wonen, werken en trilateralwaddenseaarea since2009 recreëren … · 2020-03-24 · 1 wonen, werken...

1

Wonen, werken en recreëren in het UNESCO Werelderfgoed WaddenPresentatie in de serie Waddenlezingen van NIVON afd. Groningen-Assen. Het Dok, Groningen, 11 maart 2020.

Jouke van Dijk

Voorzitter/directeur Waddenacademie – Portefeuille EconomieHoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Faculteit RuimtelijkeWetenschappen, Rijksuniversiteit GroningenVoorzitter SER Noord Nederland

Email: [email protected]: www.waddenacademie.nl

World Delta Summit 2011 Yantai 12 September 2011

Netherlands

Germany

Trilateral Waddensea area

UNESCO‐Worldheritage site since 2009 Denmark

| 3 © Jouke van Dijk | Vlieland 2020 | 4 © Jouke van Dijk | Vlieland 2020

| 5 © Jouke van Dijk | Vlieland 2020 | 6 © Jouke van Dijk | Vlieland 2020

1 2

3 4

5 6

2

Wadden UNESCO Werelderfgoed

13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 7

Uniek natuurgebied in een regio waar mensen wonen die werk en inkomen nodig hebben

Wadden is UNESCO Werelderfgoed sinds2009.

In 2014 is het uitgebreidmet het Deense deel enstukken boven de Duitseeilanden

Maar: de Nederlandseeilanden en de estuariadie toegang geven tot de grote havens horen erNIET bij!

9

De Wadden Sea Region is een gebied dat zowelde de kuststreek, de Waddenzee, de eilanden omvat, maar ook de relevante delen van de Exclusive Economic Zones (EEZ) van Denemarken, Duitsland en Nederland. Wordt gebruikt door WSF/CWSS

Sociaal economische uitdagingen Wadden

• Demografie: krimp, vergrijzing, migratie uitsortering

• Regionale economie en arbeidsmarkt: (jeugd)-werkloosheid, laag inkomen en opleiding nodig: banen en mensen.

• Leefbaarheid, wonen, welzijn (well-being, OECD)

• Interactie Economie Ecologie, in sectoren als visserij, landbouw, energie, toerisme Wadden UNESCO Werelderfgoed, havens en daaraan gerelateerd activiteiten als scheepsbouw, baggeren en industrie

• Of: Wadden neutrale economie footloose sectoren: zorg en welzijn, zakelijke diensten; wonen ICT Breedband

• Of: Verbeteren regionale aandeel in de waarde keten, meer innovatie en ondernemerschap

• Investeringen in economische activiteiten die passen bij het gebied en bij de mensen10

Aanleiding voor en instelling van de Waddenacademie in juli 2008• Eindrapport ‘Ruimte voor de Wadden’ van de

Adviesgroep Waddenzeebeleid (Cie. Meijer, 2004):

• Constatering dat d.d. 2004 beleid en beheer van de Waddenzee in een impasse zijn geraakt;

• Lacunes in kennis en in monitoring; Kennis over waddengebied versnipperd, slecht ontsloten en daardoor niet beschikbaar voor beleid en bestuur; Te weinig coördinatie en integratie van onderzoek;

• Kabinetsbesluiten: instelling van Waddenfondsvoor versterking van natuur en economische draagkracht; instelling van Waddenacademie voor versterking van de ‘kennishuishouding’

11

De Waddenacademie is een netwerkorganisatie die fungeert als kennismakelaar en het is GEEN onderwijs en/of onderzoeksinstituut met als TAKEN:

1. Agenderen (vragen ophalen): het op de bestuurlijke en wetenschappelijke agenda zetten van belangrijke onderzoeksvragen

2. Programmeren (vragen laten beantwoorden): invloed uitoefenen op de prioritering en het stimuleren van waddenonderzoek;

3. Informeren (kennis uitdragen): het op een toegankelijke en verantwoorde wijze naar buiten brengen van kennis voor beter beleid en beheer;

4. Monitoren: het in kaart brengen en bewaken van de wetenschappelijk kwaliteit van de langjarige ontwikkelingen in het waddengebied

12

7 8

9 10

11 12

3

Leeuwarden 13

Deze is mei 2018 aangenomen op de trilaterale regeringsconferentie in Leeuwarden Volgende stap: de vertaling en uitvoering naar bruikbare kennis voor beleid en beheer in het Waddengebied. Daartoe is een Trilateral Commissie ingesteld die de programmering en financiering moet regelen.

