wijkgericht werken noord-holland

Wijkgericht werken in

Noord-Holland

September 2008

Nico de Boer Joost Groenendijk Justin de Kleuver

Eric Lugtmeijer

Wijkgericht werken in Noord-Holland Amsterdam, september 2008 Nico de Boer Joost Groenendijk Justin de Kleuver Eric Lugtmeijer Met medewerking van: Els Diepenmaat (Primo NH) Paul van Soomeren (DSP - groep) LPB, Platform voor wijkgericht werken

Pagina 2 Wijkgericht werken in Noord-Holland 2008

Inhoudsopgave

1 Inleiding 3

2 Ontstaan, doelen en realisatie van het wijkgericht werken 5

3 De unit wijkgericht werken 7

4 Wijkgericht werken en de rest van de gemeentelijke organisatie 9

5 Wijkgericht werken buiten de gemeentelijke organisatie, in de wijk 11

6 Perspectief 12

Methodische verantwoording 13

Bijlagen: de gemeentelijke rapportages Bijlage 1 Alkmaar 15 Bijlage 2 Amstelveen 22 Bijlage 3 Den Helder 32 Bijlage 4 Haarlemmermeer 40 Bijlage 5 Heemskerk 48 Bijlage 6 Heerhugowaard 57 Bijlage 7 Hoorn 66 Bijlage 8 Verslag terugkoppelingsbijeenkomst 74


1 Inleiding

Voor u ligt het verslag van het onderzoek dat wij in opdracht van zeven Noord-Hollandse gemeenten – met medewerking van Primo NH – hebben uitgevoerd naar wijkgericht werken in Alkmaar, Amstelveen, Den Helder, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heerhugowaard en Hoorn. We danken de onderzochte gemeenten voor hun medewerking. De mensen van de verschillende units wijkgericht werken, hun collega’s van vakafdelin-gen, de zeven wethouders, de tientallen bewoners en de professionele part-ners hebben ons een kijkje in hun keuken gegund. Zonder hun medewerking had de benchmark niet kunnen plaatsvinden. De onderzochte gemeenten werken vanuit het inzicht dat er binnen de ge-meenten sprake is van knelpunten tussen beleid en praktijk, tussen back office en front office, tussen stedelijk georiënteerde diensten en wijkgericht werkende onderdelen van de gemeentelijke organisatie. ‘Wijkgericht werken’ staat daarbij onder verschillende namen bekend, zoals: wijkbeheer, wijkontwikkeling, sociaal beheer, buurten wijkbeheer enzo-voort. In het algemeen gaat het om vormen van gebiedsgericht beleid en uitvoering die meestal in handen liggen van wat we de ‘unit’ wijkgericht wer-ken noemen. Dit onderzoek kiest het perspectief van de unit en de ‘wijkcoördinator’: de-gene die vanuit de gemeente één of meer wijken onder zijn of haar hoede heeft en daar de gemeentelijke inspanningen coördineert, samenwerking met maatschappelijke organisaties (zoals corporatie, politie, onderwijs, zorg en welzijn) vorm geeft en bewonersparticipatie ondersteunt en tot stand brengt. Doel van het onderzoek is niet blauwdrukken te leveren en al evenmin een ranglijst met winnaars en verliezers op te stellen. Het gaat om leren van elkaar. Om dat mogelijk te maken zijn de gemeenten nu eerst ‘opgemeten’. Zo is er een gedegen basis voor een vervolg in de vorm van een Noord-Hollands leertraject wijkgericht werken. Dit rapport is als volgt opgebouwd: In de (korte) hoofdstukken 2 tot en met 6 staan onze conclusies en observaties. Bij elk van die hoofdstukken staat een schema, waarin u in één oogopslag de gemeenten met elkaar vergele-ken ziet. In de bijlagen 1 tot en met 7 zijn de afzonderlijke gemeentelijke rapportages terug te vinden. Wie wil zien hoe onze observaties sporen met de feitelijke beschrijvingen van de zeven gemeenten, kan dat eenvoudig zelf opzoeken: de indeling van de vijf hoofdstukken met conclusies en observaties corres-pondeert met de indeling van de beschrijvingen van de afzonderlijke ge-meenten. In bijlage 8 vindt u tot slot de leervragen die tijdens een terugkoppelingsbij-eenkomst op 4 september 2008 zijn geformuleerd.


Ontstaan, doelen en realisatie in een oogopslag

Hoo

rn

68.6

50

wijk

geric

ht w

erke

n,

wijk

behe

er,

wijk

aanp

ak o

f wijk

-ge

richt

sam

enw

er-

ken

11

6.25

0

behe

er o

penb

are

ruim

te

• be

tere

woo

n- e

n le

efom

gevi

ng;

• be

tere

die

nstv

er-

leni

ng g

emee

nte

en p

artn

ers;

•

mee

r par

ticip

atie

/ s

amen

wer

king

tu

ssen

par

tner

s •

mee

r int

erac

tie

tuss

en b

urge

rs

en o

rgan

isat

ies

• ve

ilige

r buu

rten

.

inte

rn

Hee

rhug

owaa

rd

50.4

00

wijk

aanp

ak

13

3.90

0

behe

er o

penb

are

ruim

te

• kw

alita

tief h

oog-

waa

rdig

e en

vei

-lig

e w

oon-

en

leef

omge

ving

, •

parti

cipa

tie v

an

burg

ers

•

com

mun

icat

ie e

n sa

men

wer

king

m

et b

ewon

ers

•

soci

ale

cohe

sie

eval

uatie

in 2

002

Hee

msk

erk

38.4

50

buur

tger

icht

wer

ken 6

6.40

0

soci

ale

en b

estu

ur-

lijke

ver

nieu

win

g

• be

ter c

onta

ct e

n co

mm

unic

atie

m

et b

urge

rs

• m

eer s

ocia

le

sam

enha

ng e

n ve

iligh

eid

in d

e bu

urte

n

• bu

rger

geric

hte

wer

kcul

tuur

en

klan

tger

icht

e w

erkw

ijze

eval

uatie

s in

200

1 en

200

8 (n

aar v

er-

bred

ing)

Haa

rlem

mer

mee

r

140.

850

gebi

edsg

eric

ht

wer

ken

6

23.5

00

fysi

ek b

ehee

r en

onde

rhou

d

• kl

antg

eric

ht w

er-

ken,

•

maa

twer

k vo

or

elk

gebi

ed,

• sa

men

hang

in

insp

anni

ngen

ge

mee

nte

én

part

ners

, •

bete

re c

omm

uni-

catie

met

bew

o-ne

rs.

inte

rn

Den

Hel

der

57.7

50

wijk

geric

ht w

erke

n

4

14.4

50

mili

eudi

enst

en

fy

siek

beh

eer

geza

men

lijke

in-

span

ning

van

be-

won

ers,

inst

ellin

gen

en g

emee

nte

om

leef

baar

heid

van

w

ijken

op

fysi

ek,

econ

omis

ch e

n so

-ci

aal t

erre

in te

ver

-be

tere

n en

te h

and-

have

n

2007

eva

luat

ie,

rege

lmat

ig in

tern

e ev

alua

ties

Am

stel

veen

79.0

20

wijk

- en

buur

tbe-

heer

13

6.10

0

soci

ale

vern

ieuw

ing

• kw

alite

it w

oon-

en

leef

omg.

•

ster

kere

rela

tie

bew

oner

s/-

part

ners

•

mee

r bet

rokk

en

en z

elfre

dzam

e be

won

ers

• be

tere

sam

en-

wer

king

in w

ijk

enqu

ête

tevr

eden

-he

id o

ver w

etho

u-de

rsbe

zoek

en

Alk

maa

r

93.8

00

buur

tger

icht

sa-

men

wer

ken

8

11.7

25

soci

ale

vern

ieuw

ing

• le

efba

arhe

id e

n so

cial

e sa

men

-ha

ng v

erst

erke

n •

mee

r bet

rokk

en-

heid

bew

oner

s •

sam

enw

erki

ng

2005

reke

nkam

er

Hoe

veel

inw

oner

s N

aam

Hoe

veel

wijk

en

Inw

oner

s pe

r w

ijk

Ont

staa

n

Doe

len

Proc

es- o

f ef

fect

eval

uatie

s


2 Ontstaan, doelen en realisatie van het wijkgericht werken

Kijken we naar het ontstaan, de doelen en realisatie van het wijkgericht wer-ken in de zeven Noord-Hollandse gemeenten, dan valt het volgende op: • De omvang van de onderzochte gemeenten loopt sterk uiteen. Heems-

kerk en Heerhugowaard behoren tot de gemeenten tot 50.000 inwoners. Den Helder, Hoorn, Amstelveen en Alkmaar volgen met een omvang tot 100.000 inwoners. Haarlemmermeer spant de kroon met ruim 140.000 inwoners.

• In de gemeenten is het wijkgericht werken ontstaan in de jaren negentig. De motieven lopen uiteen. Aan de ene kant zien we gemeenten als Haar-lemmermeer, Den Helder, Hoorn en Heerhugowaard met voornamelijk fysieke motieven, zoals beheer openbare ruimte, onderhoud en milieu. Aan de andere kant werd het wijkgericht werken in Amstelveen, Alkmaar en Heemskerk aanvankelijk ingegeven door sociale en bestuurlijke ver-nieuwing.

• De doelen van het wijkgericht werken zijn onder te verdelen in inhoudelij-ke (wat) en procesmatige (hoe). De kern van de inhoudelijke doelen be-staat uit de fysieke invulling van de leefbaarheid. Dit kan worden samen-gevat als ‘schoon, heel en veilig’. Een ander doel is het overbruggen van de ‘kloof tussen burgers en overheid’. Het gaat dan over ‘participatie’, ‘samenwerking in de wijken’, ‘interactie’ en ‘contact met burgers en be-woners’. Sinds medio 2006 is hier in talloze gemeenten nog een doel aan toegevoegd over zelfredzaamheid, sociale samenhang en de eigen ver-antwoordelijkheid van burgers (Alkmaar, Amstelveen, Heemskerk, Heer-hugowaard en Hoorn). Daar tegenover staan talloze procesmatige doelen (hoe), gericht op de organisatie van het wijkgericht werken, zoals ‘communicatie’, ‘dienstver-lening’ en de ‘werkwijze’ van de betrokken partners. De doelen van het wijkgericht werken zijn dus langzaam aan het verbre-den. Ging het aanvankelijk – naast leefbaarheid en professionele sa-menwerking – om het overbruggen van de kloof tussen burger en over-heid, de laatste jaren gaat het ook steeds meer om het versterken van de eigen verantwoordelijkheid van burgers.

• Er lijkt niet altijd een logisch verband te bestaan tussen de geformuleerde doelen en de vertaling in actie- en uitvoeringsplannen. Dit zien we vooral daar waar het de invulling betreft van zelfredzaamheid, sociale samen-hang en de eigen verantwoordelijkheid van burgers en ook waar het gaat om de kloof tussen burgers en overheid. Met name op die plaatsen wor-den heel wat doelen en maatregelen niet concreet, terwijl dit juist cruciaal is. Gaat het er bijvoorbeeld om bewoners in beweging te krijgen voor al-lerlei buurtklussen of om nieuwe groepen burgers betrekken bij formele overlegorganen zoals wijkplatforms, wijkteams, en bewonersorganisa-ties? Of is het de bedoeling dat vervreemding van burgers met verschil-lende achtergronden en leefstijlen wordt tegengaan of dat de levendig-heid en gezelligheid in de buurt verbeteren, zodat deze aantrekkelijker wordt voor lokale ondernemers?

• De vraag blijft welke resultaten kunnen worden teruggevoerd op het wijk-gericht werken. Het verdient de voorkeur de gewenste resultaten in de toekomst specifieker en in nauw overleg met professionele partners te formuleren, zodat op basis daarvan de voortgang kan worden gemeten. In hoofdstuk 6 komen we hier op terug. Slechts in één gemeente (Alk-maar) heeft de lokale Rekenkamer zich gebogen over de resultaten van het wijkgericht werken.


De unit wijkgericht werken in een oogopslag

Hoo

rn

6,3

0,92

wijk

coör

dina

tor

Sch

aal 1

0

• re

giss

eur

• co

ördi

nato

r •

mak

elaa

r •

amba

ssa-

deur

• be

vord

eren

sa

men

wer

-ki

ng g

emee

n-te

, ins

tant

ies

en b

urge

rs

• on

twik

kele

n en

ond

erho

u-de

n va

n ne

t-w

erke

n

• ad

vies

- en

bele

idso

nt-

wik

kelin

g vo

or

vaka

fdel

inge

n 55

Hee

rhug

owaa

rd

5,2

1,03

coör

dina

tor

wijk

en e

n w

ijk-

behe

erde

r

Sch

aal 1

0a /

10

• re

giss

eur

• co

ördi

nato

r •

waa

rnem

er

• op

jage

r •

spin

i.h.

web

• af

stem

men

op

erat

ione

le

take

n m

et b

e-le

id e

n be

-he

er

• ve

rbin

ding

en

legg

en tu

ssen

vr

agen

wijk

-be

heer

ders

ge

mee

ntel

ijke

orga

nisa

tie.

• co

ntac

tper

-so

on v

an b

e-w

oner

s

70

Hee

msk

erk

4,8

1,25

buur

t-co

ördi

nato

r

Sch

aal 1

0

• re

giss

eur

• w

aakh

ond

• am

bass

a-de

ur v

d ge

-m

eent

e

• re

gie

buur

tge-

richt

wer

ken

•

vera

ntw

oor-

delij

k kw

alite

it be

won

ersp

ar-

ticip

atie

•

stur

ing

/ sa-

men

wer

king

bi

nnen

/bui

ten

gem

eent

elijk

e or

gani

satie

•

sign

aler

en

prob

lem

en

• co

ördi

natie

bu

urtc

ontra

c-te

n

66

Haa

rlem

mer

-m

eer

11,1

0,80

gebi

eds-

man

ager

Sch

aal 1

3/14

• re

giss

eur

• am

bass

a-de

ur v

d ge

-m

eent

e •

waa

khon

d

• re

gie

op s

a-m

enw

erki

ng

met

de

kete

n-pa

rtner

s •

proc

esst

urin

g bi

nnen

ge-

mee

ntel

ijke

orga

nisa

tie.

• to

tsta

ndko

-m

ing

ge-

bied

spro

-gr

amm

a’s.

50

Den

Hel

der

2,1

0,36

wijk

man

ager

Sch

aal 1

1a

• re

giss

eur

• m

akel

aar

• in

itiat

or

• ko

p va

n ju

t

• co

ördi

nere

n en

reg

isse

ren

van

com

mu-

nica

tie tu

ssen

be

won

ers,

pa

rtner

s en

ge

mee

nte;

•

ontw

ikke

len,

im

plem

ente

-re

n en

eva

lu-

eren

wijk

ac-

tiepl

anne

n 42

Am

stel

veen

2,1

0,28

coör

dina

tor

wijk

behe

er

Sch

aal 1

0

• ad

vise

ur

• am

bass

a-de

ur v

d ge

-m

eent

e

• ad

vise

ur w

ijk-

geric

ht w

er-

ken

• op

stel

len

wijk

actie

plan

-ne

n

• bi

jwon

en

wijk

plat

form

45

Alk

maa

r

6,9

0,74

wijk

coör

dina

tor

Sch

aal 1

1

• re

giss

eur

• m

akel

aar

• ad

vise

ur

• ve

rant

woo

r-de

lijk

voor

pr

ojec

t- en

pr

oces

resu

l-ta

ten

in d

e w

ijk

27

FTE

’s u

nit1

Om

vang

uni

t per

10

.000

inw

oner

s

Naa

m

‘wijk

ambt

enaa

r’ In

scha

ling

Zelft

yper

ing

Take

n

Per

cent

age

fy

siek

Noot 1 Het gaat hier om een schatting van het aantal FTE’s dat puur met wijkgericht werken bezig is.

Uitvoering van het beheer van de openbare ruimte is buiten beschouwing gelaten. Bij gemeng-de functies is het aandeel wijkgericht werken geschat. In gemeenten waar leiding niet genoemd werd, is 0,1 FTE leidinggeven aan de geschatte formatie toegevoegd.


3 De unit wijkgericht werken

Ten aanzien van de ‘unit’ van het wijkgericht werken, valt het volgende op: • In de zeven onderzochte gemeenten houdt per 10.000 inwoners gemid-

deld 0,76 FTE zich puur met wijkgericht werken bezig. Zij dragen bij aan het realiseren van de inhoudelijke en procesmatige doelen.

• In 6 van de 7 gemeenten typeren de coördinatoren of managers zichzelf als ‘regisseur’. De grootste uitdaging van een regisseur is tot afstemming te komen, een gezamenlijke ambitie te formuleren en tot overeenstem-ming te komen over de aanpak in buurt of wijk. Binnen het wijkgericht werken kan regie gericht zijn op het beheer, de uitvoering, visievorming, maar ook op ondersteuning2. Dit vraagt telkens weer om een andere op-stelling en voorwaarden. Andere veel gehoorde typeringen zijn ‘ambas-sadeur van de gemeente’, ‘makelaar’, ‘adviseur’ en ‘waakhond’.

• Uit de zelftyperingen blijkt dat de wijkcoördinator vooral verbindingsoffi-cier is. Aan de ene kant is er een lijn met professionele partners en be-woners en aan de andere kant wordt aangehaakt bij collega’s gericht op uitvoering en beleid. Onderstaande grafiek laat zien met wie en hoeveel de coördinatoren of managers in de onderzochte gemeenten spreken.

•

• • De coördinatoren of managers zijn in de zeven gemeenten ingeschaald

in schaal 10 of 11. Haarlemmermeer vormt hierop een uitzondering, waar de gebiedsmanagers zijn ingeschaald in schaal 13 of 14.

• De onderzoekers hebben de indruk dat de verhouding tussen de ambiti-euze functieomschrijvingen en de relatief geringe middelen en bevoegd-heden van wijkambtenaren in Alkmaar en Heemskerk in onbalans is.

Noot 2 Partners + Pröpper, Lokale regie uit macht of onmacht? Onderzoek naar de optimalisering van

de gemeentelijke regiefunctie, Vught 2004.


Wijkgericht werken en de rest van de gemeentelijke organisatie in een oogopslag

Hoo

rn

Afd

elin

g S

tads

be-

heer

Opd

rach

tgev

er a

an

de a

nder

e af

delin

-ge

n, m

aar d

at is

ni

et fo

rmee

l vas

t-ge

legd

Hee

rhug

owaa

rd

Sec

tor S

tads

be-

heer

Opd

rach

tgev

er a

an

Sta

dsbe

drijf

en

Inge

nieu

rsbu

reau

vo

or d

e vo

orbe

rei-

ding

en

uitv

oerin

g va

n gr

oot o

nder

-ho

ud;

uitw

isse

ling

en a

f-st

emm

ing

met

an-

dere

afd

elin

gen

en

sect

oren

Hee

msk

erk

Afd

elin

g B

uurtz

a-ke

n

Gee

n fo

rmel

e op

-dr

acht

geve

r aan

an

dere

bur

eaus

en

afde

linge

n, h

oew

el

in h

un ta

akom

-sc

hrijv

ing

spra

ke is

va

n ‘s

turin

g’ b

in-

nen

de g

emee

nte-

lijke

org

anis

atie

. C

oörd

iner

ende

fu

nctie

Haa

rlem

mer

mee

r

Gro

ep P

ublie

ke

Die

nstv

erle

ning

Gee

n op

drac

htge

-ve

r, ve

rhou

ding

en

met

bac

k of

fice

zijn

in

ont

wik

kelin

g.

Vrij

e ru

imte

in r

e-gu

liere

ond

er-

houd

sbud

gette

n va

n €1

80.0

00 p

er

jaar

.

Den

Hel

der

Sta

dsbe

heer

Gee

n op

drac

htge

-ve

r, v

rije

rol.

Sin

ds

2007

mog

en w

ijk-

man

ager

s op

ma-

nage

men

tniv

eau

in

ande

re a

fdel

inge

n in

terv

enië

ren,

als

ze

er o

p ui

tvoe

-rin

gsni

veau

nie

t sn

el u

itkom

en

Am

stel

veen

Wijk

behe

er-

bedr

ijven

rec

ht-

stre

eks

onde

r di-

rect

ie

Wijk

behe

er le

vert

feite

lijke

geg

even

s vo

or k

ader

stel

lend

fy

siek

bel

eid.

G

een

stru

ctur

ele

sam

enw

erki

ng m

et

soci

aal-

maa

tsch

appe

lijke

de

len

van

de g

e-m

eent

elijk

e or

gani

-sa

tie. W

ijkbe

heer

w

il w

el d

at a

nder

e af

delin

gen

zich

m

eer v

oege

n na

ar

wijk

behe

er.

Alk

maa

r

Sta

dsbe

heer

en

Maa

tsch

appe

lijke

O

ntw

ikke

ling

Gee

n fo

rmel

e st

u-re

nde

posi

tie,

com

bina

tie v

an

coör

dine

ren

en

com

mun

icer

en

Bij

wel

ke

sect

or o

f af

delin

g?

Opd

rach

t-ge

vers

chap


4 Wijkgericht werken en de rest van de gemeentelijke organisatie

Kijken we naar de relatie tussen het wijkgericht werken en de rest van de organisatie, dan valt het volgende op: • De relatie met het fysieke beheer van de openbare ruimte staat over het

algemeen als een huis. Bijna overal is een goed functionerende telefoni-sche of digitale meldlijn in combinatie met wijkbeheerteams. Het wijkge-richt werken hoeft slechts te bewaken en in te grijpen als er een patroon zit in de meldingen of als er in de afhandeling fouten worden gemaakt.

• Vanuit de ‘unit’ wijkgericht werken is de relatie met ‘het sociale’ binnen de gemeentelijke organisatie nog niet sterk ontwikkeld. Samenwerking wordt noodzakelijk geacht, maar komt niet eenvoudig tot stand. De im-plementatie van de Wmo (die toch sterk uitgaat van netwerken op wijken buurtniveau) is bijna nergens geïntegreerd in het wijkgericht werken.

• De relatie met stedelijke vernieuwing is ‘in ontwikkeling’. Waren het enke-le jaren geleden nog gescheiden werelden, inmiddels worden de wijk-ambtenaren vaker betrokken bij herstructureringsprojecten in woonwijken en stadsharten. Helemaal vanzelfsprekend is die lijn echter nog niet.

• De positionering van het wijkgericht werken blijft moeizaam. Is het fy-siek? Is het sociaal? Is het beleid? Is het uitvoering? Nee, het is wijkge-richt werken en het blijkt niet eenvoudig om dat in te passen in een orga-nisatie die nog sterk is gebaseerd op specialisatie en arbeidsdeling. Beleidssturing blijft dominant boven frontlijnsturing.3 Alkmaar verdeelde zijn wijkmanagers over verschillende afdelingen, Heerhugowaard komt daar juist van terug. In Haarlemmermeer lijkt het probleem opgelost door de gebiedsmanagers noch bij fysiek, noch bij so-ciaal, maar bij publiekszaken onder te brengen, in Heemskerk zitten de buurtcoördinatoren bij buurtzaken. In beide gemeenten is ‘kanteling’ van de organisatie een stap vooruit, maar daarmee ben je er nog niet.

• In de meeste onderzochte gemeenten zijn de wijkambtenaren nadrukke-lijk geen opdrachtgever aan uitvoerings- en beleidsambtenaren op soci-aal, fysiek, economisch of veiligheidsgebied. Waar ze wel opdrachtgever zijn, is dat veelal procedureel niet strak geregeld. Dat betekent dat de wijkambtenaar het doorgaans vooral moet hebben van diplomatiek com-municatief optreden. In de meeste gemeenten lukt dat redelijk: het heet dat vakambtenaren zich steeds beter laten beïnvloeden door signalen uit wijken en daar zelfs actief naar op zoek gaan. Harde indicaties van die ‘mentaliteitsverandering’ kwamen we echter niet tegen.

• Het politiek draagvlak onder wijkgericht werken blijft groot. Opmerkelijk groot zelfs, gezien het gemis aan harde bewijzen dat wijkgericht werken zinnig is (waarover meer in hoofdstuk 6) en de vaak wat zure houding van bewoners. Wel zien we hier en daar dat er vanuit de gemeenteraad meer kritische vragen komen, zoals in Alkmaar. Behalve door een kriti-scher houding ten opzichte van wijkgericht werken kan dat echter ook komen doordat bij de dualisering van het gemeentebestuur de gemeente-raad meer mogelijkheden kreeg om zijn controlerende rol te realiseren. Wethouders blijken het wijkgericht werken vaak te koesteren omdat het hen een extra lijntje naar de samenleving oplevert, een mogelijkheid om rechtstreeks gevoed te worden met berichten uit buurt.

Noot 3 Erna Molenaar, Dynamiek in de wijk – de kracht van frontlijnsturing in het wijkgericht werken,

Primo nh 2007.


