world bank document - preparecenter

၂၀၁၇ ခႏစ၊ ေအာကတဘာလ

ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏

ေဘးအႏရာယၾကၾကခနငမႈ

ျမႇငတငျခငးအသ

ပညာမ

တစ

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ေဘးအႏရာယၾကၾကခနငမႈ ျမႇငတငျခငးဆငရာ 1

ကမာၻတစလႊားရ ရပရြာအသကအဝနးမားအတြက ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည မားစြာအေရးႀကးပါသည။ ကငတြယ၍ရေသာႏင ကငတြယ၍မရေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည ကၽြႏပတ႔အား အတတကာလႏင ဆကစပေပးပါသည။ ထ႔အျပင ထယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည ကၽြႏပတ႔၏ ကယပငျပယဂ အမတအသားမားႏင ဆငကဆငကေျပာငးလမႈျဖစစဥႏငပတသက၍ အဖးတနေသာနားလညမႈမားအား ေပးစြမးနငစြမးရပါသည။ ထအခကက စးပြားေရးဖြြ႔ၿဖး တးတကမႈအတြကလညး အေရးႀကးၿပး ဆငးရႏြမးပါးမႈေလာခေရးႏင ရပရြာမားေရရညဖြြ႔ၿဖးတးတကမႈအတြက အေရးႀကးေသာအခနးက႑က ပါဝငပတ သကေနပါသည။ ေဘးအႏရာယအလြနအေျခအေနမား၌ ထခကခစားရေသာရပရြာမား၏ ၾကၾကခနငမႈအားျမႇငတငရာ၌ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည အခနးက႑တစခမပါဝငပါသည။ သ႔ေသာလညး ထယဥေကးမႈေအမြအႏစမားအေပၚ သဘာဝေဘးအႏရာယမားအပါအဝင ေဘးအႏရာယမးစမ လျခေစေရး အတြက အာ႐စကမႈ အတနအသငနညးပါးပါသည။ ၿပးခသည ဆယစႏစမားအတြငး သဘာဝေဘးအႏရာယစမခန႔ခြမႈဆငရာ အစအစဥမားအေနျဖင အေတာ အသင ေရ႕တနးေရာကလာေသာလညး1 အေမြအႏစမားအား ကာကြယေစာငေရာကမႈသည အမးသားအဆငႏင ေဒသအဆငမား၌ရေသာ စမခန႔ခြမႈ မဟာဗဟာမား၌ စနစတက ထညသြငးစဥးစားထားျခငးမရေၾကာငး ေတြ႔ရရပါသည။ အေတြ႔အၾကမားအရ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည အေလးထားမႈမရေသာ ထနးသမးေစာငေရာကမႈ၊ ျပနလညထေထာငမႈႏင ျပနလညတညေဆာကမႈမားေၾကာင ေဘးအႏရာယကာလမားတြငလညး ထခကပကစးမႈမားရနငပါသည။

ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည သဘာဝေဘးအႏရာယမား၏ ဆးရြားေသာသကေရာကမႈမားရရနငမည ထခကလြယေသာအေျခအေနတြငရပါသည။ ထ႔အျပင ရာသဥတေျပာငးလမႈျဖစစဥသညလညး ထစနေခၚမႈမားအား အေရးတႀကးေျဖရငးရန ထပေလာငးေပါငးထညလကရပါသည။ ျပျပငထနးသမးမႈမရျခငးႏင ႐းရာအစဥအလာ အသပညာဗဟသတမားေပာကဆးျခငးကလညး ကမာၻ႔ေဒသမားစြာရ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ထခကလြယမႈအား ျမငမားေစပါသည။ ၿမ ႕ျပျဖစထြနးမႈႏင စးပြားေရးလပေဆာငခကမားသည ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအားအေပၚ ဖအားမားျဖစေစပါသည။ ဥပမာအားျဖင ေျမယာအသးခမႈဆငရာ အေျပာငးအလမားသည ယဥေကးမႈနယေျမမားအေပၚ ထပတးေဘးအႏရာယမား ျဖစေပၚေစပါသည။ သဘာဝေဘးအႏရာယမားအတြငး အေျခခအေဆာကအအမားပကစးမႈႏင မတညသညအခကမာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအေပၚ သကေရာကမႈမားသည ပမၾကာရညနငၿပး အသကေမြးဝမးေကာငးမႈဆငရာ ဆး႐ႈးမႈမားအပါအဝင စးပြားေရးဆး႐ႈးမႈမားဆသ႔ ဦးတညေစပါသည။

ကမာၻတစလႊားရ နငငမားအေနျဖင ၎တ႔၏ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ေဘးအႏရာယမားမ ကာကြယေစာငေရာကရနအတြက ဆကစပသညသေဘာတ စာခပမား၊ မဝါဒဆငရာမေဘာငမားႏင လပငနးလမးညႊနမားေရးဆြ၍ နညးလမးမးစျဖင ေဆာငရြကၾကပါသည။2 ေဘးအႏရာယေလာေခရးဆငရာ နငငတကာမႈေဘာငမားျဖစေသာ လပငနးေဆာငရြကမႈအတြက ဟဂမေဘာင (HFA) ႏင ေဘးအႏရာယေလာေခေရးအတြက ဆနဒငးမေဘာင (၂၀၁၅-၂၀၃၀) တ႔သည ယဥေကးမႈ၊ ေဘးအႏရာယေလာခေရးႏင ၾကၾကခနငမႈမား၏ မတညေသာအေၾကာငးအရာမားအၾကားရ ခတဆကမႈအား အသအမတျပပါသည။ ထ႔အျပင ယဥေကးမႈပစၥညးမားအား ထနးသမးေစာငေရာကရန ပမနေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈအတြက အေျခခေကာငးတစခႏင စြမးေဆာငနင ေသာဝနးကငေကာငးတစခအား ဖနတးေပးနငပါသည။ ဂပန၊ အတလ၊ တရကႏင အျခားေသာနငငမားသည ယငးက႑၌ ဆနးသစတထြငမႈမားအား ေဆာငရြကေနၿပး အေလအကငေကာငးမားလညး ရေနၿပျဖစပါသည။ ၎တ႔၏အေတြ႔အၾကမားအရ မလလားအပပ အသကမားဆး႐ႈးမႈႏင စးပြားေရးလပငနးမား၌ ထခကမႈမားႏင ဆး႐ႈးမႈမားအား ေလာခနငေရးအတြက အေမြအႏစမားလျခစတခေစေရး အခြငအလမးမားစြာရေနေၾကာငး သရရပါသည။

ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၊ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈမားႏင လ႔အသကမားအား ကာကြယေစာငေရာကရနအတြက ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား စမခန႔ခြမႈ၏ အေျခခအစတအပငးတစခအျဖစ ေဘးအႏရာယကေရာကနငေျခရေသာ အေဆာကအအမား၏ ၾကၾကခနငမႈအား ျမႇငတငေဆာငရြကသြားရန အေရးႀကးပါသည။ ယခမတစမထြကေပၚလာေသာ အဓကအၾကျပခကမားသည ေဘးအႏရာယအားနားလညသေဘာေပါကျခငး၊ အပခပမႈအားေကာငးေအာငေဆာငရြကျခငး၊ ေဘးအႏရာယဆငရာအသပညာေပးျခငးႏင ႀကတငျပငဆငျခငး၌ ရငးႏးျမႇပႏျခငးႏင ပမေကာငးမြနေသာ ျပနလညတညေဆာကျခငးတ႔ျဖစေသာ ဆနဒငး မေဘာငေအာကတြင ေဖာထတထားေသာ နယပယ ၄ ခႏငအညျဖစသညက ေတြ႔ရရပါသည။ ယခအသပညာမေဝျခငးဆငရာမတစမ ထြကေပၚလာေသာ အဓကအၾကျပခကမားမာ ေအာကေဖာျပပါအတငးျဖစပါသည-

• ဥပေဒ၊ မဝါဒႏင အဖြ႕အစညးဆငရာ မေဘာငမား။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားၾကၾကခနငမႈအား အားေကာငးေစေရးေဆာငရြကျခငးက နငငတစခ၏ ေဘးအႏရာယေလာခေရးမဟာဗဟာ၏ အေရးႀကးေသာအစတအပငးတစခအျဖစ ႐ျမငသငပါသည။ ၾကၾကခနငေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအတြက ေဆာငရြကနငစြမးရေသာ ဥပေဒ၊ မဝါဒ၊ အဖြ႕အစညးဆငရာႏင လပငနးေဆာငရြကမႈဆငရာ မေဘာငတစခတညေဆာက ရနႏင ေဘးအႏရာယဆနးစစျခငးမ ႀကတငျပငဆငျခငး၊ တ႔ျပနေဆာငရြကျခငးႏင ျပနလညထေထာငျခငးအထ ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈျဖစစဥတေလာက အသးသးေသာပါဝငပတသကသမားအတြက တာဝနႏငဝတရားမား ခြျခားသတမတထားရန အေရးႀကးပါသည။ ပညာရငမား၊ ပဂၢလကက႑၊ ရပရြာမားအပါအဝင မတညေသာ ပါဝငပတသကသမားအၾကား ပမေကာငးမြနေသာ ေပါငးစပညႇႏႈငးမႈသည ေဘးအႏရာယအလြန ကာလမားအတြကလညး လအပပါသည။

• ေဘးအႏရာယအား နားလညသေဘာေပါကျခငး။ အေျခခကနးဂဏနးအခကအလကမား ေကာကယျခငးႏင ေဘးအႏရာယမးစဆနးစစျခငးႏင သကေရာကမႈ အေျခအေနမားမတဆင ေဘးအႏရာယမားအား သပၸနညးက ရာေဖြေဖာထတျခငးမားသည ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား ရငဆငေနရေသာေဘးအႏရာယမားအား

ယခမတစအား Salman Anees Soz ႏင Zuzana Stanton-Geddes က ျပစေရးသားခပါသည။ လပေဖာကငဖကမား၏ မတခကမားအား ယနကစကအဖြ႕မ Duong Bich Hanh၊ Sophie Abraham ႏင Montira Horayangura Unakul ႏင ကမာၻ႔ဘဏမ Elif Ayhan ႏင Artessa Saldivar-Sali တ႔ထမ လကခရရခပါသည။ ယခမတစအား Anne Himmelfarb က တညးျဖတခၿပး Johanna Mora က ပစျပချခငးျဖစပါသည။ ယခမတစအား ေဘးအႏရာယေလာခေရးႏင ျပနလညထေထာငေရးဆငရာ ကမာၻလးဆငရာဌာနမ အေထာကအပျဖင ျပစချခငးျဖစပါသည။

အႏစခပ

1 ဆနဒငးမေဘာင ေဆြးေႏြးပြမားရ ကၽြမးကငသမားအရ အေမြအႏစမားအေၾကာငးအရာအေပၚ 2 ဥပမာမားတြင ကမာၻ႔ယဥေကးမႈႏင သဘာဝအေမြအႏစမား ကာကြယေစာငေရာကေရးဆငရာ ပရစ ကြနဗငးရငး (၁၉၇၂)၊ ယဥေကးမႈပစၥညးမား ကာကြယေစာငေရာကေရးဆငရာ ကတ

ေၾကျငာစာတမး၊ ေဘးအႏရာယမားမဆး႐ႈးခသည သမငးဝငေနရာမားႏင ၎တ႔၏ေနရာမား (၂၀၀၅)၊ ကမာၻ႔အေမြအႏစမား၌ ေဘးအႏရာယေလာခေရးအတြက ယနကစက/ဒဗလ အပခအတ႔၏ မဟာဗဟာစာတမး (၂၀၀၆)ႏင သဘာဝေဘးအႏရာယမားဆငရာ ယနကစက/ဒဗလအပခအ၏ ေနာကတးစာတမး။

ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ေဘးအႏရာယၾကၾကခနငမႈ ျမႇငတငျခငးဆငရာ2

စမခန႔ခြရာ၌ ပမေကာငးမြနေစရန မတတငမားျဖစပါသည။

• ေဘးအႏရာယေလာခေရးႏင စြမးေဆာငရညတညေဆာကျခငး။ ႐ပပငးဆငရာေလာချခငးႏင ပမေကာငး မြနေအာငေဆာငရြကထားေသာ အေဆာကအဦးဆငရာစသတမတခကမား၊ ေပါငးစပညႇႏႈငးျခငး သ႔မဟတ ေရးေဟာငးဇေနရာ စမခန႔ခြမႈအပါအဝင အငဂငနယာပငးမဟတသည ေျဖရငးခကမားအပါအဝင ယဥေကးမႈဆငရာအေဆာကအဦးမား၏ ေဘးအႏရာယေလာခေရးအတြက လပေဆာငခကမားစြာအား ေဆာငရြကနငပါသည။ ကနးဂဏနးအခကအလက၊ နညးပညာႏင တထြငဆနးသစထားေသာနညးလမးမားသည ယဥေကးမႈအေဆာကအဦးမားအား အမးအစားအလက၊ ေမာမနးထားေသာေဘးအႏရာယ မားအလက သဘာဝေဘးအႏရာယမားမ ကာကြယမႈျပနငပါသည။ ဥပမာအားျဖင အရငးအျမစအကန႔ အသတရမႈမားအရ အေရးႀကးဆးေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ဦးစားေပးကာကြယေစာငေရာက ျခငးႏင လပငနးေဆာငရြကမႈမားအား မနကနစြာေပါငးစပျခငးတ႔ျဖစပါသည။

• ႀကတငျပငဆငျခငးႏင ကနဦးျပနလညထေထာငျခငး။ ေဘးအႏရာယျဖစၿပးေနာက ျပနလညထေထာင ျခငးသည အျခားအေၾကာငးအရာမားျဖစသည (အကးအပကမားဖယရားျခငး၊ သခးခးျခငး၊ အမးအစားမားယြငးခြျခားျခငး၊ ေနာကေဘးအႏရာယမားျဖစပြားျခငး) စသညကစၥရပမား ျဖစပြားလာသညအခါ၌ မလေဘးအႏရာယ၏ ဆကးသကေရာကမႈက ပမႀကးထြားသြားေစနငပါသည။ ပါဝငပတသကသမားအေန ျဖင ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအေပၚ ေဘးအႏရာယသကေရာကမႈမားအား ပမေကာငးမြနေသာ တ႔ျပနမႈ ေဆာငရြကနငရနႏင အထအခကမခနငေသာ ျပနလညထေထာငေရးလပငနးမားအား ေဆာငရြကနငရန အတြက ပမေကာငးမြနစြာ ျပငဆငေဆာငရြကထားရန လအပပါသည။ အထးသျဖင ရပရြာမား၊ အသကေမြး ဝမးေကာငးလပငနးမားႏင ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား နးနးကပကပဆကစပေနေသာအခါတြင ျဖစပါသည။

၁။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားႏင ေဘးအႏရာယစမခန႔ခြမႈ ယနကစကအဖြ႕ႀကးမေန၍ ယဥေကးမႈအေမြအႏစအား “အနာဂါတမးဆကမား၏အကးအလ႔ငါ သမး

ဆညးေစာငေရာကထားေသာ ႐ပပငးဆငရာအႏပညာပစၥညးမား၏ ဆကလကတညရေနေသာ အေမြ အႏစမားႏင အပစတစခ သ႔မဟတ လ႔အဖြ႕အစညးတစခ၏ အတတမးဆကမားမ အေမြဆကခရရထား ေသာ ကငတြယ၍မရသည ဝေသသလကၡဏာမား” ဟ အဓပၸါယဖြငဆထားပါသည။3 ယဥေကးမႈအေမြအႏစ မားအား ကငတြယ၍ရေသာႏင ကငတြယ၍မရေသာဟ၍ ကယကယျပန႔ျပန႔ အမးအစားခြျခားထားပါသည။ ကငတြယ၍ရေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားထတြင အေဆာကအဦးမား၊ သမငးဝငေနရာမား၊ အထမး အမတအေဆာကအဦးမား၊ ထငရားသညအႏပညာလကရာမား သ႔မဟတ အနာဂါတအတြက ထနးသမး ေစာငေရာကထားထကသညဟယဆေသာ အျခား႐ပဝတပစၥညးမားပါဝငပါသည။ ထ႐ပဝတပစၥညးမား ထတြင ယဥေကးမႈတစခခ၏ ေရးေဟာငးသေတသန၊ ဗသကာ၊ သပၸႏငနညးပညာဆငရာ ႐ပဝတပစၥညးမား ပါဝငပါသည။4 ကငတြယ၍မရေသာ ယဥေကးမႈေအမြအႏစမားတြင ႏႈတျဖငေျပာဆလာၾကေသာ ႐းရာအစဥ အလာမား၊ ေျဖေဖာမႈဆငရာအႏပညာမား၊ လမႈေရးအေလအထမား၊ ထးတမးဓေလမား၊ ပြလမးအစဥ အလာမား၊ သဘာဝႏင စၾကဝဋာဆငရာ အသပညာဗဟသတႏင အေလအထမား၊ သ႔မဟတ ႐းရာလကမႈ ပစၥညးတစခခအားထတလပရန အသပညာဗဟသတႏင ကၽြမးကငမႈမားကသ႔ေသာ ဘးဘြားဘဘငမား ထမ သား၊ ေျမးစဥဆကအထ လကဆငကမးရယခေသာ ႐းရာအစဥအလာမားႏင ေနထငမႈဆငရာေဖာျပ ခကမား ပါဝငပါသည။5 ကငတြယ၍မရေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစသည အသပညာရငမားႏင ကၽြမးကငသအတတပညာရငမား ဆးပါးသြားျခငး၊ လပကငေဆာငရြကပအေလအထမား ျပန႔ကေပာကကြယျခငးႏင ဆငကလကဆငကမးပညာအေမြေပးမႈ အဆကျပတမႈမားေၾကာင အေတာအသငႀကးမားေသာ ေဘးအႏရာယမား ရငဆငေနရပါသည။ ယခမတစသည ကငတြယ၍ရေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ဦးစားေပး၍ ၎တ႔၏ သဘာဝေဘးအႏရာယ မားႏငဆကစပ၍ ထခကလြယမႈအေျခအေနႏင အေမြအႏစပစၥညးမား၏ ၾကၾကခနငမႈအား ျမႇငတငျခငးအတြက ႀကးပမးအားထတမႈမား ပါဝငပါသည။

ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည ယဥေကးမႈႏင သမငးဆငရာသ႐ပေဖာခကမားအတြက၊ သကေသၿပခကမားအတြက အေရးႀကးသညအခနးက႑မ ပါဝင ၿပး ေဒသတြငးႏင အမးသားစးပြားေရးအတြကလညး အေရးႀကးပါသည။ အတတႏငဆကစပ၍လညးေကာငး၊တညရေနသာ လမႈေရးသဟဇာတျဖစမႈအတြက ခတဆက၍လညးေကာငး ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား အမးသားႏင ရပရြာျဖစတညမႈ အမတအသားမားအတြက အဖးတနသညဟ နားလညထားၾကပါသည။ ထ႔အျပင ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည စးပြားေရးဖြြ႔ၿဖးတးတကမႈ အေၾကာငးအရငးအတြက ေအရးပါၿပး ႀကးထြားေရး၊ ဆငးရႏြမးပါးမႈေလာေခရးႏင ရပရြာ မားေရရညဖြြ႔ၿဖးတးတကေရးတ႔အတြက အေရးႀကးေသာအခနးဏ႑မ ပါဝငပါသည။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား အထးသျဖင ကငတြယ၍ရေသာ ယဥေကးမႈ အေမြအႏစမားအား တနဖးထားထနးသမးနငမည နညးလမးမားကရာေဖြရန သေတသနမားလညး ေဆာငရြကလကရပါသည။ ႐ပပငးဆငရာအရငးအႏး

ယခမတစအား ေအာကေဖာျပပါအတငး စစညးေရးသားထားပါသည။

အပငး-၁ တြင ေဘးအႏရာယဆငရာ သကေရာကမႈမားမ ယဥေကးမႈအေမြ အႏစမားအား ကာကြယေစာငေရာက ရနအတြက အေရးႀကးေသာ အဓပၸါယ ဖြငဆခကမားႏင အေျခအေနဆငရာ အေနအထားမား ပါဝငပါသည။

အပငး-၂ တြင ယဥေကးမႈ အေမြ အႏစဆငရာ ေဘးအႏရာယစမခန႔ခြမႈ အတြက တညေသာစနေခၚမႈမားႏင မေဘာငမားအား ေဖာၿပထားၿပး ေကာငးမြနေသာအေလအထမားႏင အေတြ႔အၾကမားအား အႏစခပ၍ ေဖာျပထားပါသည။

အပငး-၃ တြင တထြငဆနးသစေသာ နညးလမးမားႏငပတသကသည အေသးစတကသည ဥပမာမားႏင ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား ၾကၾကခ နငေရး အားေကာငးေစရးအတြက အေျဖမားပါဝငပါသည။

အပငး-၄ တြင မဝါဒခမတသမားႏင လကေတြ႔လပငနးေဆာငရြကသမား အတြက အဓကေကသာ အၾကျပခက မားအား အႏစခပ၍ ေဖာျပထားပါ သည။

အပငး-၅ နဂးႏင အၾကျပခကမား

3 ယနကစက “ကငတြယ၍ရေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား” http://www.unesco.org/new/en/cairo/culture/tangible-cultural-heritage/4 အငဘအငဒ5 ယနကစက “ကငတြယ၍မရေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားဆသညမာ အဘယနညး။” https://ich.unesco.org/doc/src/01851-EN.pdf.


