Woord!de taal van nederhop

Vivien Waszink

Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, AmsterdamZetwerk: CeevanWee, AmsterdamOmslag: Studio Jan de Boer, AmsterdamFoto auteur: Boukje Verheij

© 2013, Vivien Waszink

isbn 978 90 5712 388 7nur 660

De boeken van Uitgeverij Nieuwezijds zijn verkrijgbaar in de boek-handel en via www.nieuwezijds.nl.

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat hetkeurmerk van de Forest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bijdit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeftgeleid.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaargemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband,elektronisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrie-val system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toe-stemming van de uitgever.

Voor Charlene Sancho

‘Zieke zinnen zullen zegevieren.’ – Winne

‘You are now about to witness the strength of street knowledge.’ – N.W.A.

Voorwoord!

In 1989, op mijn twaalfde, hoor ik voor het eerst hiphop. Daarnabegin ik al snel te grote broeken te dragen, kijk ik op foto’s altijdboos en naait mijn moeder een Public Enemy-embleem op mijnjas: een mannetje in het vizier van een geweer. De jas probeer ik inde klas zoveel mogelijk aan te houden.

In 1992 mag ik naar een middagconcert van Public Enemy. Omdrie uur gaat het beginnen. Om half vier komt er een roadie in eenmouwloos Iron Maidenshirt het podium op. ‘De jongens hebbenhet vliegtuig gemist’, kondigt hij met een grafstem aan. ‘Ze komenvanavond pas.’ Vanuit een Amsterdamse telefooncel maak ik ruziemet mijn moeder in Leiden. Na een minuut of tien zwicht ze enmag ik naar de avondshow. ‘Het gaat wel weer over, dat gerap’,hoor ik mijn vader op de achtergrond met kalme stem tegen mijnmoeder zeggen.

Als ik ophang, zijn er heel wat kwartjes opgegaan. Nu kan ikniks meer te eten kopen. De rest van de dag wacht ik hongerig voorParadiso. Dan zie ik ineens Chuck D, de opperrapper van PublicEnemy, samen met dj Terminator X, de man die achter de draaita-fels staat. Niet met bodyguards, maar gewoon met zijn tweeën, ophet zebrapad met zakjes friet. Chuck zet voor mij zijn handteke-ning op een oud bonnetje.

Inmiddels ben ik moeder en taalkundige. Ik draag jurken enwerk van negen tot vijf achter een computer aan een woordenboek.Maar ik sta bij rapconcerten nog steeds juichend vooraan.

‘Vroeger had mama maar twee platen’, zeg ik als mijn dochterdoor haar duizenden mp3’tjes scrolt. ‘Eentje van Public Enemy eneentje van N.W.A.’ In 2012 geeft Public Enemy een concert voor

hun 25-jarig jubileum. Ik rap alles mee. De lijfwachten in soldaten-pakken die altijd meedansen, zijn zelfs even afgeleid en kijken meverbaasd aan. Ineens steekt Chuck D lachend zijn hand uit: of ikniet even mee wil doen op het podium? Maar ik durf niet – ik benook maar gewoon een moeder in een jurk, zonder straatgeloofwaar-digheid. Mijn dochter van zeventien, die ook van hiphop houdt, rea-geert na afloop lauwtjes. ‘Best een aardig concert, maar wel oude-mensenhiphop.’

Iedere doordeweekse dag begint voor mij hetzelfde: voor ik naarmijn werk ga, drink ik thuis een kopje koffie en luister ik een oftwee hiphopliedjes. Niet alleen Amerikaanse en oude hiphop,maar ook heel veel Nederlandse en hedendaagse hiphop. Daarnamaak ik de hele dag werk van woorden. Ik schreef dit boek omdatik nederhop geweldig vind, maar vooral omdat nederhoptaal heelbijzondere taal is. Het beschrijven van die taal en het woordge-bruik in nederhop deed mij als taalkundige groot plezier.

Mijn ouders, Cobi en Paul Waszink, wil ik bedanken voor hunliefde en steun, en voor hun geduld: ze hebben jarenlang ‘rother-rie’ doorstaan. Sorry – dat gerap is niet overgegaan. Mijn broer,Paul Waszink, bedank ik voor zijn humor en eerlijke kritiek, envoor zijn being down (and based) since day one. Mijn vrienden encollega’s ben ik dank verschuldigd, omdat ze altijd geïnteresseerdbleven, goede raad gaven en leuke stukjes over rappers voor me uitde krant knipten. Een paar verdienen een speciaal woord van dank,ehm, een special shout-out: Sanne Arens, Zeynep Dogan, Laura vanEerten, Dirk Geirnaert, Robertino Jones, Remko Koopman, FrankLandsbergen, Papa Tio, Ulmar ‘Kay lc’ Robert, Ionica Smeets, Robvan der Spruit, Boukje Verheij en Wouter van Wingerden. Als laat-ste wil ik mijn dochter Charlene Sancho bedanken: Charlene, ditboek is voor jou. ‘Ik hoef je niks te zeggen, dit gaat verder dan rap-pen’, zou Winne zeggen.