Trilaterale Kennisagenda Waddenacademie: vijf Portefeuillehouders2 fte wetenschappelijkestaf & 2,6 ondersteuning


Prof.dr. Jouke van Dijk, portefeuillehouder Economie, tevens directeur

Prof. dr. Kees Bastmeijer,Portefeuillehouder Natuur en Recht

Dr. Meindert Schroor, portefeuillehouder cultuurhistorie

Prof. dr. Piet Hoekstra, portefeuillehouder Geowetenschap & Klimaat

Klaas Deen, secretaris

Prof. dr. ir. Katja Philippart portefeuillehouder Ecologie

In 2016 is de Young Wadden Academy opgericht voorstimuleren van betrokkenheid jonge wetenschappers.

Meer info: www.waddenacademie.nl

Activiteiten van de Waddenacademie

• Publiceren van onderzoeksrapporten

• Organiseren van symposia en workshops

• Deelname begeleidingsgroepen en overlegorganen, zoals RCW en nu Omgevingsraad Wadden

• Geven van adviezen aan en overleg en onderhouden van contacten met stakeholders

• Lezingen reeksen portefeuillehouders, Oerol colleges

• Opinie artikelen, serie WadWeten

• Communicatie via sociale media

• Proefschriftenprijs, Podiumdagen met HBO

• Young Wadden Academy

13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 15 13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 16

Selectie van symposia in de afgelopen jaren

En daarnaast kleinere specifieke workshops

Symposium

13 14

15 16

17 18

4

Wonen, werken en recreëren in het UNESCO Werelderfgoed Wadden:

Hoe staan het ervoor?

| 19 | 20

Bron: DvhN 15 april 2019

Ontwikkeling werkloosheid januari 2008 - 2019

| 21

Crisis: explosieve stijging werkloosheid juli 2011 – maart 2014!

Bron: UWV, 2019

Werkloze Beroepsbevolking

WW-uitkeringen

Werkloosheid 2018per gemeente.

In de Provincie Groningen iets hoger: 4,5% tegen Nederland 3,8%

| 22

Overal in het land zijn regio’s waar de banen snel en minder snel groeien!

Maar langs de randen groeit het minder.

| 23

Het gaat vooraluitstekend in de stadGroningen.

Van 2014‐2018 banen‐groei, vooral in de:‐ Commerciële dienst‐

verlening (ICT)‐ Gezondsheidszorg en‐ Handel/Horeca

| 24 Bron: DvhN 20 december 2018

19 20

21 22

23 24

5

Grote verschillen in banengroei binnen de provincie: Stad en Westerkwartier winnen t.k.v. Bevingsgebied en O-Gron.

| 25

Ook in Groningen wordt de arbeidsmarkt krapper! Bijvoorbeeld voor horecapersoneel op de eilanden

| 26

| 27

De eilanden doen het prima, maar sommige gemeenten langs de

kust en in Oost-Groningen krijgen soms > 50% meer dan het

landelijk gemiddelde

Uitkering Sociaal Domein (WMO, Jeugdwet en Participatiewet) aan gemeenten: bedrag per inwoner als afwijking van het landelijke gemiddelde, 2017 uitgedrukt als procentuele afwijking van het landelijk gemiddelde

Bron: Coelo, 2018

Armoede per gemeente (in procenten en in aantallen)

| 28

Bron: CBS (IPO ’01‐’14), SCP‐bewerking

Armoede vooral in grote steden, maar ook langsde kust en in Oost‐Groningen

Demografische ontwikkelingen: krimp, vergrijzing en migratie


| 30

25 26

27 28

29 30

6

| 31

Bedreigd Bestaan (1959)30 november 1959 eerste exemplaar uitgereikt aan Commissaris van de Koningin W.A. Offerhaus.

