Wolfgang Riidiger Hepp, Hans U. Debrunner

DIAGNOSTYKA W ORTOPEDII

Redakcja naukowa wydania polskiego TADEUSZ GAŹDZIK

WYDAWNICTWO LEKARSKIE PZWL

Wolfgang Rudiger Hepp, Hans U. Debrunner

DIAGNOSTYKA W ORTOPEDII

Redakcja naukowa wydania polskiego prof. dr hab. med. TADEUSZ GAŹDZIK

Tłumaczenie z języka niemieckiego lek. RAFAŁ ROKICKI

WARSZAWAWYDAWNICTWO LEKARSKIE PZWL

Spis treści

Przedmowa do siódmego wydania 11

Przedmowa do wydania polskiego 13

Część ogólna

Wprowadzenie ....................................... 17Piśm iennictw o....................................... 18

1 Z historii ortopedii............................... 19Piśm iennictwo....................................... 20

2 Dokumentacja m ed yczna ................ 21Informacje ................................................. 21Dokumentacja .......................................... 22Analiza dokum entacji................................ 23Interpretacja inform acji............................. 24

Piśm iennictw o....................................... 24

3 Ogólne badanie pacjentów................ 25P rzy rząd y .................................................... 25Wywiad dotyczący aktualnychdolegliwości................................................. 25

Dolegliwości.......................................... 25Analiza b ó l u .......................................... 26Ból nocyceptyw ny................................ 26Rzutowanie (promieniowanie) bólu,neuralg ie................................................ 26Bóle g łow y............................................. 27Towarzyszące objawy wegetatywne . . 27

Zbieranie w y w ia d u .................................... 29Wywiad rodzinny ................................ 29Wywiad dotyczący osoby badanej . . . 30

Usystematyzowane badanie pacjenta . . . 30Skóra .................................................... 30G ło w a .................................................... 31S z y ja ....................................................... 31Klatka p iersiow a.................................... 31B rz u c h .................................................... 31Narządy ro d n e ....................................... 31Badanie odbytnicy................................ 31

Badanie ortopedyczne.......................... 31Badanie neu ro lo g iczn e ....................... 32

Ocena i osobiste wrażenie ....................... 32Dodatkowe badania dotyczące kościi s taw ó w ....................................................... 32Specjalistyczne badania (dodatkowe) . . . 32

Badanie ren tgenow skie ....................... 32Artrografia .......................................... 33Badanie ultrasonograficzne................ 33Tomografia komputerowa (TK) . . . . 33Rezonans m agnetyczny ....................... 34Metody medycyny nuklearnej(scyntygrafia) ....................................... 34A rtro sk o p ia .......................................... 35B iopsja.................................................... 35Piśm iennictwo....................................... 36

4 Wzrastanie i d o jrzew an ie ................ 37Przyrost długości ciała ............................. 37

Całkowita długość c i a ł a ....................... 38Długość tu ło w ia .................................... 38Długość dolnej części ciała ................ 38Długość ud i goleni ............................. 38

Masa c ia ła .................................................... 39Powierzchnia ciała .................................... 39Wydolność p ł u c .......................................... 39Wiek kostny (okres pokwitania) ............. 39Dojrzewanie p łc io w e ................................ 42

Budowa ciała w niewydolnościprzysadkowej ....................................... 43Budowa ciała w nadczynnościprzysadki................................................. 45Budowa ciała h ipogo n ad a ln a ............. 45Budowa ciała hipergonadalna............. 45

Konstytucjonalne typy budowy ciałau d o ro s ły c h ................................................. 45

Piśm iennictwo....................................... 46

5 Badanie neurologiczne w ortopedii 47Badanie czynności ruchowej i napięciamięśniowego................................................. 47Badanie czucia.............................................. 48

5

Spis treści

Czucie d o ty k u ....................................... 48Czucie bólu .......................................... 48Czucie te m p e ra tu ry ............................. 49Czucie wibracji .................................... 49Czucie położenia ................................ 49Parestezje i objawy podrażnieniaczuciowego .......................................... 49

Zaburzenia troficzne i wegetatywne. . . . 49Zaburzenia troficzne mięśniówki,neurogenny zanik mięśni ................... 49Zaburzenie unerwienia wegetatywnego przy uszkodzeniach nerwówobwodowych.......................................... 49

Badanie odruchów .................................... 49Odruchy własne (pochodzące z własnychrecep to ró w ).......................................... 53Odruchy obce (odruchyskórno-mięśniowe) ............................. 54

Badanie koordynacji ru c h o w e j................ 54Zborność ruchów (zaburzenie = ataksja) 54Zaburzenia koordynacji statycznej . . 54

Zespoły uciskowe nerwówobwodowych ............................................. 54Badania elektrofizjologiczne................... 55