Rapper Winne komt nogal veel voor in dit boek. Dat is bewust.Ik hou van nederhop, maar Winne heeft mijn hiphophart. ‘Doemaar even zwaaien’, roept Winne in het nummer Doag. Dat kankoninklijker: ‘even wuiven’ misschien, koning Winne? Het warenvooral zijn teksten die me ertoe aanzetten dit boek te schrijven.Winne, ‘de Rotterdamse verlosser’, dropt toffer!

10 Woord!

Inhoud

Inleiding 13

deel i: De hiphopscene 171 These are the breaks – Amerikaanse hiphop 19

2 Je weet hoe laat het is – Nederlandstalige hiphop 55

deel ii: De taal van nederhop 873 Rijms spitten – lenen en vertalen 93

4 Fris als februari – stijlfiguren 1215 Gangsterlijkheid – nieuwe woorden en betekenissen 161

Nawoord! 197Geraadpleegde bronnen 201

Index 203

Inleiding

Hoewel ik als hiphopliefhebber nogal last heb van zendingsdrang,zou het me misschien nog eerder lukken om mensen een 28-deli-ge encyclopedie of een religie aan te smeren dan hiphop. Hiphopis vrij uitgesproken muziek. Als je er niet van houdt, zul je er ooknooit van gaan houden. Vaak krijg ik dus te horen: ‘Ik heb niks methiphop, maar die teksten zitten eigenlijk wel heel goed in elkaar!’En dat klopt: hiphoptaal, en nederhoptaal bij uitstek, is bijzonderetaal. Het is daarom niet alleen boeiend om naar nederhoptaal teluisteren, er valt ook veel over te vertellen. Dit boek is voor liefheb-bers van taal en voor liefhebbers van hiphop – als lezer hoef je Bin-nenlandse Funk van Extince niet in je platenkast te hebben staan(maar het mag wel).

In deel I van dit boek lees je over de ontstaansgeschiedenis enachtergronden van de hiphop. Om de teksten goed te begrijpen, isenige kennis van hiphop als muziekstijl en als culturele stromingnamelijk onmisbaar. In hoofdstuk 1 beschrijf ik hoe het in hetNew York van 1973 allemaal begon, wat hiphop inhoudt en hoehet genre zich ontwikkeld heeft. Zelf een beat maken met oudeplaten, lelijke praatjes over je rivalen ophangen en intussen jezelfop de borst kloppen, juichen voor je buurt, dikke gouden kettin-gen in de camera duwen en lekker vuilbekken: het is allemaal hip -hop.

Ook in Nederland wordt al een hele tijd gerapt, oudemensenne-derhop bestaat dus ook. Zo rapt de Osdorp Posse sinds 1989 in hetNederlands, de nederhop is sindsdien enorm gegroeid. Een vogel-vlucht door de geschiedenis van de nederhop van nul tot nu, vanDef P tot Ali B: je leest het in hoofdstuk 2.

Toen rapper Ice-T in 2012 zijn documentaire Something fromNothing: The Art of Rap presenteerde, stelden journalisten hemveel kritische, humeurige vragen. ‘Waarom zit Jay Z er niet in?’wilden ze weten. En zo misten er nog wel een paar rappers. Ice-Tliet daarop zijn telefoon zien aan het publiek. ‘Dit is een zwarte te-lefoon’, zei hij, ‘geen rode telefoon, en ook geen blauwe. In plaatsvan te vragen wie er niet in zit, kunnen jullie beter vragen wie erwél in zit.’ Ik probeer in deel I ook geen volledig overzicht van veer-tig jaar hiphop te geven, maar vooral een smaakmakend beeld vanhiphop te schetsen, waarbij duidelijk wordt hoe de muziek is ont-staan en waar ze uit bestaat. Veel belangrijke Amerikaanse en Ne-derlandse hiphoppers van toen en nu komen voorbij, maar langniet alle.

Toen ik ooit bij de Rotary een lezing over taal gaf, vertelde ik datik veel van hiphop hield, en de taal erin zo speciaal vond. Een tand-arts in een rode broek zei afkeurend: ‘O, hiphop. Over doekoe enpatta’s enzo.’ Neen! Nederhop is veel meer dan over geld en gym-pies praten. Ook het wijdverbreide vooroordeel dat er in nederhopalleen maar straattaal of jongerentaal zou worden gebruikt, kloptniet. Ik begin deel II, over de taal van nederhop, daarom met eenkorte uitleg wat jongeren- en straattaal precies voor taaltjes zijn, enhoe ze (in beperkte mate) deel uitmaken van de nederhop. Anderetalige bijzonderheden zijn veel specialer aan de nederhop: er wordtvooral heel veel grappig, mooi en creatief Nederlands gebruikt. Erworden woorden en betekenissen geleend uit het Engels, er wordtgegoocheld met stijlfiguren en er worden nieuwe woorden be-dacht. Daarover gaat deel II.