| 32

Van 1996 - 2016 enige krimp langs de randen van Nederland

Bevolkingsgroei vanaf 1990: grote verschillen binnen provin-cie: Stad wint, Westerkwartier volgt redelijk, rest krimpt

| 33

Bevolkingsontwikkeling per dorp 1995-2017


Holwerd – 139Ternaard + 22

Bevolking Waddengemeenten: krimp neemt af

| 35

Van 2018 - 2035: groei in de stedelijke gebieden

| 36

31 32

33 34

35 36

7

| 37

Migratie patronen van/naar de stad Groningen

| 38

Migratie naar leeftijd

Netto winst Gr.

Netto verlies Gr.

Ruimtelijke uitsortering via het roltrap model: jongeren gaan naar de stad voor hoger onderwijsBraindrain is vooral binnen het Noorden en naar Randstad

| 39

Hoger opgeleidenconcentreren zich in stedelijke gebiedenmet HBO of WO.GEVOLG: krimpregio’s langsde kust en de grens, waar ouderen enlaag opgeleidenoverblijven enbanen verdwijnen

Veel mensen pendelen naar de Stad Groningen, maook wel naar Delfzijl en Eemsmond

| 40

| 41 | 42

37 38

39 40

41 42

8

NRC 29 juli 2018: Van krimpregioveranderen de eilanden in eenpopulaire plek om te werken, probleem is wonen!

Gelooft u dat?

| 43

44Scores Woonfactoren

Platteland/Stad

Woonomgeving + -Basisvoorzieningen - +Plusvoorzieningen - +Overlast&Veiligheid + -

Smaken verschillen!

Bron: Bureau Louter, Waar willen we wonen 2011

Er is meer dan werk en inkomen!

| 45

| 46

| 47

Ondernemers digitaal Hotel De Marne poseren in een toepasselijk omgeving

43 44

45 46

47 48

9

TOERISME

| 49

Sociaal economische uitdagingen Wadden

• Demografie: krimp, vergrijzing, migratie uitsortering

• Regionale economie en arbeidsmarkt: (jeugd)-werkloosheid, laag inkomen en opleiding nodig: banen en mensen.

• Leefbaarheid, wonen, welzijn (well-being, OECD)

• Interactie Economie Ecologie, in sectoren als visserij, landbouw, energie, toerisme Wadden UNESCO Werelderfgoed, havens en daaraan gerelateerd activiteiten als scheepsbouw, baggeren en industrie

• Of: Wadden neutrale economie footloose sectoren: zorg en welzijn, zakelijke diensten; wonen ICT Breedband

• Of: Verbeteren regionale aandeel in de waarde keten, meer innovatie en ondernemerschap

• Investeringen in economische activiteiten die passen bij het gebied en bij de mensen50

Kansrijk volgens de Waddenacademie:

• Toerisme

• Voedselvoorziening, o.a zilte teelten

• Zakelijke en persoonlijke diensten

• Wonen

Wadden Sea World Heritage –Perspectives for socio-economic development

Analysis of 878 World Heritage Sites

Source: Rebanks 2010: World Heritage Status. Is there opportunity for economic gain?

Waddenregio ligt in dichtbevolkt gebied!

Platteland?? transformatie van productieruimte (landbouw) naar consumptie ruimte (wonen, recreatie)

53

Source: EU-Commision(November 2010), Investingin Europe’s future, 5-th Report on Economic, Socialand Territorial Cohesion

54

Inpoldering Plan A‐D

49 50

51 52

53 54

10

55

Alternatief plan van particulier initiatief, vooral gericht op pootaardappelteelt

56

Rapport Cie. Mazure, 1979

Bevat ook prognose toerisme tot 2000 lijkt maar voor de helft gerealiseerd!

Plannen voor een dam naar Ameland zijn er al heel lang: eerste dam dateert uit 1850


Potentie van de Afsluitdijk

© Planet Texel

Gevolgen voor natuurwaarden?

Nieuweactiviteiten?