Wijkgericht werken buiten de gemeentelijke organisatie, in de wijk in een oogopslag

Hoo

rn

wijk

team

s

wijk

over

lego

r-ga

nen

(‘Ove

r-le

g Le

efba

ar-

heid

’)

9004

• w

ijkpl

an

• ui

tvoe

rings

-pl

an

geen

wijk

pos-

ten

Hee

rhug

owaa

rd

gebi

edst

eam

s vo

or a

mbt

elijk

e sa

men

wer

king

en

één

wijk

team

voo

r pr

ofes

sion

ele

sa-

men

wer

king

in d

e he

le g

emee

nte

wijk

pane

ls

5.00

0

• w

ijkui

tvoe

rings

-pr

ogra

mm

a •

wijk

ontw

ikke

-lin

gspl

an

geen

wijk

post

en

Hee

msk

erk

via

proj

ect-

team

s

proj

ectte

ams

rond

buu

rtcon

-tra

cten

3.95

0

• bu

urtc

ontra

ct

geen

wijk

pos-

ten

Haa

rlem

mer

mee

r

gebi

edst

eam

s en

in

enk

ele

wijk

en

ook

een

wijk

team

dorp

s- e

n w

ijkra

-de

n in

de

mee

ste

dorp

en e

n w

ijken

6.00

0

• ge

bied

spro

-gr

amm

a (in

on

twik

kelin

g)

vier

dec

entra

le

serv

icec

entra

Den

Hel

der

wijk

plat

form

s (h

eet i

n éé

n w

ijk

‘leef

baar

heid

s-pa

nel’)

Wijk

plat

form

s 2.85

0

• w

ijkac

tiepl

an

(in o

ntw

ikke

-lin

g)

• w

ijkon

twik

ke-

lings

plan

spre

ekur

en in

ni

et a

ltijd

be-

man

de w

ijkm

eld-

punt

en

Am

stel

veen

via

de w

ijkpl

at-

form

s

wijk

plat

form

s 921

• w

ijkac

tiepl

an

• w

ijkbe

heer

-pl

an

geen

wijk

pos-

ten

wel

aan

tal

behe

erst

eun-

punt

en in

de

wijk

Alk

maa

r

wijk

team

s en

pr

ogra

mm

a-te

ams

vers

chilt

per

w

ijk: w

ijkra

ad,

wijk

plat

form

, w

ijkpa

nel

1.75

0

• w

ijkja

arpr

o-gr

amm

a •

wijk

veili

g-he

idsp

ro-

gram

ma

ja, v

ier d

agen

pe

r wee

k op

en

Sam

enw

er-

king

pro

fes-

sion

als

/ am

bten

aren

Sam

en-

wer

king

met

be

won

ers

Wijk

budg

et

per 1

.000

in

won

ers5

Inst

rum

en-

ten

voor

pl

anni

ng

Wijk

post

en

Noot 4 Onder voorbehoud, het gaat om een experiment in de wijk Risdam-Zuid. Noot 5 Schatting, veelal op basis van een optelsom van verschillende budgetten.


5 Wijkgericht werken buiten de gemeentelijke organisatie, in de wijk

Kijken we naar de manier waarop het wijkgericht werken zich verhoudt tot de wijk, dan valt het volgende op: • De (professionele) samenwerkingspartners van de gemeenten zijn zich

de afgelopen decennia steeds meer op wijken gaan oriënteren. Dat geldt onder meer voor het welzijnswerk, voor de corporaties (uitruil van bezit, zorg voor leefbaarheid) en voor de politie (gebiedsgebonden politiezorg door wijkteams). Sinds enige jaren kunnen aan dit rijtje partners binnen het onderwijs (brede scholen en ROC’s), bibliotheken en de zorg (ver-maatschappelijking, woonservicezones) worden toegevoegd.

• In vijf van de zeven onderzochte gemeenten verloopt de samenwerking tussen de (professionele) samenwerkingspartners en ambtenaren via af-zonderlijke wijk-, project- of gebiedsteams. Deze vorm van samenwerking wordt door de partners gezien als voertuig om problemen die binnen het gebied spelen aan de orde te stellen.

• In de meeste gemeenten zijn bewoners vertegenwoordigd in overlegor-ganen, platforms, raden of panels. Veelal gaat het om actieve bewoners die sinds jaar en dag betrokken zijn bij overleg met de gemeente. Fysiek beheer, fysieke ontwikkeling en veiligheid staan daar prominent op de agenda. Het gaat dan ook veel over aanpassingen in de directe woon- en leefomgeving. Van een afspiegeling van de buurtbevolking is binnen de-ze overlegvormen geen sprake. Dit is ook geen probleem, want er zijn meerdere vormen van participatie te bedenken om de doelen van het wijkgericht werken te realiseren. Voor ieder afzonderlijk doel kan een ge-eigend middel worden ingezet. Voorbeelden in Noord-Holland zijn de ba-sisscholen in Heemskerk en het Octopusproject in Heerhugowaard.

• Het is maar de vraag of bewoners ‘sociaal’ binnen de huidige vormen van het wijkgericht werken wel op de buurtagenda willen. Daarover lopen de meningen uiteen. En welk type bewoners is ertegen? Vooral de buurtbur-gemeesters die gepokt en gemazeld zijn in het overleggen over stoepte-gels en bestemmingsplannen? Het kan ook aan de gekozen werkwijze liggen dat ‘sociaal’ niet landt. Sociale kwesties, maar ook eigen initiatie-ven van bewoners, vergen een andere manier van werken die niet altijd via een wijkraad op de kaart kan worden gezet.6

• De bewoners die wij spraken blijven sceptisch, met name over ‘betrouw-baarheid’ en ‘communicatie’ vanuit de gemeenten. We zien dat professi-onals en ambtenaren hier niet altijd goed raad mee weten.

• Er worden binnen het wijkgericht werken diverse instrumenten voor plan-ning gehanteerd, zoals wijkvisies en ook min of meer verplichtende vraaggestuurde wijkplannen zoals de buurtcontracten in Heemskerk. De-ze zijn voorbeeld van een set afspraken per buurt die gemeente en pro-fessionele partners eens per 2,5 jaar maken over activiteiten die de leef-baarheid moeten vergroten. Een ander voorbeeld vormen de gebiedsprogramma’s die in Haarlemmermeer in ontwikkeling zijn.

Noot 6 Jornt van Zuylen, 'Help! Een burgerinitiatief' , InAxis 2007.


6 Perspectief

Het perspectief van het wijkgericht werken verschilt uiteraard per gemeente. Toch vallen er over de toekomstverwachtingen wel enkele opmerkingen te plaatsen. • Net als elders in het land ontbreken ook in Noord-Holland betrouwbare

effectevaluaties van het wijkgericht werken. Dat maakt het wijkgericht werken kwetsbaar. De gang van zaken in Alkmaar onderstreept dat. Om-dat het wijkgericht werken zich in de frontlinie bevindt, dreigt het afgere-kend te worden op tekortschietende prestaties van de gemeente in haar geheel en in het bijzonder de verwachtingen die worden gewekt in wijkac-tieplannen. Feit is dat het niet ogenblikkelijk duidelijk is wat de prestaties van het wijkgericht werken zijn. Het speelt in het geheel van de gemeen-telijke prestaties immers min of meer de rol van middenvelder, aangever, spelverdeler of verbindingsofficier. Toch loont het de moeite om die pres-taties eens te preciseren en op zoek te gaan naar ‘prestatiecriteria’.

• De trend om uitvoerende taken uit te besteden zet zich bij veel gemeen-ten voort. De betreffende gemeenten worden daarmee impliciet of expli-ciet – zoals Den Helder – ‘regiegemeenten’. Regie voeren over uitbe-steed werk vergt heldere operationele doelen en criteria en een duidelijke verantwoordingsprocedure. Ook het wijkgericht werken kan in die proce-dure een rol spelen. Wijkambtenaren doen er in voorkomende gevallen goed aan ruimte en budget te reserveren om zich daarin te bekwamen.

• Een nieuwe oriëntatie – die we ook in gemeenten buiten Noord-Holland steeds vaker tegenkomen – is het zogeheten ‘gebiedsgericht werken’. Haarlemmermeer en Den Helder noemen het expliciet als perspectief. De kern van die oriëntatie is dat niet de gemeentelijke organisatie of de amb-telijk-professionele samenwerking, maar ‘het gebied’ (soms wijk, soms een andere schaal) het vertrekpunt vormt. Daar worden noden en wen-sen, maar ook krachten en perspectieven geïnventariseerd, waarna ge-meente en professionele partners hun bijdrage aan de gebiedsontwikke-ling in een programma vastleggen. Die oriëntatie van buiten naar binnen – die verwantschap vertoont met de werkwijze van de stedelijke vernieu-wing – kan een eind maken aan oude grensconflicten tussen afdelingen stadsbeheer en maatschappelijke ontwikkeling en de positie van de wijk-ambtenaar verstevigen. De opdracht aan de gemeente vloeit immers voort uit het gebiedsprogramma zelf.

• De rol van de corporaties bij het wijkgericht werken wordt steeds sterker, met name – maar niet alleen – bij vormen van gebiedsgericht werken. Dat brengt nieuwe kansen met zich mee, zoals verbreding van het draagvlak, maar verdient ook een doordenking over de nieuwe verhou-dingen, bijvoorbeeld als het gaat om verantwoordelijkheden. Een cruciale vraag is daarbij wie de regie voert. Het is aan te raden dat corporaties en gemeenten zich in het op te zetten leertraject samen aan die doorden-king zetten.


Methodische verantwoording

Dit onderzoek naar wijkgericht werken in zeven Noord-Hollandse gemeenten en de vergelijking tussen de gemeenten is uitgevoerd op basis van een standaard vragenlijst, interviews met diverse betrokkenen en schriftelijke documenten. De contactpersonen van elke gemeente kregen een uitgebrei-de vragenlijst die zij invulden en aan ons retourneerden. Vervolgens werden de (bondig) ingevulde vragenlijsten stapsgewijs met hen doorgenomen, waardoor aanvullende opmerkingen geplaatst en eventuele onduidelijkhe-den verhelderd konden worden. Deze ingevulde vragenlijsten vormden de uitgangsbasis voor het onderzoek. Van de contactpersonen ontvingen we op ons verzoek een veelheid aan schriftelijke documentatie, die wij gebruikten om meer over de achtergrond en de bredere context te weten te komen en om de verkregen gegevens van de contactpersonen en andere geïnterviewden te toetsen aan wat er op pa-pier was vastgelegd over het wijkgerichte werken. Het schriftelijke materiaal bestond uit diverse (algemene) beleidsnota’s, bestuursprogramma’s, orga-nogrammen, functieomschrijvingen, protocollen, wijkinstrumenten, statisti-sche informatie enzovoort. Behalve met de ambtelijke contactpersonen hebben we gesprekken gevoerd met andere betrokkenen bij het wijkgerichte werken: wijkgericht werkende ambtenaren, betrokken ambtenaren van vakafdelingen, verantwoordelijke directeuren, wethouders, externe partners zoals politie, welzijns- en op-bouwwerk en woningcorporaties, en in het wijkgericht werken actieve bewo-ners. Met de externe partners en met de bewoners werden per gemeente twee afzonderlijke groepsinterviews gehouden. De op deze manieren verkregen informatie hebben we bestudeerd en per gemeente beschreven. Deze beschrijvingen zijn ter becommentariëring voorgelegd aan de ambtelijke contactpersonen. Vervolgens zijn de gemeen-ten op de onderscheiden onderdelen met elkaar vergeleken en zijn conclu-sies getrokken. In de bijlagen staat bij elke gemeente een tweetal grafieken ‘Waarmee hou-den de … zich bezig?’ en ‘Met wie spreken de …’ Er vindt in die grafieken een vergelijking plaats met het gemiddelde van de tijdsbesteding van wijk-ambtenaren in vijftien eerder volgens deze systematiek onderzochte Neder-landse gemeenten, te weten: Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem, Delft, Den Helder, Doetinchem, Ede, Harderwijk, Leusden, Nijmegen, Tiel, Venlo, Zaanstad, Zoetermeer en Zutphen.


Bijlagen: de gemeentelijke rapportages


Bijlage 1 Alkmaar

1 Typering

De gemeente Alkmaar in de regio Kennemer-land, grenzend aan West-Friesland, vierde in 2004 dat het 750 jaar stadsrechten bezit. Alkmaar kent een rijke historie getuige het oude centrum. Veel monumenten zijn geregi-streerd en beschermd, zoals de Grote Kerk, het Waaggebouw en de koopmanshuizen. In de 20e eeuw ontstonden nieuwe woonwijken rond Alkmaar, en in 1972 werden Oudorp, Koedijk en Sint Pancras-Zuid aan het grondgebied van Alkmaar toegevoegd. De stad begon in die periode ook een steeds grotere rol te spelen bij de opvang van het bevolkingsoverschot uit de Randstad. Alkmaar verkreeg de groeikernstatus en werd derhalve toentertijd als een van de eerste ‘overloopsteden’ aangemerkt. Alkmaar is verder bekend van voetbalclub AZ.

2 Ontstaan, doelen en realisatie van het wijkgericht werken Indeling De gemeente Alkmaar heeft ongeveer 94.000 inwoners. Alkmaar is onder-verdeeld in 8 wijken (gemiddeld ongeveer 12.000 inwoners). De grootte van de wijken varieert van ruim 6.500 tot ruim 16.000 inwoners. Geschiedenis Begin jaren zeventig wordt er in Alkmaar gewerkt aan een aantal grootscha-lige stadsvernieuwingsplannen om in de binnenstad en een aantal wijken de verloedering te keren. De inwoners lijken niet echt tevreden te zijn met de eenzijdig ontwikkelde plannen. Het is de tijd van bewonersacties. In 1974 besluit het Gemeentebestuur dat bewoners een inbreng krijgen in de plan-ontwikkeling van de stadsvernieuwing. Er wordt een projectorganisatie op-gezet en bewoners worden actief bij de wijkplannen betrokken. Er wordt voor het eerst ervaring opgedaan met nieuwe vormen van samenwerking en inspraak. Begin jaren tachtig is de verloedering niet gestopt. Onveiligheid, werkeloosheid en achterstallig onderhoud nemen toe. In de zogenaamde Probleem Cumulatiegebieden moet een samenhangende aanpak komen; dit resulteert in het ‘Sociale Vernieuwing en Buurtbeheer’ beleid. In 1990 krijgen zogenaamde Buurtbeheerteams een budget ter beschikking waarbij bewoners zelf mogen zeggen waar hun prioriteiten liggen. Het socia-le vernieuwingsbeleid is gericht op verbeteren van de positie van mensen met achterstanden. Buurtbeheer is gericht op het wegwerken van de fysieke achterstanden. Er wordt succes geboekt (o.a. samenwerking, integraal wer-ken, participatie) en er doen zich ook knelpunten voor (imago en bezuinigin-gen welzijnswerk, onduidelijke resultaten van projecten, matige afstemming en traagheid gemeentelijke apparaat). Maar over het algemeen wordt het ingezette beleid als succesvol betiteld. In 1995 wordt onder de noemer ‘Wijkgericht Samenwerken’ gestart met een tweejarig experiment in de wijken Oudorp en Huiswaard. Dit wordt later ook


'uitgerold' in de andere wijken van Alkmaar. Iedere wijk kent daarbij zijn ei-gen aanpak en tempo. De samenwerking tussen organisaties en bewoners om samen de leefbaarheid en woonomgeving te verbeteren vormen daarbij de kern. Een belangrijk motief daarbij is het versterken van de relatie tussen het gemeentebestuur en de burger. Het wijkgericht werken is geboren. Rond 2005 komt het wijkgericht werken in zwaar weer. De werkwijze krijgt veel kritiek te verduren. Er volgt een Rekenkameronderzoek. Na deze periode waarin het wijkgericht werken in Alkmaar in een moeilijke periode zat is er thans weer sprake van een nieuw elan. Naam In Alkmaar wordt het wijkgericht werken ‘Buurtgericht Samenwerken’ ge-noemd. Naast deze benaming wordt het tot voor kort gebruikte begrip ‘Wijk-gericht Samenwerken’ ook nog wel gebruikt. Er is geen logo of sterke promotie om de nu geldende naam en de begrip-pen die daarbij horen uniform onder ieders aandacht te brengen (geen waardeoordeel). Het Buurtgericht Samenwerken wordt vooral gezien als een vehikel dat iedereen kan gebruiken in de wijk afhankelijk van de mogelijkhe-den en situatie (zie verderop). Doelen en motieven Het formeel vastgestelde doel is: • Het versterken van de leefbaarheid en de sociale samenhang in de buurt. • Dit moet worden bereikt door het vergroten van de betrokkenheid van

bewoners en door samen met bewoners, politie, woningcorporaties en andere partijen te werken aan versterking van de sociale infrastructuur en aan 'schoon, heel en veilig' in de buurten.

Motieven daarbij zijn het werken aan leefbaarheid en sociale samenhang in buurten en ook de wens om op een kleiner schaalniveau te werken (de buurt in plaats van de wijk). Dit schaalniveau wordt geschikter geacht om samen te werken aan leefbaarheid en sociale samenhang. Resultaten Het wijkgericht werken is in 2005 doorgelicht door de Rekenkamercommis-sie. De kritiek was niet mals. De resultaten werden als volgt getypeerd. • Er kan geen antwoord worden gegeven op de vraag of het wijkgericht

werken bijdraagt aan de verbetering van de leefbaarheid in de wijken. Het rapport concludeert o.a. dat: "De beoogde resultaten onduidelijk en onsamenhangend zijn geformuleerd. De voortgangsverslagen geven on-voldoende inzicht in de bereikte resultaten. Er zijn geen volwaardige eva-luaties uitgevoerd."

• Het wijkgericht werken voldoet maar ten dele aan de verwachtingen. Er wordt geconstateerd dat de reguliere werkzaamheden beter worden ver-richt (grijs en groen) en dat in een wijk de problemen met hangjongeren zijn opgelost. Maar ook wordt in het rapport gesteld dat de verwachtingen niet zijn gehaald door onvoldoende aansturing van de politiek en de amb-telijke organisatie, de planning, monitoring en evaluatie onvoldoende is gericht op resultaten en dat het convenant niet meer voldoet ("Wijkgericht samenwerken dreigt daarmee uit elkaar te vallen").

• Het is niet duidelijk in welke mate het wijkgericht werken bijdraagt aan het verbeteren van de relatie burger – bestuur. het is niet mogelijk daar-over uitspraken te doen omdat o.a. de doelstelling niet is geconcreti-seerd.

• De doelmatigheid kan niet worden vastgesteld omdat daarvoor de onder-liggende gegevens ontbreken.


Wijkgericht werken lijkt hiermee toe aan een grondige herziening. Het duurt even voordat het wijkgericht werken zich herpakt. Het team heeft dat hoofd-zakelijk zelf gedaan. Nadat het Raadsvoorstel ‘Buurtgericht Samenwerken in Alkmaar’ is vastgesteld in november 2007 is de rust weer teruggekeerd en kan worden gezegd dat het wijkgericht werken zich in rustig vaarwater be-vindt. Of zoals een geïnterviewde het zei: “Buurtgericht samenwerken is na een moeilijk periode bezig met een revival en wordt met rust gelaten. Het is nu de tijd om langzaam toe te werken naar nieuwe resultaten.”

3 De unit wijkgericht werken Formatie en taken7 Het team Buurtgericht Samenwerken heeft een formatie van 6,9 FTE. Het hoofd (0,2 FTE / voor buurtgericht samenwer-ken) krijgt een salaris in schaal 14. Daarnaast zijn er 4,9 FTE’s voor wijkco-ordinatoren (schaal 11) en voor ondersteuning / se-cretariaat 1,8 FTE in schaal 6. De voornaamste taken en verantwoordelijkheden van de wijkcoördinator liggen op het vlak van procesbe-geleiding. Er is geen aparte functieomschrijving gemaakt maar een algeme-ne en deze valt onder de functienaam Project- en procesmanager. De basis van het wijkgericht werken wordt gevormd door de wijkteams. Daarin zit de wijkmeester van Stadsbeheer (fysiek beheer), de wijkagent en de woonconsulenten van de woningcorporaties. Zij dragen zorg voor ‘schoon, heel en veilig’. De wijkteams gaan dus over de reguliere zaken (onderhoud, beheer). In het programmateam is de wijkcoördinator de spil. Het team bestaat uit de wijkcoördinator en een secretariaat. Het team is het aanspreekpunt voor bewonersorganisaties en ondersteunt de wijkteams. Vanuit het team wordt het netwerk met bewoners, politie, woningcorporaties en andere partners onderhouden. Voor grotere projecten wordt een projectmatige aanpak ge-formuleerd in zogenaamde projecten ‘speciaal sociaal’. De Stuurgroep be-sluit daarover.

Noot 7 In de grafiek ‘Waarmee houden de wijkcoördinatoren zich bezig?’ vindt een vergelijking plaats

met het gemiddelde van de tijdsbesteding van wijkambtenaren in vijftien eerder volgens deze systematiek onderzochte Nederlandse gemeenten, te weten: Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem, Delft, Den Helder, Doetinchem, Ede, Harderwijk, Leusden, Nijmegen, Tiel, Venlo, Zaanstad, Zoetermeer en Zutphen. Dat geldt ook voor de grafiek ‘Met wie spreken de wijkcoördinatoren’ op de volgende pagina en alle soortgelijke grafieken bij de andere onderzochte Noord-Hollandse gemeenten in deze rapportage.

0 50

Veiligheid

Economie

Sociaal

Fysieke ontwikkeling

Fysiek beheer

Waarmee houden de wijkcoördinatoren zich bezig?

Gemiddeld Alkmaar


Rollen en tijdsbesteding De wijkcoördinatoren typeren zichzelf als ‘makelaar', ‘regisseur’ en ‘advi-seur’. Hij is voortdurend bezig met het schakelen in wijken, tussen organisa-tie, in de gemeentelijke organisatie en tussen de wijk en het stedelijke ni-veau. De taak van de wijkcoördinator laat zich in Alkmaar samenvatten als; verant-woordelijk voor de project en procesresultaten in de wijk. Er is geen uitge-schreven protocol voor hun optreden. Bijna 40% van de inhoudelijke werk-zaamheden van de wijkcoördinatoren gaat naar sociale onderwerpen. Wat verder opvalt is dat bijna 20% naar veiligheid gaat en bijna 10% naar overige taken. In het team is een aantal algemene taken verdeeld zo-als financiën, werkplan maken, P&O, etc. Ongeveer een kwart van hun tijd zijn de wijkcoördinatoren in gesprek met bewoners (en hun organisaties), maatschappelijke organisaties, wijk-gerichte ambtenaren en ambtenaren van sectoren. Ze zijn niet zozeer ge-sprekspartij van / voor het College van B&W en de Raad. Het wijkgericht werken en daarmee de wijkcoördinator lijkt daarmee waar het de mate waar-in ze gesprekspartner is tussen het strategische en het operationele te zitten en wel in de tactische rol.

4 Wijkgericht werken en de rest van de gemeentelijke organisatie Ophanging8 Wijkgericht werken heeft sinds het ontstaan op meerdere plaatsen in de gemeentelijke organisatie gezeten. Tot voor kort viel het onder de Directie-raad en daarna is het ondergebracht bij bestuursondersteuning. Alkmaar gaat per april 2008 drie wijkcoördinatoren onderbrengen bij MO (Maat-schappelijke Ontwikkeling) en twee bij Stadsbeheer. Een unieke constructie en zover de onderzoekers weten nog niet eerder toegepast. Het blijft wel één team maar wel met een dubbele aansturing (leidinggevenden zowel vanuit MO als vanuit Stadsbeheer). Waarom is dat gedaan? In de eerste plaats vindt men het een gedeelde verantwoordelijkheid voor de werkvelden van deze afdelingen. Onderwerpen op het vlak van 'schoon, heel en veilig' die meer praktisch van aard zijn, zitten bij de wijkmeesters van Stadsbe-heer. Omdat het wijkgericht werken voor een belangrijk deel bestaat uit ‘schoon, heel en veilig’ blijft Stadsbeheer een belangrijke afdeling om nauw mee verbonden te zijn. Bij Maatschappelijke Ontwikkeling zitten vanaf april 2008 drie wijkcoördinatoren. Dat wordt belangrijk gevonden omdat er speci-fieke doelen zijn gesteld op het gebied van sociaal ('programma's speciaal sociaal' genoemd) en ook omdat MO nog weinig wijkgericht werkt en denkt.

Noot 8 Het afgebeelde organisatieschema is vanwege een reorganisatie aan herziening toe en zal

medio 2008 worden aangepast.

0 20 40

Bestuur

Gemeenteraad

Ambtenaren van sectoren

Wijkgericht werkende …

Maatschappelijke organisaties

Bewoners

Met wie spreken de wijkcoördinatoren?

Gemiddeld Alkmaar


De wijkcoördinatoren zouden deze kloof kunnen helpen dichten. Er wordt gedacht dat wijkgericht werken een motor kan zijn voor zowel verticale con-tacten (tussen verschillende schaalniveaus) als horizontale contacten en werkterreinen (integratie van werkterreinen en initiatieven).


Rol in het apparaat Het wijkgericht werken is na een moeilijke periode waar ze aan veel kritiek onderhevig was (Rekenkamercommissie rapport) zich opnieuw aan het posi-tioneren. De eerste geluiden zijn hoopvol. Wijkgericht werken hoeft zich niet in te vechten maar zal wel haar meerwaarde de komende jaren moeten la-ten zien. De wijkcoördinatoren hebben geen formele sturende positie maar een com-binatie van coördineren en communiceren. Omdat het herplaatsingsplan per 1 april 2008 van kracht gaat en daarmee de wijkcoördinatoren zowel bij Stadsbeheer als bij Maatschappelijke Ontwikkeling komen te zitten is nog niet bekend hoe dit gaat uitwerken. De grotere programma's op het terrein van 'speciaal sociaal' staan ook nog in de beginfase. Daarvan is nu nog niet goed te zeggen hoe dat zal verlopen. Daarbij is het nog de vraag hoe deze programma's SMART kunnen worden geformuleerd. Politiek In 2005 stond het wijkgericht werken negatief in de schijnwerpers. Na de evaluatie van de Rekenkamercommissie lag er zelfs een voorstel de functie van de wijkcoördinator op te heffen. Maar in de uiteindelijke voorstellen is dit niet overgenomen. Het wijkgericht werken is nu in een rustig vaarwater te-recht gekomen. Met de Raadsvoorstel 'Buurtgericht Samenwerken in Alk-maar' van november 2007 staat het wijkgericht werken niet in het brandpunt. Het wijkgericht werken wordt de rust gegund om te werken aan de nieuwe doelen en werkwijze zoals omschreven in deze nota.