De bekendste rappers uit de nederhop-oertijd, de Osdorp Posseen Extince, vertaalden veel Amerikaanse hiphopwoorden en zin-nen letterlijk. Def P noemt zichzelf ‘de goeie in ’t vloeien’. Vloeienbetekent rappen (van to flow, Amerikaans slang voor rappen). Hetscheldwoord moederneuker is een vertaling van het Engelse mother-fucker – een vondst van Def P die zelfs is opgenomen in Nederland-se woordenboeken. Nederlandse rappers vertalen niet alleen, maarlenen ook veel woorden, bijvoorbeeld het werkwoord dissen, vanhet Engelse to disrespect. Als je iemand dist, beledig je hem. Extincemaakte in 1995 het liedje Spraakwater. Toen Def P ooit heel boos

14 Woord!

was op Extince – iets over geld – schreef hij speciaal voor hem dediss Braakwater. Want Extince maakt dan wel ‘kassa’, hij zegt wel‘versjes voor de massa’, vindt Def P.

Soms worden Engels en Nederlands moeiteloos gecombineerd,bijvoorbeeld in money praten: het over goed geld hebben. En somsworden niet hele woorden, dus de woordvormen met de daarbijhorende betekenissen, geleend, maar alleen de woordbetekenis-sen. In het Nederlands denk je bij hangen vooral aan hangplekken,waar groepjes jongeren joints roken, met dikke stiften Anouk is eenhoer op een klimrek zetten en verder geen noemenswaardige acti-viteiten vertonen. In het Engels is hangin’ out wel wat leuker: danben je gewoon sociaal met je vrienden aan het verkeren, of ga jegoed met iemand om. In de nederhop namen we die Engelse bete-kenis over. Toch is dat hangen soms ook lastig, want als je bekendbent, heb je ineens last van chicks die alleen maar willen ‘hangenvoor de fame’. De Opposites klagen daar over in Sukkel voor de liefde(een variant op sucker for love). Hoofdstuk 3 behandelt dit soort ne-derhopleenwoorden en -leenvertalingen.

Extince is ‘hitgevoelig als Abba’, maar ook ‘flexibel als Barbapa-pa’. Winne heeft het druk met zijn ‘rapatletiek’, en daarin legt hij‘de lat hoger’. Gelukkig geeft hij ook zijn kennis door ‘als de stokvan een estafette’. En Jiggy Djé rapt niet alleen beter dan de wanna-be’s, hij pakt als je even niet oplet ook hun meisjes af: ‘Als ik het ijsbreek wanneer ik je chick in de sneeuw bal als André Rieu, als ikover je heen wals, goed gestemd, ik raak de juiste snaar, dus wiespeelt vals.’ Jiggy Djé speelt hier een leuk spelletje met verschillen-de woorden: ballen betekent seks hebben, en dat doet hij in desneeuw, maar we zien in ‘in de sneeuw bal’ ook het woord sneeuw-bal. En hoe Jiggy over iemand heen walst, dat is andere koek dan dewalsjes van vioolgod André. In nederhop worden veel metaforen,vergelijkingen en woordspelingen gebruikt, en vaak ook nog opeen heel speciale manier. Daarover gaat hoofdstuk 4.

Hiphop leverde veel nieuwe woorden op: combinaties en sa-menstellingen van woorden die we al kennen, maar ook bestaandewoorden die in een nieuwe betekenis worden gebruikt. Veel bij-voeglijke naamwoorden die helemaal niet zo’n positieve betekenishebben, bijvoorbeeld gruwelijk, vet, wreed en ziek, betekenen in dehiphop juist ‘geweldig’.

Inleiding 15

De meeste hiphopneologismen worden alleen gebruikt doorrappers zelf, maar sommige hiphopwoorden dringen de algemenewoordenschat binnen. Blingbling en pimpen zijn woorden die bijnaiedereen kent. Het woord blingbling is allang niet meer alleen vantoepassing op de vuistdikke kettingen van Snoop Dogg nu het isdoorgedrongen tot de Libelle Zomerweek. En als er iets gepimptmoet worden, hoeft Xzibit van Pimp my ride niet langs te komenom je auto met paars fluweel te bekleden. Hoofdstuk 5 gaat overdeze en andere nederhopneologismen.

De heel enkele keer dat nederhoppers een archaïsche uitdruk-king of cliché gebruiken, bijvoorbeeld als het om moeders gaat, ofom meisjes waar ze écht verliefd op zijn, gaat het om de uitzonde-ring die de regel bevestigt. Want op alle andere momenten spat detaalvernieuwing en de virtuositeit er vanaf. Wanneer de taal ver-nieuwd, gekneed en soms zelfs radicaal veranderd wordt, klinkt alsnel het gemopper van conservatieven die vrezen voor taalverloe-dering. Mijn nawoord is een kort weerwoord op zulk gemopper.

Ten slotte: op www.nieuwezijds.nl/downloads staat een over-zicht van de liedjes, albums en mixtapes die in dit boek besprokenworden.

