wilhelm radloff - sibiryadan 2.1 [maarif~1956]

7/18/2019 Wilhelm Radloff - Sibiryadan 2.1 [Maarif~1956]

1/359

RUS BILL\f ESERLERl SERS

W. RADLOFF

SIBlRY A'DAN

II

*

(Aus Sibirien)

evire:

Dr. Ahmet TEMIR

ISTANBUL 1956

MAARF BASIMEVl

Rn terriirnenin her trlii, l>crn1.rn 1e J;avm ha1:lar.

Maarif Ve1cMeUne aittir.

miisade.i almmadka lu. tercmenin metni tara.men.. krnmen

veya deitirilerek almama...

NDEKLER

NSZ: A huet Teir

v

YI. amanlk ve bunun kltii

Yl L .Sibirya'nn eski eserleri

il

1. Tun ve bakr devri

ll7

2. Gne A ltay'da eski demir devri


2/359

111

:.. :\bakan boyundaki yeni demir devrinden kalm mezarlar

l2H

\" lll. in snrna ve Bat Moolistan'a yaplan ge;iler. Orada lhslar'la Mool'lar' mnasebetleri

l.'i 7

1. ua bozkrnn dousunda, in srnda bulunduu

zamana ait hatra defteri

(18ti0)

1;;7

2. 181H ylnda Soyon'lar arasnda yapt geziye ait

hatra defteri

;;

a. 1870 ylnda Kobdo'ya ya.pt geziye ait hatra def

teri mden

203

HE.SMLER:

Dr. Wilhel Radloff (18;J7 1!18). kapak resmi

1.

By yap bir aman seyreden Altayl'lar. t)aan

davulu. Altayl'larn kurban yeri

20

Abakan boyunda ta mezarlar

77.79

:. Tun devrinden kalma silah ve aletler


3/359

.

Tun heykel (n ve arka cephe.si). Tt


4/359

Dr. Wilhelm Radloff

(1837

1918)

N SZ

l. Siblrya'da I \'C II in iindeki bahislere gre aklanmas.

J L arnmlk zerine birka sz.

111. Hadloff'un Trk boylar hakkdaki

1. Sibirya'dan 1 ve il nin

iindeki bahislere gre aklanmas.

Trkologlardan F. \\'. Radloff'D a sl Altu1ca olan 2

ci!Uik Aus Sibirien (Sibirya'dan) adl eserinin Trkeye tercmesi

lnnla tamamlanm oluyor. Radloff'un hayat ve eserleri zeric

.vazn.olduum ett, I* cildin bana eklenerek yaynlanm oldu-

undan (bk.:

H adloff,

Sibirya'dan I*, eviren Ahmet

Bilim eserleri serisi, Maarif Vekaleti.

stanbul, Maarif Basmevi

1954; Giri, s. YllLXX), bu konuyu kl olarak burada tekrar ele

alnyacam. Ancak ad geen Giri'te nmzdeki eser zerine sylediklerime

(bk. Giri, 14, 2(i3 l) ek olarak

eser hakknda

ine baz aklamalarda bulunmak niyetindeyim.

Giri'in XXXIX. sayfasnda iaret edildii gibi, ltadloff'un ilk

tab' 1884 (Nr. 39) ve ikinci basl 1893 te (Nr. 77) kan bu eseri,


5/359

onun 1859 dan 1871 ylna kadar Sibirya ve 'l'rkistan'da geirmi

olduu 12 yln bir hikayesi, kendi hal tercmesinin bir parasdr;

her iki cildin yars dou ve bat TrkistanfL tahsis edilmi olludan, buna "Sib'dan" veya: "Sibirya ve Trkistan Notlar" demek daha doi:!Tu olurdu. Raclluff'un J88'1 tc iirc baslan birok makaleleri bu esenle topland gihi, hu

sor:

laMlan baz yazlar da bu esere layanmaktadr.

Ratlloff 1859 da bat Silirya'daki Barwul .f'lrid;. yerle]Frek

p:ezilerine balaynctt, bunlar hakkcla hazrlam nlduu

liyetindeki yazlarn, 18GO


6/359

Majestat unternommene Reise in den AJtai im Sommer des Jahre

1861. BullAIS V, 1863, s. 534537=MelR IV,3, 1863, s. 333338.

(Giri: Nr. 3).

Kurzer Bericht ber eine im Somme 1862 unternommene Reise

in die stliche KirgisenSteppe. BullATS VI, 18fi3, s. 4'151


7/359

Nr. :!il).

Das mitllere Serafchanthal. Zlsch.


8/359

alveri

nasehetleri; IX. ili vadisi ve X. Orla Zerafan vadisi. Bu bahisle

rin herbiri zerinde ayr ayr durarak sz uzatmak istemiyorum. l.

eiltte olduu gibi burada da bir i.7leme ve inceleme yolu tutmayp,

eseri dilimize evirmek ve an


9/359

nan, Tarihte ve bugn AMANZM, materyalle!'

ve r:rat.rma.lar. Tiirk 'l'arih Kurumu

Basmevi, Ankara 1954, (lV)

+ 2:o s. + 7 resim. 'l'iirk Tarih

Kurumu yaynlarndan, VIL

seri, N o. 24._

Bu gibi eserlerin nerinden sonra

burada amanlk zerinde

tafsilata girimek yersiz olur; benim tebarz ettirmek istediim noktlar ancak unlarin amanlk veya amanizm_ ad verilen ve Altay halklal'lnda ( Tiirk, Mool, Maro;:uar arasnda hala yaana.k ta tevu eden im din, onl:.rn eski eedlerinin inanlaekil eltiii;ide l)iiple olmayan bir tabiat dinidir. Yalnz burada lerkse otoriilen nehur peygamberler ve yazl temeller evrt olrlrljl:ncla, im dinin

degiikJiii;e nrz kalntr. Hadloff'un:

"Umumi bir tasvir yapn:k iRtelii zarm bu ipek zordur, nk hepsinin de birbkrden toplanmas icabetmektedir ... " (aaya hk., s. 2) tlenesi, ite hundan ileri ktedir. amanlk, Trk halklar arasnda hirc;ok deii;iiklikler

gsterdii gibi, bunun Trk,

"lool ve Tngz'lar arasndaki ekillerine bakarsak, bu ayrlklar,

la.ha da artar. Dunun io;:in imdiye kadar yaplm olan aratrmalara

hir gz atmak ki\.flir.

Dier mhim cihet de, bu dinin ad meselesidir. aman sz as

lnda Tunguzeadr, Tiirk'ler bunun yerine kam, Mool'lar ise bge >

b'e > h tabirini kullanrlar. aman sz Avrupa'da ilk olarak

Eherhard Ishrand'n 16931695 yllarnda yapm olduu in seyahati zerine Brand tarafnan raporda kullanlm olup, hu eser Beschreibug der chinesischen Reise, welche a.o 3, 9,

und 95 verrichtet worden ad altnda 1698 de Hamburg'da yaynlan

ntr. Demek oluyor ki, !amanlk veya amanizm tabiri bir din ad

olarak Altay halklar arasnda hi mevcut

deildir. Yukarda anlan

Tunguzca aman, Trke kam ve Moolca bge szleri ise, hu dinil"

ilgili ayini icra eden, biiy yapan ahs, yani bu dinin papaz, mollas. ..

demektir, ve nihayet sihirbaz, doktor, 'byc anlamnda da kullanlmaktadr. Huna greabirlerinin, "papaz aman olat hir elin'' anlrnna. gelmesi icaheder. Fakat, yukard


10/359

t edildii,'i

p:ibi "aman'' til.biri anc.k son asrlarda Tunguz'lar arasnda kullanlm olup, bunski nietinlerde mevcudiyeti hakkndaki fa.

raziyeler henz kati bir netice

vermemitir. 'l'rko;:e kam sziine en

eski metin olarak 9. yzyldan kalma Uygurca eserlerde raslyorz.

K1iktrk'lerde, Hn'larda ve daha eski devirlerde dahi byle blr ru

N SZ

hani snfn mevcut olmas tabii karlanmakla beraber, bu hususta

elde kati deliller pek yoktur. Btn bunlar gsteriyor ki, "amanlk"

''amanizm" tabirleri bir din ad olarak yanl girmitir, eer Kktrk'

lerde ve Hun'larda aman, kam veya bge ad verilen

ruhani snf

mevcut olmamsa, amanlk tabirini ta en eski zamanlardan bugne

kadar temil etmek de hata

olacaktr. Avrupa'llarca ortaya atlan

bu sz, nihayet memleketimiz edebiyatna da girmi bdunuyor. Me-

A. nan yukarda ad geen eserinin 1. sayfasnda: "Eski Trk'ler, phesiz ki, amanistdiyor.

Bu durum karsnda, yanl bir tabir olan amanizm sznden

vazgeerek bunun yerine Codex Comanicus'da mevcut kamlk (mesela orada kamlk etermen"kamlk ediyorum" denmekte ve kamlk sz bir din ad olarak gemektedir) szn m almbir tabir zerinde mi durmalyz, bu hususta


11/359

ve umumiyetle Trk halklar hakkndaki gr zerinde de biraz

durmu ve ksa da olsa bu bakmlardan oncn ahsiyetini belirtmeye

almtm. imdi onun, hazan

Trkln aleyhinde ve bazan da

lehinde gzken szlerini ele alarak, eserin II. cildine de bu bakmdan bir gz atalmde Trk'lerden baka in'li, ManuTunguz ve Mool'lar hakknda da birok szler varsa bk. : karakter), ben bunlar durmyarak, bl:rada Radloff'un ancak

Trk boylar ile ilgili (Tarani, Trkmen, KaraKalpak, Kazak, zbek, ve bunlarla ilgillarak Tacik) fikirlerine temas edeceim.

Bu eserde, baz Trk boylar hakknda hi de bitaraf olmyan

szler vardr. Aada da iaret edildii gibi, bunlarn Radloff tarafndan hangi artlanp zikredildii mal"rr olduundan, lunlarn tercrremize alnmasnda bir fayda

bu gibi menfi fikirler ancak birka cmleye inhisar etmi olup, bunlarn karlmas, tsakla da sebebiyet

vermemitir.

(karlan cmleler, eserin Almanca aslna gre u sayfalarda bulunur: 417, 450, 470, 4, 473, 476, 486).

u ciheti .bilhassa tebarz ettirmek icabeder ki, Radloff bu gibi

menfi zelliklerin hepsini de grmemi, bir ksmn ancak rivayetlere

dayanarak yazmtr.

Trk boylar hakkndaki bu gibi ar menfi

hikayelerden birounun, Trkistan Hanlklarnn Rus'lar tarafndan

x

SIBI RYA'DAN il.

zaptna rasladndan, Rus'l.ar ta.rafnd,an.. uydurulmu

olduunda

ph.e yoktur. Rus hizmetinde bulun.n ve Rus ordusuna katlarak

bu' _istil&y bizzat yaam olan Radloff dahi, birok malumatla birlikte, doru veya yasna pek aldrmadan bu gibi hik&yeleri de eserinde toplamtr. Dier cihetten Radloffstan'daki ehir

ahalisinin bozuk ahl&ka sahip olmalarn Trk'lere has . bir zellik

olarak deil de, bunun ran'l Tacik'lerin tesiriyle meydana geldiini


12/359

de belirterek yle demektedir: "ehirlerdeki Trk ahali ran'l unsurlarla karmak surtk birok bakmdan. Tacik'lerin karakterine yaklamtr. Burada yle bir halkla karlar; Tacik'ler gibi kl,r ve kazan kelimesini bayraklarna yazml}lardr;

bu, en byk gayesi maddi kazan olan bir halktr" (il 471). Radloff'a gre halkn m&neilemesinde dini taassubun da. rol az olmamtr, mesel&: "r ve Arabistan'da yetien eplerle medreselerde renilen edebiyat malzemesine ulalmaz birer aheser olarak bake bunlar taklit. iin deneme bile yaplmyordu; kom-

udaki dier dinde olanlarla bir yar mevcut olmad iin dini

grler uyutu ve zahiri gteri eklinde dallanp budakland. Ta,

assup o kadar yksek bir de:eceyi

buldu ki, baka dinde olan bir

kimsenin kutsal topraklara ayak basmas bir cinayet saylyordu; saf

heyecan, yerini

riyakirla ve kendi kendini

aldatmaya terketti"

(il. 417).

Radloff, Rus idaresine kar bitaraf grnerek Trk karakte"

rinin iyi taraflarn da ele almay ihmal etmemitir. Meselii, bu bakmdan il. ciltte elerle karlamak mmkndr: "yi kalllilik, sadakat ve alkanlk Tarani karakterbunlar birok ahslarn yznden okumak mmkndr.'(il 343);

"Zerafan vadisinin kyl ahalisi insanda daha iyi bir tesir brakr,

c;;nk onlarda, ehir ahalisinde hi mevcut olmayan muayyen derecede bir kalb s&fl dr ... "

(II 472473); "KaraKalpak,

Trkmen ve Krg'lar saf tabiat ocuklardr, bunlar kurnaz ve hilekir olmakla berabeyine de iyi kalblilik, alicenaplk ve ballk gsterirler" (II 473) v. b.