Elektromiografia ( E M G ) .................... 55Badanie elektroneurograficzne . . . . 55

Punkcja lęd źw io w a .................................... 55Regulacja czynności ruchowych................ 55

Odruchy w pierwszym roku życia . . . 56Odruchy to n ic z n e ................................ 56Odruchy błędnikowe (odruchypołożenia c i a ł a ) .................................... 58Prawidłowy rozwój ruchow y................ 58Mózgowe porażenie dziecięce(icerebral p a lsy ) ....................................... 59Piśm iennictw o....................................... 61

6 Badanie naczyń obwodowych . . . 62Zaburzenia przepływu tętniczego............. 62

Oglądanie i pa lpac ja ............................. 62Diagnostyka różnicowa chorób obwodowych naczyń tętniczych . . . . 62Czynniki ryzyka chorób obwodowychnaczyń tętniczych ................................ 62Podział ze względu na lokalizację chorób obwodowych naczyń tętniczych . . . . 63Ostre zamknięcie tętnic obwodowych . 63

Schorzenia naczyń żylnych (flebopatie) . . 65Oglądanie i pa lpacja ............................. 65Stadia przewlekłej niewydolnościżylnej .................................................... 66

Czynniki ryzyka żylakowatości lub przewlekłej niewydolności żylnej . . . . 66Objawy zakrzepicy powierzchownych naczyń żylnych (thrombophlebitis) . . . 66Objawy zakrzepicy głębokich naczyńżylnych (phlebothrombosis) ............ 66Objawy ostrej zakrzepicy żył miednicy 67Owrzodzenia g o le n i ......................... 67Różnicowanie owrzodzeń goleni . . . 67Badania czynnościowe układużylnego................................................ 67Badania dodatkowe układu żylnego . . 69

Schorzenia naczyń limfatycznych......... 70Oglądanie i p a lpac ja ......................... 70Etiologia obrzęku limfatycznego . . . 70Podział na stadia pierwotnego obrzękulim fatycznego................................... 70Diagnostyka różnicowa obrzękulim fatycznego................................... 70Czynnościowe badania naczyń . . . . 71

Zespół ciasnoty przedziałów powięziowych 71Anatomia i patofizjo logia................ 71Objawy zespołu ciasnoty przedziałówpow ięziow ych................................... 72D iagnostyka...................................... 72Zespół ciasnoty przedziału mięśniapiszczelowego p rzedniego ................ 72Przykurcz Volkmanna (Volkmann, 1881) 72Piśm iennictwo................................... 73

Część szczegółowa

7 Specjalistyczne badanieortopedyczne ................................... 77

Pomiar ruchomości stawów metodąustawienia pośredniego „0” .............. 77Pomiar długości i obw odu.................. 79

Pomiar długości na głowie i tułowiu . . 79Pomiar obwodu na głowie i tułowiu . . 80Pomiar długości kończyn górnych . . . 80Pomiar obwodu na kończynie górnej . . 80Pomiar długości na kończynie dolnej . 81Pomiar obwodu na kończynie dolnej . 81Pomiar długości na kikuciepoamputacyjnym ................................ 81Pomiar obwodu na kikuciepoamputacyjnym ................................ 82

Narzędzia pom iarow e........................ 82Ortopedyczne badanie stawów i odcinków k o ń czy n ............................................... 82

6

Spis treści

Kontrola środków pomocniczych(ortezy, protezy obuwie, lask i).............O g lą d a n ie .............................................P a lp a c ja ................................................Obrzęk tkanek miękkich ...................Miejscowy b ó l .......................................Osluchiwanie, tę tn ie n ie .......................Piśm iennictw o.......................................

§ Kręgosłup i tu łó w ...............................Badanie fizykalne .......................................

Ocena postawy ....................................O g lą d a n ie .............................................Badanie p a lp acy jn e .............................Badania czynnościowe..........................Zakres ruchomości .............................Badanie ren tgenow sk ie .......................

Zaburzenia postaw y...................................Test postawy wg Mathiassa ................Test wydolności wg K ie łe r a ................Wady postawy w obrębie kręgosłupa .

Zniekształcenia kręgosłupa.......................K ifo z a ....................................................Choroba Scheuermanna(kifoza młodzieńcza) ..........................S k o lio zy .................................................Spondylolisteza (k ręgozm yk).............

Dolegliwości k rę g o s łu p a ..........................Niewydolność mięśni tu ło w ia .............Statycznie i dynamicznieuwarunkowane bóle p lecó w ................Zespoły bólowe kręgosłupasz y jn e g o ................................................Zespoły bólowe kręgosłupapiersiowego ..........................................Zespoły bólowe kręgosłupalędźwiowego (lumbalgia) ...................Piśm iennictw o.......................................