16 Woord!

4Fris als februari

– stijlfiguren

‘Lul, heb je genoeg gehad? Neem dan maar eens een lekker langbad, schat. In ’t zoutzuur en rot weg als een houtschuur, want jijbent zo nep als koudvuur’, aldus de Osdorp Posse in Commerciëleaids. Winne heeft ‘meer sterren dan een Mercedesdealer’, en Ninaheeft dan wel geen omvangrijk wagenpark, maar haar ‘shit’ is wel‘als bushaltes, iedereen staat erop te wachten’. Yukkie B ‘dringtdoor als chloor’ en Jiggy Djé is baanbrekend, ‘als in geschreven inde baas zijn tijd’. Clowns huilen ‘als traangas’, volgens Boef en deGelogeerde Aap althans. ‘Kalm als een kuuroord, rustig als eenwellness’, maar ook ‘all up in that ass als een zetpil’ – ook de jon-gens van Great Minds winden er geen doekjes om.

In nederhop worden veel metaforen en vergelijkingen gebruikt.Bij een metafoor is er sprake van beeldspraak. Winne zegt bijvoor-beeld: ‘Volg de geletruidrager.’ Daarmee bedoelt hij niet dat hijnaast rapper ook succesvol wielrenner is, en het klassement aan-voert in de Tour de France. Hij kiest het woord geletruidrager ookniet omdat dat een synoniem is voor de woordgroep beste rapper.De geletruidrager gebruikt Winne om zijn eigen positie van koplo-per te verbeelden. Hij had ook gewoon kunnen rappen: ‘Ik ben debeste rapper’, maar dat is minder overtuigend.

Op dezelfde manier kun je je kind een engel noemen, of je exeen hond. Je kind heeft geen vleugeltjes, maar heeft wel bepaalde(positieve) eigenschappen die ook aan engelen worden toegeschre-ven. De ex hoeft niet naar de hondenschool, die heeft alleen delompheid of het asociale gedrag van sommige honden.

Een bijzonder type metafoor is de personificatie. In een personi-ficatie wordt iets wat levenloos is als levend voorgesteld, meestal

met menselijke eigenschappen, soms dierlijke. Abstracte zakengaan zo meer ‘leven’. ‘De wind die zucht’ is een personificatie (dieleraren zich de haren uit het hoofd doet trekken), net als stoelendie ‘kreunen’ onder het gewicht van dikke vrouwen. Winne geeftde game ‘een facelift’ in het nummer De Game. In Wat echt is zegthij dat ‘de straat praat’ en ‘als de muren oren hebben, dan hebbende straten ogen’. mc Fit, alias Glen Faria, een van de rappers vanFlinke Namen, rapt in 2013 in Duurt te lang: ‘Mijn tranen vallenniet, dus ik laat het liedje snikken.’

In een metafoor worden het beeld (de geletruidrager) en het ver-beelde (de beste rapper) impliciet vergeleken. Er bestaan ook expli-cietere vergelijkingen. Daarin worden het beeld en het verbeeldeopgenomen, en worden de twee verbonden door een vergelijkings-woord, meestal als of dan. Zo zou Winne ook gerapt kunnen heb-ben dat hij koploper is ‘als de geletruidrager’, of desnoods ‘als ikrap ben ik als Lance’.

Naast metaforen en vergelijkingen zijn ook woordspelingen po-pulair in nederhop: al dan niet geslaagde welbewuste grapjes metwoorden. Brainpower vindt rappers bijvoorbeeld ‘net als zeven da-gen want ze klinken zo week’. En Djiggy Djé, die ook wel KeyserPunchline wordt genoemd, rapt: ‘Ik deel lakens uit omdat ik rap-pers als een kussen sloop.’

Meestal is een woordspeling grappig, omdat twee of meer woor-den of woordgroepen overeenkomen in vorm, maar een heel ande-re betekenis hebben. Op de website van Onze Taal wordt dit uitge-legd met een mopje: ‘Zegt de ene kaars tegen de andere: “Willenwe vanavond samen uitgaan?”’ Op internet staan ook quasilolligevoorbeelden als ‘De gynaecoloog gaf zijn patiënte volledige pers-vrijheid’.

In subtielere woordspelingen worden uitdrukkingen gebruiktdie zowel letterlijk als figuurlijk kunnen zijn bedoeld; bijvoorbeeld‘laat de vorst niet in de kou staan’. Ook woorden die vormelijk opelkaar lijken, maar net niet helemaal overeenkomen, worden inwoordspelingen gebruikt. Je wokrestaurant Wok of Fame noemen,bijvoorbeeld, of You Never Wok Alone.

In hiphopmetaforen, -vergelijkingen en -woordspelingen wordtvoortdurend gepocht. Ook de overdrijving is een stijlmiddel.Brainpower rapt in Alles of niets:

122 Woord!

Wetend wie er real is en what the deal is. Ik schrijf nog lyrics met een pen die geseald is. Of in graffiti in een piece op een muur die al vernield is, in de groeven van de grondstof nog voordat het vinyl is.

Op het nummer Kan er maar 1 zijn op de Great Mindsplaat speeltSticks met ledematen. Sommige rappers moeten hun beste been-tje voorzetten, maar Sticks heeft al heel veel ‘flexness in zijn groteteen’. Ook die van Extince is oppermachtig: in Zoute Uitval (de B-kant van zijn nummer Zoete Inval) pocht hij: ‘En als het moet danschrijf ik rhymes met mijn grote teen.’