59 | 60

55 56

57 58

59 60

11

Voedselvoorziening• Streekeigen producten, in combinatie met een toenemende

waardering van gezondheid en duurzaamheid aspecten van voedsel waarbij zoveel mogelijk waarde in de keten in het kustgebied zelf wordt toegevoegd in een geclusterde aanpak waardoor kleinschalige activiteiten elkaar gaan versterken en tot nieuwe hoogwaardige producten leiden die op nieuwe markten kunnen worden afgezet. Bijvoorbeeld Garnalen hier pellen.

• Zilte teelten: in zeewater geteelde voedsel producten zoals schelpdieren, zeewier, algen en op zilte gronden geteelde gewassen voor consumptie, maar ook voor de export van pootaardappelen.

• Voor zilte teelten valt ook te denken aan het opzetten van een internationaal research- en demonstratiecentrum wat kan leiden tot nieuwe producten, maar ook tot nieuwe en verbeterde productiemethoden, wat op zichzelf ook een exportproduct kan zijn.


Werkgelegenheid in de Landbouw (2018)

| 62

Ontwikkeling 2014-2018

Bodemdaling & verzilting: pootaardappels

63

Vanaf 1550 was de Nederlandse visserij al zeer innovatief waar de omliggende landen erg jaloers op waren!

64

Pulskor ipv Boomkor in garnalenvisserij

Waddenacademie | Leeuwarden 66

61 62

63 64

65 66

12

67

Lauwersoog: visserij & toerisme

De havens zijn een belangrijke bron van werkgelegenheid: 15-20 duizend directe banen


0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

Delfzijl Eemshaven Harlingen Den Helder

banen

Werkgelegenheid zeehavens

2002

2017

0

50

100

150

200

250

300

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Index

Index werkzame personen havens

Delfzijl

Eemshaven

Harlingen

Den Helder

Nieuwe (kolen)centrales Eemshaven en Duitsland: koelwater, baggeren, banen?

Containerramp MSC ZOE


TOERISME

| 72

67 68

69 70

71 72

13

Werkgelegenheid in Recreatie en Toerisme (2018)

| 73

Ontwikkeling 2014-2018 Werkgelegenheid recreatie en toerisme 2013-2017 in de waddengemeenten

| 74

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000Ontwikkeling werkgelegenheid R&T

2013

2014

2015

2016

2017

Ontwikkeling toeristische banen 2013-2017


92

94

96

98

100

102

104

106

108

110

2013 2014 2015 2016 2017

Ontwikkeling toeristische werkgelegenheid2013‐2017(2013=100)

Waddeneilanden Wadden Wal Totaal

De eilanden hebben geen last gehad van de economische crisis!


Banen per sector op de Waddeneilanden 2013 en 2017

Populariteit Nederlandse vakantie bestemmingen 1990-2016

| 77

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

%

Percentage van Nederlandse vakanties

Waddeneilanden Noordzee‐badplaatsen

IJsselmeerkust Deltagebied

Meren in Friesland e.o.

Marktaandeel Noordzee badplaatsen neemt af

Positie van de Waddeneilanden is stabiel

Aantal vakanties en bestedingen stabiel 2005-2016

| 78

0

200

400

600

800

1000

1200

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Vakanties (x1000)

Vakanties in het Waddengebied

Lange vakanties

Korte vakanties

0

50

100

150

200

250

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

mln. Euro

Totale uitgaven vakanties Waddengebied

Totale uitgaven voor korte vakanties

Totale uitgaven voor lange vakanties

73 74

75 76

77 78

14


Eilanden: redenen van het bezoek Kenmerken van eiland bezoekers

• 74 – 86 % is eerder op zelfde eiland geweest, vaak als kind al, op Vlieland het minst

• Er komen vooral Nederlanders, alleen op Ameland 20% Duitsers

• Meestal blijft men 4-6 dagen, het kortste op Vlieland en Schiermonnikoog, Schier ook heel veel dagjesmensen