မား ႏင ပတဝနးကငပငးဆငရာ အရငးအျမစမားႏငအၿပင စးပြားေရးပညာရငမားအေနျဖင အေမြအႏစပစၥညးမားအား ယဥေကးမႈဆငရာ အရငးအျမစမားအျဖစ အမးအစားသတမတ၍ တနဖးအျဖစအသအမတျပပါသည။

ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈ႐ႈေထာငမေန၍ ၾကညမညဆပါက ယဥ ေကးမႈအေမြအႏစမားအား ကာကြယေစာငေရာကရျခငး၏ အဓကအေၾကာငး အရငးသည လ႔ဘဝမား၊ အသကေမြးဝမးေကာငးမႈမားႏင စးပြားေရးလပေဆာင ခကမားႏင ခတဆကေနပါသည။ ေဘးအႏရာယမားေၾကာင စးပြားေရးဆး႐ႈးမႈ ႏင လ႔အသကမားဆး႐ႈးရမႈ၏ ထငရားေသာဥပမာမားအား နေပါနငငတြင ေတြ႔ ရရနငပါသည။ ၂၀၁၅ ခႏစ၌ျဖစပြားခေသာ ငလငေဘးသည လ႔အသကေပါငး ၈၅၀၀ ဆး႐ႈးေစခၿပး နေပါနငင၏ ယဥေကးမႈအေမြအႏစဆငရာ အဓကရပဝနး တစချဖစေသာ ခမတျမစဝမးလြငျပင ကမာၻ႔ယဥေကးမႈအေမြအႏစဇအား ဆး ဆးရြားရြား ပကစးေစခပါသည။ ေဘးအႏရာယအလြန လအပခကမား ဆနးစစ ခကအရ ခရးသြားလာေရးလပငနးႏင ဆကစပဝနေဆာငမႈလပငနးမားဆး႐ႈးမႈႏင ခရးသြားမား၏ အသးစရတေလာကမႈမားေၾကာင ငလငအၿပးေနာကပငး (၂)ႏစတာကာလအတြငး နေပါ႐ပးေငြ (၆၂)ဘလယ(အေမရကန ေဒၚလာသနး (၆၀၀) ခန႔ ဆး႐ႈးနငေျခရခပါသည။ ထအခကသည နငင၏အဓကကေသာ အခနးက႑တစခအေပၚ သသာထငရားေသာ သကေရာကမႈတစချဖစၿပး ထေန ရာတြင အသကေမြးဝမးေကာငးမႈႏင ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ထနးသမးေစာငေရာကျခငးသည နးကပစြာဆကႏြယေနသညက ေတြ႔ရရပါသည။ အသက ေမြးဝမးေကာငးလပငနးမားအျပင ယဥေကးမႈအေဆာကအဦးမားျဖစေသာ ျပတက၊ ဘာသာေရးအေဆာကအဦးမား၊ စမခန႔ခြေရးအေဆာကအဦးမားႏင ရပရြာအတြငးရ လေနထငရာအမမားတြငေနထငၾကေသာ၊ အလပလပကငၾကေသာသမားအတြကလညး ထညသြငးစဥးစားရန လအပမညျဖစပါသည။ အေရးေပၚ အေျခအေန ဝနေဆာငမႈမားအတြက ေနာကဆကတြအေၾကာငးအရာမား၊ အကးအပအပကအစးမားေၾကာင လကလမးမနငမႈအေျခအေနႏင လမႈေရးသဟဇာတ ျဖစမႈအေပၚ အကးသကေရာကမႈ စသညအခကမားအားလညး ထညသြငးစဥးစားရမညျဖစပါသည။

ယဥေကးမႈအေမြအႏစသည သဘာဝေဘးအႏရာယမား၏ ဆးရြားေသာ အကးသကေရာကမႈမားႏငပတသက၍ ထခကလြယသညအေျခအေနတြင ရပါသည။ ေရႀကးျခငးမား၊ ငလငေဘးမား၊ ေျမၿပမႈမားႏင၊ မးေဘးမား၊ ေရရညရာသဥတေျပာငးလမႈမားႏင အျခားေသာ သဘာဝေဘးအႏရာယမားသည ယဥေကးမႈ အေမြအႏစမားအား ထခကပကစးေစျခငး သ႔မဟတ အလးစပကစးေစျခငးမား ျဖစပြားေစနငပါသည (ဥေရာပ သမဂၢ ၂၀၁၇)။ လကရျဖစေပၚေနသညမာအေပၚ အေျခခပါက ေဘးအႏရာယမားျဖစပြားသည အႀကမအေရအတြကႏင ျပငးထနမႈမားသည ပမျမငမားလာမညဟ ေမာလငရနငပါသည။ မးျပငးထနစြာရြာသြနး ျခငးႏင ပငလယေရမကႏာျပငျမငတကလာျခငးတ႔အပါအဝင ရာသဥတေျပာငးလမႈမားကလညး ယဥေကးမႈအေမြအႏစအေဆာကအဦးမားအား ထခကေစသည ေဘးအႏရာယအသစမား ျဖစေပၚေစပါသည (Meier, Will ႏငPetzet၂၀၀၇)။ အထးသျဖင ကမး႐းတနးေဒသမားရ ယဥေကးမႈအေမြအႏစအေဆာကအဦးမား အတြကျဖစပါသည။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားသည ထကသ႔ေသာ ကမာၻလးဆငရာေျပာငးလမႈမားအား ခနငစြမးရညမရပ ေဘးအႏရာယေလာပါးေရးႏင လကေလာညေထြစြာေျပာငးလနငေရး မဟာဗဟာမားခမတေဆာငရြကသြားရန အေရးတႀကးလအပေၾကာငး မးေမာငးထးျပလကရပါသည။

တစစတတစေဒသအားျဖင ယဥေကးမႈအေမြအႏစ အေဆာကအဦးမား၏ ထခကလြယမႈအေျခအေနသည ထအေဆာကအဦးမား၏ ေဆာကလပေရးဆငရာႏင ထနးသမးမႈဆငရာအရညအေသြးမားအပါအဝင ၎တ႔၏တညေနရာႏင ႐ပပငးဆငရာဝေသသလကၡဏာမားႏငလညး ဆကစပေနပါသည။ ဥပမာအားျဖင ကမး႐းတနးေဒသရ ေရြ႕ေျပာငး၍မရနငေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစအေဆာကအဦးမားသည အထးသျဖင ရာသဥတေျပာငးလမႈ၏ အကးသကေရာကမႈမား ႏငပတသက၍ ထခကလြယေသာအေျခအေနတြငရပါသည။ အျခားတစဖကတြငလညး အခ ႕ေသာ ထခကလြယမႈမားသည တညေဆာကမႈပစမားေၾကာငလညး ျဖစနငပါသည။ ဥပမာအားျဖင အခ႕ေသာယဥေကးမႈအေဆာကအဦးမားအား ေဘးအႏရာယေလာခမႈ သ႔မဟတ အားျဖညေဆာငရြကမႈ စသညအခကမား ေကာငးစြာျပလပထားျခငးမရပ ထနးသမးေစာငေရာကမႈ သ႔မဟတ ျပနလညျပျပငျခငး စသညမား ျပလပချခငးမားရပါသည။ အခ ႕ေသာအထမး အမတမားႏင အေဆာကအဦးမားသည တညေဆာကေရးလပငနးမားတြင အသးျပသညပစၥညးမားေၾကာငလညးေကာငး သ႔မဟတ ဗသကာဆငရာလကရာမားေၾကာင

လညးေကာငး ထခကလြယေသာအေျခအေနမား ျဖစေပၚေနရျခငးျဖစပါသည။ ဥပမာအားျဖင အတစရာတြင ဘလပေျမကသ႔ အသးျပေသာေျမမႈန႔တြင စြကပမႈ အားနညးၿပး ခနငရညနညးပါးကာ ပနးရဆငရာဖြ႕စညးမႈတြင လကေလာညေထြမႈ မရေတာပ ေျမငလငလႈပခနတြင အလကသငမလႈပရားနငကာ ထခကပကစးမႈ မား အလြယတကျဖစေပၚေစနငပါသည။ ထ႔အျပင လေလာကသညအေထာက အခမရပတညရေနေသာ ျမငမားေသာေပါငးမးမားႏင ေနရာကယကယယထား ေသာ အေဆာကအဦးမားသည ေဘးအႏရာယေလာပါးေရးအတြက ပမေဆာင ရြကရနလအပသညက ေတြ႔ရရပါသည။ ဥပမာအားျဖင အာရတစခြင၌ရေသာ ထပတြငျမငမားေသာေမာစငကသ႔ပစအား ေထာကခေပးထားရသည ေပါငးမး ႏငခတဆကထားေသာ နရပါအေဆာကအဦးမားသည ေျမငလငဒဏ ပမခရ ေလရပါသည။

Nepal: Earthquake (2015). Source: World Bank

Myanmar: Floods (2015). Source: World Bank


႐ပပငးဆငရာဝေသသလကၡဏာမားေၾကာငအျပင ထယဥေကးမႈအေမြအႏစအေဆာကအဦးတညရရာ လမႈစးပြားဝနးကငမားကလညး ထခကလြယမႈဆငရာ အေျခအေနမားအား ျဖစေပၚေစပါသည (Jigyasu 2016)။ ၿမ ႕ျပျဖစထြနးမႈႏင စးပြားေရးလပငနးမားသညေၾကာင အထမးအမတေဆာကအဦးမား၊ ဝတျပရာေနရာ မားႏင သဘာဝအေမြအႏစကသ႔ေသာ သမငးဝငအေမြအႏစမားအား တညေဆာကေရးလပငနးအသစမားက ဝနးရလာသညအေျခအေနမား ျဖစေပၚေစသညက လညး ေတြ႔ရရပါသည။ ထေဆာကလပေရးလပငနးမားသည ဆးရြားစြာေဆာကလပထားေလရၾကၿပး ခြငျပခကေပးသည ဥပေဒေၾကာငးဆငရာမေဘာငသတ မတခကမားလညး မရျဖစတတၾကပါသည။ အေရးေပၚအေျခအေနတစခခ၌ ထအေဆာကအဦးအသစမားသည ယဥေကးမႈအေမြအႏစအေဆာကအဦးမားထသ႔ ဝငထြကမႈခကခေစျခငးအပါအဝင အျခားေသာေဘးအႏရာယျဖစပြားေစသည အခကမားလညးျဖစပါသည။ ေဘးအႏရာယျဖစပြားအၿပးကာလမား၌ ၿမ ႕ၿပထထပသညေနရာမားရ သမငးဝငအေဆာကအဦးမားသည ယာယလေနထငရာအေဆာကအဦးမားအျဖစသ႔ ေျပာငးလသြားတတၾကပါသည။ ထခကလြယမႈ ကျမငမားေစသည အျခားေသာအေၾကာငးအခကမားတြင ေဘးအႏရာယေလာခေရးဆငရာ အသပညာအားနညးျခငး၊ ယဥေကးမႈအေဆာကအဦးမားအား ကာကြယေစာငေရာကရန ဦးစားေပးသတမတမခရျခငး၊ ကာကြယေစာငေရာကေရးဆငရာ လပေဆာငခကမားေဆာငရြကရန စြမးေဆာငရညနညးပါးျခငး၊ ဆကစပပတသကသမားအၾကားရ ေပါငးစပညႇႏႈငးျခငးႏင ယဥေကးမႈဆငရာအေဆာကအဦးမားအတြက ေဘးအႏရာယေလာခေရးဆငရာစမခန႔ခြမႈတြင အကန႔အသတရျခငးတ႔ ပါဝငပါသည။ (Taboroff 2000)

သဘာဝေဘးအႏရာယမားအတြငး ပမနအေျခခအေဆာကအဦးမားပကစးမႈႏင မတညသညမာ ယဥေကးမႈဆငရာ အေမြအႏစမားအေပၚသကေရာကမႈမားသည ျပနလညကစားနငျခငးမရပ အသကေမြးဝမးေကာငးဆး႐ႈးမႈမားအပါအဝင စးပြားေရးဆငရာဆး႐ႈးမႈမားလညး ျဖစပြားေစနငပါသည။ အေမြအႏစအေဆာက အဦးမားအေပၚ ဆးကးသကေရာကမႈမားသည ျဖစပြားေသာေဘးအႏရာယအေပၚမတည၍ ကြျပားျခားနားမႈမားရနငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ေရႀကးသည စြတစ ျခငးႏင အားနညးေစျခငးတ႔ျဖင အေဆာကအဦးမားအား သကေရာကမႈျဖစေစပါသည။ ၾကာရညေရနစျမႇပမႈသည ဖြ႕စညးပဆငရာ မတညမၿငမျဖစမႈကျဖစေစၿပး အေျခခအတျမစ၏ အေျခကမႈက ထခကေစပါသည။ ေရထတြငေမာေနေသာ အပကအစးအပငးအစမားသည အေဆာကအဦး၏ ဖြ႕စညးပပငးဆငရာပကစးမႈက ျဖစေပၚေစတတၿပး ေသးငယေသာအေမြအႏစပစၥညးမားအား ပကစးေစနငပါသည။ ႐တတရကေရႀကးျခငးမားသည ျပတကမားႏင မတတမးမတရာမား အထးသျဖင ေျမတကခနးမားတြငသမးဆညးထားပါက အႏရာယရနငပါသည။ ေျမငလငမားသည သမငးဝငအေဆာကအဦးမားအား ဆးရြားေသာအႏရာယ မား ျဖစေစပါသည။ အထးသျဖင အဂၤေတအေဆာကအဦးမားတြင အကေၾကာငးမားျဖစေစတတၿပး အေဆာကအဦး၏ပစမနက ထခကေစကာ တစစတတစပငး သ႔မဟတ အလးစၿပကပကစးျခငးမား ျဖစေစနငပါသည။ ေဘးအႏရာယေလာပါးေစေရး မဟာဗဟာမားခမတရာ၌ ေဘးအႏရာယအမးအစားတစခခငးစ ႏင ေဘးအႏရာယမားေပါငးစပထားျခငးတ႔အား အေရးတႀကးထညသြငးစဥးစားသငပါသည။ ဇယားကြက-၁ တြင မၾကာေသးခငကျဖစပြားခသည ယဥေကးမႈဆငရာ အေမြအႏစမားအား ထးထးျခားျခား ပကစးမႈမားျဖစေစခသည ေဘးအႏရာယမားစာရငးအား ေဖာျပထားပါသည။ ထျဖစရပမား၏တစခခငးစ၌ သကေရာကမႈမား သည အေမြအႏစအေဆာကအဦးမားအား တက႐ကထခကပကစးျခငးထက ပမလြနကပါသည။ စးပြားေရးဆငရာဆး႐ႈးမႈမားသညလညး ႀကးမားပါသည။


ဇယား-၁ ေဘးအႏရာယမားေၾကာင ထခကပကစးခရေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမားစာရငး

a. World Monuments Fund, “Cultural Heritage Sites of Nepal,” https://www.wmf.org/project/cultural-heritage-sites-nepal.

ခႏစ နငင ေဘးအႏရာယ အႏစခပေဖာျပခက

ခႏစ နငင ေဘးအႏရာယ အႏစခပေဖာျပခက

၂၀၁၆ အတလ ေျမငလင

အနမာ႐ကေဒသရ စန႔ၾသဂတစတငး ဘရားေကာငးႏင ေနာစရာေဒသရ ဆနဘနဒတ ဘရားေကာငးမားအပါအဝင ရာစႏစႏငခ၍ သကတမးရေသာ အေဆာကအဦးမားသည အလးစပကစးသြားခပါသည (Kirchgaessner and Gluffrida 2016) ။ ထခကခစားခရ ေသာ ေဒသတစခလး၏ ခရးသြားလပငနးမ ယ႐ေငြ (၉) ဘလယေလာက ရာေဖြနငၿပး ထ ဝငေငြ၏တစစတတစေဒသသည ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားႏင တက႐ကဆကစပေနပါ သည။ ထေဘးအႏရာယျဖစပြားၿပးကာလအတြငး ခရးသြားအေရအတြကသည လငျမနစြာ ကဆငးသြားခပါသည။

၂၀၁၆ ျမနမာ ေျမငလင

၂၀၁၆ ခႏစ၌ ျမနမာနငငအလယပငးတြင ျပငးအားအဆင ၆.၈ ရစခကစတာစေကးရ ေျမငလငတစခ လႈပခတခပါသည။ ထေၿမ ငလငဒဏေၾကာင အနညးဆးလ၃ဦးေသဆးၿပး ပဂလြငျပငရ ဗဒၶဘာသာဘရားေကာငးေပါငး ၄၀၀ နးပါး ထခကပစၥညးခရပါသည (Myint and Tun 2016) ။ ထေဒသသည ျမနမာနငငခရးသြားလပငနး၏ ဗဟအခကအခာေဒသ တစချဖစပါသည။ ထခရးသြား လပငနးသည စးပြားေရး၏ ၃% အားကယစားျပၿပး အလပ အကငတြငလညး ထပမာဏမ ကယစားျပပါသည။ ေဒသခမား၏ ဝငေငြအေပၚ သက ေရာကမႈရနငသညအျပင ထဘရားေစတပထးမားအား ျပနလညျပျပငရသည ကနက စရတမာ ျမငမားပါသည။

၂၀၁၅ နေပါ ေျမငလင

၂၀၁၅ခႏစတြငလႈပခတခေသာ နေပါေျမငလငသည စးပြားေရးအေပၚ ဆးဆးရြားရြား ဆး ကးသကေရာကေစခပါသည။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအေပၚ သကေရာကခေသာ ဆး ကးသည ပ၍သသာထငရားပါသည။ အထးသျဖင ယနကစကစာရငးဝင ယဥေကးမႈအေမြ အႏစမားအပါအဝင အထမးအမတအေဆာကအဦး ၇၅၀ဝနးကငနးပါး ထခကခရပါသည။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား က႑တစခတညးအေပၚ စးပြားေရးထခကဆး႐ႈးမႈမားသည နေပါနငင၏ေငြေၾကးအရ ၁၉ ဘလယ သ႔မဟတ အေမရကန ေဒၚလာ ၁၈၀ သနးမရပါ သည။ (နေပါအစးရ ၂၀၁၅)

၂၀၁၃ ဖလစပင ေျမငလင

ထခကခစားခရေသာ လဦးေရ ၃.၂ သနးအနက ၃၄၈,၀၀၀ ဦးအား ေျပာငးေရြ႕ေနရာခထား ခရပါသည (NDRRMC 2013) ။ ဘေဟာရ သမငးဝင ဘရားေကာငးမားစြာ ၿပကပကစးခ ရပါသည။ ထ သမငးဝငဘရားေကာငးမား ပကစးဆး႐ႈးမႈသည အေမရကနေဒၚလာသနး ၃၀ ေကာဖးမရပါသည။ ဖလစပငနငင၏ ဘာသာေရးဆငရာ အစဥအလာမားအရ လမႈေရး ဆငရာ ဆးကးသကေရာကမႈသည စးပြားေရးအေပၚထခကမႈထက ပ၍မားျပားပါသည။

၂၀၁၁ ထငးနငင ေရႀကးမႈမား

လ ၂၂၀ေကာေသဆးခရၿပး အယဒၶယကမာၻ႔အေမြအႏစဇႏင ၎ဝနးကငရ ေရးေဟာငး ဘရားေကာငးေပါငး ၂၀၀ ေကာ ေရနစ၍ ထခကပကစးခရပါသည (Taylor 2011) ။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစက႑အေပၚ စးပြားေရးအရ ထခကဆး႐ႈးမႈသည ထငးဘတေငြ ၇.၅ ဘလယေကာ သ႔မဟတ အေမရကနေဒၚလာသနး ၂၅၀ ခန႔ရပါသည။ (GFDRR 2012)