Btn bu aklama ve misaller

gsteriyor ki, bir alim olarak

Radloff grlerinde olduka bitaraft,. fakat baz anlarda kalemi,

Rus idaresine yaranmak iin ne de olsa biraz o tarafa kayn.tr; bunu

ksmen mecbur olarak yapmsa, ksmen kendisinin hristiyan oluu

da bunda hi phesiz mhim rol oynamtr.

Ankara, Ekim 1955.

Ahmet Temir.

Transkripsiyon:


13/359

Tercmede, Radloff'un yaz tarz mmkn olduu kadar bugnk imlimza yaklatrlm,(Manu, Mool ve ince szler mstesna), y harfi ile, bir vokalden sonra gelen i

harfi y ile, sh harfi j ile ifade olunmu, sch yerine , tsch yerine

ve dsch yerine c kullanlmtr.

SBRY A'DAN

H

Vl.

1

\AMANLIK VE

KLT*

amanln Trk balklar arasnda yayl. -Esas Altay'da yayan amanJtk mensuplannm

'dnya hakkndaki grleri. anaolk klt.

amanhm Kazak ve dier Trk boylar

arasndaki izleri.

UralAltay halklar

ailesinin bat kollarndan olan

btn kuzey Asya halklar, yani bt Tunguz, Mool

ve Trk boylar, eskiden amanla mensuptular. Bu amanlk klt bugn, in'in devet kabul etmi Manu'lar mstesna, ancak Tunguz'lar arasnda genel olarak yaylmtr. Tii altnda kalan

Moollar, bugn hemen hemen hepsi de gayretli budist

olup, bunlardan ancak Baykal gl civarnda yaamakta olan

hala amanla mensupturlar; Gobi'de

Moollar arasnda bu d.inin izlerinin mevcut olup olmad-

hususunda ibiligim y;oktur. Nihayet, zikredilen bu

gruptan Asya yksek elini en ba.ta terkeden Trk'ler

.ise, Altay ve Soyon danda yaayanlar mstesna, yzyllardan beri, slamiyetin tes.ikalmlar ve bu dine ok baldrlar. Trk boylarnn ancak Rusya ve


14/359

Sibirya'da bulunan pek az bir ;ksm .hristiyan olmu ve

yalnz bat Moiolistan'da oturan Soyon'larm bir ksm da

Budizmi kabul etmitir. Bundan dolay amanl ancak,

Trk'lerin batya ve gneye gleri srasnda 2 byk

*

amanlk hakknda yukardaki nsze bk. (eviren).

4

SIBIRYA'DAN il.

2

Altay da silsilesinin verimli dou blgelerinde, g eden

komularndan ayrlarak geride kalan boyLar arasnda

gryoruz. imdi bu geride kalan boylar zerinde

ularn byk tesiri gflmektedir, yle ki, amanlk do-

udan Budizm ve bat ile kuzeyden de Hristiyanlk ta.rafndan sktrlmaktadr. Btsmen vaftiz edilmi olarak g1sterildiinden ve Soyon'larn ou da hudist olduundan,k Altay'l da

Kalmk'lar, Teret'ler, Karaorman Tatar'lar ve or'lar

byk ksmlariyle ak olarak amanla mensupturlar.

Sibirya Tatar'larnn bir ksm ancak son yzylda Rus

arazisinde mslmanlarn tesir.il altnda kalmtr. Bunlar

Baraba Tatar'lar ile Tara Tatar'1ar (Kurdak'lar) ve

Tomsk Telet'leri ad verilen !boylardr.

amanlarn ayin kltn anlatmadan nce, amanl-

n dnya hakkndaki grn aklamaya alacam.

Umumi bir tasvir yapmnk istend:ii zaman bu i pek

zordur, nk hepsinin de bir.birini tutmyan mnferit

haberlerden toplanmas icabetmektedit'. amanl aratrrken bize hibir yazl vesikektedir.

Mesela, eski Yunan'falar devrinden kalma yazl efsanelerin bir btn halinde toplanmrluunu gz nne getirirsek, burada umumi bir tasvir mey:dana getirmenin


15/359

ne kadar mkl olaca kolayca an.alr. Bu yolda bizim

:iin biricik kaynak olan halk, kendisi bile kendi inan

hakknda ancak .karanlk bir fikre maliktir. Bizim iin

yegane emin kaynak olabilecek amanlar ise srrrlarn a-

a vurmaktan ikorkadar ve kazanlar in ok lzumlu

grdkleri esrar perdesine brnrler. Bu yzden, Ke-

bizen Misyonerliinde hristiyan olmu iki

rasladm zaman ok sevinmil ve daha zengin malzme

edeceimi mit etmitim. Maalesef bu sefer de midim

boa

nk onlardan, bu husustaki btn sorularma u cmlelerden baka cevap alamadm: "Esini terkettiimiz iin bize kafi derecede dargndr; mdi bir de kendisine ,thanet ettrenirse ne yapar? Fakat, eski dinimiz hakknda konutuumuzu

duyar diye, :rus Tanrsndan daha fazla korkuyoruz. O

3

AMANLIK

5

zaman nasl bir kurtulu yolu buluruz? (anda arga na 3

po'or?)". Ben btn bu

bakmadan, birok efsane, destan, masal, hikaye ve arklardan, halkn inan hakknda ir sr ip ucu ve kapal tasvirler elde edebildim; bunlara bir de aman dinine mensup kmselerin ve bizzat amanla;rn para halindeki birok izahlarn da eklemekle, birok yoksan olmakla beraber, amanln dnya gr hakknda un:mmi bir tasvir verebilecei

amanla mensup kimselerin fikrince dnya bir

sr katlardan ibarettir; fakat bunlarn kuruluu hakknda onlar kafalarn fazla yormale bir dn, hi phesiz, yksek bir yere kan

dallarn gzleri

nnde kat kat ykselen dalardan alnmtr. Bu katlar muayyen bir eyle birbirlerindeby esnasnda bir .kattan dierine gemek iin

olduka byk kuvvet sarfna mecbur kalmaktadr, bu

ekilde kuvvet sarfn ise her zaman bir grlt takibeder.


16/359

Yukardaki onyedi kat, k

alemi olan semay ve

aadaki yedi veya dokuz kat da karanlklar alemini

meydana getirirler. Sema katlar e aadaki dnyann

katlar arasnda, insan oullarnn oturduu yer yz

vardr, bylece yer yz, zerinde yaayan btn insanlar ile birlikte,

her iki dnyann tesiri altnda

bulunur.

Kii oullarn yaratan, koruyan ve muhafaza eden

btn iyi ruhlar, dahiler ve tanrlar k dnyasnn yukar katlarnda otururlar, nkve tabiattaki! 'btn hayat tezahrlerini elinde

bulundurur. Alttaki karanlk katlarda ise ifritler, kf.

ruh ve tanrlar yaarlar, bunlar insanlara zarar vermek

ve onlar mahvetmek isterler ve btn mcadelesine ramen neticede onu ebedi karanlaler.

Byle bir dnya nizamnn sebepLerini bize dnyann yaratl hakkndaki

efsaneler anlatmaktadr. te

bunlardan biri:

SIBIRY A'DAN il.

Yer ve gk yaratlmadan nce her ey sudan ibaretti, yer yoktu, gk yoktu, gne ile ayyoktular.

O zam.an, Tanrlarn en yksei, btn varlklarn ba-

. iangc, insan oullarnn ata 4 ve anas Tengere

Kan kendisine benzer bir varlk yaratarak ona kii (kiji)

dedi. Kayra Kan ile kii su zerinde iki kara kaz gibi sakin sakin uarak szlrler

ii bu ebedi skunetten memnun deildi, o, Kayra Kan' dan da fazla ykselmek istiyo11duBu lsz hareketinden dolay o, uma b.assrusn kaybetti ve derinliklere, diipsiz sland.

Boulacak dereceye .gelince, ihtiya karsnda Tengere

Kayra Kan' (merhametli semay) yardma ard. Kayra Kan, kiiye derinlikten kalkmasrdi, sonra kiinin, zerinde oturarak suya kar korunabilmesi jin denizden bir yldini emretti. Kii artk


17/359

uamad iin, Kayra Kan yeri yaratmak istedi, bunun

:lin kiiye, suya dalarak derinliklerden toprak tkarmasm syledi ve bu topra suypti. Kii, sudan toprak karrken kendisi iJin

gizlice bir arazi

yapmak maksadiyle topran 'bir parasn azmda sak-

Jad. Fakat, yukarya ,kt zaman azndaki toprak 'iti ve nefes alamaz oldu, eertopra tkrmesini emretmemi ol.sayd, boulacak dereceye gelecekti. Kayra Kan tamfn yer dz ve arzaszd, fakat kiinin azndan fkran toprak her

tarafa srad ve birok yerde batak1kl tepecikler meydana getirdi. Kayra Kan kzgnrlik adn takt ve onu k diyarndan kovdu; bunun zerine arz

'zerinde yerlesinler diye baka kiiler yaratt. Yerden

dokuz dall bir aa byterek, her daln altnda bir kiJi

yaratt. Bu dokuz kii, bugne kadar yer yznde yaayan dokuz boyun cedleri olmulard

Erlik, yer yznn yeni sakinleri olan insanlara ba-

Jnp bunlarn gzel ve iyil olduklarn grnce,Kan'

dan, bu mahlfklar kendi eline vermesini rica etti. Kayra

Kan onun bu ricasn kabul etmedi; bunun zerine Erlik

onlar kt yola sevkederek zorla kendi hakimiyeti alt-

na geirmesini bidi. Fakat Kayra Kan, Erlik tarafndan

AMANLIK

7

bylece kolaylkla kandnlclklar iin insan oullarna

kzd. Bu yzden, bu andan itibaren kii oullarn kendi!

hallerinde brakmaya 5 karar verdi, Erlik'e tekrar beddua okuyarak onu karanlklar diyarnn nc katna srd; kendisi iin ise onyed.i kat gkle onun sakinlerini

yaratt ve daimi mesken olarak en yksekteki onyedinci

kat seti. imdi, yalnz kalan kj,il oullarnn koruyucu

ve reticisi olarak yksk MayTara'yi

brakt.

Gzel semay gren Erlik de kendi\si iin bir sema yapmaya karar verdi ve Kayra Kan'dan


18/359

msaade aldktan sonra orada kendi emrindekileri yerletirdi, bunlar, onun

yoldan kard insanlar, yani kt ruhlardr. Hafuki:

,kt ruhlar, Tanrnn yer yznde yaratt insanlardan

1ok da:ha iyi yayorlard. Bu hal Kayra Kan' hiddetlendircli, :bunun zerine o, Erlimasn ykmak iin Mandira Bahadr' gnderdi. O zaman Mandira'nin iddetli darbelerlik'in semas kk par-

allar halinde yere dkld ve o zamana 'kadar dz olan

yeryznn ekli bozuldu, nk, yklan enka'z neticesinde muazzam dalarla derin uurarasmda geilmesi imkansz ormanlklar peyda oldu. Kayra Kan :iSe Er1ik'i, gne ve ayunmad, yldz klarmn nfuz etmedii en alttaki arz katna srd ve dnyann soi.

Dnyann yaratl hakknda;ki efsaneler oktur, ve

hunlar yaratl hadisesinin cereyann, tabii olarak pek

farkla. anlatrlar. Bunu da anlamak kolaydr, nk btn bu hikayeler,

tarafndan anlalimas mmkn olmayan olu hadisesinin ve btn mevcudatn sebep-

Jerinin halk arasnda yaayan ocuka izahndan baka

bir ey deildir. Bu hadisenin izah en cahil kimse iin bile

tezatlarla dolu olduu iin, o, her zaman yeni aklamalar

arar ve baka kimselerin, anlalamayan ibu mevzu zerindeki fikirlerini istiyerek rlr. Muhtelif kavimlerde varln sebeplerini anlatan efsanelierin biriibirme daha ys ve btn dier efsanelere nazaran biribirinden daha abuk fikir almas, ilte hundan

8

SIBIRYA'DAN il.

6

iler'ii. g,elilr. Bundan dolay Altay'daki amanlk mensuplar

arasnda da bu efsanenin ibircik. varyantlarna r,asl.yoruz ve bunlarda Musa dininiaW usturesiyle Budizm.in izlerini de gryoruz ki, bunlardan birincisi ksmen 6 msla ve ksmen de hristiyarlar vastasiyle buraya ,nfuz etmitir.

Kayra Kan'n nce :muazzam ibalk yaratt ve

dnyay ibunlarn arkasna yerletirdii hakkndaki varyant bunu ispat eder. Burada anlede mevcut olup da tarafmdan karlan ve Musa hikayesine aynen

benzeyen gnah hadisesi de !bunlardan biridir. Ayn efsanede geen Mandira ve MayTalar ise Budizm tesirini gsteriyor.