9 Obręcz barkowa i staw barkowy . .Badanie fizykalne .......................................

Oglądanie i p a lp ac ja .............................Badanie ruchomości w obrębie obręczybarkow ej................................................

Badanie rentgenowskie stawów obręczybarkowej ....................................................Badania dodatkow e...................................

U ltrasonografia ...................................Tomografia kom puterow a...................Rezonans m agnetyczny.......................Artrografia ..........................................

A rtro sk o p ia .......................................... 143Scyntygrafia.......................................... 143

Bóle barku ................................................ 143Testy czynnościowe ................................ 145

Niestabilność stawu ra m ie n n e g o ............. 150Piśm iennictwo....................................... 153

10 Ł o k ie ć ................................................. 155Badanie fizykalne ......................................... 155

Oglądanie i pa lpacja ................................ 155Badanie ruchom ości................................ 155

Badanie radiologiczne ................................ 156Zdjęcia w projekcjach standardowych . 156Zdjęcia w projekcjach specjalnych . . 157Artrografia .......................................... 158

U ltrasonografia.......................................... 158A rtro sk o p ia ................................................. 158Tomografia komputerowa i rezonansmagnetyczny ............................................. 158Dolegliwości bólowe w obrębie stawułokciowego ................................................. 158

Zmiany w obrębie ścięgien i ichprzyczepów .......................................... 158Zmiany w obrębie torebki stawowej . . 159Zmiany w stawie łokciowym................ 159Pozostałe schorzenia stawułokciowego............................................. 159Testy czynnościowe ............................. 159Zespół c ia s n o ty .................................... 160Piśm iennictwo....................................... 161

11 Nadgarstek, ręka i p a lc e ...................163Badanie fizykalne....................................... 163

Oglądanie i p a lpac ja ............................. 163Badania czynnościowe.......................... 164Badanie ruchom ości............................. 167

Badanie rentgenowskie nadgarstkai r ę k i .............................................................. 170

Zdjęcia w projekcjach standardowychi specjalnych.......................................... 170

Niestabilności nadgarstka.......................... 171Promieniowa niestabilnośćnadgarstka ............................................. 172Łokciowa niestabilność nadgarstka . . 173Proksymalna niestabilnośćnadgarstka............................................. 174

Ważne przyczyny dolegliwości bólowychw okolicy r ę k i .............................................. 174

Nadgarstek .......................................... 174Ś ró d rę c z e ............................................. 174P a lc e ....................................................... 174

83838383838384

8585858688889295

104106106107108108

110111118121121

121

122

124

125133

135135135

136

139141141142142142

7

Spis treści

Ręka w zapaleniu wielostawowym . . . . 176Piśm iennictw o....................................... 178

12 Staw biodrowy.....................................179Badanie fizykalne ......................................... 179

Oglądanie i palpacj a ............................. 179Badanie czynnościowe.......................... 179Zakres ruchomości ............................. 180

Badanie radiologiczne ............................. 184Staw biodrowy A-P (anterior-posterior) 184Projekcja osiowa Lauensteina stawubiodrowego .......................................... 184Projekcja osiowa stawu biodrowegodo oceny antetorsji ............................. 184Zdjęcia rentgenowskie wg Letournela 185 Obraz głowy kości udowej w przypadkujej martwicy wg S c h n e id e ra ................ 186Zdjęcie profilowe wg Lequesne’aid e S e z e g o ............................................. 186

Badania dodatkow e.................................... 187U ltrasonografia .................................... 187Artrografia .......................................... 187Tomografia konwencjonalna ............. 187Tomografia kom puterow a................... 187Uwagi na temat narażeniana promieniowanie ............................. 187Rezonans m agnetyczny ....................... 188

Badanie radiologiczne stawu biodrowegoz pomiarami m orfom etrycznym i............. 188

Panewka s ta w o w a ................................ 188Kość u d o w a .......................................... 189Dalsze pomiary na standardowymz d ję c iu .................................................... 192Dalsze pomiary w dysplazji stawówbiodrowych .......................................... 195

Dysplazja stawu biodrowego i zwichnięciestawu biodrow ego....................................... 197

Rozpoznanie dysplazji stawubiodrowego .......................................... 197

Złuszczenie głowy kości udowej ............. 200Objawy kliniczne ................................ 201Badanie ren tgenow skie ....................... 201Przebieg bez komplikacji ................... 205Przebieg z kom plikacjam i................... 205

Choroba P erth esa ....................................... 205Objawy kliniczne ................................ 205Badanie ren tgenow skie ....................... 206Rokowanie .......................................... 207Czynniki ry z y k a .................................... 208Kwalifikacja stadium końcowego(w wieku dojrzewania).......................... 209

Diagnostyka różnicowa chorobyP e r th e s a ........................................... 209

