς ο ανταγωνισμός κορυφώνεται.

Ποια ήταν τα μεγαλύτερα εμπόδια για την ανάπτυξη τηςοικογενειακής σας επιχείρησης από το 2016 έως το 2017στην Ελλάδα;

E2

0%




Η αναζήτηση κατάλληλων ταλέντωνκλιμακώνεται

Καθώς η ανεργία υποχωρεί στην ΕΕ, οι οικογενειακές επιχειρήσεις αρχίζουν νααντιμετωπίζουν δυσκολίες στην προσέλκυσητου ταλαντούχου δυναμικού που χρειάζονται.Παρότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουντην ικανότητα να διατηρούν το ταλαντούχοδυναμικό, πλέον αναγκάζονται να δώσουνμάχη για να προσελκύσουν εργατικόδυναμικό με τις δεξιότητες που απαιτούνται.Σύμφωνα με την έρευνα, το 43% τωνερωτηθέντων υποδεικνύει την αναζήτησηκατάλληλων ταλέντων ως το σημαντικότεροπρόβλημα που αντιμετωπίζουν.

Η διαθεσιμότητα εργατικού δυναμικού, σεσυνδυασμό με την αύξηση του κόστους του,αποτελεί, σύμφωνα με το 32% τωνερωτηθέντων, το μεγαλύτερο παράγονταπίεσης για τις οικογενειακές επιχειρήσεις.

Οι ανησυχίες αυτές εντείνονται τα τελευταίαχρόνια. Η αναζήτηση για τα κατάλληλαταλέντα αποτελεί μείζον θέμα για ολοέναπερισσότερους συμμετέχοντες: από 33% το2015, σε 37% το 2016 και 43% το 2017. Τοκόστος εργασίας αποτελούσε μείζον θέμα γιατο 26% το 2015, το ποσοστό αυξήθηκε στο32% το 2016 και παρέμεινε σταθερό στο32% το 2017.

Σε μια προσπάθεια ενίσχυσης τωνπροσπαθειών προσέλκυσης ταλαντούχουδυναμικού, οι οικογενειακές επιχειρήσεις, οι οποίες κατέχουν ηγετική θέση στην αγορά,εστιάζουν ολοένα περισσότερο στηδημιουργία και προώθηση της δικής τους,μοναδικής πρότασης αξίας.

’’’’

Η ανάπτυξηεπιχειρηματικήςκουλτούρας εντόςτης επιχείρησης

μπορεί να αποτελέσει έναναποτελεσματικό τρόποπροσέλκυσης και διατήρησηςταλαντούχου δυναμικού. Η εδραίωση των συνθηκώνπου ευνοούν την ανάδειξηνέων, εσωτερικών έργωννεοφυούς επιχειρηματικό -τητας, τα οποία θα αναπτύσ-σονται από νέους,ταλαντούχους εργαζομένους,θα βοηθήσει προς αυτή τηνκατεύθυνση και αναμένεταινα συμβάλλει στην ευρύτερηεπιτυχία της εταιρείας. Οι οικογενειακές επιχειρή -σεις αποτελούν συχνάκαταλύτη για αυτού τουείδους τις πρωτοβουλίες.

Eric ThouvenelHead of Family Business,

KPMG Enterprise in France

’’’’

Οι μεγάλοι παγκόσμιοι κολοσσοί καιοι πολυεθνικές εταιρείες ανταγωνί -ζονται με τις οικογενειακές επιχειρήσειςστην Ευρώπη για την προσέλκυση

ταλαντούχου δυναμικού. Για να είναι ανταγωνι -στι κές, οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπεινα εξηγήσουν τι σημαίνει οικογενειακήεπιχείρηση και γιατί είναι καλό να εργάζεταικανείς σε αυτή. Αντί να αποφεύγουν τα ΜΜΕκαι να υποτιμούν την αξία της δημόσιαςπροβολής, θα πρέπει να προβάλλουν αυτό πουκάνουν. Θα πρέπει να προβάλλουν τα πλεονε -κτή ματα του να ανήκει κανείς σε μια οικογενειακήεπιχείρηση.Ramon Pueyo VinualesPartner in charge of Family Enterprise,

KPMG Enterprise in Spain

3: Πηγή: https://hbr.org/2012/11/what-you-can-learn-from-family-business

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις διατηρούν σεβάθος χρόνου μεγαλύτερα ποσοστά διακράτη -σης των εργαζομένων τους και τουςαπασχολούν για μεγαλύτερα χρονικά διαστή -μα τα σε σύγκριση με άλλες επιχειρήσεις, ενώπροχωρούν δυσκολότερα σε απολύσεις στιςπεριόδους συρρίκνωσης της δραστηριότητας3.

Επιπλέον, η εταιρική κουλτούρα τηςδέσμευσης και της στοχευμένης δράσης, σε συνδυασμό με την ισχυρή πρόθεση γιασημαντικότερες επενδύσεις στην κατάρτισητων εργαζομένων, τις καθιστούν ιδιαίτεραελκυστικές σε όσους αναζητούν εργασία.

Χωρίς τον κατάλληλο άνθρωπο στην κατάλλη -λη θέση, τα σχέδια των οικογενειακώνεπιχειρήσεων για ανάπτυξη μπορεί να ναυαγή -σουν. Για να αντιμετωπίσουν αυτή τηνπρόκληση, χρειάζονται νέες ιδέες που θα τιςβοηθήσουν να ξεχωρίσουν. Μπορεί οι οικογε -νειακές επιχειρήσεις να μην προσφέρουνμετοχές ή δικαιώματα προαίρεσης στουςεργαζομένους, τους προσφέρουν όμως πολύπερισσότερα σε επίπεδο αφοσίωσης, μακρο -πρόθεσμων επενδύσεων και δέσμευσης.

Πολλές μεγάλες εταιρείες προχωρούν σεπερικοπές του προσωπικού τους ανά τακτάχρονικά διαστήματα. Σπάνια θα συμβεί κάτιανάλογο σε μια οικογενειακή επιχείρηση.

Όπως είναι φυσικό, οι οικογενειακές επιχειρή -σεις διεκδικούν βελτίωση του νομοθετικούπλαισίου στην αγορά εργασίας, με το 41% εξαυτών να υπογραμμίζουν τους «πιο ευέλικτουςκανονισμούς στην αγορά εργασίας» ως μίααπό τις δύο κορυφαίες αλλαγές, οι οποίες θαενισχύσουν τις αναπτυξιακές προοπτικές τηςεπιχείρησής τους.

Αντιμετωπίζοντας την πτώση της κερδοφορίας

Η υποχώρηση της κερδοφορίας αποτελεί βασικόπαράγοντα ανησυχίας για το 36% των οικογενεια -κών επιχειρήσεων και σύμφωνα με το 37% τωνερωτηθέντων, αποδίδεται κυρίως στην αύξηση τουκόστους εργασίας και τον ανταγωνισμό.

Η πολιτική αβεβαιότητα εξακολουθεί ναπροβληματίζει

Παρότι το ποσοστό των ερωτηθέντων πουκατατάσσουν την πολιτική αβεβαιότητα ανάμεσαστις κορυφαίες πηγές ανησυχίας σημειώνει πτώσηκάθε χρόνο, το ποσοστό αυτό παραμένει σταεπίπεδα του 30%.