Relatie met partners De samenwerking in de wijken krijgt in Alkmaar vorm via de wijkteams (schoon, heel, veilig en gericht) en via de programmateams (programma-tisch, projectgebonden, partners / bewonersorganisaties). Corporaties, politie, welzijnswerk (Kern 8) en bewonersorganisaties funge-ren als actieve maatschappelijke partner in het wijkgericht werken. De woningcorporaties en politie vinden het buurtgericht samenwerken be-langrijk. Ze zien het vooral als een middel ('een voertuig') waarbij ze als organisaties elkaar makkelijk kunnen vinden. De partners zijn enthousiast over het wijkgericht werken. Wel constateren ze dat eigenlijk niemand in de wijk weet wat het wijkteam doet (in dit team worden de praktische zaken tussen de organisaties met elkaar bespreken op het gebied van schoon, heel en veilig). Ze vinden dat: • het belangrijk is voortaan ook andere organisaties actief te betrekken

(zoals scholen, ondernemers en organisatie op het terrein van de zorg) • de wijkcoördinator het wijkteam moet blijven voorzitten (dit terwijl de or-

ganisatie sinds 1 januari 2008 heel scherp werd neergezet in een wijk-team dat de regulier zaken doet en het programmateam dat vooral meer de projectmatige/programmatische zaken oppakt en verantwoordelijk is voor het collectieve netwerk

• het wijkteam wat te smal bezig is en meer op het sociale bezig zou moe-ten zijn

• de invulling van het buurtgericht samenwerken volgens de partners nog teveel persoonsafhankelijk is en nog te weinig ingebed in de organisatie


De wijze waarop bewoners worden georganiseerd verschilt sterk per wijk/buurt. In sommige gevallen is er een wijkraad waarin bewoners sterk zijn georganiseerd, maar in andere gevallen is die structuur veel losser (wijkplatforms, wijkpanel). De actieve bewoners zijn over het algemeen te-vreden over het buurtgericht samenwerken. Wel vinden ze dat in het buurt-gericht samenwerken de wijk nog te vaak de insteek is in plaats van het buurtniveau ( “Waarom gaat de gemeente niet uit van logisch gevormde buurten en wijken?”). Ook hier wordt geconstateerd dat het buurtgericht samenwerken erg afhankelijk is van de persoonlijke invulling. Het opbouwwerk bestaat sinds een paar jaar niet meer en is opgeheven. Overigens kan nog wel op projectbasis opbouwwerk worden ingeschakeld. Maar dat gebeurt alleen nog in specifieke gevallen. Instrumenten In Alkmaar wordt een breed scala aan instrumenten in het wijkgericht wer-ken ingezet. Van wijkjaarprogramma’s wijkveiligheidsplannen, wijkkranten, schouwen tot straat-, buurt en portiekgesprekken. Jaarlijks worden buurtcon-tactavonden georganiseerd waarbij de hele buurt/wijk wordt uitgenodigd en geïnformeerd. Op deze doorgaans goed bezochte bijeenkomsten (ca. 150 bewoners) laat men zien wat er de afgelopen tijd is gedaan aan activiteiten. Een bijzondere plaats nemen de ‘speciaal sociaal’ projecten in. Dit zijn lange termijn programma’s op het terrein van sociaal. Er zijn op dit moment 5 pro-gramma’s in verschillende wijken en deze ‘zitten’ in de probleemdefinitie fase (nog niet in de uitvoering). Er worden enquêtes gehouden, huis-aan-huis gesprekken gevoerd om te inventariseren wat bewoners willen, hoe de aanpak er uit zal zien, etc. Het is uitdrukkelijk de bedoeling deze program-ma’s SMART te formuleren. Vooralsnog is dat in deze fase nog niet gedaan. De ‘speciaal sociaal’ projecten worden afhankelijk van de situatie door de gemeentelijke wijkcoördinator of de betreffende woningcorporatie getrokken. De wijk Overdie neemt door zijn status als Vogelaarwijk (prachtwijk) een andere positie in. In deze wijk kan eenvoudig meer dan in andere wijken. Alkmaar kent geen specifieke wijkbudgetten waarbij per wijk een bewoners-activiteitenbudget wordt vastgesteld. Er is stedelijk een bedrag van € 160.000,- waar bewoners een aanvraag uit kunnen doen. Dat is gemiddeld ongeveer € 1,75 per inwoner. Klachten en wijkposten Alkmaar heeft wijkposten. Deze wijkposten worden 4 dagen per week bezet door de wijkmeesters (spreekuur 4 maal in de week). Naar schatting komen er jaarlijks 500 meldingen binnen. Daarnaast zijn de wijkmeesters mobiel en via email bereikbaar.


Bijlage 2 Amstelveen

1 Typering Amstelveen staat bekend als een prettige en groene plaats om te wonen. In 2003 werd Amstelveen zelfs aangemerkt als de meest aantrekkelijke 'grote' ge-meente van Nederland in de Atlas voor Gemeenten. Positieve punten waren de goede bereikbaarheid, de veiligheid, het culturele aanbod en de nabijheid van Amsterdam. De Stadspeiling 2007 laat zien dat 87% van de inwoners tevreden is over de eigen wijk. De geschiedenis van Amstelveen is nauw verbonden met die van Amsterdam. Zo werden de veenafgravingen rond de rivier Am-stel eeuwenlang in Amsterdamse haarden opgestookt. Tot 1896 was het grondgebied veel groter dan het nu is. In dat jaar werd een groot deel van het toen bebouwde gebied geannexeerd door de gemeente Amsterdam en liep het inwonertal in een klap terug naar 5.500. De kern Amstelveen werd het middelpunt van de gemeente – toen nog Nieuwer-Amstel geheten – en het geheel had (weer) een dorpse uitstraling. In de twintigste eeuw begon Nieuwer-Amstel gaandeweg te bouwen voor Amsterdam. In de jaren '20 en '30 was dat vooral laagbouw. Na de tweede wereldoorlog nam de woningbouw voor de Amsterdamse overloop een hoge vlucht en werd ook veel middelen hoogbouw neergezet. Het inwonertal steeg vooral in die periode in hoog tempo. Vanaf de jaren '90 verliep de woningproductie geleidelijker maar bleef Amstelveen bouwen. Ook voor de komende jaren zijn er plannen voor uitbreidingen van het bebouwd gebied. Tegenwoordig heeft Amstelveen bijna 80.000 inwoners.

2 Ontstaan, doelen en realisatie van het wijkgericht werken Indeling Amstelveen wordt doorsneden door de A9, die de gemeente in een noorde-lijke en zuidelijk deel verdeeld. De gemeente bestaat uit twintig gebieden (volgens de CBS-gebiedsindeling), die variëren in grootte en karakter. Het grootste deel zijn woonwijken, maar het gaat ook om twee buitengebieden en het gebied dat het Amsterdamse Bos omvat. De inwoneraantallen varië-ren behoorlijk. De grootste wijk, Middenhoven, heeft bijna 7.500 inwoners, het kleinste gebied ' is Buitengebied Noord met net 750 inwoners. Binnen het wijkgericht werken wordt meestal over dertien wijken gesproken, zeven in Amstelveen Noord en zes in Zuid. Het verschil komt omdat sommige wij-ken zijn samengenomen en sommige wijken – zoals de 'wijk' Amsterdamse Bos – niet bij de dertien zijn inbegrepen. In alle dertien wijken wordt wijkge-richt gewerkt en is een wijkplatform. In Zuid heeft Nes aan de Amstel een dorpsraad in plaats van een wijkplatform. Geschiedenis Begin jaren '90 startte wijkgericht werken in Amstelveen, onder andere als gevolg van het Rijksprogramma voor sociale vernieuwing. Het opbouwwerk speelde daarin vanaf het begin een belangrijke rol, onder meer in het opzet-ten van wijkplatforms. In 1992 werden wijkconciërges aangesteld. In de


tweede helft van de jaren '90 zijn aanzetten gegeven om het wijkgericht werken een formele status te geven. In 1999 werd een coördinator wijkbe-heer aangesteld. In 2000 verscheen de nota Definitief plan van aanpak sa-menhangend wijkbeheer. Het plan van aanpak werd samengesteld door de gemeente en haar samenwerkingspartners Cardanus (opbouwwerk), de politie, Woongroep Holland, AMW en de Stichting Welzijn Ouderen. In het plan werd in een structuur voorzien met wijkteams op uitvoeringsniveau, een projectgroep op beleidsniveau en een coördinerend platform op directieni-veau. Daarnaast bleven wijkplatforms, wijkconciërges en de rol van het op-bouwwerk gehandhaafd. In de nota werd bovendien aangekondigd dat in samenspraak met wijkplatforms aan wijkplannen gewerkt zou gaan worden. In de periode 2000-2004 is een aantal quickscans van het wijkgericht wer-ken in Amstelveen gedaan9. Dat leverde verschillende aandachtspunten op waaronder de vraag over de legitimiteit van wijkplatforms en de mogelijke formalisering van de platforms als antwoord daarop. Ook werd de vraag gesteld of naast de nadruk op het fysiek beheer in Amstelveen ook ruimte was voor het mobiliseren van bewoners ten aanzien van de sociale leefom-geving. Deze vragen, in combinatie met een bezuinigingsdoelstelling, waren aanleiding om in de periode 2004-2006 het wijkbeheer te evalueren en een verbetertraject in te zetten. Het verbetertraject stelde zich de volgende doe-len: • Wijkplatforms als partner in het wijkbeheer beschouwen. • Betrokkenheid van de bewoners versterken. • Vraag uit de wijk in beeld brengen. • Transparantie in organisatie en activiteiten vergroten. • Wijkbeheer verbreden van fysieke buitenruimte naar ook sociale en eco-

nomische component. • De beoogde resultaten en effecten van wijkbeheer meten om het resul-

taat van de inspanning te kunnen volgen. In Wijk- en buurtbeheer op koers, tussenstand 2007 werd geconstateerd dat er voortgang was geboekt op alle terreinen en dat de doelstellingen nog steeds actueel waren en dat er dus geen reden was ze bij te stellen. Namen Amstelveen spreekt over Wijk- en buurtbeheer. Traditioneel ligt de nadruk van het wijkgericht werken in Amstelveen op het beheer van de fysieke woon- en leefomgeving. Doelen en motieven De motieven van de gemeente om wijkgericht te gaan werken hebben ener-zijds te maken met de relatie met burgers (verkleinen afstand overheid-burger, verbeteren dienstverlening) en anderzijds met de interne organisatie van de gemeente (cultuurverandering, verbeteren bedrijfsvoering). In de nota Definitief plan van aanpak samenhangend wijkbeheer uit 2000 werden de doelen van wijkgericht werken puntsgewijs weergegeven: • Het in stand houden of verbeteren van de kwaliteit van de woon- en

leefomgeving. • Het versterken van de relatie tussen bewoners/gebruikers en de partners. • Het bevorderen van de betrokkenheid en zelfredzaamheid van bewo-

ners/gebruikers. • Het bevorderen van samenwerking tussen de organisaties die in de wijk

actief zijn.

Noot 9 Quickscans wijkaanpak 2002 en 2002-2004, door Primo.


De doelstellingen zijn sindsdien niet fundamenteel gewijzigd. Wel zijn ze verdiept en uitgebreid in het verbetertraject (zie boven). Onderzoek 'De effecten van het wijkbeheer zijn tot op heden moeilijk kwantificeerbaar' zo wordt geconstateerd in Wijk- en buurtbeheer op koers, tussenstand 2007. Er wordt wel tweejaarlijks een stadspeiling in de gemeente Amstelveen ge-houden. In deze peiling komt per wijk(combinatie) de tevredenheid met de openbare ruimte, veiligheid, gezelligheid en saamhorigheid, et cetera, aan de orde. Dat biedt een eerste inzicht in de waardering voor de activiteiten van wijken buurtbeheer. Om de ontwikkelingen echter te kunnen vaststel-len is het nodig om voor elk informatie-item meerdere jaren per afzonderlijke wijk naast elkaar te zetten. Deze gegevens zijn (nog) niet toegankelijk. In de stukken van het evaluatie- en verbetertraject uit 2004 is een aantal zaken benoemd zoals meetmethoden en prestatie-indicatoren. Deze hebben nog weinig vorm gekregen. De gemeente legt verantwoording af over het wijkgericht werken door mid-del van jaarverslagen van de beheerbedrijven Noord en Zuid, in de raad en via de media. Daarnaast wordt de waardering voor wethoudersbezoeken aan wijken (iedere wijk eens per twee jaar) apart gemonitord middels een enquête. Via de internetsite wordt informatie ten aanzien van wijken en wijk-gericht werken beschikbaar gesteld.

3 De unit wijkgericht werken Formatie en taken Het wijkgericht werken Amstelveen gebeurt in de twee beheerbedrijven, Noord en Zuid. Deze bestaan grotendeels uit FTE's in de uitvoerende be-heerwerkzaamheden in de schalen 4-8. De overige functies hebben betrek-king op management, advies en ondersteuning. Ze zijn als volgt ingevuld: • Hoofd wijkbeheer, 2 FTE, schaal 13 • Operationeel manager, 1 FTE, schaal 11 • Staf, 3 FTE, schaal 10-11 • Coördinator wijkbeheer, 2 FTE, schaal 10 • Ondersteuning / managementassistent, 2 FTE, schaal 7 • Teamleiders, 8 FTE, schaal 9-10 De coördinatoren wijkbeheer hebben een adviesrol inzake wijkgericht wer-ken. Vanaf 2005 heeft een belangrijk deel van de werkzaamheden van de coördinatoren wijkbeheer in het teken gestaan van het opstellen van dertien wijkactieplannen en de afstemming daaromtrent. Daarnaast zijn zij, tegen-woordig samen met de teamleiders van de wijkteams, aanwezig bij de bij-eenkomsten van de wijkplatforms. Rollen en tijdsbesteding De hoofden wijkbeheer zijn verantwoordelijk voor de aansturing van de res-pectievelijke beheerbedrijven Noord en Zuid en worden daarbij ondersteund door een operationeel manager, staf en ondersteuning. In elk beheerbedrijf is een aantal wijkteams actief, één in elke wijk. De wijkteams staan onder leiding van een teamleider. Als gevolg van de bezuinigingen is de functie van wijkconciërge (die onderdeel was van het opbouwwerk) in 2008 verval-len. Hun taken zijn overgenomen door de respectievelijke teamleiders uit de beheerbedrijven, hetgeen zorgt voor een extra belasting. In aanvulling op de coördinatoren bezoeken de teamleiders nu ook de bij-eenkomsten van de wijkplatforms en zijn zo een rechtstreeks aanspreekpunt


van de gemeente. Omdat de teamleiders zelf verantwoordelijk zijn voor het aanpakken van de gemelde zaken, zijn de lijnen kort en zien bewoners snel resultaat. Sommige teamleiders zijn goed op de extra taken berekend en de sociale vaardigheden die daarvoor nodig zijn, anderen hebben daar meer moeite mee. Omdat de wijkconciërges zo belangrijk waren als ogen en oren op straat worden ze door bijvoorbeeld de collega’s van het opbouwwerk gemist. Daarbij wordt opgemerkt dat wat betreft het afhandelen van meldin-gen telefoon en internet een steeds belangrijkere rol is gaan spelen. Er zijn twee coördinatoren wijkbeheer, een voor Noord en een voor Zuid. Zij hebben een belangrijke rol in het opstellen van de wijkactieplannen. Er was voorheen ook een regie-coördinator wijkbeheer, om het gehele proces van wijken buurtbeheer te coördineren en regisseren. Deze functie is, evenals die van wijkconciërge, per 2008 vanwege de bezuini-gingen opgeheven. De coördinatoren wijkbeheer vormen een aparte advies-tak (samen met een juridisch adviseur). Ze worden getypeerd als adviseurs en ambassadeurs van de gemeente. De coördinator wijkbeheer ziet zichzelf als 'verbindingsofficier buiten en binnen'. Het is zijn doel om te bereiken dat professionele wijkpartners, bewoners in de wijkplatforms en gemeentelijke afdelingen elkaar steeds weten te vinden. Een groot deel van zijn tijd (30%) besteedt hij aan sociale vraagstukken, vaak op verzoek of in samenspraak met collega's uit de sociale hoek. Fysiek beheer blijft daarnaast een belang-rijke tijdsbesteding in Amstelveen (tevens 30%). Omdat B&W een hoge prio-riteit aan veiligheid geeft, maken veiligheidsvraagstukken ook een aanzien-lijk deel van de werkzaamheden uit. De communicatie en afstemming tussen gemeente en bewoners, en tussen gemeente-lijke onderdelen, gaat niet altijd goed. De gemeen-te is zich nog on-voldoende bewust dat gemeentelijke processen niet of nauwelijks bekend zijn bij de bewo-ners. Bewoners voelen zich soms overvallen of krijgen verkeerde verwach-tingen. Van de expertise van de coördinator wijkbeheer – het adviseren hoe gemeentelijke afdelingen hun plannen het beste in de wijk kunnen introduce-ren – wordt tot op heden te weinig gebruik gemaakt.

0 20 40

Veiligheid

Economie

Sociaal

Fysieke ontwikkel…

Fysiek beheer

Waarmee houden de coördinatoren wijkbeheer zich bezig?

Gemiddeld Amstelveen

0 10 20 30 40 50

Bestuur

Gemeenteraad


Wijkgericht werkende ambtenaren


Bewoners

Met wie spreken de coördinatoren wijkbeheer?

Gemiddeld Amstelveen


Ongeveer 40% van hun tijd zijn de coördinatoren wijkbeheer in gesprek met bewoners (en hun organisaties). De rest van hun tijd verdelen ze over de andere wijkpartners, raad en bestuur, verschillende onderdelen van de amb-telijke organisatie en andere gesprekspartners.


Ophanging Amstelveen werkt met een directiemodel. De invoering van het directiemo-del had tot doel om meer integraal te gaan werken en de hiërarchie in de gemeentelijke organisatie te verminderen. De sector stadsbeheer heeft in 2004 geadviseerd om naar een integrale en geografisch ingerichte beheer-organisatie te gaan. Onderdeel van de invoering van het directiemodel was het instellen van twee wijkbeheerbedrijven, Noord en Zuid, elk met een inte-grale verantwoordelijkheid voor het dagelijks beheer van de openbare ruim-te. De beheerbedrijven vallen rechtstreeks onder de directie. Dit zijn de eni-ge onderdelen van de gemeentelijke organisatie die volledig wijkgericht georganiseerd zijn. Voor andere afdelingen is dit een groeiproces, waarin de ene sneller meegaat, dan de ander. Naast Wijkbeheer Noord en Zuid is er een derde beheerbedrijf, Centrale Beheertaken. Dit bedrijf is verantwoordelijk voor riolering, vuilnisophaal, verkeer en verlichting. De aparte adviestak waar de coördinatoren wijkbeheer ingedeeld zijn is hier niet weergegeven. Deze adviestak is organisatorisch als ondersteunde afde-ling aan Wijkbeheer Zuid toebedeeld maar adviseert ook aan Wijkbeheer Noord.


Onder ieder beheerbedrijf valt een aantal wijkteams, één per wijk, onder aanvoering van een teamleider. Ten tijde van de formele opzet van wijkgericht werken in 2000 (Definitief plan van aanpak samenhangend wijkbeheer) was er een coördinerend plat-form op directieniveau. Dit is verdwenen op het moment dat met de invoe-ring van het directiemodel en het verbetertraject de functies voor wijkgericht werken werden samengebracht. Rol in het apparaat De samenwerking van de twee wijkbeheerbedrijven met de andere afdelin-gen of bedrijven heeft voor het grootste deel betrekking op zaken die het fysiek beheer aangaan. Daarvoor worden in Amstelveen in toenemende mate dienstverleningsovereenkomsten vastgelegd. Wat betreft fysiek beheer werken de twee wijkbeheerbedrijven het meest samen met: • Centrale Beheertaken. Samenwerking op gebied van wegen, riolering,

verkeer, et cetera. • Ingenieursbureau. Adviseert beheerbedrijven over budgetten en projec-

ten. • Beleid. Verantwoordelijk voor kaderstellend beleid. Wijkbeheer levert

kennis en feitelijke gegevens aan. • Vastgoed. Juridisch eigenaar gebouwen en gronden. Wijkbeheer beheert

die gronden. • Ruimtelijke Ontwikkelingen en Projecten. Overlegt met wijkbeheer over

(toekomstige) beheerbaarheid. • Publiekszaken. Bij publiekszaken komen aanvragen, meldingen en klach-

ten binnen die worden doorgespeeld aan wijkbeheer. De sociale en economische component krijgen minder aandacht in het wijk-gericht werken in Amstelveen. De wijkbeheerbedrijven werken niet structu-reel samen met de sociaal-maatschappelijke delen van de gemeentelijke organisatie. Het is de wens van de wijkbeheerbedrijven dat andere afdelin-gen zich meer gaan voegen naar wijkbeheer, onder andere door nog meer voor het voetlicht te brengen dat wijkbeheer in contact staat met de bevol-king. Wel is het zo dat de contacten met afdelingen Verkeer - die versterkt zijn qua personeel - en Ruimtelijke Ordening - die op dit moment een groot aantal projecten onder handen hebben - verbeterd is. Politiek De huidige opzet van het wijkgericht werken wordt gewaardeerd door raad en college. Voor de periode 2006 - 2010 heeft het college een aantal uit-gangspunten voor wijken buurtbeheer benoemd: ‘De ambitie van wijken buurtbeheer gaat verder dan alleen het fysieke wijkbeheer van voorzienin-gen’, aldus wethouder Groot. Verkeer en veiligheid krijgen bijvoorbeeld ook


aandacht. Verder blijft participatie van bewoners en andere actoren in de wijken, zoals corporaties, kerken, wijkcentra en opbouwwerk een belangrijk aandachtspunt. Raadsleden denken mee hoe hieraan vorm te geven. De ambitie van de portefeuillehouder is om in de periode tot en met 2010 de gemeentelijke informatievoorziening richting bewoners beter te stroomlijnen. Dit kan bijvoorbeeld door jaarlijks een overzicht van activiteiten die plaats-vinden aan de wijkplatforms te presenteren en hen hier op te laten reageren. Amstelveen kent geen wijk- of gebiedswethouders. Een van de wethouders heeft wijken buurtbeheer in zijn portefeuille.


Relatie met partners Wijkplatforms zijn de formele partner van de gemeente in het wijkgericht werken. Met ieder wijkplatform is een convenant getekend waarin de positie, rol en taken van de wijkplatforms en de manier van samenwerken met de verschillende wijkpartners is beschreven. De wijkplatforms kunnen aan-spraak maken op ondersteuning door opbouwwerkers. Het gaat niet om inhoudelijke ondersteuning maar om ondersteuning van de opzet en struc-tuur van de platforms. De voorzitters van de wijkplatforms zien elkaar twee keer per jaar in een overkoepelende vergadering. Daarbij is ook de wethou-der wijkbeheer aanwezig. Van de professionele partners zijn het vooral de politie en Cardanus (op-bouwwerk) die actief zijn in het wijkgericht werken van de gemeente. De aandacht van corporatie Woongroep Holland en Vita Welzijn en Advies (voorheen Algemeen Maatschappelijk Werk en Stichting Welzijn Ouderen) is minder merkbaar. Met Woongroep Holland heeft de gemeente recentelijk weer gesproken. De corporatie is van plan ook wijkgericht te gaan werken, onder meer in relatie tot aankomende herstructureringen. De professionele partners ontmoeten elkaar onder meer bij de vergaderin-gen van de wijkplatforms. Daar schuift de buurtregisseur van politie en de opbouwwerker van de bewuste wijk bij aan. Er is afgesproken dat in het vervolg, naast de coördinator wijkbeheer, namens de gemeente ook de teamleider van het wijkteam bij de wijkplatforms aanwezig is. Daarnaast vindt er twee tot vier keer per jaar een vergadering met alleen de professionele wijkpartners plaats. Daarbij is ook de coördinator wijkbeheer aanwezig. De vergaderfrequentie hiervan is de afgelopen periode een stuk minder geworden. De coördinatoren wijkbeheer en de opbouwwerkers spre-ken elkaar buiten de vergadering vaker. Bewoners Wijkplatforms verschillen in grootte en werkwijze. Sommige zijn zeer actief en sommige zijn min of meer slapend. Sommige hebben een breed samen-gesteld bestuur, sommige worden door één persoon bestuurd. De wijkplat-forms hebben een inspanningsverplichting ten aanzien van hun legitimiteit, zo is in de convenanten vastgelegd. Dit kan niet verhelpen dat de legitimiteit van wijkplatforms door bewoners soms in twijfel wordt getrokken. Wijkplatforms hebben een grote behoefte aan informatie over activiteiten van de professionele partners in de wijk. Wijkplatforms zijn soms kritisch over de informatievoorziening vanuit de gemeente. Het is niet altijd inzichte-lijk wanneer men wel en niet wat te horen krijgt. Regelmatig valt de informa-tievoorziening over een bepaald traject stil om onduidelijke redenen. Er is grote behoefte aan transparantie over het gemeentelijk informatieproces. Met wijkplatforms is afgesproken om zo vroeg mogelijk betrokken te worden


bij de (dan nog vertrouwelijke) plannen van de gemeente. Andere platforms geven er de voorkeur aan om in het eindstadium betrokken te worden, en zodoende beter de onafhankelijke positie te beschermen. Professionele partners De buurtregisseurs van politie hebben soms een zware belasting, sommigen hebben (combinaties van) wijken onder zich van rond de 10.000 inwoners. Dat noopt hen om zakelijk om te gaan met bewoners en de andere wijkpart-ners. Dat betekent soms dat de buurtregisseur aangeeft dat kwesties bij andere partijen thuishoren, zoals het opbouwwerk. Omdat ook het opbouw-werk beperkte capaciteit heeft levert dit soms een knelpunt op. Overigens is het contact tussen politie en opbouwwerk over het algemeen goed, men weet elkaar ook te vinden buiten de bijeenkomsten van het wijkplatform. De indruk bij de professionele partners is dat de wijkplatforms een beetje voortkabbelen. Dat komt volgens sommigen omdat de gemeente, ondanks de goede intenties, geen ruimte biedt aan volwaardige participatie van de platforms. Voor de politie is het de vraag of men bij de wijkplatforms betrok-ken wil blijven aangezien het zeker niet de voornaamste informatiebron in de wijk is. Het vaak gaat over bouwprojecten waar de politie geen betrokken-heid bij heeft. Wat andere problemen betreft, zoals ten aanzien van leef-baarheid, heeft de politie wel een rol. Deze kwesties komen echter lang niet altijd aan de orde in de wijkplatforms. Een deel van de sociale problematiek die overlast en onveiligheid veroorzaakt in de wijk bevindt zich achter de voordeur. Dit neemt niet weg dat er in een aantal gevallen nauw contact is tussen het wijkplatform en de politie buiten de platformvergaderingen. Dit hangt af van het karakter van het desbetreffende wijkplatform. Instrumenten Amstelveen zet een groot aantal instrumenten in binnen het wijkgericht wer-ken. Ze kunnen ingedeeld worden in financiële instrumenten, planningsin-strumenten en communicatie-instrumenten. • Financiële instrumenten. Wijkplatforms hebben een leefbaarheids- en

een organisatiebudget. Cardanus is daarvan budgetbeheerder omdat de wijkplatforms geen juridische entiteiten zijn. Het leefbaarheidsbudget is € 3.600,- per wijk per jaar en kan vrij ingezet worden voor zaken als wijk-activiteiten, relevante cursussen, en het bereiken van de achterban. Het organisatiebudget is € 2.000,- per wijk per jaar en wordt gebruikt voor de organisatiekosten van het wijkplatform. Omdat de budgetten van wijkplat-forms beperkt zijn, vragen sommige platforms gelden aan bij instellingen als het Oranjefonds. Andere gelden die ten goede komen aan wijken zijn ISV-gelden, compensatiegelden overlast Schiphol en gelden die vrijkwa-men door de verkoop van de kabelmaatschappij, onder de noemer Kwali-teitsimpuls.