Tengere Kayra Kan bugn dahi semann onyedinci


19/359

katnda oturur ve oradan kainatn kaderini idare eder.

Kayra Kan'dan sudur yolu ille aadaki yksek ilah

meydana gelmitir: Semann onaltnc katnda altn bir

da zerinde yaayan ve orada altn bir taht zerinde

oturan Bay lgn; .semann dokuzuncu katnda otwan

kudretli Kzagan Tengere ve semann yedinci katnda

ya yan akll Mergen Tengere; gk]e yeri aydnlatan

gne ana (kn ana) da burada bulunur. Altnc katta

ay ibruba (ay ada) oturur. "Gne ana" ve "ay baba" tabirleri ancak kafiye benzerliinen domu olup, bunlarn efsanevi bir nemi yoktur. Beinci katta 'en yksek yaratan Tday yayui) oturur. Yksek Bay lgn'n iki olu vardr, bitri Yayk'tr, buna Mayana , dieri insanlarn hamisi ve piri Maytara'dir. Bunlar semann nc ikatnda otururatn kayna olan Stakkl (stak.gl) ve .onun yanndaki

Sr da da burada bulunur; yedii Kutlay (yatti Kutlay

=yedi tanr) bu dada kendi tebaalar, Yayui'lar (yaratanlar), koruyucu melekler ve inlara refakat edenlerle birlikte yaarlar. Raihmetli ve doru yolda buliunan

larn (aktu'lar, yani dorulukla mcehhez olanlar'n)

mesut bir hayat :srdkleri ,cennet (ak) de burada buliu'nur. Bu son zikredilenler halen yaamakta olan insanla

7

AMANLtK

9

rn cedleri olup burada aile halinde yaarlar ve hu aile

bann kuvvetiyle, semadaki

yer yznde ya,-

yan ardllar arasnda vastaclk

ve gerektii

zaman onlara yardm edebilirler.

7 zerinde insanlarn yaad yer kendisi ise insanlara iyilik yapan bir ruhlar cemiynde ahslandrlr ve YarSu ad altnda takdis edilir. Ruhlar cemiyeti diyorum, nke yksek

hann hepsi kastedilir ; kaynaklar blgesinin btn


20/359

hanlar, muazzam dalarm karl tepelerinde ve karalan

sulayan nehirlerin membalarnda otururlar. Bu onyedi.

hann en kudretlisi Y Kan'dr. O, arzn merkezinde, yeryzndeki btn aalarn en bduu yerde oturur, bu amn ucu Bay lgn'n evine kadar ular. Bu aa, Y Kan'n, kn yksek Tanrya muadil olduunu gstermektedir. Y Kan'n, S Kan ve Temir Kan adndap, bunlar da yerdeki hanlar zmresine aittirler

ve insanlar tarafndan sunulanlar memnuniyetle kabul

ederler. Kudretli yer hanlarnn drdncs denizlerin

hakimi, lleri :koruyan Tal.ay Kan'dr, ona Yayk Ka!l

( tam su!arm han) dahi denir. Onun evi on yedi: deni

zin birletii yerdedir, kendisi de yeryzndeki btn

sularn hkmdardr. Beinci han Adam Kan'dr ( bu

ahsiyet, Kazak'lar vastasiyle mslmanlardan gemitir) . Altncs, Abakan nehrininda Kan veya .Abakan Kan'dr ; Teles glnn dousunda

Abak.an nehrinin membamda oturur ve orada yamur

ilah olarak takdis edilir. Yedincisi, Altay halknn

misi Altay Kan'da.r ; Katunya ile semaya kadar yiikselen

Beluha membalarnda oturur. Sekizincisi, Kemik'in ve

Yenisey membalarnn zengin sahi:bi Krgs Kan'dr. Dokuzuncu han Yaba Kan, onuncusu'dr. Dier yedi han, muhtelif boylar arasnda muhtelif adlar altn.da zikredilmekteduzey Altay'da duyulan adlar unlardr : Yabr Kan, Kayra Kan, Puysan Kan, Parbi Kan, Mansar Kan, Pru Kan ve Oktu Kan ; bunlarn bulundu-

u yer ve nemleri hakknda bilgi veremiyeceim.

SIBIRYA'DAN 11.

Gk ve yerin katlarnda yayan btn bu yukar

dnya ila.hlar, beeriyeti meydana getiren, yaatan ve

koruyan varlklar olarak mtalaa edilirler. 8 nsanlar,

en fazla Yersu mhlarna yakn bulunmakta, onlarn iyiliinden dorudan doraya faydalanve ibu yzden vastasz onlarla irtibat kurarak kurban takdiminde bulunmaya cesaret etmektedirler. Zayf insan, en yksekteki gk il8.hlar ile karanln ruhlarna doruta cesaret edemez, o, bulun iin bir vastaeya muhtatr ; bu va;staclar, onun cenncedleridir. nsan, bu cedler vastasiyle gkteki yksek

ilahlara ihtiyalarm bildiriir ve onlardan yardm ister.


21/359

Bu yzden, her yurt'un put yerinde semamn katlarn:.

temsil eden bir embere asl olarak yksek ilahlarn bir

ekli .bulunur, onun yannda da :iiilsam koruyan dokuz

ceddd temsili eden somo vardr. Fakat herkes messir

bir ekilde cedlerine mracaat edemez, veya daha dorusu, her cedde messir bir ekilderdm etmek kudreti verilmemitir. Bu kudret, ancak amanlar neslinden olan pek az soyda bulunur ki, onlar kendi kuvvetlerini

ibabadan oula bunun d iareti olan aman davulu ile

ibirlikte intika1 ettirirler. Bu davul vasta.siyle ve cedlerlnin kudreti yardmiyleYersu ruhlar arlr ve onlar faal bir yardma icbar edilebiliir. Cedlerin nasl a

m, tatbikat srasnda yazp alm olduum (bu ii, ayin

esnas:nda yapmak mmkn deildir) iki duadan grmek

mmkndr. Bunlardan birincisi iyi hava iin okunan bir

Bunu, 1861 yLmda, Abakan membalar civarnda

1baftalarca frtna altnda kaldmz zaman Tls hoyuncilan olan (alman civara.) kkumutu. Duay okuyan hir Yada (hava bycs) olup, o esnada elinde yadata bulunmadcu ecza

torbamdan alnan bir ilala duasn tesirli bir hale sokmutu. lac bir kakla ate ra iki elini ve ka semaya kaldrarak yle

Asl iin bk. : \V. Radloff, Proben der Volksliteratur ... I, 1 866,

6. 22 022 1. (eviren ) .

9

AMAN L I K

11

Kayra Kan ! Kayra Kan !

AJa. ! Alas ! Alas !

Avu ii kadar ak ver !

uvaldz kadar deik ver !

Asil kiinin torunuyum !

Sedir aacnn kkym,


22/359

Abu Tobu :diye ardm,

Ongustay Kuldurak diye ardm,

Gn gbei yerde olsun !

9 Y erin gbei gkte olsun !

Patgan daym aryorum,

Gn yolunu a !

Avu ii kadar ak ver !

uvaldz kadar deik ver !

Yksek dan arkasndan ge !

Abakan dann bandan ge !

Kayra Kan, ey Kayra Kan.

Alas, Alas, Alas !

lkincisi bir teekkr duas olup, Baat'ta kaldmevin sahibi olan bir Telet aman tarafndan sylenmi,

sonra da, yazmam iin :tekrar edilmiti.

Ey ykseklerde yayan

Gkler

Kan Abya,

Yerden otlar,

Aalardan yapraklar karttn,

Butta etler,

Bata 'salar byttn,

Ey varlklar yaratan,

Onlara sen gk oldun,

Ey Altm kudretli han,

Babam ykseklere aldnz,

Ey sen yksek lgn Bay !

O annemi ykseklere ald,

Tanrm, sen hayvan ver !

Tanrm, sen ekmek ver !


23/359

Eve bir bakan ver !

12

SIBIRYA'DAN ll.

l @

Varlklar sen yarattn,

Onlara sen gk o1dun !

Babam vasta.siyle sana yalvaryorum ;

Ey baba, beni takdis eyle !

Ey baba, bana yardm et !

(Babann ve soyun ad . burada hi phesiz hrmet

yznden anlmamtr) .Evde bama,

Krda. hayvanlarma !

Senin nnde eiliyorum,

Varlklar sen yarattn,

Varlklarn gk hkmdar !

Yukarda zikrettiim gibi, karanlklar diyar olan yer

alt dnyas dokuz kattan ibarettir. Btn bu katlard:: ,

yer altna ma;hsus bir gneten kan korkun bir k

hkm srmektedir. Burada btn kt ruhlar, yan.i insanlarn peine den ve btn gayr l@

ve ziyan vermekten ibaret olan varlklar yaarlar. Alta.y'llar, bu dman kuvvetlere ui bir isimle Tmangi Tu.:s ( aa dnya) der]e. Bunlar, acayip ekilli cinlerden, ku-

uya benziyen bakire kadnlardan, Ayna, Krms, Etklir

ve Yaman st'lerden ibarettir.

Btn bu mahlfklarn ba.nda, bizzat Bay lgan tarafndan yaratlm olan Erlik Kan bi hiikmdar Erlik Kan aa dnyann beinci veya dokuzuncu katnda, kendisinin, yukardruhlardan ibaret saray erkan tarafndan evrilmi olarak kara bir tahtn zerinde otulik'ten daha aada, srlmlerin ikametgah olan cehennem ( kasrgan) bulunur. Bu dcanileri, teki dnyaya gidince, burada hakkettikleri cezay ekerler. Erlik Kan, beeetin korkun dmandr, fakat "hepimiz de ona ait olup hayatmz en sonunda o mahvne Erlik B.aba diye arlr. Onun d grn bile dehet saar, amanlarn by dual:


24/359

1 1

A MANLI K

13

,

,.. L, ,... ..

Ey kara beygir zerindeki Erlik,

Kara kunduzdan bir yatan var,

Kalan o kadar geni ki,

Hibir .kucak kuatamaz,

Kudretli boynunu,

Hibir kii kuatamaz ;

Kalarn kar geniliinde,

Sakallarn kapkara,

Yzn kana bulam.

Ey zengin Kan Erlik,

Salar parlar, kvlcm saar,

Sen kova olarak

l kii gs kullanrsn ;

Kiilerin kafa tas sana bardak olur,

Y eiJ demirdir klcn,

Demirdendir krek kemiin,

Kara yzn kvkm saar,

Salarn dalgalanr.

adrnn kapsnda,

Birok muhteem tahtlar vardr.

Topraktan :bir sehpan vardr,

adrnn dam demirdir.

Muazzam bir kze binersin.


25/359

Eerini rtmek iin

Bir atn derisi yetimez ;

Elini uzatmakla bahadrlar ykarsn,

11 Atn kolann. ekmekle

Hayvanlar yuvarlarsn.

Ey Erlik, babam Erlik,

Niin halk byle takip edersin ?

Syle, niin onu mahvedersin ?

Senin yzn her zaman kurum gibi karadr,

Kmr gibi parlar, karadr, .

Ey Erlik, babam Erlik,

Nesilden nesle

Uzun devirler iinde

14

SIBI RYA'DAN ! l .

Seni gece gndz sayarz,

Sen, nesilden nesle

ok muhterem bir reissin !

Takip edilen zavall insan kalbi bu Erlik'ten RasJ.

kO'rkmasn ? nk btn ktlk ondan gelir : o insan .gU.naha srkler, ona :hastal

reook onu yaknfar:ndan ayrr. Bymede anormallik, hay

van hastal ve fakirlik gibi eylerin hepsini de Erlik gnderir. Bu yzden insan iiil daima saymaktan, ona baba ve reis demekten ve boJ kurban takdim ederek

sine kazanmaktan daha mhim bir vazilfe mevcut olamaz.

nsan doaca zaman Bay lgn oluna emir verir, o

da babasnn emrini yerine getirir ve cedlerin ricas zerine

doumu Yayui'lardan birine havale eder, bu da St Ak

Kl'den hayat kuvveti alarak yeni doan dnyaya kartr


26/359

ve yeryznde yaadka yardm ederek insann yannda

bulunur. nsanm doacan bilen Er]ik ise, douma engel

olmak maksadiyle bir Krms gnderir. Krms douma

engel :olmaya, bunu yapamazs,a hi olmazsa zorlatrmaya

alrr, zavall ana bu yzden ar sanclar iinde kvranr.

Buna bakmadan doum baar ile sona erer.se dahi Krms

yeni doann yanrmdan ayrlmaz ve

onu Erlik'in emri

gereince yer yznde hayatnn sonuna kadar takip eder.