Όπως είναι εν πολλοίς αναμενόμενο, οι πολιτικέςανησυχίες διακατέχουν υψηλότερο ποσοστό τωνπολιτών στο Ηνωμένο Βασίλειο, με το 53% τωνερωτηθέντων να υποδεικνύουν την πολιτικήαβεβαιότητα ως κορυφαίο παράγοντα ανησυχίας.Ομοίως, παρότι οι ανησυχίες για την επίπτωση πουθα έχει το Brexit στο Eυρώ φαίνεται να έχουνυποχωρήσει, οι πρόσφατες διακυμάνσεις στην αξίατης στερλίνας έχουν οδηγήσει πολλούς συμμετέ -χοντες από το Ηνωμένο Βασίλειο να συμπεριλά-βουν την συναλλαγματική αστάθεια στις βασικέςανησυχίες τους.

Οι συνθήκες αυτές αναμένεται να συνεχίσουν να αποτελούν πρόκληση για τις επιχειρήσεις τονεπόμενο χρόνο. Ο τρόπος με τον οποίο θαανταποκριθούν και η προσαρμοστικότητά τους θακρίνουν κατά πόσο θα κατορθώσουν να υπερβούναυτές τις προκλήσεις και να πετύχουν. Επίσης,αναμένεται να ενισχυθούν οι πιέσεις γιαμεταρρυθμίσεις με στόχο την ελάφρυνση τωνδιοικητικών βαρών, τη μείωση της φορολογίας και την ευκολότερη πρόσβαση σε ταλαντούχοδυναμικό με χαμηλότερο κόστος.


Ενίσxυσn τnς απόδοσnςτnς επιxείρnσnςΈχοντας διανύσει μια επιτυχημένη χρονιά, οι οικογενειακέςεπιχειρήσεις επιδιώκουν τώρα την εδραίωση των διεργασιών, τωνδιαδικασιών και των σχεδίων που θα συμβάλλουν στην ενίσχυση της απόδοσης της επιχείρησής τους και τη διαχείριση τωνπολύπλοκων δεσμών μεταξύ επιχείρησης και οικογένειας, ώστε να συνεχίσουν την αναπτυξιακή τους πορεία στο μέλλον.

70%

ΔιοικητικόΣυμβούλιο

ΟικογενειακόΣυμβούλιο

Πολιτικήγια τη διαχείρηση

στελεχών εκτός οικογένειας(επιλογή, αμοιβή, προαγωγή)

Πολιτική διαδοχήςCEO

ΣυμφωνίαΜετόχων

ΟικογενειακόΚαταστατικό

Πολιτική διαδοχήςανωτάτων στελεχών

ΣυμβουλευτικήΕπιτροπή

Πλάνο περιουσίαςγια τους

μετόχους-μέλη τηςοικογένειας

45%

33%

32% 23%20%

16%22%

9%15%31%Πολιτικήγια την ένταξηκαι εκπαίδευσημελών τηςοικογένειαςστην επιχείρηση

Πολιτικήγια τη διαχείρηση

στελεχώνεργαζομένων μελών

της οικογένειας(επιλογή, αμοιβή, προαγωγή)

ΜηχανισμοίΟικογενειακήςΔιακυβέρνησης

4: Πηγή: https://home.kpmg.com/xx/en/home/insights/2016/02/board-of-directors-and-family-council.html5: Πηγή: https://home.kpmg.com/xx/en/home/insights/2017/07/a-family-constitution-increases-family-co-hesion-and-business-connectivity.html

Μορφές διακυβέρνησης

Δεν υπάρχει πανάκεια για τη διακυβέρνησητων οικογενειακών επιχειρήσεων. Καθεμιάέχει τη δική της, μοναδική δομή καιδιαφορετικές ανάγκες. Πέραν του ότι η καλήδιακυβέρνηση αποτελεί παράγοντα επιτυχίαςγια την ανάπτυξη των οικογενειακώνεπιχειρήσεων, κάθε επιχείρηση εφαρμόζειμια μοναδική δομή διακυβέρνησης. Επίσης,οι δομές αυτές συνήθως εξελίσσονται,καθώς μεγαλώνει και ωριμάζει η επιχείρηση.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις φαίνεται πωςυιοθετούν πιο επίσημους μηχανισμούςδιακυβέρνησης, όπως επίσημο διοικητικό

συμβούλιο (70%) και επίσημο γνωμοδοτικόσυμβούλιο (20%). Επιπλέον, το 33% τωνερωτηθέντων δήλωσαν ότι έχουν συστήσειοικογενειακό συμβούλιο.

Παρότι ο ρόλος του διοικητικού συμβουλίουείναι να διοικεί την επιχείρηση, τοοικογενειακό συμβούλιο επιλύει και ρυθμίζειτα οικογενειακά ζητήματα καταρτίζοντας ένακοινό σύνολο κανόνων που διέπει τουςόρους συμμετοχής στην οικογενειακήεπιχείρηση, τα διοικητικά όργανα ή τιςλειτουργικές θέσεις στην εταιρεία. Ταοικογενειακά συμβούλια καθορίζουν τιςσυνθήκες εκπαίδευσης και ανάπτυξης4, τιςαπαιτούμενες δεξιότητες, τα κίνητρα και τις

εμπειρίες που χρειάζεται η επιχείρηση. Είτεείναι επίσημα είτε ανεπίσημα, ταοικογενειακά συμβούλια εδραιώνουν τουςδεσμούς ανάμεσα στην οικογένεια και τηνεπιχείρηση.

Καθώς υιοθετούν αυτούς και άλλουςμηχανισμούς, είναι εξίσου σημαντικό ναδιασφαλίζεται ότι οι ρόλοι και οιαρμοδιότητες είναι ξεκάθαρες, λαμβάνονταςιδίως υπόψη ότι ορισμένα μέλη τουδιοικητικού συμβουλίου μπορεί ναμοιράζουν την προσοχή τους ανάμεσα στηνοικογένεια και την επιχείρηση.

Με το δεδομένο αυτό, πολλές επιχειρήσειςκαταρτίζουν ένα οικογενειακό καταστατικόπου τις βοηθά να εξασφαλίσουν ακρίβεια καιδιαφάνεια, ώστε οι επιχειρήσεις ναγνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν ότανπροκύπτουν διαφωνίες. Τα καταστατικά αυτάενδυναμώνουν τη συναισθηματική συνοχήτης οικογένειας, καθώς οι μέτοχοισυνεργάζονται για να τα καταρτίσουν σε πρώτη φάση5.



28%

41%

25%

28%

9%

25%

9%

19%

6%

6%

63%

Η δική σας οικογενειακή επιχείρηση εφαρμόζειτους ακόλουθους μηχανισμούς και πρακτικές;

E4

Εξισορρόπηση των συμφερόντων τηςοικογένειας και της επιχείρησης

Η επίτευξη της σωστής ισορροπίας ανάμεσαστην οικογένεια και την επιχείρηση είναι μιασυνεχής πρόκληση για τις οικογενειακέςεπιχειρήσεις. Η λήψη αντικειμενικών επιχειρη -ματικών αποφάσεων, χωρίς να λαμβάνονταιυπόψη οι επιπτώσεις στην οικογένεια, μπορείνα προκαλέσει συγκρούσεις και να διαταράξειτην οικογενειακή αρμονία. Και το άλλο άκρο,όμως, εμπεριέχει τον κίνδυνο να λαμβάνονταιαποφάσεις εις βάρος της επιχείρησης. Η ανάγκη για εξισορρόπηση των ανησυχιώντης οικογένειας και των συμφερόντων τηςεπιχείρησης έχει αναφερθεί ως σημαντική ήπολύ σημαντική για την επιχείρηση από το87% των ερωτηθέντων. Το ποσοστό αυτό έχειαυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια καθώςτο 2014 ήταν 59%.