၂၀၁၁ ဂပနနငင ဆနာမ၊ ေျမငလငခန႔မနးေပာကဆးႏင ေသဆးသဦးေရမာ ၁၉,၅၀၀ ဦးခန႔ရၿပး ယဥေကးမႈ အေမြအႏစအရ ေျမငလငေၾကာင ထခကပကစးခရ ေသာ အေဆာကအဦး ေပါငးမာ ၁,၀၀၀ ေကာျဖစပါ သည။ (COMOS 2011)

၂၀၁၀ နယးဇလန ေျမငလင

၂၀၁၁ခႏစ၌ နယးဇလနနငငတြငလႈပခတခေသာ ခရစခကေျမငလငသည နငင၏စးပြား ေရးအေပၚ ႀကးမားစြာထခကေစခၿပး ခန႔မနးဆး႐ႈးမႈတနဖးမာ စစေပါငးျပညတြငးထတ ကနတနဖး၏ ၈%ခန႔ျဖစပါသည။ ခရစခကသည ခရးသြားလပငနး၏ ဝငေပါကတစခ ျဖစၿပး ထက႑မရရေသာ ဝငေငြအရပရပ၏ ၂၀% က ကယစားျပပါသည။ ထေဒသရ ခရးသြားလပငနးသည ထခကမႈအမားဆးရခေသာ ဗဟၿမ႕ေတာကသ႔ေသာေနရာမားရ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားႏင ဆကႏြယေနပါသည။


၂။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ၾကၾကခနငမႈအား တညေဆာကျခငးယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ၾကၾကခနငမႈအားျမႇငတငရာ၌ ၾကေတြ႔ရေသာစနေခၚမႈမား ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ၾကၾကခနငမႈအားျမႇငတငရာ၌ စနေခၚမႈမားစြာရပါသည။ အေမြအႏစအေဆာကအဦးမားအေနျဖင သဘာဝေဘးမား၏ အႏရာယမားႏင ပမၾကေတြ႔ရငဆေနရေသာလညး ထယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ေဘးအႏရာယေလာခေရးဆငရာ နငငတကာအစအစဥမားတြင မၾကာေသးခင ထညသြငးစဥး စားခၾကျခငးျဖစပါသည (UNESCO 2007 c) ။ ၂၀၀၇ ခႏစ၌ ကမာၻ႔အေမြအႏစအေဆာကအဦးမားဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာခေရး မဟာဗဟာအား ကလ သမဂၢအဖြ႕က အတညျပခမတခပါသည။ ထအခနမစ၍ ကမာၻ႔ယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမားအား ထနးသမးေစာငေရာကေရး ဟဂပ႐တေကာဆငရာ လမးညႊန မဝါဒမားအား အတညျပနငေရးအတြက ႀကးပမးအားထတခပါသည။ ၂၀၁၅ ခႏစတြငျပလပခေသာ ကလသမဂၢ ေဘးအႏရာယေလာခေရးဆငရာ တတယအႀကမ ေျမာကညလာခႏင ကလသမဂၢ အေထြေထြညလာခက အတညျပခေသာ ေဘးအႏရာယေလာခေရးဆငရာ ဆနဒငးမေဘာင ၂၀၁၅-၂၀၃၀ တ႔သည လမးသစ ခမတနငချခငးျဖစပါသည။ ဆနးဒငးမေဘာငသည “နငငမား၊ ရပရြာမား၊ စးပြားေရးလပငနးမားႏင လသားမား၏ စးပြားေရးဆငရာ၊ ႐ပပငးဆငရာ၊ လမႈေရးပငး ဆငရာ၊ ယဥေကးမႈပငးဆငရာႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ ပငဆငမႈအေဆာကအဦးမားႏင လ႔အသကမား၊ အသကေမြးဝမးေကာငးမားႏင ကနးမာေရးဆငရာ ဆး႐ႈးမႈမားႏင ေဘးအႏရာယမား သသသာသာေလာခေရး” အတြက တကတြနးထားပါသည။ ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ၾကၾကခနငမႈအားျမႇငတငရာ၌ ၾကေတြ႔ရေသာစနေခၚမႈမားသည ဆနဒငးမေဘာင၏ ကယေျပာေသာ ဦးစားေပးလပငနးနယပယအတြငးတြင ပါဝငပါသည6-

ေဘးအႏရာယအား နားလညျခငး• ေဘးအႏရာယမားအား ရာေဖြေဖာထတျခငး၊ ဆနးစစျခငးႏင ေစာငၾကညျခငး။ အဖြ႕အစညးပငးဆငရာ မေဘာငတစခမရပါက ပထမအဆင ေဘးအႏရာယရာေဖြ

ေဖာထတျခငးအပါအဝင ယဥေကးမႈဆငရာအေဆာကအဦးမား ရငဆငေနရေသာေဘးအႏရာယမားအား စမခန႔ခြရနခကခပါသည။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစဆင ရာက႑၌ ေဘးအႏရာယေလာခေရးစမခန႔ခြမႈအား အေကာငအထညေဖာရာတြင အဆငအသးသး၌ ၾကေတြ႔ရေသာစနေခၚမႈမာ အေျခခသတငးအခကအလက မရျခငးျဖစပါသည။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစအေဆာကအဦးမားအား စာရငးသြငးျခငးမအစျပ၍ ေဘးအႏရာယအမးမးအား ေျမပထတျပစျခငးႏင ၎တ႔အား သမငးဆငရာဗဟသတႏင ႐းရာအစဥအလာအေၾကာငးအရာအတြငး ထညသြငးျခငးတ႔သည နငငမားစြာေဆာငရြကရမည တာဝနဝတရားမားျဖစပါသည။

• ေဒသတြငးေနထငသမားႏင မေနထငသမားထမရရေသာ ေဘးအႏရာယမားအပါအဝင ရပရြာ၏ပတသကမႈတြင အတငးအတာအမးမးရပါသည။ ယဥေကးမႈ အေမြအႏစမားသည အေျခခေနထငသမားႏင ယာယေနထငသမားေၾကာင အညစအေၾကးမားစြန႔ပစျခငး၊ တရားမဝငအေဆာကအဦးမား ေဆာကလပျခငး၊ ဖကလဖကဆးျပလပျခငးမားကသ႔ေသာ လမႈေရးျပနာမားႏငဆကႏြယေသာ ေဘးအႏရာယမားႏငလညး ၾကေတြ႔ရနငပါသည။ အေရးေပၚအေျခအေန တျပနေဆာငရြကရာ၌လညးေကာငး၊ ေဘးအႏရာယအလြန ျပနလညထေထာငေရးႏင ေရရညေဘးအႏရာယေလာခေရး ေဆာငရြကမႈမား၌လညးေကာငး ရပရြာႏငနညးပညာရငမားအၾကား သေဘာတညမႈရာေဖြရာ၌ မတညသည ဦးစားေပးသတမတခကမားႏင ေနရာအသးျပမႈမားေၾကာငလညး စနေခၚမႈမား ၾကေတြ႔ရနငပါသည။

ေဘးအႏရာယအပခပမႈအား အားေကာငးေစေရးေဆာငရြကျခငး • ဥပေဒ၊ မဝါဒႏင အဖြ႕အစညးပငးဆငရာမေဘာငမားႏင အပခပမႈ။ နငငအမားစတြင ယဥေကးမႈအေမြအႏစဆငရာျပနာမားႏင ထေတြ႔လပေဆာငရန

ဥပေဒေၾကာငးဆငရာ၊ စညမဥးစညးကမးပငးဆငရာမေဘာငမား ခမတထားျခငးမားမရပ ေဘးအႏရာယေလာခေရးစမခန႔ခြမႈႏင ဆကစပမႈနညးပါးသညက ေတြ႔ရရပါသည။ အဖြ႕အစညးပငးဆငရာလအပခကမားအား ျဖညဆညးေပးရနလညးေကာငး၊ ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈဆငရာမဟာဗဟာ မားႏင အစအမမားအား အေကာငအထညေဖာရာ၌ ပါဝငေသာဆကစပသညအဖြ႕အစညးမားႏင ပါဝငေဆာငရြကသမားအၾကား ေပါငးစပညႇႏႈငးေရးယႏရားအား ျမႇငတငရန အဆငအသးသးတြင ေပါငးစညးေရးေဆာငရြကရနလအပပါသည။

• လပပငခြင။ ေဘးအႏရာယဆနးစစျခငး၊ ကာကြယထနးသမးျခငး၊ ျပနလညျပျပငျခငး၊ ပစၥညးပစၥယႏင အေဆာကအဦးစမခန႔ခြမႈႏင ျပနလညတညေဆာကေရး ဆငရာလပပငခြငအား အမးသားအဆင သ႔မဟတ အဆငအသးသး၌ရေသာ ေဒသဆငရာအစးရမားအား တာဝနေပးအပနငပါသည (ပစၥညးႏင အေဆာကအဦး အမးအစားအေပၚမတည၍)။ ထလပပငခြငသည က႑ေပါငးစ၊ ခရးသြားမစ၍ အမားျပညသအလပအကငအစအစဥႏင ယဥေကးမႈစသည သကဆငရာဝနႀကး ဌာနမား ျပန႔ႏေနသညသေဘာရပါသည။ ထ႔အျပင အမားျပညသလပပငခြင(ယဥေကးမႈဆငရာ ပငဆငမႈမားသတမတ)၊ ပဂၢလကလပပငခြင သ႔မဟတ အခ ႕ကစၥမား၌ ေပါငးစပထားျခငး (ဥပမာ- သမငးဆငရာထးျခားခကရသည ဘာသာေရးအေျခခအေဆာကအဦးမား) တ႔လညးရပါသည။ ထကသ႔ေသာကစၥ ရပမားသည တစခါတစရ၌ ေဘးအႏရာယရာေဖြေဖာထတျခငး၊ ေဘးအႏရယေလာချခငး၊ ႀကတငျပငဆငျခငးႏင ေဘးအႏရာယအလြန ျပနလညတညေဆာက ျခငးတ႔အပါအဝင ေဘးအႏရာယေလာခေရး လပငနးတစရပလးအား ေႏာငေႏးမႈမားျဖစေပၚေစနငပါသည။ ထ႔အျပင အဖြ႕အစညးႏင ေပးအပထားသညတာဝန မကကညသညမားလညး ရနငပါသည။ ဥပမာ- ယဥေကးမႈဆငရာအဖြ႕အစညးမားသည အေဆာကအဦးမား၏ ဖြ႕စညးမႈပငးဆငရာ ၾကၾကခနငမႈအား ျမႇငတင သညအစအစဥမားအား အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရနအတြက နညးပညာပငးဆငရာစြမးေဆာငရည ရနငခငမရနငမညျဖစပါသည။

6 ကသမဂၢ “ေဘးအႏရာယေလာခေရးအတြက ဆနဒငးမေဘာင (၂၀၁၅-၂၀၃၀)” http://www.unisdr.org/files/43291_sendaiframeworkfordrren.pdf.


Mali: Annual community-based maintenance at World heritage mosque. Source: World Bank.

ေဘးအႏရာယေလာခေရး၌ ရငးႏးျမႇပႏျခငး • အရငးအျမစမား။ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ကာကြယေစာငေရာကရနအတြက ရရနငေသာ ဘ႑ာေရးဆငရာအရငးအျမစမားသည အကန႔အသတမား

ရနငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ၂၀၀၈ ခႏစ ဘ႑ာေရးအကပအတညးၿပးေနာက အတလနငငအေနျဖင ယဥေကးမႈအတြက ၎၏ဘကဂကအား ၂၀၁၁ခႏစအထ ေလာခခပါသည။ ၿပးခသည သးႏစတာကာလအတြငး အေမရကနေဒၚလာ ၆၀၃သနး မ ၃၄၀သနးအထ ထကဝကေလာခခပါသည (Nadeau 2011)။ ဖြြ႔ၿဖးမႈဆငရာ အျခား ေသာ ဦးစားေပးေဆာငရြကရနကစၥမားအၾကား ဖြြ႔ၿဖးတးတကဆတငးျပညမား၌ အေမြ အႏစပစၥညးမားအား ကာကြယေစာငေရာကရနအတြက အေထာကအကအစတအပငး တစခခတပဆငျခငးႏင အျခားေသာဖြ႕စညးပပငးဆငရာေရြးခယစရာမား ျပလပျခငး သည အလြနအမငးေဈးႀကးလြနးပါသည။ ဘ႑ာေရးဆငရာအကန႔အသတရမႈမားသည ယဥေကးမႈဆငရာပစၥညးမားႏငပတသက၍ ဒဂစတယသတငးအခကအလက ကသ႔ေသာ နညးပညာဆငရာကစၥရပမားေဆာငရြကရာ၌လညး ေႏာငေႏးေစပါသည။

• နညးပညာဆငရာ ကၽြမးကငမႈ။ ေဘးအႏရာယျဖစအၿပး လအပခကမားအား ဆနးစစ ျခငးျပလပရန စစဥေဆာငရြကမႈႏင ေပါငးစပညႇႏႈငးမႈေဆာငရြကျခငး၊ ေဘးအႏရာယ မားအၿပး ျပနလညျပျပငျခငးကစၥရပမားအားေဆာငရြကျခငးႏင ေဘးအႏရာယေလာခ ေရးေဆာငရြကခကမားအား ေဆာငရြကျခငးတ႔အတြက နညးပညာကၽြမးကငမႈမရျခငး ႏင ဝနထမးမား၏စြမးေဆာငရညမရျခငးတ႔သည မလေဘးအႏရာယထကပ၍ ထခကမႈပမမားျပားေစပါသည။ ေဘးအႏရာယအၿပး လအပခကဆနးစစျခငးႏင အေရးေပၚျပနလညထေထာငေရးလပငနးမားအား ခကျခငးေဆာငရြကရာ၌ နညးပညာကၽြမးကငသမားရရနငမႈသည အကန႔အသတရနငပါသည။

ေဘးအႏရာယအတြကအသငျဖစမႈ၊ တျပနေဆာငရြကမႈႏင ပမေကာငးမြနေအာင ျပနလညတညေဆာကျခငး• ေဘးအႏရာယအား တျပနေဆာငရြကျခငးႏင ျပနလညထေထာငျခငး။ အေထာကအထားမားအရ ယဥေကးမႈဆငရာအေမြအႏစမားသည ေဘးအႏရာယမား၏

ဒဏကသာ ခစားရသညမဟတပ ေဘးအႏရာယျဖစၿပးေနာက ျပနလညထေထာငေရးဆငရာ ႀကးပမးအားထတမႈမားမရျခငးႏင မလေလာကျခငးမား၊ ေပါငးစပညႇႏႈငးမႈမရျခငး၊ လေလာကေသာတ႔ျပနေဆာငရြကမႈမရျခငးႏင ေဒသဆငရာဝနထမးမား၏ ဗဟသတႏင စြမးေဆာငရညအကန႔အသတရမႈမား၏ဒဏကလညး ခစားၾကရပါသည။ ဥပမာအားျဖင ေဘးအႏရာယျဖစၿပးၿပးခငး ထခကပကစးေသာ ယဥေကးမႈအေဆာကအဦးထမ အပကအစးမားအား ခကျခငးဖယထတရနႀကးပမးျခငးသည ထအေဆာကအဦးအတြငးပငးရ ထခကပကစးမႈအား ပမဆးရြားေစနငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ေအာကရ ဇယား-၂ တြင ေဖာျပထားသညအတငး ၂၀၁၆ ခႏစတြငလႈပခတခေသာ ပဂ(ျမနမာ) ငလငအၿပး ေဆာငရြကခသည ဆနးစစခကမားအရ ၁၉၇၅ ခႏစေနာကပငး ျပနလညျပျပငမႈမားသည ငလင သ႔မဟတ ေရႀကးမႈဒဏကာကြယနငသည နညးပညာမားအား ထညသြငးစဥးစား အသးျပချခငးမရေၾကာငး ေတြ႔ရခရပါသည။ ထနးသမးျခငး၊ ျပျပငေဆာငရြကျခငးႏင ျပနလညတညေဆာကျခငးကသ႔ေသာ ေဘးအႏရာယအလြနေဆာငရြကခကမားသည ပဂငလငတြင ထခကခစား ခရေသာ အေဆာကအဦးမား၏ ထခကခစားရမႈအဆင၌ အေရးပါေသာအခနးက႑မ ပါဝငသညကေတြ႔ရရပါသည။

• ေဘးအႏရာယ ျပနလညတညေဆာကျခငး။ လမႈေရးႏငစးပြားေရး ျပနလညနလနထေရးအတြက ေဆာငရြကေပးနငသညအရာတစခအျဖစ ယဥေကးမႈအား အသအမတျပျခငး၊ လျခေရးႏင အရညတညတေရးအားျမႇငတငရနႏင ယဥေကးမႈအေမြအႏစအား ကာကြယေစာငေရာကရနလအပျခငးကသ႔ေသာ က႑စ ထညသြငးစဥးစားထားေသာ ျပနလညထေထာငေရးႏင ျပနလညတညေဆာကေရးျဖစစဥအား ခဥးကပသညနညးလမးက ျမႇငတငရနအတြက ျပနလည တညေဆာကသညကာလအတြငး အဆငအသးသးရ ပါဝငပတသကသမား၊ အာဏာပငမားႏင ပးေပါငးေဆာငရြကရန လအပပါသည။


၂၀၁၆ ပဂငလငမ ရရသည သငခနးစာမား

ပဂသည ျမနမာနငငရ အေရးႀကးေသာ သမငးဝငေနရာတစချဖစၿပး ဘမေဗဒအားျဖင လႈပရားေနဆျဖစေသာ ေဒသတစချဖစပါသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ ၾသဂတလ ၂၄ ရကေန႔တြင ျပငးအားအဆင ၆.၈ ရစခကစတာစေကးရ ေျမငလငေၾကာင ေစတပထးေပါငး ၄၀၀ ခန႔ ထခကခရပါသည။ ယနကစက၊ ကမာၻ႔ဘဏႏင အျခားေသာမတဖကမား၏အကအညျဖင ထခကသကေရာကမႈရခေသာ အေဆာကအဦးမားႏင ေရြး ခယထားေသာအေဆာကအဦးမား၏ ဖြ႕စညးပပငးဆငရာ တညၿငမမႈရေစေရး ေရြးခယစရာနညးလမး မားျဖင အေသးစတဆနးစစျခငးႏင ပဂ၏ၾကၾကခနငမႈအားျမႇငတငရန အၾကျပခကမားအား ျပလပခပါ သည။ ထေလလာဆနးစစမႈမားက ၂၀၁၆ ေျမငလငေၾကာင ထခကပကစးဆး႐ႈးမႈမားႏင ၁၉၇၅ ခႏစ ေျမငလငအၿပးျပလပခေသာ အရညအေသြးညဖငးသည ျပျပငထနးသမးျခငး၊ ျပနလညတညေဆာက ျခငးမားအၾကား ဆကႏြယမႈရေၾကာငး ညႊနျပေနပါသည။ ပဂရ ေစတပထးမားစြာအား အနညးႏငအမား ထခကပကစးေစခေသာ ၁၉၇၅ ခႏစ ေျမငလငအၿပးေနာက ထထခကပကစးခေသာ ေစတပထးမား အား ျပနလညျပျပငေဆာငရြကမႈကာလအသးသး၌ အနညးဆးတစစတတစေဒသအားျဖင ျပနလညျပ ျပငတညေဆာကမႈမား ျပလပခၾကပါသည။ သ႔ေသာ ထအတတက ျပနလညျပျပငတညေဆာကခမႈ အမားစသည ေျမငလငႏင အျခားေသာေဘးအႏရာယဆငရာမားအား ႀကတငတြကဆ၍ အားေကာငး ေစေရး ထညသြငးစဥးစားထားမႈမား မရခသညက ေတြ႔ရရပါသည။ ျဖစရပမားစြာ၌ ထျပနလညျပ ျပငတညေဆာကမႈအဆငမား၌ ထညသြငးခေသာအစတအပငးႏင ဖြ႕စညးပအသစမားသည ေျမငလင ဒဏခနငရညအေပၚ မားစြာဆးကးသကေရာကေစခၿပး ၂၀၁၆ ခႏစ ေျမငလငတြင ႀကးမားေသာ ထခကပကစးမႈမား ျဖစေပၚေစခပါသည။ ႀကးႀကးမားမားေဆာငရြကမႈမား (သဖ႐နမားထညသြငးျခငး) အား ေစတပထးအမားအျပားတြင ေဆာငရြကခေသာလညး ထေရာကမႈရျခငးႏင လပေသသပမႈမား၌ ေမးခြနးထတစရာမားရခပါသည။ လြနခေသာႏစေပါငးမားစြာကတညးက ၿပကပကစးခေသာ ေစတရာ မားအေပၚတြငတညေဆာကခသည ရာႏငခေသာေစတပထးမားတြင ၾကၾကခနငေရးအစအမမား ထညသြငးတညေဆာကထားချခငးမရပ ဆးဆးရြားရြား ထခကပကစးမႈမားရခသညက ေတြ႔ရရပါသည။ အျခားတစဖက၌ ယနကစက/ယအနဒပစမခက ဘာမား ၇၈/၀၂၃ အပါအဝင နညးပညာကၽြမးကငသမား၏ အၾကျပခကမားႏင အဆျပခကမားအတငး ျပျပငတညေဆာကခေသာ ေစတပထးမားသည ေျမငလငဒဏခနငရညအားေကာငးၿပး ၂၀၁၆ ေျမငလငတြင အနညးဆးသာ ထခကပကစးခသညက ေတြ႔ရရပါသည။

Myanmar: Damaged temple in Bagan. Source: World Bank.