Bylece insann yannda daimi olarak

refiki bulunur :

sa omuzu yannda Yayui, sol omuzunda Krms. Bunlar

n her ikisi de insan btn hayat mddetincetetkik ederler. Yayui, insann iyi hareketlerini, Krms

ise kt ilerini yazar. Neticede,

Erlik insann hayat

kudretini ykmaya muaffak

olduu zaman, yani lm

insana 12 ulanca, Krms, insann daha yaamakta olan

ruhunu aadaki dnyann yedinci katna kadar srkliyerek Erlik'in hkm krss huzuui ve Krms adl bu iki refik, lenin hareketleri

hakknda ,ahitld.k ederler. Eer insan ktlkten daha

.fazla yilik yapmsa, Erlik'i: ona kudreti yetimez. Krms onu te:rkeder, ve Yayuranlklar diyarndan alarak yukarya karr. Fena insann ruhunu

1 3

AMANLIK

15

ise Yayui terkeder, ve Krms de onu, aadaki dnyann, korkun cehennemin bulundukadar srkler. Burada

kaynayan ziftle dolduruliu


27/359

muazzam bir kazan ,vardrr ki, Krms, :gnahkar insa

nn ruhunu bunun

iine atar. Bir mddet sonra ruh,

kaynayan ziftin zerinde muayyen bir dereceye kadar

ykselir. Yeryzndeki

hayatliar esnasnda hli,. iyilik

yapmam olan en ar gnahllar, ebediyen sathn al

tnda kalill'lar ; gnah tarafndan daha az aaya srk1enen kimsenin ruhu ise, saazandaki s.iyah akc maddenin sathnda grnecek .ekilde yukarya doru ykselir. yolan insanlar daha az batarlar, yle ki, balarnn sala rtl ksm

tamamiyle kazann d'mda kalr. nsann iyi emelleri ne

kadar oksa, kazandan ykselines.i de o derecede faz1a

olur, mesela, bazlarnn aln, bazlarnn kalar, gozu,

burnu, az, ve nihayet enesi ve boynu ile birlikte

tn ba gzkr. Demek oluyor ki, insann hayatnda

yapt iyi iler lmnden sonra da kaybolmuyor ve Er

lik'in korkun cezas ve laneti de ebedi deildir. Semadaki

mesut kimseler, gnahkarlardan

kabul ettikleri iyilikleri unutmazlar, onlar ve gnah ilemi kimsen.in cedleri, oradatrap hayrseverlere yardm etmek maksadiyle kendi Yayui'larn cehenneme gnderirler.

yui, iyilik yapm olan ve kendisinin eski hamisi

saylann ardln ziyaret ederek onu sa rgsnden yakalar (ite bunun iin her Kahmkve onu kaynayan ziftten ekip karmaya alllr.

Yayui'nin kuvveti, gnahkar tarafndan ilenmi olan

iyilllikler nispetinde artar ve byleoe onu gittike kseklere kaldrr. Gnahkar kimsekaynayan mayiden bsbtn ekip karabildii takdirde, onu kendi kolla

rna alarak yukardaki dnyaya gtrr.

Fakat, amanlk dnyasnda yine de ebedi bir hakkaniyet yoktur. Ne k diyarnn ilahanllklar diyarnn ruhlar yalnz ahlk esaslarna dayanarak hareket etmezler, bilAktl yemeklerle de

16


28/359

S!.BIRY ADAN il.

1 3

kazanmak mmkndr, zengin hediyeler aldklar takdirde onlar memnuniyetle gz yumarlarsanlann elindeki zenginlii de kskanr ve her eyden hediyelerini

isterler. Bundan dolay, kabiliyetl:i kimseler vastasiyle,

k ve karanlklar diyarnn ruhlar ile daima mnase ...

bette bulunmak bir vazifedir. Bu aracla.k vazifesini aman soylar zerlerine alrla

Kudretli Erlik karanlkta srgn kalp kendi ruhlar

He gndz nda grnmedike, kainatta Tann'nn iradesi!yle yaratlm olduu eki1tertip hkm srer ve bu hal her yaratalan gibi bir

gn sonu gelecek olan dnyann yklmasna kadar devam eder. F1akat, nihayet dnyann : Kara yer alevlenir,

]usan topluluklar mahvolur,

Nehirlerde kanl dalgalar akar,

Dalar girdapta dner.

Kayalar grlt ile yuvarlanr,

Semann kubbesi titrer, sallanr,

Deniz dalgalar. biribiri zerine ylr,

yle ki dibi grnr.

Denizin dibinde,

Dokuz byk v.e kara ta paralanr,

Bu tan herbirinden,

Birer Demir Bahadr peyda olur ;

Kudretli Demir Bahadrlar,

Demir atlara binerler.

Atlarn n ayaklar hizasnda

Dokuz demir kl parldar.

Arka ayaklar hizasnda

DokUzar demir m.zrak parldar,

Ko.arken aalara dokununca

Btn aalar yere yklr ;

Canl varlklara dokununca


29/359

Hepsi ma,hvolur, yuvarlanr,

Tanrn, haham, Kayra Kan,

Bu dnyay yaratan,

14

AMANLIK

17

O zaman kulaklarn kapar,

14 Halkn barmasn dinlemez,

o zaman alyima, Mandlira'yi

Bouna yardma arr,

O cevap vermez,

MayTara'yi bouna arr,

MayTara cevap vermez,

Sonra Erlik'in Karan Bahadr ve

Kere Bahadr adl iki kahraman,

Yerden ykselirler.

MayTara ile Mandira

Bu :bahachrlarn zerine atlrlar,

imdi yer, MayTara'nin kam ile

Alevlenir,

te bir gn dnyann sonu byle olur.

amanla bal Altay'l Trk boylar arasnda ;genel

olarak yaylm olan dnya gr, ana hatlar ile ite byledir. Bu ta,s.viri daha ka

it etmek irnkanszdar, ,nk teferruatn her cephesinde tesvirin birliiini kartzan biribirine aykr haberlerle kar:lamaktayz. Ksa hatlarla burada verilen tasrvt ediyor ki, 'burada whslatrlm ta,.

biat kuvvetleriyle kara.lamaktayz. Hayali ve ok yerde para halinde olan bu tasvirkomu ha]klarn mito,.

lojik fikiriOO:rinden mteessir olmutur. Btn bu suni kuruluun esas idesi udur : i, k ve karanlk kuvveti gibi biribirine zt iki kudretin tesiraltnda bulunmaktadrdan birincisi tabiidir ki, yukarda semada oturur : yilik saan gne de scak ualar


30/359

souk yer zerine gnderir .ve kendi kudretiyle yeryzndeki btn hayat eserini meydaeceleyin kan solgun ay ile yldzlarn bile yeri rten karanln

meydana getirdii korkuyU hafifletmiye alrlar. kino,i

kudret, karanln ana kayna olan souk ve sert arzn

kucanda yaar. Gecelerin karanl, btn hayat mahveden souklukla ,fm ,onun esersann sertlemi vcudu kara yerin iine iner.

2

18

SIBRYA'DAN iL

l Si

Bu iki muazzam kuvvet arasnda insana yakn ve

yatla dolu yer yz vardr ki, insan onu hisleriyle kavrayabilir ve kendisi de onun bir tekil eder, buras insana maddi hayat iin gerekli o1an btn nesneleri veren, o, elbise ye ikametgahn bol .boill temin eden yedi da ve 15 denizi He Yersu'dur. Bu er insana o kadar yakn ve tabiat icab insanla o derecede bir akrabala:k halindedir i, insan ona korkmadan bavuraJbilir. Bu yzden her insan, Yersu'ya olan teekkr ve hini ifade iin ona dua eder ve hediyesini sunar.

kes onu, bir zarara duar olmadan iirlerde ve dini dualarda ver ve hrmet edebilir. cu, her bir tehlikeli da

geidinde veya iddetle akan nehir geitlerinde o

Tanr'sna olan teekkrn ifade etmek zere, bu maksatla komnu olan talardan iba

a atar veya kutsal bir aaca bir

takar. Fakat yerin tabiat,.

onun kendi hayat gibi deikendir, onda hibir ey sabit

ve daimi deildir, bu yzden, malik olduu btn iyilikle ..

re ramen onun hayat ve talihi iin bir mesnet olam.a:z ;

,insan en byk saygsn k ve karanln et'i-

ilmez kuvvetlerine sunar ki, onlar hem insan, hem yerle zerindeki hadiseleri !idare

ederler. Fakat ibu kuvvetler o kadar muazzam ve onun tesirleri insan iin o kadar

..

!almaz bir eydiki, insan onlarla dorudan doruy,a

mnasebette bulunmaya cesaret edemez. O bunun iin

tanrsal kuvvetlerden anlayan varlklara muhtatr ki,


31/359

bunlar da onun, k dnyasnda Tanr gibi yayan ce.dleridir. Ancak onlar insana, skede-

:bilider.

O, k kuvvetlerinin karanlklar

olduunu pekaLa bilir ; fakat her gn bol bol faydala:n:

d iyilikleri fazla fikir yrtmeden kabul ettii halde,

duar olduu kt haller ve ihtiyalar onu dndrr; bu

yzden onun dost kuvvetleri hatrlad kadar dman

kuvvetleri de sk sk dnecei kendiliinden anla!lr.

Hibir dakika takibinden emin olmad karanlklar diyannn kuvvetlerine kar duyduruhlarn niyetini nceden anlamak, hcumlarn nlemek ve on

a m a n d a v u l u n u n d y z a m a n d a v u l u n u n s a p

Altayllarn kurban yeri

Sibirya'dan il

S ayfa 20 2 1

1 9

AMANL I K

21

Ayin iin elbisenin nemi yoktur, fakat aman davulu nemlidir ve bu olmadan ayin biret ifade etmez. kran ve niyaz dualarn ve gelecekten haber verme ilerini aman davuda yapabilir.

aman davulu (tngr veya tii!r) , aa yukar 34

.zoll geniliinde, a.zok oval bir ekilde bklm tahta

bir kenardan ibarettir, ibir elek kenarna ,ben.zey;en bu

ksmn en geni kutru takrtben 1 arn kadardr. Bu aa

kenarn zerine sepilenmi bir maral derisi gerilmitir,

ancak bu deri tahtann d ksmn da rter. Davulun i


32/359

k1


33/359

ustalkla oyulmu 45 zoll uzunluundadr. Tokmak kendisi yass ve takriben 2 zoll genedi'.r, zeri nce ke-

e ile, onun zerinden de kll hayvan derisiyle (samur

kakm veya tavan derisi) rtlmtr, bundan maksat,

davula . vurulduu zaman ibouk ses kmasn temin etmektir.

Davul ile amanlk ayi.n]eri, yukarda zikredilen btn

dinl illeroe icra edilir. ama.n bunun iin ancak ev sahibinin armas ile gelir k defa kk hediyeler verilir. Byle bir ayin umumiyetle bir kurbanla ilgili olduu ian ancak olmu veya olmas muhtemel felaket, aileden birinin hastal veya lm, veyaastalklan gibi zaruri hallerde arlr. aman

geldikten sonra, cedlerinden felaketin sebebini anlamak iin

haber getirmek maksadiyle ksa bir by yapar. Bu i bitince 1sebebi ibildirir ve .ns gerektiini Syler, !kurbann lazm olup olmadn, bunun hangi Tann'ya sunulacarbann neden ibaret olduunu bildirir. Bu esnada, kurbann iyi kabul grmesi ve muvaffaolabilmesi iidn, kurbanlk hayvann rengini ve muayyen

iaretlerini syler. Erlik'e sunulan kurban, felaketin vukubulduu yerde, mesela ya a

nde veya lnn mezar :banda kesilir, halbuki Baylgn iin tahsis edilen kurban tede, mesela bir kayn ormannda yeni kurulmu bir adrn yannda takdim edilir. Bu son ncak erkekler hazr bulunur ve kurban kesen aman dahi

her zaman bir erkek olmaldr. Kurban yemeine erkekler de, kadnlar da itirak edebilikzlar tam kurban kesilen ye11de bulunabilirlerse de, kadnlar bunun biraz uza-

nda dururlar. Ayin esnasnda sylenen arklar zerine

etrafl bilgi edinmek ok zordur, nk bu ekilde malumat veren kimse kendi selametindrkmaktadr. Bununla ilgili olduka tafsilatl yegana yazlar, krk senesi balarndany misy:onunda mevcut bulunmaktadr, fakat i86i de ibuniar bana gstermek .istemediler.

Misyoner Verbitski, ibunlan 1870 ylnda 'Eomsk gazetesinde yaynlad. O, btn aman dasl metin haUnde vermekte ise de, bunlar ok bozuk bir ekle so

AMAN L I K

23

kulduundan birok yerlerini katiyen anlamak mmkn

deildir, bundan baka tercmesi de verilmemitir. Sylediim gilbi bunlar biricik bylduundan, ben de ad geen yazlara dayanarak lgn'e sunulan kurban

meras:ini esnasndaki ileri mufassal bir eki:lde anliatmaya alacam ve dualarnyukardaki yazlardan mmkn olduu nisbette, sz sz tercme ederek mnasip yerlere ekl

Btn kurbanlarn en by olan bu merasim

blfune ayrlr ve bunlardan her biri: ayr bir akam iga1


34/359

eder.