Ενίσχυση των δεξιοτήτων στηνεπιχείρηση

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις επιδεικνύουνσυνήθως πιο ισχυρή δέσμευση για μακροχρό -νια απασχόληση σε σύγκριση με τις υπόλοιπεςκαι, σε μεγάλο βαθμό, αναγνωρίζουν τη σημα -

σία της επένδυσης και ανάπτυξης των δεξιοτή-των των εργαζομένων τους. Όπως καταδεικνύειέγκριτη έρευνα6, οι οικογενεια κές επιχειρήσειςεπενδύουν σχεδόν τα διπλάσια χρήματα ανάεργαζόμενο για κατάρτιση, σε σύγκριση με τιςυπόλοιπες επιχειρήσεις.

Ολοένα περισσότερο, αναγνωρίζουν τησπουδαιότητα της κατάρτισης και ανάπτυξηςτων μελών της οικογένειας που εμπλέκονταιστην επιχείρηση. Η συντριπτική πλειονότητατων συμμετεχόντων (83%) απάντησαν ότι οιοικονομικές γνώσεις των μελών της οικογέ -νειας είναι σημαντικές ή πολύ σημαντικές. Οι οικονομικές γνώσεις των μελών της οικογέ -νειας θεωρούνται ολοένα πιο σημαντικές απότους συμμετέχοντες, μετά το 2015.

Παρατηρείται, επίσης, ενίσχυση της τάσης οιοικογενειακές επιχειρήσεις να καλύπτουν τακενά εξειδικευμένων δεξιοτήτων με στελέχηεκτός της οικογένειας. Στο πλαίσιο της έρευνας,το 77% των ερωτηθέντων συμφωνεί ότι ταστελέχη εκτός οικογένειας ενισχύουν τοεπίπε δο εμπειρογνωμοσύνης και τα πλεονε -κτή ματα για την οικογενειακή επιχείρηση.

’’’’

Η επίτευξη ισορ ρο -πίας ανάμεσα στηνοικογένεια και τηνεπιχείρηση δεν

είναι κάτι καινούργιο για τουςιδιοκτήτες οικογενεια κώνεπιχειρήσεων και μπορεί ναδημιουργήσει προκλήσεις γιατην οικογενειακή επιχείρηση.

Συνήθως, οι συγκρούσειςμπορούν να αποφευχθούνεάν οι οικογένειες διαχωρί -ζουν τις προσωπικές τουςανησυχίες από την επιχείρη ση.Οι οικογενειακές επιχειρήσειςοι οποίες κατέχουν ηγετικήθέση στην αγορά θεσπίζουνσαφείς κανόνες για το τιμπορούν να προσδοκούν ταμέλη της οικογένειας από τηνεπιχείρηση και τι μπορεί ναπροσδοκά η επιχείρηση απόεκείνα.»

Ken McCrackenHead of Family Business

Consulting, KPMG Enterprise

in the UK



’’

’’

Η αύξηση του ποσοστού τωνστελεχών εκτός οικογένειας οφείλεται,επίσης, και στο γεγονός ότι ο κατακερ -ματισμός των μεριδίων με το πέρασμα

των γενεών οδηγεί σε αύξηση και διαφοροποί -ηση των μελών της οικογένειας που κατέχουνποσοστό στην επιχείρηση, οπότε και οι ίδιες οιοικογένειες προτιμούν εξωτερικά στελέχη για νατις εκπροσωπούν σε αυτή. Επιπλέον, οι δυνητι -κοί διάδοχοι μπορεί να έχουν επιλέξει ναακολουθήσουν τις φιλοδοξίες τους εκτός τηςοικογενειακής επιχείρησης, διατηρώντας τομερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί, αλλάχωρίς να εργάζονται στην επιχείρηση.

Δρ. Vera-Carina ElterHead of Family Business, KPMG Enterprise in Germany

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι οικογενειακέςεπιχειρήσεις αποτελούν περισσότερο από το 60% τουσυνόλου των επιχειρήσεων στην Ευρώπη. Κυμαίνονται απόμικρές επιχειρήσεις με ένα μοναδικό ιδιοκτήτη μέχρι μεγάλεςπολυεθνικές επιχειρήσεις. Μικρές ή μεγάλες, εισηγμένες ήμη, οι οικογενειακές επιχειρήσεις διαδραματίζουν ένασημαντικό ρόλο στην οικονομία της Ε.Ε. και αντιπροσωπεύ -ουν το 40% έως 50% όλων των θέσεων εργασίας.

6: Πηγή: https://hbr.org/2012/11/what-you-can-learn-from-family-business

Ανοιχτή επικοινωνία, το «κλειδί» τηςεπιτυχίας

Η ισχυρή επικοινωνία είναι ένας από τουςπαράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία τηςεπιχείρησης: η ικανότητα εξισορρόπησης τωναναγκών της οικογένειας και της επιχείρησηςκαι η προετοιμασία της μεταβίβασης τηςεπιχείρησης στην επόμενη γενιά. Τα οικογε -νειακά καταστατικά, τα συμφωνητικά τωνμετόχων και οι πολιτικές καθορισμού τωναποδοχών και των προαγωγών για τα μέλη τηςοικογένειας και των υπόλοιπων εργαζομένωνείναι μερικοί από τους μηχανισμούς πουεφαρμόζουν οι επιχειρήσεις για να βελτιώνουντην επικοινωνία τους.

Η επικοινωνία μεταξύ των γενεών έχεισυγκεντρώσει μεγάλο ενδιαφέρον φέτος,σημειώνοντας αύξηση σε σύγκριση με ταπροηγούμενα έτη. Σύμφωνα με την έρευνα, το52% των ερωτηθέντων θεωρεί την επικοινωνίαμεταξύ των γενεών πολύ σημαντική για τηνεπιχείρησή τους. Το ποσοστό αυτό αυξάνεταισταθερά τα τελευταία χρόνια καθώς το 2013ήταν 29%.

Ποια θεωρείτε ότι είναι τα πιο σημαντικάχαρακτηριστικά ενός Δ.Σ. σε μία οικογενειακήεπιχείρηση στην Ελλάδα;

E5

Ανεξαρτησίαμελών

Συνδυασμόςστελεχών απότην οικογένεια

και στελεχώνεκτός

οικογένειας

Συμμετοχήμόνο μελών

τηςοικογένειαςκαι στενών

φίλων αυτής

Ουσιαστικόςρόλος στη

λήψηστρατηγικώναποφάσεων

Τεχνογνωσίατων μελών της Εμπιστοσύνη

Ύπαρξηκανόνων/

σαφώνδιαδικασιών για

τη λειτουργίατου Δ.Σ.

38%38% 31% 28% 3%50% 19%




Όταν υπάρχουν μέλη που είναι πρόθυμα νααναλάβουν τα ηνία, η πρόκληση είναι ναδιασφαλιστεί η ομαλή μετάβαση στην επόμενηγενιά -τόσο για τη διοίκηση όσο και για τηνιδιοκτησία της επιχείρησης. Κατά τη μετάβαση,πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ανησυχίεςτης οικογένειας και να διασφαλίζεται ότι οινέοι ιδιοκτήτες είναι καλά προετοιμασμένοι. Οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης που θέλουν ναχτίσουν ή να διαφυλάξουν ό,τι έχουν παραλά -βει, αναγνωρίζουν πόσο σημαντικό είναι νακαταρτιστεί ένα στέρεο σχέδιο διαδοχής,προκειμένου να διασφαλιστεί η μακροβιότητατης επιχείρησής τους.