Maar er wordt nooit zo overdreven opgeschept als bij de Ameri-kanen. Kendrick Lamar rapt in Backseat Freestyle: ‘I pray my dickget big as the Eiffel Tower, so I can fuck the world for 72 hours.’

Rappers hebben goed opgelet op school; je zult hen niet zo snelop versleten metaforen betrappen, of op oerflauwe woordspelin-gen. Bovendien combineren ze vaak metaforen, vergelijkingen,woordspelingen en overdrijvingen. Het is soms moeilijk ze tescheiden.

Als duizend tieten in een trein

Onstage kunnen rappers zich niet verschuilen achter ingenieuzedrumsolo’s, basloopjes of gitaargeweld. En meestal ook niet achtereen zoetgevooisde, fluwelen stem. Het komt bij rappers vooral ophenzelf en hun teksten aan. Hun braggin’ and boastin’ moet overtui-gend en aantrekkelijk gebracht worden. Rappers gebruiken daar-om veel metaforen, vaak met betrekking tot het menselijk lichaam.

In Definitie van een Bradda verzekert Appa zijn broer (of zijngoede vriend, want dat kan bradda of brada ook betekenen): ‘Jijbent m’n mattie en m’n bradda. Jij de man en ik de Appa. Ik de voeten jij de patta.’ Patta’s gebruikt Zo Moeilijk in Stoere Bink (‘loopstoer, loop tof, loop als een lastpost’) juist om over anderen te mop-peren; goedkope types spreiden namelijk hun benen ‘als een Jor-dantekentje’. Nike heeft een speciale reeks sportschoenen op demarkt gebracht waarmee je goed kunt springen, net als MichaelJordan, de voormalige basketballer. Op het logo van de schoenspringt Michael naar de basket, zijn benen gespreid.

4 • Fris als februari 123

Mr. Polska is ‘aan het gaan als duizend tieten in een trein’. Nietheel begrijpelijk, maar dat is de uitdrukking gaan als een banaanook niet. Waarschijnlijk wordt die laatste veel gebruikt omdat hetprettig rijmt. Mr. Polska gebruikt gaan meer figuurlijk, hij bedoeltermee dat hij succes heeft. En natuurlijk laat een beetje rappergeen kans voorbij gaan om over tieten te praten.

Rellen als Marokkanen op Mercator

Nederhoppers laten graag horen dat ze alomtegenwoordig zijn enweten wat er speelt in de wereld. Opgezwolle is in De Volle heelHollands ‘op elke plek te vinden als Kipcaravans’, en Lucky LuQ enGibba worden in Ik Heb Me Swagg On ‘vaker geboekt dan een Suri-naamse vlucht’. Ze voegen nog toe dat ze dus ‘high in the sky’ zijn,‘en dat niet eens van een blunt’ – ze zijn niet in hogere sferen om-dat ze stoned zijn, maar omdat ze de beste zijn en een hoge positieinnemen op de hiphopladder.

In Gekke Gerrit noemt Opgezwolle blowende jongens die nietsuitvoeren een verschijnsel dat ‘vaker voorkomt dan water uit dekraan’. Negativ heeft het over iets waar je niets aan hebt ‘als een ho-mo met tien wijven’. In Concept of niet is een verhaal bekend ‘alsJohn Lennon en Beatles’. Sticks gaat met zijn tijd mee op GreatMinds: ‘Niemand checkt meer voor jullie als bij Hyvesberichten,wegvanhier, verhuisberichten.’ Hyves is hopeloos uit.

Ook maatschappelijke problemen komen aan de orde. Winneverzucht in Pomp die shit! dat de scene hem nodig heeft ‘als Suri-naamse families huisvaders’. In Suriname en bij Surinaamse ge-zinnen in Nederland is het aantal eenoudergezinnen in verhou-ding groot, moeders staan er vaak alleen voor. Sticks benadert ditverschijnsel positiever – in Run it Back regelt hij het allemaal solo‘zoals alleenstaande moeders doen’. In Wij zijn 1 brengt Winne‘verandering als Obama’. De Jeugd van Tegenwoordig houdt hetbij de lokale politiek in ’t Gaat te fur: ‘Ik zei doei, zie je vanavond...gaan we rellen als Marokkanen op Mercator.’ Op het Mercator-plein in Amsterdam werd een aantal keer flink gereld door metname Marokkanen. Een keer na het optreden van de Spookrijders,en in 2003 nog eens, nadat er een Marokkaanse man door de poli-

124 Woord!

tie was doodgeschoten in een Surinaams eethuis. In Uit Me Plaat lijkt het even of Jebroer de hongerproblematiek

aan de orde gaat stellen: ‘Yeah, kijk mij, ik drink als een kind uitAfrika, die voor het eerst een kraan aanraakt.’ Hij drinkt dus gul-zig, alleen gaat het in zijn geval om alcoholhoudende dranken.