အရငးအျမစ။ Gavrilovic, Pichard and Poitter 2016, Gallinaro 2016

ယဥေကးမႈဆငရာအေမြအႏစမား ၾကၾကခနငေရးအတြက နညးလမးမား ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈနယပယသည သဘာဝေဘးအႏရာယမားအား တ႔ျပနေဆာငရြက႐သကသကမဟတပ ႀကတငစစဥ၊ လပေဆာင၊ ရငးႏးျမႇပႏမႈ မားျဖင ပမၿပးျပညစသည မေဘာငတစခဆသ႔ တျဖညးျဖညးျခငး ကးေျပာငးလကရပါသည။ ဟဂႏင ဆနဒငးမေဘာငမားက နငငတကာမေဘာငမားသည ၎၏အဓကအစတအပငးမားျဖစေသာ ကာကြယတားဆးျခငး၊ ေဘးအႏရာယေလာချခငး၊ ေဘးအႏရာယအသငျဖစျခငးႏင တ႔ျပနေဆာငရြကျခငး၊ ၾကၾကခနင ေသာ ျပနလညထေထာငျခငးႏင ျပနလညတညေဆာကျခငးနယပယမား၌ ေရ႕တနးေရာကရေနၿပျဖစပါသည။ ထၿပးျပညစေသာ ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈအား ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားဆငရာ ပငဆငမႈ၊ အေဆာကအဦးမား၌လညး အသးျပနငပါသည။ ထနညးလမး၌ အေဆာကအဦးဖြ႕စညးမႈပငးဆငရာ အေၾကာငးအရာမားျဖစေသာ တညေဆာကေရးႏင အငဂငနယာနညးပညာမားႏင အ ေဆာကအဦးဖြ႕စညးမႈပငးဆငရာမဟတသည အေၾကာငးအရာမားျဖစသည ဥပေဒ၊ မဝါဒမား၊ စြမးေဆာငရညတညေဆာကျခငး စသညနညးလမးႏစခစလးသည ယဥေကးမႈဆငရာအေမြအႏစမား၏ ၾကၾကခနငမႈအား ျမႇငတငေဆာငရြကရာ၌ အေထာကအကျဖစနငပါသည။

ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ကာကြယေစာငေရာကရနအတြက လပနငကငနငစြမးရေသာ အပခပမႈဆငရာ ဖြ႕စညးမႈရျခငးျဖင ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား ၾကၾကခနငေရးအတြက ၿပးျပညစေသာခဥးကပမႈ နညးလမးတစခခမတနငေရးအတြက လပေဆာငနငမညျဖစပါသည။ (Bianchi and Tampieri 2016) ယဥေကး မႈအေမြအႏစဆငရာလပငနးေဆာငရြကမႈမားအား ဥပေဒပငးဆငရာမေဘာငတစခက လမးညႊနမႈေပးသငၿပး ဆငရာဌာန မားအတြက တာဝနဝတရားမားအပႏငးကာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား စမခန႔ခြမႈအတြက ေပါငးစပညႇႏႈငးေပးမညမဝါဒမား ခမတရမညျဖစပါသည။ ထဌာနဆငရာအဖြ႕အစညးမားအေနျဖင ၎တ႔၏အခနး က႑အား ျဖညဆညးေဆာငရြကနငေရးအတြက လအပသညအရငးအျမစရရေရး ေဆာငရြကနငရမညျဖစပါသည။ အေတြ႔အၾကမားအရ အဖြ႕အစညးပငးဆင ရာယႏရားမားသည ေဘးအႏရာယမားအားဆနးစစေစာငၾကညျခငး၊ ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈအစအစဥမားခမတေရးဆြျခငး၊ သဘာဝေဘးအႏရာယ မားအား ျပငဆငတ႔ျပနနငရနအတြက လေလာကသညအရငးအျမစမားႏင စြမးေဆာငရညျမႇငတငျခငးအပါအဝင ထက႑အတြငးရ ၾကၾကခနငေသာနညးလမး မားအား အေထာကအပျဖစေစေၾကာငး ေတြ႔ရရပါသည။ ဂပနနငငသည ထကစၥအတြက ဥပမာတစချဖစပါသည။ တရကကသ႔ေသာ အျခားနငငမားတြင လကရ ေဆာငရြကေနေသာ အပခပမႈဆငရာဖြ႕စညးမႈမားသည ေဘးအႏရာယေလာခေရးလပေဆာငခကမားအတြက စနေခၚမႈမားပငျဖစေစပါသည။ ဥပမာအားျဖင သေဘာတညမႈရရရန အဆငဆငခြငျပခကေတာငးခရျခငး၊ ဦးစားေပးမႈမားျပားစြာရျခငး၊ ၾကၾကခနငေသာလပေဆာငမႈမားႏငပတသက၍ သကဆငသမား၏ အျမငအမးမးတ႔ရျခငးတ႔ျဖစပါသည။


လပနငကငနငစြမးရေသာ အပခပမႈမေဘာငတစခရၿပဆသညႏင ၾကၾကခနငမႈတညေဆာကျခငးအား စဥးစားေဆာငရြကနငမညျဖစပါသည။ ပငဆငမႈပစၥညးႏင အေဆာကအဦးပစအေပၚမတည၍ ၾကၾကခနငမႈအား ကယျပန႔သညနညးလမး (၃) ချဖင တညေဆာကနငမညျဖစပါသည။ ထနညးလမးမားမာ ၁) တညေနရာပငး ဆငရာ၊ ၂) ႐ပဝတပစၥညးပငးဆငရာ၊ ၃) လပငနးေဆာငရြကမႈပငးဆငရာနညးလမးမားျဖစပါသည။ ထလပေဆာငခကမားသည အေဆာကအဦးဖြ႕စညးမႈပငး ဆငရာ သ႔မဟတ ဖြ႕စညးမႈပငးမဟတသည အေၾကာငးအရာမားျဖစနငပါသည။

တညေနရာပငးဆငရာ ေဘးႏရာယေလာခသည မဟာဗဟာမားအား သမငးဝငအေဆာကအဦးမားႏင ဘာသာေရးဆငရာေနရာမားကသ႔ေသာ ေျပာငးေရြ႕၍မရ သည ထထညႀကးမားေသာအေမြအႏစမားအတြက အသးျပ၍မရပါ။ သ႔ေသာ အႏပညာပစၥညးမား၊ ပနးခ၊ ပနးပ စသည ေျပာငးေရြ႕၍ရေသာ အေမြအႏစမားအတြကမႈ တညေနရာပငးဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာခေရးမဟာဗဟာမားအား အသးျပနငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ပငလယေရမကႏာျပင ျမငတကလာနငေၾကာငး ႀကတငခန႔မနးနငပါက ထအေမြအႏစပစၥညးမားအား ကမး႐းတနးေနရာမားႏင ေဝးကြာသညေနရာမားသ႔ ေျပာငးေရြ႕ထားနငမညျဖစပါသည။

ေျပာငးေရြ႕၍မရနငေသာ အေမြအႏစမားျဖစသည သမငးဝငအေဆာကအဦးမားႏင အထမးအမတအတြကမႈ ႐ပဝတပစၥညးပငးဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာခေရး ကစၥတြင ႐ပဝတပငးဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာခေရးေဆာငရြကမႈ၌ စြမးေဆာငခကႏင အႏစသာရမပကမႈအေပၚအေျခခသည နညးလမးမားစြာရပါသည။ အငဂငနယာဆငရာနညးပညာမားသည ေဘးအႏရာယမားမ အေဆာကအဦး၏တညၿငမမႈႏင စစမနမႈအားေကာငးေစေရးအတြက အေထာကအကျဖစေစပါသည။ အငဂငနယာဆငရာနညးပညာမားသည ႐ပပငးဆငရာအတားအဆးမား သ႔မဟတ ေရႀကးျခငးမ အေဆာကအဦးမားပကစးေစမႈအား အကာအကြယျဖစေစေရးအ တြက သဘာဝအေျခခလပေဆာငခကမားကသ႔ေသာ ထပတးအေျခခအေဆာကအအမားမတဆင ကာကြယေစာငေရာကမႈအဆငအား ျမႇငတငနငပါသည။ မညကသ႔ေသာ ႐ပဝတပငးဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာခေရးနညးလမးမားအား အသးျပရမညဆသညအခကသည တညေနရာႏင ၎၏ဝေသသလကၡဏာမား၊ ေဘးအႏရာယအမးအစားမား၊ နညးပညာႏငဘ႑ာေရးအရငးအျမစမားရရနငမႈႏင ပါဝငပတသကသမား၏ အျမငမားအေပၚတြငမတညပါသည။ လာမညအခနး တြငေဖာျပထားသည တရကနငင၏ျဖစရပအား ဆနးစစခကအရ ထခကလြယမႈဆငရာ အေကာငးဆးေသာဆနးစစမႈမားႏင အေျခအေနတစရပရပ၌ အေဆာက အဦး၏ ျဖစတနစြမးရေသာ စြမးေဆာငခကဆငရာ ၃ ဖကျမငပစတ႔သည မညသညထပတးအစတအပငးအားေရြးခယရမညက လမးညႊနျပသနငပါသည။ အထမးအမတအေဆာကအဦး အားေကာငးေစေရးအတြက နညးပညာပငးဆငရာလမးညႊနခကမားႏင ကာလတ၊ ကာလရည မဟာဗဟာမားေရးဆြျခငးမျပမ ကရယာမားႏငနညးလမးမား၏ အားေကာငးေစေရးစြမးေဆာငရညအား သပၸနညးကဆနးစစမႈျပလပျခငးသည မျဖစမေနလအပေသာ နညးလမးတစချဖစပါသည။

႐ပဝတပငးဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာချခငးတြင ႐းရာအစဥအလာ အေဆာကအဦးတညေဆာကမႈ နညးပညာရပပစကလညး အသးျပနငပါသည။ ကကရ မးယားေဒသသည ေခတသစမတငမ အေဆာကအဦးမားအေနျဖင ေျမငလငမားအတြငး အေတာအသငခနငစြမးရခေၾကာငး ျပသနငခသည ဥပမာတစခ ျဖစ ပါသည။ ၿမ႕ေတာသၽရနာဂါရ မားစြာေသာ ႐းရာအစဥအလာအေဆာကအဦးမားသည ကၽြနးသစဖရနအတြငး အဂၤေတျဖညသညပစမားျဖစပါသည။ ၁၈၈၅ ခႏစမ ၁၉၆၇ ခႏစအတြငးလႈပခတခေသာ ေျမငလငမား၏မတတမးမားအရ ကၽြနးသစဖရနအတြငး အဂၤေတျဖညထားေသာအေဆာကအဦး ပစမား သည ပမ၍လႈပရားနငေသာ အေဆာကအဦးမားထက ပမလျခသညက ေတြ႔ရရပါသည။ ၂၀၀၅ ခႏစ ေျမငလငေနာကပငးတြငလညး ေျမငလငဒဏခခရ ေသာ ပါကစၥတနဘကျခမးရ ကကရမးယားေဒသတြငလညး အလားတအခကက သတထားမခပါသည။ ထေခတေဟာငးတညေဆာကေရးနညးပညာမားသည ကကရမးယားေဒသရ ေျမအမးအစားႏငကကညပါသည။ ထဥပမာမားသည အေမြအႏစမားႏင အျခားေသာပစၥညးမား ၾကၾကခနငေစေရးအတြက ႐း ရာအစဥအလာအေဆာကအဦးမားထမ သငယနငေသာအခနးက႑တစခအျဖစ မတယနငပါသည။

႐ပဝတပငးဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာခေရး မဟာဗဟာမားအား အေဆာကအဦးဖြ႕စညးမႈမဟတသည အစတအပငးမားျဖင ျဖညစြကသငပါသည။ ဥပမာအားျဖင အေဆာကအဦးတညေဆာကမႈဆငရာ စညးမဥးစညးကမးမားသည ေဘးအႏရာယေလာခေရးအတြက အေထာကအကျဖစေစပါသည။ ထ႔အတြက ၂၀၁၆ ခႏစ၌ အေမရကနျပညေထာငစအစးရအေနျဖင အေဆာကအဦးပစမား၊ စညးမဥးစညးကမးမားႏင စသတမတခကမား ပမေကာငးမြနေစေရး လပေဆာငမႈတစရပက စတငခပါသည။ ေယဘယစညးမဥးစညးကမးတစရပအေနျဖင အေဆာကအဦးဆငရာ စညးမဥးစညးကမးသတမတခကမားသည မၾကာေသးမကျပလပထားေသာ ေဘးအႏရာယဆနးစစမႈမားႏငလညး ကကညမႈရရန လအပမညျဖစပါသည။ ထ႔အျပင ထစညးမဥးစညးကမးမားအားလကနာမႈ ေဆာငရြကမႈရေစေရးအတြက လညး ဆကစပအဖြ႕အစညးမားက ေဆာငရြကသြားရနအေရးႀကးပါသည။ ေဘးအႏရာယျဖစနငေခ ေျမပ၊ ႐ႈ႔ေထာငစ အစအစဥေရးဆြထားျခငးႏင ေဘးအႏရာယ အလြန အစးရ၏ ဘ႑ာေရးဆငရာအသငျဖစမႈအား ျမႇငတငထားျခငးတ႔သည အေဆာကအဦး၏ ဖြ႕စညးမႈပငးဆငရာမဟတေသာ လပေဆာငခကမားအတြက ဥပမာမားျဖစပါသည။ ထအခကမားသည ေဘးအႏရာယမားအားေလာခနငၿပး ေဘးအႏရာယေၾကာငျဖစေပၚေသာဆး႐ႈးမားအား ေလာခနငမညျဖစပါသည။

လပငနးေဆာငရြကမႈဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာချခငးနညးလမးသည ေဘးအႏရာယဆငရာႀကတငျပငဆငျခငး၊ ျပနလညထေထာငေရးဆငရာ အစအစဥမား ေရးဆြျခငးႏင ဆကစပအဖြ႕အစညးဆငရာ တညေထာငျခငးမားအေပၚ အာ႐စကေဆာငရြကပါသည။ ေဘးအႏရာယေလာခေရး အေရးေပၚအစအစဥမားႏင ဇာတတကေလကငျခငးမားသည ဆကစပပတသကသမားအၾကား ထေရာကေသာေပါငးစပညႇႏႈငးမႈတညေဆာကျခငးႏင နးကပစြာဆကႏြယေနသညက ေတြ႔ရရပါသည။ လငျမနထေရာကေသာတ႔ျပနျခငးႏင ျပနလညတညေဆာကျခငးမားအား ေဆာငရြကနငရနအတြက ယဥေကးမႈဆငရာက႑ပါဝငေသာ၊ အ မးသားဖြြ႔ၿဖးတးတကေရးမဟာဗဟာမား၊ အစအစဥမားႏငခတဆကထားေသာ ေဘးအႏရာယျပနလညထေထာငေရးမေဘာငမားအား သကဆငရာဆကစပသမား က ေဘးအႏရာယမတငမ ႀကတငျပငဆငသေဘာတညထားၿပးျဖစရမညျဖစပါသည။ အဖြ႕အစညးဆငရာယႏရားမားသည ေဘးအႏရာယျဖစၿပးေနာက ျဖစေပၚ လာမညယဥေကးမႈအေမြအႏစမားႏင ဆကစပျပနာမားအားေျဖရငးရန ေပါငးစပညႇႏႈငးမႈႏင စြမးေဆာငရညျမႇငတငျခငးတ႔အား တညေဆာကထားသငပါသည။


၃။ ၾကၾကခနငေသာနညးလမးမားအား ျမႇငတငေဆာငရြကရာမရရေသာသငခနးစာမားလကရလပကငေဆာငရြကေနေသာ အေလအထမားႏင သငယရရေသာသငခနးစာမားသည ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအေနျဖင သဘာဝေဘးအႏရာယဒဏ ျမငမားစြာၾကေတြ႔ရနငသည နငငမားအတြက ကယျပန႔ေသာ ၾကၾကခနငေရးနညးလမးမားအား ကညေဖာျပနငမညျဖစပါသည။ နငငမားစြာမ ဥပမာမားႏငအတ အေလအထေကာငးမားအား ေအာကတြငေဖာျပထားပါသည။ ယငးအေလအထေကာငးမားထမ အခ ႕အား အခနး(၄) ျဖစရပေလလာမႈအခနးတြင အေသးစတထပမေဖာျပထားပါသည။

• လကရ ေဘးအႏရာယေလာခေရးစမခန႔ခြမႈ မဝါဒမေဘာငမားအတြငးရ ပမနေဆာငရြကေနေသာ အေမြအႏစထနးသမးေစာငေရာကျခငးအား အဆငအသးသး တြင အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကသငပါသည (ေဒသအဆငႏင အမးသားအဆင)။ ဂပနနငင ၏ ျဖစရပေလလာမႈ၌ ေဖာျပထားသညအတငး အဆငအသး သးရ အစးရမားအေနျဖင ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈအစအမမားအတြငး ယဥေကးမႈပစၥညးမားအား ထနးသမးေစာငေရာကျခငးအား ထညသြငး အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကသငပါသည။ ထနးသမးေစာငေရာကျခငးအား ျပနလညထေထာငျခငး၏ အဓကအစတအပငးအျဖစ အသအမတျပသငပါသည။ တစခနတညးမာပင အေမြအႏစစမခန႔ခြမႈမႈဝါဒမားႏင အစအမမားသညလညး ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈမဝါဒမားႏင ေပါငးစညးေဆာငရြကသငပါသည။ ထအခကက ပမထေရာကေသာ ခဥးကပမႈနညးလမးတစချဖစနငၿပး ထနညးလမးတြင ပါဝငပတသကသမားအေနျဖင သကဆငရာတာဝနဝတရားမားအား ပမအာ႐စကနငမညျဖစပါသည။

• ေဘးအႏရာယေလာခေရး လပငနးေဆာငရြကမႈမားႏင ျပနလညထေထာငေရး ႀကးပမးအားထတမႈမားအတြက ကနးဂဏနးအခကအလကမား စစညးေကာက ယရနလအပပါသည။ အတလသည ကနးဂဏနး၊ အကၡရာႏင ႐ပပတ႔အေပၚအေျခခ၍ေရးဆြထားေသာ ေဘးအႏရာယျပေျမပတစခ ေရးဆြထားပါသည။ ထေျမပသည အတလနငင၏ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား သဘာဝေဘးအႏရာယမားမ လျခစတခေစေရးအတြက အသးျပေသာ ရညညႊနးကးကားရာ ကရယာတစခအျဖစ ေဆာငရြကပါသည။ ၾသစေတးလနငင ၌ အေမြအႏစဆငရာ ကာကြယေစာငေရာကမႈႏင ဘ႑ာေငြရရေရးအတြက အေျခချဖစ၏ေသာ အေမြအႏစထနးသမးေရးမတပတငအား ျပနလညဆနးစစမႈျပလပရာတြင ကနးဂဏနးအခကအလကမား၌ လစဟာခကမား၊ ေရ႕ေနာကမညညြတမႈမားအား ေတြ႔ရခရပါသည။ ထအခကအားေျဖရငးရနအတြက ၂၀၀၆ ခႏစတြင ေပါငးစပညႇႏႈငးထားေသာ အမးသားအေမြအႏစအစအစဥမ ဦးစားေပးစမခကတစခအေနျဖင ကနးဂဏနးအခကအလကေကာကယျခငး စခနစညႊနးမားအား ခမတခပါသည။ ၾသစေတးလနငငသည အေမြအႏစပစၥညးမား စမခန႔ခြမႈအတြက မဝါဒမားခမတ နငခေသာ စျပနငငတစခလညးျဖစပါသည။ ထမဝါဒ၌ မညသညအေမြအႏစပစၥညးအား ဦးစားေပး၍ထနးသမးေစာငေရာကရမညႏင ရပေငြခြေဝေရးတ႔အတြက ဦးစားေပးသတမတပါသည။

• ေဘးအႏရာယမားေပၚ ပမနားလညသေဘာေပါကေစရနႏင ပမထေရာကေသာ ေဘးအႏရာယေလာေခရး ရငးႏးျမႇပႏေရးႏင အစအစဥမားေရးဆြေရးတ႔အ တြက ေဘးအႏရာယမးစႏင ထခကလြယမႈဆနးစစခကမားႏင အေမြအႏစပစၥညးမားဆငရာ က႑ေပါငးစေလလာဆနးစစမႈမားအား ေဆာငရြကသငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ကမာၻ႔ဘဏႏင ကမာၻလးဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာခေရးဌာနတ႔၏အကအညျဖင ဖလစပငနငင ခရးသြားလာေရးဌာနသည ၂၀၁၃ ခႏစတြငျဖစပြားခေသာ ဘပယေျမငလငႏင တငဖြနးဟငရနတ႔အၿပး၌ ထခကလြယမႈဆနးစစခကအား ယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာ ၁၆ ခ၌ ျပလပခပါသည။ ထအေသးစတေဆာငရြကထားေသာ ေဘးအႏရာယေပါငးစ ထခကလြယမႈအေျခအေနဆနးစစခကက ယဥေကးမႈအေမြအႏစတစခခငးစအတြက ေဘး အႏရာယေလာခေရးဆငရာ အၾကျပခကမားေပးနငခပါသည။ ထအၾကျပခကမားတြင သေဘာတရားဆငရာပစ၊ ဖြ႕စညးမႈပငးဆငရာအားေကာငးေစေရး ႏင ျပနလညျပျပငထနးသမးေရးေဆာငရြကခကမားအတြက ခန႔မနးကနကစရတမား ပါဝငပါသည။

The Philippines: Heritage site retrofitting design. Source: World Bank.