• Planningsinstrumenten. Vanaf 2005 is voor elk van de dertien wijken een wijkactieplan opgesteld door de coördinatoren wijkbeheer. De wijkactie-plannen gaan met name over operationeel fysiek beheer, maar bevatten ook een wijkveiligheidsplan en bewonerswensen uit de wijkplatforms. In beperkte mate is aandacht voor infrastructuur en voor de toekomstige ontwikkelingen op het terrein van sociaal-maatschappelijke voorzieningen in de wijk. Participatie met wijkplatforms en ander wijkpartners heeft plaatsgevonden. Er is besloten door te gaan met deze wijkactieplannen. De nieuwe vorm van de wijkactieplannen moet beter kunnen inspelen op veranderingen (meer dynamisch) en meer webtoegankelijk zijn. De coör-dinatoren wijkbeheer spelen wederom een belangrijke rol in het coördine-ren van het opstellen van de plannen, maar het is wel de bedoeling dat


zij er minder tijd aan kwijt zijn. De interne gemeentelijke organisatie zal gaan werken met een wijkbeheerplan. Dat is heden gedeeltelijk gereed.

• Communicatie-instrumenten. Wijkplatforms maken wijkverslagen en brengen wijkkranten uit. Op de gemeentelijke Balie Online en bij de ser-vicelijn kunnen bewoners meldingen doen. Ook heeft de gemeente een digipanel opzet met inmiddels 600 leden die over diverse onderwerpen naar hun mening gevraagd wordt. Wethouders bezoeken voor de tweede maal de wijken. Er worden door gemeente en professionele partners maatwerkgesprekken gevoerd (straat-, buurt-, blok- of portiekgesprek-ken). De wijkschouw leverde te weinig op en gebeurt daarom niet meer.

Klachten en wijkposten De meldingen klachtenafhandeling heeft veel aandacht gekregen in Am-stelveen en is sterk verbeterd. Voor meldingen in de openbare ruimte kan tijdens kantooruren (vrijdag tot 12:30) gebeld worden met de gemeente. Voor calamiteiten zelfs 24 uur per dag. Daarnaast breidt de gemeenten Am-stelveen zijn digitale contactmogelijkheden uit. Via Balie Online kunnen voor verschillende overlastcategorieën meldingen gedaan worden. De mensen van wijkbeheer steken veel tijd in het bekendmaken van de telefonische (en nu ook online) meldmogelijkheden. Er zijn geen wijkposten maar wel een aantal beheersteunpunten in de wijk.

6 Perspectief

Wijkgericht werken in Amstelveen heeft zich de afgelopen jaren op diverse terreinen verdiept. Er is een aanmerkelijke verbetering opgetreden in de communicatie van de gemeente richting burgers ten aanzien van meldingen en klachtenafhandeling. Tussen wijkplatforms en de gemeente is een con-venant afgesloten. Dat heeft de positie van de platforms geformaliseerd en meer duidelijkheid gegeven over de onderlinge verhoudingen. Omdat de legitimiteit van de platforms desondanks soms in twijfel wordt getrokken door bewoners blijft het een uitdaging voor de platforms om de representati-viteit te waarborgen. Ondanks dat er verbetering is opgetreden, blijft de informatievoorziening van gemeente aan wijkplatforms soms aanleiding zijn tot ongenoegen bij de laatste. Het is de vraag hoe de gemeente transparantie kan bewerkstelligen over de momenten waarop – en de mate waarin – de wijkplatforms geïnfor-meerd worden. De indruk van de professionele partners is dat de wijkplat-forms een beetje voortkabbelen. Hoe de opzet en positie van de wijkplat-forms en de samenwerking met de partners kan verbeteren is een aandachtspunt. De wijkactieplannen worden voortgezet. Het doel – het informeren van de bewoners van de wijk van alle belangrijke gemeentelijke plannen – blijft het-zelfde. De precieze vorm die het moet krijgen wordt nog nader bepaald. Twee vragen staan centraal. Hoe zorg je ervoor dat op de bewonersvraag een passend antwoord komt? En hoe worden de plannen flexibel gemaakt, zodat ze aangepast kunnen worden als de omstandigheden dat vragen? Het zijn vooral de twee wijkbeheerbedrijven die binnen de gemeentelijke organisatie wijkgericht werken. Het voornemen om het wijkgericht werken te verbreden is onder meer terug te zien in het Stadshart, waar overleg plaats-vindt over de economische belangen van het gebied in relatie tot de buiten-ruimte en culturele aspecten. Een belangrijke uitdaging blijft om meer te laten weten aan andere afdelin-gen dat wijkbeheer in contact staat met bevolking en over de kennis en


vaardigheden beschikt om gemeentelijk beleid in de wijken te introduceren en daarover participatie te laten plaatsvinden. Fysiek beheer, en de vakkennis die dat vereist, wordt gekoesterd in Amstel-veen. De wijkbeheerbedrijven richten hier dan ook het grootste deel van hun inspanningen op. Tegelijkertijd heeft het college de ambitie om in het wijken buurtbeheer aansluiting te zoeken bij verkeer, veiligheid en maatschap-pelijke zaken. Over hoe dit precies ingevuld moet worden is nog onduidelijk-heid. Waar de één het wijkbeheer graag wil uitbreiden naar bijvoorbeeld vraagstukken ten aanzien van welzijnsvoorzieningen, vindt de ander dat dit soort zaken juist iets zijn om er pas op langere termijn bij te trekken. Door concreter te worden over de doelen, kunnen de ambities wellicht meer vorm krijgen.


Bijlage 3 Den Helder

1 Typering

Natuurlijk heeft Den Helder veel potentie: een goede ligging voor toerisme, watersport en offshore-industrie, een aantrekkelijke woonomgeving, een rui-me stedenbouwkundige structuur. Den Helder heeft een rijk verenigingsleven en een breed samengesteld pakket aan voorzieningen, al laat de spreiding te wensen over. Toch zat de stad de afgelopen jaren onmiskenbaar in een negatieve spiraal. De bevolking nam af, de werkgelegenheid nam af (met name door bezuinigingen op Defensie), er waren te weinig luxe eengezinswoningen en koopappartementen. Het per-centage inwoners met een hoger inkomen was geringer dan gemiddeld, terwijl volgens de gemeentelijke Nota Wonen 39 procent van de huishou-dens op grond van zijn inkomen hoorde tot de aandachtsgroepen. In een aantal buurten en wijken in Den Helder – met name in Nieuw Den Helder – was de afgelopen jaren sprake van een opeenstapeling van sociale problematiek, deels door het type woningen in deze wijken (relatief goedko-pe, gestapelde huurwoningen), deels door de samenstelling van de bevol-king (veel kansarme Antillianen). Daarnaast was er op verschillende plekken in de stad overlast en veel kleine criminaliteit door verslaafden en hangjon-geren, hetgeen de winkel- en uitgaansfunctie (die toch al niet sterk ontwik-keld was) verder belemmerde.


Indeling In Den Helder wonen ruim 58.000 mensen, verdeeld over vier wijken:

• Stad binnen de Linie (bijna 21.000 inwoners), • Nieuw Den Helder (circa 13.000), • De Schooten (ruim 9.000 inwoners) en • Julianadorp (circa 15.000 inwoners). Het gemiddelde aantal inwoners per wijk is krap 15.000, met een aanzienlij-ke bandbreedte tussen De Schooten en Stad binnen de Linie. De wijken zijn zichtbaar verschillend en worden ook door bewoners en maatschappelijke organisaties als te onderscheiden wijken ervaren. Er wordt in alle wijken wijkgericht gewerkt, ook in het centrumgebied. Op basis van postcode hanteert de gemeente ook een indeling in acht wij-ken en verder is er nog een indeling in 64 buurten. Geschiedenis Den Helder werkt aantoonbaar wijkgericht sinds begin jaren negentig. In 1993 zijn de ideeën daaromtrent vastgelegd in de nota ‘Met buurtbeheer van start’. Centrale elementen daarin waren de introductie van de wijkconciër-ges, wijkcontactpersonen binnen de gemeentelijke diensten, het subsidiëren van bewonersorganisaties en het invoeren van een budget voor de wijkcon-ciërges. ‘Buurtbeheer’ kwam voort uit de Milieudienst en de dienst Stads-


ontwikkeling en Beheer. Er waren toen vijf wijken (Stad binnen de Linie was verdeeld in een oostelijk en een westelijk deel). De wijkconciërges kregen een functie met een praktische component (snel beheerproblemen oplos-sen) en een communicatieve component (met bewoners en met wijkcontact-personen en anderen in het stadhuis). Hun opdracht was, vanuit een tame-lijk vrije rol het gemeentelijk apparaat te prikkelen om meer vraag- en wijkgericht te werken op het gebied van fysiek beheer. Daarnaast kwam er de ‘Klantenservice’ waar inwoners melding konden maken van problemen in de openbare ruimte. In het raadsprogramma 2002 – 2006 (‘Herkenbaar beter’) werd aan het wijk-gericht werken een nieuwe prioriteit verleend. In de ‘Startnotitie wijkgericht werken’ (2003) koos Den Helder ervoor de beproefde elementen te laten voortbestaan en er enkele nieuwe aan toe te voegen, ingebed in een stevi-ger structuur. De wijkconciërges hadden in de wijk wel een nuttige functie, maar stonden te veel buiten het stadhuis, zeker op terreinen buiten het fy-sieke onderhoud. De opzet van de nieuwe aanpak was om de link tussen wijk en stadhuis robuuster vorm te geven, een voornemen dat in 2004 werd omgezet in het aantrekken van twee wijkmanagers. Verder dienden er wijk-platforms, wijkteams en wijkactieplannen te komen. Die werkwijze is tussen 2004 en 2006 in de praktijk gebracht en verder ontwikkeld. In 2006 is het wijkgericht werken uitgebreid geëvalueerd. Op basis daarvan vond in november 2006 een conferentie plaats waar 130 bewoners en pro-fessionals uit Den Helder zich beraadden op de toekomst. De uitkomsten daarvan zijn verwerkt in het ‘Programma 2007-2010: Op volle kracht’, dat na amendering en goedkeuring door het college van B&W momenteel wordt ingevoerd. Naam

Wijkgericht werken heet in Den Helder wijkgericht werken. De oude naam ‘buurtbeheer’ is in 2002 losgelaten. Doelen en motieven

Officieel definieert Den Helder het wijkgericht werken als ‘een gezamenlijke inspanning van bewoners, instellingen en gemeente om vanuit een gedeelde verantwoordelijkheid de leefbaarheid van de wijken op fysiek, economisch en sociaal terrein te verbeteren en te handhaven.’ Het motief is zowel het verkleinen van de afstand tussen overheid en burger als het verbeteren van de dienstverlening door een snelle en klantgerichte afhandeling van klach-ten en meldingen en een cultuurverandering in de gemeentelijke organisatie. Het accent ligt daarbij op een bottom up werkwijze. Onderzoek en resultaten

De effectiviteit van het wijkgericht werken in Den Helder wordt niet structureel gemonitord. Wel verschijnen er met vaste regelmaat interne eva-luaties. Deze evaluaties betreffen vooral het proces van wijkgericht werken op verschillende niveaus, inclusief de in de wijk gerealiseerde acties. Ook in de plaatselijke media, op de gemeentelijke website en in het burgerjaarver-slag legt de gemeente verantwoording af. In het algemeen wordt het wijkgericht werken positief ervaren. De tevreden-heid betreft vooral het functioneren van de wijkmanagers, de opzet van de wijkplatforms en het leefbaarheidspanel en de realisatie van concrete pro-jecten. Onder bewoners en maatschappelijke partners overheerst echter scepsis ten aanzien van de gemeente in haar geheel, die door het wijkge-richt werken niet kan worden weggenomen. In de politiek kan het wijkgericht werken rekenen op ruime steun.


Een opmerkelijke constructie in Den Helder is sinds enkele jaren de ‘Bege-leidingscommissie’. Doel van die commissie – met vertegenwoordigers van-uit het bestuur, het ambtelijk apparaat, de bewoners en de professionele partners – is toezien op de ontwikkeling van het wijkgericht werken. De Be-geleidingscommissie vergaderde aanvankelijk zeer frequent en bemoeide zich nauwlettend met de gang van zaken. Later besloot ze zich meer op de hoofdlijnen te richten.


Formatie en taken Voor het fysieke wijkbeheer heeft Den Helder vier ‘wijkteams’ met elk onder

meer een coördinator en een wijkconciërge. Daarnaast is er de eigenlijke unit Wijkgericht werken die bestaat uit twee wijkmanagers (2 FTE’s), die zijn ingedeeld in schaal 11a. De unit heeft geen eigen secretariaat en wordt aangestuurd door de ma-nager van de afdeling Stadsbeheer. Volgens de functieom-schrijving coördineren en regisseren de wijkmana-gers de communicatie tus-sen de organisaties van bewoners, de maatschap-pelijke partners en de ge-meente en vormen zij de ‘linking pin’ tussen de wij-ken, de afdeling Stadsbe-heer en de andere ge-meentelijke afdelingen, maatschappelijke en uit-voeringsorganisaties. Ze dragen zorg voor het ont-wikkelen, implementeren en evalueren van wijkactieplannen. ‘Kortom, we zijn zowel initiator, regisseur en makelaar als communicator,’ aldus de wijk-managers. Rollen en tijdsbesteding

De wijkmanagers typeren zichzelf als makelaar, regisseur, initiator en als ‘kop van jut’. Er is geen uitgeschreven protocol voor hun functioneren binnen en buiten het ge-meentelijk apparaat. Bijna de helft van hun werktijd zijn ze bezig met fysieke proble-men (zowel beheer als ontwikkeling). Het aandeel sociaal in hun takenpakket (momenteel ongeveer een kwart) is in ont- 0 10 20 30 40

Bestuur

Gemeenteraad




Bewoners

Met wie spreken de wijkmanagers?

Gemiddeld Den He lder

0 10 20 30 40

Veiligheid

Economie

Sociaal


Fysiek beheer

Waarmee houden de wijkmanagers zich bezig?

Gemiddeld Den Helder


wikkeling. In samenwerking met de afdeling Veiligheid, Vergunningen en Handhaving en in het kader van het gemeentebrede Integraal Veiligheids-beleid hebben de wijkmanagers voor en met de Visbuurt een buurtveilig-heidsplan opgesteld. Het voornemen is, zulke plannen ook te maken voor en met andere buurten. Op den duur kan de ontwikkeling van veiligheidsplan-nen een integraal onderdeel worden van het wijkgericht werken. Met de uitvoering van de WMO houden zich binnen de gemeentelijke orga-nisatie andere ambtenaren bezig, met wie de wijkmanagers echter wel re-gelmatig contact hebben, zeker als het gaat om aspecten waar wijken een rol kunnen spelen. Zo wordt er in enkele wijken gewerkt aan projecten ‘Thuis zijn in de wijk’, waarin wordt onderzocht wat er nodig is om mensen met een beperking optimaal in de wijk te laten functioneren. Het meest communiceren de wijkmanagers met bewoners en ambtenaren van sectoren (52%). Met bewoners communiceren ze iets minder dan ge-middeld in de door ons onderzochte gemeenten, met ambtenaren van secto-ren juist iets meer.

4 Wijkgericht werken en de rest van de gemeentelijke organisatie Gemeenteraad

B&W

Concerndirectie / gemeentesecretaris

Vijf andere afdelingen

Stadsbeheer RWO OWS WI&Z

Wijk-overstijg

end

Wijk-teams

Beheer openbare

ruimte

Werk-plaats

Haven-dienst

Oude Rijks-werf

Wijk-managers

Bedrijfs-bureau

Ophanging

De beide wijkmanagers zijn ondergebracht bij de manager van de afdeling Stadsbeheer, als het ware als ‘stafmedewerkers’ – in die zin dat ze geen lijnfunctie hebben. Die positie is gecreëerd toen de gemeente in 2003 over-ging van een dienstenmodel naar een directiemodel met afdelingen. Voor-dien was het wijkgericht werken ondergebracht bij de Milieudienst. Na de evaluatie van het wijkgericht werken in 2006 is de positionering van de wijkmanagers niet gewijzigd. Van belang is wel dat de gemeente zich de komende jaren wil ontwikkelen tot een ‘regiegemeente’: minder zelf uitvoe-ren, meer uitbesteden aan derden. Grotere delen van het beheer van de openbare ruimte zullen in dat verband mogelijk uitbesteed worden. De positionering bij de afdeling Stadsbeheer stemt tot tevredenheid, al zijn ook andere plekken in het gemeentelijk apparaat denkbaar, zeker als het wijkgericht werken zich verbreedt met de aanpak van sociale problematiek. Ook de ontwikkeling tot een ‘regiegemeente’ maakt het denkbaar dat de


wijkmanagers zich losser van Stadsbeheer opstellen en – als gebiedsmana-gers – ook ten opzichte van andere afdelingen een regisserende rol krijgen.

Rol in het apparaat Positief gesteld hebben de wijkmanagers binnen het gemeentelijk apparaat

een ‘vrije rol’. Ten opzichte van geen van de afdelingen fungeren zij als op-drachtgever en hun bevoegdheden zijn niet in een protocol of werkwijze vastgelegd. Ook de wijkteams voor het fysieke beheer sturen zij niet aan; die hebben immers hun eigen (wijk)coördinator. Met deze wijkcoördinatoren en de wijkconciërges overleggen de wijkmanagers ongeveer eens per zes weken. In 2007 is in het programma ‘Op volle kracht’ officieel vastgelegd dat de wijkmanagers op managementniveau kunnen interveniëren in andere afde-lingen, als ze er op uitvoeringsniveau niet snel uitkomen. Als zich bij de rea-lisatie van wijkactieplannen hobbels voordoen, mogen de wijkmanagers dat rechtstreeks neerleggen bij de afdelingsmanager, die vanaf dat moment verantwoordelijk is voor een adequaat vervolg. Uitgangspunt is dat wijkbe-lang boven afdelingsbelang gaat. Met sommige afdelingen – Onderwijs, Welzijn & Sport en Veiligheid,Vergunningen en Handhaving verbetert recen-telijk de relatie. Zo schuiven de wijkmanagers met enige regelmaat aan bij de beleidsteams van deze afdelingen. De wijkmanagers hoeven zich niet ‘in te vechten’ en worden steeds vaker uitgenodigd om te overleggen over uit-voeringskwesties en beleid. Rechtstreekse invloed op (een deel van) de afdelingsbegrotingen hebben de wijkmanagers echter niet. Ze zijn geen budgethouders en hebben feitelijk alleen bij de afdeling Stadsbeheer noe-menswaardige, informele invloed op de inzet van de middelen. Bij de stedelijke vernieuwing in het Stadshart is de betreffende wijkmanager actief betrokken. Bij een soortgelijke operatie in de wijk Nieuw Den Helder gaat die betrokkenheid bepaald niet vanzelf. Politiek

Wijkgericht werken heeft in Den Helder een stevige politieke basis. In het vorige raadsprogramma was wijkgericht werken één van de prioriteiten. Ook nadien heeft de raad enkele malen te kennen gegeven wijkgericht werken een impuls te willen geven. In het coalitieprogramma 2006-2010 is wijkge-richt werken opnieuw een van de speerpunten. Den Helder werkt met een projectwethouder wijkgericht werken, niet met wijkwethouders. Men vreest dat dit laatste leidt tot ‘wijkburgemeesters’, die het zicht op het algemeen stadsbelang verliezen.


Relatie met partners In de aanvankelijke plannen maakte Den Helder een onderscheid tussen

wijkplatforms (voor de professionele organisaties) en bewonerspanels (voor de bewoners). In de praktijk bleek dat onderscheid niet strikt te handhaven. Bewoners en professionele partners bleken overleg met elkaar op prijs te stellen. In drie van de vier wijken bestaat een wijkplatform (maar mét bewo-ners), in de vierde een bewonerspanel (maar mét professionals en onder de naam ‘leefbaarheidspanel’). De wijkplatforms en het leefbaarheidspanel worden voorgezeten door bewoners. De platforms waren aanvankelijk bedoeld voor informatie-uitwisseling en signalering en zijn geen formele overlegorganen. De gemeente wil hen ech-ter na de evaluatie in 2006 een zwaarder adviserende rol geven, met zeg-


genschap en verantwoordelijkheid voor een wijkbudget waaruit delen van de wijkagenda moeten worden gefinancierd. Deze manier van werken is nog niet uitontwikkeld. Bewoners

Onder de bewoners bestaat veel scepsis over het functioneren van de gemeente. Ze verwijten haar dat ze met de mond wel grote plannen belijdt, maar in de praktijk niet bereid is wijkbewoners zeggenschap te geven. De wijkmanagers functioneren naar de smaak van de geïnterviewde bewoners goed als aanspreekpunt en zijn daarbij in staat gebleken een andere cultuur in het gemeentehuis te initiëren. Ook de zelfwerkzaamheid en eigen verant-woordelijkheid van bewoners is volgens henzelf toegenomen. Wel is er bezorgdheid over de duurzaamheid van deze ontwikkeling. Ten eerste lopen volgens deze bewoners ook de wijkmanagers regelmatig stuk op hun collega-ambtenaren: ze hebben te weinig greep op het beleid, dat zich ‘stroperig’ en buiten de waarneming van de bewoners ontwikkelt. Of dat door het programma ‘Op volle kracht’ beter wordt, moet nog blijken. Ten tweede hangt het succes van de huidige wijkmanagers grotendeels samen met hun persoonlijke kwaliteiten: een en ander is te weinig vastgelegd in deugdelijke functieomschrijvingen. Gevraagd naar suggesties voor verbetering noemden de bewoners: meer betrouwbaarheid in de afspraken met het gemeentehuis, een goede functie-omschrijving van de wijkmanagers, meer klantvriendelijkheid en het besef onder ambtenaren dat zij ‘dienaren’ zijn. Ook zouden de gemaakte afspra-ken met enige regelmaat geëvalueerd moeten worden. Professionele partners

Via de wijkplatforms (maar ook op andere manieren) werken de wijkmanagers samen met de maatschappelijke partners, met name de cor-poraties, de ondernemers en het welzijnswerk en de politie. De samenwer-king met de zorg en het onderwijs is in ontwikkeling. Deze vormen van sa-menwerking zijn niet vastgelegd in een convenant of protocol Het opbouwwerk speelt in het wijkgerichte werken een actieve rol, maar dat is pas na een moeizame voorgeschiedenis en nog steeds niet helemaal naar de wens van de gemeente. Al bij de opzet in 2002 was duidelijk dat bewo-nersondersteuning een essentiële schakel was in de nieuwe manier van wijkgericht werken. Daartoe is na extern advies een ‘participatiemedewerker’ aangetrokken (in dienst bij de gemeente) en tegelijkertijd onderhandeld over het gewenste aanbod van het opbouwwerk. Net als de bewoners zijn ook de maatschappelijke partners verdeeld in hun waardering van het wijkgericht werken. Aan de ene kant zijn ze (zeer) te spreken over de inzet van de wijkmanagers. Dat zijn ‘duidelijke aanspreek-punten’ en ‘bruggenbouwers’ die ‘adequaat optreden’, ‘niet eindeloos verga-deren’, meer ‘echte actie mogelijk maken’ en daarnaast ‘de gemeente toe-gankelijker maken’, zodat er nu eindelijk ‘afspraken te maken zijn’. De bewoners hebben echter de indruk dat de wijkmanagers ‘voortdurend moe-ten pionieren’ en daarbij last hebben van de ‘hokjes binnen de gemeente’. De ‘intentie is er wel, maar in de praktijk is het nog moeilijk’ om echt open te staan voor maatschappelijke initiatieven. Sommigen zijn nog negatiever; volgens hen maakt de gemeente ‘geen fundamentele keuze’, door wel wijk-managers aan te stellen, maar voor het overige ‘verkokerd te blijven wer-ken’.