Η διαδοχή εμπεριέχει δύο διαφορετικέςπαραμέτρους: τη διαδοχή στην ιδιοκτησία καιτη διαδοχή στη διοίκηση. Οι οικογενειακέςεπιχειρήσεις πρέπει να έχουν θεσπίσει διαδι κα -σίες που θα τις βοηθήσουν να διαχειριστούντις διαφορετικές αυτές πτυχές της μετάβασης.

Το 2017, το 84% των ερωτηθέντων δήλωσεότι η προετοιμασία και η εκπαίδευση ενόςδιαδόχου ήταν σημαντική ή πολύ σημαντικήγια την επιχείρησή τους. Οι επιτυχημένεςοικογενειακές επιχειρήσεις επενδύουν ολοέναπερισσότερους πόρους, χρόνο και ενέργειαγια να προετοιμάσουν τη διαδοχή στην ηγεσίααπό μέλη της οικογένειας, ώστε να διασφαλί -

σουν την μακροχρόνια συνέχεια τηςεπιχείρησης. Σε ποσοστό άνω του 50%, οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι έχουν τοποθε -τή σει ένα μέλος της επόμενης γενιάς σεκάποια διοικητική θέση στην εταιρεία, μεσκοπό να προετοιμαστούν νωρίτερα για τηδιαδικασία προγραμματισμού της διαδοχής.

Η διαφάνεια όσον αφορά στο ιδιοκτησιακόκαθεστώς αποτελεί έναν ακόμη καθοριστικόπαράγοντα. Πρέπει να υπάρχουν συμφωνίεςπου προσδιορίζουν ποιος προορίζεται γιαιδιοκτήτης ή μέτοχος. Οι ιδιοκτήτες των οικο -γε νειακών επιχειρήσεων πρέπει να αναλογι-στούν τον ρόλο που θα αναλάβουν τυχόνυιοθετημένα τέκνα, σύζυγοι ή εξ αγχιστείαςμέλη της οικογένειας. Το πλάνο πρέπει ναείναι όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικό σεφορολογικό επίπεδο. Οι συμφωνίες πρέπει να είναι διαφανείς και σαφείς για το ποιοςπροορίζεται για ιδιοκτήτης και σε ποιο βαθμόμπορεί να κατέχει μετοχές.

Σχεδόν το 34% των ερωτηθέντων φέτος θα έρθουν αντιμέτωποι με αυτά τα ζητήματακαθώς προετοιμάζονται να μεταβιβάσουν τηδιοίκηση ή την ιδιοκτησία της επιχείρησηςστην επόμενη γενιά εντός των επόμενων 12 μηνών.

Η διαδοχή στην ηγεσία αφορά, ουσιαστικά, στη διασφάλιση της ύπαρξης μίας διαδικασίαςπροετοιμασίας του κατάλληλου διαδόχου –της αναζήτησης του κατάλληλου προσώπου ναδιοικήσει την επιχείρηση. Αυτό θα εξασφαλίσει ότι η επιχείρηση συνεχίζει νααναπτύσσεται και να συντηρεί τη διευρυμένη οικογένεια. Η προετοιμασία του επόμενουΔιευθύνοντος Συμβούλου και των υπόλοιπων στελεχών θα πρέπει επίσης νασυμπεριλαμβάνει ένα σχέδιο για την αποχώρηση της υφιστάμενης διοίκησης.

Προετοιμά-zοντας τnνnγεσία τnςεπόμε νnςγενιάςΗ παράδοση της οικογε -νεια κής επιχείρησης στηνεπόμενη γενιά αποτελείμόνιμη ανησυχία πολλώνιδιοκτητών οικογενεια κώνεπιχειρήσεων. Εάν τα μέλητης νεότερης γενιάς διστά -ζουν να εμπλακούν στηνοικογενειακή επιχείρηση,συνή θως αρνούνται νααναλάβουν την ηγεσία και αναζητούν άλλησταδιοδρομία. ’’

’’

Στις οικογενειακέςεπιχειρήσεις ο διαγενεακόςδιάλογος παίζει

πολύ σημαντικό ρόλο,ιδιαίτερα όταν εστιάζεται στα θέλω και τις ανάγκες τηςεπόμενης γενιάς, αλλά καιστο ευρύτερο όραμα και τομακροπρόθεσμο σχεδιασμότης επιχείρησης. Μία ουσια -στική συζήτηση συμβάλλειστο να σκεφτούν τα θέματατης διαδοχής, της διακυβέρ -νη σης και πώς να διασφα-λίσουν την ευρωστία και τηνβιώσιμη ανάπτυξη τηςεπιχείρησης, διατηρώνταςτην αρμονία στην οικογένεια.Πολλές φορές η συμμετοχήσε αυτή τη διαδικασία, ενόςτρίτου αμερόληπτου μέρουςεξυπηρετεί στην αποτελε -σμα τικότερη μετάβαση.Βαγγέλης ΑποστολάκηςDeputy Senior Partner,

KPMG Greece

Εξετάζετε κάποιες από τις παρακάτω στρατηγικές επιλογές γιατην οικογενειακή σας επιχείρηση τους επόμενους 12 μήνες;(επιλογή όλων όσων ισχύουν)

E6

16%

19%

13%

3%3%3%

22%

6%

13%13%

10%

1%2%

1%

3%

6%

Μεταβίβαση της διοίκησηςστην επόμενη γενιά

Μεταβίβαση της διακυβέρνησης(απόλυτου ελέγχου) στην επόμενη γενιά

Μεταβίβαση της ιδιοκτησίαςστην επόμενη γενιά

Διορισμός Διευθύνοντος Συμβούλου εκτόςτης οικογένειας, διατηρώντας ταυτόχρονα

ιδιοκτησία/έλεγχο εντός της οικογένειας Πώληση της επιχείρησης σε τρίτους

Πώληση στους σημερινούς υπαλλήλους

Πώληση σε άλλο μέλος της οικογένειας

Δημόσια εγγραφή(δηλ. εισαγωγή στο χρηματιστήριο)

Σημείωση: Δεν απάντησαν: 59%Πηγή: Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο Οικογενειακών Επιχειρήσεων, Έκτη έκδοση,KPMG International, 2017.


E7

Έλλειψη απαιτουμένων ικανοτήτων/δεξιοτήτωντου/των διαδόχων

Άρνηση των επικεφαλής να αποχωρήσουν

Απροθυμία της επόμενης γενιάς να αναλάβειτα ηνία της επιχείρησης

Ελλιπής γνώση σε θέματα διαδοχής (όπωςμεταβίβαση μετοχών, παγίων, ευθυνών)

Ελλιπής ενημέρωση για τον βέλτιστο τρόπομεταβίβασης

Οικογενειακές συγκρούσεις

Πηγή: Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο Οικογενειακών Επιχειρήσεων, Έκτη έκδοση, KPMG International, 2017.