• ေဘးအႏရာယမားအားရာေဖြေဖာထတျခငးႏင ေစာငၾကညျခငး၊ ေလာချခငး၊ တ႔ျပနေဆာငရြကျခငးႏင ျပနလညထေထာငေရးႏင ျပနလညျပျပငထနးသမး ေရးတ႔အတြက အစးရႏငပါတသကဆကႏြယသမား၏စြမးေဆာငရညအား တညေဆာကေပးရနလညး အေရးႀကးပါသည။ ထရညရြယခကအတြက ယဥေကးမႈ အေမြအႏစမား၏ ၾကၾကခနငမႈအားျမႇငတငရာ၌ အစးရႏင အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမားအၾကား ပးေပါငးေဆာင ရြကမႈအားျမႇငတငရန ေနရာတစခအေနျဖင ResCult (ယဥေကးမႈအေမြအႏစ၏ ၾကၾကခနငမႈအားျမႇငတငျခငး) စမခကအား ဥေရာပသမဂၢက စတငေဆာငရြကခပါသည။ အရပဖကကာကြယေစာငေရာကေရး ဌာနမား၊ အေမြအႏစဆငရာဝနႀကးဌာနမား၊ ေဒသဆငရာအစးရအဖြ႕မား၊ ပဂၢလကရငးႏးျမႇပႏသမားႏင ရပရြာမားအေနျဖင ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား ထနးသမးေစာငေရာကေရးအတြက အတတကြ လကတြလပေဆာငနငၾကပါသည (Linggua stal. forthcoming)။ ယဥေကးအေမြအႏစမား ထနးသမးေစာင ေရာကျခငးအား ဦးေဆာငေဆာငရြကၾကေသာ အဖြ႕အစညးမားအေနျဖင ၎တ႔၏ပါဝငေဆာငရြကမႈမားသည ခကျခငးလကငငးေဆာငရြကရမည ေဘးအႏ ရာယျဖစအၿပး ေဆာငရြကမႈမားအတြက ေပါငးစပညႇႏႈငးရနသာမဟတပ ေဘးအႏရာယမျဖစမ ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားစမခန႔ခြမႈႏင ေဘးအႏ ရာယေလာခေရးကစၥရပမားအတြကပါ ျဖစသညအတြကေၾကာင ထဦးေဆာငအဖြ႕အစညးမားအေနျဖင ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈမဝါဒမားအား နားလညသေဘာေပါကရန လအပမညျဖစပါသည။

• ေဘးအႏရာယေလာခေရးစမခန႔ခြမႈ၌ ရပရြာ၏ပါဝငေဆာငရြကမႈသည အလြနအေရးႀကးေသာ အခကတစချဖစပါသည။ အေမြအႏစပစၥညးတစခခႏင ဆကႏြယေနေသာ ေဘးအႏရာယႏင ထေဘးအႏရာယေလာခေရးတ႔အေပၚ ရပရြာ၏ထငျမငယဆပသည ကၽြမးကငသမား၏ ထငျမငယဆပႏင ထပတကခင မကပါလမမည။ ဥပမာအားျဖင ၂၀၁၁ ခႏစ၌ ထငးနငင တြငျဖစပြားခေသာ ေရႀကးမႈမားအၿပး အာရဖြြ႔ၿဖးဘဏ၏ရပေငြျဖင အႏပညာဦးစးဌာန၊ ယနကစက၊ ယနကစက-အငအတခအးတ႔ပးေပါငးေဆာငရြကသည အာယဒၶယအတြက ေရးႀကးမႈေဘးအႏရာယေလာခေရးအစအစဥတြင မးေလဝသဆငရာတြကခကမႈ မားအရ ထေဒသ၏မညသညေနရာမားသည ေရႀကးနငမႈအႏရာယအရဆးဆသညအခကႏငပတသက၍ ရပရြာ၌ မတညသညထငျမငယဆခကမားရေနၾကသညက ေတြ႔ရခရပါသည။ ေဘးအႏရာယေလာခေရးပစေရးဆြရာ၌ ေရႀကးမႈေဘးအႏရာယႏငပတသက၍ ပါဝငပတသကသမားအၾကား နားလညမႈမား အားညႇႏႈငးနငရန အျပငးအထနေဆြးေႏြးတငပငမႈမား ျပလပခရပါသည။ ဘသေဘာတညခကရရေရးအတြက တငပငေပါငးစပညႇႏႈငးျခငးသည မရမျဖစ အေရးႀကးပါသည။ အားလးေသာသကဆငသမားအား စမခက၏ကနဦးတြင အတတကြပါဝငလာေစေရး ေဆာငရြကနငရနအေရးႀကးပါသည။ သ႔မာသာ ေဘးအႏရာယစမခန႔ခြမႈ၏ မတညေသာအဆငအသးသး၌ အထးသျဖင ေဘးအႏရာယေစာငၾကညျခငးႏင အေရးေပၚတ႔ျပနမႈမားတြင ရပရြာအေနျဖင အေရး ႀကးေသာအခနးက႑မ ပါဝငနငမညျဖစပါသည။

• ေဘးအႏရာယရာေဖြေဖာထတျခငး၊ ေဘးအႏရာယေလာချခငး၊ ေဘးအႏရာယအလြန ျပနလညထေထာငျခငးႏင ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ထနးသမး ေစာငေရာကျခငးတ႔၌ ေလကငေပးထားေသာ ကၽြမးကငပညာရငမားကြနယကမားအား ထေထာငထားသငပါသည။ ထ႔အျပင ထနယပယရ သေတသနမားအား အားေပးျမႇငတငရနအတြက ပညာရပဆငရာပညာရငမားႏင ပးေပါငးေဆာငရြကနငေရး အဖြ႕အစညးမားအား တြနးအားေပးေဆာငရြကသငပါသည။ ဂပနနငင ရ Ritsumeikan တကသလရ ၿမ ႕ျပယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအတြက ေဘးအႏရာယေလာခေရး အငစတက ႕သည ၎၏ကမာၻတလႊားကၽြမးကငသမားအား ေလကငေမြးထတေပးျခငး၊ အသပညာဗဟသတမားမေဝေပးျခငးႏင ဂပနနငငႏငျပငပတြင စြမးေဆာငရညတညေဆာကေပးျခငးဆငရာ လပငနးေဆာငရြကမႈ မားေၾကာင ကမာၻ႔အသအမတျပတကသလတစခအျဖစ ရပတညေနပါသည။

• နငငမားအၾကား ကၽြမးကငမႈဆငရာမညမမႈမားေၾကာင သငခနးစာမားႏင အသပညာဗဟသတမားမေဝေပးျခငးသည အဖးတနပါသည။ ကမာၻ႔ယဥေကးမႈအေမြ အႏစစမခန႔ခြမႈ၌ အေကာငးဆးအေလအထအျဖစ အသအမတျပခေသာလပေဆာငခကမာ ကမာၻ႔ယဥေကးမႈအေမြအႏစ ေကာမတကလပေဆာငေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမား၏ စမခန႔ခြမႈနညးလမးအသစမားႏင ဆနးသစေသာနညးလမးမားအား မေဝျခငးျဖစပါသည။ ထေဖာေရြေသာယဥၿပငမႈသည ကမာၻ႔အေမြအႏစေနရာမား စမခန႔ခြသ ၂၃ ဦးသည အျခားတငးျပညမား၌ ကည၍ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား ၾကၾကခနငေရးအတြက အသပညာဗဟသတဖနးတး တညေဆာကျခငးအား လကေတြ႔လပေဆာငျခငးျဖစပါသည။ ဖလစပငနငင ရ ဗဂနၿမ ႕သည အရငးအျမစအကန႔အသတရသညအေျခအေနတြင ထနးသမး ေစာငေရာကမႈႏင စမခန႔ခြမႈ၌ ရပရြာ၏ပါဝငေဆာငရြကမႈ ယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမားအား နညးလမးေပါငးစခဥးကပမႈျဖင အေကာငးဆးေဆာငရြကနင သညၿမ႕အျဖစ ေရြးခယခခရပါသည7။

• ၾကၾကခနငမႈဆငရာလပငနးေဆာငရြကခကမားအတြက စသတမတထားေသာ လပငနးေဆာငရြကမႈဆငရာလမးညႊနခကမားအား ရညညႊနးကးကားရာအျဖစ အသးျပနငပါသည။ အဖြ႕အစညးအဆင သ႔မဟတ အမးသားအဆင၌တညရေသာ စသတမတထားသညလမးညႊနခကမားသည အစအစဥေရးဆြ သညအဆငမအစျပ၍ တ႔ျပနေဆာငရြကျခငး၊ ျပနလညတညေဆာကျခငးအထ လပငနးေဆာငရြကခကမားအား ကညလမးညႊနမႈျပနငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ယနတတတကငးဒနးရ ၿဗတန စာၾကညတကတြင အေရးေပၚအေျခအေနမားအတြက အစအမရပါသည။ မားစြာေသာယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမား ရ စမခန႔ခြမႈအစအမမား၏ အစတအပငးတစရပအေနျဖင ေဘးအႏရာယေလာခေရး အစအမတစရပအား ထညသြငးထားၾကပါသည။ အကယ၍ ယဥေကးမႈ အေမြအႏစေနရာသည လေနထငမႈထထပသညေနရာတြငတညရၿပး ေဘးအႏရာယထခကခစားရသညသမားအတြက ခဏေနထငရာေနရာအျဖစ အသး ျပနငပါက ထကသ႔အသးျပမႈေၾကာင ျဖစေပၚလာနငသညပကစးထခကမႈမားအား ေရာငရားနငရနအတြက အစအမမား ႀကတငေဆာငရြကထားရမညျဖစ ပါသည။

7 ယနကစက “ကမာၻ႔အေမြအႏစစမခန႔ခြမႈက႑၌ အေကာငးဆးေသာအေလအထမားအား မေဝျခငး” http://whc.unesco.org/en/recognition-of-best-practices/.


• သတငးအခကနညးပညာ/နညးပညာအသစမားသည ႀကးမားေသာအလားအလာမားအား ေပးစြမးနငစြမးရပါသည။ ေနာကဆးေပၚထြကလာေသာ ဘမဆင ရာ ဘကစျမငနညးပညာအား ယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမားအား ထနးသမးေစာငေရာကရာ၌ အေထာကအကျဖစေစရန အသးျပနငပါသည။ ယနကစကႏင ကလသမဂၢေလကငေရးႏင သေတသနအငစတက ႕ (UNITAR) အၾကားရ သေဘာတညခကသည ထနယပယရ ကာကြယတားဆးေရးႏင စြမးေဆာငရည တညေဆာကေရးတ႔အတြက အာ႐စကေဆာငရြကသြားမညျဖစပါသည။ ေဘးအႏရယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈလပငနးေဆာငရြကခကမား၌ ၿဂလတဓါတပမား သည လြနစြာအေထာကအကျဖစေစပါသည။ ထၿဂလတဓါတပမားအား ယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမားအား ကာကြယေစာငေရာကသညႀကးပမးမႈမား၌ ယခအခါ အသးျပေနပါသည (ယနတာ-၂၀၁၅)။ ေဘးအႏရာယမားတ႔ျပနရာ၌ ဒ႐နးေလယာဥငယမားသည အသးတညေၾကာငး သကေသျပလကရပါသည။ ၂၀၁၅ နေပါ ေျမငလငအတြငး ၿပကေနေသာအမမား၊ ပကစးသြားေသာယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမားႏင အထမးအမတအေဆာကအဦးမားအား ရာေဖြေဖာထတရနအတြက အဖြ႕အစညးမားစြာက ဒ႐နးေလယာဥငယမားအား အသးျပခၾကပါသည။

• ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ျပနလညတညေဆာကရာ၌ ပမေကာငးမြနေသာ ျပနလညတညေဆာကမႈအျဖစ ရညရြယ၍ေဆာငရြကနငပါသည။ ေဘးအႏ ရာယတစချဖစပြားၿပးေနာက အေမြအႏစမားအား ျပနလညျပျပငတညေဆာကရာ၌ အနာဂါတတြငျဖစေပၚလာနငသည ေဘးအႏရာယမားမ ကာကြယရနဆ သညအျမငျဖင ျပျပငတညေဆာကသြားရန အခြငအလမးမားရပါသည။ ေဂာဂယာနငင ႏင တရကနငင တ႔သည ၎နညးလမးအတြက ဥပမာေကာငးမား ျဖစပါသည။ ၁၉၉၈ ခႏစ၌ အေဆာကအဦးမားတညၿငမေစေရးေဆာငရြကျခငး၊ ေရးေဟာငးလကေရးမႈမားအား မတတမးတငသမးဆညးျခငးႏင ႐းရာသခငး မားႏင အကမားအား မတတမးတငျခငးလပငနးမားအေပၚ ရပေငြေထာကပျခငးျဖင ကမာၻ႔ဘဏသည ေဂာဂယာနငင၏ ႀကတငကာကြယတားဆးထနးသမး ျခငးဆငရာလပငနးမားအား အေထာကအပျပခပါသည။ တရကနငင၌ ကမာၻ႔ဘဏမအေထာကအပျပခေသာ အစစတနဘ ေျမငလငေဘးအႏရာယေလာ ချခငးႏင အေရးေပၚအေျခအေန ႀကတငျပငဆငျခငးစမခက (ISMEP) မ ေျမငလငေဘးအႏရာယဆနးစစျခငး၊ အေမြအႏစပစၥညးမား၏ စြမးေဆာငရညဆနး စစျခငးႏင မားစြာေသာအေမြအႏစအေဆာက အဦးမား၌ အားျဖညအေထာကအကျပအစတအပငးမား တပဆငျခငးလပငနးမားအား ရပေငြအေထာကအပျပခ ပါသည။ ေဘးအႏရာယေလာခေရးလပငနးမားအျပင စမခကအေနျဖင ယဥးေကးမႈအေမြအႏစက႑၌ ၾကၾကခနငျခငးဆငရာ ယဥေကးမႈအသစတစခအား မတဆကျခငးျဖင ပမေကာငးမြနေသာ ျပနလညတညေဆာကနညးလမးထက ပေကာငးမြနေသာနညးလမးျဖင ေဆာငရြကနငခပါသည။

၄။ ျဖစရပေလလာျခငးမားေအာကတြငေဖာျပထားေသာ ျဖစရပေလလာမႈမားတြင နငငမားအေနျဖင ေဘးအႏရာယမားအၿပး မညကသ႔ျပနလညတ႔ျပနခသညဆသညအခက သ႔မဟတ ၾကၾကခနငေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားဆငရာ ၎တ႔၏မေဘာငမားအား မညကသ႔တးတကေကာငးမြနေအာင ေဆာငရြကသည ဆသညအခကႏင ပတသက၍ အေသးစတေဖာျပထားပါသည။

ျဖစရပ-၁။ ေျမငလငမားေၾကာင ျဖစပြားေသာ ပကစးဆး႐ႈးမႈမားအေပၚ အတလနငင၏တ႔ျပနေဆာငရြကမႈ

နငင အတလ

အေမြအႏစ၏ သေဘာသဘာဝ

ေကးလကဘရားရခးေကာငး အေသးမား၊ နာရစငမား၊ နရေဆးေရး ပနးခမား၊ ေကာကပနးခမား၊ မနကတြငးေပါကမား၊ ပနးပ႐ပထမားႏင အျခားေသာ ေကးလကအမတအသား ႐ပထမား။

သဘာဝေဘးအႏရာယ ေျမငလင

အေျခအေန အတလနငငသည ကမာၻ႔အကြယဝဆးေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစတစခ႕တညရရာ နငငတစချဖစပါသည။ နငငသည ေျမငလငလႈပခတနငစြမးရေသာ နငငတစခလညးျဖစၿပး ၿပးခသည ၁၀ ႏစတာကာလအတြငး လေပါငး ၁၁၁,၅၇၃ ဦး ထခက ခစားခရပါသည (ဂအကစအမေအ ၂၀၁၇)။ အတလနငငသည နငငအႏအျပားတြငတညရေနေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစ ပစၥညးမား၏ အမးအစား၊ အကၡရာစဥႏင ကနးဂဏနးစဥအရ ျပစထားေသာ ကနးဂဏနးစစညးမႈအေပၚ အေျခခထားေသာ ေဘးအႏရာယျပေျမပတစခ ဖနတးထားပါသည။ ထကနးဂဏနးအခကအလက စစညးမႈသည အတလနငင၏ ယဥေကးမႈ အေမြအႏစပစၥညးမားအား သဘာဝေဘးအႏရာယမားမ လျခစတခေစေရးေဆာငရြကရာတြင အဓက ရညညႊနးကးကား အရာတစချဖစပါသည။ အတလနငငအလယပငး၌ ၂၀၁၆ခႏစတြင လႈပခတခေသာ ေျမငလငသည လ႔ အသကေပါငး ၂၉၆ဦး ဆး႐ႈးေစခသညသာမက ေျမငလငအဓကလႈပခတသြားခသညေဒသရ သမငးဝငအဆာကအဦးေပါငး ၅၀ ေကာကလညး ထခကပကစးေစခပါ သည။ အဆပါေျမငလငသည အာမာထ႐က၊ အမကမမလႏင အာကာတာ ၿမ႕သးၿမ႕ရ သမငးဝင အေဆာကအဦးမားအား ပကစးေစခပါသည။


ၾကေတြ႔ရေသာ စနေခၚမႈမား

အေျခခအေဆာကအအမားအတြက seismic isolation ကသ႔ေသာ ေျမငလငဒဏၾကၾကခနငမႈ ျမႇငတငသည ေခတမနညး ပညာက႑၌ အတလနငငသည ဦးေဆာငနငငတစချဖစေသာလညး ယဥေကးမႈအေမြအႏစေနရာမား၌ လပငနးေဆာငရြကမႈ တြင စနေခၚမႈမားရေနပါသည။ အေမြအႏစပစၥညးမားႏင ျပညသလထ၏ သမငးဆငရာ ထထဝငဝင ဆကႏြယေနမႈမားေကာင seismic isolation နညးပညာအသးျပမႈႏင ျပငလြယေျပာငးလြယရေသာ နညးပညာမားအတြက ေယဘယဆႏၵမားတြင အကန႔အသတမားရပါသည(Parducci 2000)။ ေနာကထပစနေခၚမႈ တစခမာ အတလနငငကသ႔ေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစ ပစၥညးအေျမာကအမား ရေသာ နငငမားရ ထယဥေကးမႈအေမြအႏစမားႏင လပကင ေဆာငရြကျခငးျဖစပါသည။ ဖြ႕စညးမႈပငးဆငရာလပေဆာငခကသည အတလနငငတြင ပမနေဆာငရြကသည လပငနးမဟတသညအတြက ၂၀၁၆ ခႏစ ေျမငလင တ႔ျပနမႈတြင ေတြ႔ျမငခရေသာ ဖြ႕စညးမႈပငးမဟတသည နညးလမးမားသညသာ ဆကလကအေရးပါေနမညျဖစပါသည။