Instrumenten In alle wijken wordt met enige regelmaat een schouw gehouden. Rond

specifieke projecten (zoals ontwikkelingsplannen voor – delen van – wijken) organiseert de gemeente informatie- en themabijeenkomsten. Het opbouw-werk organiseert regelmatig een ‘panel’: bewoners in bepaalde buurten en wijken worden dan geënquêteerd over de leefbaarheid waarna ze worden uitgenodigd om samen met anderen problemen in de wijk aan te pakken. Daarnaast is er contact met het Antilliaans beraad, de Jongerenadviesraad en de Adviesraad Ouderenbeleid. De bedoeling is dat in elke wijk een multifunctioneel‘wijkservicepunt’ wordt gerealiseerd, veelal aangehaakt of ondergebracht in een bestaande locatie, zoals een buurthuis, en in samenhang met het concept van de ‘multifunctio-nele centra’. Als een multifunctioneel centrum moet het servicepunt een centrale plek in de wijk worden, waar informatie voorhanden is en waar be-woners en professionele partners kunnen vergaderen en spreekuur houden. Alleen in Julianadorp is tot nu toe een (voorlopig) wijkservicepunt gereali-seerd. In ontwikkeling zijn ook de ‘wijkactieplannen’. In de loop van 2006/2007 is het eerste plan in de wijk De Schooten en Boatex opgesteld door de plan-nen van de relevante gemeentelijke afdelingen en de partnerorganisaties te bundelen. Deze bundeling is in twee ronden voorgelegd aan bewoners en daarna bezegeld en huis-aan-huis verspreid. Met opzet is het wijkactieplan zo kort en concreet mogelijk: geen visies en beleidsplannen, maar onder-werpen waar de bewoners daadwerkelijk mee te maken krijgen. Het plan mondt uit in een lijst met ‘aandachtspunten’ waarvan de realisatie in de toe-komst op de agenda staat. Die uitvoering wordt gemonitord. In principe bie-den de wijkactieplannen de wijkmanagers de mogelijkheid om de afdelingen te ‘dwingen’ tot helderheid en verantwoording. In de andere wijken worden momenteel volgens hetzelfde procedé wijkac-tieplannen gemaakt, met dat verschil dat deze gaandeweg steeds minder een bundeling van bestaande plannen zullen zijn en meer zullen voortbou-wen op de wensen van bewoners. Volgens de wijkmanagers is de gemeente daar echter nog niet rijp voor: dat vergt meer flexibiliteit en absorptievermo-gen dan de meeste afdelingen nu kunnen waarmaken. In het kader van de Stedelijke vernieuwing worden daarnaast ‘wijkontwikke-lingsplannen’ (in Julianadorp: ‘structuurvisie’) opgesteld met een langere looptijd en een geringere reikwijdte. Met de belangrijkste verhuurder in Den Helder heeft de gemeente bovendien een ‘convenant woonomgeving’ opge-steld, met gezamenlijke afspraken op het gebied van ontwikkeling en be-heer. Een zeer concreet instrument vormen de zogeheten ‘Optuindagen’: dagen waarop buurtbewoners samen met de gemeente een stuk openbare ruimte opknappen tot een niveau dat boven het standaard onderhoudsniveau ligt. Na de introductie in 2005 hebben intussen Optuindagen plaatsgevonden in enkele wijken. De bedoeling is om het accent gaandeweg te verleggen van troep opruimen naar de buurt opfleuren. De bewonersorganisaties hebben jaarlijks in totaal ongeveer € 45.000 te besteden voor organisatie en evenementen. Daarnaast is er per wijk een budget van € 20.000 voor incidentele projecten, dit naast een jaarlijks bud-get van € 43.000 voor wijkoverstijgende projecten en bovenop de reguliere onderhoudsbudgetten. In totaal is dat ongeveer € 2,85 per inwoner.


Klachten en wijkposten Met klachten en meldingen kunnen inwoners van Den Helder tijdens

kantooruren terecht bij (het telefoonnummer van) de Klantenservice. Daar-naast kunnen ze ook meldingen doen bij de meldposten in de wijken, die veel gevestigd zijn in een buurthuis, maar niet altijd bemenst zijn: het gaat om spreekuren.

6 Perspectief Sterk in het wijkgericht werken in Den Helder is de in brede kring (zij het vooral buiten het gemeentelijk apparaat) gewaardeerde inzet van de wijk-managers en de duidelijke politieke bereidheid om er een succes van te maken. Daar staat tegenover dat de procedurele inbedding, ook na de eva-luatie, nog niet sterk is. ‘In ontwikkeling’, stellen sommige betrokkenen posi-tief; ‘we moeten het nog zien’, zeggen de sceptici. De belangrijkste bedreiging is, dat de afdelingen niet in staat zijn tegemoet te komen aan de wensen vanuit de wijk, zoals die momenteel in de wijkac-tieplannen worden vastgelegd. Ook de verhouding met de stedelijke ver-nieuwing in Nieuw Den Helder en het stadscentrum is nog niet helemaal helder: de samenwerking met de wijkmanagers wordt wel beter, maar ‘con-currentie’ tussen ambtenaren in deze beide processen ligt nog steeds op de loer. Kansen doen zich voor in de beoogde ontwikkeling van Den Helder tot ‘regiegemeente’, aangezien die ontwikkeling hogere eisen zal gaan stellen aan het vraaggestuurd regisserend vermogen van ambtenaren, een compe-tentie die in principe in het wijkgericht werken ingebakken zit. De wijkmanagers zien voorzichtig perspectief in de ontwikkeling naar ‘ge-biedsmanagement’. Ze hebben daarbij een ontwikkeling voor ogen in de richting van regie en management van de wijk. Dat wil zeggen: niet vanuit één gemeentelijke afdeling (i.c. Stadsbeheer) proberen integraliteit bij an-dere afdelingen en de maatschappelijke partners te bewerkstelligen, maar van meet af onafhankelijk vanuit gevalideerde trends en eisen ontwikkeling en beheer van wijken vorm geven. Daarvoor zullen echter eerste de beperk-tere doelen van het programma ‘Op volle kracht’ (2007) moeten worden gerealiseerd: meer burgerparticipatie, wijkactieplannen die ertoe doen, ver-sterking van de wijkplatforms en een steviger positie van de wijkmanagers.


Bijlage 4 Haarlemmermeer

1 Typering Haarlemmermeer is een vrij jonge gemeente (1855)

met aanvankelijk een sterk agrarisch karakter. In de loop van de twintigste eeuw kwam na de landbouw de glastuinbouw op, maar vooral: kwam Schiphol tot ontwikkeling. Rond de luchthaven en rondom Hoofd-dorp ontstonden grote bedrijventerreinen. De gemeenten telt maar liefst 26 kernen, waarvan Hoofddorp en Nieuw-Vennep verreweg de grootste zijn. Aan de wijken van Haarlemmermeer is helder de ge-schiedenis van 150 jaar bouwen en wonen te zien. Er zijn ‘oude’ wijken en kernen, waaromheen met name ná de jaren zestig van de 20ste eeuw nieuwbouwwijken zijn gebouwd. Deels als ‘overloopwijken’ voor mensen in omliggende gemeenten, deels voor Haarlemmermeerders zelf.

Haarlemmermeer is een welvarende gemeente met een zeer lage werkloosheid. In enkele wijken (met name ‘oude’ uitbreidingswijken) doen zich problemen voor met (verkeers)veiligheid, terwijl in de hele gemeente de spreiding van voorzieningen een probleem is. De sociale samenhang in de ‘oude’ kernen is vrij sterk, in de nieuwere wijken en met name de VINEX-wijken minder.


Indeling De gemeente Haarlemmermeer telt 140 duizend inwoners. Ongeveer de

helft van hen woont in Hoofddorp. De andere wat grotere kernen zijn Nieuw-Vennep (30.000 inwoners) en Badhoevedorp (12.000 inwoners). De rest van

de bewoners woont in een van de an-dere 23 (soms zeer kleine) kernen. Ten behoeve van het gebiedsgericht werken is Haarlemmermeer verdeeld in zes gebieden met elk ongeveer 25.000 inwoners. Zo wordt er gebiedsgericht gewerkt in de hele gemeente, ook in het centrumgebied. De gebieden ver-schillen sterk van elkaar: zo omvat gebied 6 dertien kernen, terwijl Hoofd-dorp verdeeld is over drie gebieden. Binnen deze gebieden liggen zeer uit-eenlopende wijken. In een uitgebreid

onderzoek uit 2005 (‘Kijk op de wijk’) heeft de gemeente ze geordend in acht typen: historische kernen, luxe bouw, oude uitbreidingswijken, nieuwe uit-breidingswijken, centrumgebied, eerste grootschalige wijken, groeikernwij-ken en VINEX-wijken. In het vervolg op dat onderzoek in 2007 (‘Kijk op de wijk 2’) is in kaart gebracht hoe het in deze typen wijken is gesteld met bin-ding en ondersteuning.


Geschiedenis Haarlemmermeer werkt sinds 1996 nadrukkelijk gebiedsgericht. Dat is

destijds begonnen met het ‘rayonbeheer’, waarin de verschillende vormen van fysiek beheer en onderhoud in integraal werkende rayonteams werd ondergebracht. In 1999 kwam daarnaast ‘integraal buurtbeheer’: in enkele wijken en kernen werd op experimentele basis naast het fysieke beheer ook de aanpak van sociale problematiek geïntegreerd. In 2003 kwam het ‘ker-nenbeleid’ van de grond, met bijzondere aandacht voor zowel beleidsont-wikkeling als participatie. In 2006 is de gemeentelijke organisatie ingrijpend op de schop gegaan en vanaf dat moment zijn rayonbeheer en het integraal buurtbeheer vervangen door ‘gebiedsgericht werken’. Verschil met de voorgaande fasen is onder meer het streven naar een vraaggerichte en een integrale aanpak (alle pro-blemen en alle relevante partners) in elk van de zes gebieden waarin de gemeente is verdeeld. De nieuwe manier van werken wordt ontwikkeld bin-nen het concept van de ‘publieke dienstverlening’. Namen

Haarlemmermeer spreekt niet van wijkgericht werken, maar van ‘gebiedsgericht werken’. Daarmee doet de gemeente recht aan het feit dat het niet alleen om wijken maar ook om kernen en dorpen gaat.

Doelen en motieven De gemeente Haarlemmermeer heeft met gebiedsgericht werken een breed

spectrum aan doelen voor ogen: • klantgericht werken, • maatwerk voor elk gebied, • samenhang in de inspanningen van gemeente én partners, • betere communicatie met de bewoners. De nadruk ligt daarbij op betere publieke dienstverlening door het afstem-men van het aanbod van beleid en uitvoering op de vraag. Verbetering van de publieke dienstverlening vormt nadrukkelijk het kader van het gebiedsge-richt werken. De bedoeling is, dat niet alleen het gemeentelijk beleid wordt doorgedecen-traliseerd naar de gebieden, maar ook dat bewoners van de wijken en ker-nen bottom up greep krijgen op reguliere gemeentelijke budgetten. Daartoe wil de gemeente ‘ruimte voor de vraag’ creëren. Onderzoek

Het gebiedsgericht werken wordt momenteel niet gemonitord en er wordt evenmin ander onderzoek naar gedaan. De onderzoeken die de gemeente naar de wijken heeft uitgevoerd (‘Kijk op de wijk’ 1 en -2), zijn geen proces- of effectevaluaties van het gebiedsgericht werken of zijn voorgangers. De enige min of meer formele manier waarop de gemeente verantwoording aflegt van het gebiedsgericht werken is via het Burgerjaarverslag en daar-naast via de rechtstreekse communicatie met burgers, bedrijven en instellin-gen en onregelmatig via de gemeentelijke pagina in de Hoofddorpse Cou-rant. Betrouwbare indicaties van het succes van het gebiedsgericht werken ont-breken daardoor. Een positief signaal is, dat gemeente en bewoners er be-gin 2008 in zijn geslaagd overeenstemming te bereiken over het participa-tiebeleid, waarin de positie van dorps- en wijkraden naar tevredenheid is vastgelegd.



Formatie en taken Onder leiding van een hoofd dat daarnaast hoofd van de groep Publieke

dienstverlening is (1 FTE, schaal 15) werken er in de unit Gebiedsgericht werken: • zes gebiedsmanagers (6 FTE’s, schaal 13/14), • drie assistent-gebiedsmanagers (3 FTE’s, schaal 10) en • 2 FTE’s ‘medewerker dienstverlening’ (schaal 7). Ter ondersteuning is er verder een halve FTE projectmedewerker (schaal 10) en vier FTE’s administratie en secretariaat (schaal 6). De assistent-gebiedsmanagers hebben enkele zelfstandige taken, onder meer bij verkeerskwesties en de afhandeling van complexe brieven. Daar-naast assisteren ze de gebiedsmanager, die overall verantwoordelijk blijft. Volgens de functieomschrijving draagt de gebiedsmanager niet alleen de verantwoordelijkheid voor de regie van de samenwerking met de ketenpart-ners, maar ook voor de processturing binnen de gemeentelijke organisatie. Concreet is hij of zij ook verantwoordelijk voor de totstandkoming van de gebiedsprogramma’s.

Rollen en tijdsbesteding

De gebiedsmanagers typeren zichzelf vooral als ‘ambassa-deur van de gemeente’, als ‘regisseur’ en als ‘waakhond’. Voor hun functioneren in de gebieden en in het gemeen-telijk apparaat is geen proto-col ontwikkeld. Dat staat wel op de rol. De gebiedsmanagers zijn er in beginsel voor ‘hun’ gebied, maar hebben zich ook toege-legd op thema’s, zodat enige specialisatie en kennisverga-ring kan optreden en zij in voorkomende gevallen elkaar kunnen vervangen. De gebiedsmanagers zijn ongeveer de helft van hun tijd bezig met fysieke kwesties (beheer en ontwikkeling). In vergelijking met het gemiddelde van de inmiddels vijftien door ons onderzochte gemeenten besteden zij meer tijd aan veiligheid en eco-nomische kwesties en minder aan sociale. Bij sociale problemen ziet het gebiedsmanage-ment zich vooral als verwijzer. De uitvoering van de WMO ligt in handen van een andere afde-ling, maar de ge-biedsmanagers hou-den zich er – vanuit

0 10 20 30 40

Bestuur

Gemeenteraad



Maatschappel ijke organisaties

Bewone rs

Met wie spreken de gebiedsmanagers?

Gemiddeld Haarlemmermeer

0 20 40

Veiligheid

Econ omie

Sociaal


Fysiek beheer

Waarmee houden de gebiedsmanagers zich bezig?

Gemiddeld Haarlemmermeer


hun zorg voor leefbaarheid en sociale cohesie – zijdelings wel mee bezig. De gebiedsmanagers zijn in vergelijking met hun collega’s in andere door ons onderzochte gemeenten relatief veel in gesprek met collega-ambtenaren, het bestuur en de gemeenteraad en veel minder in gesprek met bewoners.


Ophanging Haarlemmermeer heeft in 2006 een ingrijpende reorganisatie gerealiseerd.

Het ‘nieuwe’ gebiedsgericht werken heeft daarbij een plek gekregen in de Groep Publieke dienstverlening, dat wil zeggen: in de front office en dus niet bij een van de beleidsontwikkelende of uitvoerende afdelingen van de back office.

Inmiddels wordt de ambtelijke organisatie alweer aangepast. De verschillen-de ‘groepen’ (naast Publieke dienstverlening ook Uitvoering, Projecten, Stra-tegie, Ondersteuning, Corporate control en Staf B&D, met elk een eigen groepsmanager) worden afgeschaft. Er komt onder leiding van een alge-meen directeur / gemeentesecretaris een vierkoppige directie met een porte-feuilleverdeling op basis van clusters van afdelingen. De verwachting is, dat het gebiedsmanagement aangestuurd blijft worden door de directeur met Publieke dienstverlening in zijn of haar portefeuille. Ook het onderscheid tussen back office en front office blijft bestaan. De opzet is daarbij, sterk van elkaar afhankelijk te zijn in een lerende organisatie. In een eerder stadium (ten tijde van het ‘rayonbeheer’ en van het ‘integraal buurtbeheer’) was het wijkgericht werken ondergebracht bij de afdeling Be-heer en onderhoud. Over de huidige ophanging is men in Haarlemmermeer tevreden. Rol in het apparaat

De gebiedsmanagers functioneren nadrukkelijk niet als opdrachtgever aan de uitvoerders en beleidsmakers in de back office. Voor de relatie met hen is geen uitgeschreven protocol, zodat deze afhankelijk is van de kwaliteit


van de informele relaties. De verhoudingen tussen front en back office zijn nog sterk in ontwikkeling. De algemene gedachte bij de invoering van gebiedsgericht werken was, dat de gebiedsmanagers verantwoordelijk zouden zijn voor de processturing van de interne gemeentelijke organisatie. Volgens de gebiedsmanagers kunnen ze die verantwoordelijkheid nog niet waarmaken. De relatie ten opzichte van de back office is momenteel nog te zeer ‘vragend’. Men wordt weliswaar inmiddels steeds vaker uitgenodigd om mee te denken en te ontwikkelen, maar soms moeten de gebiedsmanagers zich ook nog wel eens naar binnen vechten. Met een aantal afdelingen van de back office (zoals Beheer en onderhoud, Jeugd en Handhaving) hebben de gebiedsmanagers regelmatig overleg, terwijl ze in de meeste stafoverleggen vertegenwoordigd zijn. Daarnaast hebben ze hun eigen gebiedsmanagersoverleg, waarbij afhankelijk van het aandachtsgebied ook medewerkers uit de back office worden uitgenodigd. In ontwikkeling zijn de gebiedsprogramma’s, maar die zijn niet sturend voor de begrotingscyclus of de jaarplannen van andere afdelingen in de gemeente. Intern is de afspraak gemaakt dat gebiedsmanagers in principe alleen com-municeren met het management van de afdelingen in de back office: zo wordt voorkomen dat medewerkers van deze afdelingen een dubbele aan-sturing krijgen: enerzijds van hun lijnmanager, anderzijds van de gebieds-manager. Om niet steeds hun hand te moeten ophouden bij de back office, hebben de gebiedsmanagers afspraken gemaakt met de afdeling Beheer openbare ruimte over een jaarlijkse ‘vrije ruimte’ – van ongeveer €180.000 voor de hele gemeente – voor onvoorziene uitgaven in het onderhoud. Vanuit de gebieden mogen de gebiedsmanagers daarvoor prioriteiten aangeven. Daarnaast is momenteel een proef gaande waarin de gebiedsmanagers samen met de afdeling Beheer openbare ruimte vier keer per jaar prioriteiten stellen voor beheer in de gebieden. Deze afdeling is in 2007 begonnen haar plannen per gebied in te richten (en pas daarna per discipline). Politiek

De gemeenteraad steunt in grote meerderheid het gebiedsgericht werken als onderdeel van de publieke dienstverlening, al bleek er bij de algemene beschouwingen in november 2007 wel wat zorg over de kwaliteit van de burgerparticipatie. Bij de reorganisatie in 2006 heeft de raad gesteld nog minstens één jaar de zeggenschap te willen behouden over de besteding van het Fonds Wijken en Kernen. Zodra het gebiedsgericht werken duidelijk op de kaart staat, zal ook die besteding door de gebiedsmanagers mogen plaatsvinden. Haarlemmermeer kent geen wijk- of gebiedswethouders. Een van de wet-houders heeft het gebiedsgericht werken in zijn portefeuille. De relatie tus-sen de gebiedsmanagers en het college is goed en in voorkomende geval-len maken de gebiedsmanagers daarvan gebruik om stagnatie in de relatie met de back office te verhelpen. Van mogelijke nadelen van deze route bo-venlangs (wrijvingen met managers en medewerkers in de back office) is tot nog toe niets gebleken.

5 Wijkgericht werken buiten de gemeentelijke organisatie, in de wijk Relatie met partners

In de meeste wijken en kernen bestaat enige vorm van bewonersorganisatie in de vorm van dorps- en wijkraden. In sommige wijken is die vorm van par-


ticipatie in ontwikkeling. Op strategisch niveau is er voor de hele Haarlemmermeer een regiegroep, waar de gemeente en de professionele partners op directieniveau met el-kaar de voortgang van het gebiedsgericht werken bespreken. In de meeste gebieden is er een gebiedsteam waarbinnen de gemeente op tactisch ni-veau structureel samenwerkt met de politie, de woningcorporatie, het wel-zijnswerk en de ondernemers. Daarnaast is er in enkele wijken een wijkplat-form, waar dezelfde partners op operationeel niveau samenwerken. Het opbouwwerk maakt deel uit van de wijkplatforms en ondersteunt daarnaast de wijkraden. De invulling daarvan verschilt per gebied. Er wordt gewerkt aan een protocol of convenant waarin de samenwerking met de professione-le partners wordt vastgelegd. In de wijken zelf speelt de gemeente in de vorm van de gebiedsmanager een vrij actieve rol. Ze beperkt zich niet tot procesregie en het opstellen van gebiedsprogramma’s, maar wil ook komen tot daadwerkelijke actie. De na-druk ligt daarbij op de samenwerking met de professionele partners. Bewoners

Onder in dorps- en wijkraden actieve bewoners van de Haarlemmermeer heerst veel scepsis over de ‘grote afstand tussen wensbeeld en realiteit’ in het gebiedsgericht werken. De verhalen zijn groots, zo vinden zij, maar de praktijk loopt daarbij achter. De gemeente staat te weinig open voor de in-breng van bewoners, zeker tijdens en vlak na de recente reorganisatie. De indruk bestaat dat de gemeente alleen een beroep doet op bewoners als het haar goed uitkomt, terwijl ze hen verder te vaak in de steek laat. Dat ligt niet zozeer aan de gebiedsmanagers zelf, al verschilt hun kwaliteit per persoon. "We zien hun machteloosheid, ze zijn generaals zonder leger'' die vaak verzanden in regels en procedures. Ze zijn vooral bezig met pogin-gen enige invloed te krijgen op de back office. En daar werken nogal wat ambtenaren die hun eigen gang gaan, want de gemeente is sterk intern geo-riënteerd,’ aldus bewoners. De oplossing zien deze bewoners niet in het aanpassen van het wensbeeld, want dat deugt wel. De stap van rayonbeheer en integraal buurtbeheer naar gebiedsmanagement wordt als ‘logisch’ gezien, en men stelt het op prijs dat de gebiedsmanagers niet langer ‘end of pipe’ zitten, maar in het hart van de organisatie, zodat er meer samenhang in het gemeentelijk optreden kan komen. Gebiedsmanagement heeft overigens niet alleen zonnige kanten: een keerzijde is, dat voorheen welwillende ambtenaren in de back office nu minder armslag hebben omdat er in de vorm van gebiedsmanagement een extra laag tussen bewoners en gemeente is geschoven. Beter zou het zijn als de gemeente waar ging maken wat ze met gebieds-management belooft. Concreet: meer dereguleren, meer ruimte voor de ge-biedsteams. Alle ambtenaren moeten gekoppeld worden aan een gebied en de gebiedsmanagers moeten rechtstreeks en met mandaat toegang hebben tot de back office. Alle ambtenaren moeten getraind worden in gebiedsge-richt werken en – bijvoorbeeld door ‘wijkstages’ beter zicht krijgen op de werkelijkheid van de wijken, op een heel praktisch niveau. Niets in de wijken zou buiten het gebiedsmanagement om mogen verlopen. Professionele partners

De professionele partners zijn gemiddeld aanzienlijk minder sceptisch over het gebiedsgericht werken. Ook zij zien dat de gebiedsmanagers slechts een adviserende rol hebben ten opzichte van hun collega’s op het gemeen-tehuis en ook zij missen nog de concrete resultaten – ‘het is nog even zoe-ken, het moet nog groeien,’ aldus bijvoorbeeld de politie. Ze ondersteunen


echter de algemene lijn van het gebiedsgericht werken: een integrale, be-leidsmatige benadering vanuit het hele gebied. Bij de grootste woningcorpo-ratie ziet men aan die beleidsmatige insteek ook wel een nadeel: ‘Er is meer aandacht gekomen voor participatie van bewoners en voor een zorgvuldige opbouw, maar de slagvaardigheid die we kenden van rayonbeheer en inte-graal buurtbeheer lijdt daar wel onder: gebiedsgericht werken is momenteel te weinig op uitvoering gericht. De welzijnsinstelling (Meerwaarde) heeft parallel aan de gemeentelijke reor-ganisatie ook haar werkgebied in ‘gebieden’ verdeeld en vinden gebiedsge-richt werken ‘uitstekend, mits goed uitgevoerd’. Die mits houdt vooral in, dat de communicatielijnen kort en stevig moeten zijn en dat er programma’s en processen aan het werken ten grondslag dienen te liggen. Met name in dat laatste ziet Meerwaarde grote stappen vooruit, al kan het altijd beter: ‘We zouden vooral graag zien dat de gebiedsmanager meer doorzettingsmacht kreeg.’ Instrumenten

De gemeente Haarlemmermeer werkt in de gebieden met wijkschouwen. In ontwikkeling is daarnaast het instrument ‘gebiedsprogramma’s’. Bedoe-ling daarvan is, dat de inspanningen van gemeente en partners per gebied vraaggestuurd worden geordend. Zo ver is het nog niet. In 2007 is een eer-ste poging gedaan, die nog tamelijk vanuit het aanbod redeneerde. Op basis van een globale inventarisatie van knelpunten per gebied hebben de ge-biedsmanagers een opzet gemaakt en met de professionele partners be-sproken. Die hebben daar vervolgens hun programma’s per gebied aan toe-gevoegd. Met de bewoners is die bundeling van programma’s niet besproken. In 2008 wordt een volgende stap gezet: de gebiedsprogramma’s moeten dan per gebied het gezamenlijke antwoord van gemeente en part-ners bieden op eveneens per gebied geïnventariseerde problemen. Sinds 2006 kent Haarlemmermeer wijkbudgetten. Elk jaar is € 600.000 be-schikbaar voor initiatieven van inwoners die de openbare ruimte verfraaien of het buurtgevoel versterken. Bewoners kunnen aanvragen indienen tot een maximum van € 15.000. De gebiedsmanagers toetsen de aanvragen op bestaande criteria, waarna de gebiedsteams besluiten over de toekenning; de uitvoering ligt in handen van de back office. De bedoeling is, dat op ter-mijn ook bewoners een stem krijgen in de toekenning. Naast de wijkbudgetten is er het Fonds Wijken en kernen, aanvankelijk ter grootte van € 1 miljoen, waarvan nu nog ongeveer € 250.000 rest. Over de besteding daarvan beslist de gemeenteraad. Bij elkaar opgeteld is momen-teel jaarlijks 850 duizend euro aan wijkbudget beschikbaar, per bewoner een bedrag van ruim € 6,- In het kader van het jeugdbeleid is recentelijk een Jeugdadviesraad opge-richt die de gemeente gevraagd en ongevraagd kan adviseren. Op gebieds-niveau is die echter niet actief. Wel zijn er enkele gebieden waar de moskee actief wordt betrokken in het wijkplatform. Klachten en wijkposten

In het kader van de verbetering van de publieke dienstverlening heeft de gemeente Haarlemmermeer sinds 2006 een viertal gedecentraliseerde ser-vicecentra opgezet. Burgers kunnen daar niet alleen terecht voor paspoor-ten, vergunningen en andere gemeentelijke producten en diensten (soms op afspraak), maar ook voor meldingen van problemen in de openbare ruimte. Deze servicecentra zijn gemiddeld 24 uur per week geopend en hebben een bemensing van 2 FTE’s. Jaarlijks komen er ongeveer 20.000 meldingen binnen.