25%

31%

13%

22%

25%25%

Ποια θεωρείτε τα μεγαλύτεραεμπόδια για τον προγραμματισμότης διαδικασίας διαδοχής στηνοικογενειακή επιχείρηση στηνΕλλάδα;


Ο δρόμος μπροστά Καθορισμός των στόχωνΗ μακροπρόθεσμη οπτική είναι «σήμα κατατεθέν» τωνοικογενειακών επιχειρήσεων. Μπορεί οι προτεραιότητες νααλλάζουν από χρονιά σε χρονιά, αλλά οι ιδιοκτήτες τωνοικογενειακών επιχειρήσεων φαίνεται πως υιοθετούν έναμακροπρόθεσμο όραμα ώστε να προετοιμαστούν για το μέλλονκαι να χτίσουν την κληρονομιά για τις επόμενες γενιές.



Συνήθως είναι πιο πρόθυμοι από τουςιδιοκτήτες των υπόλοιπων επιχειρήσεων ναεπενδύσουν στην καινοτομία προσβλέ πο -ντας στην αξία που μπορεί αυτή ναπροσφέρει τις επόμενες δεκαετίες. Οι επιχει -ρηματικές τους αποφάσεις επικεντρώνονταιστα βιώσιμα οφέλη για τις επόμενες γενιέςτης οικογένειας. Οι μη οικογενειακέςεπιχειρήσεις, αντιθέτως, περιορίζονται απότην ανάγκη να αιτιολογούν τους κινδύνουςπου αναλαμβάνουν.

Σε γενικές γραμμές, οι μεγαλύτερες προτε -ραιότητες που υπέδειξαν οι συμμετέχοντεςγια την επόμενη διετία είναι η βελτίωση τηςκερδοφορίας (64%), η ενίσχυση του κύκλουεργασιών (45%), η υιοθέτηση της καινοτο -μίας (37%) και η προσέλκυση ταλέντων(32%).

Η αντιμετώπιση της πτωτικής πορείας τωνκερδών αποτελεί την κυρίαρχη προτεραιό -τητα για την πλειονότητα αυτών τωνεπιχειρήσεων, με το 64% των επιχειρημα -τιών να υποδεικνύουν τη βελτίωση τηςκερδοφορίας ως τον πρωταρχικό επιχειρημα -τικό τους στόχο.

Ακόμη και εάν έχουν υψηλό επίπεδοαυτοπεποίθησης και ικανοποιητικά εταιρικάαποτελέσματα, η κερδοφορία είναι αυτή πουθα καθορίσει την ικανότητά τους ναεπιτύχουν και να αναπτυχθούν.

Η αύξηση του κύκλου εργασιών συνήθωςβρίσκεται στη δεύτερη θέση των βασικώνπροτεραιοτήτων της επιχείρησης, καθώςυποδεικνύεται ως κυρίαρχη από το 45% των ερωτηθέντων.

Ποιες είναι οι προτεραιότητες της οικογενειακής σας επιχείρησηςγια την επόμενη διετία; (επιλογή των δύο σημαντικότερων)

E8

32%

23%

37%

28%

27%

45%

64%

Εκπαίδευση καικατάρτιση νέου

προσωπικού

Επέκταση/εξαγωγές σενέες αγορές

Διαφοροποίησημε παροχή νέων

προϊόντων/υπηρεσιών

Ενίσχυση τηςκαινοτομίας

Βελτίωση τηςκερδοφορίας

Προσέλκυσηνέουταλαντούχουπροσωπικού

Αύξηση τουκύκλουεργασιών ’’

’’

Αντίστοιχαμε τιςευρωπαϊκέςεπιχειρήσεις

και οι ελληνικές θέτουνως κύρια προτεραιό -τητά τους για τα επόμε-να έτη την αύξηση τηςκερδοφορίας (69%).Ωστόσο στην Ελλάδα,λόγω των προβλημά -των της εγχώριαςαγοράς, οι επιχειρήσειςεστιάζουν τις προσπά -θειές τους στην αναζή-τηση νέων, κυρίωςεξαγωγικών αγορώνμέσω της διαφοροποί -ησής τους με τηνπαροχή νέων προϊό -ντων ή/και υπηρεσιών.

Κατερίνα ΠολυζώηSenior Manager,

Family Business,

KPMG Greece



44%

19%

34%

22%

69%

16%

38%


Ποιες από τις παρακάτω αλλαγές ή/και βελτιώσεις θα μπορούσαν να δώσουν ώθησηστις αναπτυξιακές προοπτικές της επιχείρησής σας; (επιλογή των δύο σημαντικότερων)

E9

4%

25%

18%

9%

15%

33%

27%

27%

32%

39%

Ευνοϊκές φορολογικές και διοικητικές διατάξεις γιατις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων στις επόμενες γενιές

Ανάπτυξη υποδομών

Βελτιώσεις στηνεκπαίδευση καικατάρτιση

Διευκόλυνση τηςπρόσβασης στηχρηματοδότηση

Κρατικήχρηματοδότησηκινδύνου

Απλούστευση τηςφορολογικής νομοθεσίας

Πιο ευέλικτη εργατικήνομοθεσία

Μείωση των διοικητικώνεπιβαρύνσεων

Μείωση των φορολογικώνσυντελεστών

Μείωση του κόστους εργασίας πληντου μισθολογικού



Ανάγκη για βελτιώσεις

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις ζητούν από τις κυβερνήσειςνα συμβάλλουν στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας.Συγκεκριμένα, στην ερώτηση ποιες είναι οι δύο πιοσημαντικές αλλαγές ή βελτιώσεις που θα μπορούσαν ναδώσουν ώθηση στις αναπτυξιακές προοπτικές τηςεπιχείρησής τους, οι συμμετέχοντες υποδεικνύουνζητήματα που σχετίζονται με τη φορολογία, την ελεύθερηδιακίνηση και το χαμηλό κόστος του εργατικούδυναμικού.

Τα φορολογικά βάρη αναδεικνύονται σε μείζον θέμα απότο 32% των συμμετεχόντων, οι οποίοι ζητούν μείωση τωνφορολογικών συντελεστών. Ένα άλλο 27% υπέδειξε τηνανάγκη για απλοποίηση της φορολογικής νομοθεσίας. Η ανάγκη για απλοποιημένο φορολογικό πλαίσιο υποδει -κνύεται ως μείζον θέμα από περισσότερους συμμετέχο-ντες, καθώς το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 17% το 2015 και21% το 2016.

Η εύκολη διακίνηση του ταλαντούχου δυναμικούαπασχολεί το 39% των ερωτηθέντων που ζητούν πιοευέλικτους κανονισμούς στην αγορά εργασίας. Το 27%των ερωτηθέντων υπογράμμισε την ανάγκη μείωσης τουκόστους εργασίας πλην του μισθολογικού.

Τις ευρωπαϊκές οικογενειακές επιχειρήσεις συνεχίζει να απασχολεί η αβεβαιότητα που απορρέει από τυχόνμελλοντικές νομοθετικές μεταβολές, οι οποίες ενδέχεταινα επηρεάσουν την ελεύθερη διακίνηση του ταλαντούχουδυναμικού μεταξύ των κρατών. Επιπλέον, πολλέςοικογενειακές επιχειρήσεις διστάζουν ολοένα περισσότε -ρο να προσλάβουν μόνιμο προσωπικό πλήρουςαπασχόλησης, ανησυχώντας μήπως δεν έχουν τηνευχέρεια να μειώσουν το προσωπικό τους στο μέλλον,εάν χρειαστεί. Η αύξηση του κόστους για τις άδειεςασθενείας και τις υπόλοιπες παροχές λειτουργούναρνητικά για τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων και τουςεπιχειρηματίες στην απόφασή τους να προσλάβουνμόνιμο προσωπικό.

