ANATOMIA – wiadomości ogólne

Anatomia

Anatomia człowieka (antropotomia) (anthropos- człowiek) - nauka o budowie narządów i układów ciała człowieka, posługuje się metodami na poziomie makroskopowym (np. obserwacji żywych organizmów i badań sekcyjnych zwłok). Jest to anatomia opisowa, zwana też anatomią klasyczną. Zajmuje się ona badaniem i opisaniem narządów, które spełniają wspólną funkcję, oraz poszczególnych części ustroju.

Fizjologia

Fizjologia – nauka o czynnościach życiowych organizmów. Bada ona prawa rządzące pracą narządów, komórek, tkanek

Histologia

Histologia (Nauka o tkankach) (z gr. histos – tkanka, logos – wiedza, nauka) – nauka o rozwoju, budowie i funkcjach tkanek, w przeciwieństwie do anatomii, zajmuje się ona badaniem mikroskopowej budowy ciała.

Patologia

Patologia - nauka zajmująca się ogółem zagadnień związanych z chorobami organizmów żywych. Zajmuje się badaniami przyczyn, mechanizmów (patogeneza) i skutków chorób.

• anatomia patologiczna• patofizjologia• histopatologia

KomórkaKomórka (łac. cellula) – najmniejsza strukturalna i

funkcjonalna jednostka organizmów żywych zdolna

do przeprowadzania wszystkich podstawowych

procesów życiowych (takich jak przemiana materii,

wzrost i rozmnażanie). Jest podstawową jednostką

morfologiczno-czynnosciową ustroju.

Komórkę stanowi przestrzeń ograniczona błoną

komórkową.

Organelle

Organelle są maleńkimy ciałami w cytoplazmie. Każdy ich rodzaj spełnia określoną rolę podczas zachodzących w obrębie komórki reakcji chemicznych.

Komórka zwierzęca – budowa

(1) jąderko (2) jądro komórkowe (3) Rybosomy(4) liposom(5) retikulum endoplazmatyczne szorstkie (6) aparat Golgiego (7) cytoszkielet (8) retikulum endoplazmatyczne gładkie (9) mitochondria (10) wakuola (11) cytoplazma (12) lizosom (13) centriole

Błona komórkowa Błona komórkowa - delikatna,

elastyczna powłoka okrywająca powierzchnię każdej komórki, oddzielająca jej żywą zawartość od środowiska zewnętrznego.

Spełnia niezwykle ważną rolę w regulowaniu składu treści komórkowej, ponieważ przechodzą przez nią wszystkie składniki pokarmowe wnikające do komórki oraz wszystkie wydaliny i wydzieliny przedostające się z niej na zewnątrz. Utrudnia przenikanie pewnych związków, umożliwia natomiast wnikanie innych.

Ma strukturę podwójnej błony lipidowej, jej środkowy region zbudowany jest z dwu jednocząsteczkowych warstw fosfolipidów, z którymi związane są specyficzne białka strukturalne błon, będące enzymami bądź receptorami hormonów lub innych specyficznych związków.

Cytoplazma

Cytoplazma (cytozol) - przestrzeń ograniczona błoną plazmatyczną. Jest to układ koloidalny białek zawieszonych w roztworze wodnym, także białek katalizujących reakcje biochemiczne komórki (enzymów).

Jądro komórkowe Jądro komórkowe, nukleus -

otoczone błoną organellum obecne we wszystkich komórkach eukariotycznych. Zawiera większość materiału genetycznego komórki, zorganizowanego w postaci wielu pojedynczych, długich nici DNA związanych z dużą ilością białek, które razem tworzą chromosomy. Geny zlokalizowane w chromosomach stanowią genom komórki.

Funkcją jądra komórkowego jest przechowywanie i powielanie informacji genetycznej oraz kontrolowanie czynności komórki, poprzez regulowanie ekspresji genów - stanowi ono centrum kontroli komórki.

Jąderko komórkowe

Jąderko (nucleolus) - element jądra komórkowego odpowiedzialny za syntezę RNA. Jakościowo stanowi zagęszczenie chromatyny.

Rybosom

Rybosomy - organelle służące do produkcji białek w ramach translacji. Są zbudowane z rRNA i białek.

Retikulum endoplazmatyczne

Retikulum endoplazmatyczne, siateczka śródplazmatyczna, siateczka wewnątrzplazmatyczna, ER - wewnątrzkomórkowy i międzykomórkowy system kanałów odizolowanych od cytoplazmy podstawowej błonami (membranami) biologicznymi. Tworzy nieregularną sieć cystern, kanalików i pęcherzyków.