6 Perspectief

Gebiedsgericht werken staat in de gemeente Haarlemmermeer duidelijk in de kinderschoenen, en daar horen kinderziekten bij. De doelen en de daarbij passende structuur stáán er in grote lijnen. De gebiedsmanagers hebben in principe een sterke positie: ze zijn een serieuze gesprekspartner op direc-tieniveau. De positionering bij de groep Publieke Dienstverlening – dat wil zeggen: relatief los van de Groep Uitvoering – geeft hen de kans om ten opzichte van de hele back office op basis van de gebiedsprogramma’s stu-rend op te treden. De politieke steun is ruim en ook de bewoners en de maatschappelijke partners zien genoeg in de uitgezette lijnen, al koesteren zij ook – in wisselende mate – wel enige scepsis over het verschil tussen theorie en praktijk. Bewoners meten de waarde van gebiedsgericht werken vooral af aan de resultaten in de uitvoering en worden daarin gevolgd door de grootste cor-poratie. Wordt de uitvoering van sociaal, fysiek, economisch en veiligheids-beleid beter van gebiedsgericht werken? Het is nog te vroeg om die vraag met een volmondig ja te beantwoorden, het moet nog blijken. In deze ‘overgangsfase’ heeft het gebiedsgericht werken enkele kwetsbare punten. Zo staat de uitvoering onder een dubbele aansturing: van zowel de gebiedsmanagers als de lijnmanagers, c.q. de beleidsafdelingen. Het is dan ook van groot belang dat die beide vormen van aansturing een harmonie met elkaar vinden, dan wel de onderlinge grenzen bepalen. Een nadere uitwerking van de onderlinge (machts)verhoudingen in een protocol of con-venant is zinnig, zodat er meer eenheid in de werkprocessen komt. De ge-biedsprogramma’s in ontwikkeling kunnen daarbij een belangrijke rol spelen.


Bijlage 5 Heemskerk

1 Typering Heemskerk is een groene woongemeente aan de

bovenrand van de IJmond en de Randstad. Rond het oude centrum zijn met name vanaf de jaren zes-tig nieuwe woonwijken verrezen, die merendeels worden bewoond door forenzen, onder wie veel (deels allochtone) werknemers van staalbedrijf Corus in Velsen. Aan de westkant van de gemeente is enige agrarische werkgelegenheid, terwijl er en-kele bedrijventerreinen zijn. Hoewel Heemskerk ook duinen en strand op zijn grondgebied heeft, is de recreatieve betekenis gering, aangezien het strand alleen per fiets recht-streeks bereikbaar is.

Heemskerk kent naast de alledaagse kwesties rond het fysieke beheer enkele stedelijke problemen. Er is hier en daar wat verkeersproblematiek en af en toe ontstaan er conflicten tussen groepjes rondhangende jongeren en omwonenden. In verschillende buurten vindt ‘stedelijke vernieuwing’ plaats door de vervanging van oude portieketagewoningen door duurdere wonin-gen. In de afgelopen jaren zijn 400 woningen gesloopt en in de komende jaren worden er nog eens 500 gesloopt op een totale woningvoorraad van ongeveer 17.000 woningen. Op middellange termijn dreigt vergrijzing en ontgroening de gemeente wat harder te treffen dan gemiddeld in Nederland.

2 Ontstaan, doelen en realisatie van het wijkgericht werken Indeling

In Heemskerk wonen nu nog ruim 38.000 men-sen, de gemeente groeit de komende jaren door naar ruim 40 duizend inwoners. Zij wonen ver-spreid over zes buurten, waarvan de laatste (Broekpolder, niet zicht-baar op het kaartje hier-naast) nog in aanbouw is. De buurten tellen ge-middeld tussen de zes- en zevenduizend inwo-ners. Ze liggen als schillen rond het oude dorpscentrum en hebben bijna uitsluitend een woonfunctie. Duidelijk anders is de ‘wijk’ Duin tot Dorp: die bestaat grotendeels uit een uitgebreid tuinbouwgebied tussen de dorpsbe-bouwing en de duinen.


Geschiedenis Medio 1995 ging in Heemskerk een tweejarig experiment met buurtbeheer

van start in één wijk, de Muziekbuurt. Dat experiment werd vooral geïnspi-reerd vanuit de noodzaak om door middel van Sociale en bestuurlijke ver-nieuwing de afstand tussen burger en bestuur te verkleinen. Pas in het ver-lengde daarvan was verbetering van het beheer van de openbare ruimte het doel. Bij de concrete aanpak was de Deventer wijkaanpak het model: de gemeentelijke coördinator buurtbeheer werkte in een ‘tandem’ samen met de opbouwwerker. Al een jaar later besloot de gemeenteraad na een evalua-tie de aanpak ook in de andere Heemskerkse buurten toe te passen, het-geen in de periode tot 2001 stapsgewijs werd geëffectueerd. In alle buurten kwamen ‘projectteams’ van bewoners, de eenpersoons functie van coördina-tor buurtbeheer evolueerde tot een Bureau Buurtbeheer met 4 à 5 mede-werkers en de professionele partners raakten steeds meer betrokken. Een nieuwe impuls kreeg het buurtgericht werken toen in 2003 werd beslo-ten om voortaan met ‘buurtcontracten’ te werken. Daarin leggen de gemeen-te en haar professionele partners onder toeziend oog van de bewoners zo concreet mogelijk hun activiteiten per buurt vast voor een looptijd van 2,5 jaar. Vanaf 2003 zijn deze buurtcontracten gefaseerd ingevoerd in alle buur-ten. Eind 2007 is in één van de buurten (Boven de Baandert) een buurtcon-tract nieuwe stijl ingevoerd met een veel grotere aandacht voor de sociale component van buurtgericht werken. De bedoeling is, dat dit ook in de ande-re buurten gaat gebeuren. Namen

Heemskerk spreekt niet van wijkgericht werken, maar van ‘buurtgericht werken’. Daarmee vermijdt de gemeente de term wijk (die aan het naburige Beverwijk doet denken) en maakt ze duidelijk dat ze kleinschalig en dicht bij de burgers van Heemskerk wil werken.

Doelen en motieven De gemeente Heemskerk stelt zich met buurtgericht werken vooral ten doel

het contact en de communicatie met burgers te verbeteren. Daarnaast gaat het in de buurten om het bevorderen van sociale samenhang en veiligheid en bij de gemeente en haar professionele partners om een burgergerichte werkcultuur en een klantgerichte werkwijze. Nadrukkelijk wordt ook de uit-voering van de WMO in het verlengde gezien van het buurtgericht werken. Gaandeweg is het accent daarbij verlegd van contact met de bewoners naar burgerparticipatie, dat wil zeggen: gericht op een grotere eigen verantwoor-delijkheid van burgers.

Onderzoek Het buurtgericht werken in Heemskerk is de afgelopen jaren enkele malen

geëvalueerd. In 2001 werd voor het laatst het gehele proces en de effecten onder de loep genomen. Begin 2008 is de invoering van de eerste van de nieuwe generatie buurtcontracten (met een verbreding naar het sociale) onderzocht. Verantwoording over het buurtgericht werken legt de gemeente af in de vorm van de buurtcontracten zelf. Voor het opstellen van elk buurtcontract wordt een leefbaarheidsmonitor uitgevoerd.



Formatie en taken In strikte zin is er in Heemskerk geen sprake van een unit wijkgericht

werken, aangezien er geen formele organisatie-eenheid is met dat doel. Onder leiding van het hoofd van de afdeling Buurtzaken (1 FTE, schaal 13) en het hoofd van het binnen die afdeling gesitueerde Bureau Buurt en Vei-ligheid (1 FTE, schaal 11) werken er aan buurgericht werken: • vier buurtcoördinatoren (3FTE’s, schaal 10), • een veiligheidscoördinator (0,5 FTE, schaal 10), • een accountmanager10 (0,8 FTE, schaal 11), • een secretariële ondersteuner (1 FTE, schaal 6). In de buurten zelf zijn daarnaast zes buurtmeesters actief (6 FTE’s, schaal 7) met een functie die zowel toezichthoudende als conciërgeachtige taken omvat in het beheer van de openbare ruimte. Over deze functie is momen-teel veel discussie, zowel in het raadhuis als onder bewoners en professionele partners: de buurtmeesters zouden zich te-veel bezig houden met toezicht en zich te weinig in de buurt manifesteren. Volgens de functieomschrijving heeft de buurtcoördinator vooral de taak om het buurtgericht wer-ken op het niveau van de zes buurten te regisseren. Concreet is hij of zij verantwoordelijk voor de kwaliteit van de bewonerspar-ticipatie, voor de sturing en inte-grale samenwerking binnen en buiten de gemeentelijke organi-satie en voor het signaleren van problemen in de buurt. In het kader van die verantwoordelijkheid coördineert de buurtcoördinator de totstandkoming van de buurtcontracten en bewaakt hij of zij de uitvoering ervan. Rollen en tijdsbesteding

De buurtcoördinatoren typeren zichzelf vooral als ‘regisseur’, ‘waakhond’ en ‘ambassadeur van de gemeente’. De procedure voor het opstel-len van de buurtcontracten – en daarmee een groot deel van het takenpakket van de buurt-coördinator is vastgelegd in een draaiboek. Een werkpro-cesbeschrijving is in de maak. De buurtcoördinatoren houden zich iets meer dan hun colle-ga’s elders bezig met fysieke

Noot 10 Deze heeft een staffunctie binnen buurtzaken en is niet binnen het bureau B&V geplaatst.

0 10 20 30 40

Bestuur



Met wie spreken de gebiedsmanagers?

Gemiddeld Heemskerk

0 20 40 60

Veiligheid

Sociaal

Fysiek beheer

Waarmee houden de gebiedsmanagers z ich bezig?

Gemiddeld Heemskerk


kwesties en iets minder met sociale en veiligheidsproblemen. Bemoeienis met economische kwesties is marginaal. De uitvoering van de WMO is in handen van de afdeling Stadszaken (en dus niet van de afdeling Buurtzaken). De onlangs ingezette verbreding van de buurtcontracten met sociale programma’s en projecten brengt ook de WMO echter nadrukkelijk in de sfeer van het buurtgericht werken. Iets meer dan hun collega’s in andere door ons vergeleken gemeenten zijn de Heemskerkse buurtcoördinatoren in gesprek met maatschappelijke orga-nisaties en andere wijkgericht werkende ambtenaren. Minder spreken zij met de gemeenteraad en B&W en rechtstreeks met bewoners. Dat is gro-tendeels verklaarbaar uit de intensieve samenwerking met het opbouwwerk, dat in de taakverdeling de bewonerscontacten voor zijn rekening neemt.


Ophanging

Bij de start van het onderzoek waren de buurtcoördinatoren ondergebracht in het bureau Buurt en Veiligheid, dat valt onder de afdeling Buurtzaken. Deze afdeling omvat ook andere bureaus, die alle zijn gericht op beleid en uitvoering, met name op het fysieke vlak. Daarnaast is er de afdeling Stads-zaken (die zich vooral bezighoudt met het ontwikkelen van beleid dat de hele gemeente aangaat, ook op het sociale gebied) en de afdeling Klantza-ken (die met name gericht is op individuele dienstverlening aan burgers van Heemskerk, ook als het gaat om werk en inkomen). Hieronder staat die po-sitionering vereenvoudigd grafisch samengevat. Bij de start in 1995 was het buurtgericht werken als project ondergebracht bij de toenmalige afdeling Welzijn. In 1999 ging het als ‘bureau Buurtbeheer’ naar de toenmalige afdeling Uitvoering en Beheer, waar het van 2003 tot 2005 verder ging als ‘eenheid buurtcoördinatie’. In 2005 vond een kanteling van de gemeentelijke organisatie plaats, waarbij de afdelingen Klantzaken, Buurtzaken en Stadszaken ontstonden en buurtgericht werken zijn plaats verwierf. De positionering van het buurtgericht werken in de afdeling Buurtzaken is naar tevredenheid. De lijnen met het fysieke beheer van de openbare ruimte


zijn kort. Met de afdeling Stadszaken verloopt de samenwerking nog niet geheel naar wens, maar daaraan wordt hard gewerkt. Met name met het oog op de verbreding van de buurtcontracten met sociale projecten en pro-gramma’s wordt dat van groot belang geacht. Tijdens het onderzoek is een heroriëntatie gestart op de positie van het buurtgericht werken. Mogelijk komen de buurtcoördinatoren op termijn rechtstreeks onder het afdelings-hoofd Buurtzaken en worden de buurtmeesters geplaatst in bureau Beheer & onderhoud, eveneens onderdeel van de afdeling Buurtzaken.

Rol in het apparaat De buurtcoördinatoren hebben een coördinerende functie. Hoewel in hun

taakomschrijving sprake is van ‘sturing’ binnen de gemeentelijke organisa-tie, zijn zij geen formele opdrachtgever aan andere bureaus en afdelingen. Een belangrijk instrument om deze bij het buurtgericht werken te betrekken is het buurtcontract. Bij het opstellen daarvan zijn alle relevante bureaus en afdelingen betrokken. Dat betekent dat deze zelf invulling geven aan het aanbod dat in het contract wordt overeengekomen. Zeker na de officiële ondertekening zijn zij aan de uitvoering gecommitteerd. Niet alle gemeente-lijke dienstverlening in de buurten staat echter in de buurtcontracten: dat geldt bijvoorbeeld voor de besteding van de reguliere beheerbudgetten. Voeding vanuit de buurten voor die besteding is formeel niet geregeld: de (meerjaren)planning daarvan staat geheel los van het buurtgericht werken. Mede daardoor komt het wel eens voor dat zelfs de bureaus Realisatie en Beheer & Onderhoud – hoewel onderdeel van dezelfde afdeling Buurtzaken – eigen prioriteiten stellen die niet helemaal sporen met die van de buurtco-ordinatoren. Ook met de bureaus in de andere afdelingen komt dat voor. In zulke gevallen is informele beïnvloeding in Heemskerk een goed begaanba-re weg. Met name bij de bureaus in de fysieke hoek krijgen de buurtcoördi-natoren langs die weg veel voor elkaar. Iets moeilijker ligt dat bij sommige bureaus bij de afdeling Stadszaken. Het is geen gewoonte dat de buurtcoör-dinatoren worden uitgenodigd om hun inbreng te leveren bij het formuleren van beleid. Naast het normale onderlinge werkoverleg hebben de buurtcoördinatoren regelmatig werkoverleg met hun bureauhoofd en met het afdelingshoofd en vier keer per jaar een overleg met de portefeuillehouder buurtgericht wer-ken. Er zijn geen ‘buurtbegrotingen’: alleen via de afdelingsbegrotingen is het buurtgericht werken gelinkt aan de begroting van de gemeente. Voor de contacten met andere afdelingen en bureaus in het kader van de buurtcontracten is een draaiboek voorhanden. Er wordt gewerkt aan een uitgebreidere werkprocesbeschrijving, die ook moet voorzien in de com-plexere vormen van samenwerking die noodzakelijk zijn geworden door de verbreding van de buurtcontracten met sociale projecten en programma’s.

Politiek Er is in de gemeenteraad al jaren een brede steun voor het buurtgericht

werken. Bij bijna alle vergaderingen van de projectteams in de buurten zijn raadsleden aanwezig en dat geldt ook voor de buurtcontractbijeenkomsten. Afgesproken is dat ze daarbij geen partijpolitiek bedrijven. Heemskerk werkt niet met buurtwethouders.


5 Wijkgericht werken buiten de gemeentelijke organisatie, in de wijk Relatie met partners

Het buurtgericht werken is in Heemskerk nadrukkelijk een coproductie van de gemeente, de grootste verhuurder (Woon op Maat), de ReinUnie (ver-antwoordelijk voor een groot deel van de reiniging van de openbare ruimte), welzijnsinstelling Welschap, de politie en de bewoners. Het zwaartepunt van die coproductie ligt in de buurten zelf, rond het opstel-len, overeenkomen en nakomen van de buurtcontracten. Op buurtniveau zijn er ‘projectteams’ (de naam stamt uit het verleden, aan een nieuwe naam wordt gewerkt) van bewoners, die regelmatig overleggen met de professio-nele partners. Van oudsher werden die projectteams voorgezeten door de buurtcoördinatoren, maar sinds enige tijd wordt er gestreefd naar verzelf-standiging. In de ene buurt lukt dat beter dan in de andere. Daarnaast komen diezelfde professionele partners de gemeente en elkaar gemiddeld twee keer per jaar tegen in het ‘bestuurlijk overleg’ en bij de buurtcontractbijeenkomsten. Zo nodig vindt rond concrete knelpunten aan-vullend overleg plaats. In het kader van de verbreding van de buurtcontracten met sociale projecten en programma’s wordt sinds enige tijd gezocht naar nieuwe partners, zoals het Vredesplatform IJmond, Vluchtelingenwerk en Kerk en Samenleving. De eerste contacten zijn gelegd, maar van duurzaam partnerschap is nog geen sprake. Voor de ontwikkeling van het buurtgericht werken bestaat sinds 2007 een aparte klankbordgroep die op projectmatige basis bijeen komt. Van elk pro-jectteam zit er een bewoner in deze klankbordgroep; daarnaast maken de portefeuillehouder en enkele ambtenaren er deel van uit. Bewoners

De in de projectteams actieve bewoners zijn redelijk tevreden over het buurtgericht werken. Ze voelen dat ze serieus worden genomen, er zijn ka-nalen en een duidelijke ingang om klachten en suggesties bij de gemeente neer te leggen. Toch zien de bewoners ook wel problemen: zo is de huidige burgemeester minder actief drager van het proces dan de vorige omdat hij buurtgericht werken niet in zijn portefeuille heeft en er zijn enkele slechte ervaringen met ambtenaren. De projectteams voelen zich nu soms een ‘speeltje’ van de bestuurders en van de hogere ambtenaren. Het is de bewoners niet altijd duidelijk wat er met hun signalen gebeurt. De communicatie zou naar hun smaak beter moeten worden verzorgd. Probleem is verder dat in het buurtcontract wel veel projecten staan, maar dat de projectteams niet altijd actief worden betrokken bij alle ingrijpende veranderingen in buurten. Bij herinrichting van de openbare ruimte gebeurt het soms wel, soms niet. Bij omvangrijke herstructureringsprojecten in ver-schillende wijken heeft de betrokken woningcorporatie zelf de participatie van bewoners en direct omwonenden georganiseerd. Projectteams worden wel geïnformeerd over de voortgang en zijn vanuit zichzelf betrokken bij het tegengaan van overlast en vervuiling. Ook na de herstructurering hebben ze een belangrijke rol in het verder vormgeven met de nieuwe bewoners aan de sociale structuur. Toch vinden de projectteams zelf dat ze onvoldoende worden betrokken bij zulke operaties. De kwaliteit van de buurtcoördinatoren verschilt volgens de bewoners sterk per persoon en soms laten zij zich overrulen door andere ambtenaren. Het voordeel van de buurtcoördinator is, dat de projectteams beter geïnformeerd worden over wat er op het raadhuis gebeurt. Bovendien vormen ze korte


lijnen, waardoor er vaak concreet snel oplossingen kunnen komen, soms dwars door procedures heen. De projectteams steken de hand echter ook in eigen boezem. Zo betreuren ze de beperkte representativiteit van de projectteams. Met name als het om jongeren en allochtonen gaat, vormen ze geen afspiegeling van de bevol-king. Gevolg is dat de projectteams eigenlijk niet kunnen spreken namens de buurt. Professionele partners

Ook de professionele partners zijn over het buurtgerichte werken in Heemskerk goed te spreken. Ze voelen zich nadrukkelijk partner in de buurtcontracten en spelen daarbij een actieve rol, ook bij de ondertekening tijdens de buurtcontractbijeenkomsten en bij de uitvoering in de periode daarna. Een bijzondere positie heeft de stichting Welschap, die het brede welzijns-werk in Heemskerk verzorgt. Deze is namelijk niet alleen partner in de tot-standbrenging en de uitvoering van de buurtcontracten, tevens is ze werk-gever van de opbouwwerkers die in de buurten als ‘tandem’ optreden met de buurtcoördinator. Welschap heeft haar organisatie ingericht naar dezelfde buurtindeling als waarmee de gemeente Heemskerk werkt. Over de toekomst van het buurtgericht werken hebben de professionele partners wel enkele opmerkingen. Zo zou Woon op Maat wel wat concrete-re, meetbaarder afspraken willen vastleggen in de buurtcontracten. Verder vindt de corporatie de schaal van de buurten wat klein en meent ze dat die flexibel moet worden gehanteerd: op een hoger schaalniveau werken als dat nodig is. Net als de projectteamleden vindt ook ReinUnie dat bewoners wel wat meer eigen verantwoordelijkheid mogen tonen. Verder heeft ReinUnie lichte bedenkingen bij de doorzettingsmacht van de buurtcoördinatoren. Vooral voor zaken die niet in het buurtcontract staan, zou de afstemming soms wat krachtiger mogen, nu duurt het soms te lang voordat andere amb-tenaren over de brug komen. Welschap zet vraagtekens bij de manier waar-op momenteel met buurtcontracten gewerkt wordt. Het is zaak bewoners (ook buiten de projectteams) serieus te blijven nemen, de buurtcontracten mogen geen ritueel worden. Dat vergt onder meer dat er meer werk wordt gemaakt (en tijd wordt genomen) voor het ophalen van de vraag uit de buurt, in plaats van te snel te kijken naar het beschikbare aanbod. Wellicht kan bij de vernieuwing van de werkwijze ook bezien worden of de afspraken nog ‘buurtcontract’ moeten heten en of buurtcontractbijeenkomsten niet te formeel en saai zijn. Instrumenten

Hét centrale instrument voor het Heemskerkse buurtgericht werken is het buurtcontract. Dat is een set afspraken die gemeente en professionele partners eens per 2,5 jaar maken met elk van de vijf (intussen zes) buurten over activiteiten die in die buurt de leefbaarheid moeten vergroten. Vooraf aan het buurtcontract gaat een uitgebreid onderzoek onder bewoners naar hun beleving van de leefbaarheid. Bij dat onderzoek speelt Welschap een actieve rol, onder meer door in de groepen 5 en 6 van de basisscholen groepsgesprekken te houden. Verder worden er schriftelijke enquêtes ge-houden en buurtgesprekken en werkplaatsen uitgevoerd om dieper op be-paalde aspecten in te gaan. Op de zo verkende vraag stemmen de partners hun aanbod per buurt af. Dat aanbod leggen ze vervolgens in de vorm van een contract voor aan de buurt en het wordt gezamenlijk tijdens een buurt-contractbijeenkomst ondertekend.


Aanvankelijk waren de buurtcontracten sterk fysiek van aard: verbeteringen van de inrichting en het beheer van de openbare ruimte stonden centraal en de bewoners (in de projectteams) fungeerden als kwaliteitscontroleurs. Sinds enige tijd werkt de gemeente Heemskerk aan een verbreding van de buurtcontracten: naast fysieke moeten er ook sociale activiteiten en pro-gramma’s in komen te staan. Dat doet meer recht aan de manier waarop bewoners leefbaarheid ervaren, sluit aan bij de wens van de gemeente om de WMO buurtgericht in te voeren en leidt mogelijk tot een grotere betrok-kenheid van andere partners en van bewoners zelf. Uit een tussentijdse evaluatie begin 2008 bleek dat deze inhoudelijke verbreding gerealiseerd is, maar dat er nog wel wat kritiek op mogelijk is: de samenwerking in het raad-huis schort en het leefbaarheidsonderzoek vormt volgens sommigen onvol-doende basis om de vraag scherp in beeld te brengen. In het kader van de uitvoering van de buurtcontracten worden ook andere instrumenten ingezet. Zo is er voor elke buurt een buurtbudget van jaarlijks € 25.000 (dat wil zeggen: € 3,95 per bewoner per jaar). De buurtcoördinato-ren beheren het budget. Over de besteding besluiten de projectteams bin-nen daarvoor meegegeven richtlijnen. Verder zijn er buurtkranten, websites en worden er regelmatig schouwen uitgevoerd. Klachten en wijkposten

Heemskerk kent geen fysieke buurtposten waar burgers terecht kunnen met klachten of meldingen. Daarvoor is er een centraal meldnummer. Daar ko-men jaarlijks 4.000 meldingen binnen. Aanvankelijk was dat het nummer van bureau Buurtbeheer, later is het ondergebracht bij het gemeentelijk callcen-ter. De terugkoppeling verloopt sindsdien niet geheel volgens wens: het zicht op het aantal meldingen en de inhoud daarvan per buurt ontbreekt.

6 Perspectief Heemskerk heeft vanaf 1995 een stevige traditie van buurtgericht werken ontwikkeld. Het maatschappelijk, politiek en bestuurlijk draagvlak is groot en de grote opkomst bij buurtcontractbijeenkomsten wijst op steun onder be-woners. De bestaande professionele partners zijn zeer tevreden over de manier van werken en nieuwe partners liggen binnen handbereik: GGZ, GGD, (brede) scholen. Het instrument Buurtcontract heeft de afgelopen ja-ren zijn waarde bewezen, het biedt een goede basis voor sluitende afspra-ken. Er is een team van goed ingewerkte en gedreven buurtcoördinatoren en binnenshuis zijn de lijnen kort. Het buurtgerichte werken wordt sterk gedragen door de buurtcoördinatoren en accountmanager, de rest van de ambtelijke organisatie is ondanks de kanteling nog vrij intern gericht en sectoraal georganiseerd. De verbreding van het buurtgericht werken met de sociale component wordt niet goed op-gepakt en het is onduidelijk wat er stedelijk en wat in het buurtgericht wer-ken moet gebeuren. Verder waren er de afgelopen jaren veel wisselingen in het bestuur en in de ambtelijke leiding en organisatie. Het buurtgericht wer-ken heeft daarvan te lijden gehad. Om signalen over de noodzaak van ver-nieuwing van het buurtgericht werken serieus op te pakken ontbreekt het de buurtcoördinatoren aan tijd en power. Ze zijn te vaak bezig met ‘brandjes blussen’, regie voeren is niet sterk ontwikkeld. De volledige inzet van de accountmanager (en de steun van het afdelingshoofd) is noodzakelijk om tot vernieuwing te komen. Uit diverse hoeken, zowel binnen als buiten het raadhuis, klinkt ontevredenheid over het instrument buurtcontracten. Die waren destijds vernieuwend, maar inmiddels mag het parool ‘afspraak =


afspraak’ algemeen geldend worden geacht. De buurtcontractbijeenkomsten trekken intussen steeds minder bewoners en het enthousiasme ebt weg. Het instrument Buurtcontract is aan vernieuwing toe. Met name: zorgen dat het meer ván de buurt is, gebaseerd op een buurtvisie, voortbouwend op de vraag van bewoners. De buurt moet zich erin herkennen als: dat is van ons. Zelf zien de buurtcoördinatoren daarnaast perspectief in een vernieuwing van de methodiek van het buurtgericht werken. Dat vergt een betere imple-mentatie in de interne gemeentelijke organisatie en een sterkere relatie met burgerparticipatie. De buurtcoördinatoren zouden beter gefaciliteerd moeten worden om met andere afdelingen en bureaus te communiceren om zo een vruchtbaarder relatie te kunnen realiseren tussen vakkennis en de inbreng van buurtbewoners.