Aseptyczna martwica głowy kości udowej 210Objawy kliniczne ................................... 210Badania obrazow e........................... 210

Zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego(k o k sa rtro za )........................................ 211

Radiologiczne objawy rozpoczynającej się choroby zwyrodnieniowej stawubiodrowego ............................................. 211Radiologiczne objawy ciężkiej choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego . . 212Typowe formy wtórnej koksartrozy . . 212Analiza zdjęć rentgenowskich............. 214Alloplastyka stawu biodrowego . . . . 215Piśm iennictwo................................. 216

13 Staw kolanowy...............................217Badanie fizykalne ................................. 217

Oglądanie i palpacj a ....................... 217Zakres ruchomości ................................ 218Badanie stabilności ................................ 219Diagnostyka łąk o tek ....................... 227

Badanie rentgenow skie....................... 229Projekcje standardowe ......................... 229Projekcje specjalne ................................ 231Badania d o d a tk o w e ....................... 232

Zaburzenia kształtu i funkcji stawurzepkowo-udowego.............................. 233

Dystopie rzepki (zaburzenia położeniarz e p k i) .............................................. 234Określanie wysokości rzepki ............... 234Centrowanie r z e p k i ....................... 236Dysplazja stawu rzepkowo-udowego . 237

Kolano szpotawe i kolano koślawe . . . . 239Radiologiczna ocena stosunków osiowychkończyny d o ln e j .............................. 240

Stosunki skrętne kończyny d o ln e j............. 240Różne postaci gonartrozy .................... 241Diagnostyka różnicowa częstych dolegliwościstawu kolanowego................................. 241

Piśm iennictwo................................. 243

14 Stopa i stawy stopy .......................... 245Badanie fizykalne ................................. 245

Górny i dolny staw skokow y........... 245Tylostopie i śródstopie ......................... 248Staw C h o p arta ................................. 248Staw L isfranca................................. 249Stawy palców stopy ................................ 249Pronacja i supinacja przodostopia . . . 249

8

Spis treści

Badanie rentgenowskie stawów skokowychi stóp ..........................................................

Górny staw skokowy.............................Dolny staw skokow y.............................Stopa ....................................................Kości dodatkowe s t ę p u .......................

Badania dodatkow e...................................Rozwój stopy dziecięcej.............................Warianty rozwojowe stopy .......................

Warianty kształtu przodostopia . . . .Przykurcze palców s t ó p .............................Wrodzona stopa końsko-szpotawa . . . .Wrodzona stopa p ię to w a ..........................Zespól zatoki s t ę p u ...................................Zespól kanału kostki przyśrodkowej . . .Metatarsalgia M o r to n a .............................Zwichnięcie ścięgna strzałkowego . . . .Stopa w gośćcu ..........................................Stopa cukrzycowa.......................................

Piśm iennictw o.......................................

15 Badanie chodu człowieka..............Chód praw idłow y.......................................Utykanie ....................................................

Utykanie przy niew ydolności.............Utykanie z powodu nierównościk o ń c z y n ................................................Utykanie z powodu dolegliwościbólowych................................................Utykanie z powodu sztywności . . . . Utykanie z powodu niedowładu . . . . Utykanie przy porażeniu spastycznym i przy zaburzeniach koordynacji . . . .

Przyrządowa analiza c h o d u .......................

16 Schorzenia stawów .......................... 269Badanie rentgenowskie staw ów ................... 274Badania laboratoryjne ............................. 275

Klasyczne badania w schorzeniachzapalnych ................................................ 276

Badanie punktatu stawowego...................... 278Piśm iennictwo......................................... 279

17 Schorzenia kości..................................281Guzy kości.................................................... 281

Rozpoznanie............................................. 284Objawy kliniczne ................................... 285Wynik badania rentgenowsldego . . . 285Badania d o d a tk o w e ................................ 286

Osteoporoza i osteopen ia ............................ 287Badanie k lin ic z n e ................................... 288Wyniki badania ld in icznego................... 289Badanie radiologiczne............................ 289Typowe zmiany w obrębie kończyn . . 290Densytometria k o śc i................................ 291Badania laboratoryjne.......................... 293Dalsze badania diagnostyczne............. 294Piśm iennictwo......................................... 294

18 Algodystrofia (zespół Sudecka) . . 295Obraz k lin iczny ............................................. 295Badanie rentgenow skie................................ 296Scyntygrafia................................................... 296

Piśm iennictwo......................................... 296

19 Nomenklatura wad rozwojowych . . 297

20 Orzecznictwo ortopedyczne . . . 301

21 Piśmiennictwo................................. 303

S k o ro w id z .............................................. 307

250250251252253253254255257259259262262262262263263263264

265265266267

267

267267268

268268