အေလအကင ေကာငးမား/ အေတြ႔အၾက

သငခနးစာမား

• စမခကစမခန႔ခြမႈႏင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈအေတြ႔အၾကရေသာ လပငနးစ၊ က႑စအဖြ႕မားသည ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား ၾကၾကခနင ေရး ေဆာငရြကမႈမား၌ တနဖးရပါသည။ ထကသ႔ေသာျဖစရပမား၌ ေျမငလငဒဏခခေသာ အေဆာကအဦးမား အတြငးသ႔ ဝငေရာကရာ၌ မးသတသမားမားသည ကၽြမးကငၾကပါသည။ အႏပညာလကရာမားအား သခးသဖြကမား အႏရာယမ ကယဆယေစာငေရာကရာ၌ အႏပညာစစသညတပဖြ႕သည ေလကငထားၾကသမားျဖစပါသည။ ထနးသမး ေစာငေရာကသမားသည အႏပညာလကရာမားအား အမးအစားခြျခားျခငး၊ သမးဆညးျခငးႏင ျပနလညျပျပငျခငးတ႔၌ ကၽြမးကငသမားျဖစၾကပါသည(PRI 2016)။ ကၽြမးကငသမားသည အစးရသစေတာရတပဖြ႕၏ ကနေလာင႐၌ အေရးေပၚ ျပနလညျပျပငထနးသမးျခငးအား ေဆာငရြကၾကပါသည။

• ႀကးမားေသာစနေခၚမႈမာ သြားလာရခကခေသာေနရာမားရ ခကခေသာေျမျပငအေနအထားျဖစႏင ၾကခငမႈမရေတာေသာ အေဆာကအအ မားအား ေနာကထပၿပကပကစးမႈမရေရးပငျဖစပါသည။ ဆးရြားေသာ ရာသဥတအေျခအေန (ႏငးမားဆးဆးရြားရြားကဆငးျခငး) ကလညး စနေခၚမႈက ပမႀကးမားေစပါသည။ ထကသ႔ေသာ အကန႔အသတမားအၾကား၌ ဦးစားေပး သတမတ၍ေဆာငရြကျခငးသည အေရးႀကးပါသည။ ထကသ႔ေဆာငရြကမႈေၾကာင အပကအစး၊ အထအခကအား မတတမး တငနငမညျဖစၿပး မညသညအေမြအႏစသည ဆး႐ႈးနငၿပး မညသညအေမြအႏစအေနျဖင ျပနလညျပျပငထနးသမးရန အခြငအလမးမား ရနငအးမညဆသညအခကအား ဆးျဖတနငမညျဖစပါသည။ ထလပငနးသည အစးရမ ထနးသမးေဆာင ရြကေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစဆငရာ ကနးဂဏနးအခကအလကစစညးမႈႏင သကဆငပါသည။

8 ယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ၾကၾကခနငမႈအား ျမႇငတငျခငး၊ ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမား စတခေစေရးအတြက အေထာကအကျပ ဆးျဖတခကချခငး ကရယာ

https://www.rescult-project.eu/site/assets/files/1015/rescult_project_-_presentation.pdf.

နညးလမး အေစာပငးတြငေဆြးေႏြးခေသာ မတညသညေဘးအႏရာယေလာခေရး မဟာဗဟာမားအတြငးတြင ေဘးအႏရာယတစခ အတြက လပငနး ေဆာငရြကမႈဆငရာ အသငျဖစမႈလအပေၾကာငး အတလနငင၏ျဖစရပက မးေမာငးထးျပလကရပါသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ၏ ငလငအေပၚ ကနဦး တ႔ျပနမႈ၏ အစတအပငးအျဖစ အႏပညာစစသညတပဖြ႕၏ လသမားေသာ Comando Tutela Patrimonio Culturale မ Carabinieri အရာရ မားသည ဘရားေကာငးမားႏင ျပတကမားရ ပနးခကားမားႏင အႏပညာ လကရာမားအား ကယတငထနးသမးခပါသည။ ယနကစကမေလကင ေပးထားေသာ ယဥေကးမႈဝနးႀကးဌာန၏ လပငနး အဖြ႕မလညး အႏပညာပစၥညးမားအား စစညး၊ ထတပးၿပး ထနးသမးေစာငေရာကရန သေလာင ႐မားသ႔ ပ႔ခပါသည (Pavoledo 2016)။ အႏပညာစစသညတပဖြ႕ႏငအတ ျပနလညျပျပငတညေဆာကသမားသည ျပနလညတညေဆာကေရးလပငနး၌ အသးျပရန အပကအစးမားအၾကားမ ေကာကတးမားႏင အတခမားအား ေကာကယစစညးခပါသည။ အစးရႏင အစးရ မဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားအၾကားရ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈႏင ေဘးအႏရာယၾကၾကခနငမႈအား အားေကာငးေစေရးအတြက အတလအစးရအေနျဖင မၾကာေသးမကမ ဖြ႕စညးလကၿပး ဥေရာပသမဂၢမ ရပေငြေထာကပသည ResCult platform ႏင အေရးႀကးေသာ မတဖကအဖြ႕အစညးတစခ ျဖစလာခပါသည8။ ResCult platform သည ဆနးဒငးမေဘာငအတြငး ယဥေကးမႈ အေမြအႏစမားအား ထနးသမးေစာငေရာကရနအတြက လပကငေဆာငရြကနငရန အရပဖကကာကြယေစာငေရာကေရးဌာနမား၊ အေမြအႏစဝနႀကးဌာနမား၊ ေဒသဆငရာအစးရမား၊ ပဂၢလကရငးႏး ျမႇပႏသမားႏင ရပရြာမားအား ခြငျပေပးထားပါသည။ ResCult သည ဥေရာပအေမြအႏစျပေျမပႏင ေဘးအႏရာယစာရငးႏင ၎တ႔၏ဆးကး သကေရာကမႈစာရငးမားအား ျပစ သြားမညျဖစပါသည။ ထလပေဆာငခကသည ေဘးအႏရာယမားအား ေစာငၾကညျခငးႏင မတညေသာ ေဘးအႏရာယမားႏင ဆကစပေဘးဒကၡမားအား ပစျပနငမညျဖစၿပး ကာကြယေစာငေရာကေရးဆငရာ မဟာဗဟာပစမားအား ကညေရး ဆြေပး နငမညျဖစပါသည (UNISDR 2017)။ အတလနငငသည ၎တ႔ ေဘးအႏရာယမား ဆငရာ ထခကလြယမႈႏင ကြယဝေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအရ ထလပေဆာငခကအတြက အဓကမတဖကအဖြ႕အစညးတစခ ျဖစလာမညျဖစပါသည။


ျဖစရပ-၂ ။ ယဥေကးမႈအေမြအႏစေဘးအႏရာယႀကတငျပငဆငမႈက႑၌ တရကနငင၏ရငးႏးျမႇပႏမႈ

နငင တရက


ျပတကတြငစစညးထားရျခငး

သဘာဝေဘးအႏရာယ ေျမငလငမား၊ ေရႀကးျခငးမား

အေျခအေန ျပငးထနၿပး ကယျပန႔ေသာ ဘမဆငရာသေဘာသဘာဝမား၊ ေျမမကႏာသြငျပငႏင မးေလဝသအေျခအေနမားေၾကာင တရကနငငသည ေရႀကးျခငးႏင၊ မးေခါငျခငးမားႏင၊ ေျမၿပျခငးမားႏင ေျမငလငမားႏငပတသက၍ ထခကလြယမႈရေသာ အေျခအေနတြငရပါသည။

နညးလမး တရကနငင၏ အေမြအႏစအေဆာကအဦးမားႏင ျပတကမားတြငစစညးထားရမႈသည ဖြ႕စညးမႈပငးႏင ဖြ႕စညးမႈပငးမဟတ သည နညးပညာမားႏင သးျခားေနရာမားႏင အဖြ႕အစညးမားႏင လပငနးေဆာငရြကမႈ ဆငရာ ေဘးအႏရာယေလာချခငး မဟာဗဟာမားအတြက မတသားထကေသာ အေၾကာငးအရာတစချဖစပါ သည။ အစစတနဘ ေျမငလငဆငရာ ေဘးအႏရာယ ေလာခေရးႏင အေရးေပၚအေျခအေန ႀကတငျပငဆငေရးစမခက (ISMEP) အေနျဖင စေဆာငးထားေသာ အေမြအႏစပစၥညး မား၏ ေျမငလငဆငရာ ေဘးအႏရာယ ဆနးစစျခငး၊ ေျမငလငဆငရာ ေဆာငရြကမႈဆနးစစခကႏင တရကနငငရ လလာ ေရာကလညပတမႈအမားဆး ျပတကတစချဖစေသာ Topkapi နနးေတာရ Mecidiye Kiosk အပါအဝင မားစြာေသာ ယဥေကး မႈအေမြအႏစ အေဆာကအဦးမား၌ ေျမငလငဆငရာ အားျဖညအေထာကအကျပ အစားထးအစတအပငးမား၊ ပစမားအား ျပလပခပါသည။ စမခကသည အေမြအႏစအေဆာကအဦးမားအနကထငရားလသမားသည အေဆာကအဦးတစခ႕အား GIS နညးပညာအေျချပ စာရငးေကာကျခငးအားလညး ေဆာငရြကခပါသည။ ထေဆာငရြကခကသည တရကနငငရ အေမြအႏစ အေဆာကအဦးမားအတြက ပထမဆးအႀကမ ႀကးပမးအားထတမႈတစချဖစပါသည။ ထအခကအလကစစညးမႈတြင ဒစဂစတယ စနစသး စစညးထားသညအခကအလကမား၊ ပၾကမးမားႏင အစစတနဘရ သမငးဝငေနရာ ၂၆ တြငတညရေသာ သမငးဝင အေဆာကအဦး ၁၇၆ ခအား ျဖစတနစြမးရ ထခကလြယမႈဆနးစစျခငးမားအား ေဆာငရြကခပါသည။ ထအခကအလကမားအား ယဥေကးမႈဝနႀကးဌာနအပါအဝင၊ အျခားေသာအဖြ႕အစညးမား၊ ပညာရငမားႏင ျပညသလထတ႔မ ရယအသးျပနငၿပး ယနက စကက ထအခကအား အေလအထေကာငးတစခအေနျဖင လကခထားပါသည (ကမာၻ႔ဘဏ ၂၀၁၆)။ ထစမခကအရ အစစတနဘရ အေရးတႀကးျပျပငရနလအပေသာ အေမြအႏစအေဆာကအဦး ၃ ခတြင အေဆာကအဦး၏ ေျမငလငဆငရာ ၃ ဘကျမငပစႏင အေကာငးဆးေသာ ေျမငလငဆငရာ ထခကလြယမႈ ဆနးစစခကမားအေပၚအေျခခၿပး အားျဖညအေထာက အကျပ အစတအပငးပစမားအား ဖနတးခပါသည။ အေဆာကအဦးမား ၾကၾကခနငေရးအတြက အဆျပခကမားအား ေဆြးေႏြး နငရနအတြက အလပ႐ေဆြးေႏြးပြမားႏင အစညးအေဝးမားအားလညး ကငးပျပလပခပါသည။ Topkapi ရ အေဆာကအဦးမား အတြက တထြငဆနးသစထားေသာ အားျဖညအေထာကအကျပအစတအပငးမား ဖနတးျပလပျခငးအပါအဝင ကနကစရတ နညးေသာ ေဘးအႏရာယေလာခေရး နညးစနစမားအားအသးျပသြားရန ဆးျဖတတစခခမတနငခပါသည။ အေသးစားေဘး အႏရာယေလာခေရးေဆာငရြကခကမားတြင နရမား၌ ပစၥညးထညသည အခနးငယမားထညသြငးျခငး၊ ေလးလေသာပစၥညး မားအား ျမငမားသညစငမားမ ေအာကဘကရစငမားသ႔ ေရြ႕ေျပာငးထားရျခငးႏင ေကြထည၊ေျမထညပစၥညးမားအားထပပးျခငးစသညတ႔ပါဝငပါသည။ ျပတကေပါငး ၂၇ ခတြင သေလာငထားေသာအခနးမားထမ ပစမကသည ေရြ႕ေျပာငးမႈမာမ ပနးခကား မားအား ကာကြယရနအတြကႏင ေျမငလငလႈပခတစဥအတြငး ထညသြငးျပသထားသညဗ႐မား ကြရပကစးမႈမရေစေရး အ တြက လျခေရးအဖြ႕အစညးမား ဌားရမးအသးျပျခငး၊ လျခေရးခတမားႏင ေသာမားအသးျပျခငးတ႔အား ေဆာငရြကခပါသည။ ၂၀၀၆ ခႏစတြင သမးဆညးရာျပတကတစခ (ေဘးအႏရာယေလာခေရးအေနျဖင နနးေတာရ သမးဆညးစေဆာငးထားသည အေမြအႏစမားအား စစညးသေလာငရနအတြက သးျခားအေဆာကအဦးတစခ) ဖြငလစနငျခငးသညလညး ေနာကထပ အဓက ကေသာ ထးျခားသညေဆာငရြကခကတစချဖစပါသည (ဥေရာပ သမဂၢ-၂၀၁၆)။ မဝါဒပငးဆငရာ၌လညး တရကနငငသည ၂၀၀၉ခႏစ၌ ၎၏ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈပစအား ေျပာငးလနငခၿပး ေဘးအႏရာယႏင အေရးေပၚအေျခအေန စမခန႔ခြမႈ ဥကဌရာထးတစခ (AFAD) အား ဝနႀကးခပ႐း၏ ေအာကတြင ဖနတးနငခပါသည 9။ ထရာထးေနရာသည သဘာဝ ေဘးအႏရာယေလာခေရးအတြက အမးသားအဆငစငျမငတစခဖနတးေပးရန တာဝနရၿပး ထစငျမငသည ေဘးအႏရာယ ေလာခေရးစမခန႔ခြမႈအား ပမနလပငနးစဥတစခအေနျဖင ေဆာငရြကေစျခငးႏင အစးရအဖြ႕အစညးမား၊ သပၸပညာရငမား၊

9 သတငးအခက ထပမလအပပါက https://www.afad.gov.tr/en/ ၾကညပါ။


နညးလမး အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမား၊ ပဂၢလကစးပြားေရးလပငနးမားႏင ရပရြာမားအပါအဝင ပါဝငပတသကသမားအၾကား ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးအား စစဥေဆာငရြကေပးပါသည။ ေဘးအႏရာယေလာခေရးစမခန႔ခြမႈက႑အား အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရာ၌ တရကနငင၏နညးလမးတြင သငတနးမားပ႔ချခငးသညလညး အေရးပါေသာအခနးက႑တစခမ ပါဝငပတ သကေနပါသည။ ၂၀၀၀ ျပညႏစတြင စတငအေကာငအထညေဖာေဆာငရြကခေသာ ေဘးအႏရာယႀကတငျပငဆငေရး ပညာ ေပးအစအစဥသည မားစြာေသာစမခကမား၊ သငတနးမားႏင အစညးအေဝးမားအား အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကနငခပါသည။ Yildiz နညးပညာတကသလ၏ အႏပညာႏင ဒဇငးဌာနေအာကတြင ျပတကပညာရပဆငရာ ဘြ႕ေပးသညအစအစဥသည ေျမငလငမားႏငပတသကေသာ ျပတကမား၏ ၾကေတြ႔နငမႈဆငရာ အေၾကာငးအရာမားအား အသပညာေပးမႈ ျမႇငတငနငခပါ သည။ ပညာရပဆငရာအဖြ႕အစညးမား၊ ျပတကမားႏင အစးရဌာနမားအေနျဖင အေဝးသငအစအစဥတစခအား ျပလပနငခပါ သည။


ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား ထနးသမးေစာငေရာကသည တရကနငင၏ အပခပမႈ ယႏရားသည ယဥေကးမႈ အေမြအႏစႏငဆငေသာ ေဆာငရြကမႈကစၥတငးအား စနစတက သးသပေဆာငရြကမႈအား ျပလပပါသည။ ထျဖစစဥ၌ ပါဝငေသာ ဦးစားေပး သတမတခကအမးမး၊ သမငးဝငပစၥညးမားအေပၚ ျပျပငမႈ သ႔မဟတ ေဆာငရြကမႈတစခခအေပၚအျမငမားသည ရငးႏးျမႇပႏမႈ ဆငရာ ေရြးခယခကမားအတြက သကေရာကမႈရပါသည။ ဥပမာအားျဖင ISMEP မ ေရးေဟာငး သေတသနျပတကႏင Mecidiye Kiosk တ႔အတြကေရးဆြထားေသာ အားျဖညအေထာကအကျပ အစတအပငးပစအား ယဥေကးမႈအေမြအႏစႏင အထမးအမတ အေဆာကအဦးမားအတြက အစစတနဘ ထနးသမးေစာငေရာကေရးဘတအဖြ႕က သးသပၿပး အတညျပခကေပးခပါသည။ အားျဖညအေထာကအကျပ အစတအပငးတပဆငျခငးလပငနးအားလညး ေဆာငရြကခပါသည။ သ႔ေသာ Aya Irini အထမး အမတအေဆာကအဦးအတြက အဆျပထားေသာ အားျဖညအေထာကအကျပ အစတအပငးဒဇငးအတြကမႈ အစစတနဘ ကာကြယေစာငေရာကေရးဘတအဖြ႕၏အတညျပခကအား ေစာငဆငး လကရေနဆပငျဖစပါသည။ ျပတကမားတြင သမး ဆညးထားရျခငးႏငစပလဥး၍ ကပညႇပစြာခငးကငးျပသထားေသာ စငမားႏင ထနးသမးရာေနရာမား၊ ေကာငးမြနျခငးမရေသာ စငမားႏင ပစတကမဟတသညပစၥညးမားသည ေဘး အႏရာယတစခချဖစပြားရာ၌ တျပနေဆာငရြကရာတြင ႐ႈပေထြးမႈမား ျဖစေစပါသည။

အေလအကင ေကာငးမား/ အေတြ႔အၾက


• ဖြ႕စညးမႈပငးဆငရာ (အငဂငနယာလပငနး) ႏင ဖြ႕စညးမႈပငးမဟတေသာ ေဆာငရြကခကမားအား ေအာငျမငစြာအေကာင အထညေဖာျခငး၊ သပၸနညးကပစျပေဆာငရြကျခငးႏင ေဘးအႏရာယေလာခေရး သးျခားလပေဆာငခကမားအတြက နညးပညာပငးဆငရာ လမးညႊနခကမားေပးျခငး၊ သငတနးေပးျခငးႏင ပါဝငပတသကသမားႏင တငပငေဆြးေႏြးျခငး၊ ေဘးအႏရာယမးစေလာချခငးႏင ေဘးအႏရာယမားအားရာေဖြေဖာထတျခငး စသညျဖင မးစေဆာငရြကျခငးျဖင ISMEP စမခကသည အေရးႀကးေသာယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ ေဘးအႏရာယၾကၾကခနငေရး ၿပးျပညစသညနညးလမးတစခအား တငျပနငပါသည။

• ေဘးအႏရာယေလာခေရးစမခန႔ခြမႈႏင ယဥေကးမႈအေမြအႏစ ထနးသမးေစာငေရာကျခငး ႏစခစလးႏငပတသကေနသည အေၾကာငးအရာမား၌ ကၽြမးကငမႈသငတနးမားေပးျခငးႏင ဝနထမးမားအတြက ေလကငသငၾကားေပးျခငးမားေဆာငရြက ရန ေကာငးစြာပစျပထားေသာ သငယေရးအစအစဥမားသည မျဖစမေနလအပပါသည။

• ျပတကမားအေနျဖင ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈလပေဆာငခကမားမတဆင ပငဆငမႈဆငရာ ကနးဂဏနးအခက အလကစစညးသညစနစ၊ အႏပညာပစၥညးမားအား ဦးစားေပးစာရငးျပစထနးသမးထားျခငး၊ လျခစြာသမးဆညးနငမည ေနရာသတမတထားျခငးႏင ေပါငးစပညႇႏႈငးေရးအတြက အစးရအဖြ႕အစညးမားအား ေနရာတကျဖစေစျခငးစသည အကး ေကးဇးမား ရရမညျဖစပါသည။