Do als diddyBij Gers Pardoel is het allemaal wat gezelliger, en zeker niet poli-tiek beladen. Gers Pardoel komt uit Brabant en heet eigenlijk Ger-win. Gers betekende vroeger ook cool of, meer passend bij de tijdwaarin gers gebruikt werd, gaaf. Zijn vader werkte bij de Efteling.In 2009 werd Gers al een beetje bekend door de single BroodjeBakpao van The Opposites. Hij verwestert wel, zegt hij daarin,maar hij komt eigenlijk uit het ‘diepe zuiden’, waar ze ‘leanen opzijn tracks’. Eind 2011 breekt hij indrukwekkend door: hij staat we-ken op nummer 1 in de Single Top 100 met de meezinger Ik neemje mee (hee hee hee hee hee); ik hoor die nu ook weleens blikkerig uitdraaiorgels komen. De beste rijmer is Gers Pardoel niet.

In zijn tweede grote hit Bagagedrager, heeft hij het vooral drukmet in een club veroverde meisjes achterop zijn fiets mee naarhuis nemen, maar Pardoel maakte ook (wat meer hiphop) een lied-je over geld. In Morgen ben ik rijk weet Gers zeker: ‘Straks heb ikhits als 50, do als diddy (...) M’n leven lijkt op een film van Disney.Maar ooit lean ik op een millie.’ Ooit zal hij een miljoen hebben,maakt hij dough, geld, als P. Diddy en is hij net zo hitgevoelig alsgood ol’ 50 Cent. Ook in de nederhop is bescheidenheid vaak ver tezoeken.

Opgegroeid tussen bitches die kunnen vlechtenToch zijn Disneyfilms niet erg ghetto of gangsta, eerder soft enzoetsappig – ze lopen altijd goed af. Ook rapper Adje noemt Dis-ney in zijn track Hele meneer, maar niet om iets over zichzelf te zeg-gen – dat past niet bij zijn stoere imago. Adje noemt de ‘jij’ in ditliedje ‘liever dan een Disneyshow’, waarbij het de vraag is of ditcomplimenteus bedoeld is. Het zou hier over een vrouw kunnengaan. Maar, de echt belangrijke vrouwen in Adjes leven tussen wiehij is opgegroeid zijn ‘bitches die kunnen vlechten, bitches die

4 • Fris als februari 125

kunnen vechten, bitches die liegen tegen de rechter’. Dát zijn deechte vrouwen. De vaste vriendinnetjes zouden misschien liefkunnen zijn, maar scharrels die versierd moeten worden, hoevenslechts mooi te zijn.

Keizer zegt: ‘Ik ben met zoveel Barbies dat het lijkt alsof ik Kenken.’ Ook Gers Pardoel betrekt Ken in een woordspelletje in Baga-gedrager: ‘Ik ken je nog niet, maar je lijkt op Barbie.’ Maar goed, hijis ook niet de helderste meer, het ‘zou kunnen liggen aan die 5 Ba-cardi’.

Vang klappen als applausNiet alle vergelijkingen verdienen de schoonheidsprijs. In Het al-lermooiste feestje gedraagt Ronnie Flex zich ‘als een motherfuckingkom met jus’. Wat we ons daar precies bij voor moeten stellen, isonduidelijk. Fresku heeft het er in Nos Baranka over dat je nietmoet gokken met je leven ‘alsof je aan het dobbelen bent’.

Yes-R maakte met Keizer en producer Brownie Dutch het num-mer Als ik van jou was. ‘Alsof m’n klokkie weg is, heb ik geen tijd’,zegt hij daarin tegen zijn meisje. In Lotgenoot is Winne ‘het dak bo-ven je hoofd’, een clichématige metafoor, maar hij zegt ook: ‘Houje handen thuis, ik vecht voor je, vang die klappen als applaus.’Winne brengt hier de figuurlijke uitdrukking je handen thuishou-den in verband met klappen bij wijze van applaus, en zo maaktWinne van iets negatiefs iets positiefs.

In Begrijp me niet verkeerd bouwt Winne een track ‘net als een pi-ramide’. Het gaat hier om figuurlijk bouwen, maar Winne ver-bindt dit met het letterlijke bouwen van iets wat ingenieus en mys-terieus in elkaar zit. Hij schrijft zijn lyrics op de muur ‘net alshiërogliefen’, je moet dus wel je best doen de lyrics van Winne tedoorgronden.

Flexibel als BarbapapaVaak dichten rappers zichzelf vrij direct een bepaalde positieve ei-genschap toe. Dat hoeft niet altijd via metaforische omwegen waar-in lichaamsdelen, kledingstukken of Barbies een rol spelen. Extin-ce schept al meer dan twintig jaar op. In Spraakwater noemt hijzich ‘hitgevoelig als Abba, flexibel als Barbapapa’. The winner takes

126 Woord!

it all, moet hij gedacht hebben. In Voorprogramma is Extince re-laxed ‘als een onbewoond eiland, dus probeer me nou niet te kolo-niseren’. Het klopt niet helemaal om het eiland zelf als relaxed tetyperen, het is eerder het verblijf daar dat ontspannend is. Sticksvoelt zich in Tijgers en Draken thuis ‘als zijn oude trui’, en dat ter-wijl de oude trui zelf überhaupt niets voelt.