• Meer dan 50% is zeer tevreden, maar 5% ontevreden


Festivals om buiten het seizoen mensen te trekken

| 81 13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 82


FrisianIslands

Provincie Noord-Holland, 21 juni 2012 84

German beach fun

79 80

81 82

83 84

15

85

German beach fun

86

Borkum: hotels + Kurort

87

Juist: horse island

88

De hotspotmonitor: wat zijn attractive gebieden? (www.hotspotmonitor.eu)

S. de Vries, A. Buijs, F. Langers, H. Farjon, A. van Hinsberg, F.J. Sijtsma (2013). Measuring the attractiveness of Dutch landscapes: identifying national hotspots using Google Maps. Applied Geography. Volume 45, December 2013, Pages 220-229.F.J. Sijtsma, H. Farjon, S. van Tol, A. van Hinsberg, P. van Kampen and Arjen Buijs (2013). Evaluation of landscape changes -Enriching the economist's toolbox with the Hotspotindex. In: W. Heijman, & C. M. J. v. d. Heide (Eds.), The Economic Value ofLandscapes. Chapter 8, pp 136-164. London: Routledge.

Hoog gewaarde plaatsen voor toerisme in wadden gemeenten in 2013

Hoog gewaardeerde gebieden in de Wadden volgens de hotspotmonitor

Sources: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage

85 86

87 88

89 90

16

Waar komen de mensen vandaag die de Wadden aantrekkelijk vinden?

Afstand speelt een rol, maar in Duitsland veel minder dan in Nederland!

De Wadden hebben nu al 16 miljoen fans!

Hoe krijgen we meer toerisme aan de Waddenkust?



De potentiële markt Toerisme creëert veel banen 2010‐2017

| 94

Toerisme is een groeimarkt wereldwijd en in NL

| 95

Waarom is Toerisme geen Topsector??

| 96

91 92

93 94

95 96

17

Oplossing voor het toerisme probleem van Amsterdam + werk voor de regiospreiden over Nederland!?

13-3-2020

Waddenacademie | Leeuwarden

98

Welke doelgroepen spreken we aan?

99

De sliktoerist versus de zandtoerist(Geurt Busser, Waddenschilder)

| 100

Het Waddengebied is rijk aan religieus erfgoed

| 101

TOERISME

| 102

97 98

99 100

101 102

18

| 103

Holwerd aan Zee


105

Pier bij Holwerd

106

Nordeich

Provincie Noord-Holland, 21 juni 2012 107

Duits strandvertier

108

103 104

105 106

107 108

19

Spoelmeer

Holwerd aan Zee!


111

Holwerd aan Zee!Zie: https://www.holwerdaanzee.nl/nld/

Ander probleem Holwerd-Ameland: de vaargeul slibt dicht? Hoe los je dat op?

Plannen voor een dam naar Ameland zijn er al heel lang: eerste dam dateert uit 1850)

13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 113 114

109 110

111 112

113 114

20

| 115 116

Vliegen naar de DuitseWaddeneilanden:€ 37 ‐ 450

117

Draagvlak onder bewoners cruciaal!

| 118

Let wel: Volkskrant 2 juni 2021 !!Conclusie ‘Wonen, werken en recreëren in het Waddengebied’:

120

• Dat is heel goed mogelijk, maar dan moet je wel keuzes maken en gericht investeren, want niet alles kan: Investeer in economische activiteiten die passen bij het gebied en bij de mensen

• Economie en Ecologie zitten elkaar soms in de weg, maar kunnen elkaar ook versterken.

• Benut de unieke capaciteiten van het gebied.

• Het lukt alleen als ondernemers met elkaar samenwerken en de overheid faciliteert.

• En daarvoor is kennis nodig!

115 116

117 118

119 120

21

| 121

Volkskrant zoekt antwoord in Moddergat

| 122

Tweelingdorp Paesens-Moddergat

NARSC November 2010| 123 13-3-2020Waddenacademie | Leeuwarden 124


Hartelijk dank voor uw aandacht!

www.waddenacademie.nl

121 122

123 124

125

wonen, werken en trilateralwaddenseaarea since2009 recreëren … · 2020-03-24 · 1 wonen, werken...

Documents