Bijlage 6 Heerhugowaard

1 Typering Heerhugowaard is een relatief jonge gemeente met een overwegend tuinstedelijke opzet, dat zich in de 20e eeuw snel ontwikkeld heeft. Sinds de jaren ’60 is de gemeente gegroeid van een dorpje van ruim 6.000 naar een stad van meer dan 50.000 inwo-ners. Volgens de Regionale Woonvisie zal Heer-hugowaard tot 2015 nog ruim 6.800 woningen bou-wen. Op dat moment zal de gemeente, ongeveer 63.000 inwoners tellen. De meeste wijken in Heerhugowaard volgen het rechtlijnige patroon van drooglegging, waardoor de stad een sterk geometri-sche opzet kent. Aan het einde van de jaren ‘70 zijn de Edelstenenwijk en Rivierenwijk gebouwd, bestaande uit woonerven.

2 Ontstaan, doelen en realisatie van het wijkgericht werken Indeling Heerhugowaard is ingedeeld in zes gebieden en 13 wijken. Per wijk zijn dit ruim 3.800 inwoners. In elk van de wijken wordt wijkgericht gewerkt. Geschiedenis De start van het wijkgericht werken in Heerhugowaard dateert van 1995, toen door het College besloten werd om meer aandacht te besteden aan de kwaliteit van de woon- en leefomgeving op wijkniveau. In 1996 verscheen een gemeentelijk nota ruimte voor een wijkgerichte aanpak en een vervolg-nota wijkbeheer waarin de doelen en aanpak nader zijn uitgewerkt. In het-zelfde jaar startte het wijkgericht werken in drie wijken. De aandacht ging in de eerste periode uit naar het stimuleren van bewonersparticipatie, bevorde-ring van de relatie tussen de burger en het bestuur, bevordering van de kwa-liteit van de dienstverlening door coördinatie van de werkzaamheden en niet in de laatste plaats het realiseren en in stand houden van een kwalitatief hoogwaardige woon- en leefomgeving in de wijken. De nadruk lag op groen en grijs (de fysieke component). Na een evaluatie in 2002 was er volgens de raadscommissie voldoende reden om door te gaan in de rest van Heerhugowaard. Er werden door Bu-reau Onderzoek en Statistiek kanttekeningen geplaatst bij de werkwijze tot dan toe. Zo had het wijkgericht werken nog geen duidelijke positie binnen de gemeentelijk organisatie verworven en was er onduidelijkheid bij bewoners over de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de wijkmana-gers. Besloten werd om wijkgericht werken onder te brengen bij de afdeling Openbare Werken, een afdeling die op dat moment volop in ontwikkeling was. Er ontstond een model waarbij het Wijkbeheer zorg draagt voor de integrale aanpak van beleid en beheer en de afdeling Stadsbeheer de uit-voering voor zijn rekening neemt. In 2004 is het werken met Wijkuitvoeringsplannen ingevoerd. In deze plan-nen staan activiteiten die de gemeente in overleg met de Wijkpanels uit-voert. Na een eerste evaluatie in 2005 pleitten de Wijkpanels voor meer


betrokkenheid bij het onderhoud en de werkzaamheden in hun wijk. Daarop is in 2007 een convenant afgesloten tussen gemeente en Wijkpanels waarin de afspraken over communicatie, rollen, taken en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd. In 2007 was het onderhoud in de wijken nog sterk aanbodgericht. Er ligt een uitdaging om dit meer vraaggericht te doen. De wens is om in samenwerking met Welzijn, Onderwijs en Cultuur vorm te geven aan sociaal beheer. Namen Wijkgericht werken wordt in Heerhugowaard ‘Wijkaanpak’ genoemd. Deze afdeling opereert binnen het Wijkbeheer naast ‘beleid’ en ‘beheer’. Doelen en motieven Binnen de visie Samen maken wij het mogelijk, definieert Heerhugowaard sinds 2007 de doelen van het wijkgericht werken als ‘het realiseren en in stand houden van een kwalitatief hoogwaardige en veilige woon- en leefom-geving, het initiëren en stimuleren van de participatie van burgers met be-trekking tot hun woon- en leefomgeving, goede communicatie en samen-werking met de inwoners van Heerhugowaard en het bevorderen van de sociale cohesie’. Vanaf van de start van het wijkgericht werken zijn de doelen nauwelijks ge-wijzigd, behalve dat er meer aandacht is voor communicatie, samenwerking en het versterken van sociale cohesie. ‘Het beheer van de openbare ruimte is bij uitstek een sociaal fenomeen waar in de mens centraal staat. Integraal is denkend vanuit de leefbaarheid’, zo staat het beschreven in het Afde-lingsplan Wijkbeheer 2008. Onderzoek De effectiviteit van het wijkgericht werken wordt niet in samenhang of struc-tureel onderzocht. Wel worden de uitgevoerde projecten in de wijken afzon-derlijk door betrokkenen geëvalueerd op proces en resultaten. Ook het in 2007 afgesloten convenant waarin de werkwijze tussen de gemeente en de Wijkpanels is vastgelegd zal bijvoorbeeld worden geëvalueerd. Heerhugowaard kent verder een Wijkmonitor. Deze biedt inzicht in de ont-wikkeling van de leefbaarheid, veiligheid en sociale structuur van de Heer-hugowaardse wijken. Hierbij worden vergelijkingen gemaakt tussen de ver-schillende wijken.

3 De unit wijkgericht werken Formatie en taken Het cluster Wijkaanpak binnen de afdeling Wijkbeheer heeft een formatie van 4,44 FTE. Daarbinnen werken: • een coördinator wijken (1 FTE, schaal 10A), • drie wijkbeheerders (3 FTE’s, schaal 10) en • een casemanager ‘Jongeren in Beeld’ (0,44 FTE, schaal 8). Er is ook één wijkmanager (1 FTE), actief vanuit de afdeling welzijn, onder-wijs en cultuur (op het moment van schrijven is deze vacature niet ingevuld). Het is de taak van de coördinator wijken om binnen Wijkbeheer de operatio-nele taken met beleid en beheer af te stemmen. Het is haar taak verbindin-gen te leggen tussen de vragen die wijkbeheerders ophalen uit de wijken en dit door een plek te geven binnen de gemeentelijke organisatie. De wijkbeheerders zijn contactpersoon van de bewoners in de Wijkpanels. Zij spelen een rol in het gezamenlijk opstellen van het Wijkuitvoeringspro-


gramma en zorgen ervoor dat afspraken tussen bewoners en gemeente worden nagekomen. De casemanager ‘Jongeren in Beeld’ heeft sinds begin 2007 de taak om in samenwerking met politie, Stichting Welzijnsbevordering Heerhugowaard en woningcorporatie Woonwaard problemen met jongeren aan te kunnen pak-ken. Hij analyseert overlastgegevens en bereidt vergaderingen voor. Rollen en tijdsbesteding De belangrijkste compe-tenties die de wijkbeheer-ders zichzelf toedichten zijn ‘regisseren’, ‘coördi-neren’, ‘signaleren’ en ‘opjagen’. Als ‘spin in het web’ dienen zij op de hoogte te zijn van ontwik-kelingen binnen de ge-meente. Daarnaast is het van net zo groot belang te weten wat er speelt onder bewoners. De wijkbe-heerder ziet zichzelf als schakel met als doel om het muurtje tussen ge-meente (bestuur en beleid) en burgers te slechten. In het dagelijks werk blijkt het voor de wijkbeheerder nog wel eens lastig om ingang te vinden bij de specialistische vakdiensten. Door een aanzienlijke werkdruk komt de wijkbeheerder er te weinig aan toe om naar ‘buiten’ te gaan en met mensen te praten. Sinds een reorganisatie in 2005 en met het opstellen van Wijkuitvoerings-programma’s wordt sterker gestuurd op participatie van bewoners en het bevorderen van sociale cohesie. De wijkbeheerders en coördinator wijken besteden hun meeste tijd aan fy-sieke problemen (ontwikkeling en beheer). Doordat er ruimte is gekomen vanuit vrijge-maakte onder-houdsbudgetten kunnen nu ook sociale activitei-ten en projecten worden geïniti-eerd. Ook jonge-renoverlast is een onderwerp dat nu structureel op de agenda staat bij de afdeling Wijkaanpak. Ongeveer een kwart van hun tijd zijn de wijkbeheerders in gesprek met be-woners (en hun organisaties) en ongeveer een zesde met professionele partners in zorg, welzijn, wonen, onderwijs en dergelijke.

0 20 40 60

Veiligheid

Economie

Sociaal

Fysieke ontwikkel…

Fysiek beheer

Waarmee houden de wijkbeheerders zich bezig?

Gemiddeld Heerhugowaard

0 10 20 30 40

Bestuur

Gemeenteraad




Bewoners

Met wie spreken de wijkbeheerders?

Gemiddeld Heerhugowaard


4 Wijkgericht werken en de rest van de gemeentelijke organisatie Ophanging De gemeente Heerhugowaard kent een sectorenmodel met vijf sectoren. Wijkgericht werken heeft door reorganisaties op meerdere plaatsen in de organisatie gezeten. Aanvankelijk was het wijkgericht werken niet bij een afdeling of sector ondergebracht, maar per 1 januari 2003 heeft dit een vas-te vorm gekregen. De afdeling Wijkbeheer(22 FTE) bestaat uit de clusters ‘wijkaanpak’, ‘beleid’ en ‘beheer’.

Het cluster ‘wijkaanpak’ is binnen de sector vooral omringd door fysieke afdelingen. Juist daarom wordt bij de aanstelling van een wijkbeheerder expliciet geselecteerd op het sociale profiel van de kandidaat. Bij een reorganisatie in februari 2008 is de sector ‘Maatschappelijke Ontwik-kelingen’ opgeheven en de nieuwe sector ‘Publiek’ toegevoegd. Dit heeft tot gevolg dat medewerkers van de afdeling Welzijn, Onderwijs en Cultuur ook een rol krijgen binnen Stadsbeheer (SB). Daarmee liggen er binnen de or-ganisatie kansen om de fysieke kant van het wijkbeheer verder te laten sa-mengaan met sociale thema’s als welzijn, onderwijs en cultuur. Ook de uit-daging om de regie op de leefbaarheid van de wijken te vergroten, komt zo een stap dichterbij. Immers, vooral deze thema’s vragen veel aandacht van partnerorganisaties en bewoners. Het gaat hen niet alleen om het fysieke beheer van de openbare ruimte. Door deze kennis binnen de organisatie te bundelen kan de gemeente zijn kennispositie versterken.


Rol in het apparaat

Het is de taak van ‘Wijkaanpak’ om het wijkgericht werken in goede banen te leiden. Vooral de coördinator wijken besteedt veel tijd aan het verkrijgen van intern en extern draagvlak. Deze staat regelmatig in contact met ‘beleid’ en ‘beheer’, andere afdelingen en partijen voor het bespreken van de opera-tionele en tactische taken. Tegelijkertijd is ‘Wijkaanpak’ opdrachtgever voor de voorbereiding en uitvoe-ring van Groot Onderhoud aan het Stadsbedrijf en het Ingenieursbureau. Zij hebben daarmee rechtstreekse invloed op de afdelingsbegroting. Dit zorgt voor een aanzienlijke werkdruk, aangezien veel wijken om onderhoud vra-gen. Klachten en meldingen van bewoners worden door andere afdelingen en sectoren nu nog niet altijd serieus genomen. Men kan nog niet altijd vol-doen aan de vragen en wensen van bewoners. Er zijn in 2006 vijf gebiedsteams ingesteld, zodat informatie kan worden uitgewisseld en afgestemd tussen de medewerkers van Welzijn, Onderwijs en Cultuur, Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting en Wijkbeheer die actief zijn in een bepaald gebied. Formeel treffen zij elkaar eens per kwar-taal. Het is de bedoeling dat de gebiedsteams in de toekomst een grotere bijdrage gaan leveren aan de ontwikkeling van het wijkuitvoeringsprogram-ma; zij inventariseren en stemmen lopende projecten op fysiek en sociaal terrein af en brengen knelpunten in de sociale en fysieke infrastructuur in kaart. Voorbeelden van projecten zijn: kindvriendelijke stad, achter de voor-deur, jeugdinspraak- en participatie. Met de invoering van de WMO – maar ook door de ontmanteling van Esdégé-Reigersdaal – waardoor meer dan 350 gehandicapten gaan wonen in de wijk ontstaan verscheidene kansen om het gebiedsgericht werken in de toekomst verder te ontwikkelen. Tegelijkertijd vergroot dit de noodzaak omdat gebiedsgericht werken- en beleid een oplossing kan bieden voor de-ze mensen. De vraag of en hoe dat gaat gebeuren, zal de komende tijd moeten worden beantwoord. Politiek De raad steunt het wijkgericht werken als middel om participatie en commu-nicatie tussen de gemeente en de bewoners te bevorderen, al bleek in het verleden veel onduidelijkheid te bestaan over de taken, verantwoordelijkhe-den en bevoegdheden van alle partijen. Verwachtingenmanagement en communicatie zijn thema’s die momenteel aandacht genieten binnen Wijkbeheer. Op verschillende momenten is met


raadsleden en bewoners gesproken over de verdeling van taken, verant-woordelijkheden en bevoegdheden. De in 2007 afgesloten convenanten tussen de gemeente en de Wijkpanels geven ‘in principe’ meer duidelijkheid en houvast, aangezien hier telkens op kan worden teruggegrepen. De mate waarin bewoners kunnen participeren en een rol hebben in de be-sluitvorming met betrekking tot hun eigen woon- en leefomgeving geniet veel politieke belangstelling. Zo worden Wijkontwikkelingsplannen in het Raadsprogramma 2006 – 2010 gezien als ‘een goed hulpmiddel om te ko-men tot duurzame (her)ontwikkeling en beheer van buurten en wijken binnen de gemeente’. Het college heeft in 2004 ingestemd met het voorstel te star-ten met wijkontwikkeling in Heerhugowaard. De Noord is het eerste (proef)project waar op interactieve wijze een Wijkontwikkelingsplan is opge-steld. In de uitvoering lag de nadruk op afspraken die jaarlijks in het Wijkuit-voeringsprogramma worden vastgelegd. Later is in de Rivierenwijk een zelf-de traject uitgezet, wat volgens enkele geïnterviewden niet tot de gewenste resultaten heeft geleid. Er is geen eenduidige visie gekomen die houvast geeft aan de betrokkenen en het bleek maar deels mogelijk de vertaalslag te maken van ontwikkeling naar uitvoering. Heerhugowaard kent geen wijk- of gebiedswethouders. Een van de wethou-ders heeft wijkgericht werken in zijn portefeuille.

5 Wijkgericht werken buiten de gemeentelijke organisatie, in de wijk Relatie met partners Heerhugowaard beschikt naast de gemeentelijke Gebiedsteams (voor amb-telijke samenwerking) ook over één Wijkteam (voor de gehele gemeente / professionele organisaties) en Wijkpanels (voor bewoners). De wijkbeheer-ders hebben ieder een of meerdere gebieden toegewezen gekregen, waar-door ze doorgaans ook te maken hebben met vaste Wijkpanels. Stichting Welzijnsbevordering Heerhugowaard ondersteunt de 12 panels door middel van deskundigheidsbevordering. De panels organiseren, naast hun vaak maandelijkse overleg, minimaal eens per jaar een inloopbijeenkomst voor alle wijkbewoners. Dit valt vaak samen met de vaststelling van het Wijkuit-voeringsprogramma. Wijkaanpak wordt in het wijkteam vertegenwoordigd door de coördinator wijken, waar wisselend een wijkbeheerder bij aan-schuift. Bewoners Nadat de geïnterviewde bewoners in de afgelopen jaren twijfels hadden over het functioneren van de gemeente, lijkt hier sinds enige tijd verandering in op te treden. Zij waarderen dat ze een serieuze rol hebben gespeeld bij het opstellen van het samenwerkingsconvenant met de gemeente en erkennen het belang hiervan. De wijkbeheerders vormen in de ogen van de bewoners een ‘logisch aanspreekpunt’, die de (fysieke) vragen inventariseert en door-speelt binnen de gemeentelijke organisatie. Ofschoon het succes afhangt van persoonlijke kwaliteiten, wordt het op prijs gesteld dat de gemeente openheid van zaken betracht. ‘Er wordt door de gemeente veel geïnvesteerd in heldere communicatie’, aldus een van de bewoners. Bewoners benadrukken de volgende aandachtspunten: • Het is van groot belang dat de gemeente geloofwaardig blijft. • Bewoners willen altijd feedback op ingebrachte vragen (ook als er geen

middelen zijn). • De voorwaarden in het voortraject van een project zijn niet altijd helder.

Bewoners wijten dit aan een gebrekkige communicatie vanuit de specia-


listische vakdiensten. De Wijkpanels zijn er groot voorstander van het klusbudget in te mogen zet-ten voor sociale activiteiten die de leefbaarheid en sociale cohesie in de wijk kunnen verbeteren. Recente voorbeelden zijn de buurtbarbecues, hutten bouwen met de buurt, het Luilakfeest, een opruimactie, en een project waarbij tijdens Sint Maarten snoep werd gesponsord door een lokale super-markt. Het snoep werd bezorgd bij hulpbehoevende mensen (kwetsbare ouderen, cliënten van Esdégé-Reigersdaal). Kinderen uit de omgeving zijn vervolgens langs de deuren gegaan om dit weer op te halen. Professionele partners De professionele partners, woningcorporatie Woonwaard, Stichting Wel-zijnsbevordering Heerhugowaard (SWH) en de politie zijn actieve partner in de Wijkaanpak. ‘De lijnen zijn kort en men vindt elkaar gemakkelijk’, aldus Woonwaard. Iedere 6 weken komen de partners in het wijkteam bijeen om stedelijke kwesties te bespreken. Daarnaast vinden de partners elkaar bin-nen het overleg Jongeren in Beeld (JIB). Ze onderschrijven de doelstellingen van het wijkgericht werken. Men vertelt dat er in Rivierenwijk inspirerende vormen van wijksamenwerking tussen de verschillende partnerorganisaties en bewoners zijn opgedaan. De afstemming van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden tussen de verschillende partners is nog voor verbete-ring vatbaar. Het wordt prijs gesteld deze discussie voortdurend te voeren en zo elkaar telkens weer te vinden. Het is volgens SWH lastig om met de huidige werkwijze de diverse beleids-terreinen te betrekken en zo te komen tot samenhangende wijkontwikkeling. Kansen liggen er bijvoorbeeld op het terrein van de Brede School ontwikke-ling. Verder merken de partners op dat bewonersparticipatie via de Wijkpa-nels niet de enige vorm is om aan informatie te komen. Tot slot is het doel van het Wijkontwikkelingsplan (WOP) in de Edelstenenwijk, het centrum, Rivierenwijk, Molenwijk, Oostertocht en ’t Kruis onvoldoende bereikt. De systematiek is in de ogen van de partners goed, maar het ontbrak aan sa-menhang en regie vanuit de gemeente. De opzet was een visie voor 10 jaar een ontwikkelingsplan voor 4 jaar en daar uit volgend een uitvoeringspro-gramma voor twee jaar, maar deze zijn niet voor elkaar gekomen vanwege een niet optimaal vertrouwensrelatie tussen de partijen. Instrumenten In Heerhugowaard wordt een breed scala aan instrumenten ingezet binnen het wijkgericht werken. Van (webpagina’s voor de) Wijkpanels11, het twee-wekelijkse Stadnieuws, het Digitaal wijkuitvoeringsprogramma12, Wijkavon-den met vertegenwoordigers van de gemeente, de politie, SWH en Woon-waard tot Wijkschouwen. ‘Goede en tijdige communicatie met de Wijkpanels en burgers’ staat voorop. Het is tevens een middel om te weten wat er speelt in de wijk. Het Wijkuitvoeringsprogramma (WUP) vormt de basis voor de activiteiten die de gemeente jaarlijks uitvoert in de wijken. In 2007 lag de nadruk op fysiek beheer en onderhoud (schoon, heel en veilig). Daarnaast is sinds juni 2005 in een van de wijken ervaring opgedaan met Wijkontwikkelingsplannen (WOP) onder begeleiding van de toenmalige wijkmanager van de afdeling Welzijn, Onderwijs en Cultuur. Het idee was dat het WUP vanaf het jaar 2006 zou voortvloeien uit het WOP en dus meer

Noot 11 Zie http://www.heerhugowaard.nl/web/show/id=87214/Wijkpanels.html Noot 12 Zie http://www.watgebeurterinmijnstraat.nl/


vraaggericht tot stand zou komen. Dit is niet gelukt, er wordt nu wel naar een nieuwe vorm gezocht. Voor aanvragen vanuit de Wijkpanels zijn procesbeschrijvingen gemaakt, die de relatie tussen de Wijkaanpak, Ingenieursbureau en Stadsbedrijf be-schrijven. Ook het Wijkuitvoeringsprogramma wordt opgesteld door Wijkbe-heer. Elk wijkpanel heeft jaarlijks de beschikking over wijken klusbudgetten. De hoogte van het Wijkbudget was voor 2007 een vast bedrag (€ 2.550,-), plus een bedrag (€ 0,65) per inwoner naar rato van het aantal inwoners per wijk. De hoogte van het klusbudget wordt opgebouwd naar rato van het aantal inwoners per wijk of cluster(s) van wijken, voor 2007 was dit € 3,687 per inwoner Het wijkbudget is bedoeld voor uitgaven die het panel moet doen voor het eigen functioneren, zoals het huren van vergaderruimte, en het klusbudget is er voor projecten die de leefbaarheid in de wijk ten goede ko-men. Het geld kan besteed worden aan een voorziening in de openbare ruimte, zoals een zitbank of een pannaveldje, maar steeds meer wordt dit budget ook gebruikt voor sociale doeleinden, zoals bijvoorbeeld een buurt-feest. Voorwaarde is dat er voldoende draagvlak is van uit de buurt voor het project. Klachten en wijkposten 24 uur per dag is de website van de gemeente bereikbaar voor burgers voor het digitaal doorgeven van opmerkingen en klachten. Burgers kunnen tevens in Heerhugowaard terecht bij het Telefonisch Infor-matie Punt (TIP). Het TIP is door de weeks bereikbaar van 9.00 – 17.00 uur.

6 Perspectief Het Wijkgericht werken in Heerhugowaard heeft de afgelopen jaren een duidelijkere positie verworven binnen de organisatie. Sterk aan de Wijkaan-pak is de voortdurende investering in het verbeteren van de communicatie met burgers. Zij worden langs talloze wegen geïnformeerd over de mogelijk-heden om zelf een actieve rol te spelen in de eigen woon- en leefomgeving, maar ook over de mate waarin het mogelijk is inspraak te hebben en mee te beslissen. Na onduidelijkheden in het verleden lijkt ook de organisatie van Wijkpanels beter op de rit te komen. De spanning tussen wijkbeheerders met de Wijkpanels blijft bestaan. Hoe kweek je vertrouwen en hoe behoud je dat, zeker ook gezien de beschikbare tijd van de wijkbeheerders? En hoe houd je het overzicht en blijf je toch ook flexibel? Verder is het van belang de ‘papieren’ afspraken over de werkwijze levend te houden door deze beter na te komen. Een bedreiging is dat de afdelingen niet aan de vraag van bewoners kunnen voldoen, zoals opgetekend in het WUP / WOP. Verder is nog niet duidelijk hoe de verhoudingen tussen Wijkbeheer en de afdeling Welzijn, Onderwijs en Cultuur zich zullen uitkristalliseren. Daar waar de één de nadruk legt op de kansen van de recente integratie van deze afdelingen, vragen anderen zich hardop af wat Welzijn, Onderwijs en Cultuur met het fysieke wijkbeheer te maken heeft. De bestaande gebiedsteams hebben als doel om voor de afstemming te zorgen tussen de verschillende projecten van de verschillende sectoren. Hiermee ontstaat ook meer verbinding tussen de fysieke en sociale aspec-ten. Dit betekent dat niet vanuit één afdeling (wijkbeheer) integraliteit binnen andere afdelingen zal worden gerealiseerd, maar organisatiebreed. Zo kan de gewenste overstap worden gemaakt van fysiek naar fysiek én sociaal.


Op die manier kan het WUP in de toekomst ook op het WOP worden aange-sloten en kan het nog veel voorkomende beeld van ‘lastige burgers’ mogelijk worden bestreden. ‘Bekend maakt immers bemind’. Gezien de ervaren werkdruk, wisselingen in het personeel en de vragen die met de recente integratie van de twee afdelingen zijn opgeworpen blijft het nog onduidelijk welke koers uiteindelijk zal worden ingeslagen. Investeren in het WOP? De integraliteit bevorderen? Een andere uitdaging ligt in het zoeken naar nieuwe vormen van burgerpar-ticipatie en inspraak.


Bijlage 7 Hoorn

1 Typering De gemeente Hoorn, gelegen tussen Alkmaar en Enk-huizen staat onder meer bekend om de jachthavens, de Kaasmarkt, het Westfries Museum, de Hoofdtoren en de Koepelkerk. Tijdens de 16e en 17e eeuw kende Hoorn haar grootste bloei, en was de stad ook vertegenwoor-digd in de Verenigde Oost-Indische Compagnie. In maart 2007 werd het 650 jarig bestaan gevierd. Hoorn huisvest veel forenzen, maar speelt zelf ook een belang-rijke werkgelegenheidsrol.