Birinci akamda gfue

arkasnda kaybolur

olmaz, kurban (taylga) 1 iin hazrlk balar, kurban yeri

seilir, sahibin srsnden kurban hayvan aranr ve i-

:kence ile ldrlr.

aman, kk bir kayn ormannn tenha bir yerinde kurban iin en uygun yeri bizzat seerdii yerde, buras umumiyetle kk bir aklktr, btn hazr olanlarn yardmiyle , zeri kee ve hallarla rtlr. adrn ortasna, ucu duman deliinden kacak ekille bir kayn

aac yerletirilir. Bu kaynn aatdaki dallar tam gvdeden kesilir ve ucundaki dalde bayrak gibi sarkan bir ey aslr ; kayn gvdesini:n alt .taraf

ayakla baslabilecek ekilde dokuz yerden oyulur ve buna basamak (tapt) denir. Kurbaniin kurulan adrn kaps her zaman douya bakar. adrn kaps nnde

kayn kabuklarndan ve yere aklm deneklerden k-k bir it yaplr ve bu da hayvan aln temsil eder. Bu

itin, adra ibaikan ksm ark braklr ve bu akla,

ucunda at klndan bir ilmik bulunan kayn aacndan bir

denek dikilir.

lgn'e sunulacak kurbanlk hayvann donu ak

:renkte olmaldr. aman kurban ii:n uygun at ibulduktan sonra bunun srtna aatan

konur ve srayp kab yere drmesi iin hayvana vurulur. 21

Oku nuu : taylga. (eviren) .

24

S I B I RY A'DAN i l .

2 1

Bu esnada kap, alt ksm yukarya gelecek ekilde derse, hayvan bugnk

kurban iin uygun saylmaz ; kap

az ile yukarya derse, hayvan msait bir kurban iin

uygun saylr. KurbanLk bir . hayvan ksraksa, kap onun


35/359

kendi st ile ykanr ve yukarda anlatlan muamele esnasnda u dua okunur :

Kurban muvafk ise,

Sa gz ile

Sunulana haksn,

Ben kab tadim ettim.

Falmt takdis sdendir ;

Bize iyi bir iaret vererek

Aaya baksn

Kam tarafndan tayin edilen :hir kii hu ekilde se-

il:n: kurbanlk hayvan at klndan yaplm uzun bir

yularla tutar. Bu adama Batutkan kiji (ba tutan kii)

derler ve bu vazifesi ile ibtn kurban ilerine itirak

eder. imdi: aman sk yaprakl bir kayn dal ile kurbanlk hayvann yanna gelir ve bsrt zerine sallar. aman bu hareketiyle kurbanlk hayvann ruhunu lgn'e doru srarn inanna gre, kuI'banlik hayvann ruhu ile birlikte Batutli&'n

ruhu da vcudundan ayrlarak onunla beraber illgn'c

kadar gider.

imdi aman, ierisindeki kayn aac yannda ate

yaklm olan adrn yanna gelir, atee atlm olan ard dallarndan ,kan duman da atein yanna oturarak davuluna i1k kurban ileri iin

. ruhlardan yardmclar armak suret:iyle ayine balar.

Buraya gel ey gen bulut,

Krek kemiime basarak,

Halk ve adamlar, krek

Kemiimi ezerek siz de ,geliniz.

Semann olu Tangsan,

Ey thgn'n olu Kergidliy !

Sen benim gmek iin gzm,

22


36/359

AMANLIK

25

Tutmak iin elim,

Kamaf.: iin ayam,

Sendelersem tuyamsn,

Sa elim orbu ile vurur,

Gel sen benim sama !

22

Bu armadan sonra kam deik ve derin bir

sesle : a kam 33'" ! (Ey kam, ite ben buradaym) diyerek

davet edilenin cevabn syler, bundan sonra davulu biraz

darya doru eer ve ruhun davula alndn gstermek maksadiyle kolunu sallayp binra devam eder : Sar kamtan bir denekle,

Sarkula bir ( atla) ,

Sar ipek dzginle,

Sar ipekten bir krkle,

lgn'n olu Kan Kart,

Oynayarak gel sama,

Tokma vuran sama ..

Ruh : a kam ay ! diye cevap verir ve davulun

iine alnr.

Kzl erkek deve

Kzl ipek dizginie,

Alkmdan bir denekle,

Kztlgan Tengra baba,

Yalama olup seslenerek,

imdi bak sama gel.

Ruh : a kam ay ! diye cevap verir ve davulun

ierisine alnr.

Gk grlerken ata binen,

imek akarken koup gelen,


37/359

Gk grlemesinden gebe kalan sonbahar

bulutu,

imek dolu ilkbahar bulutu,

Bastn yer gmbrder,

Ey Mergan kan babam,

Yalama olup seslenerek,

imdi bak sama gel !

26

S!BIRYA'DAN i l .

23

Ruh : a kam ay ! diye cevap verir ve dierleri

gi!bi davulun ierisine alnr.

imdi aman yerinden kalkar ve yava yava adrdan likar; adra yakn bir yerde, kisine .

ot doldurullmu ve bez1e sarl bir nesne yerletirmitir.

aman bu kazn zerine oturur ve kollariyle yukarya

uuyormu gibi iddetli hareketler yapar, . bu esnada da

yksek sesle ve ar ar unlar terenntim eder :

Ak gn altnda,

Ak bulutun stnde,

Mavi gn altnda,

23 Mavi bulutun stili}de,

Yksel semaya ey ku !

Bunun zerine aman kaz sesini taklit ederek

Ungay gak gak, ungay gak,

Kaygay gak gak, kaygay gak.

aman :

Altn bir dizgin yerletiriniz !


38/359

Kaz :

Ungay gak gak! v.b.

aman :

Altn kementi tutunuz !

Kaz :

Ungay gak gak ! v.b.

aman :

Bir aylk mesafeye baknz !

Kaz :


aman :

Ak st glne baknz !

Kaz :Ungay gak gak ! v.b.

aman :

Bir gnlk mesafeye baknz !

Kaz :


aman :

Sr dana baknz !

Kaz :

Ungay gak gak !

aman :

Sr dandan

Kendisine yemek almasn,

Ak st glnden,

Kendisine iecek almasn !

Kaz :

Ungay gak gak, ungay gak,

Kaygay gak gak, kaygay gak !


39/359

Kurbanlk hayvann pra ad verilen ruhu, ;?amann

byle armas neticesinde kinemeye balar, aman bu

24

AMANLIK

27

kinemeyi myak, myak myak ! szleriyle kendisi taklitle ifade eder. imdi bu ruh kaad iin, aman kaz zerinde onun peinden gider. Pura yukardan aaya inmeye balaryapar. Aaya

indikten sonra kaz brakr ve abucak pra'nn peinden koar. Btn hazr bulunanlar ederler ve amanla birlikte adrdan karak, kat zanedilen kurbanlk hayvann r! Ay

hay! diye bara bara koarlar ve bu ii, pra'y ala

kovalamakta muvaffak oluncya kadar devam ettirirler.Orada, zerinde ilmik bulunan ve kurbanlk hayvan ruhunun bekisi saylan (piirasak)aandan bir denek vardr. aman yksek se3te buna seslenir :

Altn ilmii almz !

Hay, hay, hay

Altn ipini abuk sallaynz !

Hay, hay, hay !

Altn kantarmay taknz '.

Hay, hay, hay !

24 aman bu ekilde bararak adra saldrr, an .

bir hareketle davulu sol omuzuna atar, sa eline orbu'yu

ald halde sol eliyle at klndan yaplm ilmii yakalar ve temsili bir ekilde kurbhunu yakalam gibi ydpar. Bu esnada boynuna ip atlm bir atn sesine benzer sesler ayaklar ile ileri

geri tepinir ve btn hareketiyle yakalanm bir atn

durumunu taklit eder. Bu ekilde yakalama esnasnda

sol omuz zerinden frlatlan davulu, havada iken yanndakilerden biri yakalar. Davul yre derse, bu, kurbanlk hayvann ruhunun son anda kurtularak katn gsterir, bu tama muamelesine yeniden

balamak gerekir. Pra yakalanmsa, aman, yannda

bulunduu farzedilen hizmetkarlara, bilhassa. prasak'ya (ruh bekisi)


40/359

emirlerini verir ve unlar sylerken

pra'y ona teslim . eder :

Onu altn eyerle kapatnz,

Altn kuyruk kaym taknz,

Altn kolann iyice ekiniz.

28

S!BlRY A'DAN i L

imdi amana yeil bir ard dal uzatrlar, o bunun

la pura'y her taraftan ttslerken ar a.r

okur :

Alas, alas, ey kula !

lgn Kan'n kurbanl !

Ak lgn'n kurbanl !

Alas, alas, alas !

aman, binek hayvan olarak kulland kaz ar.cak

imdi serbest brakr ve onun iin u duay okur :

Yemini, Sr dandan al,

eceini ak St glnden al !

Sen benim kaz anas,

Ku anas Kurgay Kan !

Halkn a:nas Engkay Kan !

Sen halkn yannda kal !

Onlara au, au ! diye seslen !

Onlar ya, ya ! diye ar.

Bunun zerine birdenbire davulu kaldrr, orbu ile

ona iddetle vurarak 25 barr ve bununla kazn birdenbire ykseklere utuunu gsterm

Ancak .:imdi, kurbanlk hayvann

adra clndkten sonra, aman hazr bulunan dier


41/359

yardmiyle asl kurbanlk hayvan kesilmek zere tenha yere

gtrr.

resmi bir sesle unlar syler :

Seni bamn tepesiyle kaldryorum.

Seni omuzumla koruyorum,

Seni kurban olarak sunuyorum.

Ey yksekten takdis grm kulunum,

adra doru yksel,

Dokuzuncu kata k,

Oynayarak ak adrn yanma kon,

lgn'n adr yanna kon,

Bay lgn'e ykselerek gel,

Onun sama yakla,

Onun sa gzne grn,

Bize iyi bir hkm getir.

Bu duadan sanra aman, yannda bulunanlardan birka kii ile kurbanlk hayvan ikence ye ha

26

AMANL I K

29

zrlanrlar, dierleri de kurban yerini (taskak) tertip

ederler. Bu maksatla tahiben 4 verok kutrunda ve 45 .

arn uzunluunda drt kayn direi, bir drtgenin uclartna biribirinden 2:} arn kadikey olarak yere aklr. Bu direklerin yukar uclar apraz tahtalarla ve zeri, dr

ayak

tekil edecek tarzda dallarla rtlr.

Kurbanlk hayvann ldrlmesi, ok irkin bir ikencedir. Bu i yle yaplr : at, baerletirilir ve az bir iple skca balanr. Her drt ayana da birer kuvvetli ip taann arkasna uzunlamasna kaln bir direk konur, ayaklara taklm olan ipler bu diresuretle ki, birka kii direi aaya doru

basarken dierleri . de ipleri


42/359

ucundan ekerler, n ayaklar ne, arka ayaklar arkaya

gerilir ve mmkn olduu kadar muntazam bir ekilde

diree yaklatrlr.

Byk bir emniyetle yava yava

yaplan bu ameliye esnasnda, tabiidir ki atn 26 arka kemii birok yerden krlr veallar kopar. Bu esnada kan akmasn diye vcudun kulak, burun ve makat gibi btn deliki otla iyice tkanr.

Ata bylece lnciye kadar ikence yapldktan sonra, btn ba ve dizlerine kadar bacala, cak ekilde derisi yzlr. Ancak azndan dili koparlr.

Deri, boyun ve karn ksmndan kesilir ve bylece deriye .

zarar vermeden btn vcut karlabilir. Ba ve ayaklarla birlikte baydam ad verilen 1216 arn uzunluunda bir denee (tkl) aslr, yle ki, kafatasnn arka delii ba ksm denein

zerine gelir ve ayaklar sarkar. Kurban yerinin tam nne

atall bir kk deynek aklr, bunun zerine tkl oekilde yerletir1ilir ki, baydara ba ile douya bakarak

taskak'm zerinde havada sarkar. Kurbann bu ekilde

aslmas ancak Altayllara mahsustur. Ur civarnda gr

dm gibi, Telet'lerde baydara taskak'm zerine oturmu ekilde yerletirilir.

Kurbanlk hayvann vcudu baydara'dan .1karldktan sonra i ksm alnr ve hayvan p

30

5l8!RYA' DAN iL

27

kat o suretle ki, et mafsallardan kesilir, kemikler krlmaz. imdi n ve arka ksmlarkleri yumuak etten karlr, sonra da arka, kaburga ve gs ksm ayrl ayr.1 konur. t i olarak datlr.

Srt, sar, kaburga paralar, kk kemikler ve gs

ksm hibir ey katlmadan byk bir kazanda suda pi-

irilir.