1. jądro komórkowe2. Por jądrowy3. Szorstka siateczka śródplazmatyczna4. Gładka siateczka śródplazmatyczna5. Rybosom na ER6. Białka, które są transportowane7. Pęcherzyk transportowy

Retikulum endoplazmatyczne szorstkie

Szorstka siateczka śródplazmatyczna, retikulum endoplazmatyczne szorstkie - jej funkcja polega na udziale w syntezie białek i lipidów. Jej powierzchnia jest pokryta rybosomami. Charakteryzujące się obecnością licznych rybosomów, osadzonych na jego zewnętrznej powierzchni. Rozbudowywana w komórkach szybko rosnących oraz w komórkach w których zachodzi biosynteza białek (np. neurony, komórki nabłonka gruczołowego trzustki).

Retikulum endoplazmatyczne gładkie

Siateczka śródplazmatyczna gładka, retikulum endoplazmatyczne gładkie - kompleks błon cytoplazmatycznych. Nie zawiera rybosomów, czym różni się od siateczki śródplazmatycznej szorstkiej.

Odbywają się w niej procesy metaboliczne lipidów (synteza lipidów) lub sterydów oraz detoksykacja czyli usunięcie z organizmu trujących substancji jak również transport wewnętrzny.

Aparat Golgiego

W strukturach Golgiego odbywa się:• sortowanie i dojrzewanie białek i lipidów;• modyfikacje reszt cukrowych glikoprotein i glikolipidów;• synteza polisacharydów

Aparat Golgiego – organellum występujące niemal we wszystkich komórkach eukariotycznych, służące chemicznym modyfikacjom substancji zużywanych przez komórkę, bądź wydzielanych poza nią.

Mitochondrium

Mitochondria są miejscem, w którym w wyniku procesu oddychania komórkowego powstaje większość adenozynotrifosforanu (ATP) komórki, będącego jej źródłem energii

Mitochondria - organella odpowiedzialne za oddychanie komórkowe, zbudowane są z dwóch błon, zewnętrznej i wewnętrznej. Błona wewnętrzna jest silnie pofałdowana (wyróżnia się wpuklone części błony, tzw. grzebienie mitochondrialne), dzięki czemu zwiększona jest powierzchnia reakcji biochemicznych.

Wakuola

Wakuola - to wydzielona przestrzeń w cytoplazmie wypełniona sokiem komórkowym (wakuolarnym) zawierającym przede wszystkim wodę, a ponadto substancje zapasowe, wydaliny i wydzieliny komórki.

Do podstawowych funkcji wakuoli należą:

• utrzymywanie turgoru, czyli jędrności - stanu napięcia komórki, • przechowywanie substancji zapasowych• gromadzenie wydalin i wydzielin• przechowywanie substancji toksycznych

Lizosom

Rodzaje lizosomów:• trawienne – rozkład substancji,• magazynujące – magazynowanie substancji,• „grabarze” – rozkład obumarłych składników cytoplazmy

Lizosom (lysosoma) – organele zawierające enzymy rozkładające białka, kwasy nukleinowe, węglowodany i tłuszcze. W lizosomie zachodzi nie tylko proces trawienia komórkowego wchłoniętych pokarmów, ale także rozkład niepotrzebnych już cząsteczek.

Tkanka

Tkanka (łac. textum) – zespół komórek o podobnej budowie, określonych czynnościach, podobnym pochodzeniu, przemianie materii i przystosowanych do wykonywania określonej funkcji na rzecz całego organizmu. Tkanki są elementami składowymi narządów i ich układów. Dział biologii zajmujący się tkankami to histologia.

Podział tkanek zwierzęcych

1. tkanka nabłonkowa

2. tkanka łączna

3. tkanka mięśniowa

4. tkanka nerwowa

Tkanka nabłonkowa

A - nabłonek jednowarstwowy walcowaty, B - nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony, C - nabłonek wielowarstwowy płaski, D - nabłonek jednowarstwowy płaski, E - nabłonek przejściowy F - nabłonek wielorzędowy, G - nabłonek sześcienny, H - nabłonek gąbek - choanocyty, I - nabłonek wielorzędowy walcowaty urzęsiony

Tkanka nabłonkowa

Podział nabłonków ze względu na funkcję:

• pokrywający (okrywający i wyściełający) - wyścieła jamy ciała i narządów, np. przewód pokarmowy, wnętrze nosa

• ruchowy - polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy

• wydzielniczy - współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w gruczołach wydzielniczych, wytwarzających hormony, potowych, łojowych, śluzówce jelita, śluzówce jamy gębowej

• transportujący - transportuje różne cząsteczki chemiczne przez warstwę nabłonkową, na przykład jelit, kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków wewnętrznych

• rozrodczy - powstają z niego gamety, występuje w jajnikach i wyścieła kanaliki nasienne jąder.

Tkanka łączna

Tkanka łączna - jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych, jest charakterystyczna dla zwierząt przechodzących dwie fazy gastrulacji i powstaje z mezodermy. Wygląd tkanki łącznej zależy od obfitościsubstancji_międzykomórkowej.

Komórki tkanki łącznej wytwarzają dużą ilość substancji międzykomórkowej, która wypełnia przestrzenie między nimi. Tkanka łączna ma za zadanie: spajać różne typy innych tkanek, zapewniać podporę narządom i ochraniać wrażliwe części organizmu.