’’’’

Οι ιδιοκτήτες οικογε -νεια κών επιχειρήσεωνείναι πρόθυμοι ναεπενδύσουν στο

μέλλον και να αναπτύξουν τηνεπιχείρησή τους. Οι κυβερνήσειςπρέπει να λάβουν υπόψη τουςπροβληματισμούς που εκφράζουνσχετικά με την αυξανόμενηνομοθεσία και τα εμπόδια στηνελεύθερη διακίνηση ταλαντούχουδυναμικού. Οι οικογενειακέςεπιχειρήσεις θέλουν να δουνβαθύτερη ενοποίηση στην Ευρώπηκαι απλοποίηση της φορολογικήςνομοθεσίας ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητά τους στηδιεθνή αγορά.»

Jesus CasadoEFB Secretary General,European Family Businesses (EFB)

9%

28%

0%

25%

3%9%

13%

66%

19%22%

56%Βαθύτερηενοποίηση

16%Λιγότερη

ενοποίηση

29%

Διατήρηση της υφιστάμενης

κατάστασης


’’

’’

Ο αριθμός των κανονισμών για τη φορολόγη -ση των επιχειρήσεων αυξάνεται στηνΕυρωπαϊκή Ένωση, ιδίως για τις εταιρείες πουδραστηριοποιούνται στο διεθνές εμπόριο.

Το σχέδιο δράσης BEPS (διάβρωση της φορολογικήςβάσης και μεταφοράς των κερδών) του ΟΟΣΑ έχειεπιφέρει πρόσθετους κανονισμούς. Επίσης υπάρχουν οι υποχρεώσεις αναφοράς σε διμερές επίπεδο μεταξύτων κρατών, καθώς και τα μητρώα UBO (τελικώνδικαιούχων) σε όλη την Ευρώπη.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι οικογενειακέςεπιχειρήσεις συμφωνούν ότι είναι προς το συμφέροντους να αντιμετωπισθούν θέματα φορολογικής απάτηςκαι κατάχρησης της φορολογικής νομοθεσίας η αλήθεια είναι ότι όλοι οι νέοι αυτοί κανόνες καικανονισμοί αυξάνουν τα διοικητικά βάρη των εταιρειών.

Olaf LeursKPMG Enterprise EMA Network and Tax partner,

Meijburg & Co, KPMG in the Netherlands

Βαθύτερη ενοποίηση στην Ευρώπη

Σε πολιτικό επίπεδο, μετά το δημοψήφισμα υπέρτης αποχώρησης του ΗΒ από την ΕΕ το 2016,βρίσκεται σε εξέλιξη η σύνθετη διαδικασία τουBrexit. Με αφορμή αυτό το γεγονός, αποφασίσαμενα συμπεριλάβουμε στο φετινό ΕυρωπαϊκόΒαρόμετρο Οικογενειακών Επιχειρήσεων την εξήςστοχευμένη ερώτηση: Πώς προτιμάτε το μέλλοντης Ευρώπης;

Η πλειονότητα των συμμετεχόντων (56%)απάντησε ότι θέλει βαθύτερη ενοποίηση, το 29%δήλωσε ότι προτιμά να διατηρηθεί η υφιστάμενηκατάσταση και μόνο το 15% δήλωσε ότι θέλειλιγότερη ενοποίηση. Πιο σθεναρά υπέρ τηςβαθύτερης ενοποίησης τάσσονται οισυμμετέχοντες από την Πορτογαλία, την Αυστρία,τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ιταλία και τηνΙσπανία. Ενδιαφέρον προκαλεί, επίσης, το γεγονόςότι ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη οι διαπραγματεύσειςγια το Brexit, το 30% των συμμετεχόντων από τοΗνωμένο Βασίλειο ζητούν βαθύτερη ενοποίηση,ενώ το 23% ζητά λιγότερη ενοποίηση.

Σε όσους τάχθηκαν υπέρ της βαθύτερηςενοποίησης, θέσαμε το ερώτημα: Πού πρέπει ναεπικεντρωθεί η Ευρώπη; Μόνο το 19% τωνσυμμετεχόντων απάντησε «μόνο στην ενιαίααγορά», ενώ το 36% υποδεικνύει την ενιαία αγοράσε συνδυασμό με μια βαθύτερη πολιτικήενοποίηση. Είναι σαφές ότι οι ιδιοκτήτεςοικογενειακών επιχειρήσεων πιστεύουνπερισσότερο σε μια ισχυρή, ενωμένη ΕΕ. Στιςπεριπτώσεις όπου έχει νόημα και προστίθεται αξία,οι οικογενειακές επιχειρήσεις ζητούν συνέχιση τηςενοποίησης και σύσφιξη των πολιτικών δεσμών,γεγονός που υποδηλώνει ότι εκτιμούν τα οφέλητης ΕΕ.

Η οικογενειακή επιχείρηση είναι το πιο διαδεδομένο μοντέλο επιχειρη -μα τικού ιδιοκτησιακού καθεστώτος παγκοσμίως και η επίδραση τωνεπιχειρήσεων αυτών στην παγκόσμια οικονομία θεωρείται σημαντική.Εκτιμάται ότι η συνολική οικονομική συμβολή των οικογενειακώνεπιχειρήσεων στο ΑΕΠ υπερβαίνει το 70%.

Πώς προτιμάτε το μέλλον της Ευρώπης;E10

Πηγή: Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο ΟικογενειακώνΕπιχειρήσεων, Έκτη έκδοση, KPMGInternational, 2017.


9%

78%

13%



Λαμπρές προοπτικέςΟι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορεί να διαφέρουν ως προς τοσχήμα και το μέγεθος. Είναι πρωτοπόροι και παγκόσμιοι ηγέτες.Κοινή τους επιθυμία είναι να χτίσουν μια κληρονομιά που θαμπορούν να παραδώσουν στην επόμενη γενιά.

Για πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις η χρονιά που πέρασε ήταν ιδιαίτερα θετική,καθώς κατέγραψαν σημαντική πρόοδο καιευρύτερη επιτυχία. Εξακολουθούν να έχουνένα λαμπρό μέλλον μπροστά τους, ενώπαράλληλα συνεχίζουν να καταρτίζουνστρατηγικές ανάπτυξης, να προσφέρουν νέαπροϊόντα και να σχεδιάζουν αυξήσειςπροσωπικού. Η ανάπτυξη και η κληρονομιάτους διασφαλίζεται ακόμη περισσότερο,καθώς επενδύουν σε επίσημα μοντέλαδιακυβέρνησης και σημειώνουν πρόοδοστον προγραμματισμό της διαδοχής και τηνεπικοινωνία μεταξύ των γενεών.

Η αισιοδοξία τους για το μέλλον χτίζεταιπάνω στα επιτεύγματα που με δυσκολίαέχουν σημειώσει.

Με αυτή τη θετική προοπτική, τη δέσμευσηγια στρατηγικές επενδύσεις και το έντονοπάθος τους για ένα ενιαίο όραμα για τηνοικογένεια και την επιχείρηση, φαίνεται ναέχουν πολλά υποσχόμενες προοπτικές γιασυνέχιση της επιτυχημένης πορείας τους.Εάν κατορθώσουν να υπερβούν τιςπροκλήσεις και να μείνουν ενωμένες στηδιεκδίκηση μεταρρυθμίσεων φιλικών προςτις επιχειρήσεις και μιας ισχυρής, ενωμένηςΕΕ, το μέλλον για τις ευρωπαϊκέςοικογενειακές επιχειρήσεις διαγράφεταιλαμπρό.