De vergelijkingen zijn tot dusver nog vrij gewoon, want Barba-papa is echt flexibel en Obama brengt verandering, of belooft dit inieder geval te doen. Het kan specialer. Gelukkig maken rapperszich er meestal niet zo makkelijk vanaf.

’Bout it ’bout it

De Jeugd van Tegenwoordig rapt in Watskeburt?!: ‘’Bout it ’bout itals een gek met al dat goud in m’n mikkie, twee gezichten een for-mule als Lauda en Niki.’ Als je ’bout it ’bout it bent, ben je about it,dan weet je wat er speelt, hoe het hoort en hoe het werkt. Door aldat goud in zijn gebit is Faberyayo erg stoer. Niki Lauda was eenformule 1-coureur. Bij een ongeluk liep hij ernstige brandwondenop en raakte de helft van zijn gezicht ernstig gehavend, een beetjealsof hij twee gezichten had. Een indrukwekkende metafoor om derapgame mee binnen te komen.

Jiggy Djé verwijt een stumperige wannabe in Run it Back: ‘Jeschrijft raps op je berry, want je bent niet op papier.’ Ali B typte inOp Volle Toeren steeds zijn lyrics in op zijn Blackberry, natuurlijkniet hetzelfde als – heel oldskool – je lyrics aan het papier toever-trouwen. Bovendien ben je zo dus niet ‘op papier’; als je het zo aan-pakt, zal het je nooit lukken veel geld (papier) te verdienen.

Winne grijpt ook terug op de basis van de hiphop in Pomp dieshit!: ‘Blaas leven in rap, breng je terug naar de grondbeginselen,net als een breaker in de sixstep.’ De sixstep is een van de basisbe-wegingen in het breakdansen. De breaker maakt die beweging opde grond, dat maakt de sixstep ook meer letterlijk een ‘grondbegin-sel’.

Rappers blinken uit in metaforen en vergelijkingen die je op hetverkeerde been zetten, en woordspelingen. Ze combineren vaakmetaforen en woordspelingen, en spelen in vergelijkingen met fi-

4 • Fris als februari 127

guurlijke en letterlijke betekenissen. Marco Borsato zingt in zijnnummer Rood over de liefde, die wordt verbeeld door de kleurrood. De lippen van zijn geliefde hebben die kleur ook, net als degoede wijn die ze drinken – oké, dat kan, maar rappers zoudenzeggen dat ze rood staan als een brievenbus. En rappers vloekenniet als ketters, maar als rood en roze.

Fris als februariWinne noemt zichzelf ‘fris als februari’. In februari is het inder-daad meestal frisjes, maar Winne heeft het niet letterlijk koud, enhij bedoelt ook niet, meer figuurlijk, dat hij een kille persoonlijk-heid heeft, maar dat hij cool is. In Dak van de wereld noemt hij zich‘fris als een garderobe’, wat weer doet denken aan het ‘fris als eenwasserette’ uit het nummer Kaapstad van Freez en Sticks. Daarbijdenken we misschien aan de betekenis ‘schoongewassen’, maarook hier gaat het eigenlijk om de stoerheid van de rappers.

Ook Ome Omar heeft iets met lage temperaturen, hij is name-lijk ‘cooler dan een pinguïn in een vriestas’: ijzingwekkend stoerdus. Op zijn Twitteraccount zegt hij: ‘Ik ben alles.’ Je kunt hem dusvoor alles boeken, met zijn liedjes ‘over zoogdieren, over vogels,over groenten, over goedkope supermarkten maar ook over men-sen djoeken op de straat’. Hij tweet voortdurend, bijvoorbeeld: ‘rt

als je ook mensen volgt die zo slecht Nederlands kunnen dat hetlijkt alsof ze twitteren met bokshandschoenen aan.’

Ik eis dingen als kunstschaatsenOmars ijzige praatjes doen ook denken aan het nummer Hey ya!van de Amerikaanse groep Outkast. De bekendste vergelijking uitdat liedje is Shake it Like a Polaroid Picture; schud (met je billen) zo-als je met een Polaroidfoto wapperde om hem snel te laten drogen.Rapper André 3000 stelt in dat nummer de vraag: ‘What’s coolerthan being cool?’ Het enige juiste antwoord luidt: ‘Ice-cold’. Nietvoor niets hebben veel rappers ice in hun naam: Ice Cube, Ice-T enVanilla Ice bijvoorbeeld, en in Nederland IJsblok. Niet omdat deheren dagelijks liters roomijs verorberen, maar vooral omdat zecool as ice, cool als een cornetto, zijn. Faberyayo zegt in De Formule:‘Ik eis dingen als kunstschaatsen’ – die schaatsen zijn natuurlijkook ‘ijsdingen’.