Tkanka łączna

Rodzaje tkanek łącznych :

1. Tkanka łączna właściwa2. Tkanka łączna galaretowata - jest to rodzaj tkanki łącznej występującej u płodu w sznurze pępowinowym (nazywana wtedy galaretą Whartona) oraz w miazdze młodych zębów po urodzeniu.

3. Tkanka łączna oporowa (chrzęstna, kostna)

4. Tkanka tłuszczowa

5. Krew

6. Limfa

7. Mezenchyma - Występuje tylko w okresie zarodkowym. Z niej powstają wszystkie rodzaje tkanek.

Tkanka mięśniowa

Tkanka mięśniowa - jedna z podstawowych tkanek zwierzęcych. Składa się z włókien mięśniowych, zbudowanych z miocytów (zespołów komórek mięśniowych), posiadających zdolność do aktywnego kurczenia się.

Rodzaje tkanki mięśniowej:

1.tkanka poprzecznie prążkowana szkieletowa

2.tkanka gładka

3.tkanka poprzecznie prążkowana serca

Mięsień poprzecznie prążkowany

Typ tkanki mięśniowej, zbudowanej z silnie wydłużonych, walcowatych komórek, zawierających wiele położonych obwodowo jąder.

Zbudowane są z niej m.in. wszystkie mięśnie szkieletowe kręgowców. Pracują one zależnie od woli, szybko ulegają zmęczeniu, ich skurcze są krótkotrwałe, ale silne. Mięśnie szkieletowe zbudowane są z ułożonych w pęczki włókien mięśniowych. Włókna te mają wrzecionowaty kształt i zawierają dużą ilość jąder komórkowych.

Mięsień gładki

Mięśnie gładkie działają niezależnie od woli i świadomości człowieka. Są zdolne do ciągłego, lecz bardzo powolnego kurczenia się. Są elementem budowy naczyń, ścian przewodu pokarmowego, ścian moczowodów, pęcherza moczowego, cewki moczowej,skóry.

Mięsień sercowy

Mięsień sercowy choć przypomina budową mięsień szkieletowy, to wykorzystuje przede wszystkim procesy tlenowe i dzięki dobremu ukrwieniu jest zdolny do ciągłego wysiłku (okres odpoczynku tej tkanki to okres rozkurczu serca).

Tkanka mięśniowa

Tkanka nerwowaTkanka nerwowa - utworzona przez neurony (komórki nerwowe) i komórki glejowe, tworzy układ nerwowy. Odbiera, przekazuje i reaguje na bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego, jak na przykład dotyk, temperatura czy światło. Przewodzi impulsy z neuronu do efektorów, od receptorów, przetwarza impulsy w adekwatne odpowiedzi, przewodzi impulsy z neuronu do innego neuronu, wytwarza substancje przekaźnikowe.

Narządami zbudowanymi z tkanki nerwowej są:• ośrodkowy układ nerwowy • mózg (mózgowie)• rdzeń kręgowy• obwodowy układ nerwowy

Komórka nerwowa

neurony (komórki nerwowe) – odbierają, przewodzą i przekazują impulsy nerwowe w postaci przesuwających się wzdłuż komórki zmian potencjału elektrycznego

Narząd

Narząd, organ (łac. organum) – część wielokomórkowego organizmu zwierzęcego lub roślinnego, która pełni określoną funkcję fizjologiczną.

Przykładowe narządy :

narządy zmysłów (słuchu, smaku, węchu, wzroku)

rozrodcze,

równowagi,

ruchu,

szczątkowe,

wydalnicze.

Układ narzadów - system

Układ narządów, system narządów - narządy tworzące zespół elementów uzupełniających się funkcjonalnie dla zapewnienia prawidłowego przebiegu podstawowych czynności organizmu.

Układy narządów i składające się na nie narządy znajdujące się w organizmie człowieka :

1.układ pokarmowy: przełyk, żołądek, jelita, odbyt, wątroba, trzustka;2.układ oddechowy: narządy biorące udział w transporcie powietrza: jama nosowa, krtań tchawica, oskrzela; narząd wymiany gazowej - płuca,3.układ krążenia: serce,4.układ hormonalny: gruczoły dokrewne: szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca, przytarczyce, grasica, trzustka, nadnercza, jądra, jajniki5.układ wydalniczy: nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa,6.układ nerwowy: mózg rdzeń kręgowy, nerwy mózgowe i rdzeniowe; narządy zmysłów: oko, ucho, kubki smakowe, receptory węchu,7.układ powłokowy: skóra8.układ rozrodczy: żeński - jajniki, jajowody, macica, pochwa, wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka, gruczoły przedsionkowe; męski - jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, przewody wytryskowe, gruczoł krokowy, gruczoł opuszkowo-cewkowy, pręcie, moszna;9.układ ruchowy: mięśnie, kości.