Ηνωμένο Βασίλειο

Ιταλία

Πορτογαλία

Ιρλανδία

Γαλλία

Γερμανία

Ισπανία

Πολωνία

Εσθονία

Κροατία

Μάλτα

Ελβετία

Ολλανδία

Δανία

Τσεxία

Ελλάδα

Αυστρία

Λουξεμβούργο

Ρουμανία

Βέλγιο

Σερβία Βουλγαρία

Φινλανδία

Σλοβακία

Τουρκία

Κύπρος


Μεθοδολογία Το Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο Οικογενειακών Επιχειρήσεων βασίζεται στα αποτελέσματα της διαδικτυ -ακής έρευνας. Συνολικά, υποβλήθηκαν 1 122 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια το διάστημα μεταξύ7 Μα̈́ιου και 23 Αυγούστου 2017. Αυτή είναι η έκτη έρευνα αυτού του είδους, η οποία διενεργείταιμε σκοπό την καταγραφή των τάσεων μεταξύ των ευρωπαϊκών οικογενειακών επιχειρήσεων.

Πιστεύουμε ότι τα εν λόγω αποτελέσματα παρέχουν πολύτιμεςπληροφορίες για τις οικογενειακές επιχειρήσεις.

Εάν επιθυμείτε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την έρευνα,απευθυνθείτε στο Σύμβουλο Οικογενειακών Επιχειρήσεων στη χώρασας με βάση τον κατάλογο που παρατίθεται στη συνέχεια. Η KPMGEnterprise και το European Family Businesses (EFB) προσβλέπουνστη συνέχιση αυτής της πρωτοβουλίας προκειμένου να έρθουν στοφως περισσότερα στοιχεία για τον κρίσιμο αυτό κλάδο της Ευρώπης.Ελπίζουμε να συνεχίσετε να συνεισφέρετε στην έρευνά μας.

Οι απαντήσεις πουσυμπεριλήφθηκαν στην ανάλυσηπροέρχονται από τις εξής χώρες:

⎯ Αυστρία⎯ Βέλγιο⎯ Βουλγαρία⎯ Γαλλία⎯ Γερμανία⎯ Δανία ⎯ Ελλάδα ⎯ Ελβετία⎯ Εσθονία⎯ Ηνωμένο Βασίλειο⎯ Ιταλία ⎯ Ιρλανδία⎯ Ισπανία

⎯ Κροατία⎯ Κύπρος⎯ Λουξεμβούργο⎯ Μάλτα ⎯ Ολλανδία ⎯ Πολωνία⎯ Πορτογαλία⎯ Ρουμανία⎯ Σερβία⎯ Σλοβακία⎯ Τουρκία⎯ Τσεχία⎯ Φινλανδία

β) Σχετικά με τη διακυβέρνηση

β) η οικογενειακή σας επιχείρηση είναι:

Προφίλ συμμετεχόντων

1. Ποια γενιά της οικογένειάς σας διοικεί σήμερα την επιχείρηση;

2. Σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς της επιχείρησής σας:

3. Πόσο καιρό λειτουργεί η επιχείρησή σας υπό καθεστώς οικογενειακής ιδιοκτησίας;

4. Ποιος είναι ο ετήσιος κύκλος εργασιών της επιχείρησης, κατά προσέγγιση;

α) Σχετικά με την ιδιοκτησία α) τι ποσοστό κατέχει η οικογένεια;

5. Πόσους εργαζομένους απασχολείτε περίπου; (το ισοδύναμο των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης)

40% 1η γενιά

42% 2η ή 3η γενιά

11% 4η γενιά και άνω

45% 1η γενιά

40% 2η ή 3η γενιά

11% 4η γενιά και άνω

19% Λιγότερο από 20 χρόνια

45% 20 - 50 χρόνια

34% Περισσότερα από 50 χρόνια

1% Λιγότερο από το 25%

4% 25% - 49%

19% 50% - 99%

74% 100%

3% Εισηγμένη

94% Μη εισηγμένη/ιδιωτική

40% Κάτω από 10 εκατ. ευρώ

25% Μεταξύ 10 και 50 εκατ. ευρώ

17% Μεταξύ 50 και 200 εκατ. ευρώ

12% Άνω των 200 εκατ. ευρώ

39% Λιγότερους από 50

32% 50 - 249

16% 250 - 100011% Περισσότερους από 1 000

84% Είστε μέλος της οικογένειας

16% Δεν ανήκετε στην οικογένεια

6. Εσείς:


Σxετικά με τnνKPMG EnterpriseΤο πάθος είναι αυτό που κινητοποιεί τουςεπιχειρηματίες, τις οικογενειακές επιχειρήσειςκαι τις ραγδαίως αναπτυσσόμενες επιχειρήσειςεπίσης. Το πάθος εμπνέει και τους συμβούλουςτης KPMG Enterprise που σας βοηθούν να επιτύχετε.

Οι σύμβουλοι στις εταιρείες-μέλη της ΚPMG Enterprise ανά τονκόσμο ειδικεύονται σε επιχειρήσεις σαν τη δική σας: κατανοούν τι είναι σημαντικό για εσάς και μπορούν να σας βοηθήσουν ναανταπεξέλθετε στις προκλήσεις, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή τοστάδιο ανάπτυξης της επιχείρησής σας. Μπορείτε να αποκτήσετεπρόσβαση στους παγκόσμιους πόρους της KPMG μέσω μίας μόνοεπαφής - του έμπιστου συμβούλου για την επιχείρησή σας. Έτσιεξασφαλίζετε εξειδικευμένη εξυπηρέτηση σε τοπικό επίπεδο με παγκόσμια εμβέλεια.

Επισκεφθείτε τη διαδικτυακή τοποθεσία:www.kpmg.com/enterprise

Σxετικά με το EFBΤο European Family Businesses (EFB)είναι μια ομοσπονδία των εθνικών οργανι -σμών της ΕΕ, οι οποίες εκπροσωπούν τιςμακροχρόνιες οικογενειακές επιχειρήσεις,συμπεριλαμβανομένων των μικρών,μεσαίων και μεγάλων εταιρειών.

Ο οργανισμός αυτός συστήθηκε το 1997 και εκπροσωπείσυνολικό κύκλο εργασιών ΕΥΡΩ 1 τρισ., δηλαδή το 9% τουευρωπαϊκού ΑΕΠ. Αποστολή του EFB είναι να διεκδικήσει τιςπολιτικές εκείνες που αναγνωρίζουν τη θεμελιώδησυνεισφορά των οικογενειακών επιχειρήσεων στην ευρωπαϊκήοικονομία και να διασφαλίσει ισότιμους όρους λειτουργίας μετους υπόλοιπους τύπους εταιρειών.

Επισκεφθείτε τη διαδικτυακή τοποθεσία:www.europeanfamilybusinesses.eu

KPMG Enterprise ΠαγκόσμιοΚέντρο Αριστείας για Οικογενειακές Επιxειρήσεις Από το τραπέζι των συνεδριάσεων έως το τραπέζι του σπιτιού σας, οι ΣύμβουλοιΟικογενειακών Επιχειρήσεων της KPMG κάθονται μαζί σας και μοιράζονταιπρακτικές συμβουλές και έμπειρη καθοδήγηση με στόχο την επιτυχία.