128 Woord!

Ook Vjeze Fur zet in ’t Gaat te fur expres een figuurlijk gebruiktwoord (vers) in een tegenstelling die juist met een andere betekenisvan dat woord te maken heeft: ‘Het brood is oud, maar m’n schoe-nen zijn vers.’ Nina schept in de single Nieuwe patta’s op over haarrapskills én over haar omvangrijke schoenencollectie: ‘Ik kom ver-ser dan menigeen, m’n shoegame is wreed gemeen (...) in mijn ka-mer stapel ik dozen als in een Tetrisgame; ik blijf naast m’n schoe-nen lopen tot ik ze niet meer hoef te kopen.’ Nina heeft trouwensook ‘meer maten dan Footlockerfilialen’ – en ze speelt hier met fi-guurlijk en letterlijk taalgebruik.

De eigenschappen die verbeeld worden (cool, fris, vers) wordenuitgedrukt met beelden (pinguïn/vriestas, februari, wasserette,brood, sneakers) die eigenlijk slaan op een andere betekenis van dewoorden cool, fris en vers.

Er zijn ook bijvoeglijke naamwoorden die in de letterlijke bete-kenis niet positief zijn, maar in een andere, figuurlijke betekeniswel, bijvoorbeeld dik, dat net als vet betekent dat iets geweldig, dikin orde is. Toch zegt Dio in Blijf Branden: ‘Ik lijk wel zwanger, ikword steeds dikker.’ Dik, dikker, maar ‘de dikste rapper’ is naar ei-gen zeggen Fresku, en ‘jullie vallen af’. Dat afvallen bedoelt hij hierook figuurlijk, want andere rappers kunnen zich niet met hem me-ten in de hiphopcompetitie. Dik als Bastiaan van Schaik en Marcvan der Linden, op die rapvergelijkingen zit ik nog te wachten –wat niet wil zeggen dat rappers meteen de Weight Watchers moe-ten bellen.

De nasi van de oma van WinneIn de Great Mindstrack Hooggeleid heeft Winne het over beats, ly-rics en passie. En hij gaat verder:

de pen m’n libi je en mensen wensen hem dood, KadaffiM’n ziel in dit, als ik spit is het m’n oma’s nasiHomie, de flow is kassie, wijlen, we schrijven weetjeZiek als ik kook, full blown eetze

Libi is Surinaams voor leven. Omdat er veel jaloezie in de rapgameis, wensen anderen Winnes pen dood. Bij libi denk je ook aan Li-

4 • Fris als februari 129

bië, vooral omdat Winne er nog even je achter zet, en aan wijlenKadaffi. ‘Kadaffi leefde voor Libië maar zijn eigen mensen wildenhem dood hebben. Ik leef voor hiphop maar sommige collega’szien me liever komen dan gaan’, legt Winne uit op Great-minds.nl.De nasi van Winnes oma is soulfood, daar zit ziel in. Winne noem-de zichzelf al vaker ziek. In dit nummer is hij zelfs zo ziek, legt hijop dezelfde site uit, als ‘full blown aids’, zieker wordt het niet. Ziekis ook al een oude bekende, Dio en Sef flowen zo ziek dat ‘ze dach-ten dat ik aids had’ en Brainpower heeft een ‘ziekelijk niveau, enhet kan niet lauwer meer. Zo van heb je griep en koorts, maar bentniet verkouden meer.’

Eenvoudig als een vouwfietsToch hoeft de extreme stoerheid van rappers niet altijd nadrukke-lijk bezongen te worden, want rappers zijn naast fris, vers en ziekgelukkig ook nuchter. Jiggy Djé komt ‘droog als een boterham’. Alsje droog bent, ben je rustig, en dat is weer stoer. Kraantje Pappie,een jonge rapper uit Groningen, maakte in 2013 het nummerWerkveld, waarmee hij jongeren enthousiast probeerde te makenvoor het leger. In het hiphopleger of bij de hiphoplandmacht zouhet hokje ‘geschikt’ in ieder geval aangevinkt worden als je droogbent. Droog heeft ook een figuurlijke betekenis, afgeleid van de let-terlijke betekenis ‘zonder vocht’. In die zin kan een boterhamdroog zijn, maar Jiggy koppelt juist deze betekenis terug naar zijnfiguurlijke droogheid. Winne houdt het ook rustig in Pomp dieshit!: ‘Ik drink erop maar blijf gewoon nuchter als autochtone Ne-derlanders.’ Als je nuchter blijft, laat je je emoties niet zien, net zo-als de echte Nederlander dat ook niet doet. Winne blijft ook als hijeen drankje op heeft nuchter.

Als je moeilijk bent, is dat in de hiphop vaak positief, dan ben jestoer. DuvelDuvel rapt in Iemand moet het doen: ‘Ik ben moeilijk,als Nederlands schijnt te zijn voor rappers.’ Dat geldt ook voor las-tig. Nina is ‘de lastigste’, al verschijnt ze overal vriendelijk lachend.Jiggy Djé vindt zichzelf helemaal niet lastig, maar ‘eenvoudig alseen vouwfiets’. Nu is een vouwfiets zelf niet eenvoudig (net als hetonbewoonde eiland zelf niet relaxed is, en de oude trui niks voelt),maar wel eenvoudig uit te klappen.

130 Woord!