Bu paralama ii byk bir ustalkla yaplmaldr,

nk, dediim gibi hibir kemiin zerinde en ufak bir


43/359

zedeleme izi bile grlmemesi lazmdr, bu yzden, bu iten anlyan biri vazifelendirilmi iki aya, kazandaki etleri kartrmak gibi erefli vazife verilir. Et pitikten buklarndan hazrlanm arn uzunluunda bir yere konur ve bu esnada kk 27

alar halinde kesilir. imdi aman aatan bir kap alarak

bunun iine et koyar, zerine orba dker ve kurban yerine giderek yzn douya evirmbwm evin cedlerine ve koruyucu ruhlarna sunar.

nce Batutkan (ba tutan) a dnerek

u duay okur :

Ayn temiz nda,

Gnein parlak nda, .

Eski yl geince,

Yeni yl gelince,

Onun yl deiince,

Sonbaharda her ey ala olunca

Kamn ba geince,

Tabak dolusu iin,

Yemek kokusu iin,

Kayra Kan sana bunu sunarm.

Sonra, onun yanma gelen ev sahibi namna u duay okur :

Eski yl getii iin,

Yeni yl geldii iin,

Onu iki omuzu ile desteklesin,

Bann tepesiyle kaldrsn !

Onu iki omuzu ile desteklemezse,

28

AMAN L I K

31

Ba ile kaldrmazsa,

Ona byk bir ceza gelsin,

Bitmez bir ceza desin.


44/359

Kabul et , Kayra Kan !

aman, tabakta kalan eti ev sahibine takdim eder, o

ancak birazn yer, .kalann aman ev sahibinin akrabalar

taksim eder. Tabak boaldktan sonra

aman onu etrafnda dnerek bir sallar ve Tele' zerinden frlatr. Taban dibi alta glde dmse, bu, kurbann iyi kabul grdne bir iarettir, fakat dibi

yukarya gefse, bu kt bir iarettir, lgn, kurban iin

sevinmiyor. Fakat bunlarn hibirine bakmadan merasime devam olunur.

aman'n dualar esnasnda, birok kiiler et taklm kayn dallarn yukarya kaldrsaylan arka but ksmn amana hediye olarak sunar ;

o bunun yumuak ksmlarnn ounu kesip aldktan sonra 28 kalann sekin misafirlerdm eder, o da yedikten sonra baksna verir, bylece yenip bitinciye

kadar devam olunur, fakat kemiklerin herhangi bir ekilde zedelenmemesine dikkat edilir. Ev sahibi gs ksmn sekin misafirlerinden birine verir, o birazn kesip al

bakasna, o da kkrdak, yumuak et vesert ksmlar yenip bitinoiye kadar ncsne' v. b.

takdim eder. Kalan et kemiklerinden syrlnca adra ta-

nr ve burada iki gece sonra merasime devam edilir.

Etin bir ksmn ev sahibi kk kk paralara ayrdktan sonra, sa elinin ba, iar

alar alarak hazr bulunanlardan her birinin azna sokar. Kk paralara ayrlm etibaklara yerletirilerek hususi postalar vastasiyle, mecliste hazr bulunmayan akrabaveya misafirlere gnderilir. Bunu gtren postann bu esnada vazifesi, ev sahibinin yer

ne etleri her ahsn azna eliyle ayr ayr sokmaktr.

Kurbann ldrlmesi, taskak'n kurulmas ve ziya

1

imdilik bu szn karl bulunamamtr. (eviren) .

32

SIBIRY A'DAN il.

2 9

fet esnasnda yardm etmi olan kimselere etin bir ksm

hediye olarak verilir ve onlar da bunu evlerine gtrrler. Tabiidir ki, ou aman'n ne der.


45/359

imdi kemikler dikkatle toplanarak kayn ubuklar

zerine konur, sonra da kurban iskelesi (taskak), zerine

kaldmlr, burada zeri bir kat kayn dal ve yapraklariyle

rtlr. Bunlar orada Tanrya sunulmu olarak kalrlar.

Kemiklerin hepsi de, en kk parasna kadar dahi kurban iskelesinin zerinde bulunme, bu hal byk bir felaket saylr.

Ertesi akam gne battktan sonra kurban merasimi tekrar balar, bugn merasimin temelekil eden ayin yaplr.

aman, karanlk basmya balarken artk ate yaklm olan adra girer. O nce dn pialarak davul sahiplerine, yani kendi neslinin ahs-

Iandlarak dnlm aman kuvvetine sunar.

29 Kabul et, ey Kayra Kan !

Alt. srtl davul sahibi,

Zil alarak bana gel !

"ok" dersem eil !

"Ma" dersem al !

Sonra burada adrda yanan atein sahibine, yani

kurban sunan ev sahibi neslinin ahslandrlm kuvveti:e mracaat eder :

Kabul et, ey Kayra Kan !

Otuz bal ot anas,

Krk bal kz anas,

"ok" dersem eil !

"Ma" dersem al !

aman bunlar sylerken, grnmiyen misafirlere sunar gibi taba iki eliyle yukarya kaz ile de, gorunmiyen

misafirler gelmi gibi sesler karr ; bundan sonra tabaktaki eti kk paralara ayra adrda bulunan kimselere datr; onlar da par-

alar hrsla yutarlar ; bu i merasime dahildir, nk

30

AMANL I K

33


46/359

bunu tadan kiiler, ayn zamanda grnmiyen ve yiyen

ruhlar da temsil ederler.

Bunun zerine aman, zerine eritler taklarak adrn nne aslm slt denen ipin ya ipekten dokuz elbise asar ; bunlar, ev sahibinin lgn'e sunduu hediyelerdir. Bunlar ard ile tts-

Jenirken aman syler :

Atlarn tayamyaca hediyeler,

Alas, aias, alas !

Kiilerin kaldramyaca,

Alas, alas, alas,

kat yakal elbiseler

defa evirerek bakn onlara !

Yarlar iin rt olsun,

Alas, alas, las,

Sevin dolusun Bay lgn !

Alas, alas, alas,

imdi aman davulu eline alarak ttsler, sonra

kendisinin aman elbisesini giyer ve davulunu tekrar alarak sessizce 30 atein zerinde tutar, .yle ld, duman davulun her ta:afna dokunur. Bundan sonra aman bir iskemleine oturarak ar ar orbu ile vurmaya balar ve ciddi bir sesle ruhlar armaya koy

her ruh amana : a kam ay ! diye cevap verir ve aman'n

davulu iine alnr, o da bunu her defasnda davulun mnasip bir hareketi ile ak olarir. Evvela denizler Yayk Kan, sonra Kayra Kan, sonra Paysn Kan, ondan sonra da uzun bir davetle Yabr Kan arhr ; bu sonuncusu iin yaplan davet u szlerle nihayet

Benim bu yalvarmam iit,

Benim bu dileimi kabul et !

Uzun gnler iin skunet ver !

Uzun geceler iin uyku ver !

Yele gibi kalabalk meclisler ver,

Kol uzunluunda gece istirahati ver,

Bin ev kadar skunet ver.

3


47/359

34

SIBIRYA' DAN i l.

3 1

Bin atein yanndaki kadar uyku ver ;

Oynayp gel sama,

Orbu'yu sallayp vuran sama.

Bu szlerden sonra evin sahibi amana yaklar, aman onu, davul ile ikisinin arasnda ak ekilde yakalar ve orbu ile davula yava yava vururken .unlar okur : Ata bin bizgel !

Dar geitte elenme !

Evin kapsn a !

Sa dizin zerine k !

Benim kamma yslan !

Benim diimle zl !

Benim dilimle seslen !

Bundan sonra ev sahibini kucandan brakarak Bay

lgn'n ailesini arr.

Herkesin babas Bay lgn !

Yksek anamz Tasgan !

Buluttan yeleli Pura Kan

Sandaki dokuz kz !

Solundaki yedi kz !

Cazibeli K!wlay Ka:n,

Azametli Kostu Kan,

Dolunay gibi Tst Kan,

Siz, lgn'n gzel kzlar !

31 Bundan sonra aman tekrar iskemle zerine oturur

ve daha aa derecede olan tanrlarla ruhlar davula armaya balar, nk ayin esnakarken bu ii onlarn yardm olmadan yapamaz. Uzun veya ksa dualarla ard her! diye cevap vererek davula girer. Bu dualarn bazs ok uzun ve

monotondur. Bundan dolay ben burada arlanlar srasiyle zikretmekle yetinerek dual


48/359

am.

nce o, aygr yeleli T Kan', kudretli Mansar Kan',

S Kan',, Erkin'in olunu, Ak lgn ile yara bile cesaret

eden ak atl Pru Kan' arr ; sonra korkusuz Telegey'yi

davet eder ki, o kimseye hitap etmez, att oklar kayalar

32

AMAN L I K

35

delip geer, syledii szler her tarafta akseder. Sonra

Abakan ile Altay'n sahipleri olan kudretli hkmdarlara

hitabeder :Ey Abakan kahramanlar,

Ak ipek krkle,

Gl kzl atla,

Benim yanma geliniz !

Kudretli Mordo Kan !

Sen Abakan membanda,

Bin zirveli da zerinde

Yaardn ey Mordo Kan !

,imdi benim yanma gel !

Ey han szm dinle !

Altn ngraklar takan,

Altm bahadr yama eden,

arpmak iin ortaya kan,

Sen kudretli Altay Kan !

Gm ngraklar takan,

Krk bahadr yama eden,

Gremek iin ortaya kan,


49/359

Ey kudretli Altay Kan !

Sen zengi demirini deldin,

Ey babamz Altay Kan !

Seni atlar tayamaz,

ark syle yanma gel !

aman ayn ekilde Oktu Kan, Purhan Kan, Yajn

Kan, 32 lgn'n olu yksek Kergaday ve kurbann ruhu

Perbi Kan gibi daha birok ruhlar; anp davuluna aldktan sonra bu armay sema kitab ile tamamlar :

Gk kular, be Markt,

Trnaklar bakrdan,

Ayn trna bakrdan,

Ayn gagas buzdan,

Geni kanatlarn muhteem hareketli,

Uzun kuyruklu yelpaze gibi,

Sol kanad ay rter,

S I B I RYA'DAN il.

33

Sa kanad gnei rter ;

Ey dokuz kartaln anas

Yayk' geerken armaz,

Edil zerinde yorulmaz,

terek gel sen bana !

Oynayarak gel sen sa gzme !

Sa omuzuma kon !

aman, Markt kuunu bu ekilde ardktan sonra

cevap verirken ku sesini taklit eder ve : kagak kak, kak !

Kam ay ! diye barr. Bu esnada, hametli kuu tamanp.

ne kadar ar olduunu gstermek iin omuzunu biraz aa-


50/359

ya bker. Bundan sonra ev sahibinin mensup 0lduu

neslin (sk=kemik) koruyucu ruhlarn arma ii balar. Mesela Tls ve Mundus boylareler dolu, imek ve yamur ilah olan Totoy Payan' arr

ve bu esnada u duay okurlar :

Dolu gibi

Dolu gibi inersin,

Musgan Kan'n neslinden gelirsin,

Ey atam, Kem Totoy !

Ayn geldii sa taraftan

Altn bir yaz gelsin,

Gne tarafndan,

Gm bir yaz gelsin.

Ay bsbtn perdelersin,Gnei karartrsn,

Oniki yksek basamanla,

Oniki eit oyununla,

Sevin dolu on denein var.

Davul iine kabul edilen ruhlar oaldka, amann davula vuruu da iddetlenir. Kollai 33 o kadar ar gzkr k, ykn basmas ile saa sola sallanmaya balar. Nihayet alkar, adrn iine dikilmi olan kaynn etrafnda birka defa dner, sonra kapya do

an sonra ayakta olduu halde tevazu ile kap sahibine (orada mevcut olduu dnlen ru

34

AMANLIK

3 7

ve diz kerek kendi beyi nnde imi gibi derin derin

eilir. Sonra davulu yan kenar ile dizine dayyarak hafife dokunmaya balar, bu esnadolunu biraz ileriye ve geriye doru hareket ettirerek davulun sallanmasna

sebep olur ve yalvaran bir sesle yavaa unlar okur :

Sen akll bir beysin,

Ben aptal bir hizmeti ;


51/359

Sen yksekte bir beysin,

Ben yalvaran bir kle.

Hangi hana yalvaraym ?

Hangi beyden isteyeyim ?

Btn hanlarn hizmetisi,

Btn beylerin ba,

Bana bir eli gnder,

Ta ki yolu gstersin !

Bundan sonra sesini deitirerek kap bekisi . yeri

ne u cevab verir :

Frkan Tengre'ye yalvar,

Prkan Ata'dan iste,

Bu hann emirleriniAlak gnlle kabul et,

Frkan Tengre'nin dediini yap.

Kap bekisinden bu ekilde uygun cevap alan aman

yerinden kalkar, davulun yan erevesini gsne dayar ve vcudunun yukar ksm ile, dber, defa derin derin eilirken unlar okur :

Dilekle defa sana bavurdum,

Ey yksek Frkan Tengre.

imdi bana iyi sz gnder !

Beni dizinle destekle !

.