Για να ικανοποιήσει τις μοναδικές ανάγκες των οικογενειακών επιχειρήσεων, η KPMG Enterprise συντάσσεται μεένα παγκόσμιο δίκτυο εταιρειών-μελών, οι οποίες ειδικεύονται στην παροχή σχετικών πληροφοριών και συμβουλώνσε οικογενειακές επιχειρήσεις. Κατανοούμε ότι η φύση των οικογενειακών επιχειρήσεων είναι εξ ορισμούδιαφορετική από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις και απαιτείται μια προσέγγιση η οποία προτάσσει το στοιχείο τηςοικογένειας.

Επισκεφθείτε τη διαδικτυακή τοποθεσία: www.kpmg.com/familybusiness


Υπεύθυνοι Επικοινωνίας Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις οικογενειακές επιχειρήσεις, απευθυνθείτεστον σύμβουλο της περιοχής σας:

Ευρώπη

Jonathan LavenderGlobal Chairman,KPMG Enterprise,Global Head KPMGEnterprise Family Business,KPMG International,Partner, KPMG in IsraelT: +972 (3) 684 8716E: [email protected]

Jesus CasadoEFB Secretary GeneralEuropean Family Businesses (EFB)T: +34 915 230 450E: [email protected]

Darius MovagharSenior Policy Advisor,European Family Businesses (EFB)T: +32 (0) 2 893 97 10E: [email protected]

Ανδόρα

Alexandre HaaseDirector, KPMG in AndorraT: +376810445E: [email protected]

Joan TomásDirector, Empresa FamiliarAndorrana (EFA)T: +00 376 80 81 36E: [email protected]

Αυστρία

Yann-Georg HansaPartner,KPMG Enterprise in AustriaT: +43 1 313 32 3446E: [email protected]

Βέλγιο

Patrick de SchutterPartner,KPMG Enterprise in BelgiumT: +32 2 708 4928E: [email protected]

Βουλγαρία

Zdravko MoskovDirector, KPMG in BulgariaT: +359 2 9697 650E: [email protected]

Desislava DimitrovaAdministrative Director,FBN BulgariaT:+ 359 28103110E: [email protected]

Γαλλία

Eric ThouvenelHead of Family Business France,KPMG Enterprise in FranceT : +33 (0)1 55 68 20 02E : [email protected]

Caroline MathieuDirector, FBN FranceT: + 33 153531812E: caroline.mathieu@fbn france.fr

Alexandre MontayDirector, METIT: + 33 156260066E: [email protected]

Γερμανία

Dr. Vera-Carina ElterBereichsvorstandFamilienunternehmen, KPMG Enterprise in GermanyT: +0211 475 7505E: [email protected]

Dr. Daniel MitrengaHead of Department, Europe andregions, Die FamilienunternemerT: +030 300 65 412E: [email protected]

Δανία

David OlafssonPartner, KPMG Enterprise in DenmarkT: +45 5215 0066E: [email protected]

Ελβετία

Reto BenzPartner,Head of Swiss market regions,KPMG in SwitzerlandT: +41 58 249 42 37E: [email protected]

Luka ZupanPartner, Head of Internal Audit,Risk and Compliance Services,KPMG in SwitzerlandT: +41 58 249 36 61E: [email protected]

Ελλάδα

Vangelis Apostolakis Deputy Senior Partner, KPMG in GreeceT: +30 21 06 06 23 78E: [email protected]

Ηνωμένο Βασίλειο

Ken McCrackenDirector, Head of Family BusinessUK, KPMG Enterprise in the UKT: +44 7778 110832E: [email protected]

Rohitesh Dhawan Director, Geopolitics, KPMG in the UKT: +44 20 73111352E: [email protected]

Elizabeth Bagger Executive Director, Institute for Family BusinessT: +44 20 7630 6250E: [email protected]

Ιρλανδία

Kieran Wallace Partner, KPMG Enterprise in IrelandT: +353 1 410 1932E: [email protected]

Ισπανία

Ramón Pueyo Viñuales Partner, KPMG Enterprise in Spain T: +34914563400 E: [email protected]

Fernando Cortés Director of Communications andCorporate Relations Instituto de la Empresa Familiar T: +34915230450 E: [email protected]

Ιταλία

Silvia Rimoldi Partner, KPMG Enterprise in ItalyT: +39 348 3080203E: [email protected]

Κύπρος

Demetris VakisPartner, Head of Family BusinessKPMG in CyprusT:+357 22 209 301E: [email protected]

Κροατία

Zoran ZemlicDirector,KPMG Enterprise in CroatiaT: +385 15 390 038E: [email protected]

Λουξεμβούργο

Louis Thomas Partner, KPMG in LuxembourgT: +352 22 51 51 5527E: [email protected]

Μάλτα

Anthony Pace Partner, KPMG Enterprise in MaltaT: +35 6 2563 1137E: [email protected]

Caroline Zammit Apap Senior Manager, KPMG Enterprise in MaltaT: +356 2563 1151E: [email protected]

Jean Philippe Chetcuti, Director, Malta Association of Family EnterprisesT: + 356 2205 6105E: [email protected]

Ολλανδία

Olaf Leurs Chairman, KPMG Enterprise EMANetwork and Tax partner, Meijburg & Co, KPMG in the NetherlandsT: +31 (0)62 120 1043E: [email protected]

Arnold de Bruin Partner, KPMG in the NetherlandsT: +31 (0)65 333 0859E: [email protected]

Albert Jan Thomassen Executive Director, FBNedT: +31 (0) 346 258 033E: [email protected]

Πολωνία

Andrzej Bernatek Partner, KPMG in PolandT: +48 22 528 11 96E: [email protected]

Πορτογαλία

Vitor Ribeirinho Partner, KPMG in PortugalT: +351 21 011 0161E: [email protected]

Marina de Sá Borges Secretary General Associação das Empresas FamiliaresT: +351 21 346 6088E: [email protected]

Ρουμανία

René Schöb Partner, KPMG in RomaniaT: +40 372 377 800E: [email protected]

Richard Perrin Partner, Head of Advisory KPMG in Romania T: +40 (372) 377 800 E: [email protected]

Aura Giurcăneanu Partner, Audit & Assurance, KPMG in Romania T: +40 (372) 377 800 E: [email protected]

Mihaela Harsan Director, FBN Romania E: [email protected]

Σερβία-Μαυροβούνιο

James Thornley Senior Partner, KPMG in Serbia T: +381112050510 E: [email protected]

Σλοβακία

Rastislav Began Director, KPMG in Slovakia T: +421 905 444 512 E: [email protected]

Τουρκία

Hande ŞenovaPartner, Head of Advisory KPMG Enterprise in TurkeyT: +90 212 316 60 00E: [email protected]

Τσεχία

Milan BláhaPartner, KPMG in the CzechRepublicT: +420 222 123 809E: [email protected]

Φινλανδία

Kirsi AdamssonPartner, KPMG Enterprise in FinlandT: +358 (0) 20 760 30 60E: [email protected]

Auli HänninenExecutive Director,Perheyritysten liittoT: +358 (0) 400 415 230E: [email protected]


Σnμειώσεις

www ......153 42 Αγία Παρασκευή Τηλ: 211 1815600 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Ν....

Documents