2 Ontstaan, doelen en realisatie van het wijkgericht werken Indeling De gemeente Hoorn telt ongeveer 70.000 inwoners. De gemeente is vanaf de jaren ’70 in snel tempo gegroeid om een bijdrage te leveren aan de strijd tegen de woningnood in de Randstad. Tot en met de Tweede Wereldoorlog telde Hoorn niet meer dan 13.000 inwoners; eind 1983 werd de 50.000ste inwoners verwelkomd. Sinds 1979 maken de oostelijk gelegen dorpen Zwaag en Blokker deel uit van de gemeente Hoorn. Op de langere termijn zal door de bouw van de nieuwe wijk Bangert en Oosterpolder het inwoner-tal kunnen uitgroeien tot maximaal 78.000.

Ten behoeve van het wijkgericht werken is Hoorn verdeeld in 11 ‘wijken’ met een gemid-delde omvang van 6.000 inwoners. De wijken variëren in omvang van Kleine Steen (ca. 1.400 inwoners) tot Kersenboogerd (ca. 22.000 inwo-ners). De wijken zijn meestal opgedeeld in meerdere buurten. Met uitzondering van de nieuwbouwwijk Ban-gert en Oosterpolder wordt er in iedere wijk wijkgericht gewerkt. Hier zal in 2009 gestart

worden met deze aanpak. Hoorn is verder ingedeeld in een drietal rayons met elk een rayonpost die het beheer en onderhoud van de openbare ruimte verzorgen. Geschiedenis Het wijkgericht werken in Hoorn is in 1999 ingevoerd. Na een pilot in Ris-dam-Noord en een projectmatige aanpak in de wijken Kersenboogerd en Grote Waal is de werkwijze vanaf 2001 gefaseerd ingevoerd in de overige wijken. In de Voorjaarsnota van 2003 heeft het college besloten om de or-ganisatie van het wijkgericht werken te formaliseren zodat de oorspronkelij-ke projectmatige manier van werken kon worden vervangen door een pro-cesmatige manier met een permanente aanpak in elke wijk. Dit betekende onder andere ook de vorming van wijkteams en de stedelijke stuurgroep Wijkgericht samenwerken; er werd met de partnerorganisaties, waaronder politie, woningcorporatie IntermarisHoeksteen en Stichting Netwerk (welzijn)


een convenant afgesloten waarin de basisafspraken over het wijkgericht werken zijn vastgelegd. In het Collegeakkoord 2006-2010 is expliciete aandacht voor het vergroten van de rol van bewoners bij hun woon- en leefomgeving, een experiment met buurtbudgetten en het completeren van de wijkaanpak met speelplek-ken. Hoorn heeft zich voor de aanpak en werkwijze van het wijkgericht wer-ken vooraf georiënteerd op de werkwijze in gemeenten als Velsen, Haarlem, Deventer en Alkmaar. Namen Er worden in Hoorn diverse termen gebruikt voor het wijkgericht werken. Meestal is het wijkgericht werken, maar ook wijkbeheer, wijkaanpak of wijk-gericht samenwerken worden genoemd. Doelen en motieven De gemeente Hoorn stelt zich met wijkgericht werken de volgende doelen: • Het verbeteren van de kwaliteit van de woon- en leefomgeving. • Het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening van de gemeente

en de partnerorganisaties. • Het bevorderen van participatie en samenwerking tussen de samenwer-

kingspartners. • Het bevorderen van de interactie tussen burgers en organisaties om doe-

len te bereiken. • Het bevorderen van de veiligheid. Deze doelen zijn in de loop der jaren niet verandert. De belangrijkste motie-ven zijn: • Het verkleinen van de afstand (‘kloof’) tussen overheid en burger. • Verbetering van de dienstverlening door een snelle en klantgerichte af-

handeling van klachten en meldingen. • Een verandering van de cultuur in de gemeentelijke organisatie bewerk-

stelligen. • Bewoners en organisaties ieder verantwoordelijkheid laten nemen voor

de eigen rol. Onderzoek De verschillende wijkplannen – die een levensduur van vier jaar hebben – worden na afloop geëvalueerd op proces en op resultaten. Via de leefbaarheidsmonitor (Lemon) wordt sinds 1998 om de twee jaar systematisch de beleving van de leefbaarheid gemeten onder de Hoornse bevolking. In de monitor is aandacht voor de fysieke woonomgeving, de sociale woonomgeving, ongenoegens en veiligheid. Daarnaast worden de opbrengsten van het wijkgericht werken meer inzichtelijk gemaakt door mid-del van een politiemonitor en via buurtbijeenkomsten. De gemeente legt verantwoording af over het wijkgericht werken door mid-del van het Burgerjaarverslag. Verdere verantwoording wordt afgelegd via wijkkranten, de website van de gemeente Hoorn en door middel van mana-gementrapportages die driemaandelijks naar het bestuur gaan.


3 De unit wijkgericht werken Formatie en taken Onder leiding van het Hoofd wijkzaken (1 FTE, schaal 11) werken er bij de bureau Wijkzaken: • 4 wijkcoördinatoren (4 FTE’s, schaal 10) • 2 medewerkers voor ondersteuning en administratie (1,33 FTE, schaal 6) • 5 medewerkers (3 FTE’s, schaal 5) voor meldingen en klachten over de

openbare ruimte bij het centraal meldpunt, de ‘Buitenlijn’. Volgens de functieomschrijving is de wijkcoördinator primair verantwoorde-lijk voor het bevorderen van samenwerking tussen de gemeente en andere overheden, instanties en/of burgers. Hij of zij ontwikkelt en onderhoudt als ‘adviseur externe contacten’ netwer-ken, vervult een adviesfunc-tie en is belast met beleids-ontwikkeling en ondersteuning ten behoeve van de afdeling Stadsbeheer en ook voor andere vakafde-lingen als Welzijn en Stads-ontwikkeling. Ook informa-tieverstrekking en correspondentie op het be-leidsveld behoren tot zijn of haar taken. Rollen en tijdsbesteding De wijkcoördinatoren typeren zichzelf als ‘regisseur’, ‘coördinator’, ‘make-laar’ en als ‘ambassadeur van de gemeente’. Voor hun functioneren in de wijken en binnen het gemeentelijk apparaat is geen protocol ontwikkeld. Wel is er een vastgelegde procedure voor het opstellen van de vierjaarlijkse wijkplannen. Zij hebben gemiddeld twee tot drie wijken onder hun hoede. De wijkcoördinatoren zijn meer dan de helft van hun tijd bezig met fysieke kwesties (beheer en ontwikkeling). Daarnaast verantwoordelijk voor het op-stellen en naleven van wijkplannen. Voorbeelden van sociale kwesties zijn gedragscodeprojecten, activiteiten in het kader van de Brede School en jon-gerenoverlast. Bemoeienis met economische kwesties is beperkt. De wijkcoördina-toren zijn de meeste tijd in gesprek met be-wo-ners(organisaties) en maatschap-pelijke organisa-ties. Daarnaast investeren zij ook relatief veel tijd in gesprekken met ambtenaren van vakafdelingen en

0 20 40

Veiligheid

Economie

Sociaal

Fysieke ontwikke…

Fysiek beheer

Waarmee houden de wijkcoördinatoren zich bezig?

Gemiddeld Hoorn

0 10 20 30 40

Bestuur

Gemeenteraad




Bewoners

Met wie spreken de wijkcoördinatoren?

Gemiddeld Hoorn


in mindere mate met wijkgericht werkende ambtenaren. Gemeenteraad en B&W spreken zij het minst.

4 Wijkgericht werken en de rest van de gemeentelijke organisatie Ophanging Hoorn heeft in 2005 een reorganisatie gerealiseerd, waarbij is overgestapt naar een directiemodel. De gemeentesecretaris vervult de rol van algemeen directeur. Binnen het model bestaan negen afdelingen: Advies en Control, Middelen en Beheer, Stadsontwikkeling, Stadsbeheer, Veiligheid, Vergun-ningen en Handhaving, Welzijn, Werk en Bijstand en de Brandweer. De wijkcoördinatoren zijn ondergebracht bij Bureau Wijkzaken, dat onderge-bracht is binnen de afdeling Stadsbeheer. Deze afdeling omvat ook andere bureaus, die allen zijn gericht op voorbereiding en uitvoering, met name op het fysieke vlak. Dit zijn het Ingenieursbureau, Groen en reiniging en Riole-ring en Wegen.

Het Beleid- en bedrijfsbureau is verantwoordelijk voor de voorbereiding van de beleidsvoornemens, draagt zorg voor vertaling ervan in (jaar)beheer-plannen en toetst de realisatie van de beleidsdoelstellingen.

Hiernaast staat de positionering van bureau Wijkzaken grafisch samengevat. Het wijkgericht werken wordt aangestuurd door het Hoofd van bureau Wijkzaken. De organisatorische positie van Wijkzaken is nooit veranderd en wordt door betrokkenen als een goede plek ervaren. Rol in het apparaat De wijkcoördinatoren functioneren als opdrachtgever aan de andere afdelin-gen. Hoewel dit niet formeel is vastgelegd, worden op basis van de uitvoe-ringsplannen opdrachten gegeven aan het Ingenieursbureau en Welzijn. Bureau Wijkzaken coördineert door middel van een matrixmodel het wijkge-richt werk over de gehele gemeente heen. De inbreng van Welzijn bijvoor-beeld, komt tot stand doordat medewerkers van deze afdeling structureel deelnemen aan vergaderingen van het wijkteam, maar ook is er om de zes weken overleg tussen de afdeling Welzijn en bureau Wijkzaken. Ook het Ingenieursbureau is op die manier betrokken bij het wijkgericht werken. De afstemming leidt er toe dat er binnen deze afdelingen draagvlak is voor het wijkgericht werken. Medewerkers van deze afdelingen zijn immers ook be-trokken bij het opstellen van de jaarlijkse uitvoeringsplannen per wijk en committeren zich er op die manier aan.


Omdat niet alle afdelingen betrokken zijn bij de realisering van de wijkplan-nen is de filosofie van het wijkgericht werken nog niet breed genoeg bekend en toegepast. Voorbeelden zijn het bureau Stedenbouw, Verkeer en Ver-voer, dat valt onder de afdeling Stadsontwikkeling en bureau Groen en Rei-niging. Zo kan het voorkomen dat prioriteiten zoals vastgelegd in de uitvoe-ringsplannen niet overeenkomen met die van de desbetreffende afdelingen. De nadruk van het wijkgericht werken ligt op het vierjaarlijkse wijkplan, dat de basis vormt voor een jaarlijks op te stellen uitvoeringsplan. Deze uitvoe-ringsplannen worden door het college vastgesteld als de voor de maatrege-len en activiteiten benodigde financiële middelen binnen de beschikbaar gestelde budgetten blijven. Indien extra financiële middelen noodzakelijk zijn, wordt een voorstel daartoe voorgelegd. Na het raadsbesluit worden de maatregelen uit het uitvoeringsplan voorbereid en uitgevoerd. In de praktijk blijken vooral fysieke zaken als openbaar groen, verhardingen, inrichting van speelplekken en de aanpak van zwerfvuil beïnvloedbaar te zijn. Daarnaast is er aandacht voor veiligheid (o.a. overlastproblemen) en sociale samenhang. In de komende jaren zullen in fasen verschillende (nieuwe) wijkplannen worden opgesteld, waarbij men financieel groeit van incidentele budgetten per wijk naar een structureel budget van € 200.000 per jaar. Politiek Er is in de gemeenteraad tevredenheid over de resultaten van het wijkge-richt werken; er wordt niet bezuinigd. Inmiddels is er in de gemeenteraad al jaren een brede steun voor het wijkgericht werken. Ook bewoners en de wijkoverlegorganen lijken meer gewend aan de nieuwe werkwijze sinds 2004. Bij wijkbezoeken treden de leden van het college van burgemeester en wethouders naar buiten als gemeentebestuur om de kennismaking te hernieuwen met een bepaalde wijk en haar bewoners. Al sinds 2003 zijn de wijkbezoeken gekoppeld aan de totstandkoming van wijkplannen. Zo komt er een breed scala aan onderwerpen aan de orde, waarbij alle portefeuilles van de collegeleden in het geding zijn. De gemeenteraad heeft bij de behandeling van de begroting 2008 een motie aangenomen over ‘sociale wijkaanpak’. In maart is in een themabijeenkomst van de raadscommissie dit onderwerp besproken. Vastgesteld is dat de uit-voering van het sociale wijkbeheer, waaronder huisbezoek en de multidisci-plinaire aanpak van problemen, moet worden uitgevoerd binnen de be-staande budgetten en structuren van wijkgericht werken. Veel sociale aspecten komen immers daarbinnen nu al aan de orde. Verder wordt in 2008 gewerkt aan een ‘plan van afstemming’ waarin aandacht is voor de verantwoordelijkheden tussen de gemeente en de samenwerkingspartners en bewoners.

5 Wijkgericht werken buiten de gemeentelijke organisatie, in de wijk Relatie met partners Wijkgericht werken komt in Hoorn tot uiting door de inzet van de gemeente, politie, woningcorporatie IntermarisHoeksteen, Stichting Netwerk (welzijn) en bewoners die vertegenwoordigd zijn in wijkoverlegorganen (Overleg Leefbaarheid). Incidenteel zijn onderwijs, zorginstellingen, ondernemers en de NS betrokken. De gemeente beschouwt zichzelf als regisseur. Per wijk of voor enkele wijken gezamenlijk is een wijkteam gevormd dat de coördinatie, de communicatie en de onderlinge afstemming tussen de pro-fessionele partners en met de bewoners organiseert. De wijkcoördinator zit


het wijkteam voor. De professionele partners nemen deel in de wijkteams en hebben hun inhoudelijke, personele en financiële inbreng. Ook bij de politie en Stichting Netwerk betreft het met name inhoudelijke en personele in-breng. Woningcorporatie IntermarisHoeksteen brengt ook eigen financiële middelen in (50% inbreng in Leefbaarheidsfonds; ook 50% van gemeente). Tweejaarlijks wordt een ronde van buurtgesprekken gehouden om weer een volgend uitvoeringsplan samen te stellen. De professionele partners en de gemeente komen elkaar ook tegen in de stuurgroep Wijkgericht Samenwerken. De Stuurgroep Wijkgericht samen-werken is, op het niveau van college en directies, mede gevormd om de integrale aanpak van het veiligheidsbeleid en het wijkgericht werken te be-vorderen. Het is de taak van de stuurgroep om te sturen op de ontwikkeling van het beleid en een sluitende aanpak binnen de gemeente Hoorn te reali-seren. Via deze Stuurgroep worden tevens de conceptwijkplannen aan het college gepresenteerd. De acht actieve wijkoverlegorganen (Overleg Leefbaarheid) functioneren als bewonersplatform en behartigen de belangen van de bewoners in de wijk. Blokker en Zwaag kennen een Dorpenoverleg. Met hun rol van belangenbe-hartiger hebben zij de mogelijkheid de acties van het wijkteam kritisch te volgen en zo nodig aan de bel te trekken bij de wijkcoördinator. Ze worden financieel door de gemeente ondersteund voor de (organisa-tie)kosten. Deze subsidie wordt door de gemeente uitgekeerd via Stichting Netwerk, die de administratie voert voor de wijkoverlegorganen. Het is te-vens hun taak de bewonersparticipatie te stimuleren. Het wijkteam is doorgaans vertegenwoordigd op de vergaderingen van het wijkoverlegorgaan door een of meer leden. In de meeste wijken heeft het wijkoverlegorgaan zitting genomen in het wijkteam waardoor het direct op de hoogte is van alle belangrijke ontwikkelingen in de wijk die een relatie heb-ben met het wijkgericht werken. Twee wijken maken op eigen verzoek geen deel uit van het wijkteam omdat men er de voorkeur aan heeft gegeven als bewonersplatform op afstand te blijven functioneren. Bewoners

De in de wijkoverlegorganen actieve bewoners zijn redelijk tevreden over het wijkgericht werken. Zij waarderen het dat ze betrokken worden bij het samenstellen van wijkplannen en uitvoeringsplannen en het is duidelijk waar ze hun klachten en suggesties kunnen uiten. Verder stellen ze het op prijs dat de gemeente inziet dat wijken van elkaar verschillen en dat bewoners dus ook vrij zijn om te besluiten al dan niet deel te nemen aan het wijkteam-overleg. Toch signaleren de bewoners ook enkele problemen. Zo is er nog wel eens onduidelijkheid over de mate waarin invloed kan worden uitgeoefend op de plan- en besluitvorming. Gaat het om informatie, inspraak of beginspraak? Dit wordt in de hand gewerkt door de status die zij hebben als wijkoverleg-orgaan. Ze mogen binnen het wijkteam onderwerpen agenderen, maar soms willen ze meer. Zij zijn van mening dat ze veel waardevolle informatie kun-nen inbrengen, maar dat de capaciteit nog onvoldoende wordt benut. Verder wordt ingebracht dat de professionele partners zich onvoldoende committe-ren aan de wijkteamvergaderingen. Zij verschijnen niet altijd op vergaderin-gen, waardoor bewoners zich niet serieus genomen voelen. Ook de in-vloedsfeer van de wijkcoördinatoren is in hun ogen onvoldoende. Deze kan ‘geen potten breken’, als het gaat om kwesties die te maken hebben met stedelijke vernieuwing, overlast van coffeeshops, horeca en de inrichting van de openbare ruimte.


Zij vinden het van belang dat de wijkcoördinatoren zorgen voor directe te-rugkoppeling op vragen uit de wijk. Het is goed om van twee kanten met elkaar in gesprek te blijven. Voordeel is dat de wijkcoördinatoren goed be-naderbaar zijn. Professionele partners De professionele partners zijn tevreden over de samenwerking in het wijk-team. Er zijn korte lijnen en men vangt elkaar geen vliegen af. Woningcorpo-ratie IntermarisHoeksteen levert een belangrijke bijdrage met de inzet van buurten huismeesters. Verder zeggen zij dat de mate waarin bewoners actief zijn in het wijkoverlegorgaan aanzienlijk verschilt. Daar waar Risdam-Zuid te boek staat als geoliede machine is het in Hoorn-Noord en Venen-laankwartier lastiger om ‘de handen op elkaar te krijgen’. De professionele partners vinden echter ook dat er in de wijkteamoverleg-gen weinig aandacht is voor de sociale component. Jeugdproblematiek en jongerenparticipatie staat slechts mondjesmaat op de agenda. Er is geen sprake van onwil dat er in het wijkteam weinig aandacht is voor sociaal. De ervaring leert dat het lastig is om dergelijke onderwerpen te bespreken met bewoners die deelnemen aan de overlegorganen. De belangrijke rol van de wijkcoördinator wordt door de samenwerkingspartners onderschreven. Zijn positie staat niet ter discussie. Instrumenten De wijkplannen zijn het voornaamste instrument binnen het wijkgericht wer-ken in Hoorn. Per buurt worden buurtbewoners uitgenodigd voor een bijeen-komst waarbij informatie gegeven wordt over het proces van wijkgericht werken in hun buurt. Hen wordt gevraagd hun mening te geven over de sterke en zwakke kanten van hun buurt of wijk. Met deze gegevens gaat een wijkteam aan de slag. Het wijkteam stelt vervolgens een concept wijkplan op. Dit bevat plannen voor vier jaar om de leefbaarheid en veiligheid in de wijk te verbeteren. Daarnaast is er een uitvoeringsplan in opgenomen waar de maatregelen staan beschreven die in het eerstvolgende jaar worden uit-gevoerd. Het conceptplan wordt uiteindelijk besproken in het college van B&W. Het college stelt vervolgens een voorstel op aan de gemeenteraad die het wijkplan vaststelt en het budget beschikbaar stelt. In het uitvoeringsplan staan concrete maatregelen die in dat jaar uitgevoerd worden. Het concept wijkplan en het uitvoeringsplan bespreekt het college van Hoorn vóór vaststelling door de raad met de wijkbewoners in een wijk-bijeenkomst waarvoor ook de professionele organisaties worden uitgeno-digd. Na vaststelling van het wijkplan gaat de uitvoering van de plannen in de wijk van start. Als grondslag voor het wijkplan dienen onder meer ook de woonvisie en de stadsvisie. Andere instrumenten binnen het wijkgericht werken in Hoorn zijn wijkkran-ten, straat- of buurtgesprekken, straat- of buurtenquêtes, gedragscodepro-jecten en bewonerswerkgroepen. Doel daarvan is de communicatie richting en participatie van bewoners te bevorderen Verder heeft de gemeente Hoorn in juli 2007 in Risdam-Zuid een experiment met een buurtbudget in het leven geroepen. Hiermee wil de gemeente wijk-bewoners ondersteunen met kleinschalige buurtactiviteiten die de leefbaar-heid in de wijk ten goede komen, zoals schoonmaakacties, buurtfeesten, aankleding van straten, pleinen en speelplekken, plaatsing speeltoestellen of de opwaardering van speelplekken. Het gaat om een proef van twee jaar. Als het positief uitpakt dan krijgt daarna elke wijk in Hoorn een buurtbudget. Het budget bedraagt € 7.500 per jaar. Voor een buurtfeest is het maximale


bedrag € 1.000, voor de overige aanvragen is dit € 1.500. Na vijf maanden (november 2007) zijn twee aanvragen voor een buurtfeest gehonoreerd. In 2009 wordt dit experiment geëvalueerd en wordt besloten of het ook in de andere wijken een vervolg krijgt. Klachten en wijkposten De opvang en het doorspelen van klachten en meldingen maakt onderdeel uit van het wijkgericht werken. De Buitenlijn (vijf medewerkers, 3 FTE) is het servicepunt voor inwoners voor alle meldingen, vragen en klachten over de openbare ruimte in Hoorn. Van kapotte bestrating en losliggende trottoirte-gels tot defecte straatverlichting en meldingen van overlast. Bewoners kun-nen telefonisch of via een meldingsformulier op de website van Hoorn hun klachten doorgeven. In 2007 maakten 8.820 mensen gebruik van de Buiten-lijn. Dit is een stijging van zes procent ten opzichte van 2006. Omgerekend gaat het om een gemiddelde van 735 meldingen per maand.

6 Perspectief Het wijkgericht werken heeft in Hoorn sinds 1999 aanzienlijke ontwikkelin-gen doorgemaakt. De nieuwe aanpak sinds 2004 met wijkteams en een stuurgroep is ‘volwassen’ geworden. Er is duidelijkheid ontstaan over de werkwijze die in iedere wijk identiek is. Wijkcoördinatoren krijgen sinds de wijziging van de aanpak in 2004 steeds vastere voet aan de grond bij bewo-ners. Er is begrip voor het feit dat er verschillen zijn in de wijze waarop de wijkoverlegorganen opereren. Daar wordt ruimte voor gelaten. Het halfjaar-lijkse overleg tussen de portefeuillehouder en overlegorganen houdt beide partijen scherp. Over de samenwerking tussen gemeente, professionele partners en bewoners is men positief. Wel zouden de professionele partners (met name woningcorporatie IntermarisHoeksteen) en de gemeente onder-ling naar nieuwe samenwerkingsvormen kunnen zoeken waar het de lange termijnontwikkeling van de wijken en het Groot Onderhoud betreft. Dit komt uiteindelijk ten goede aan een veilige en leefbare woonomgeving voor de bewoners. Daar staat tegenover dat de mate van participatie in de wijken nog prema-tuur is. Ze is sterk gericht op de gemeente, de wijkplannen en uitvoerings-plannen en minder op het realiseren van eigen verantwoordelijkheid bij be-woners, ook op sociaal terrein. Straat- of buurtgesprekken, gedragscodeprojecten en bewonerswerkgroepen leveren hier weliswaar een bijdrage aan, maar dit is nog niet voldoende. Het experiment met buurtbud-getten kan dienen als mogelijke impuls en worden ingevoerd in de overige wijken. Hier ligt een kans voor de nadere invulling van de sociale compo-nent. Stichting Netwerk kan daarin een ondersteunende rol vervullen. Verder is de interne afstemming en prioriteitstelling bij de gemeente tussen de afde-lingen nog voor verbetering vatbaar. Bewoners kunnen een schat aan infor-matie leveren, maar de gemeente blijkt niet altijd in staat dit adequaat te verwerken. Het gevaar van deze werkwijze, waarin de gemeente het initia-tief neemt en als regisseur optreedt, is dat er verwachtingen worden gecre-eerd bij burgers die niet waargemaakt kunnen worden. Daarom is het van belang ze in een vroeg stadium te informeren over hun rol en mogelijke bij-drage.


Bijlage 8 Verslag terugkoppelingsbijeenkomst

Datum Locatie Tijdstip

4 september 2008 Primo NH, Purmerend 10.00 – 12.00 uur

Op 4 september vond de terugkoppeling plaats van het onderzoek in Noord-Holland. Tijdens de bijeenkomst is de aanwezigen verzocht om aansluitend op het rapport leervragen te formuleren die aansluiten bij de dagelijkse prak-tijk van het wijkgericht werken. Deze vragen worden hieronder in clusters op een rij gezet. Gebiedsgericht werken • Hoe breed en diep (grondig) is je plan? • Hoe geef je het vraagsturingsmechanisme (van buiten naar binnen en

van beleid en uitvoering) vorm? • Hoe geef je de samenwerking met partners vorm? • Wat is de rol van bewoners? • Hoe verplichtend is het gebiedsgericht werken naar de partners? Het sociale • Wat zijn haalbare doelen? • Hoe organiseer je de samenwerking met partners? • Hoe ver ga je? Tot achter de voordeur? • Wat zijn kansen tussen het samengaan van fysiek en sociaal? • Zitten bewoners hier op te wachten? • Wat is de relatie van wijkgericht werken met de Wmo? De interne afstemming • Wat is de relatie tussen vak- en wijkkennis? • In hoeverre laten anderen zich regisseren en aansturen? • Hoe stel je prioriteiten? • Hoe profileer (PR) en positioneer je het wijkgericht werken? • Hoe creëer je als coördinator doorzettingsmacht? Effectmeting en prestatiecriteria • Hoe toon je de meerwaarde aan? • Hoe formuleer je prestatiecriteria voor wijkgericht werken (regie, verbin-

ding, procesmanagement)? • Hoe vertaal je een algemeen doel naar concrete criteria? Samenwerking professionele partners • Wat is ieders rol en taak/ ketenafspraken? Overige vragen • Hoe organiseren gemeenten die het (intussen) zonder wijkgericht werken

doen de responsiviteit van hun apparaat en de contacten met georgani-seerde bewoners?

• Hoe kijk je aan tegen de relatie met het bestuur (burgemeester en wet-houders)

wijkgericht werken noord-holland

Documents