Yine defa eildikten sonra yalvarr bir sesle tek

rar kap bekisine bavurarak unlar syler :

34 Uyank dur kapda !

Bakr klcna yaslan !

Bakr tfeini tut !

Bir Ayna gelirse onu kovala !


52/359

S B RYA' DAN i l .

35

Kt kimse gelirse uzaklatr !

Ktye bir ey gsterme !

MelUnlara bir ey bildirme !

i .temiz olmyan gelmesin !

Temiz olan yere girmesin !

Onu buraya sokma !

Bundan sonra aman davulla birlikte

eilir, iddetli ses karacak ekilde davulu birdenbire gsnden kaldrr, sratle aimdi heyecanla, sa elinin kaba ve kuvvetli hareketleriyle davula vurmaya balar, sol kolunu geriye ekmek suretiyle de davuldan sesler karr. Bu esnada vcudunun yukare trl trl sinirli hareketler yapar ve az ile anlalmaz sesler karr. imdi ev lar, aman ona orbu ile hafife vurur, sonra geni taraf ile onun arkasna dokunarak

a apraz hareketler yapar. Onun bu ekildeki outurma hareketi Altay'llarn kanaatincada bulunan ruhun temizlenmesini temsil eder, ve Erlik'in btn tesirini uzaklatrr.

Bu

esnada unlar syler :

Atlm oku ek !

Usta elim, onu al !

Altm yl geri gelme !

Yetmi yl uzakta kal !

Atlm oku al !

Akntl sulardan daha abuk

Onu buradan uzaklatr !

Bunun zerine o, ev sahibini, karsn, ocuklar ve

yakn akrabalarn bir bir kucaklar, bu esnada davul

kucaklanan kimsenin gsne gelir, orbu ise amann arkasnda bulunur. O, Prkan Tengre

apt bu kucaklama ile ve davula toplanan btn ruhlarn yardmna dayanarak onlar, kfndan yaplabilecek felaketlere kar temizler. Sonra temizlenen kimseler yerlerine gierler, amap. ise sratle kapya gelir, ona kar 35 davulunu tutar ve orbu ile iddetlur,

bu suretle kucaklama esnasnda ev sahiplerinden davul


53/359

36

AMANLIK

39

ve orbu'ya geen ktlkleri kapdan uzaklara tardetmek

ister, bu esnada ktle emir vererek, gstermi olduu yoldan dz istikamette gitmesiaha gelmemesini syler ve ar sesle okur : ok ! ok !

Geldiin yoldan uzaklama,

Getiin sudan uzaklama !

Tal dalar zerinden u !

Sonra ev sahibine dnerek, davuluna hafife doku

nurken unlar syler :

At ba gibi altn bir kuvvet,

imdi arka kemiklerine gesin !Koyun ba gibi kara bir kuvvet,

imdi arka . kemiklerine gesin !

imdi tekrar ev sahibinin yanna gelir, davulu kaldrarak onun tam kula yannda tutaru'yu alarak birka defa iddetle vurur ve bu suretle cedlerin ruh ve

kuvvetini onun kulana sokar, bundan maksat onu,

ilerde aman tarafndan gelecekteki iler hakknda s;)y-

Ienecek szleri duyarak doru bir ekilde anlyacak duruma getirmektir. Sonra ev sahibiin, karsnn ve aileye mensup dier kimselerin nne gelerek, herbirine bir

zrh ve apka giydiriyormu gibi yapar, sonra yine sratle atein yanna gider, tolu'yaar, davulla birdenbire yere eilir ve tolu'nun altnda yer zerinde, davul ve orbu ilucak bir ey yakalayp kaldrm gibi harekette bulunur.

Btn bu ileri aman, byk bir abukluk ve ustahkla ve davuluna kuvvetle vururken bar.

imdi ocuklarla korkaklar yurt'tan karlar. aman ise

bu ie devam ettike kendinden geer, lgnca etrafnda

srar, dikkatsizlikle ne doru eilen veya kendisine yaklaan seyircilere aya ile tu'yu yakalamken ani olarak bir ayan tapt'nn ilk basamana koyar'

davulu yukarya kaldrr, orbu'yu alarak btn kuvvetiyle vurur, byk bir grlt esnaesle :


54/359

40

S ! B I RYA 'DAN i l .

36

ok ! k ! diye barr. Btn bu hareketleriyle, imdi

semaya doru ykselmekte oldrJ.unu gstermek ister.

Yksel, yksel !

Kiiyi tayamyan tolu,

Yksel, yksel !

Tolu ve tolu'nun destei,

At ve atn yular,

Yksel, yksel !

Altn ip ve altn taskak,

Altn konak, altn deynek,

Y1ksel, y;ksel !

Bunun zerine aman ilk basamaktan iner, sratle

yere ker, davulunu kuvvetli gcrt karacak ekilde

yere vurur, sonra orbu ile de defa iddetle vurur ; tekrar sratle ayaa kalkarak ysesle : "Baknz, onu deldim" , diye barr. Sonra daha fazla kendinden geerek davuluetle vurup sesler karrken tapt'nn ve atein etrafnda koar, bununla semaya vard

dolay sevincini ifade etmek ister. Orada gk grlemesini ve imei taklit ederek, datlar altnda yksek sesle barr :

agarbata ! agarbata ! agarbata !

Sonra, zerine bir eyer rts konmu olan ve kurbanlk hayvan pura'nn ruhunu temsil eemle yanma sratle gider ve hemen zerine oturarak seslenir : Bir basamak ktm,

Ayhay !Ayhay !

Bir kata ulatm,

agarbata !

Tapt 'nn bana trmandm,

agarbata !

Dolunaya kadar ykseldim,

agarbata !

aman gittike daha fazla kendinden geer, sramas daha ziyade hainleir, davula vur


55/359

lenir, nk o imdi ikinci ge komaktadr ; bu esnada kurbanlk hayvana unlar syl

3 7

AMANL I K

Berrak semaya bavur,

Ayaklarn salla !

37 imek ve gk grlemesiyle,

lgn'e, Frkan Ata'ya

Gk hanlarna ko !

BatutJkan (ba tutan) 1n :ruhu pura'mn yanndadr ; aman bu nidaya kar deiik selit ederek yle cevap verir : lgn'n yolu ok zordur !

A, ho, ho !

aman :

Pura'nn dizginleri usun !

Batutkan :

lgn'n yolu zahmetlidir !

aman :

Pura'nn azn tutma !

Bylece aman pura ile Batutkan' koturduktan

sonra, tapt'nn etrafnda bir defa daha sratle dner,

birdenbire tekrar onun nnde durarak bir ayan tap

t'nn ikinci basamana koyar. Sonra tekrar yere oturur

ve ikinci semann dibini deldiini gstermek maksadiyle

davulunu yere vurarak barr :

kinci dibi deldim,

kinci kata ktm,

Baknz, dibi para paradr.

Sonra imekle g0k grlemesini taklit ederek yine

sylenir :

agarbata agarbata !


56/359

,

imdi iki basamak ktm,

a:garbata !

ki kata ykseldim,

agarbata !

Tapt'nn bana trmandm,

agarbata !

Dolunaya kadar ykseldim,

agarbata !

Aynen yukarda olduu gibi pura ile Batutkan' koturup ayn ekilde karlkl konumanc kat semaya ykselir, onun dibini de temsili ekil

412

S ! BIRY A'DAN 1 1 .

3

elle deler. nc gkte kurbanlk hayvan yorulmaya

balar, hu y:OO.en ibinici onu yalnz ba;ma Batutkan':m

emrine brakarak yava yava nden yollar. imdi aman kaz arr ve onun zerine bin

ilni pura ile Batutkan'n peinden yetimek ister.

O, kaz u szlerle arr :

Yayk boyunda armayan ,

Sert gagal kaz !

Ungay gak, gak, ungay gak,

Edil boyunda yorulmayan

Sert gagal kaz !

Ungay gak gak, ungay gak !

imdi terek gel bana !

Oynayarak kon sa omuzuma.

aman sesini deitirerek kaz taklit edip barr :

Kagak, kagak ! Kam, ite ben buradaym !


57/359

Bunun zerine aman yerinden kalkarak yava yava ileriye doru yrr, kaza biner gibi e yava

sesle terennm ederken kazn

taklit etmek maksadiyle iki kolunu kanat gibi sallar. Bu esnada davula da

gayet yava vurur. Kazn zerinde uar gibi davranrken iaretlerle bu seyahatin ok zou gstermek ister, yzndeki muhtelif iaretler, onun yorulduuna

delalet eder.

Sa kanadn a !

In, n, n !

Sol kanadn bk !

In, n, n,

Kanat kemiklerini ek !

In, n, n,

Kanatlarnla vur !

in, n, m,

Kanatlarn salla,

Yksek semaya u !

In, n, n,

Ak bulutlarn stne,

39

SAMANLIK

43

Semann ak yerine,

In, n, m !

Ak esirin kucana,

Bir aylk yolun grnd yere,

In, n, n !

Ak esirin kucana,

Ak bulutlarn stne,


58/359

In, n,

Benim sevimli ak atm,

Syle, ne zaman sana ularm ?

In, n, n !

39 aman, pura'ya refakat eden kimselere He ! he !

diye seslienir v;e sesini deitirerek : O ! o ! kanay ! diye

cevap verir. Nihayet svari

pura'nm peinden yetiir.

Sonra aksn okuyarak Batutkan'a hitap eder, davulu

gsne bastrr, orbu ile gayet hafif vururken kazn sesini taklit ederek ince sesle uler : Ey beygire binen kimse,

Buraya iyi geldn mi ?

Ungay gak gak, ungay gak !Tolu

hepiniz de baknz !

Taskak yanndakiler, hepiniz de baknz !

Atn yanndakiler, hepiniz de baknz !

Kulun pi yanndakiler hepiniz de baknz !


Ey beygire binen kimse,

Buraya iyi geldin mi ?

Ungay

gak, ungay gak !

Atn ban sevkeden hizmeti,

Buraya salimen edtin mi ?


imdi kaz iyi hizmet ederek pura ile Batutkan'n pe-

inden yetitii: iin, aman onu, u ark[y syliyerek

.serbest brakr :

Ey kaz, imdi st glnden i !


59/359

Sr danda yiyecek ara !

44

S ! B I RY\'DAN i l .

49

E y kaz, arrsam her zaman gel,

Ben : he, dersem, sen de ! he, de !

Ben : au, dersem, sen de : au, de !

Szme hep kulak ver !

aman kaz kovmak iin davulunu yukarya kaldrarak kuvvetle vurur ve kazn uuunu anile gayri muntazam sesler karr. Sonra ay.akta olduu

ha]de vcudunu her iki tarafa eerek Batutkan'a mracaat eder. Bu esnada davulunu gs

tar ve kuvvetli ve neeli sesle terennm eder : Atn ban idare eden hizmeti,imdi sesini ykselterek sen konu !

Bundan sonra sesini deitirir ve Batutkan'n sesini taklit ederek alar gihi okur : dan

i,stiyorum,

Ey aman ata !

Arka kemiklerim aryor,

Ey aman ata !

Kaburgalarm aryor,

Ey aman ata !

Kemtkle,rim gevedi,

Ey aman ata !

Yan kemiklerim ayrld,

Ey aman ata !

Gzm ,kt,

Ey aman ata !

Bak, karm geride kald,

Ey aman ata !

Bana bakan babam da,


60/359

Ey .aman ata !

Bu yeri grmemi!;. olsaydm,

Ey aman ata !

Bu yola kmam olsaydm,

Ey aman ata !

Buradan geri dnmek istiyorum,

Ey aman ata !

4 1

AMANL I K

45

adrma gitmek istiyorum,

Ey aman ata !

Bunun zerine aman, imdi ok keskin duyulan asl

kendi sesiyle cevap verirken davulunu .gsne bastrarak

kuvvetle vurur :

lgn'n koynuna bakalm !

Ona doru yol alalm !

A, ho, ho ! hoho !

Sonra alyarak Batutkan'n sesiyle devam eder :

Gelmek istemiyorum dedim,

Ey aman ata !

Bir anam var, dedim,

Ey aman ata !

Bak, beni anam gnderdi,

Ey aman ata !

Sana et verecekler, dedi,

Ey aman ata !

Buraya et


61/359

geldim,

Ey aman ata !

Bak, btn trnam yara,

Ta atlamtr !

, i, i, i, (lar)

Mi, mi, mi, mi,

Trnaklarm anmtr !

i, i, i, i !

41 Boynum anp yaralanmtr,

Ey ,aman ata !

Batutkan bu suretle kendisini: temize karmak isteyince, aman durur ve seyahatini yaa brakr. O, etrafna baknr \'e dinleyicilere, gn nc katnda grd ve iittk hava de-

iikliini, korkulacak hastalk veya salgn hastalklar,

burada baka bir kam'a raslayp raslamadn, onunla

konuup rendiklerini:, komular tehdit eden felaketleri,

dvardaki kiiler tarafndan sunulmas icabeden kurbanlar

SlBl RYA'DAN ! L

42

v. b., v. b. anlatr. Mesela, yaknda kar yaacaksa yle

der :

Bak, kaynlarn ucu eiliyor,

Her dal aaya sarkyor,

Ak sis aaya yaylyor,

Gz kamatrp parlayan imekler

akyor,

K kras aaya iniyor.