• အသစသရလာေသာ အေၾကာငးအရာမားႏင ဆငကျဖစထြနးေနေသာ သဘာဝေဘးအႏရာယမားႏငအတ အေမြအႏစ စမခန႔ခြမႈႏင ကာကြယထနးသမးျခငးလပငနးတြင ၾကၾကခနငေရးဆငရာ လကရအသးျပေနေသာႏင အသစျဖစေပၚလာ ေသာ မဟာဗဟာႏင နညးပညာမားအား ထညသြငးစဥးစားရန လမးဖြငေပးထားရမညျဖစပါသည။


ျဖစရပေလလာမႈ-၃။ ဂပနနငင၏ အမးသားေဘးအႏရာယေလာခေရးႏင တ႔ျပနမႈယႏရား၌ ယဥေကးမႈ အေမြအႏစအား ေပါငးစညး ေဆာငရြကျခငး

နငင ဂပန


ဘရားေကာငးႏင ရတကမား

ေဘးအႏရာယ အမးအစား

ေျမငလင၊ ေရႀကးျခငးႏင မးေလာငျခငး

အေျခအေန ဂပနနငငသည သဘာဝေဘးအႏရာယ စမခန႔ခြမႈႏငပတသက၍ ကာလၾကာရညေဆာငရြကေနေသာ နငငတစချဖစပါသည။ ၁၉၉၅ ခႏစ တြငလႈပခတၿပး လေပါငး ၆,၀၀၀ေကာေသဆးခေသာ ကေဘးေျမငလငႏင ၂၀၁၁ခႏစတြငျဖစပြားခၿပး လေပါငး ၁၅,၀၀၀ ေကာေသဆးခေသာ ဆနာမတ႔သည မၾကာေသးခငကျဖစပြားခေသာ ေဘးအႏရာယဆငရာ ဥပမာႏစချဖစပါသည။ ဂပနနငငအေနျဖင ပမေကာငးမြနေသာ ျပနလညတညေဆာကျခငးနညးလမးျဖင ျပနလညထေထာငနငခပါသည (Garcia 2016)။ ဂပနနငင၏ ေဘးအႏရာယဆငရာ အပခပမႈစနစသည သကဆငရာဥပေဒ၊ နညးဥပေဒႏင စညးမဥးစညးကမးမား၊ ရပေငြဆငရာလပငနးစဥမား၏ လမးညႊနမႈရယၿပး အမးသားအစးရႏင ေဒသအစးရမား၏ ခငမာေသာေပါငးစပညႇႏႈငးမႈအေပၚ အားကးအားထားျပပါသည။

နညးလမး ဂပနနငင၏ျဖစရပသည ေဘးအႏရာယၾကၾကခနငေရးတညးေဆာကျခငးႏငပတသကသည ၿပးျပညစေသာ နညးလမးတစခ အား အထးျပေဖာျပထားပါသည။ ထနညးလမးတြင တညေနရာပငးဆငရာ၊ ႐ပဝတပစၥညးပငးဆငရာႏင လပငနးေဆာငရြကမႈ ဆငရာ အေၾကာငးအရာမားပါဝငပါ သည။ ေဘးအႏရာယစမခန႔ခြမႈ အဖြ႕အစညးပငးဆငရာမေဘာငသည ေဘးအႏရာယ ျပနလညတ႔ျပနေရး အေျခခအကဥပေဒတြင အေျခခၿပး အေကာငအထညေဖာသညအဖြ႕အစညးသည ေဘးအႏရာယစမခန႔ခြမႈ ဗဟေကာမတျဖစပါသည10။ ဂပနနငင၏ဥပေဒမားအရ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအား အမးအစား ၆ မး ခြျခားထားပါသည။ ထအမးအစားမားမာ ကငတြယ၍ရေသာ ယဥေကးမႈပစၥညးမား၊ ကငတြယ၍မရေသာ ယဥေကးမႈပစၥညးမား၊ ႐းရာအစဥအလာ ယဥေကးမႈပစၥညးမား၊ အထမးအမတအေဆာကအဦးမားႏင ေနရာမား၊ ယဥေကးမႈဆငရာ ေျမမကႏာသြငျပငႏင ႐းရာအစဥ အလာ အေဆာကအဦးအပစမားျဖစပါသည။ ဘ႑ာေရးဆငရာအေထာကအပမားသည ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမား၏ အမးအစားမားအေပၚတြငမတညပါသည။ အေမြအႏစပစၥညးမားအတြက ေဘးအႏရာယေလာခေရး လပေဆာငခကမားအား မးေဘးအႏရာယႀကတငတားဆးျခငး၊ ဒစ႐ကမႈမားမ ႀကတငတားဆးကာကြယျခငးႏင ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားအားကာကြယရန သဘာဝပတဝနးကငအား ထနးသမးေစာငေရာကျခငးဟ၍ အဓကနယပယ(၃)ခ ခြျခားထားပါသည (ယနကစက ၂၀၁၅)။ ၂၀၀၇ခႏစမစ၍ ဂပနနငငရ ေဒသႏရအစးရမားအား ၎တ႔၏နယေျမမားအတြငးရ ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားစာရငးအားျပစထားရန တြနးအားေပးခပါသည။ ထစာရငးသည အမးသားႏင နငငတကာမေဘာငမားအတြငး မပါဝငေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားစာရငး ျပစထားရနျဖစပါသည။ သ႔ေသာ ေဒသႏရအဆင၌ မညသ႔ပငအေရးႀကးေစကာမႈ အေမြအႏစမားကာကြယေစာငေရာကျခငး၌ ေဒသႏရာအစးရမားအား အေထာကအကေပးပါသည။ အေရးေပၚအေျခအေန မား၌ ေပါငးစပထားေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစ ကယဆယေရးနညးလမးအား လကနာပါသည။ Ritsumeikan တကသလရ ၿမ႕ျပ ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားအတြက ေဘးအႏရာယေလာခေရးအငစတက႕မ လအပသညလသားအရငးအျမစ စြမးေဆာငရညအား တညေဆာကေပးပါသည။ ထအငစတက႕သည ပညာရငမားေမြးထတေလကငသငၾကားေပးရာ၌ ကမာၻ႔ အသအမတျပ အငစတက႕တစချဖစပါသည။ ကမာၻ႔ေဒသမားစြာ၌ ထခကပကစးသြားေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညး မားအား ျပနလညတညေဆာကရာ၌ တကနငသေလာက “မလ” ျဖစမႈအား ထနးသမးၾကပါသည။ သ႔ေသာ ဂပနနငငသည အသပညာ၊ နညးပညာႏင အေဆာကအဦးတညေဆာကရာတြင အသးျပသညပစၥညးမားအား ထနးသမးေစာငေရာကျခငး၌ လညး အာ႐ထားေဆာငရြကပါသည။

10 နငငျခားေရးဝနႀကးဌာန၊ ဂပနနငင။ “ဂပနနငငရ ေဘးအႏရာယမားႏင ေဘးအႏရာယကာကြယေစာငေရာကေရး” http://www.mofa.go.jp/policy/disaster/21st/2.html.


• အဆငတငးရ အစးရမားသည ေဘးအႏရာယ စမခန႔ခြမႈအစအစဥမားအတြငး၌ ယဥေကးမႈအေမြ အႏစပစၥညးမားအား ကာကြယေစာငေရာကမႈအား ထညသြငးထားပါသည။ ကာကြယေစာငေရာကျခငးအား ျပနလညထ ေထာငျခငး၏ အဓကအစတအပငးတစခအေနျဖင အသအမတျပထားပါသည။

• လအပပါက ေဒသႏရအဆင၌ပင ယဥေကးမႈ အေမြအႏစ မားအား စနစတက မတတမးတင ထားျခငး လအပပါသည။ ဒစဂစတယပစျဖင ေဆာငရြကပါက ပ၍ေကာငးမြနပါသည။ ေဒသႏရအစးရမားအေနျဖင ၎တ႔၏တာဝန ဝတရားမားအား ျဖညဆညးေဆာငရြကနငရနအတြက စြမးေဆာငရညတညေဆာကျခငးႏင ရပေငြဆငရာအစအမမား လအပပါသည။

• ယဥေကးမႈပစၥညးမားအား ထနးသမးေစာငေရာကရနအတြက ကၽြမးကငသမား၊ အစးရအရာရမား၊ ရပရြာအတြငးေနထင သမားႏင သမငးဆငရာမတတမးမတရာမားအား ပငဆငသမား၏ ပါဝငေဆာငရြကမႈျဖင ပမနအခနအတြငး ရပရြာမားႏင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈအား ပမနယႏရားတစခအေနျဖင ေဆာငရြကသြားသငပါသည။

အေလအထ ေကာငးမားႏင

အေတြ႔အၾကမားမ ရရေသာ


ၾကေတြ႔ရသည စနေခၚမႈမား

သမငးဝငမတတမးမတရာမားအား ထနးသမးေစာငေရာကရန စနစမားမရပါက ပဂၢလကတစဦးခငး လကထတြငရေနေသာ ပစၥညးမားသည အထးသျဖင ထခကလြယသညအေျခအေနတြငရၿပး ေဘးအႏရာယမားအတြငး ေပာကဆးနငျေခ ျမငမားပါ သည။ ျဖစစဥအဆင ႀကတငျပငဆငျခငးႏင အပခပမႈဆငရာ ရငးလငးျပတသားမႈမရျခငးမားေၾကာင ၂၀၁၁ခႏစ တြငလႈပခတ ခေသာ အေရ႕ဂပနေျမငလငႏင ဆနာမျဖစပြားအၿပး ရကေပါငး၂၀အတြငး ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားအား ကယဆယမႈ ေဆာငရြကနငချခငး မရခပါ။

Japan: Demonstrating firefighting at heritage site. Source: World Bank.


ျဖစရပေလလာမႈ-၄။ ၾကၾကခနငေသာ ျပနလညထေထာငေရးအစအစဥမား ရာသဥတႏငလသားေၾကာငျဖစေသာ ေဘးအႏရာယမားအား ေလာချခငး ေပါငးစညးေဆာငရြကျခငး

နငင ပ႐း


နနးေတာမား (အလဆငျခငး၊ ေျဖေလာျခငး၊ထဆစျခငး)

ေဘးအႏရာယ အမးအစား

ေျမငလင၊ မးႀကးျခငး၊ ေရႀကးျခငး

အေျခအေန Trujillo ၿမ႕ေတာအတြငးတညရေသာ ခနးခနး ေရးေဟာငးသေတသနဇသည ေရးေဟာငး Chimu ဘရငနငငေတာ၏ ေရးေဟာငးၿမ႕ေတာတညရရာေနရာျဖစပါသည။ ထ႔အျပင အေမရကရ ဟစစပနးနစအႀက ေျမသားဗသကာ ေရးေဟာငး ၿမ႕ေတာမားအနက အေရးအႀကးဆးႏင အႀကးမားဆးေသာ ၿမ႕ေတာတစချဖစပါသည။ ၎ေျမသားအေဆာကအအမားသည သဘာဝေျမသားတကစားမႈဆငရာ ထခကလြယမႈျမငမားၿပး စဥဆကမပက အတငးအတာတစခအထ ထနးသမးေစာငေရာက သြားရန လအပပါသည (ယနကစက ၂၀၁၇ ေအ)။ ၎အား ၁၉၈၆ခႏစ၌ အႏရာယရေသာ အေျခအေနတြငရသည ကမာၻ႔အေမြ အႏစစာရငးတြင ထညသြငးခပါသည11။ ရာသဥတေျပာငးလမႈသည ခနးခနးေရးေဟာငးဇရ ေျမသားတကစားမႈအား ပမလင ျမနေစပါသည။ ထအေျခအေန၌ မးႀကးျခငး၏အခနးက႑အား မားစြာေလလာျဖစခပါသည။ ပ႐းနငငအေနျဖင အႏရာယရ ေလာကသည မးႀကးျခငးအား ကာလအလက ခစားရေလရပါသည (ႏစ ၂၀ မ ၂၀ႏစ တြင တစႀကမ)။ ထကသ႔မးႀကးျခငးေၾကာင ငါးဖမးလပငနးမ ဝငေငြမားဆး႐ႈးရၿပး အေျခခအေဆာကအအမားလညး ပကစးရေလရပါသည။ ထကသ႔ ျပငးထနစြာမးႀကးျခငး ေၾကာင ေျမသားအေဆာကအအမား၏ေအာကေျခတြင စြတစထငးမငးမႈမား ျမငမာလာေလရၿပး ေအာကေျခေနရာ၌ ယယြငး ပကစးမႈမား ျဖစေပၚေစပါသည။ ေရသြငးနညးစနစ၌ အေျပာငးအလျဖစေပၚမႈမားႏင အျပအမႈပငးဆငရာေျပာငးလမႈမားေၾကာင ေျမေအာကေရအဆငျမငမားလာျခငးကလညး ေရးေဟာငးဇေနရာတြင ေျမတကစားမႈအား ပမျဖစေပၚေစပါသည။

နညးလမး ခနးခနးျဖစရပသည တညေနရာဆငရာ၊ ႐ပဝတပငးဆငရာႏင လပငနးေဆာငရြကမႈပငးဆငရာ စသညျဖင ၾကၾကခနငမႈဆငရာ မဟာဗဟာသးခစလးအသးျပမႈအား ေဖာျပထားပါသည။ ၁၉၉၆ခႏစ၌ ခနးခနးေရး ေဟာငးယဥေကးမႈအေမြအႏစဇတြင ပ႐းနငငအစးရ၊ ယဥေကးမႈအေမြအႏစ ထနးသမးေစာငေရာကျခငးဆငရာ နငငတကာအဖြ႕အစညးႏင အျခားေသာ ထနးသမး ေစာငေရာကျခငးဆငရာ နငငတကာအဖြ႕အစညးမား စေပါငးကငးပသည ညလာခတစခအား လကခကငးပခပါသည။ ထညလာခမ ေရးေဟာငးဇအတြက စမခန႔ခြမႈအစအစဥႏင ကာကြယထနးသမးေစာငေရာကျခငးစသည အကးေကးဇးမား တက႐ကရရခစားခပါသည။ ၁၉၉၈ ခႏစတြငျဖစလာနငမညဟ ႀကတငခန႔မနးထားေသာ မးႀကးျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာနငသည ပကစးဆး႐ႈးမႈမားအား ကာကြယရနအတြက ခကျခငးလကငငး အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရနလအပမည အေရးေပၚ ရပေငြအား ၁၉၉၇ ခႏစတြင ေပးအပခပါသည။ ၂၀၀၉ ခႏစ၌ ေရးေဟာငးဇအား ကာကြယေစာငေရာကရနအတြက ၿမ႕ေတာ၏ အစတအပငးအေတာမားမားအတြက ရြကဖငတကသ႔ေသာ အကာအကြယေပးသည အစတအပငးအေတာမားမား စကထခ ပါသည။ ေျမသားအလဆငပစၥညးမားအား ပမမာေကာေစရန ျပလပခပါသည။ အျခားေသာအစတအပငးမားအား ဓါတပ႐က မတတမးယကာ ဖးအပထားခပါသည (Hathaway 2009)။ ေရရညလပေဆာငခကတစခအေနျဖင ေအာကေျခႏင အေဆာက အဦး ပမအားေကာငးေစေရးႏင တညၿငမေစေရး လပငနးေဆာငရြကမႈမားအားလညး လပကငေဆာငရြကလကရပါသည။ ထလပငနးေဆာငရြကခကမားသည ႐းရာအစဥအလာ ကာကြယထနးသမးသည အေလအထမားႏင ေခတမအငဂငနယာ နညးစနစမားအား ေပါငးစပထားျခငးျဖစပါသည (ယနကစက ၂၀၀၇ ေအ)။ ထလပငနးေဆာငရြကမႈမားအား ခနးခနး ေရး ေဟာငးဇအထးစမခက (PEACH) မတဆင ယဥေကးမႈဝနႀကးဌာနက စမခန႔ခြပါသည။ ၂၀၁၄-၂၀၁၅ ခႏစ၌ ကမး႐းတနးတစ ေလာကရ ေရးေဟာငးဇ ၅၃ ခအတြက ခန႔မနးေျခ အေမရကနေဒၚလာ ၇ သနးသးစြခၿပး ခနးခနးအတြက ၀.၆ သနး လကခရရ ခပါသည။ Nik-An အပါအဝင နနးေတာမား၌ ထနးသမးေစာငေရာကမႈဆငရာ အျမတမးအစအစဥမားရၿပး ရာသဥတယ႔ယြငး ပကစးမႈအတြက ကာကြယေစာငေရာကသည အေျခခအေဆာကအဦးမားရပါသည။

11 ယနကစက “ကမာၻ႔အေမြအႏစ ကြနးဗငးရငး” ခနးခနး ေရးေဟာငးယဥေကးမႈဇ http://whc.unesco.org/en/list/366.



ၾကားခနယေျမအဓကအသးျပျခငး (အနးပတဝနးကငရ အဓကႏင ကန႔သတနယေျမမား) တြင အမယာမား၊ စကပးေရး၊ အမကပ စသညတ႔ပါဝငပါသည။ ၎တ႔သည အေမြအႏစဇမားသ႔ ၿမ႕ျပတညေဆာကမႈကအားေပးၿပး ထနးသမးေစာငေရာက ေရးအတြက စနေခၚမႈမားျဖစလာပါသည။ လသားကးေကာမႈႏင ခနးခနးအေမြအႏစဇအတြငးသ႔ တရားမဝင ဝငေရာက အေျခခမႈမားသည မၾကာခဏဆသလ ျဖစပြားလာၿပး ပကစးထခကမႈမားလညး ရလာပါသည။

အေလအထ ေကာငးမားႏင

အေတြ႔အၾကမားမ ရရေသာ


• အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမည အဖြ႕အစညးတစခ အစအစဥတစခထားရျခငးသည အေကာငအထညေဖာမႈ စဥဆက မပကျဖစပြားေစဖ႔အတြက တးတကေစပါသည။ ေျမသားတကစားမႈမ ပကစးမႈျဖစေစျခငး၏ အေရးႀကးေသာအေၾကာငးတစ ခကမာ ထနးသမးေစာငေရာကမႈ စဥဆကမပက မရျခငးပငျဖစပါသည။

• ခနးခနးအေမြအႏစဇကသ႔ေသာ ပတဝနးကငရ အဓကႏင ကာကြယေစာငေရာကနယေျမမားအား ေဒသခမားက ဝငေရာက ေနထငၿပး စကပးေရးႏင စးပြားေရးအတြက အသးျပေနသည အေမြအႏစဇမား၌ ၾကားခနယေျမႏငပတသကသည ဥပေဒ ဆငရာသတမတခကမား ထတျပနေဆာငရြကရနလအပပါသည။ တရားမဝင ဝငေရာကေနထငျခငးႏင အေမြအႏစပစၥညး မား၌ လပငနးေဆာငရြကခကမား ေဆာငရြကျခငးကစၥရပမားအား ေျဖရငးနငရန သကဆငရာစညပငသာယာေရးအဖြ႕မား ႏင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈအား ဦးစားေပးသတမတသငပါသည။

၅။ နဂးႏင အၾကျပခကမားသဘာဝႏငရာသဥတေၾကာငျဖစေပၚလာေသာ ေဘးအႏရာယမားျမငမားလာသညက သတထားသလ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအေပၚ ေဘးအႏရာယက ေရာကနငမႈ ျမငမားလာသညကလညး ပ၍သတထားမလာပါသည။ ဥပမာအားျဖင တရကနငင၊ နေပါနငင၊ ျမနမာနငငႏင ဂပနနငငမား၌ အေရးႀကးေသာ ယဥ ေကးမႈအေမြအႏစေနရာမား ထခကပကစးျခငးႏင ၿပကပကစးျခငးမားေၾကာင အဖးတနသည ေရးေဟာငးအေမြအႏစပစၥညးမား၏ ၾကၾကခနငမႈအားတည ေဆာကရန အာ႐ပစကလာၾကပါသည။ ကမာၻတစလႊားရ နငငမားအေနျဖင ယဥေကးမႈအေမြအႏစက႑၌ ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈအတြက ရငးႏးျမႇပ ႏရန ကတကဝတပမရလာျခငးသည ၾကၾကခနငမႈတညေဆာကျခငးျဖင အနာဂါတတြင ဆး႐ႈးနငမႈမားအား ေလာခ နငသညဆသညအခကအေပၚ ၎တ႔၏နားလည သေဘာေပါကမႈအား ျပသရာေရာကပါသည။ အေတြ႔အၾကမားအရ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအတြက အထးလအပခကမားအားျဖညဆညးေပးျခငးႏင ၎တ႔ ႏငဆငရာ အာ႐စကမႈမရပါက သဘာဝေဘးအႏရာယမားထက ျပနလညတညေဆာကေရးႏင ျပျပငထနးသမးျခငးလပငနးမားက ပ၍ပငအႏရာယရနငေသး ေၾကာငး ေတြ႔ရရပါသည။

ယခမတစသည ပမၾကၾကခနငမႈရေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစမားအတြက ေဘးအႏရာယေလာခေရး စမခန႔ခြမႈအေလအထမားတညေဆာကရန မဝါဒခမတသ မားႏင လပငနးလပကငေဆာငရြကသမားအား အေထာကအကျပနငပါသည။ အၾကျပခကမားသည ယခမတစ အခနး (၂) ပါ အဓက စနေခၚမႈမားအား ေျဖ ရငးေဆာငရြကရနႏင ဆနဒငးမေဘာငအရေဖာထတထားေသာ လပငနးမားအတြက ဦးစားေပးလပငနးမားႏင ဆကႏြယပါသည။ သကဆငရာ ရငးႏးျမႇပႏမႈမားသည ေရရညတညတေၾကာငး ေသခာေစရနအတြက နယပယအားလးရ စြမးေဆာငရညမားအား တညေဆာကသြားရနလအပပါသည။

ေဘးအႏရာယအား နားလညသေဘာေပါကျခငး• ေဘးအႏရာယဆနးစစခက။ ေဘးအႏရာယမားအား စမခန႔ခြရာ၌ ပထမအဆငအေနျဖင နငငမားအေနျဖင ယဥေကးမႈအေမြအႏစဆငရာ ေဘးအႏရာယမားအား

ပမသရနားလညထားရန လအပပါသည။ ထအခကတြင ေဘးအႏရာယတစချဖစနငစြမးႏင ျဖစလာပါက ျပငးထနနငမႈတ႔လညး ပါဝငပါသည။ ပါဝငပတသကသ မား အခနႏငတစေျပးည ဆးျဖတခကခမတနငေရးအတြက ေဘးအႏရာယျပေျမပအား ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမား၏တနဖးႏင တညေနရာမားပါဝင ေသာ ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားဆငရာ ေခတမသတငးအခကအလကစနစျဖငလညး ေပါငးစညးေပးနငပါသည။

ေဘးအႏရာယဆငရာအပခပမႈ အားေကာငးေစရးေဆာငရြကျခငး• ဥပေဒ၊ မဝါဒႏင အဖြ႕အစညးပငးဆငရာ မေဘာင။ ေရရညဖြြ႔ၿဖးတးတကေရးအတြက ယဥေကးမႈအေမြအႏစ၏ပါဝငေဆာငရြကမႈ၊ ထ႔ေၾကာင ယဥေကးမႈအေမြ

အႏစမားအား ထနးသမးေစာငေရာကျခငး၏အေရးႀကးပသည ဥပေဒပငးဆငရာ၊ မဝါဒပငးဆငရာႏင အဖြ႕အစညးဆငရာမေဘာငမားတြင ထငဟပရနလအပပါ သည။ ထအခကသည ယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားႏင ေဘးအႏရာယေလာခေရးစမခန႔ခြမႈအၾကားရ ထေရာကေသာခတဆကမႈျဖစပါသည။

• ေပါငးစပညႇႏႈငးျခငး။ ေဘးအႏရာယျဖစပြားၿပးေနာက အစးရအဖြ႕အစညးမားႏင အျခားေသာပါဝငပတသကေနသမားအၾကား ေပါငးစပညႇႏႈငးမႈသည မရမျဖစ အေရးႀကးပါသည။ ျဖစနငသမအေစာဆး၌ အထေရာကဆးေသာေပါငးစပညႇႏႈငးမႈသည အဖးတနေသာယဥေကးမႈအေမြအႏစမား၏ အစားထး၍မရနင ေသာဆး႐ႈးမႈမားအား ကာကြယတားဆးနငမညျဖစပါသည။


• ရပရြာ၏ပါဝငေဆာငရြကမႈ။ ေဒသခရပရြာမားႏင ေပါငးစပညႇႏႈငးျခငးသည အလြနအငမတနအေရးႀကးပါသည။ အခ႕ေသာျဖစရပမား၌ ရညရြယခကမာ အေမြအႏစပစၥညး၏အေရးႀကးမႈအေပၚ အသပညာေပးမႈအား ျမႇငတငရနျဖစပါသည။ သ႔ေသာ အခ႕ေသာျဖစရပမား၌ ေဘးအႏရာယျဖစပြားၿပးအပါအဝင ကာကြယထနးသမးျခငးဆငရာလပငနးမားကပါ ရပရြာမဦးေဆာင၍ ေဆာငရြကရနျဖစပါသည။

• အေဆာကအဦးတညေဆာကမႈဆငရာ စညးမဥးစညးကမးမားႏင လမးညႊနခကမား။ အေဆာကအဦးတညေဆာကမႈဆငရာ စညးမဥးစညးကမးမားသည ၾကၾကခနငမႈႏင အေဆာကအဦးတညေဆာကမႈအေလအထႏင ဝေသသလကၡဏာမားႏငလညး လကေလာညေထြမႈရရမညျဖစပါသည။ ေကာငးမြနေသာအေဆာကအဦးတညေဆာကမႈ စညးမဥးစညးကမးမားခမတမႈႏင နညးပညာပငးဆငရာလမးညႊနခကမားခမတျခငးတြင အေဆာကအဦးအသစမားပစမားႏင အသးျပမညတညေဆာကေရးသးပစၥညးမားသည ေဒသရယဥေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမားတ႔ လကေလာညေထြမႈရျခငးတ႔ ပါဝငပါသည။

ေဘးအႏရာယေလာခေရး၌ ရငးႏးျမႇပႏျခငး• အေမြအႏစဇေနရာမား။ အေရးႀကးေသာယဥေကးမႈအေမြအႏစမားရသညေဒသမားတြင အေမြအႏစဇ သးသန႔ေဘးအႏရာယေလာခေရးစမခန႔ခြမႈအစ

အမမားအား ခမတေဆာငရြကသငပါသည။ ထ႔အျပင မလႏငထပဆငေဘးအႏရာယမားအားလညး ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။

• ေရြ႕ေျပာငးနငေသာအေမြအႏစမား။ ေလျပငးတကျခငးႏင မးေဘးကသ႔ေသာေဘးအႏရာယမားအား ၾကၾကခနငေသာ သေလာငသညအေဆာကအဦးမားအား ေရြ႕ေျပာငးနငသညအေမြအႏစပစၥညးမားအတြက အသးျပနငပါသည။ ထအေဆာကအဦးမားသည သခးသဝကမားေဘး မလညး ကာကြယေပးနငမညျဖစပါသည။

ေဘးအႏရာယႀကတငျပငဆငျခငး၊ တ႔ျပနျခငးႏင ပမေကာငးမြနေအာငတညေဆာကျခငး• ႀကတငျပငဆငျခငးႏင အေစာပငးျပနလညထေထာငျခငး။ ေဘးအႏရာယတစခ၌ တ႔ျပနေဆာငရြကနငရန ႀကတငျပငဆငထားရျခငးသည ထေရာကေသာ

အေစာပငးျပနလညထေထာငေရးလပငနးမားေဆာငရြကျခငးအတြက လအပခကတစချဖစပါသည။ ႀကတငျပငဆငမႈရျခငးသည ေဘးအႏရာယအလြန အပကအစးအစအပမားအား ရငးလငးရနရေသာအခါ၌ႏင ၿဖခမႈမားျဖစေပၚလာေသာအခါ၌ အထးအေရးႀကးပါသည။

• ထခကပကစးမႈဆငရာ ဆနးစစခက။ ေဘးအႏရာယတစခမျဖစပြားမ အစးရအေနျဖင ပကစးဆး႐ႈးမႈဆငရာဆနးစစခကမား ေဆာငရြကနငရန စြမးေဆာငရည တညေဆာကထားသငၿပး လအပသညအခန၌ ဆကသြယေဆာငရြကနငမည ကၽြမးကငသမားအား စဖြ႕ထားသငပါသည။ ထခကပကစးမႈဆနးစစခက ေဆာငရြကနငေရးအတြက ႀကတငျပငဆငမႈမားသည အေမြအႏစဆငရာကနးဂဏနးအခကအလကစနစ၊ ေဘးအႏရာယမးစဆနးစစခကႏင ေဘးအႏရာယ မတငမ ေဘးအႏရာယတ႔ျပနမႈအစအစဥမား၌ ရငးႏးျမႇပႏမႈမားႏငဆကစပေနပါသည။ အျခားေသာသတငးအခကအလကမားႏငအတ ပကစးဆး႐ႈးမႈဆနးစစ ခကမထြကေပၚလာေသာ ခငမာသညရလဒမားသည ေဘးအႏရာယၿပးေနာက တ႔ျပနမႈေဆာငရြကရာ၌ ဦးစားေပးသတမတရာတြင လမးညႊနမႈျပနငပါသည။

• ေဘးအႏရာယအလြန ျပနလညတညေဆာကျခငး။ ေခတမတညေဆာကမႈဆငရာနညးပညာမားႏင ပစမားအားအသးျပရန ေဘးအႏရာယမားက အခြငအလမး မားေပးပါသည။ အေမြအႏစထနးသမးေစာငေရာကျခငးႏင လျခေစေရးဦးစားေပးမႈမားအား ေကနပမႈရရေစရန ျပနလညတညေဆာကေရးအတြက ရနငေသာ ေရြးခယစရာနညးလမးမားအား စနစတကဆနးစစေဆာငရြကျခငးျပလပရန လအပပါသည။ အခ ႕ေသာဥပမာမား၌ ႐းရာအစဥအလာအေဆာကအဦးတည ေဆာကမႈမားသည သဘာဝေဘးအႏရာယမား၏သကေရာကမႈမ အတနအသငၾကၾကခနငသညက သကေသျပနငၾကပါသည။ အျခားေသာဥပမာမား၌ ယဥ ေကးမႈအေမြအႏစပစၥညးမား၏ အရညတညတမႈႏင ပစမပကမႈအား ထနးသမးနငရနအတြက ေခတမနညးပညာမား လအပပါသည။ ထေနရာ၌ ယဥေကးမႈအေမြ အႏစဇမားႏင ကာလၾကာရည စးပြားေရးအားျဖငဆကစပမႈရေသာ ရပရြာမား၏အသကေမြးဝမးေကာငးမႈမားအေပၚ အေႏာငအယကျဖစမႈ အနညးဆးျဖစေစေရး အထးအေလးထားရမညျဖစပါသည။


အရငးအျမစမားႏင ရညညႊနးကးကားခကမား Azadeh, V., G. Philip, and R. Jennings. 2015. “Damage Assessment and Monitoring of Cultural Heritage Places in a Disaster and Post-Disaster Event: A Case Study of Syria.” Durham University, Moores University.

Bartoloni, Marzio, and Laura di Pillo. 2017. “Central Italy’s Tourism Economy Hit Hard by Earthquake.” IT24., January 2017.

Bianchi, M., and L. Tampieri. 2016. “Risk and Resilience Management in Cultural Heritage.” University of Bologna.

European Parliament. Directorate General for Internal Policies of the Union. 2007. “Protecting the Cultural Heritage from Natural Disasters.” http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2007/369029/IPOL-CULT_ET(2007)369029_EN.pdf.

European Union. 2016. “STORM: Safeguarding Cultural Heritage through Technical and Organisational Resources Management.” http://www.storm-project.eu/wp-content/uploads/2017/04/D1.1-Current-practice-for-management-and-conservation-of-Cultural-Heritage.pdf.

Garcia, Barbara Minguez. 2016. “Innovating with the Past: How to Create Resilience Through Herit-age.” World Bank. Sustainable Cities blog. November 4. http://blogs.worldbank.org/sustainablecities/innovating-past-how-create-resilience-through-heritage.

Gallinaro, Vittorio. 2016. “Assessment and Structural Stabilization of Damaged Monuments with Recommendations for Improvements and Follow-Up Actions.” December.

Gard’ner, J. 2007. “The Economics of Heritage: Integrating Costs and Benefits of Heritage into Government Decision Making.” Department of the Environment and Water Resources Workshop. Government of Australia.

Gavrilovic, Predrag, Pierre Pichard, and Christophe Pottier. 2016. “Damage Assessments and Rec-ommendations for Structural Consolidation, Repair and Strengthening of Monuments in Bagan (Myanmar) Earthquake.” September.

GFDRR (Global Facility for Disaster Reduction and Recovery). 2012. “Thai Flood 2011: Rapid Assessment for Resilient Recovery and Reconstruction Planning.” World Bank, Bangkok.

———. 2015. “Nepal Earthquake 2015: Post-Disaster Needs Assessment. Volume A: Key Findings.” https://www.gfdrr.org/en/nepal-earthquake-2015-post-disaster-needs-assessment-vol.

GSMA. 2017. “Italy Earthquake Response and Recovery: A Disaster Response Case Study.” https://www.gsma.com/mobilefordevelopment/wp-content/uploads/2017/04/Italy-Earthquake-Response-and-Recovery-A-Case-Study.pdf.

Hathaway, B. 2009. “Endangered Site: Chan Chan, Peru.” Smithsonian Magazine, March. http://www.smithsonianmag.com/travel/endangered-site-chan-chan-peru-51748031/.

Hill, Alice. 2016. “Advancing Resilience through Building Codes and Standards.” The White House. Blog. May 10. https://obamawhitehouse.archives.gov/blog/2016/05/10/advancing-resilience-through-building-codes-and-standards.

ICOMOS (International Council on Monuments and Sites). 2011. “The Great East Japan Earthquake. Report on the Damage to the Cultural Heritage.” Japan ICOMOS National Committee. http://www.icomos.org/publications/ICOMOS%20Japan-earthquake_report_20111120.pdf.

Jigyasu, R. 2016. “Reducing Disaster Risks to Urban Cultural Heritage: Global Challenges and Opportunities.” Journal of Heritage Management 1: 50 –67.

Kirchgaessner, S., and A. Giuffrida. 2016. “Italy Earthquake: Historic Structures Levelled in Biggest Quake Since 1980.” The Guardian, October 30.

Langenbach, R. 2010. “‘Earthquake Resistant Traditional Construction’ is Not an Oxymoron: The Resilience of Timber and Masonry Structures in the Himalayan Region and Beyond, and Its Relevance to Heritage Preservation in Bhutan.” Paper presented at the Royal Government of Bhutan International Conference on Disaster Management and Cultural Heritage “Living in Harmony with the Four Elements,” Thimpu, Bhutan, December 12–14.

Licciardi, G., and R. Amirtahmasebi, eds. 2012. The Economics of Uniqueness: Investing in Historic City Cores and Cultural Heritage Assets for Sustainable Development. Washington, DC: World Bank.

Lingua, A., P. Lingua, P. Dabove, F. Dabove, and F. Noardo. Forthcoming. “RESCULT— Increasing Resilience of Cultural Heritage: A Supporting Decision Tool for the Safeguarding Of Cultural Assets.”

Livesay, Christopher. 2016. “When Cultural Heritage Is at Risk, Italy’s Art Police Come to the Rescue.” NPR. October 22. http://www.npr.org/sections/parallels/2016/10/22/498293234/when-cultural-heritage-is-at-risk-italys-art-police-come-to-the-rescue.


Meier, H., T. Will, and M. Petzet. 2007. “Cultural Heritage and Natural Disasters. Risk Preparedness and the Limits of Prevention.” Heritage at Risk special edition. ICOMOS. http://www.icomos.org/risk/2007/natural_disasters/HR_Special_2007_Disasters_ebook_20091116.pdf.

Myint, Shwe Yee Saw, and Aung Hla Tun. 2016. “Myanmar Earthquake Kills Three, Damages Scores of Ancient Temples.” Reuters, August 24. 2016.

Nadeau, B. L. 2011. “Italy’s Ancient Monuments and Cultural Heritage Crumbling.” Newsweek, July 17.

NDRRMC (National Disaster Risk Reduction and Management Council). 2013. “Final Report Re: Effects of Magnitude 7.2 Sagbayan, Bohol Earthquake.” http://www.ndrrmc.gov.ph/attachments/article/1330/FINAL_REPORT_re_Effects_of_Magnitude_7_2_Sagbayan_Bohol_Earthquake_15OCT-04NOV2013.pdf.

Parducci, Alberto. 2000. “Seismic Protection of Italy’s Historic Heritage Using the Seismic Isolation Approach.” Department of Water and Structural Engineering, University of Perugia.

Parker, M., and D. Steenkamp. 2012. “The Economic Impact of the Canterbury Earthquakes.” Reserve Bank of New Zealand Bulletin, 75, no. 3 (September).

Pitrelli, S., and J. McAuley. 2016. “Italian Towns Take Stock of Losses to the Region’s Cultural Heritage.” Washington Post, August 27. https://www.washingtonpost.com/world/europe/italian-towns-take-stock-of-losses-to-the-regions-cultural-heritage/2016/08/27/7fa1465c-6c65-11e6-91cb-ecb5418830e9_story.html?utm_term=.4c21ca2615fd.

Povoledo, Elisabetta. 2016. “After Quake, an Italian Crisis Unit Races to Rescue the Region’s Heritage.” New York Times, September 18. https://www.nytimes.com/2016/09/19/world/europe/italy-art-quake-amatrice.html.

PRI. 2016. “Italy’s Art Historians, Firefighters and Special Police Scramble to Rescue Quake-Stricken Amatrice’s Heritage.” September 22. https://www.pri.org/stories/2016-09-22/italys-art-historians-firefighters-and-special-police-scamble-rescue-quake.

Sharma, G. 2016. “Armed With Drones, Aid Workers Seek Faster Response to Earthquakes, Floods.” Reuters, May 15.

Taboroff, J. 2000. “Cultural Heritage and Natural Disasters: Incentives for Risk Management and Mitigation.” In Managing Disaster Risk in Emerging Economies, edited by A. Kreimer and M. Arnold, 71–79. Disaster Risk Management Series. Washington, DC: World Bank.

Tandon, A. 2013. “ICCROM Programme on Disaster and Risk Management: A Background Paper.” ICCROM.

Taylor, Allan. 2011. “Worst Flooding in Decades Swamps Thailand.” The Atlantic, October 12.

UN (United Nations). 2015. “Working Session: Resilient Cultural Heritage—Brief & Concept Note.” World Conference on Disaster Risk Reduction, Sendai, Japan, March 14–18.

UNESCO. 2007a. Case Studies on Climate Change and World Heritage. Paris: UNESCO. http://www.italianostraedu.org/wp-content/uploads/2014/10/UNESCO_Climate-change-and-cultural-heritage.pdf.

———. 2007b. “Mission Report on Chan Chan Archeological Zone (Peru).”

———. 2007c. World Heritage Convention. 31st Session of the Committee. Christchurch, New Zealand, June 23–July 2, http://whc.unesco.org/en/sessions/31COM/documents/.

———. 2015. Harmonizing Actions to Reduce Risks for Cultural Heritage in Asia and the Pacific: Conference Report. Paris: UNESCO. http://www.unescobkk.org/fileadmin/user_upload/culture/DRM/DRM_Penang_Conf_report.pdf.

———. 2016. “Reconstructed Monuments Most Impacted in Bagan Earthquake, Experts Find.” November 23. http://www.unescobkk.org/news/article/reconstructed-monuments-most-impacted-in-bagan-earthquake-experts-find/.

UNISDR (United Nations Office for Disaster Risk Reduction). 2017. “Europe Leads on Resilient Cultural Heritage.” February 22. https://www.unisdr.org/archive/52042.

UNITAR (United Nations Institute for Training and Research). 2015. “UNESCO and UNITAR-UNOSAT Team Up to Protect Cultural Heritage with the Latest Geo-Spatial Technologies.” June 30. http://www.unitar.org/unesco-and-unitar-unosat-team-protect-cultural-heritage-latest-geo-spatial-technologies.

World Bank. 2016. “Implementation Completion and Results Report” (ISMEP). June 25. http://documents.worldbank.org/curated/en/292841467306935392/pdf/ICR3698-P078359-Box396255B-OUO-9.pdf.

World Monuments Fund. “Cultural Heritage Sites of Nepal.” https://www.wmf.org/project/cultural-heritage-sites-nepal.

World Travel and Tourism Council. 2017. Travel & Tourism: Economic Impact 2017. Myanmar.

၂၀၁၇ ခႏစ၊ ေအာကတဘာလ

world bank document - preparecenter

Documents