Kar eriyecekse, bunu u szlerle haber verir :

Bak, kayn ucu eiliyor,


62/359


63/359

Kara zrh dvlmtr,

Zrhl gmlek giyilmitir,

Altn kulakl koyu renkli kpek,

Yazlik, uzanm yatyor,

Az ve burnunu yal.yor,

Duyuyor musun Karaku ?

Gitmezsen o gidiyor,

Kigilik ! Kigilik !

imdi aman Batutkan tarafndan uzatlm olan

pipoyu, karaku olarak, fakat elini dokundurmadan ier.

Sonra : Au ! au ! au ! diye bararak yere frlatr. imdi

de ayan drdnc basamaa koyarak unlar ,terennm

fil :

3

Tapt'nn tepesine ktm,

Dolunaya eritim,

imdi drt basamak ktm,

Gk han beni takdis etse idi !

Tekrar aaya sryarak yere oturur, yukrda yapt gibi bu sefer de nc ve drdndrt defa atein etrafnda koar ve tekrar

gk grlemesiyle imei taklit eder.

Ay , hay, hay !

agarbata, .agarbata !

Drt kat deldim,

Onlar tireterek yukarya ktm,

.

43 agarbata, .agarbata

Bir gnlk civar takdis et,


64/359

S I B I RY A'DAN il.

4 3

Bir ayhk civardaki btn hak da !

agarbata !

Onun bindii beygirim,

agarbata !

Gk hanlar ile yaryor,

agarbata !

aman, Batutkan'a tekrar haddetlenir, fakat teki

alar gibi bir sesle yle cevap verir.

Ne bol gneli lke,

Bu ne gzel memleket !Burada yaamak isterdim !

Burada oturmak isterdim !

Sk dal ormanlar var,

i dolu hayvanlar var !

Nee ile burada yaamak isterdim,

Buradan eve dnmek istemiyorum,

aman iba1ba !

Drdnc gkte aman, Karaku'un bir guguku kova.lamasn temsil eder. aman nce Kukue, nce uzaktan geliyormu gibi, sonra gittike yaklamak

suretiyle sesler 1karr. Karaku'u temsil ederek sa elini

:gzlerinin zerine kaldrr, yukarya, aaya, saa, sofa, her tarafa baknr ; fakaten ku-

u bulamaynca, gzlerini uuturarak ark syler :

Yazk sana Karaku !

Ge mi utu?

Yere mi batt ?

Y etli yivli tf eimle


65/359

Onu vurmak isterdim,

Vcudunun iine isabet ettirmek isterdim,

O kaya.n dalnda mdr,

Yoksa Tapt'nn zirvesinde midir ?

Kara,ku'un tfek atn gstermek iin, davul derisinin st ksmn 'grecek ekildegznn nnde tutar, sonra orbu'yu davulun zerinde ileri

AMANLIK

49

ye iterek, tfein patlayn taklit edip: au! diye ibarr. Bundan sonra ayann baa basarak unlar okur : 44

Be tapt'n.n zerine ktm,

Be zirveye trmandm,Dolunaya ulatm,

Bni takdis et, ey gk !han !

Basamaktan srayarak :indikten sonra tam bir vecd

iinde davuluna vurarak be defa atein etrafnda koar

ve yukarda anlatl


66/359

imdi aman Yayui'nin adrna varmtr, o hemen

kapdan girer, sayg ve resmiyet gsteren ibir sesle, davuluna yavaa vurarak unlarni gkteki Yayui !

Pislikten temizli yen

s:t gl !

Kindikleri kesen Tap kay !

Sana iten tapann, Yayui Kan !

aman imdi kendisi Y ayui olarak om.in ricasna

kar yksek ve tehditkar bir sesle cevap verir:

Syle sen kimden geldin?

De kimin ahfadsn ?

Herkesin bir ad var,

Her hayvann rengi var,

50

SiBl RYA' DAN i l .

Ad ve yolunu syle !

Kanad olan uar,

Trna olan koar,

Bcek kokunun peinden gider,

Syle nereden geldin ?

A, a, y ! ay !

aman, Yayui'mn hiddetli sesinden kor'.karak kendisini kurtarmak ister gibi

srar 45, sonra aliak gnlllk gstererek kk admlarla ilerler ve birok defa

eildikten sonra yaltak]anarak : "Dinle, sana yalvaryorum yayui/' der. Yayui kuvvet

>bir sesile : "A ! a ! y ! "

diye bararak duasn keser. aman durur, Yayui ise

hiddetle devam eder :

Benim kapm sa1lyorsun,

Kulaklarm nla ta.yorsun,


67/359

Sa tabanm gdklyosun,

A, a, y ! ay !

aman ona tevazu ile tekrar yaklaarak duasn dinlemesi iin yalvarr. Fakat Yayui aile onun szn bir daha keser :

Syle sen kimden kalda.n ?

Sen kimin ahfadsn ?

aman davulunu gsne koyarak sayg ile eilirken

yle cevap verir :

Kimden kalm olurum ?

Kimin ahfad olurum ?

Ey Yayui Haniba:ba !

Ben Kara Kam'dan gelirim,

Byk Kam'n ahfadndanm !

Testli Kam'n ardlym,

Uuki'nin ardlym,

aretlerden anlyan hirini'n ardlym,

Onun iin dinJJe Yayui,

Ey hametlim, benim ricam,

y

Senin evine geldim,

AMANLI K

5 1

Bir dilek sunmak iin,

Bir sual sormak iin,

Sayg gstermek iin ;

omo Kam'daii kaldm .ben,

Kam Sarga'dan geldim ben,

ark syleyip lgn'e gidiyorum,


68/359

Davulumu tam,

Ricam dinle Yayui !

aman bir defa daha derin bir ekilde eil.dik,ten

sonra Y:ayui tarafndan samimiyetle kabul edilir. imdi o, Yayui ile eve girer ve okonuarak imdi.ki ve gelecekteki: iler zerine baz bilgiler edinir. Fakat rendikltrafa bildirnemelidir, o bunlar ancak 46 anla-

lmaz bir ekilde kendi kendine mrldanr. Ak olarak

yalnz nceden haber veren baz eyleri syler. Evvela en

,kk oula Yayu'nin u szlerini ibildirir :

Bu ocuu yarattm,

ok elbisesi olur,

Tepede tarla srer,

Kulun ipi uzun olur,

Dar vcudu geni olur,

Muazzam srs atlarla dola,r,

Evi canlarla dolar.

Sonra ortanca oula Yayui'mn u szlerini bildirir :

Bu hanlarn hediyesi,

Cesurlara alt olmaz,

Genis omuzlulara yenilmez,

mr uzun olsun,

Gnleri ksalmasm,

Gl, kuvvetli ol.sun !

Kaputlar zrh gibi olsun,

Yldzlarn arasna ok atsn,

ntikamn al.sn,

Kt. gii.rU!h dmanlar,

KpekLer gibi inliyerek lsn,

Koyunlar gib1 me1iyerek lsn.


69/359

S ! B IRYA' DAN

52

1 1 .

47

En sonunda Yayui'nn byk

hakknda sylediklerini bildirir :

En Sonunda Yayui'nn byk olu hakknda syle-

Beni:m .takdilsimle

Yirmi beini doldurdu.

Zengin mallar

tarftan toplasn,

Her yana hediye sunsun ,

Ona gelen szlsr,

Onu nceden yenmesin,

Hibir denek arkadana demesin.

Daha kmk yl yaasn.

Gsne ok isabet etmesin,

Yakasna kimse yapmasn,

kQtl:takh:nasm"

Halk arasnda sulh temin et !

Krkn dmesi o1,

Daha elli yl yaa !

Fal ,sylenirken aileye mensup olanlar apkalarn

davulun altna atarlar. Her faln 47 syleniinden sonra kam davulu biraz yukarya kalorbu ile vurur.

Fal felaketi haber veriy;orsa, apkalar davuldan der,

fakat iyi 'haber .geliyorsa, herkes mmkn olan bir abuklukla apkasn alarak saadet iinde kalsn diye skca tutar. Btn fallar sylenip bittikten sonra aman tekrar k okur :

Ricam dinle Yayui,

Bana sa gznle ba:k,


70/359

Beni sanla takdis et.

aman drdnc ve beinci kata vard zaman

Pura da dinlenmitir ve amandan iecek bir ey ister:

Gzel gneli bir ilde,

ilecek iyi e var,

Bu .gzme grnyor,

Ey aman !

Maak, l\faak, Maalr !

48

AMANLIK

53lrrdi aman Batutkan olarak su ile bir kap alr

ve Pura'ya jirnek iin slnk alar. Bu esnada Kam hareketleriyle Pura'y taklit ederele nefes alr, tepinir, fakat neticede yine ier. tikten sonra ta:ba dileriyle

yakalayp davulla ibirlikte yukarya frlatr, sonra da Batutkan olup yakalar ve ardiller.

Bundan sonra aman altnc kata kar ; altnc basamaa basarak zemini deldikten sonraukard:aki arklan syliyerek alt defa atein etrafnda koar. Burada, g&n altnc ktadr, aman onun nnde sayg ile eilerek u arky syler :

Ricam dinle ! Ricam dinle !

Altnc gkteki ay ata !

Ricam dinle ! Ricam dinle !

Bu szlerden sonra aman vecd iinde defa tapt'

nn etI'afnda koar ve arkasmdan douya doru defa .

eilir. Bu esnada birdenbire kaan bir tavan grerek,

onun arkasndan derhal hizmetkar Kuruldak' gnderir:

48 Kuruldak, acele et,

Boz st allnda,

Boz tavan gizlenmitir,

uuuk !


71/359

Tavan bouna aram olan Kuruldak bunu aman da yz hareketleriyle ifade eder

sesini

deitirerek cevap verir :

Yazk ! Yazk !

ki ormanda gizlenmi,

ormanda gizlenmi,

U, u ! Yazk, yazk !

Bunun zerine aman tekrar sesini deitirmekle, i

gren kimse olarak baka bir ailis ele alr, mesela imdi

Kerelday denen biri ortaya a.karak Kuruldak'm sesini taklitle alay ederek ona seslenir : Tete, tete, tetete !

Ey, ey, ey, azizim !

Neler oldu acaba,

SIBIRYA'DAN il.

49>

Kulaklar sallanyor,

Karn derisi depreniyor.

O, Pura'ya :iaretle devam eder :

Bak, kuyruu teye beriye sallQlllyor,

Atn canl deil mi ?

Ne oldu ki, ihtiyar ?

Ey, ey, ey, ihtiyar !

Bak, tavann ovada,

Bir alya saklanm,

uuuk !

Kerelday'yi temsil eden .aman bu son nida zerine

obu'yu aadan yukarya doru sallar. Sonra durumunu

ve sesini deitirerek tekrar tavan kovalyan Kuruldak


72/359

olur ve seslenir:

U, u, u !

imdi iki ormandan koup geti,

U, u, u !

imdi ormandan koup geti,

Yazk, yazk, yazk !

Tavan, ierde kalma !

Kerelday'in btn kfrlerine ramen tavan yakalamak mmkn ollmuyor. Bunun zerine i ekilde yedinci ge kar, imek ve gk grlemeleri arasnda zemini delip yedi defakotuktan sonra, yedinci gkte yayan gnein nnde, davulu sayg ile gsne basnle, ricam dinle,

Burada oturan gn ana. !

Yalvarmam dinle, duam dinle !

Ayn ekilde, trl tesadfler, temsili sahneler, dualar, fallar, takdis szleri v. b.am, seki:zinci ve dokuzuncu g de deler ; kam'n kuvveti ne kadar fazla ise, o kadarklere ka:bilir ; mesela on, onbir, onikinei

ge ve daha da ykseklere kanlar vardr, fakat ibu kuvvet ok azlara.na nasp olur. kuvvetinin yar

50

AMANLIK

55

dmiyle en yksek yere ktktan sonra, aadaki dua ile

!hitap ederek lgn'n kendisine seslenir ; bu esnada davulu aaya indirir, orbu ile urur ve sayg file eilir :

merdivenle klan han,

srl Bay lgn,

Kardaki mavi yama,

Gzken mavi gk,

Akp giden mavi bulut,

Eriilmez mavi gk,

Eriilmez ak gk,


73/359

Bir yllk genilikte sulak yer,

kat yksek lgn ata,

Ay baltasnn yz ondan saknr,

Kendisi at trna kullanr,

Btn halk sen yarattn, Lgn,

Bizi seslenerek kuatan,

Btn hayvanlar sen verdin lgn,

Bizi felakete ibr

wilhelm radloff - sibiryadan 2.1 [maarif~1956]

Documents